Nāgārjuna kṛta madhyamakaśāstram / (Mś)
1 pratyayaparīkṣā nāma prathamaṃ prakaraṇam
anirodhamanutpādamanucchedamaśāśvatam /
anekārthamanānārthamanāgamamanirgamam // Mś_1.1 //
yaḥ pratītyasamutpādaṃ prapañcopaśamaṃ śivam /
deśayāmāsa saṃbuddhastaṃ vande vadatāṃ varam // Mś_1.2 //
na svato nāpi parato na dvābhyāṃ nāpyahetutaḥ /
utpannā jātu vidyante bhāvāḥ kkacana kecana // Mś_1.3 //
catvāraḥ pratyayā hetuścālambanamanantaram /
tathaivādhipateyaṃ ca pratyayo nāsti pañcamaḥ // Mś_1.4 //
na hi svabhāvo bhāvānāṃ pratyayādiṣu vidyate /
avidyamāne svabhāve parabhāvo na vidyate // Mś_1.5 //
kriyā na pratyayavatī nāpratyayavatī kriyā /
pratyayā nākriyāvantaḥ kriyāvantaśca santyuta // Mś_1.6 //
utpadyate pratītyemānitīme pratyayāḥ kila /
yāvannotpadyata ime tāvannāpratyayāḥ katham // Mś_1.7 //
naivāsato naiva sataḥ pratyayo 'rthasya yujyate /
asataḥ pratyayaḥ kasya sataśca pratyayena kim // Mś_1.8 //
na sannāsanna sadasan dharmo nirvartate yadā /
kathaṃ nirvartako heturevaṃ sati hi yujyate // Mś_1.9 //
anālambana evāyaṃ san dharma upadiśyate /
athānālambane dharme kuta ālambanaṃ punaḥ // Mś_1.10 //
anutpanneṣu dharmeṣu nirodho nopapadyate /
nānantaramato yuktaṃ niruddhe pratyayaśca kaḥ // Mś_1.11 //
bhāvānāṃ niḥsvabhāvānāṃ na sattā vidyate yataḥ /
satīdamasmin bhavatītyetannaivopapadyate // Mś_1.12 //
na ca vyastasamasteṣu pratyayeṣvasti tatphalam /
pratyayebhyaḥ kathaṃ tacca bhavenna pratyayeṣu yat // Mś_1.13 //
athāsadapi tattebhyaḥ pratyayebhyaḥ pravartate /
apratyayebhyo 'pi kasmātphalaṃ nābhipravartate // Mś_1.14 //
phalaṃ ca pratyayamayaṃ pratyayāścāsvayaṃmayāḥ /
phalamasvamayebhyo yattatpratyayamayaṃ katham // Mś_1.15 //
tasmānna pratyayamayaṃ nāpratyayamayaṃ phalam /
saṃvidyate phalābhāvātpratyayāpratyayāḥ kutaḥ // Mś_1.16 //
2 Gatāgataparīkṣā dvitīyaṃ prakaraṇam /
gataṃ na gamyate tāvadagataṃ naiva gamyate /
gatāgatavinirmuktaṃ gamyamānaṃ na gamyate // Mś_2.1 //
ceṣṭā yatra gatistatra gamyamāne ca sā yataḥ /
na gate nāgate ceṣṭā gamyamāne gatistataḥ // Mś_2.2 //
gamyamānasya gamanaṃ kathaṃ nāmopapatsyate /
gamyamāne dvigamanaṃ yadā naivopapadyate // Mś_2.3 //
gamyamānasya gamanaṃ yasya tasya prasajyate /
ṛte gatergamyamānaṃ gamyamānaṃ hi gamyate // Mś_2.4 //
gamyamānasya gamane prasaktaṃ gamanadvayam /
yena tadgamyamānaṃ ca yaccātra gamanaṃ punaḥ // Mś_2.5 //
dvau gantārau prasajyete prasakte gamanadvaye /
gantāraṃ hi tiraskṛtya gamanaṃ nopapadyate // Mś_2.6 //
gantāraṃ cettiraskṛtya gamanaṃ nopapadyate /
gamane 'sati gantātha kuta eva bhaviṣyati // Mś_2.7 //
gantā na gacchati tāvadagantā naiva gacchati /
anyo ganturagantuśca kastṛtīyo hi gacchati // Mś_2.8 //
gantā tāvadgacchatīti kathamevopapatsyate /
gamanena vinā gantā yadā naivopapadyate // Mś_2.9 //
pakṣo gantā gacchatīti yasya tasya prasajyate /
gamanena vinā gantā ganturgamanamicchataḥ // Mś_2.10 //
gamane dve prasajyete gantā yadyuta gacchati /
ganteti cocyate yena gantā san yacca gacchati // Mś_2.11 //
gate nārabhyate gantuṃ gataṃ nārabhyate 'gate /
nārabhyate gamyamāne gantumārabhyate kuha // Mś_2.12 //
na pūrvaṃ gamanārambhādgamyamānaṃ na vā gatam /
yatrārabhyeta gamanamagate gamanaṃ kutaḥ // Mś_2.13 //
gataṃ kiṃ gamyamānaṃ kimagataṃ kiṃ vikalpyate /
adṛśyamāna ārambhe gamanasyaiva sarvathā // Mś_2.14 //
gantā na tiṣṭhati tāvadagantā naiva tiṣṭhati /
anyo ganturagantuśca kastṛtīyo 'tha tiṣṭhati // Mś_2.15 //
gantā tāvattiṣṭhatīti kathamevopapatsyate /
gamanena vinā gantā yadā naivopapadyate // Mś_2.16 //
na tiṣṭhati gamyamānānna gatānnāgatādapi /
gamanaṃ saṃpravṛttiśca nivṛttiśca gateḥ samā // Mś_2.17 //
yadeva gamanaṃ gantā sa eveti na yujyate /
anya eva punargantā gateriti na yujyate // Mś_2.18 //
yadeva gamanaṃ gantā sa eva hi bhavedyadi /
ekībhāvaḥ prasajyeta kartuḥ karmaṇa eva ca // Mś_2.19 //
anya eva punargantā gateryadi vikalpyate /
gamanaṃ syādṛte ganturgantā syādgamanādṛte // Mś_2.20 //
ekībhāvena vā siddhirnānābhāvena vā yayoḥ /
na vidyate, tayoḥ siddhiḥ kathaṃ nu khalu vidyate // Mś_2.21 //
gatyā yayocyate gantā gatiṃ tāṃ sa na gacchati /
yasmānna gatipūrvo 'sti kaścitkiṃciddhi gacchati // Mś_2.22 //
gatyā yayocyate gantā tato 'nyāṃ sa na gacchati /
gatī dve nopapadyete yasmādeke pragacchati // Mś_2.23 //
sadbhūto gamanaṃ gantā triprakāraṃ na gacchati /
nāsadbhūto 'pi gamanaṃ triprakāraṃ sa gacchati // Mś_2.24 //
gamanaṃ sadasadbhūtastriprakāraṃ na gacchati /
tasmādgatiśca gantā ca gantavyaṃ ca na vidyate // Mś_2.25 //
3 cakṣurādīndriyaparīkṣā tṛtīyaṃ prakaraṇam /
darśanaṃ śravaṇaṃ ghrāṇaṃ rasanaṃ sparśanaṃ manaḥ /
indriyāṇi ṣaḍeteṣāṃ draṣṭavyādīni gocaraḥ // Mś_3.1 //
svamātmānaṃ darśanaṃ hi tattameva na paśyati /
na paśyati yadātmānaṃ kathaṃ drakṣyati tatparān // Mś_3.2 //
na paryāpto 'gnidṛṣṭānto darśanasya prasiddhaye /
sadarśanaḥ sa pratyukto gamyamānagatāgataiḥ // Mś_3.3 //
nāpaśyamānaṃ bhavati yadā kiṃcana darśanam /
darśanaṃ paśyatītyevaṃ kathametattu yujyate // Mś_3.4 //
paśyati darśanaṃ naiva naiva paśyatyadarśanam /
vyākhyāto darśanenaiva draṣṭā cāpyupagamyatām // Mś_3.5 //
tiraskṛtya draṣṭā nāstyatiraskṛtya ca darśanam /
draṣṭavyaṃ darśanaṃ caiva draṣṭaryasati te kutaḥ // Mś_3.6 //
pratītya mātāpitarau yathoktaḥ putrasaṃbhavaḥ /
cakṣūrūpe pratītyaivamukto vijñānasaṃbhavaḥ // Mś_3.7 //
draṣṭavyadarśanābhāvādvijñānādicatuṣṭayam /
nāstīti upādānādīni bhaviṣyanti punaḥ katham // Mś_3.8 //
vyākhyātaṃ śravaṇaṃ ghrāṇaṃ rasanaṃ sparśanaṃ manaḥ /
darśanenaiva jānīyācchrotṛśrotavyakādi ca // Mś_3.9 //
4 Skandhaparīkṣā caturthaṃ prakaraṇam /
rūpakāraṇanirmuktaṃ na rūpamupalabhyate /
rūpeṇāpi na nirmuktaṃ dṛśyate rūpakāraṇam // Mś_4.1 //
rūpakāraṇanirmukte rūpe rūpaṃ prasajyate /
āhetukaṃ, na cāstyarthaḥ kaścidāhetukaḥ kvacit // Mś_4.2 //
rūpeṇa tu vinirmuktaṃ yadi syādrūpakāraṇam /
akāryakaṃ kāraṇaṃ syāt nāstyakāryaṃ ca kāraṇam // Mś_4.3 //
rūpe satyeva rūpasya kāraṇaṃ nopapadyate /
rūpe 'satyeva rūpasya kāraṇaṃ nopapadyate // Mś_4.4 //
niṣkāraṇaṃ punā rūpaṃ naiva naivopapadyate /
tasmāt rūpagatān kāṃścinna vikalpān vikalpayet // Mś_4.5 //
na kāraṇasya sadṛśaṃ kāryamityupapadyate /
na kāraṇasyāsadṛśaṃ kāryamityupapadyate // Mś_4.6 //
vedanācittasaṃjñānāṃ saṃskārāṇāṃ ca sarvaśaḥ /
