adhyāya 1
athāto yamadharmasya
prāyaścittaṃ vyākhyāsyāmaḥ
/
caturṇām api varṇānāṃ
prāyaścittaṃ prakalpayet
//
brāhmaṇas tu śunā daṣṭo
jambūkena vṛkeṇa vā
/
udite grahanakṣatre
dṛṣṭvā sadyaḥ śucir bhavet
//
jalāgnibandhanabhraṣṭāḥ
pravrajyānāśakacyutāḥ
/
viṣaprapannagātrāś ca
śastrāghātahatāś ca ye
//
navaite pratyavasitāḥ
sarvadharmabahiṣkṛtāḥ
/
cāndrāyaṇena śudhyanti
taptakṛcchradvayena ca
//
ubhayāvasitāḥ pāpā
ye śāmaśabalācyutāḥ
/
indudvayena śudhyanti
dattvā dhenuṃ tathā vṛṣam
//
gobrāhmaṇahataṃ dagdhaṃ
mṛtam udbandhanena tu
/
pāśaṃ chittvā tatas tasya
taptakṛcchradvayaṃ caret
//
kṛmibhir brahmasaṃyuktaṃ
makṣikaiś copaghātitam
/
kṛcchrārdhaṃ saṃprakurvīta
śaktyā dadyāt tu dakṣiṇām
//
cāṇḍālabhāṇḍasaṃspṛṣṭaṃ
pītvā bhūmigataṃ jalam
/
gomūtrayāvakāhāraḥ
ṣaḍrātreṇa viśudhyati
//
cāṇḍālaghaṭabhāṇḍasthaṃ
yas toyaṃ pibati dvijaḥ
/
tatkṣanāt kṣipate yas tu
prājāpatyena śudhyati
//
yadi na kṣipate toyaṃ
śarīre yasya jīryati
/
prājāpatyaṃ na dātavyaṃ
kṛcchraṃ sāṃtapanādikam
//
caret sāṃtapanaṃ vipraḥ
prājāpatyaṃ tu kṣattriyaḥ
/
tadardhaṃ tu cared vaiśyaḥ
pādaṃ śūdrasya dāpayet
//
cāṇḍālānnaṃ bhakṣayitvā
tadvat salilam eva ca
/
māsaṃ kṛcchraṃ cared vipraś
cāndrāyaṇam athāpi vā
//
gomūtraṃ gomayaṃ kṣīraṃ
dadhi sarpiḥ kuśodakam
/
ekarātropavāsaś ca
kṛcchraṃ sāṃtapanaṃ smṛtam
//
cāṇḍālamūrtikā ye ca
ye ca saṃkīrṇayonayaḥ
/
teṣāṃ dattvā ca bhuktvā ca
taptakṛcchraṃ samācaret
//
cāṇḍālikāsu nārīṣu
dvijo maithunakārakaḥ
/
kṛtvā 'ghamarṣaṇaṃ pakṣaṃ
śudhyate ca payovratāt
//
iti śrīyāmye dharmaśāstre prathamo 'dhyāyaḥ ||
adhyāya 2
na
ṭāṃ
śailūṣikāṃ caiva
rajakīṃ veṇujīvinīm
/
gatvā cāndrāyaṇaṃ kuryāt
tathā carmopajīvinīm
//
kāpālikānnabhoktṝṇāṃ
tanayāgāmināṃ tathā
/
ajñānāt kṛcchram uddiṣṭaṃ
jñātvā caiva vratadvayam
//
surāyāḥ saṃprapānena
gomāṃsabhakṣaṇe kṛte
/
taptakṛcchraṃ cared vipro
mauñjīhomena śudhyati
//
gokṣattriyaṃ tathā vaiśyaṃ
śūdraṃ cāpy anulomajam
/
jñātvā viśeṣeṇa tataś
carec cāndrāyaṇaṃ vratam
//
kukkuṭāṇḍakamātraṃ tu
grāsaṃ ca parikalpayet
/
anyathābhāvadoṣeṇa
navame 'ti ca śudhyahni
//
ekaikaṃ vardhayed grāsaṃ
śukle kṛṣṇe ca hrāsayet
/
amāyāṃ tu na bhuñjīta
eṣa cāndrāyaṇo vidhiḥ
//
prāyaścittam upakramya
kartā yadi vipadyate
/
pūtas tad ahared vāpi
iha loke paratra ca
