===pahalā stabaka=== graṃtha prastāvanā 1.1 mokṣasādhanarūpa se dharma kī upādeyatā (1-29) 1.2 bhūtacaitanyavādakhaṃḍana (30-78) 1.3 maiṃ viṣayaka pratyakṣa anubhava se ātmā kī siddhi (79-87) 1.4 ātmā tathā karma ke saṃbaṃdha meṃ matamatāntara (88-109) 1.5 bhūtacaitanyavādakhaṃḍana kā upasaṃhāra (110-112) ===dūsarā stabaka=== 2.1 puṇya, pāpa tathā mokṣa se saṃbaṃdhita kuccha praśna (113-163) 2.2 kālavāda, svabhāvavāda, niyativāda, karmavāda, kālādisāmagrīvāda (164-193) ===tīsarā stabaka=== 3.1 īśvaravādakhaṃḍana (194-210) 3.2 prakṛtipuruṣavādakhaṃḍana (211-237) ===chauthā stabaka=== 4.1 kṣaṇikavādakhaṃḍana kī prastāvanā (238-247) 4.2 bhāva abhāva bana jātā hai isa mata kā khaṃḍana (248-275) 4.3 abhāva bhāva bana jātā hai isa mata kā khaṃḍana (276-302) 4.4 kṣaṇikavāda meṃ sāmagrīkāraṇatāvāda kī anupapatti (303-323) 4.5 kṣaṇikavāda meṃ vāsyavāsakabhāva kī anupapatti (324-329) 4.6 kṣaṇikavāda meṃ kāryakāraṇajñāna kī anupapatti (330-359) 4.7 buddhavacanoṃ kī sahāyatā se kṣaṇikavāda kā khaṃḍana (360-374) ===pāṃcavāṃ stabaka=== 5.1 bāhyārthakhaṃḍana (375-402) 5.2 vijñānadvaitavāda meṃ mokṣa kī anupapatti (403-413) ===chaṭṭhā stabaka=== 6.1 nirhetuka vināśa se kṣaṇikavāda kī siddhi nahīṃ (414-436) 6.2 arthakriyākāritva se kṣaṇikavāda kī siddhi nahīṃ (437-443) 6.3 rūparūpāntaraṇa se kṣaṇikavāda kī siddhi nārthīṃ (444-450) 6.4 antatogāmī nāśa se kṣaṇikavāda kī siddhi nahīṃ (451-463) 6.5 kṣaṇikavāda tathā vijñānadvaitavāda ke pratipādana kā eka āśayaviśeṣa (464-466) 6.6 śūnyavādakhaṃḍana (467-476) ===sātavāṃ stabaka=== 7.1 jainasammata nityānityatvavāda kā samarthana (477-542) ===āṭhavāṃ stabaka 8.1 brahmadvaitavādakhaṃḍana (543-552) ===navāṃ stabaka=== 9.1 mokṣa kī saṃbhāvanā tathā mokṣa ke sādhana (553-579) ===daśavāṃ stabaka=== 10.1 mīmāṃsaka ke sarvajñatākhaṃḍana kā khaṃḍana (580-626) 10.2 bauddha ke sarvajñatākhaṃḍana kā khaṃḍana (627-643) ===gyārahavāṃ stabaka=== 11.1 śabdārthasaṃbaṃdhakhaṃḍana kā khaṃḍana (644-672) 11.2 jñāna tathā kiryā ke bīca prādhānya-aprādhānya kā praśna (673-691) 11.3 mokṣa kā svarūpa (692-697) 11.4 graṃtha-upasaṃhāra (698-701) ========================
granthaprastāvanā: mokṣa-sādhanarūpa se dharma kī upādeyatā
praṇamya paramātmānaṃ
vakṣyāmi hitakāmyayā
sattvānām alpabuddhīnāṃ
śāstravārttāsamuccayam
//
yaṃ śrutvā sarvaśāstreṣu
prāyas tattvaviniścayaḥ
jāyate dveṣaśamanaḥ
svargasiddhisukhāvahaḥ
//
duḥkhaṃ pāpāt sukhaṃ dharmāt
sarvaśāstreṣu saṃsthitiḥ
na kartavyam ataḥ pāpaṃ
kartavyo dharmasaṃcayaḥ
//
hiṃsānṛtādayaḥ pañca
tattvāśraddhānam eva ca
krodhādayaś ca catvāra
iti pāpasya hetavaḥ
//
viparītāstu dharmasya
eta evoditā buddhaiḥ
eteṣu satataṃ yatnaḥ
samyak kāryaḥ sukhaiṣiṇā
//
sādhusevā sadā bhaktyā
maitrī sattveṣu bhāvataḥ
ātmīyagrahamokṣaś ca
dharmahetuprasādhanam
//
upadeśaḥ śubho nityaṃ
darśanaṃ dharmacāriṇām
sthāne vinaya ityetat
sādhusevāphalaṃ mahat
//
maitrīṃ bhāvayato nityaṃ
śubho bhāvaḥ prajāyate
tato bhāvodayājjantor
dveṣāgnir upaśāmyati
//
aśeṣadoṣajananī
niḥśeṣaguṇaghātinī
ātmīyagrahamokṣeṇa
tṛṣṇāpi vinivarttate
//
evaṃ guṇagaṇopeto
viśuddhātmā sthirāśayaḥ
tattvaviddhiḥ samākhyātaḥ
samyag dharmasya sādhakaḥ
//
upādeyaś ca saṃsāre