sarveṣāmeva bhāvānāṃ rūpeṇaiva samaḥ kramaḥ // Mś_4.7 //
vigrahe yaḥ parīhāraṃ kṛte śūnyatayā vadet /
sarvaṃ tasyāparihṛtaṃ samaṃ sādhyena jāyate // Mś_4.8 //
vyākhyāne ya upālambhaṃ kṛte śūnyatayā vadet /
sarvaṃ tasyānupālabdhaṃ samaṃ sādhyena jāyate // Mś_4.9 //
5 Dhātuparīkṣā pañcamaṃ prakaraṇam /
nākāśaṃ vidyate kiṃcitpūrvamākāśalakṣaṇāt /
alakṣaṇaṃ prasajyeta syātpūrvaṃ yadi lakṣaṇāt // Mś_5.1 //
alakṣaṇo na kaścicca bhāvaḥ saṃvidyate kkacit /
asatyalakṣaṇe bhāve kramatāṃ kuha lakṣaṇam // Mś_5.2 //
nālakṣaṇe lakṣaṇasya pravṛttirna salakṣaṇe /
salakṣaṇālakṣaṇābhyāṃ nāpyanyatra pravartate // Mś_5.3 //
lakṣaṇāsaṃpravṛttau ca na lakṣyamupapadyate /
lakṣyasyānupapattau ca lakṣaṇasyāpyasaṃbhavaḥ // Mś_5.4 //
tasmānna vidyate lakṣyaṃ lakṣaṇaṃ naiva vidyate /
lakṣyalakṣaṇanirmukto naiva bhāvo 'pi vidyate // Mś_5.5 //
avidyamāne bhāve ca kasyābhāvo bhaviṣyati /
bhāvābhāvavidharmā ca bhāvābhāvamavaiti kaḥ // Mś_5.6 //
tasmānna bhāvo nābhāvo na lakṣyaṃ nāpi lakṣaṇam /
ākāśam ākāśasamā dhātavaḥ pañca ye pare // Mś_5.7 //
astitvaṃ ye tu paśyanti nāstitvaṃ cālpabuddhayaḥ /
bhāvānāṃ te na paśyanti draṣṭavyopaśamaṃ śivam // Mś_5.8 //
6 Rāgaraktaparīkṣā ṣaṣṭhaṃ prakaraṇam /
rāgādyadi bhavetpūrvaṃ rakto rāgatiraskṛtaḥ /
taṃ pratītya bhavedrāgo rakte rāgo bhavetsati // Mś_6.1 //
rakte 'sati punā rāgaḥ kuta eva bhaviṣyati /
sati vāsati vā rāge rakte 'pyeṣa samaḥ kramaḥ // Mś_6.2 //
sahaiva punarudbhūtirna yuktā rāgaraktayoḥ /
bhavetāṃ rāgaraktau hi nirapekṣau parasparam // Mś_6.3 //
naikatve sahabhāvo 'sti na tenaiva hi tatsaha /
pṛthaktve sahabhāvo 'tha kuta eva bhaviṣyati // Mś_6.4 //
ekatve sahabhāvaścetsyātsahāyaṃ vināpi saḥ /
pṛthaktve sahabhāvaścetsyātsahāyaṃ vināpi saḥ // Mś_6.5 //
pṛthaktve sahabhāvaśca yadi kiṃ rāgaraktayoḥ /
siddhaḥ pṛthakpṛthagbhāvaḥ sahabhāvo yatastayoḥ // Mś_6.6 //
siddhaḥ pṛthakpṛthagbhāvo yadi vā rāgaraktayoḥ /
sahabhāvaṃ kimarthaṃ tu parikalpayase tayoḥ // Mś_6.7 //
pṛthaṅ na sidhyatītyevaṃ sahabhāvaṃ vikāṅkṣasi /
sahabhāvaprasiddhyarthaṃ pṛthaktvaṃ bhūya icchasi // Mś_6.8 //
pṛthagbhāvāprasiddheśca sahabhāvo na sidhyati /
katamasmin pṛthagbhāve sahabhāvaṃ satīcchasi // Mś_6.9 //
evaṃ raktena rāgasya siddhirna saha nāsaha /
rāgavatsarvadharmāṇāṃ siddhirna saha nāsaha // Mś_6.10 //
7 Saṃskṛtaparīkṣā saptamaṃ prakaraṇam /
yadi saṃskṛta utpādastatra yuktā trilakṣaṇī /
athāsaṃskṛta utpādaḥ kathaṃ saṃskṛtalakṣaṇam // Mś_7.1 //
utpādādyāstrayo vyastā nālaṃ lakṣaṇakarmaṇi /
saṃskṛtasya samastāḥ syurekatra kathamekadā // Mś_7.2 //
utpādasthitibhaṅgānāmanyatsaṃskṛtalakṣaṇam /
asti cedanavasthaivaṃ nāsti cette na saṃskṛtāḥ // Mś_7.3 //
utpādotpāda utpādo mūlotpādasya kevalam /
utpādotpādamutpādo maulo janayate punaḥ // Mś_7.4 //
utpādotpāda utpādo mūlotpādasya te yadi /
maulenājanitastaṃ te sa kathaṃ janayiṣyati // Mś_7.5 //
sa te maulena janito maulaṃ janayate yadi /
maulaḥ sa tenājanitastamutpādayate katham // Mś_7.6 //
ayamutpadyamānaste kāmamutpādayedimam /
yadīmamutpādayitumajātaḥ śaknuyādayam // Mś_7.7 //
pradīpaḥ svaparātmānau saṃprakāśayitā yathā /
utpādaḥ svaparātmānāvubhāvutpādayettathā // Mś_7.8 //
pradīpe nāndhakāro 'sti yatra cāsau pratiṣṭhitaḥ /
kiṃ prakāśayati dīpaḥ prakāśo hi tamovadhaḥ // Mś_7.9 //
kathamutpadyamānena pradīpena tamo hatam /
notpadyamāno hi tamaḥ pradīpaḥ prāpnute yadā // Mś_7.10 //
aprāpyaiva pradīpena yadi vā nihataṃ tamaḥ /
ihasthaḥ sarvalokasthaṃ sa tamo nihaniṣyati // Mś_7.11 //
pradīpaḥ svaparātmānau saṃprakāśayate yadi /
tamo 'pi svaparātmānau chādayiṣyatyasaṃśayam // Mś_7.12 //
anutpanno 'yamutpādaḥ svātmānaṃ janayetkatham /
athotpanno janayate jāte kiṃ janyate punaḥ // Mś_7.13 //
notpadyamānaṃ notpannaṃ nānutpannaṃ kathaṃcana /
utpadyate tathākhyātaṃ gamyamānagatāgataiḥ // Mś_7.14 //
utpadyamānamutpattāvidaṃ na kramate yadā /
kathamutpadyamānaṃ tu pratītyotpattimucyate // Mś_7.15 //
pratītya yadyadbhavati tattacchāntaṃ svabhāvataḥ /
tasmādutpadyamānaṃ ca śāntamutpattireva ca // Mś_7.16 //
yadi kaścidanutpanno bhāvaḥ saṃvidyate kvacit /
utpadyeta sa kiṃ tasmin bhāva utpadyate 'sati // Mś_7.17 //
utpadyamānamutpādo yadi cotpādayatyayam /
utpādayettamutpādamutpādaḥ katamaḥ punaḥ // Mś_7.18 //
anya utpādatyenaṃ yadyutpādo 'navasthitiḥ /
athānutpāda utpannaḥ sarvamutpadyate tathā // Mś_7.19 //
sataśca tāvadutpattirasataśca na yujyate /
na sataścāsataśceti pūrvamevopapāditam // Mś_7.20 //
nirudhyamānasyotpattirna bhāvasyopapadyate /
yaścānirudhyamānastu sa bhāvo nopapadyate // Mś_7.21 //
na sthitabhāvastiṣṭhatyasthitabhāvo na tiṣṭhati /
na tiṣṭhati tiṣṭhamānaḥ ko 'nutpannaśca tiṣṭhati // Mś_7.22 //
sthitirnirudhyamānasya na bhāvasyopapadyate /
yaścānirudhyamānastu sa bhāvo nopapadyate // Mś_7.23 //
jarāmaraṇadharmeṣu sarvabhāveṣu sarvadā /
tiṣṭhanti katame bhāvā ye jarāmaraṇaṃ vinā // Mś_7.24 //
sthityānyayā sthiteḥ sthānaṃ tayaiva ca na yujyate /
utpādasya yathotpādo nātmanā na parātmanā // Mś_7.25 //
nirudhyate nāniruddhaṃ na niruddhaṃ nirudhyate /
tathāpi nirudhyamānaṃ kimajātaṃ nirudhyate // Mś_7.26 //
sthitasya tāvadbhāvasya nirodho nopapadyate /
nāsthitasyāpi bhāvasya nirodha upapadyate // Mś_7.27 //
tayaivāvasthayāvasthā na hi saiva nirudhyate /
anyayāvasthayāvasthā na cānyaiva nirudhyate // Mś_7.28 //
yadaivaṃ sarvadharmāṇāmutpādo nopapadyate /
tadaivaṃ sarvadharmāṇāṃ nirodho nopapadyate // Mś_7.29 //
sataśca tāvadbhāvasya nirodho nopapadyate /
ekatve na hi bhāvaśca nābhāvaścopapadyate // Mś_7.30 //
asato 'pi na bhāvasya nirodha upapadyate /
na dvitīyasya śirasacchedanaṃ vidyate yathā // Mś_7.31 //
na svātmanā nirodho 'sti nirodho na parātmanā /
utpādasya yathotpādo nātmanā na parātmanā // Mś_7.32 //
utpādasthitibhaṅgānāmasiddhernāsti saṃskṛtam /
saṃskṛtasyāprasiddhau ca kathaṃ setsyatyasaṃskṛtam // Mś_7.33 //
yathā māyā yathā svapno gandharvanagaraṃ yathā /
tathotpādastathā sthānaṃ tathā bhaṅga udāhṛtam // Mś_7.34 //
8 Karmakārakaparīkṣā aṣṭamaṃ prakaraṇam /
sadbhūtaḥ kārakaḥ karma sadbhūtaṃ na karotyayam /
kārako nāpyasadbhūtaḥ karmāsadbhūtamīhate // Mś_8.1 //
sadbhūtasya kriyā nāsti karma ca syādakartṛkam /
sadbhūtasya kriyā nāsti kartā ca syādakarmakaḥ // Mś_8.2 //
karoti yadyasadbhūto 'sadbhūtaṃ karma kārakaḥ /
ahetukaṃ bhavetkarma kartā cāhetuko bhavet // Mś_8.3 //