//
yāvad ekaḥ pṛthag bhāvyaḥ
prāyaścittaṃ na sevate
/
apraśastā na te spṛśyās
te sarve 'pi vigarhitāḥ
//
abhojyāś cāpratigrāhyā
asaṃpaṅktyāvivāhikāḥ
/
pūyante tu vrate cīrṇe
sarve te rikthabhāginaḥ
//
iti śrīyāmye dharmaśāstre dvitīyo 'dhyāyaḥ ||
adhyāya 3
ūnaikādaśavarṣasya
pañcavarṣāt parasya ca
/
prāyaścittaṃ cared bhrāta
pitā vā 'nyo 'pi bāndhavaḥ
//
ato bālatarasyāpi
nāparādho na pātakam
/
rājadaṇḍo na tasyāsti
prāyaścittaṃ na vidyate
//
aśītyadhikavarṣāṇi
bālo vā 'py ūnaṣoḍaśaḥ
/
prāyaścittārdham arhanti
striyo vyādhita eva ca
//
pitṛvyabhrātṛbhāryāṃ ca
bhaginīṃ mātur eva ca
/
śvaśrūṃ pitṛṣvasāraṃ ca
taptakṛcchraṃ samācaret
//
rājñīm ācāryaśiṣyāṃ vā
upādhyāyasya yoṣitaḥ
/
etā gatvā striyo mohāt
ṣaṇmāsaṃ kṛcchram ācaret
//
dvau māsau bhakṣya bhojyaṃ ca
dvau māsau yāvakena tu
/
dvau māsau pañcagavyena
ṣaṇmāsaṃ kṛcchram ācaret
//
mātaraṃ gurupatnīṃ ca
svasāraṃ duhitāṃ tathā
/
gatvā tu praviśed agniṃ
nānyā śuddhir vidhīyate
//
astaṃ gate yadā sūrye
cāṇḍālam ṛtumatstriyaḥ
/
saṃspṛśet tu yadā kaścit
prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet
//
jātarūpyaṃ suvarṇaṃ tu
divā ''hṛtaṃ ca yaj jalaṃ
/
tena snātvā ca pītvā ca
gām ālabhya viśudhyati
//
dāsanāpitagopāla
kulamitrārdhasīriṇaḥ
/
ete śūdrās tu bhojyānnā
yaś cā ''tmānaṃ nivedayet
//
asac chūdreṣu annādyaṃ
ye bhuñjanty abudhā dvijāḥ
/
prāyaścittaṃ tathā prāptaṃ
carec cāndrāyaṇavratam
//
yaḥ karoty ekarātreṇa
vṛṣalīsevanaṃ dvijaḥ
/
tadbhakṣaṇe japen nityaṃ
tribhir varṣair vyapohati
//
vṛṣalīṃ yas tu gṛhṇāti
brāhmaṇo madamohitaḥ
/
sadā sūtakitā tasya
brahmahatyā dine dine
//
vṛṣalīgamanaṃ caiva
māsam ekaṃ nirantaram
/
iha janmani śūdratvaṃ
punaḥ śvāno bhaviṣyati
//
vṛṣalīphenapītasya
niḥśvāsopagatasya ca
/
tasyāṃ caiva prasūtasya
niṣkṛtir na vidhīyate
//
agre māhiṣakaṃ dṛṣṭvā
madhye ca vṛṣalīpatim
/
ante vārdhuṣikaṃ dṛṣṭvā
nirāśāḥ pitaro gatāḥ
//
mahiṣīty ucyate bhāryā
sā caiva vyabhicāriṇī
/
tān doṣān kṣamate yas tu
sa vai māhiṣakaḥ smṛtaḥ
//
pitur gehe tu yā kanyā
paśyaty asaṃskṛtā rajaḥ
/
bhrūṇahatyā pitus tasyāḥ
kanyā sā vṛṣalī smṛtā
//
yas tāṃ vivāhayet kanyāṃ
brāhmaṇo madamohitaḥ
/
asaṃbhaṣyo hy apāṅkteyaḥ
sa vipro vṛṣalīpatiḥ
//
prāpte dvādaśame varṣe
kanyāṃ yo na prayacchati
/
māsi māsi rajas tasyāḥ