dharma eva buddhaiḥ sadā
viśuddho muktaye sarvaṃ
yato 'nyad duḥkhakāraṇam
//
anityaḥ priyasaṃyoga
iherṣyāśokavatsalaḥ
anityaṃ yauvanaṃ cāpi
kutsitācaraṇāspadam
//
anityāḥ sampadas tīvra
kleśavargasamudbhavāḥ
anityaṃ jīvitaṃ ceha
sarvabhāvanibandhanam
//
punarjanma punarmṛtyur
hīnādisthānasaṃśrayaḥ
punaḥ punaś ca yad ataḥ
sukham atra na vidyate
//
prakṛtyasundaraṃ hy evaṃ
saṃsāre sarvam eva yat
ato 'tra vada kiṃ yuktā
kvacidāsthā vivekinām
//
muktvā dharmaṃ jagad vandyam
akalaṅkaṃ sanātanam
parārthasādhakaṃ dhīraiḥ
sevitaṃ śīlaśālibhiḥ
//
āha tatrāpi no yuktā
yadi samyag nirūpyate
dharmasyāpi śubho yasmād
bandha eva phalaṃ matam
//
na cāyasasya bandhasya
tadā hemamayasya ca
phale kaścid viśeṣo 'sti
pāratantryāviśeṣataḥ
//
tasmād adharmavat tvājyo
dharmo 'py evaṃ mumukṣubhiḥ
dharmādharmakṣayānm uktir
munibhir varṇitā yataḥ
//
ucyate evam evaitat
kintu dharmo dvidhā mataḥ
saṃjñānayoga evaikas
tathānyaḥ puṇyalakṣaṇaḥ
//
jñānayogas tapaḥ śuddham
āśaṃsādoṣavarjitam
abhyāsātiśayād uktaṃ
tad vimukteḥ prasādhanam
//
dharmas tadapi cet satyaṃ
kiṃ na bandhaphalaḥ sa yat
āśaṃsā varjito 'nyo 'pi
kiṃ naivaṃ ced na yat tathā
//
bhogamuktiphalo dharmaḥ
sa pravṛttītarātmakaḥ
samyagmithyādirūpaś ca
gatis tantrāntareṣv api
//
tam antareṇa tu tayoḥ
kṣayaḥ kena prasādhyate
sadā syān na kadācid vā
yady ahetuka eva saḥ
//
tasmād avaśyam eṣṭavyaḥ
kaścid hetus tayoḥ kṣayeṃ
sa eva dharmo vijñeyaḥ
śuddho muktiphalapradaḥ
//
dharmādharmakṣayān muktir
yac coktaṃ puṇyalakṣaṇam
heyaṃ dharmaṃ tadāśritya
na tu saṃjñānayogakam
//
atas tatraiva yuktāsthā
yadi samyag nirūpyate
saṃsāre sarvam evānyat
darśitaṃ duḥkhakāraṇam
//
tasmāc ca jāyate muktir
yathā mṛtyādivarjitā
tathopariṣṭād vakṣyāmaḥ
samyakśāstrānusārataḥ
//
idānīṃ tu samāsena
śāstrasamyaktvam ucyate
kuvādiyuktyapavyākhyā
nirāsenāvirodhataḥ
//
(2) bhūtacaitanyavāda-khaṇḍana
pṛthivyādimahābhūta
kāryamātram idaṃ jagat
na cātmadṛṣṭasadbhāvaṃ
manyante bhūtavādinaḥ
//
acetanāni bhūtāni
na taddharmo na tatphalam
cetanāsti ca yasyeyaṃ
sa evātmeti cāpare
//
yadīyaṃ bhūtadharmaḥ syāt
pratyekaṃ teṣu sarvadā
upalambhyeta sattvādi
kāṭhinatvādayo yathā
//
śaktirūpeṇā sā teṣu
sadāto nopalabhyate
na ca tenāpi rūpeṇa
satyasaty eva cen na tat
//
śaktivetanayoraivyaṃ
nānātvaṃ vātha sarvathā
aikye sā cetaneveti
nānātve 'nyasya sā yataḥ
//
anabhivyaktir apy asyā
nyāyato nopapadyate
āvṛtir na yad anyena
tattvasaṃkhyāvirodhataḥ
//
na cāsau tatsvarūpeṇa
teṣām anyatareṇa vā
vyañjakatvapratijñānāt
nāvṛtir vyañjakaṃ yataḥ
//
viśiṣṭapariṇāmabhā
-ve 'pi hy atrāvṛtir na vai
bhāvatāptestathā nāma
vyañjakatvaprasaṅgataḥ
//
na cāsau bhūtabhinno yat
tato vyaktiḥ sadā bhavet
bhede tvadhikabhāvena
tattvasaṃkhyā na yujyate
//
svakāle 'bhinna ity evaṃ
kālābhāve na saṅgatam
lokasiddhāśraye tv ātmā
hanta ! nāśrīyate katham
//
nātmāpi loke no siddho
jātismaraṇasaṃśrayāt
sarveṣāṃ tadabhāvaś ca
citrakarmavipākataḥ
//
loke 'pi naikataḥ sthānād
āgatānāṃ tathekṣyate
aviśeṣeṇa sarveṣām
anubhūtārthasaṃsmṛtiḥ
//
divyadarśanataś caiva
tacchiṣṭāvyabhicārataḥ
pitṛkarmādisiddheś ca
hanta ! nātmāpy alaukikaḥ
//
kāṭhinyābodharūpāṇi
bhūtāny adhyakṣasiddhitaḥ
cetanā tu na tadrūpā
sā kathaṃ tatphalaṃ bhavet ?