hetāvasati kāryaṃ ca kāraṇaṃ ca na vidyate /
tadabhāve kriyā kartā karaṇaṃ ca na vidyate // Mś_8.4 //
dharmādharmau na vidyete kriyādīnāmasaṃbhave /
dharme cāsatyadharme ca phalaṃ tajjaṃ na vidyate // Mś_8.5 //
phale 'sati na mokṣāya na svargāyopapadyate /
mārgaḥ sarvakriyāṇāṃ ca nairarthakyaṃ prasajyate // Mś_8.6 //
kārakaḥ sadasadbhūtaḥ sadasatkurute na tat /
parasparaviruddhaṃ hi saccāsaccaikataḥ kutaḥ // Mś_8.7 //
satā ca kriyate nāsannāsatā kriyate ca sat /
kartrā sarve prasajyante doṣāstatra ta eva hi // Mś_8.8 //
nāsadbhūtaṃ na sadbhūtaḥ sadasadbhūtameva vā /
karoti kārakaḥ karma pūrvoktaireva hetubhiḥ // Mś_8.9 //
nāsadbhūto 'pi sadbhūtaṃ sadasadbhūtameva vā /
karoti kārakaḥ karma purvoktaireva hetubhiḥ // Mś_8.10 //
karoti sadasadbhūto na sannāsacca kārakaḥ /
karma tattu vijānīyātpūrvoktaireva hetubhiḥ // Mś_8.11 //
pratītya kārakaḥ karma taṃ pratītya ca kārakam /
karma pravartate, nānyatpaśyāmaḥ siddhikāraṇam // Mś_8.12 //
evaṃ vidyādupādānaṃ vyutsargāditi karmaṇaḥ /
kartuśca karmakartṛbhyāṃ śeṣān bhāvān vibhāvayet // Mś_8.13 //
9 Pūrvaparīkṣā navamaṃ prakaraṇam /
darśanaśravaṇādīni vedanādīni cāpyatha /
bhavanti yasya prāgebhyaḥ so 'stītyeke vadantyuta // Mś_9.1 //
kathaṃ hyavidyamānasya darśanādi bhaviṣyati /
bhāvasya tasmātprāgebhyaḥ so 'sti bhāvo vyavasthitaḥ // Mś_9.2 //
darśanaśravaṇādibhyo vedanādibhya eva ca /
yaḥ prāgvyavasthito bhāvaḥ kena prajñapyate 'tha saḥ // Mś_9.3 //
vināpi darśanādīni yadi cāsau vyavasthitaḥ /
amūnyapi bhaviṣyanti vinā tena na saṃśayaḥ // Mś_9.4 //
ajyate kenacitkaścit kiṃcitkenacidajyate /
kutaḥ kiṃcidvinā kaścit kiṃcitkaṃcidvinā kutaḥ // Mś_9.5 //
sarvebhyo darśanādibhyaḥ kaścitpūrvo na vidyate /
ajyate darśanādīnāmanyena punaranyadā // Mś_9.6 //
sarvebhyo darśanādibhyo yadi pūrvo na vidyate /
ekaikasmātkathaṃ pūrvo darśanādeḥ sa vidyate // Mś_9.7 //
draṣṭā sa eva sa śrotā sa eva yadi vedakaḥ /
ekaikasmādbhavetpūrvaṃ evaṃ caitanna yujyate // Mś_9.8 //
draṣṭānya eva śrotānyo vedako 'nyaḥ punaryadi /
sati syād draṣṭari śrotā bahutvaṃ cātmanāṃ bhavet // Mś_9.9 //
darśanaśravaṇādīni vedanādīni cāpyatha /
bhavanti yebhyasteṣveṣa bhūteṣvapi na vidyate // Mś_9.10 //
darśanaśravaṇādīni vedanādīni cāpyatha /
na vidyate cedyasya sa na vidyanta imānyapi // Mś_9.11 //
prāk ca yo darśanādibhyaḥ sāṃprataṃ cordhvameva ca /
na vidyate 'sti nāstīti nivṛttāstatra kalpanāḥ // Mś_9.12 //
10 Agnīndhanaparīkṣā daśamaṃ prakaraṇam /
yadindhanaṃ sa cedagnirekatvaṃ kartṛkarmaṇoḥ /
anyaścedindhanādagnirindhanādapyṛte bhavet // Mś_10.1 //
nityapradīpta eva syādapradīpanahetukaḥ /
punarārambhavaiyarthyamevaṃ cākarmakaḥ sati // Mś_10.2 //
paratra nirapekṣatvādapradīpanahetukaḥ /
punarārambhavaiyarthyaṃ nityadīptaḥ prasajyate // Mś_10.3 //
tatraitasmādidhyamānamindhanaṃ bhavatīti cet /
kenedhyatāmindhanaṃ tattāvanmātramidaṃ yadā // Mś_10.4 //
anyo na prāpsyate 'prāpto na dhakṣyatyadahan punaḥ /
na nirvāsyatyanirvāṇaḥ sthāsyate vā svaliṅgavān // Mś_10.5 //
anya evendhanādagnirindhanaṃ prāpnuyādyadi /
strī saṃprāpnoti puruṣaṃ puruṣaśca striyaṃ yathā // Mś_10.6 //
anya evendhanādagnirindhanaṃ kāmamāpnuyāt /
agnīndhane yadi syātāmanyonyena tiraskṛte // Mś_10.7 //
yadīndhanamapekṣyāgnirapekṣyāgniṃ yadīndhanam /
kataratpūrvaniṣpannaṃ yadapekṣyāgnirindhanam // Mś_10.8 //
yadīndhanamapekṣyāgniragneḥ siddhasya sādhanam /
evaṃ satīndhanaṃ cāpi bhaviṣyati niragnikam // Mś_10.9 //
yo 'pekṣya sidhyate bhāvastamevāpekṣya sidhyati /
yadi yo 'pekṣitavyaḥ sa sidhyatāṃ kamapekṣya kaḥ // Mś_10.10 //
yo 'pekṣya sidhyate bhāvaḥ so 'siddho 'pekṣate katham /
athāpyapekṣate siddhastvapekṣāsya na yujyate // Mś_10.11 //
apekṣyendhanamagnirna nānapekṣyāgnirindhanam /
apekṣyendhanamagniṃ na nānapekṣyāgnimindhanam // Mś_10.12 //
āgacchatyanyato nāgnirindhane 'gnirna vidyate /
atrendhane śeṣamuktaṃ gamyamānagatāgataiḥ // Mś_10.13 //
indhanaṃ punaragnirna nāgniranyatra cendhanāt /
nāgnirindhanavānnāgnāvindhanāni na teṣu saḥ // Mś_10.14 //
agnīndhanābhyāṃ vyākhyāta ātmopādānayoḥ kramaḥ /
sarvo niravaśeṣeṇa sārdhaṃ ghaṭapaṭādibhiḥ // Mś_10.15 //
ātmanaśca satattvaṃ ye bhāvānāṃ ca pṛthakpṛthak /
nirdiśanti na tānmanye śāsanasyārthakovidān // Mś_10.16 //
11 Pūrvāparakoṭiparīkṣā ekādaśamaṃ prakaraṇam /
pūrvā prajñāyate koṭirnetyuvāca mahāmuniḥ /
saṃsāro 'navarāgro hi nāsyādirnāpi paścimam // Mś_11.1 //
naivāgraṃ nāvaraṃ yasya tasya madhyaṃ kuto bhavet /
tasmānnātropapadyante pūrvāparasahakramāḥ // Mś_11.2 //
pūrvaṃ jātiryadi bhavejjarāmaraṇamuttaram /
nirjarāmaraṇā jātirbhavejjāyeta cāmṛtaḥ // Mś_11.3 //
paścājjātiryadi bhavejjarāmaraṇamāditaḥ /
ahetukamajātasya syājjarāmaraṇaṃ katham // Mś_11.4 //
na jarāmaraṇenaiva jātiśca saha yujyate /
mriyeta jāyamānaśca syāccāhetukatobhayoḥ // Mś_11.5 //
yatra na prabhavantyete pūrvāparasahakramāḥ /
prapañcayanti tāṃ jātiṃ tajjarāmaraṇaṃ ca kim // Mś_11.6 //
kāryaṃ ca kāraṇaṃ caiva lakṣyaṃ lakṣaṇameva ca /
vedanā vedakaścaiva santyarthā ye ca kecana // Mś_11.7 //
pūrvā na vidyate koṭiḥ saṃsārasya na kevalam /
sarveṣāmapi bhāvānāṃ pūrvā koṭirna vidyate // Mś_11.8 //
12 Duḥkhaparīkṣā dvādaśamaṃ prakaraṇam /
svayaṃ kṛtaṃ parakṛtaṃ dvābhyāṃ kṛtamahetukam /
duḥkhamityeka icchanti tacca kāryaṃ na yujyate // Mś_12.1 //
svayaṃ kṛtaṃ yadi bhavetpratītya na tato bhavet /
skandhānimānamī skandhāḥ saṃbhavanti pratītya hi // Mś_12.2 //
yadyamībhya ime 'nye syurebhyo vāmī pare yadi /
bhavetparakṛtaṃ duḥkhaṃ parairebhiramī kṛtāḥ // Mś_12.3 //
svapudnalakṛtaṃ duḥkhaṃ yadi duḥkhaṃ punarvinā /
svapudgalaḥ sa katamo yena duḥkhaṃ svayaṃ kṛtam // Mś_12.4 //
parapudgalajaṃ duḥkhaṃ yadi yasmai pradīyate /
pareṇa kṛtvā tadduḥkhaṃ sa duḥkhena vinā kutaḥ // Mś_12.5 //
parapudgalajaṃ duḥkhaṃ yadi kaḥ parapudgalaḥ /
vinā duḥkhena yaḥ kṛtvā parasmai prahiṇoti tat // Mś_12.6 //
svayaṃkṛtasyāprasiddherduḥkhaṃ parakṛtaṃ kutaḥ /
paro hi duḥkhaṃ yatkuryāttattasya syātsvayaṃ kṛtam // Mś_12.7 //
na tāvatsvakṛtaṃ duḥkhaṃ na hi tenaiva tatkṛtam /
paro nātmakṛtaścetsyādduḥkhaṃ parakṛtaṃ katham // Mś_12.8 //
syādubhābhyāṃ kṛtaṃ duḥkhaṃ syādekaikakṛtaṃ yadi /
parākārāsvayaṃkāraṃ duḥkhamahetukaṃ kutaḥ // Mś_12.9 //
na kevalaṃ hi duḥkhasya cāturvidhyaṃ na vidyate /