pitā pibati śoṇitam
//
aṣṭavarṣā bhaved gaurī
navavarṣā ca rohiṇī
/
daśavarṣā bhavet kanyā
ata ūrdhvaṃ rajasvalā
//
mātā caiva pitā caiva
jyeṣṭhabhrātā tathaiva ca
/
trayas te narakaṃ yānti
dṛṣṭvā kanyāṃ rajasvalām
//
samarghaṃ dhanam utsṛjya
ma
ha
rghaṃ yaḥ prayacchati
/
sa vai vārdhuṣiko jñeyo
brahmavādiṣu garhitaḥ
//
śukrakṣayakarā vandhyā
tyājyaiti parikīrtitā
/
tasyās tu yo bhaved bhartā
taṃ tu vidyād ajāvikam
//
dūrāc chrāntaṃ bhayagrastaṃ
brāhmaṇaṃ gṛham āgatam
/
anarcayitvā yo bhuṅkte
tat kṣaṇe 'sau vidhīyate
//
ajāviko māhiṣaś ca
tathā ca vṛṣalīpatiḥ
/
tṛṇāgreṇāpi saṃspṛṣṭvā
savāsā jalam āviśet
//
yāvad uṣṇaṃ bhaved annaṃ
yāvad bhuñjanti vāgyatāḥ
/
pitaras tāvad aśnanti
yāvan noktā havirguṇāḥ
//
havirguṇā na vaktavyāḥ
pitaro yānty atarpitāḥ
/
pitṛbhis tarpitaiḥ paścād
vaktavyaṃ śobhanaṃ haviḥ
//
yāvato grasate grāsān
havyakavyeṣv amantritaḥ
/
tāvato grasate pretya
dīptān grāsān ayomayān
//
āsaneśv āsanaṃ dadyān
na tu haste kadācana
/
hasteśv āsanadāne ca
nirāśāḥ pitaro gatāḥ
//
āsane pādam ārūḍho
vastrasyārdham adhaḥ kṛtam
/
mukhena dhamitaṃ bhuṅkte
dvijaś cāndrāyaṇaṃ caret
//
aṅgulyāṃ yaḥ pavitrāṇi
kṛtvā gandhān sama
rca
yet
/
pitṝṇāṃ nopatiṣṭheta
rākṣasair vipralupyati
//
hasangrāsaṃ ca yo bhuṅkte
saśabdaṃ seṅgitaṃ tathā
/
lehitaṃ vartitaṃ caiva
ṣaḍ ete paṅktidūṣakāḥ
//
śvitrī kuṣṭḥī tathā śūlī
kunakhī śyāvadantakaḥ
/
rogī hīnātiriktāṅgaḥ
piśuno matsarī tathā
//
durbhago hi tathā ṣaṇḍhaḥ
pākhaṇḍī vedanindakaḥ
/
haitukaḥ śūdrayājī ca
ayājyānāṃ ca yājakaḥ
//
nityaṃ pratigrahe lubdho
yācako viṣayātmakaḥ
/
śyāvadanto 'tha vaidyaś ca
asadālāpakas tathā
//
ete śrāddhe ca dāne ca
varjanīyāḥ prayatnataḥ
/
tathā devalakaś caiva
bhṛtako vedavikrayī
//
ete varjyāḥ prayatnena
evam eva yamo 'bravīt
/
nirāśāḥ pitaras tasya
bhavanti ṛṇabhāginaḥ
//
atha cen ma
tra
vidyukto
vaiṣṇavo jñānavān hi saḥ
/
havyakavye niyoktavya
iti prāha svayaṃ yamaḥ
//
tasmāt sarvaprayatnena
śrāddhe yajñe ca karmaṇi
/
adūṣyaṃ caiva viprendraṃ
yoja
nīyaṃ
prayatnataḥ
//
tathaiva mantravidyuktaḥ
śārīraiḥ paṅktidūṣanaiḥ
/
varjitaṃ ca yamaḥ prāha
paṅktipāvana eva saḥ
//
nirmatsaraḥ sadācāraḥ
śrotriyo brahmavidyuvā
/
vidyāvinayasaṃpannaḥ
pātrabhūto dvijottamaḥ
//
vedāntavijjyeṣṭhasāmā
alubdho veda tat paraḥ