//
pratyekam asatī teṣu
na ca syād reṇutailavat
satī ced upalabhyeta
bhinnarūpeṣu sarvadā
//
asat sthūlatvam aṇvādau
ghaṭādau dṛśyate yathā
tathāsatyeva bhūteṣu
cetanāpīti cen matiḥ
//
nāsat sthūlatvam aṇvādau
tebhya eva tadudbhavāt
asatastatsamutpādo
na yukto 'tiprasaṅgataḥ
//
pañcamasyāpi bhūtasya
tebhyo 'sattvāviśeṣataḥ
bhaved utpattir evaṃ ca
tattvasaṃkhyā na yujyate
//
na tajjananasvabhāvāś cet
te 'tra mānaṃ na vidyate
sthūlatvotpāda iṣṭaś cet
tatsadbhāve 'py asau samaḥ
//
na ca mūrttāṇusaṅghāta
bhinnaṃ sthūlatvam ity adaḥ
teṣām eva tathābhāvo
nyāyyaṃ mānāvirodhataḥ
//
bhede tadadalaṃ yasmāt
kathaṃ sadbhāvam aśnute
tadabhāve 'pi tadbhāve
sadā sarvatra vā bhavet
//
na caivaṃ bhūtasaṅghāta
mātraṃ caitanyam iṣyate
aviśeṣeṇa sarvatra
tadvat tadbhāvasaṅgateḥ
//
evaṃ sati ghaṭādīnāṃ
vyaktacaitanyabhāvataḥ
puruṣān na viśeṣaḥ syāt
sa ca pratyakṣabādhitaḥ
//
atha bhinnasvabhāvāni
bhūtāny eva yatastataḥ
tatsaṃghāteṣu caitanyaṃ
na sarveṣv etad apy asat
//
svabhāvo bhūtamātratve
sati nyāyān na bhidyate
viśeṣaṇaṃ vinā yasmān
na tulyānāṃ viśiṣṭatā
//
svarūpamātrabhede ca
bhedo bhūtetarātmakaḥ
anyabhedakabhāve tu
sa evātmā prasajyate
//
havir guḍakaṇikkādi
dravyasaṅghātajāny api
yathā bhinnasvabhāvāni
khādyakāni tatheti cet
//
vyaktimātrata evaiṣāṃ
nanu bhinnasvabhāvatā
rasavīryavipākādi
kāryabhedo na vidyate
//
tadātmakatvamātratve
saṃsthānādivilakṣaṇā
yatheyam asti bhūtānāṃ
tathā sāpi kathaṃ na cet
//
kartrabhāvāt tathā deśa
kālabhedādyayogataḥ
na cāsiddhamado bhūta
mātratve tadasaṃbhavāt
//
tathā ca bhūtamātratve
na tatsaṅghātabhedayoḥ
bhedakābhāvato bhedo
yuktaḥ samyag vicintyatām
//
ekas tathāparo neti
tanmātratve tathāvidhaḥ
yatas tad api no bhinnaṃ
tatas tulyaṃ ca tat tayoḥ
//
syādetad bhūtajatve 'pi
grāvādīnāṃ vicitratā
lokasiddheti siddhaiva
na sā tanmātrajā nanu
//
adṛṣṭākāśakālādi
sāmagrītaḥ samudbhavāt
tathaiva lokasaṃvitter
anyathā tadabhāvataḥ
//
na ceha laukiko mārgaḥ
sthito 'smābhir vicāryate
kiṃ tv ayaṃ yujyate kveti
tvannītau coktavan na saḥ
//
mṛtadehe ca caitanyam
upalabhyeta sarvathā
dehadharmādibhāvena
tat taddharmādi nānyathā
//
na ca lāvaṇyakārkaśya
śyāmatvair vyabhicāritā
mṛtadehe 'pi sadbhāvād
adhyakṣeṇaiva saṃgateḥ
//
na cel lāvaṇyasadbhāvo
na sa tanmātrahetukaḥ
ata evānyasadbhāvād
asty ātmeti vyavasthitam
//
na prāṇādir asau mānaṃ
kiṃ tadbhāve 'pi tulyatā
tadabhāvād abhāvaś ced
ātmābhāve na kā pramā
//
tena tadbhāvabhāvitvaṃ
na bhūyo nalikādinā
saṃpādite 'py etat siddheḥ
so 'nya eveti ced na tat
//
vāyusāmānyasaṃsiddhes
tatsvabhāvaḥ sa neti cet
atrāpi na pramāṇaṃ vaś
caitanyotpattir eva cet
//
na tasyām eva saṃdehāt
tavāyaṃ kena neti cet
tattatsvarūpabhāvena
tadabhāvaḥ kathaṃ nu cet
//
tadvailakṣaṇyasaṃvitteḥ
mātṛcaitanyaje hy ayam
sute tasmin na doṣaḥ syān
na na bhāve 'sya mātari
//
na ca saṃsvedajādyeṣu
mātrabhāvena tad bhavet
pradīpajñātam apy atra
nimittatvān na bādhakam
//
itthaṃ na tadupādānaṃ
yujyate tat kathaṃcana
anyopādānabhāve ca
tad evātmā prasajyate
//
na tathābhāvinaṃ hetum
antareṇopajāyate
kiñcin naśyati naikāntād
yathāha vyāsamaharṣiḥ
//
nāsato vidyate bhāvo
nābhāvo vidyate sataḥ
abhayor api dṛṣṭo 'ntas tv
anayos tattvadarśibhiḥ
//
nābhāvo bhāvam āpnoti
śaśaśṛṅge tathāgateḥ
bhāvo nābhāvam etīha
dīpaś cen na sa sarvathā
//
evaṃ caitanyavān ātmā
siddhaḥ satatabhāvataḥ
paraloky api vijñeyo
yuktimārgānusāribhiḥ
//
(3)maiṃ viṣayaka pratyakṣa anubhava se ātmā kī siddhi
sato 'sya kiṃ ghaṭasyeva
pratyakṣeṇa na darśanam
asty eva darśanaṃ spaṣṭam
ahaṃpratyayavedanāt
//
bhrānto 'haṃ gurur ity eṣaḥ
satyam anyas tv asau mataḥ
vyabhicāritvato nāsya
gamakatvam athocyate
//
pratyakṣasyāpi tat tyājyaṃ
tatsadbhāvāviśeṣataḥ
pratyakṣābhāsam anyac ced
vyabhicāri na sādhu tat
//
ahaṃpratyayapakṣe 'pi
nanu sarvam idaṃ samam
atas tadvad asau mukhyaḥ
samyak pratyakṣam iṣyatām
//
gurvī me tanur ity ādau