bāhyānāmapi bhāvānāṃ cāturvidhyaṃ na vidyate // Mś_12.10 //
13 Saṃskāraparīkṣā trayodaśamaṃ prakaraṇam /
tanmṛṣā moṣadharma yadbhagavānityabhāṣata /
sarve ca moṣadharmāṇaḥ saṃskārāstena te mṛṣā // Mś_13.1 //
tanmṛṣā moṣadharma yadyadi kiṃ tatra muṣyate /
etattūktaṃ bhagavatā śūnyatāparidīpakam // Mś_13.2 //
bhāvānāṃ niḥsvabhāvatvamanyathābhāvadarśanāt /
asvabhāvo bhāvo nāsti bhāvānāṃ śūnyatā yataḥ // Mś_13.3 //
kasya syādanyathābhāvaḥ svabhāvaścenna vidyate /
kasya syādanyathābhāvaḥ svabhāvo yadi vidyate // Mś_13.4 //
tasyaiva nānyathābhāvo nāpyanyasyaiva yujyate /
yuvā na jīryate yasmādyasmājjīrṇo na jīryate // Mś_13.5 //
tasya cedanyathābhāvaḥ kṣīrameva bhaveddadhi /
kṣīrādanyasya kasyātha dadhibhāvo bhaviṣyati // Mś_13.6 //
yadyaśūnyaṃ bhavetkiṃcitsyācchūnyamiti kiṃcana /
na kiṃcidastyaśūnyaṃ ca kutaḥ śūnyaṃ bhaviṣyati // Mś_13.7 //
śūnyatā sarvadṛṣṭīnāṃ proktā niḥsaraṇaṃ jinaiḥ /
yeṣāṃ tu śūnyatā dṛṣṭistānasādhyān babhāṣire // Mś_13.8 //
14 Saṃsargaparīkṣā caturdaśamaṃ prakaraṇam /
draṣṭavyaṃ darśanaṃ draṣṭā trīṇyetāni dviśo dviśaḥ /
sarvaśaśca na saṃsargamanyonyena vrajantyuta // Mś_14.1 //
evaṃ rāgaśca raktaśca rañjanīyaṃ ca dṛśyatām /
traidhena śeṣāḥ kleśāśca śeṣāṇyāyatanāni ca // Mś_14.2 //
anyenānyasya saṃsargastaccānyatvaṃ na vidyate /
draṣṭavyaprabhṛtīnāṃ yanna saṃsargaṃ vrajantyataḥ // Mś_14.3 //
na ca kevalamanyatvaṃ draṣṭavyāderna vidyate /
kasyacitkenacitsārdhaṃ nānyatvamupapadyate // Mś_14.4 //
anyadanyatpratītyānyannānyadanyadṛte 'nyataḥ /
yatpratītya ca yattasmāttadanyannopapadyate // Mś_14.5 //
yadyanyadanyadanyasmādanyasmādapyṛte bhavet /
tadanyadanyadanyasmādṛte nāsti ca nāstyataḥ // Mś_14.6 //
nānyasmin vidyate 'nyatvamananyasminna vidyate /
avidyamāne cānyatve nāstyanyadvā tadeva vā // Mś_14.7 //
na tena tasya saṃsargo nānyenānyasya yujyate /
saṃsṛjyamānaṃ saṃsṛṣṭaṃ saṃsraṣṭā ca na vidyate // Mś_14.8 //
15 Svabhāvaparīkṣā pañcadaśamaṃ prakaraṇam /
na saṃbhavaḥ svabhāvasya yuktaḥ pratyayahetubhiḥ /
hetupratyayasaṃbhūtaḥ svabhāvaḥ kṛtako bhavet // Mś_15.1 //
svabhāvaḥ kṛtako nāma bhaviṣyati punaḥ katham /
akṛtrimaḥ svabhāvo hi nirapekṣaḥ paratra ca // Mś_15.2 //
kutaḥ svabhāvasyābhāve parabhāvo bhaviṣyati /
svabhāvaḥ parabhāvasya parabhāvo hi kathyate // Mś_15.3 //
svabhāvaparabhāvābhyāmṛte bhāvaḥ kutaḥ punaḥ /
svabhāve parabhāve vā sati bhāvo hi sidhyati // Mś_15.4 //
bhāvasya cedaprasiddhirabhāvo naiva sidhyati /
bhāvasya hyanyathābhāvamabhāvaṃ bruvate janāḥ // Mś_15.5 //
svabhāvaṃ parabhāvaṃ ca bhāvaṃ cābhāvameva ca /
ye paśyanti na paśyanti te tattvaṃ buddhaśāsane // Mś_15.6 //
kātyāyanāvavāde cāstīti nāstīti cobhayam /
pratiṣiddhaṃ bhagavatā bhāvābhāvavibhāvinā // Mś_15.7 //
yadyastitvaṃ prakṛtyā syānna bhavedasya nāstitā /
prakṛteranyathābhāvo na hi jātūpapadyate // Mś_15.8 //
prakṛtau kasya cāsatyāmanyathātvaṃ bhaviṣyati /
prakṛtau kasya ca satyāmanyathātvaṃ bhaviṣyati // Mś_15.9 //
astīti śāśvatagrāho nāstītyucchedadarśanam /
tasmādastitvanāstitve nāśrīyeta vicakṣaṇaḥ // Mś_15.10 //
asti yaddhi svabhāvena na tannāstīti śāśvatam /
nāstīdānīmabhūtpūrvamityucchedaḥ prasajyate // Mś_15.11 //
16 Bandhamokṣaparīkṣā ṣoḍaśamaṃ prakaraṇam /
saṃskārāḥ saṃsaranti cenna nityāḥ saṃsaranti te /
saṃsaranti ca nānityāḥ sattve 'pyeṣa samaḥ kramaḥ // Mś_16.1 //
pudgalaḥ saṃsarati cetskandhāyatanadhātuṣu /
pañcadhā mṛgyamāṇo 'sau nāsti kaḥ saṃsariṣyati // Mś_16.2 //
upādānādupādānaṃ saṃsaran vibhavo bhavet /
vibhavaścānupādānaḥ kaḥ sa kiṃ saṃsariṣyati // Mś_16.3 //
saṃskārāṇāṃ na nirvāṇaṃ kathaṃcidupapadyate /
sattvasyāpi na nirvāṇaṃ kathaṃcidupapadyate // Mś_16.4 //
na badhyante na mucyante udayavyayadharmiṇaḥ /
saṃskārāḥ pūrvavatsattvo badhyate na na mucyate // Mś_16.5 //
bandhanaṃ cedupādānaṃ sopādāno na badhyate /
badhyate nānupādānaḥ kimavastho 'tha badhyate // Mś_16.6 //
badhnīyādbandhanaṃ kāmaṃ bandhyātpūrvaṃ bhavedyadi /
na cāsti tat śeṣamuktaṃ gamyamānagatāgataiḥ // Mś_16.7 //
baddho na mucyate tāvadabaddho naiva mucyate /
syātāṃ baddhe mucyamāne yugapadbandhamokṣaṇe // Mś_16.8 //
nirvāsyāmyanupādāno nirvāṇaṃ me bhaviṣyati /
iti yeṣāṃ grahasteṣāmupādānamahāgrahaḥ // Mś_16.9 //
na nirvāṇasamāropo na saṃsārāpakarṣaṇam /
yatra kastatra saṃsāro nirvāṇaṃ kiṃ vikalpyate // Mś_16.10 //
17 Karmaphalaparīkṣā saptadaśamaṃ prakaraṇam /
ātmasaṃyamakaṃ cetaḥ parānugrāhakaṃ ca yat /
maitraṃ sa dharmastadbījaṃ phalasya pretya ceha ca // Mś_17.1 //
cetanā cetayitvā ca karmoktaṃ paramarṣiṇā /
tasyānekavidho bhedaḥ karmaṇaḥ parikīrtitaḥ // Mś_17.2 //
tatra yaccetanetyuktaṃ karma tanmānasaṃ smṛtam /
cetayitvā ca yattūktaṃ tattu kāyikavācikam // Mś_17.3 //
vāgviṣpando 'viratayo yāścāvijñaptisaṃjñitāḥ /
avijñaptaya evānyāḥ smṛtā viratayastathā // Mś_17.4 //
paribhogānvayaṃ puṇyamapuṇyaṃ ca tathāvidham /
cetanā ceti saptaite dharmāḥ karmāñjanāḥ smṛtāḥ // Mś_17.5 //
tiṣṭhatyā pākakālāccetkarma tannityatāmiyāt /
niruddhaṃ cennirūddhaṃ satkiṃ phalaṃ janayiṣyati // Mś_17.6 //
yo 'ṅkuraprabhṛtirbījātsaṃtāno 'bhipravartate /
tataḥ phalamṛte bījātsa ca nābhipravartate // Mś_17.7 //
bījācca yasmātsaṃtānaḥ saṃtānācca phalodbhavaḥ /
bījapūrvaṃ phalaṃ tasmānnocchinnaṃ nāpi śāśvatam // Mś_17.8 //
yastasmāccittasaṃtānaścetaso 'bhipravartate /
tataḥ phalamṛte cittātsa ca nābhipravartate // Mś_17.9 //
cittācca yasmātsaṃtānaḥ saṃtānācca phalodbhavaḥ /
karmapūrvaṃ phalaṃ tasmānnocchinnaṃ nāpi śāśvatam // Mś_17.10 //
dharmasya sādhanopāyāḥ śuklāḥ karmapathā daśa /
phalaṃ kāmaguṇāḥ pañca dharmasya pretya ceha ca // Mś_17.11 //
bahavaśca mahāntaśca doṣāḥ syurapi kalpanā /
yadyeṣā tena naivaiṣā kalpanātropapadyate // Mś_17.12 //
imāṃ punaḥ pravakṣyāmi kalpanāṃ yātra yojyate /
buddhaiḥ pratyekabuddhaiśca śrāvakaiścānuvarṇitām // Mś_17.13 //
patraṃ yathāvipraṇāśastatharṇamiva karma ca /
caturvidho dhātutaḥ sa prakṛtyāvyākṛtaśca saḥ // Mś_17.14 //
prahāṇato na praheyo bhāvanāheya eva vā /
tasmādavipraṇāśena jāyate karmaṇāṃ phalam // Mś_17.15 //
prahāṇataḥ praheyaḥ syātkarmaṇaḥ saṃkrameṇa vā /
yadi doṣāḥ prasajyeraṃstatra karmavadhādayaḥ // Mś_17.16 //
sarveṣāṃ viṣabhāgānāṃ sabhāgānāṃ ca karmaṇām /
pratisaṃdhau sadhātūnāmeka utpadyate tu saḥ // Mś_17.17 //
karmaṇaḥ karmaṇo dṛṣṭe dharma utpadyate tu saḥ /