/
yojanīyaḥ prayatnena
daive pitrye ca karmaṇi
/
yad attaṃ ca hutaṃ tasmai hy
anantaṃ nātra saṃśayaḥ
//
ucchiṣṭocchiṣṭasaṃspṛṣṭaḥ
śunā śūdreṇa vā dvijaḥ
/
upoṣya rajanīm ekāṃ
pañcagavyena śudhyati
//
ucchiṣṭabhājanaṃ yena
vipreṇa cānnavarjitam
/
spṛṣṭaṃ tena pramādāc ca
prājāpatyaṃ samācaret
//
ucchiṣṭocchiṣṭasaṃspṛṣṭo
brāhmaṇo brāhmaṇena hi
/
daśarudrīṃ japet paścād
gāyatryā śodhanaṃ param
//
ucchiṣṭocchiṣṭasaṃspṛṣṭaḥ
kṣattriyo vaiśya eva ca
/
pramādocchiṣṭasaṃspṛṣṭaḥ
śūdreṇa tu yadā dvijaḥ
//
upoṣya rajanīm ekāṃ
pañcagavyena śudhyati
/
śvānakukkuṭamārjārāḥ
kāko vā spṛśate yadi
//
ucchiṣṭaṃ taṃ dvijaṃ yas tu
ahorātreṇa śudhyati
/
pañcagavyena śuddhiḥ syād
ity āha bhagavān yamaḥ
//
rajasvalāṃ spṛśed yas tu
trirātraṃ tatra kārayet
/
upoṣya dvijasaṃskāraṃ
pañcagavyena śudhyati
//
udakyā dṛṣṭipātena
śrutaśabdena caiva hi
/
snānaṃ devārcanaṃ dānaṃ
havanaṃ ca praṇaśyati
//
raktavastrasya vikretā
lākṣārajakameva ca
/
veṇujīvanakaivarta
takṣacarmopajīvinaḥ
//
eteṣāṃ sparśanāt pāpaṃ
tathā caiva tu mohitaḥ
/
pratigrahāc ca vipro vai
narakaṃ pratigacchati
//
udakyāḥ sparśane caiva
brāhmaṇo vai pramādataḥ
/
ṣaḍrātropoṣitaḥ snātvā
pañcagavyena śudhyati
//
sūtake vartamāne 'pi
dāsavargasya kā kriyā
/
svāmitulyaṃ bhavet tasya
sūtakaṃ tu praśasyate
//
yan na kārayate tat tan
nānyaṃ pratyabravīd yamaḥ
/
vivāhotsavayajñeṣu
kārye caivam upasthite
//
rajaḥ paśyati yā nārī
tasya kālasya kā kriyā
/
vipule ca jale snātvā
śuklavāsās tv alaṅkṛtā
//
āpo hiṣṭḥety ṛgabhiṣiktā
''yaṃ gauriti vā ṛ
caḥ
/
pūjānte homayet paścād
ghṛtāhutyā śatāṣṭakaṃ
//
gāyatryā vyāhṛtibhiś ca
tataḥ karma samācaret
/
yāvad dvijā na cārcyante
annadānahiraṇyakaiḥ
//
tāvaccīrṇavratasyāpi
tat pāpaṃ na praṇaśyati
//
yad dehakaṃ kākabalākacillām
edhyena liptaṃ tu bhavet kadācit
/
śrotre mukhe vā parimastake vā
jñā
nena lepopahatasya śuddhiḥ
//
abhakṣyāṇām apeyānām
alehyānāṃ ca bhakṣaṇe
/
retomūtrapurīṣāṇāṃ
prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet
//
padmodumbarabilvānāṃ
kuśāśvatthapalāśayoḥ
/
eteṣām udakaṃ pītvā
pañcagavyena śudhyati
//
strīṇāṃ rajasvalānāṃ ca
sparśaś caiva bhaved yadi
/
caturṇām api varṇanāṃ
prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet
//
spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ
sagotrā cānyagotrakā
/
kāmād akāmato vā 'pi
trirātrāc cuddhir iṣyate
//
spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ
brāhmaṇī kṣattriyā tathā
/
ardhakṛcchraṃ caret pūrvā
pādakṛcchraṃ tathottarā
//
spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ
brāhmaṇī vaiśyinī tathā
/
pādahīnaṃ caret pūrvā
pādam ekaṃ tathottarā
//
spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ
brāhmaṇī śūdriṇī tathā
/
kṛcchreṇa śudhyate śūdrī
brāhmī dānena śudhyati
//
vipraḥ spṛṣṭo niśāyāṃ tū
dakyayā patitena vā
/
divā ''nītena toyena
snāpayed agnisaṃnidhau
//
divā caivārkasaṃspṛṣṭaṃ
rātrau nakṣatradarśanāt
/
saṃdhyayor ubhayor vā 'pi
pavitraṃ sarvadā jalam
//
iti śrīyāmye dharmaśāstre tṛtīyo 'dhyāyaḥ ||
adhyāya 4
khātaṃ vāpī tathā kūpa
pāṣāṇe śastraghātite
/
yaṣṭyā tu ghātite caiva
mṛtpiṇḍānyeva sādhayet
//
govadhe caiva yat pāpaṃ
balīvardasya caiva hi
/
prāyaścittaṃ bhavet tatra
striyā vā puruṣasya vā
//
khāte ca patitā yā gauḥ
kūpe vā cāvaṭe 'pi vā
/
ā
śā
vālaku
ḍe
vā 'pi
śastraghātena caiva hi
//
yaṣṭyā tu patitā yā gaur
balīvardo mṛto 'pi vā
/
vatso vatsataro vā 'pi
prāyaścittī bhaven naraḥ
//
nārī vā 'pi kumāro vā
prāyaścittād viśudhyati
/
pāpī prakhyāpayet pāpaṃ
dattvā dhenuṃ tathā vṛṣam
//
pracchannapāpino ye syuḥ
kṛtaghnā duṣṭacāriṇaḥ
/
narakeṣu ca pacyante
yāvad ābhūtasaṃplavam
//
tasmāc ca pāpinā grāhyaṃ
prāyaścittaṃ yathā tathā
/
pramādāc ca hatā yena
kapilā vā tathetarā
//
yathā brahmavadhe pāpaṃ
kapilāyā vadhe tathā
/
balīvarde 'pi ca tathā
prāyaścittaṃ samaṃ smṛtam
//
rodhane bandhane caiva
mṛtpiṇḍanavagomaye
/
utkṛṣṭenāpi gohantā
prāyaścittena śudhyati
//
muṣṭyā vā nihatā yā gauḥ
śakaṭe
dhā
ripaṅkayoḥ
/
govartapatitā gāvaḥ
śvanadyām uttare 'pi vā
//
etat te kathitaṃ sarvaṃ
gavāṃ
ca
ghātam uttamam
/
yatra yatra mriyed gauś ca
prāyaścittaṃ pṛthak pṛthak
//
vane ca patitā yā gauḥ
pāmaratrā
ṭa
śaṅktitā
/
mṛtā caiva yadā sā gauḥ
prāyaścittī bhavec ca saḥ
//
preṣitaḥ puruṣo vā 'pi
prāyaścittaṃ ca yat smṛtam
/
ābdikaṃ caiva śūdrasya
vaiśyasya dviguṇaṃ bhavet
//
triguṇaṃ kṣattriyasyaiva
viprasyaiva caturguṇam
/
goṣṭhe nivasanaṃ kāryaṃ
goghno 'ham iti vācayet
//
kaṣṭena vartamāno 'pi
kālenaiva śucir bhavet
/
gavāṃ madhye vased rātrau
divā gā vai
?