bhedapratyayadarśanāt
bhrāntatābhimatasyaiva
sā yuktā netarasya tu
//
ātmanātmagraho 'py asya
tathānubhavasiddhitaḥ
tasyaiva tatsvabhāvatvāt
na tu yuktyā na yujyate
//
na ca buddhiviśeṣo 'yam
ahaṃkāraḥ prakalpyate
dānādibuddhikāle 'pi
tathāhaṃkāravedanāt
//
ātmanātmagrahe tasya
tatsvabhāvatvayogataḥ
sadaivāgrahaṇaṃ hy evaṃ
vijñeyaṃ karmadoṣataḥ
//
ataḥ pratyakṣasaṃsiddhaḥ
sarvaprāṇabhṛtām ayam
svayaṃjyotiḥ sadaivātmā
tathā vede 'pi paṭhyate
//
(4) ātmā tathā karma ke sambandha meṃ matamatāntara
atrāpi varṇayantyeke
saugatāḥ kṛtabuddhayaḥ
kliṣṭaṃ mano 'sti yan nityaṃ
tad yathoktātmalakṣaṇam
//
yadi nityaṃ tadātmaiva
saṃjñābhedo 'tra kevalam
athānityaṃ tataś cedaṃ
na yathoktātmalakṣaṇam
//
yaḥ kartā karmabhedānāṃ
bhoktā karmaphalasya ca
saṃsarttā parinirvātā
sa hy ātmā nānyalakṣaṇaḥ
//
ātmatvenāviśiṣṭasya
vaicitryaṃ tasya yadvaśāt
narādirūpaṃ taccitram
adṛṣṭaṃ karmasaṃjñitam
//
tathā tulye 'pi cārambhe
sadupāye 'pi yo nṛṇām
phalabhedaḥ sa no yukto
yuktyā hetvantaraṃ vinā
//
tasmādavaśyameṣṭavyaṃ
tatra hetvantaraṃ paraiḥ
tadevādṛṣṭamityāhur
anye śāstrakṛtaśramāḥ
//
bhūtānāṃ tatsvabhāvatvād
ayam ity apy anuttaram
na bhūtātmaka evātmety
etad atra nidarśitam
//
karmaṇo bhautikatvena
yad vaitad api sāmpratam
ātmano vyatiriktaṃ tat
citrabhāvaṃ yato matam
//
śaktirūpaṃ tad anye tu
sūrayaḥ saṃpracakṣate
anye tu vāsanārūpaṃ
vicitraphaladaṃ matam
//
anye tv abhidadhaty atra
svarūpaniyatasya vai
kartur vinānyasaṃbandhaṃ
śaktir ākasmikī kutaḥ
//
tatkriyāyogataḥ sā cet
tadapuṣṭau na yujyate
tadanyayogābhāve ca
puṣṭir asya kathaṃ bhavet
//
asty eva sā sadā kantu
kriyayā vyajyate param
ātmamātrasthitāyā na
tasyā vyaktiḥ kadācana
//
tadanyāvaraṇābhāvād
bhāve vāsyaiva karmatā
tannirākaraṇād vyaktir
iti tadbhedasaṃsthitiḥ
//
pāpaṃ tadbhinnam evāstu
kriyāntaranibandhanam
evam iṣṭakriyājanyaṃ
puṇyaṃ kim iti nekṣyate
//
vāsanāpy anyasaṃbandhaṃ
vinā naivopapadyate
puṣpādigandhavaikalye
tilādau nekṣyate yataḥ
//
bodhamātrātiriktaṃ tad
vāsakaṃ kiñcid iṣyatām
mukhyaṃ tad eva vaḥ karma
na yuktā vāsanānyathā
//
bodhamātrasya tadbhāve
nāsti jñānam avāsitam
tato 'muktiḥ sadaiva syād
vaiśiṣṭyaṃ kevalasya na
//
evaṃ śaktyādipakṣo 'yaṃ
ghaṭate nāpapattitaḥ
bandhān nyūnātiriktatve
tadbhāvān upapattitaḥ
//
tasmāt tadātmano bhinnaṃ
saccitraṃ cātmayogi ca
adṛṣṭam avagantavyaṃ
tasya śaktyādisādhakam
//
adṛṣṭaṃ karma saṃskārāḥ
puṇyāpuṇye śubhāśubhe
dharmādharmau tathā pāśaḥ
paryāyās tasya kīrttitāḥ
//
hetavo 'sya samākhyātāḥ
pūrvaṃ hiṃsānṛtādayaḥ
tadvān saṃyujyate tena
vicitraphaladāyinā
//
naivaṃ dṛṣṭeṣṭabādhā yat
siddhiś cāsyānivāritā
tad enam eva vidvāṃsas
tattvavādaṃ pracakṣate
//
(5) bhūtacaitanyavādakhaṃḍana kā upasaṃhāra
lokāyatamataṃ prājñair
jñeyaṃ pāpaughakāraṇam
itthaṃ tattvavilomaṃ yat
tan na jñānavivardhanam
//
indrapratāraṇāyedaṃ
cakre kila bṛhaspatiḥ
ado 'pi yuktiśūnyaṃ yan
nettham indraḥ pratāryate
//
tasmād duṣṭāśayakaraṃ
kliṣṭasattvavicintitam
pāpaśrutaṃ sadā dhīrair
varjyaṃ nāstikadarśanam
//
dūsarā stabaka
(2)puṇya, pāpa tathā mokṣa se saṃbaṃdhita kuccha praśna
hiṃsādibhyo 'śubhaṃ karma
tadanyebhyaś ca tacchubham
jāyate niyamo mānāt
kuto 'yam iti nāpare
//
āgamākhyāt tadanye tu
tac ca dṛṣṭādyabādhitam
sarvārthaviṣayaṃ nityaṃ
vyaktārthaṃ paramātmanā
//
candrasūryoparāgādes
tataḥ saṃvādadarśanāt
tasyāpratyakṣe 'pi pāpādau
na prāmāṇyaṃ na yujyate
//
yadi nāma kvacid dṛṣṭaḥ
saṃvādo 'nyatra vastuni
tadbhāvas tasya tattvaṃ vā
kathaṃ samavasīyate ?
//
āgamaikatvatas tac ca
vākyādes tulyatādinā
suvṛddhasaṃpradāyena
tathā pāpakṣayeṇa ca
//
anyathā vastutattvasya
parīkṣaiva na yujyate
āśaṅkā sarvagā yasmāt
chadmasthasyopajāyate
//
aparīkṣāpi no yuktā
guṇadoṣāvivekataḥ
mahat saṃkaṭamāyātam
āśaṅke nyāyavādinaḥ
//
tasmād yathoditāt samyag
āgamakhyāt pramāṇataḥ
hiṃsādibhyo 'śubhādīni
niyamo 'yaṃ vyavasthitaḥ
//