dviprakārasya sarvasya vipakke 'pi ca tiṣṭhati // Mś_17.18 //
phalavyatikramādvā sa maraṇādvā nirudhyate /
anāsravaṃ sāsravaṃ ca vibhāgaṃ tatra lakṣayet // Mś_17.19 //
śūnyatā ca na cocchedaḥ saṃsāraśca na śāśvatam /
karmaṇo 'vipraṇāśaśca dharmo buddhena deśitaḥ // Mś_17.20 //
karma notpadyate kasmāt niḥsvabhāvaṃ yatastataḥ /
yasmācca tadanutpannaṃ na tasmādvipraṇaśyati // Mś_17.21 //
karma svabhāvataścetsyācchāśvataṃ syādasaṃśayam /
akṛtaṃ ca bhavetkarma kriyate na hi śāśvatam // Mś_17.22 //
akṛtābhyāgamabhayaṃ syātkarmākṛtakaṃ yadi /
abrahmacaryavāsaśca doṣastatra prasajyate // Mś_17.23 //
vyavahārā virudhyante sarva eva na saṃśayaḥ /
puṇyapāpakṛtornaiva pravibhāgaśca yujyate // Mś_17.24 //
tadvipakvavipākaṃ ca punareva vipakṣyati /
karma vyavasthitaṃ yasmāttasmātsvābhāvikaṃ yadi // Mś_17.25 //
karma kleśātmakaṃ cedaṃ te ca kleśā na tattvataḥ /
na cette tattvataḥ kleśāḥ karma syāttattvataḥ katham // Mś_17.26 //
karma kleśāśca dehānāṃ pratyayāḥ samudāhṛtāḥ /
karma kleśāśca te śūnyā yadi deheṣu kā kathā // Mś_17.27 //
avidyānivṛto jantustṛṣṇāsaṃyojanaśca saḥ /
sa bhoktā sa ca na karturanyo na ca sa eva saḥ // Mś_17.28 //
na pratyayasamutpannaṃ nāpratyayasamutthitam /
asti yasmādidaṃ karma tasmātkartāpi nāstyataḥ // Mś_17.29 //
karma cennāsti kartā ca kutaḥ syātkarmajaṃ phalam /
asatyatha phale bhoktā kuta eva bhaviṣyati // Mś_17.30 //
yathā nirmitakaṃ śāstā nirmimītarddhisaṃpadā /
nirmito nirmimītānyaṃ sa ca nirmitakaḥ punaḥ // Mś_17.31 //
tathā nirmitakākāraḥ kartā karma ca tatkṛtam /
tadyathā nirmitenānyo nirmito nirmitastathā // Mś_17.32 //
kleśāḥ karmāṇi dehāśca kartāraśca phalāni ca /
gandharvanagarākārā marīcisvapnasaṃnibhāḥ // Mś_17.33 //
18 Ātmaparīkṣā aṣṭādaśamaṃ prakaraṇam /
ātmā skandhā yadi bhavedudayavyayabhāgbhavet /
skandhebhyo 'nyo yadi bhavedbhavedaskandhalakṣaṇaḥ // Mś_18.1 //
ātmanyasati cātmīyaṃ kuta eva bhaviṣyati /
nirmamo nirahaṃkāraḥ śamādātmātmanīnayoḥ // Mś_18.2 //
nirmamo nirahaṃkāro yaśca so 'pi na vidyate /
nirmamaṃ nirahaṃkāraṃ yaḥ paśyati na paśyati // Mś_18.3 //
mametyahamiti kṣīṇe bahirdhādhyātmameva ca /
nirudhyata upādānaṃ tatkṣayājjanmanaḥ kṣayaḥ // Mś_18.4 //
karmakleśakṣayānmokṣaḥ karmakleśā vikalpataḥ /
te prapañcātprapañcastu śūnyatāyāṃ nirudhyate // Mś_18.5 //
ātmetyapi prajñapitamanātmetyapi deśitam /
buddhairnātmā na cānātmā kaścidityapi deśitam // Mś_18.6 //
nivṛttamabhidhātavyaṃ nivṛtte cittagocare /
anutpannāniruddhā hi nirvāṇamiva dharmatā // Mś_18.7 //
sarvaṃ tathyaṃ na vā tathyaṃ tathyaṃ cātathyameva ca /
naivātathyaṃ naiva tathyametadbuddhānuśāsanam // Mś_18.8 //
aparapratyayaṃ śāntaṃ prapañcairaprapañcitam /
nirvikalpamanānārthametattattvasya lakṣaṇam // Mś_18.9 //
pratītya yadyadbhavati na hi tāvattadeva tat /
na cānyadapi tattasmānnocchinnaṃ nāpi śāśvatam // Mś_18.10 //
anekārthamanānārthamanucchedamaśāśvatam /
etattallokanāthānāṃ buddhānāṃ śāsanāmṛtam // Mś_18.11 //
saṃbuddhānāmanutpāde śrāvakāṇāṃ punaḥ kṣaye /
jñānaṃ pratyekabuddhānāmasaṃsargātpravartate // Mś_18.12 //
19 kālaparīkṣā ekonaviṃśatitamaṃ prakaraṇam /
pratyutpanno 'nāgataśca yadyatītamapekṣya hi /
pratyutpanno 'nāgataśca kāle 'tīte bhaviṣyataḥ // Mś_19.1 //
pratyutpanno 'nāgataśca na stastatra punaryadi /
pratyutpanno 'nāgataśca syātāṃ kathamapekṣya tam // Mś_19.2 //
anapekṣya punaḥ siddhirnātītaṃ vidyate tayoḥ /
pratyutpanno 'nāgataśca tasmātkālo na vidyate // Mś_19.3 //
etenaivāvaśiṣṭau dvau krameṇa parivartakau /
uttamādhamamadhyādīnekatvādīṃśca lakṣayet // Mś_19.4 //
nāsthito gṛhyate kālaḥ sthitaḥ kālo na vidyate /
yo gṛhyetāgṛhītaśca kālaḥ prajñapyate katham // Mś_19.5 //
bhāvaṃ pratītya kālaścetkālo bhāvādṛte kutaḥ /
na ca kaścana bhāvo 'sti kutaḥ kālo bhaviṣyati // Mś_19.6 //
20 Sāmagrīparīkṣā viṃśatitamaṃ prakaraṇam /
hetośca pratyayānāṃ ca sāmagryā jāyate yadi /
phalamasti ca sāmagryāṃ sāmagryā jāyate katham // Mś_20.1 //
hetośca pratyayānāṃ ca sāmagryā jāyate yadi /
phalaṃ nāsti ca sāmagryāṃ sāmagryā jāyate katham // Mś_20.2 //
hetośca pratyayānāṃ ca sāmagryāmasti cetphalam /
gṛhyeta nanu sāmagryāṃ sāmagryāṃ ca na gṛhyate // Mś_20.3 //
hetośca pratyayānāṃ ca sāmagryāṃ nāsti cetphalam /
hetavaḥ pratyayāśca syurahetupratyayaiḥ samāḥ // Mś_20.4 //
hetukaṃ phalasya datvā yadi heturnirudhyate /
yaddattaṃ yanniruddhaṃ ca hetorātmadvayaṃ bhavet // Mś_20.5 //
hetuṃ phalasyādatvā ca yadi heturnirudhyate /
hetau niruddhe jātaṃ tatphalamāhetukaṃ bhavet // Mś_20.6 //
phalaṃ sahaiva sāmagryā yadi prādurbhavetpunaḥ /
ekakālau prasajyete janako yaśca janyate // Mś_20.7 //
pūrvameva ca sāmagryāḥ phalaṃ prādurbhavedyadi /
hetupratyayanirmuktaṃ phalamāhetukaṃ bhavet // Mś_20.8 //
niruddhe cetphalaṃ hetau hetoḥ saṃkramaṇaṃ bhavet /
pūrvajātasya hetośca punarjanma prasajyate // Mś_20.9 //
janayetphalamutpannaṃ niruddho 'staṃgataḥ katham /
tiṣṭhannapi kathaṃ hetuḥ phalena janayedvṛtaḥ // Mś_20.10 //
athāvṛtaḥ phalenāsau katamajjanayetphalam /
na hyadṛṣṭvā vā dṛṣṭvā vā heturjanayate phalam // Mś_20.11 //
nātītasya hyatītena phalasya saha hetunā /
nājātena na jātena saṃgatirjātu vidyate // Mś_20.12 //
na jātasya hyajātena phalasya saha hetunā /
nātītena na jātena saṃgatirjātu vidyate // Mś_20.13 //
nājātasya hi jātena phalasya saha hetunā /
nājātena na naṣṭena saṃgatirjātu vidyate // Mś_20.14 //
asatyāṃ saṃgatau hetuḥ kathaṃ janayate phalam /
satyāṃ vā saṃgatau hetuḥ kathaṃ janayate phalam // Mś_20.15 //
hetuḥ phalena śūnyaścetkathaṃ janayate phalam /
hetuḥ phalenāśūnyaścetkathaṃ janayate phalam // Mś_20.16 //
phalaṃ notpatsyate 'śūnyamaśūnyaṃ na nirotsyate /
aniruddhamanutpannamaśūnyaṃ tadbhaviṣyati // Mś_20.17 //
kathamutpatsyate śūnyaṃ kathaṃ śūnyaṃ nirotsyate /
śūnyamapyaniruddhaṃ tadanutpannaṃ prasajyate // Mś_20.18 //
hetoḥ phalasya caikatvaṃ na hi jātūpapadyate /
hetoḥ phalasya cānyatvaṃ na hi jātūpapadyate // Mś_20.19 //
ekatve phalahetvoḥ syādaikyaṃ janakajanyayoḥ /
pṛthaktve phalahetvoḥ syāttulyo heturahetunā // Mś_20.20 //
phalaṃ svabhāvasadbhūtaṃ kiṃ heturjanayiṣyati /
phalaṃ svabhāvāsadbhūtaṃ kiṃ heturjanayiṣyati // Mś_20.21 //
na cājanayamānasya hetutvamupapadyate /
hetutvānupapattau ca phalaṃ kasya bhaviṣyati // Mś_20.22 //
na ca pratyayahetūnāmiyamātmānamātmanā /