hy anuvrajet
//
na strīṇāṃ vapanaṃ kuryān
na ca govrajanaṃ smṛtam
/
na ca goṣṭhe vased rātrau
na kuryād vaidikīṃ śrutim
//
sarvān keśān samucchritya
cchedayed aṅguladvayam
/
eṣa
eva tu nārīṇāṃ
śiromuṇḍāpanaṃ smṛtam
//
sūtake mṛtake caiva
vidhiṃ prabrūhi no yama
/
jātake vartamāne 'pi
mṛtakaṃ ca yadā bhavet
//
ko vidhiḥ sa vinirdiṣṭaḥ
kathayasva yathā tatham
/
evam ukto hi bhagavān
yamaḥ prāha yathā tatham
//
jātake naiva mṛtakaṃ
kṣayaṃ yāti na saṃśayaḥ
/
pūrvavratam anirdiṣṭaṃ
mayā ca sūtakaṃ bhavet
//
sūtakena na lipyeta
iti prāha svayaṃ yamaḥ
/
sūtakena na lipyeta
vrataṃ saṃpūrṇatāṃ vrajet
//
śrāddhaṃ dānaṃ tapo yajño
devatārādhanaṃ tathā
/
brahmahā ca surāpaś ca
svarṇasteyī gurudruhaḥ
//
saṃsargī pañcamo jñeyas
tatsamo nātra saṃśayaḥ
/
eteṣu dvādaśābdaṃ ca
prāyaścittaṃ vidhīyate
//
tathā pātakināṃ caiva
ṣaḍabdaṃ caiva saṃsmṛtam
/
upapātakināṃ caiva
tripañcābdaṃ vidhīyate
//
prājāpatyais tribhiḥ kṛcchraṃ
kṛcchraṃ vai dvādaśābdikam
/
ekabhaktaṃ tathā naktam
upavāsam athāpi vā
//
etad dinacatuṣkeṇa
pādakṛcchraś ca jāyate
/
tripādakṛcchro vijñeyaḥ
pāpakśayakaraḥ smṛtaḥ
//
dharmaśāstrānusāreṇa
prāyaścittaṃ manīṣibhiḥ
/
dātavyaṃ pāpamuktyarthaṃ
prāṇināṃ pāpakāriṇām
//
anutā
pād ya
dā puṃ
sāṃ
bhaved vai pāpinaḥ kila
/
prāyaścittaṃ tadā deyam
ity āha bhagavān yamaḥ
//
ajñātvā dharmaśāstrāṇi
prāyaścittaṃ dadāti yaḥ
/
prāyaścittī bhavet pūtas
tat pāpaṃ parṣadaṃ vrajet
//
tasmāc chāstrānusāreṇa
prāyaścittaṃ vidhīyate
/
aṣṭaśālyāṃ mṛtā ye ca
ye ca strīsūtake mṛtāḥ
//
draṃṣṭrābhir bhakṣitā ye ca
ye ca ātmahano janāḥ
/
aṣṭaśālyāṃ mṛto vipraḥ
prāyaścittaṃ tu bandhubhiḥ
//
kāryaṃ tu ābdikaṃ caiva
tathā strīṇāṃ ca dāpayet
/
śuddhyarthaṃ nānyathā bhāvyam
ity āha bhagavān yamaḥ
//
durmṛtyumaraṇaṃ prāptā
ye 'py adhogatim āgatāḥ
/
teṣāṃ śuddhyartham evātra
dvitryabdaṃ hi viśiṣyate
//
brāhmaṇakṣattriyaviśāṃ
śūdrānāṃ cāntyajātinām
/
tāratam yena dātavyam
iti prāha svayaṃ yamaḥ
//
patitānāṃ ca viprāṇāṃ
tathā strīṇāṃ vigarhitam
/
kathaṃ śuddhir bhavet tāsāṃ
teṣāṃ caiva viśeṣataḥ
//
vyabhicārād ṛtau śuddhiḥ
strīṇāṃ caiva na saṃśayaḥ
/
garbhe jāte parityāgo
nānyathā mama bhāṣitam
//
duṣṭastrīdarśanenaiva
pitaro yānty adhogatim
/
ghṛtaṃ yonyāṃ kṣiped ghoraṃ
parapuṃsagatā hi yā
//
havanaṃ ca prayatnena
gāyatryā cāyutatrayam
/
brāhmaṇān bhojayet paścāc
chatam aṣṭottareṇa hi
//
vidhavā caiva yā nārī
puṃsopagatasevinī
/
tyājyā sā bandhubhiś caiva
nānyathā yamabhāṣitam
//
patitasya ca viprasya
anutāparatasya ca
/
pāpāc caiva nivṛttasya