kliṣṭād hiṃsādyanuṣṭhānāt
prāptiḥ kliṣṭasya karmaṇaḥ
yathāpathyabhujo vyādher
akliṣṭasya viparyayāt
//
svabhāva eṣa jīvasya
yat tathāpariṇāmabhāk
badhyate puṇyapāpābhyāṃ
mādhyasthyāt tu vimucyate
//
sudūram api gatveha
vihitāsūpapattiṣu
kaḥ svabhāvāgamāvante
śaraṇaṃ na prapadyate
//
pratipakṣasvabhāvena
pratipakṣāgamena ca
bādhitvāt kathaṃ hy etau
śaraṇaṃ yuktivādinām
//
pratītyā bādhyate yo yat
svabhāvo na sa yujyate
vastunaḥ kalpyamāno 'pi
vahnyādeḥ śītatādivat
//
vahneḥ śītatvam asty eva
tatkāryaṃ kiṃ na dṛśyate
dṛśyate hi himāsanne
katham itthaṃ svabhāvataḥ
//
himasyāpi svabhāvo 'yaṃ
niyamād vahnisaṃnidhau
karoti dāham ity evaṃ
vahnyādeḥ śītatā na kim
//
vyavasthābhāvato hy evaṃ
yā tvadbuddhir ihedṛśī
sā loṣṭād asya yat kāryaṃ
tat tvattas tatsvabhāvataḥ
//
evaṃ subuddhiśūnyatvaṃ
bhavato 'pi prasajyate
astu cet ko vivādo no
buddhiśūnyena sarvathā
//
anyastvāheha siddhe 'pi
hiṃsādibhyo 'śubhādike
śubhāder eva saukhyādi
kena mānena gamyate
//
atrāpi bruvate kecit
sarvathā yuktivādinaḥ
pratītigarbhayā yuktyā
kilaitad avasīyate
//
tayāhur nāśubhāt saukhyaṃ
tadbāhulyaprasaṃgataḥ
bahavaḥ pāpakarmāṇo
viralāḥ śubhakāriṇaḥ
//
na caitad dṛśyate loke
duḥkhabāhulyadarśanāt
śubhāt saukhyaṃ tataḥ siddham
ato 'nyac cāpy ato 'nyataḥ
//
anye punar idaṃ śrāddhā
bruvate āgamena vai
śubhāder eva saukhyādi
gamyate nānyataḥ kvacit
//
atīndriyeṣu bhāveṣu
prāyaḥ evaṃvidheṣu yat
chadmasthasyāvisaṃvādi
mānam atra na vidyate
//
yac coktaṃ duḥkhabāhulya
darśanaṃ tan na sādhakam
kvacit tathopalambhe 'pi
sarvatrādarśanād iti
//
sarvatra darśanaṃ yasya
tadvākyāt kiṃ na sādhanam
sādhanaṃ tad bhavaty evam
āgamāt tu na bhidyate
//
aśubhād apy anuṣṭhānāt
saukhyaprāptiś ca yā kvacit
phalaṃ vipākavirasā
sā tathāvidhakarmaṇaḥ
//
brahmahatyānideśānu
-ṣṭhānād grāmādilābhavat
na punas tata evaitad
āgamād eva gamyate
//
pratipakṣāgamānāṃ ca
dṛṣṭeṣṭābhyāṃ virodhataḥ
tathānāptapraṇītatvād
āgamatvaṃ na yujyate
//
dṛṣṭeṣṭābhyāṃ virodhāc ca
teṣāṃ nāptapraṇītatā
niyamād gamyate yasmāt
tad asāv eva darśyate
//
agamyagamanādīnāṃ
dharmasādhanatā kvacit
uktā lokaprasiddhena
pratyakṣeṇa viruddhyate
//
svadharmotkarṣād eva
tathā muktir apīṣyate
hetvabhāvena tadbhāvo
nitya iṣṭena bādhyate
//
mādhyasthyam eva taddhetur
agamyagamanādinā
sādhyate tat paraṃ yena
tena doṣo na kaścana
//
etad apy uktimātraṃ yad
agamyagamanādiṣu
tathāpravṛttito yuktyā
mādhyasthyaṃ nopapadyate
//
apravṛttyaiva sarvatra
yathāsāmarthyabhāvataḥ
viśuddhabhāvanābhyāsāt
tanmādhyasthyaṃ paraṃ yataḥ
//
yāvad evaṃvidhaṃ naivaṃ
pravṛttis tāvad eva yā
sāviśeṣeṇa sādhvīti
tasyotkarṣaprasādhanāt
//
nāpravṛtter iyaṃ hetuḥ
kutaścid anivarttanāt
sarvatra bhāvāvicchedād
anyathāgamyasaṃsthitiḥ
//
tac cāstu lokaśāstroktaṃ
tatraudāsīnyayogataḥ
saṃbhāvyate paraṃ hy etad
bhāvaśuddher mahātmanām
//
saṃsāramocakasyāpi
hiṃsā yad dharmasādhanam
muktiś cāsti tatas tasyāpy
eṣa doṣo 'nivāritaḥ
//
muktikarmakṣayād eva
jāyate nānyataḥ kvacit
janmādirahitā yat tat
sa evātra nirūpyate
//
hiṃsādyutkarṣasādhyo vā
tadviparyayajo 'pi vā
anyahetur ahetur vā
sa vai karmakṣayo nanu
//
hiṃsādyutkarṣasādhyatve
tadabhāve na tatsthitiḥ
karmakṣayāsthitau ca syān
muktānāṃ muktatākṣitiḥ
//
tadviparyayasādhyatve
parasiddhāntasaṃsthitiḥ
karmakṣayaḥ satāṃ yasmād
ahiṃsādiprasādhanaḥ
//
tadanyahetusādhyatve
tatsvarūpam asaṃsthitam
ahetutve sadā bhāvo
'bhāvo vā syāt sadaiva hi
//
muktiḥ karmakṣayād iṣṭā
jñānayogaphalaṃ ca saḥ
ahiṃsādi ca taddhetur
iti nyāyaḥ satāṃ mataḥ
//
evaṃ vedavihitāpi
hiṃsāpāyāya tattvataḥ
śāstracoditabhāve 'pi
vacanāntarabādhanāt
//
na hiṃsyād iha bhūtāni
hiṃsanaṃ doṣakṛn matam
dāhavad vaidyake spaṣṭam
utsargapratiṣedhataḥ
//
tato vyādhinivṛttyarthaṃ
dāhaḥ kāryas tu codite
na tato 'pi na doṣaḥ syāt
phaloddeśena codanāt
//
evaṃ tatphalabhāve 'pi
codanāto 'pi sarvathā
dhruvam autsargiko doṣo
jāyate phalacodanāt
//