yā sāmagrī janayate sā kathaṃ janayetphalam // Mś_20.23 //
na sāmagrīkṛtaṃ phalaṃ nāsāmagrīkṛtaṃ phalam /
asti pratyayasāmagrī kuta eva phalaṃ vinā // Mś_20.24 //
21 Saṃbhavavibhavaparīkṣā ekaviṃśatitamaṃ prakaraṇam /
vinā vā saha vā nāsti vibhavaḥ saṃbhavena vai /
vinā vā saha vā nāsti saṃbhavo vibhavena vai // Mś_21.1 //
bhaviṣyati kathaṃ nāma vibhavaḥ saṃbhavaṃ vinā /
vinaiva janma maraṇaṃ vibhavo nodbhavaṃ vinā // Mś_21.2 //
saṃbhavenaiva vibhavaḥ kathaṃ saha bhaviṣyati /
na janmamaraṇaṃ caivaṃ tulyakālaṃ hi vidyate // Mś_21.3 //
bhaviṣyati kathaṃ nāma saṃbhavo vibhavaṃ vinā /
anityatā hi bhāveṣu na kadācinna vidyate // Mś_21.4 //
saṃbhavo vibhavenaiva kathaṃ saha bhaviṣyati /
na janmamaraṇaṃ caiva tulyakālaṃ hi vidyate // Mś_21.5 //
sahānyonyena vā siddhirvinānyonyena vā yayoḥ /
na vidyate, tayoḥ siddhiḥ kathaṃ nu khalu vidyate // Mś_21.6 //
kṣayasya saṃbhavo nāsti nākṣayasyāpi saṃbhavaḥ /
kṣayasya vibhavo nāsti vibhavo nākṣayasya ca // Mś_21.7 //
saṃbhavo vibhavaścaiva vinā bhāvaṃ na vidyate /
saṃbhavaṃ vibhavaṃ caiva vinā bhāvo na vidyate // Mś_21.8 //
saṃbhavo vibhavaścaiva na śūnyasyopapadyate /
saṃbhavo vibhavaścaiva nāśūnyasyopapadyate // Mś_21.9 //
saṃbhavo vibhavaścaiva naika ityupapadyate /
saṃbhavo vibhavaścaiva na nānetyupapadyate // Mś_21.10 //
dṛśyate saṃbhavaścaiva vibhavaścaiva te bhavet /
dṛśyate saṃbhavaścaiva mohādvibhava eva ca // Mś_21.11 //
na bhāvājjāyate bhāvo bhāvo 'bhāvānna jāyate /
nābhāvājjāyate 'bhāvo 'bhāvo bhāvānna jāyate // Mś_21.12 //
na svato jāyate bhāvaḥ parato naiva jāyate /
na svataḥ parataścaiva jāyate, jāyate kutaḥ // Mś_21.13 //
bhāvamabhyupapannasya śāśvatocchedadarśanam /
prasajyate sa bhāvo hi nityo 'nityo 'tha vā bhavet // Mś_21.14 //
bhāvamabhyupapannasya naivocchedo na śāśvatam /
udayavyayasaṃtānaḥphalahetvorbhavaḥ sa hi // Mś_21.15 //
udayavyayasaṃtānaḥ phalahetvorbhavaḥ sa cet /
vyayasyāpunarutpatterhetūcchedaḥ prasajyate // Mś_21.16 //
sadbhāvasya svabhāvena nāsadbhāvaśca yujyate /
nirvāṇakāle cocchedaḥ praśamādbhavasaṃtateḥ // Mś_21.17 //
carame na niruddhe ca prathamo yujyate bhavaḥ /
carame nāniruddhe ca prathamo yujyate bhavaḥ // Mś_21.18 //
nirudhyamāne carame prathamo yadi jāyate /
nirudhyamāna ekaḥ syājjāyamāno 'paro bhavet // Mś_21.19 //
na cennirudhyamānaśca jāyamānaśca yujyate /
sārdhaṃ ca mriyate yeṣu teṣu skandheṣu jāyate // Mś_21.20 //
evaṃ triṣvapi kāleṣu na yuktā bhavasaṃtatiḥ /
triṣu kāleṣu yā nāsti sā kathaṃ bhavasaṃtatiḥ // Mś_21.21 //
22 Tathāgataparīkṣā dvāviṃśatitamaṃ prakaraṇam /
skandhā na nānyaḥ skandhebhyo nāsmin skandhā na teṣu saḥ /
tathāgataḥ skandhavānna katamo 'tra tathāgataḥ // Mś_22.1 //
buddhaḥ skandhānupādāya yadi nāsti svabhāvataḥ /
svabhāvataśca yo nāsti kutaḥ sa parabhāvataḥ // Mś_22.2 //
pratītya parabhāvaṃ yaḥ so 'nātmetyupapadyate /
yaścānātmā sa ca kathaṃ bhaviṣyati tathāgataḥ // Mś_22.3 //
yadi nāsti svabhāvaśca parabhāvaḥ kathaṃ bhavet /
svabhāvaparabhāvābhyāmṛte kaḥ sa tathāgataḥ // Mś_22.4 //
skandhān yadyanupādāya bhavetkaścittathāgataḥ /
sa idānīmupādadyādupādāya tato bhavet // Mś_22.5 //
skandhāṃścāpyanupādāya nāsti kaścittathāgataḥ /
yaśca nāstyanupādāya sa upādāsyate katham // Mś_22.6 //
na bhavatyanupādattamupādānaṃ ca kiṃcana /
na cāsti nirupādānaḥ kathaṃcana tathāgataḥ // Mś_22.7 //
tattvānyatvena yo nāsti mṛgyamāṇaśca pañcadhā /
upādānena sa kathaṃ prajñapyeta tathāgataḥ // Mś_22.8 //
yadapīdamupādānaṃ tatsvabhāvatvānna vidyate /
svabhāvataśca yannāsti kutastatparabhāvataḥ // Mś_22.9 //
evaṃ śūnyamupādānamupādātā ca sarvaśaḥ /
prajñapyate ca śūnyena kathaṃ śūnyastathāgataḥ // Mś_22.10 //
śūnyamiti na vaktavyamaśūnyamiti vā bhavet /
ubhayaṃ nobhayaṃ ceti prajñaptyarthaṃ tu kathyate // Mś_22.11 //
śāśvatāśāśvatādyā kutaḥ śānte catuṣṭayam /
antānantādi cāpyatra kuntaḥ śānte catuṣṭayam // Mś_22.12 //
yena grāho gṛhītastu ghano 'stīti tathāgataḥ /
nāstīti sa vikalpayannirvṛtasyāpi kalpayet // Mś_22.13 //
svabhāvataśca śūnye 'smiṃścintā naivopapadyate /
paraṃ nirodhādbhavati buddho na bhavatīti vā // Mś_22.14 //
prapañcayanti ye buddhaṃ prapañcātītamavyayam /
te prapañcahatāḥ sarve na paśyanti tathāgatam // Mś_22.15 //
tathāgato yatsvabhāvastatsvabhāvamidaṃ jagat /
tathāgato niḥsvabhāvo niḥsvabhāvamidaṃ jagat // Mś_22.16 //
23 Viparyāsaparīkṣā trayoviṃśatitamaṃ prakaraṇam /
saṃkalpaprabhavo rāgo dveṣo mohaśca kathyate /
śubhāśubhaviparyāsān saṃbhavanti pratītya hi // Mś_23.1 //
śubhāśubhaviparyāsān saṃbhavanti pratītya ye /
te svabhāvānna vidyante tasmāt kleśā na tattvataḥ // Mś_23.2 //
ātmano 'stitvanāstitve na kathaṃcicca sidhyataḥ /
taṃ vināstitvanāstitve kleśānāṃ sidhyataḥ katham // Mś_23.3 //
kasyaciddhi bhavantīme kleśāḥ sa ca na sidhyati /
kaścidāho vinā kaṃcitsanti kleśā na kasyacit // Mś_23.4 //
svakāyadṛṣṭivat kleśāḥ kliṣṭe santi na pañcadhā /
svakāyadṛṣṭivat kliṣṭaṃ kleśeṣvapi na pañcadhā // Mś_23.5 //
svabhāvato na vidyante śubhāśubhaviparyayāḥ /
pratītya katamān kleśāḥ śubhāśubhaviparyayān // Mś_23.6 //
rūpaśabdarasasparśā gandhā dharmāśca ṣaḍvidham /
vastu rāgasya dveṣasya mohasya ca vikalpyate // Mś_23.7 //
rūpaśabdarasasparśā gandhā dharmāśca kevalāḥ /
gandharvanagarākārā marīcisvapnasaṃnibhāḥ // Mś_23.8 //
aśubhaṃ vā śubhaṃ vāpi kutasteṣu bhaviṣyati /
māyāpuruṣakalpeṣu pratibimbasameṣu ca // Mś_23.9 //
anapekṣya śubhaṃ nāstyaśubhaṃ prajñapayemahi /
yatpratītya śubhaṃ tasmācchubhaṃ naivopapadyate // Mś_23.10 //
anapekṣyāśubhaṃ nāsti śubhaṃ prajñapayemahi /
yatpratītyāśubhaṃ tasmādaśubhaṃ naiva vidyate // Mś_23.11 //
avidyamāne ca śubhe kuto rāgo bhaviṣyati /
aśubhe 'vidyamāne ca kuto dveṣo bhaviṣyati // Mś_23.12 //
anitye nityamityevaṃ yadi grāho viparyayaḥ /
nānityaṃ vidyate śūnye kuto grāho viparyayaḥ // Mś_23.13 //
anitye nityamityevaṃ yadi grāho viparyayaḥ /
anityamityapi grāhaḥ śūnye kiṃ na viparyayaḥ // Mś_23.14 //
yena gṛṇhāti yo grāho grahītā yacca gṛhyate /
upaśāntāni sarvāṇi tasmādgrāho na vidyate // Mś_23.15 //
avidyamāne grāhe ca mithyā vā samyageva vā /
bhavedviparyayaḥ kasya bhavetkasyāviparyayaḥ // Mś_23.16 //
na cāpi viparītasya saṃbhavanti viparyayāḥ /
na cāpyaviparītasya saṃbhavanti viparyayāḥ // Mś_23.17 //
na viparyasyamānasya saṃbhavanti viparyayāḥ /