prāyaścittī bhavet tadā
//
tāratam yena dātavyaṃ
prāyaścittaṃ yathā vidhi
/
sakāmo hi yadā vipraḥ
pāpācāraparo bhavet
//
dṛṣṭvā
nivṛttapāpaughaḥ
prāyaścittī tadārhati
/
tathā kṣattriyavaiśyau vā
śūdro vā 'pi yathā kramāt
//
vidhav āgamane pāpaṃ
sakṛc caiva tu yad bhavet
/
asakṛc ca yadā jñātvā
prāyaścittaṃ pravartate
//
asakṛd gamanāc caiva
carec cāndrāyaṇadvayam
/
sakṛd gamane yat pāpaṃ
prājāpatyadvayena hi
//
punarbhūr vikṛtā yena
kṛtā vipreṇa caiva hi
/
vinā śākhāprabhedena
punarbhūr bhaṇyate hi sā
//
savarṇaś ca savarṇāyām
abhiṣikto yadā bhavet
/
brāhmaṇaḥ kāmalubdho 'pi
śrāddhe yajñe ca garhitaḥ
//
kṣattriyo brāhmaṇīsaktaḥ
kṣattriṇyāṃ viśa eva vā
/
vaiśyāyā gamane śūdraḥ
patitāyā bhavān yathā
//
prātilomye mahatpāpaṃ
pravadanti manīṣiṇaḥ
/
prāyaścittaṃ cā ''nulomye
na bhavaty eva cānyathā
//
mānasaṃ vācikaṃ caiva
kāyikaṃ pātakaṃ smṛtam
/
tasmāt pāpād viśuddhyarthaṃ
prāyaścittaṃ dine dine
//
prātah saṃdhyāṃ sanakṣatrām
upā
syām e
va yatnataḥ
/
madhyāhne ca tathā raudrīṃ
sāyaṃ caiva tu vaiṣṇavīm
//
trividhaṃ pāpaśuddhyarthaṃ
saṃdhyopāsanam eva ca
/
saṃdhyāhīno hi yo vipraḥ
snānahīnas tathaiva ca
//
snānahīno malāśī syāt
saṃdhyāhīno hi bhrūṇahā
/
naiśaṃ
pāpaṃ hi yāṃ dhyā
tvā
upāsanaparo hi saḥ
//
brahmalokaṃ vrajaty eva
nānyathā yamabhāṣitam
/
vidyāt apobhyāṃ saṃyuktaḥ
śāntaḥ śucir alampaṭaḥ
//
alubhdāhlādaniṣpāpā
bhūdevā nātra saṃśayaḥ
/
pātrībhūtāś ca vijñeyā
viprās te nātra saṃśayaḥ
//
tebhyo dattam anantaṃ hi
ity āha bhagavān yamaḥ
/
kukarmasthās tu ye viprā
lolupā vedavarjitāḥ
//
saṃdhyāhīnā vratabhraṣṭāḥ
piśunā viṣayātmakāḥ
/
tebhyo dattaṃ niṣphalaṃ syān
nātra kāryāvicāraṇā
//
pratigrahe saṃkucitā yadānyātaiyavidhṛtā |
bhūmidarśanāt pāpamocakā kṛtatretādvāpare kalau nauvarvīroṣitaḥ ||
rājapratigrahāt sarvaṃ
brahmavarcasam eva ca
/
naśyatīti na saṃdeha
ity āha bhagavān yamaḥ
//
rājñāṃ pratigrahas tyājyo
lokatrayajigīṣubhiḥ
/
rājñaḥ pratigrahāc caiva
brāhmaṇyaṃ hi vilupyate
//
gāvo dūrapracāreṇa
hiraṇyaṃ lobhalipsayā
/
strī vinaśyati gar
ve
ṇa
brāhmaṇo rājasevayā
//
sevakāś cāpi viprāṇāṃ
rājñāṃ sukṛtanāmabhiḥ
/
kumbhīpākeṣu pacyante
yāvad ābhūtasaṃplavam
//
asevyāsevino viprā
ayājyānāṃ ca yājakāḥ
/
apāṅktās te ca vijñeyāḥ
sarvadharmabahiṣkatāḥ
//
iti śrīyāmye dharmaśāstre caturtho 'dhyāyaḥ ||
adhyāya 5
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
śṛṇudhvaṃ munipuṅgavāḥ
/
sarveṣām antyajātīnāṃ
varṇādīnāṃ yathā kramam
//
strīsaṃparkādikaṃ sarvaṃ
jātam antyajasaṃjñakam
/
yonisaṃkarajaṃ sarvaṃ