anyeṣām api buddhyaivaṃ
dṛṣṭeṣṭābhyāṃ viruddhatā
darśanīyā kuśāstrāṇāṃ
tataś ca sthitamityadaḥ
//
kliṣṭaṃ hiṃsādyanuṣṭhānaṃ
na yat tasyānyato bhavet
tataḥ kartā sa eva syāt
sarvasyaiva hi karmaṇaḥ
//
anādikarmayuktatvāt
tanmohāt saṃpravartate
ahite 'py ātmanaḥ prāyo
vyādhipīḍitacittavat
//
(1)kālavāda, svabhāvavāda, niyativāda, karmavāda, kālādisāmagrīvāda
kālādīnāṃ ca kartṛtvaṃ
manyante 'nye pravādinaḥ
kevalānāṃ tadanye tu
mithaḥ sāmagryapekṣayā
//
na kālavyatirekeṇa
garbhabālaśubhādikam
yat kiñcij jāyate loke
tad asau kāraṇaṃ kila
//
kālaḥ pacati bhūtāni
kālaḥ saṃharati prajāḥ
kālaḥ supteṣu jāgartti
kālo hi duratikramaḥ
//
kiñca kālādṛte naiva
mudgapaktir apīṣyate
sthālyādisaṃnidhāne 'pi
tataḥ kālād asau matā
//
kālābhāve ca garbhādi
sarvaṃ syād avyavasthayā
pareṣṭahetusadbhāva
mātrād eva tadudbhavāt
//
na svabhāvātirekeṇa
garbhabālaśubhādikam
yat kiñcij jāyate loke
tad asau kāraṇaṃ kila
//
sarvabhāvāḥ svabhāvena
svasvabhāve tathā tathā
varttante 'tha nivarttante
kāmacāraparāṅmukhāḥ
//
na vineha svabhāvena
mudgapaktir apīṣyate
tathākālādibhāve 'pi
nāśvamāṣasya sā yataḥ
//
atatsvabhāvāt tadbhāve
'tiprasaṃgo 'nivāritaḥ
tulye tatra mṛdaḥ kumbho
na paṭādītyayuktimat
//
niyatenaiva rūpeṇa
sarve bhāvā bhavanti yat
tato niyatijā hy ete
tatsvarūpānuvedhataḥ
//
yad yadaiva yato yāvat
tat tadaiva tatas tathā
niyataṃ jāyate nyāyāt
ka etāṃ bādhituṃ kṣamaḥ
//
na carte niyatiṃ loke
mudgapaktir apīkṣyate
tatsvabhāvādibhāve 'pi
nāsāvaniyatā yataḥ
//
anyathāniyatatvena
sarvabhāvaḥ prasajyate
anyonyātmakatāpatteḥ
kriyāvaiphalyam eva ca
//
na bhoktṛvyatirekeṇa
bhogyaṃ jagati vidyate
na cākṛtasya bhogaḥ syān
muktānāṃ bhogabhāvataḥ
//
bhogyaṃ ca viśvaṃ sattvānāṃ
vidhinā tena tena yat
dṛśyate 'dhyakṣam evedaṃ
tasmāt tat karmajaṃ hi tat
//
na ca tat karmavaidhurye
mudgapaktir apīkṣyate
sthālyādibhaṅgabhāvena
yat kvacin nopapadyate
//
citraṃ bhogyaṃ tathā citrāt
karmaṇo 'hetutānyathā
tasya yasmād vicitratvaṃ
niyatyāder na yujyate
//
niyater niyatātmatvān
niyatānāṃ samānatā
tathāniyatabhāve ca
balāt syāt tadvicitratā
//
na ca tanmātrabhāvāder
yujyate 'syā vicitratā
tadanyabhedakaṃ muktvā
samyag nyāyāvirodhataḥ
//
na jalasyaikarūpasya
viyatpātād vicitratā
ūṣarādidharābhedam
antareṇopajāyate
//
tadbhinnabhedakatve ca
tatra tasyā na kartṛtā
tatkartṛtve ca citratvaṃ
tadvat tasyāpyasaṃgatam
//
tasyā eva tathābhūtaḥ
svabhāvo yadi ceṣyate
tyaktaḥ niyativādaḥ syāt
svabhāvāśrayaṇān nanu
//
svo bhāvaś ca svabhāvo 'pi
svasattaiva hi bhāvataḥ
tasyāpi bhedakābhāve
vaicitryaṃ nopapadyate
//
tatas tasyāviśiṣṭatvād
yugapad viśvasaṃbhavaḥ
na cāsāv iti sadyuktyā
tadvādo 'ip na saṃgataḥ
//
tattatkālādisāpekṣo
viśvahetuḥ sa cen nanu
muktaḥ svabhāvavādaḥ syāt
kālavādaparigrahāt
//
kālo 'pi samayādir yat
kevalaṃ so 'pi kāraṇam
tata eva hy asaṃbhūteḥ
kasyacin nopapadyate
//
ataś ca kāle tulye 'pi
sarvatraiva na tatphalam
ato hetvantarāpekṣaṃ
vijñeyaṃ tad vicakṣaṇaiḥ
//
ataḥ kālādayaḥ sarve
samudāyena kāraṇam
garbhādeḥ kāryajātasya
vijñeyā nyāyavādibhiḥ
//
na caikaikata eveha
kvacit kiñcid apīkṣyate
tasmāt sarvasya kāryasya
sāmagrī janikā matā
//
svabhāvo niyatiś caiva
karmaṇo 'nye pracakṣate
dharmāvanye tu sarvasya
sāmānyenaiva vastunaḥ
//
tīsarā stabaka
(1) īśvaravādakhaṃḍana
īśvaraḥ prerakatvena
kartā kaiścid iheṣyate
acintyacic chaktiyukto
'nādiśuddhaś ca sūribhiḥ
//
jñānam apratighaṃ yasya
vairāgyaṃ ca jagatpateḥ
aiśvaryaṃ caiva dharmaś ca
sahasiddhaṃ catuṣṭayam
//
ajño jantur anīśo 'yam
ātmanaḥ sukhaduḥkhayoḥ
īśvaraprerito gacchet
svargaṃ vā śvabhram eva vā
//
anye tv abhidadhaty atra
vītarāgasya bhāvataḥ
itthaṃ prayojanābhāvāt
kartṛtvaṃ yujyate katham ?
//
narakādiphale kāṃścit
kāṃścit svargādisādhane
karmaṇi prerayaty āśu
sa jantūn kena hetunā ?
//
svayam eva pravartante
sattvāś cet citrakarmaṇi
nirarthakam iheśasya
kartṛtvaṃ gīyate katham ?