vimṛśasva svayaṃ kasya saṃbhavanti viparyayāḥ // Mś_23.18 //
anutpannāḥ kathaṃ nāma bhaviṣyanti viparyayāḥ /
viparyayeṣvajāteṣu viparyayagataḥ kutaḥ // Mś_23.19 //
na svato jāyate bhāvaḥ parato naiva jāyate /
na svataḥ parataśceti viparyayagataḥ kutaḥ // Mś_23.20 //
ātmā ca śuci nityaṃ ca sukhaṃ ca yadi vidyate /
ātmā ca śuci nityaṃ ca sukhaṃ ca na viparyayaḥ // Mś_23.21 //
nātmā ca śuci nityaṃ ca sukhaṃ ca yadi vidyate /
anātmāśucyanityaṃ ca naiva duḥkhaṃ ca vidyate // Mś_23.22 //
evaṃ nirudhyate 'vidyā viparyayanirodhanāt /
avidyāyāṃ niruddhāyāṃ saṃskārādyaṃ nirudhyate // Mś_23.23 //
yadi bhūtāḥ svabhāvena kleśāḥ keciddhi kasyacit /
kathaṃ nāma prahīyeran kaḥ svabhāvaṃ prahāsyati // Mś_23.24 //
yadyabhūtāḥ svabhāvena kleśāḥ keciddhi kasyacit /
kathaṃ nāma prahīyeran ko 'sadbhāvaṃ prahāsyati // Mś_23.25 //
24 Āryasatyaparīkṣā caturviṃśatitamaṃ prakaraṇam /
yadi śūnyamidaṃ sarvamudayo nāsti na vyayaḥ /
caturṇāmāryasatyānāmabhāvaste prasajyate // Mś_24.1 //
parijñā ca prahāṇaṃ ca bhāvanā sākṣikarma ca /
caturṇāmāryasatyānāmabhāvānnopapadyate // Mś_24.2 //
tadabhāvānna vidyante catvāryāryaphalāni ca /
phalābhāve phalasthā no na santi pratipannakāḥ // Mś_24.3 //
saṃgho nāsti na cetsanti te 'ṣṭau puruṣapudgalāḥ /
abhāvāccāryasatyānāṃ saddharmo 'pi na vidyate // Mś_24.4 //
dharme cāsati saṃghe ca kathaṃ buddho bhaviṣyati /
evaṃ trīṇyapi ratnāni brūvāṇaḥ pratibādhase // Mś_24.5 //
śūnyatāṃ phalasadbhāvamadharmaṃ dharmameva ca /
sarvasaṃvyavahārāṃśca laukikān pratibādhase // Mś_24.6 //
atra brūmaḥ śūnyatāyāṃ na tvaṃ vetsi prayojanam /
śūnyatāṃ śūnyatārthaṃ ca tata evaṃ vihanyase // Mś_24.7 //
dve satye samupāśritya buddhānāṃ dharmadeśanā /
lokasaṃvṛtisatyaṃ ca satyaṃ ca paramārthataḥ // Mś_24.8 //
ye 'nayorna vijānanti vibhāgaṃ satyayordvayoḥ /
te tattvaṃ na vijānanti gambhīraṃ buddhaśāsane // Mś_24.9 //
vyavahāramanāśritya paramārtho na deśyate /
paramārthamanāgamya nirvāṇaṃ nādhigamyate // Mś_24.10 //
vināśayati durdṛṣṭā śūnyatā mandamedhasam /
sarpo yathā durgṛhīto vidyā vā duṣprasādhitā // Mś_24.11 //
ataśca pratyudāvṛttaṃ cittaṃ deśayituṃ muneḥ /
dharmaṃ matvāsya dharmasya mandairduravagāhatām // Mś_24.12 //
śūnyatāyāmadhilayaṃ yaṃ punaḥ kurute bhavān /
doṣaprasaṅgo nāsmākaṃ sa śūnye nopapadyate // Mś_24.13 //
sarvaṃ ca yujyate tasya śūnyatā yasya yujyate /
sarvaṃ na yujyate tasya śūnyaṃ yasya na yujyate // Mś_24.14 //
sa tvaṃ doṣānātmanīnānasmāsu paripātayan /
aśvamevābhirūḍhaḥ sannaśvamevāsi vismṛtaḥ // Mś_24.15 //
svabhāvādyadi bhāvānāṃ sadbhāvamanupaśyasi /
ahetupratyayān bhāvāṃstvamevaṃ sati paśyasi // Mś_24.16 //
kāryaṃ ca kāraṇaṃ caiva kartāraṃ karaṇaṃ kriyām /
utpādaṃ ca nirodhaṃ ca phalaṃ ca pratibādhase // Mś_24.17 //
yaḥ pratītyasamutpādaḥ śūnyatāṃ tāṃ pracakṣmahe /
sā prajñaptirupādāya pratipatsaiva madhyamā // Mś_24.18 //
apratītya samutpanno dharmaḥ kaścinna vidyate /
yasmāttasmādaśūnyo hi dharmaḥ kaścinna vidyate // Mś_24.19 //
yadyaśūnyamidaṃ sarvamudayo nāsti na vyayaḥ /
caturṇāmāryasatyānāmabhāvaste prasajyate // Mś_24.20 //
apratītya samutpannaṃ kuto duḥkhaṃ bhaviṣyati /
anityamuktaṃ duḥkhaṃ hi tatsvābhāvye na vidyate // Mś_24.21 //
svabhāvato vidyamānaṃ kiṃ punaḥ samudeṣyate /
tasmātsamudayo nāsti śūnyatāṃ pratibādhataḥ // Mś_24.22 //
na nirodhaḥ svabhāvena sato duḥkhasya vidyate /
svabhāvaparyavasthānānnirodhaṃ pratibādhase // Mś_24.23 //
svābhāvye sati mārgasya bhāvanā nopapadyate /
athāsau bhāvyate mārgaḥ svābhāvyaṃ te na vidyate // Mś_24.24 //
yadā duḥkhaṃ samudayo nirodhaśca na vidyate /
mārgo duḥkhanirodhatvāt katamaḥ prāpayiṣyati // Mś_24.25 //
svabhāvenāparijñānaṃ yadi tasya punaḥ katham /
parijñānaṃ nanu kila svabhāvaḥ samavasthitaḥ // Mś_24.26 //
prahāṇasākṣātkaraṇe bhāvanā caivameva te /
parijñāvanna yujyante catvāryapi phalāni ca // Mś_24.27 //
svabhāvenānadhigataṃ yatphalaṃ tatpunaḥ katham /
śakyaṃ samadhigantuṃ syātsvabhāvaṃ parigṛhṇataḥ // Mś_24.28 //
phalābhāve phalasthā no na santi pratipannakāḥ /
saṃgho nāsti na cetsanti te 'ṣṭau puruṣapudgalāḥ // Mś_24.29 //
abhāvāccāryasatyānāṃ saddharmo 'pi na vidyate /
dharme cāsati saṃghe ca kathaṃ buddho bhaviṣyati // Mś_24.30 //
apratītyāpi bodhiṃ ca tava buddhaḥ prasajyate /
apratītyāpi buddhaṃ ca tava bodhiḥ prasajyate // Mś_24.31 //
yaścābuddhaḥ svabhāvena sa bodhāya ghaṭannapi /
na bodhisattvacaryāyāṃ bodhiṃ te 'dhigamiṣyati // Mś_24.32 //
na ca dharmamadharmaṃ vā kaścijjātu kariṣyati /
kimaśūnyasya kartavyaṃ svabhāvaḥ kriyate na hi // Mś_24.33 //
vinā dharmamadharmaṃ ca phalaṃ hi tava vidyate /
dharmādharmanimittaṃ ca phalaṃ tava na vidyate // Mś_24.34 //
dharmādharmanimittaṃ vā yadi te vidyate phalam /
dharmādharmasamutpannamaśūnyaṃ te kathaṃ phalam // Mś_24.35 //
sarvasaṃvyavahārāṃśca laukikān pratibādhase /
yatpratītyasamutpādaśūnyatāṃ pratibādhase // Mś_24.36 //
na kartavyaṃ bhavetkiṃcidanārabdhā bhavetkriyā /
kārakaḥ syādakurvāṇaḥ śūnyatāṃ pratibādhataḥ // Mś_24.37 //
ajātamaniruddhaṃ ca kūṭasthaṃ ca bhaviṣyati /
vicitrābhiravasthābhiḥ svabhāve rahitaṃ jagat // Mś_24.38 //
asaṃprāptasya ca prāptirduḥkhaparyantakarma ca /
sarvakleśaprahāṇaṃ ca yadyaśūnyaṃ na vidyate // Mś_24.39 //
yaḥ pratītyasamutpādaṃ paśyatīdaṃ sa paśyati /
duḥkhaṃ samudayaṃ caiva nirodhaṃ mārgameva ca // Mś_24.40 //
25 Nirvāṇaparīkṣā pañcaviṃśatitamaṃ prakaraṇam /
yadi śūnyamidaṃ sarvamudayo nāsti na vyayaḥ /
prahāṇādvā nirodhādvā kasya nirvāṇamiṣyate // Mś_25.1 //
yadyaśūnyamidaṃ sarvamudayo nāsti na vyayaḥ /
prahāṇādvā nirodhādvā kasya nirvāṇamiṣyate // Mś_25.2 //
aprahīṇamasaṃprāptamanucchinnamaśāśvatam /
aniruddhamanutpannametannirvāṇamucyate // Mś_25.3 //
bhāvastāvanna nirvāṇaṃ jarāmaraṇalakṣaṇam /
prasajyetāsti bhāvo hi na jarāmaraṇaṃ vinā // Mś_25.4 //
bhāvaśca yadi nirvāṇaṃ nirvāṇaṃ saṃskṛtaṃ bhavet /
nāsaṃskṛto hi vidyate bhāvaḥ kvacana kaścana // Mś_25.5 //
bhāvaśca yadi nirvāṇamanupādāya tatkatham /
nirvāṇaṃ nānupādāya kaścid bhāvo hi vidyate // Mś_25.6 //
yadi bhāvo na nirvāṇamabhāvaḥ kiṃ bhaviṣyati /
nirvāṇaṃ yatra bhāvo na nābhāvastatra vidyate // Mś_25.7 //
yadyabhāvaśca nirvāṇamanupādāya tatkatham /
nirvāṇaṃ na hyabhāvo 'sti yo 'nupādāya vidyate // Mś_25.8 //
ya ājavaṃjavībhāva upādāya pratītya va /