varṇataś cāpi sarvaśaḥ
//
viprakṣattriyaviṭśūdrā
varṇijātyeṣv anukramāt
/
ete brāhmaṇakutsāḥ syus
tasmād brāhma
ṇa
m uttamam
//
vedācārarato vipro
vedavedāṅgapāragaḥ
/
tair apy anuṣṭhito dharma
uktaś caiva viśeṣataḥ
//
kārye caiva viśeṣeṇa
tribhir varnair atandritaḥ
/
balād dāsī kṛtā ye ca
mlecchacāṇḍāladasyubhiḥ
//
aśubhaṃ kāritāḥ karma
gavādiprāṇihiṃsanam
/
prāyaścittaṃ ca dātavyaṃ
tāratam yena vā dvijaiḥ
//
śrāddhakāle yadā jātā
patnī yasya rajasvalā
/
prasūtā vā na kārya ca
daivikaṃ paitṛkaṃ tathā
//
brāhmaṇā mantritāś caiva
kṣaṇitā vā prayatnataḥ
/
uddiśya pitṛpākaṃ ca
kāryaṃ paitṛkam eva tat
//
āśaucaṃ na bhavaty eva
nātra kāryā vicāraṇā
/
prasthāne vā pitā tasya
pañcatvaṃ ca gato bhavet
//
śrāddhādikām tu putreṇa
ajñātena kṛtaṃ yadā
/
kanyā pradānasamaye
śru
taṃ ca
pitaraṃ mṛtam
//
kanyādānaṃ ca tat kāryaṃ
vacanād bhava
te
kṣamaḥ
/
pituḥ pātrādikaṃ karma
paścāt sarvaṃ yathā vidhi
//
ajñānāc ca kṛtaṃ sarvaṃ
daivikaṃ paitṛkaṃ ca yat
/
jātake
sū
take vā 'pi
tat sarvaṃ saphalaṃ bhavet
//
vyāsenoktasmṛtau svakīye ajñānāt pitari mṛte yadā jñātu sadaiva kāryaṃ pitṛkam eva vā //
aneke yasya ye putrāḥ
saṃsṛṣṭā hi bhavanti ca
/
jyeṣṭhena hi kṛtaṃ sarvaṃ
saphalaṃ paitṛkaṃ bhavet
//
vaidikaṃ ca tathā sarvaṃ
bhavaty eva na saṃśayaḥ
/
pṛthak piṇḍaṃ pṛthak śrāddhaṃ
vaiśvadevādikaṃ ca yat
//
bhrātaraś ca pṛthak kuryur
nāvibhaktāḥ kadācana
/
aputrasya ca putrāḥ syuḥ
kartāraḥ sāṃparāyaṇāḥ
//
saphalaṃ jāyate sarvām
iti śātātapo 'bravīt
/
na ca datto 'pyahīno 'ti
snehena ca tathā 'paraḥ
//
balād gṛhīto baddhaś ca
bandhubhir datta eva ca
/
bhrātuḥ putro mitraputraḥ
śiṣyaś caiva tathaurasaḥ
//
aputrasya ca vijñeyā
dāyādā nātra saṃśayaḥ
/
navaite putravatpālyāḥ
paralokapradā hy amī
//
aurasena samā jñeyā
vacasoddālakasya ca
/
idānīṃ bhāganirṇayam
ṛṣiḥ śātātapo 'bravīt
//
jyeṣṭhena vā kaniṣṭhena
vibhāgasya vinirṇayaḥ
/
samabhāgapradātā ca
aputrebhyo na saṃśayaḥ
//
samabhāgo grahītavyaḥ
putramatyā sadaiva hi
/
pitṛbhyo bhrātṛputrebhyo
dāyādebhyo yathā kramāt
//
adhikasya ca bhāgau dvau
itarebhyaḥ
?
samāsataḥ
/
ādhau pratigrahe krānte
pūrvā tu balavattarā
//
sarvesv eva vivādeṣu
balavaty uttarā kriyā
/
samavidyottaraṃ caiva
pratyavaskandanaṃ tathā
//
pūrvaṃ nyāsavidhiś caiva
uttaraḥ syāc caturvidhaḥ
/
sākṣiṣūbhayataḥ satsu
sākṣiṇaḥ pūrvavādinaḥ
//
pūrvapakṣe 'dharībhūte
bhavanty uttaravādinaḥ
/
asākṣivyavahāreṣu
divyaṃ deyaṃ yathā vidhi
//
iti śrīyāmye dharmaśāstre pañcamo 'dhyāyaḥ |
samāpteyaṃ bṛhadyamasmṛtiḥ ||