//
phalaṃ dadāti cet sarvaṃ
tat teneha pracoditam
aphale pūrvadoṣaḥ syāt
saphale bhaktimātratā
//
ādisarge 'pi na hetuḥ
kṛtakṛtyasya vidyate
pratijñātavirodhitvāt
svabhāvo 'py apramāṇakaḥ
//
karmādes tatsvabhāvatve
na kiñcid bādhyate vibhoḥ
vibhos tu tatsvabhāvatve
kṛtakṛtyatvabādhanam
//
tataś ceśvarakartṛtva
vādo 'yaṃ yujyate param
samyag nyāyāvirodhena
yathāhuḥ śuddhabuddhayaḥ
//
īśvaraḥ paramātmaiva
taduktavratasevanāt
yato muktis tatas tasyāḥ
kartā syād guṇabhāvataḥ
//
tadanāsevanād eva
yat saṃsāro 'pi tattvataḥ
tena tasyāpi kartṛtvaṃ
kalpyamānaṃ na duṣyati
//
kartāyam iti tadvākye
yataḥ keṣāṃcid ādaraḥ
atas tadānuguṇyena
tasya kartṛtvadeśanā
//
paramaiśvaryayuktatvān
mata ātmaiva ceśvaraḥ
sa ca karteti nirdoṣaḥ
kartṛvādo vyavasthitaḥ
//
śāstrakārā mahātmānaḥ
prāyo vītaspṛhā bhave
sattvārthasaṃpravṛttāś ca
kathaṃ te 'yuktabhāṣiṇaḥ
//
abhiprāyas tatas teṣāṃ
samyag mṛgyo hitaiṣiṇā
nyāyaśāstrāvirodhena
yathāha manur apyadaḥ
//
ārṣaṃ ca dharmaśāstraṃ ca
vedaśāstrāvirodhinā
yas tarkeṇānusaṃdhatte
sa dharmaṃ veda netaraḥ
//
(2) prakṛtipuruṣavāda khaṇḍana
pradhānodbhavam anye tu
manyante sarvam eva hi
mahad ādikrameṇeha
kāryajātaṃ vipaścitaḥ
//
pradhānād mahato bhāvo
'haṃkārasya tato 'pi ca
akṣatanmātravargasya
tanmātrād bhūtasaṃhateḥ
//
ghaṭādy api pṛthivyādi
pariṇāmasamudbhavam
nātmavyāpārajaṃ kiñcit
teṣāṃ loke 'pi vidyate
//
anye tu bruvate hy etat
prakriyāmātravarṇanam
avicāryaiva tad yuktyā
śraddhayā gamyate param
//
yuktyā tu bādhyate yasmāt
pradhānaṃ nityam iṣyate
tathātvāpracyutau cāsya
mahadādi kathaṃ bhavet ?
//
tasyaiva tatsvabhāvatvād
iti cet kiṃ na sarvadā
ata eveti cet tasya
tathātve nanu tat kutaḥ ?
//
nānupādānam anyasya
bhāve 'nyaj jātucid bhavet
tadupādānatāyāṃ ca
na tasyaikāntanityatā
//
ghaṭādyapi kulālādi
sāpekṣaṃ dṛśyate bhavat
ato na tat pṛthivyādi
pariṇāmasamudbhavam
//
tatrāpi dehaḥ kartā cen
naivāsāv ātmanaḥ pṛthak
pṛthag eveti ced bhoga
ātmano yujyate katham ?
//
dehabhogena naivāsya
bhāvato bhoga iṣyate
pratibimbodayāt kintu
yathoktaṃ pūrvasūribhiḥ
//
"puruṣo 'vikṛtātmaiva
svanirbhāsam acetanam
manaḥ karoti sānnidhyād
upādhiḥ sphaṭikaṃ yathā
//
vibhaktedṛkpariṇatau
buddhau bhogo 'sya kathyate
pratibimbodayaḥ svacche
yathā candramaso 'mbhasi"
//
pratibimbodayo 'py asya
nāmūrtatvena yujyate
muktair atiprasaṃgāc ca
na vai bhogaḥ kadācana
//
na ca pūrvasvabhāvatvāt
sa muktānām asaṃgataḥ
svabhāvāntarabhāve ca
pariṇāmo 'nivāritaḥ
//
dehāt pṛthaktva evāsya
na ca hiṃsādayaḥ kvacit
tadabhāve 'nimittatvāt
kathaṃ bandhaḥ śubhāśubhaḥ
//
bandhādṛte na saṃsāro
muktir vāsyopapadyate
yamādi tadabhāve ca
sarvam eva hy apārthakam
//
ātmā na badhyate nāpi
mucyate 'sau kadācana
badhyate mucyate cāpi
prakṛtiḥ svātmaneti cet
//
ekāntenaikarūpāyā
nityāyāś ca na sarvathā
tasyāḥ kriyāntarābhāvād
bandhamokṣau tu yujtitaḥ
//
mokṣaḥ prakṛtyayogo yad
ato 'syaḥ sa kathaṃ bhavet
svarūpavigamāpattes
tathā tantravirodhataḥ
//
pañcaviṃśatitattvajño
yatra tatrāśrame rataḥ
jaṭī muṇḍī śikhī vāpi
mucyate nātra saṃśayaḥ
//
puruṣasyoditā muktir
iti tantre cirantanaiḥ
itthaṃ na ghaṭate ceyam
iti sarvamayuktimat
//
atrāpi puruṣasyānye
muktim icchanti vādinaḥ
prakṛtiṃ cāpi sannyāyāt
karmaprakṛtim eva ca
//
tasyāś cānekarūpatvāt
pariṇāmitvayogataḥ
ātmano bandhanatvāc ca
noktadoṣasamudbhavaḥ
//
nāmūrtaṃ mūrtatāṃ yāti
mūrtaṃ na yāty amūrtatām
yato bandhād yato nyāyād
ātmano 'saṃgataṃ tayā
//
dehasparśādisaṃvittyā
na yāty evety atyuktimat
anyonyavyāptijā ceyam
iti bandhādi saṃgatam
//
mūrtayāpyātmano yogo
ghaṭate nabhaso yathā
upaghātādibhāvaś ca
jñānasyeva surādinā
//
evaṃ prakṛtivādo 'pi
vijñeyaḥ satya eva hi
kapiloktatvataś caiva
divyo hi sa mahāmuniḥ
//
caithā stabaka
(1) kṣaṇikavāda khaṃḍana kī prastāvanā
manyante 'nye jagat sarvaṃ
kleśakarmanibandhanam
kṣaṇakṣayi mahāprajñā
jñānamātraṃ tathāpare
//
ta āhuḥ kṣaṇikaṃ sarvaṃ
nāśahetor ayogataḥ
arthakriyāsamarthatvāt
pariṇāmāt kṣayekṣaṇāt
//
jñānamātraṃ ca yal loke
jñānam evānubhūyate
nārthas tadvyatirekeṇa
tato 'sau naiva vidyate
//
atrāpy abhidadhaty anye
smaraṇāder asaṃbhavāt
bāhyārthavedanāc caiva
sarvam etad apārthakam
//
anubhūtārthaviṣayaṃ
smaraṇaṃ laukikaṃ yataḥ
kālāntare tathānitye
mukhyam etan na yujyate
//
so 'ntevāsī guruḥ so 'yaṃ
pratyabhijñāpyasaṃgatā
dṛṣṭakautukam udvegaḥ
pravṛttiḥ prāptir eva ca
//
svakṛtasyopabhogas tu
dūrotsārita eva hi
śīlānuṣṭhānahetur yaḥ
sa naśyati tadaiva yat
//
saṃtānāpekṣayāsmākaṃ
vyavahāro 'khilo mataḥ
sa caika eva tasmiṃś ca
sati kasmān na yujyate
//
yasminn eva tu saṃtāne
āhitā karmavāsanā
phalaṃ tatraiva saṃdhatte
karpāse raktatā yathā
//
etad apy uktimātraṃ yan
na hetuphalabhāvataḥ
santāno 'nyaḥ sa cāyukta
evāsatkāryavādinaḥ
//
(2) bhāva abhāva bana jātā hai isa mata kā khaṃḍana
nābhāvo bhāvatāṃ yāti
śaśaśṛṅge tathāgateḥ
bhāvo nābhāvam etīha
tadutpattyādidoṣataḥ
//
sato 'sattve tadutpādas
tato nāśo 'pi tasya yat
tannaṣṭasya punarbhāvaḥ
sadā nāśo na tatsthitiḥ
//
sa kṣaṇasthitidharmā ced
dvitīyādikṣaṇasthitau
yujyate hy etad apy asya
tathā coktānatikramaḥ
//
kṣaṇasthitau tadaivāsya
nāsthitir yuktyasaṃgateḥ
na paścād api sā neti
sato 'sattvaṃ vyavasthitam
//
na tad bhavati cet kiṃ na
sadā sattva tad eva yat
na bhavaty etad evāsya
bhavanaṃ sūrayo viduḥ
//
kādācitkamado yasmād
utpādyasya tad dhruvam
tucchatvān nety atucchasyāpy
atucchatvāt kathaṃ nanu ?