so 'pratītyānupādāya nirvāṇamupadiśyate // Mś_25.9 //
prahāṇaṃ cābravīcchāstā bhavasya vibhavasya ca /
tasmānna bhāvo nābhāvo nirvāṇamiti yujyate // Mś_25.10 //
bhavedabhāvo bhāvaśca nirvāṇamubhayaṃ yadi /
bhavedabhāvo bhāvaśca mokṣastacca na yujyate // Mś_25.11 //
bhavedabhāvo bhāvaśca nirvāṇamubhayaṃ yadi /
nānupādāya nirvāṇamupādāyobhayaṃ hi tat // Mś_25.12 //
bhavedabhāvo bhāvaśca nirvāṇamubhayaṃ katham /
asaṃskṛtaṃ ca nirvāṇaṃ bhāvābhāvau ca saṃskṛtau // Mś_25.13 //
bhavedabhāvo bhāvaśca nirvāṇe ubhayaṃ katham /
[tayorekatra nāstitvamālokatamasoryathā] // Mś_25.14 //
naivābhāvo naiva bhāvo nirvāṇamiti yāñjanā /
abhāve caiva bhāve ca sā siddhe sati sidhyati // Mś_25.15 //
naivābhāvo naiva bhāvo nirvāṇaṃ yadi vidyate /
naivābhāvo naiva bhāva iti kena tadajyate // Mś_25.16 //
paraṃ nirodhādbhagavān bhavatītyeva nohyate /
na bhavatyubhayaṃ ceti nobhayaṃ ceti nohyate // Mś_25.17 //
tiṣṭhamāno 'pi bhagavān bhavatītyeva nohyate /
na bhavatyubhayaṃ ceti nobhayaṃ ceti nohyate // Mś_25.18 //
na saṃsārasya nirvāṇātkiṃcidasti viśeṣaṇam /
na nirvāṇasya saṃsārātkiṃcidasti viśeṣaṇam // Mś_25.19 //
nirvāṇasya ca yā koṭiḥ koṭiḥ saṃsaraṇasya ca /
na tayorantaraṃ kiṃcitsumūkṣmamapi vidyate // Mś_25.20 //
paraṃ nirodhādantādyāḥ śāśvatādyāśca dṛṣṭayaḥ /
nirvāṇamaparāntaṃ ca pūrvāntaṃ ca samāśritāḥ // Mś_25.21 //
śūnyeṣu sarvadharmeṣu kimanantaṃ kimantavat /
kimanantamantavacca nānantaṃ nāntavacca kim // Mś_25.22 //
kiṃ tadeva kimanyatkiṃ śāśvataṃ kimaśāśvatam /
aśāśvataṃ śāśvataṃ ca kiṃ vā nobhayamapyataḥ // Mś_25.23 //
sarvopalambhopaśamaḥ prapañcopaśamaḥ śivaḥ /
na kvacitkasyacitkaściddharmo buddhena deśitaḥ // Mś_25.24 //
26 Dvādaśāṅgaparīkṣā ṣaḍviṃśatitamaṃ prakaraṇam /
punarbhavāya saṃskārānavidyānivṛtastridhā /
abhisaṃskurute yāṃstairgatiṃ gacchati karmabhiḥ // Mś_26.1 //
vijñānaṃ saṃniviśate saṃskārapratyayaṃ gatau /
saṃniviṣṭe 'tha vijñāne nāmarūpaṃ niṣicyate // Mś_26.2 //
niṣikte nāmarūpe tu ṣaḍāyatanasaṃbhavaḥ /
ṣaḍāyatanamāgamya saṃsparśaḥ saṃpravartate // Mś_26.3 //
cakṣuḥ pratītya rūpaṃ ca samanvāhārameva ca /
nāmarūpaṃ pratītyaivaṃ vijñānaṃ saṃpravartate // Mś_26.4 //
saṃnipātastrayāṇāṃ yo rūpavijñānacakṣuṣām /
sparśaḥ saḥ tasmātsparśācca vedanā saṃpravartate // Mś_26.5 //
vedanāpratyayā tṛṣṇā vedanārthaṃ hi tṛṣyate /
tṛṣyamāṇa upādānamupādatte caturvidham // Mś_26.6 //
upādāne sati bhava upādātuḥ pravartate /
syāddhi yadyanupādāno mucyeta na bhavedbhavaḥ // Mś_26.7 //
pañca skandhāḥ sa ca bhavaḥ bhavājjātiḥ pravartate /
jarāmaraṇaduḥkhādi śokāḥ saparidevanāḥ // Mś_26.8 //
daurmanasyamupāyāsā jāteretatpravartate /
kevalasyaivametasya duḥkhaskandhasya saṃbhavaḥ // Mś_26.9 //
saṃsāramūlānsaṃskārānavidvān saṃskarotyataḥ /
avidvān kārakastasmānna vidvāṃstattvadarśanāt // Mś_26.10 //
avidyāyāṃ niruddhāyāṃ saṃskārāṇāmasaṃbhavaḥ /
avidyāyā nirodhastu jñānenāsyaiva bhāvanāt // Mś_26.11 //
tasya tasya nirodhena tattannābhipravartate /
duḥkhaskandhaḥ kevalo 'yamevaṃ samyaṅ nirudhyate // Mś_26.12 //
27 Dṛṣṭiparīkṣā saptaviṃśatitamaṃ prakaraṇam /
abhūmatītamadhvānaṃ nābhūmiti ca dṛṣṭayaḥ /
yāstāḥ śāśvatalokādyāḥ pūrvāntaṃ samupāśritāḥ // Mś_27.1 //
dṛṣṭayo na bhaviṣyāmi kimanyo 'nāgate 'dhvani /
bhaviṣyāmīti cāntādyā aparāntaṃ samāśritāḥ // Mś_27.2 //
abhūmatītamadhvānamityetannopapadyate /
yo hi janmasu pūrveṣu sa eva na bhavatyayam // Mś_27.3 //
sa evātmeti tu bhavedupādānaṃ viśiṣyate /
upādānavinirmukta ātmā te katamaḥ punaḥ // Mś_27.4 //
upādānavinirmukto nāstyātmeti kṛte sati /
syādupādānamevātmā nāsti cātmeti vaḥ punaḥ // Mś_27.5 //
na copādānamevātmā vyeti tatsamudeti ca /
kathaṃ hi nāmopādānamupādātā bhaviṣyati // Mś_27.6 //
anyaḥ punarupādānādātmā naivopapadyate /
gṛhyate hyanupādāno yadyanyo na ca gṛhyate // Mś_27.7 //
evaṃ nānya upādānānna copādānameva saḥ /
ātmā nāstyanupādānaḥ nāpi nāstyeṣa niścayaḥ // Mś_27.8 //
nābhūmatītamadhvānamityetannopapadyate /
yo hi janmasu pūrveṣu tato 'nyo na bhavatyayam // Mś_27.9 //
yadi hyayaṃ bhavedanyaḥ pratyākhyāyāpi taṃ bhavet /
tathaiva ca sa saṃtiṣṭhettatra jāyeta vāmṛtaḥ // Mś_27.10 //
ucchedaḥ karmaṇāṃ nāśastathānyakṛtakarmaṇām /
anyena paribhogaḥ syādevamādi prasajyate // Mś_27.11 //
nāpyabhūtvā samudbhūto doṣo hyatra prasajyate /
kṛtako vā bhavedātmā saṃbhūto vāpyahetukaḥ // Mś_27.12 //
evaṃ dṛṣṭiratīte yā nābhūmahamabhūmaham /
ubhayaṃ nobhayaṃ ceti naiṣā samupapadyate // Mś_27.13 //
adhvanyanāgate kiṃ nu bhaviṣyāmīti darśanam /
na bhaviṣyāmi cetyetadatītenādhvanā samam // Mś_27.14 //
sa devaḥ sa manuṣyaścedevaṃ bhavati śāśvatam /
anutpannaśca devaḥ syājjāyate na hi śāśvatam // Mś_27.15 //
devādanyo manuṣyaścedaśāśvatamato bhavet /
devādanyo manuṣyaścetsaṃtatirnopapadyate // Mś_27.16 //
divyo yadyekadeśaḥ syādekadeśaśca mānuṣaḥ /
aśāśvataṃ śāśvataṃ ca bhavetacca na yujyate // Mś_27.17 //
aśāśvataṃ śāśvataṃ ca prasiddhamubhayaṃ yadi /
siddhe na śāśvataṃ kāmaṃ naivāśāśvatamityapi // Mś_27.18 //
kutaścidāgataḥ kaścitkiṃcidnacchetpunaḥ kvacit /
yadi tasmādanādistu saṃsāraḥ syānna cāsti saḥ // Mś_27.19 //
nāsti cecchāśvataḥ kaścit ko bhaviṣyatyaśāśvataḥ /
śāśvato 'śāśvataścāpi dvābhyāmābhyāṃ tiraskṛtaḥ // Mś_27.20 //
antavān yadi lokaḥ syātparalokaḥ kathaṃ bhavet /
athāpyanantavāṃllokaḥ paralokaḥ kathaṃ bhavet // Mś_27.21 //
skandhānāmeṣa saṃtāno yasmāddīpārciṣāmiva /
pravartate tasmānnāntānantavattvaṃ ca yujyate // Mś_27.22 //
pūrve yadi ca bhajyerannutpadyeranna cāpyamī /
skandhāḥ skandhān pratītyemānatha loko 'ntavān bhavet // Mś_27.23 //
pūrve yadi na bhajyerannutpadyeranna cāpyamī /
skandhāḥ skandhān pratītyemāṃlloko 'nanto bhavedatha // Mś_27.24 //
antavānekadeśaścedekadeśastvanantavān /
syādantavānanantaśca lokastacca na yujyate // Mś_27.25 //
kathaṃ tāvadupādāturekadeśo vinaṅkṣyate /
na naṅkṣyate caikadeśa evaṃ caitanna yujyate // Mś_27.26 //
upādānaikadeśaśca kathaṃ nāma vinaṅkṣyate /
na naṅkṣyate caikadeśo naitadapyupapadyate // Mś_27.27 //
antavaccāpyanantaṃ ca prasiddhamubhayaṃ yadi /
siddhe naivāntavatkāmaṃ naivānantavadityapi // Mś_27.28 //
athavā sarvabhāvānāṃ śūnyatvācchāśvatādayaḥ /
kva kasya katamāḥ kasmātsaṃbhaviṣyanti dṛṣṭayaḥ // Mś_27.29 //
sarvadṛṣṭiprahāṇāya yaḥ saddharmamadeśayat /
anukampāmupādāya taṃ namasyāmi gautamam // Mś_27.30 //