//
tadā bhūter iyaṃ tulyā
tannivṛtter na tasya kim
tucchatāpterna bhāvo 'stu
nāsat sat sadasat katham ?
//
svahetor eva tajjātaṃ
tatsvabhāvaṃ yato nanu
tadanantarabhāvitvād
itaratrāpy adaḥ samam
//
nāhetorasya bhavanaṃ
na tucche tatsvabhāvatā
tataḥ kathaṃ nu tadbhāva
iti yuktyā kathaṃ samam ?
//
sa eva bhāvas taddhetus
tasyaiva tathāsthiteḥ
svanivṛttiḥ svabhāvo 'sya
bhāvasyeva tato na kim ?
//
jñeyatvavat svabhāvo 'pi
na cāyukto 'sya tadvidhaḥ
tadabhāve na tajjñānaṃ
tannivṛtter gatiḥ katham ?
//
tat tadvidhasvabhāvaṃ yat
pratyakṣeṇa tathaiva hi
gṛhyate tadgatis tena
naitat kvacid aniścayāt
//
samāropādasau neti
gṛhītaṃ tattvatas tu tat
yathābhāvagrahāt tasyā
tiprasaṃgādado 'pyasat
//
gṛhītaṃ sarvam etena
tattvato niścayaḥ punaḥ
mitagrahasamāropād
iti tattvavyavasthiteḥ
//
ekatra niścayo 'nyatra
niraṃśānubhavād api
na tathā pāṭavābhāvād
ity apūrvam idaṃ tamaḥ
//
svabhāvakṣaṇato hy ūrdhvaṃ
tucchatā tannivṛttitaḥ
nāsāv ekakṣaṇagrāhi
jñānāt samyag vibhāvyate
//
tasyāṃ ca nāgṛhītāyāṃ
tat tatheti viniścayaḥ
na hīndriyam atītādi
grāhakaṃ sadbhir iṣyate
//
ante 'pi darśanaṃ nāsya
kapālādigateḥ kvacit
na tad eva ghaṭābhāvo
bhāvatvena pratītitaḥ
//
na tadgater gatis tasya
pratibandhavivekataḥ
tasyaivābhavanatve tu
bhāvāvicchedato 'nvayaḥ
//
tasmād avaśyam eṣṭavyaṃ
tad ūrdhvaṃ tuccham eva tat
jñeyaṃ sad jñāyate hy etad
apareṇāpi yuktimat
//
notpattyādes tayor aikyaṃ
tucchetaraviśeṣataḥ
nivṛttibhedataś caiva
buddhibhedāc ca bhāvyatām
//
etenaitat pratikṣiptaṃ
yad uktaṃ nyāyamāninā
na tatra kiñcid bhavati
na bhavaty eva kevalam
//
bhāve hy eṣa vikalpaḥ syād
vidher vastvanurodhataḥ
na bhāvo bhavatīty uktam
abhāvo bhavatīty api
//
etenāhetukatve 'pi hy
abhūtvā nāśabhāvataḥ
sattānāśitvadoṣasya
pratyākhyātaṃ prasañjanam
//
pratikṣiptaṃ ca yat sattā
'nāśitvāgo 'nivāritam
tuccharūpā tadāsattā
bhāvāpternāśitoditā
//
bhāvasyābhavanaṃ yat tad
abhāvabhavanaṃ tu yat
tattathādharmake hy ukta
vikalpo na virudhyate
//
tad eva na bhavatyetad
viruddhamiva lakṣyate
tad eva vastusaṃsparśād
bhavanapratiṣedhataḥ
//
sato 'sattvaṃ yataś caivaṃ
sarvathā nopapadyate
bhāvo nābhāvametīha
tataś caitad vyavasthitam
//
(3) abhāva bhāva bana jātā hai
isa mata kā khaṃḍana
asataḥ sattvayoge tu
tattathāśaktiyogataḥ
nāsattvaṃ tadabhāve tu
na tatsattvaṃ tadanyavat
//
asadutpadyate taddhi
vidyate yasya kāraṇam
viśiṣṭaśaktimat tac ca
tatastatsattvasaṃsthitiḥ
//
atyantāsati sarvasmin
kāraṇasya na yuktitaḥ
viśiṣṭaśaktimattvaṃ hi
kalpyamānaṃ virājate
//
tatsattvasādhakaṃ tan na
tad eva hi tadā na yat
ata evedamicchantu
na vai tasyetyayogataḥ
//
vastusthityā tathā tadyat
tadanantarabhāvi tat
nānyat tataś ca nāmneha
na tathāsti prayojanam
//
nāmnā vināpi tattvena
viśiṣṭāvidhinā vinā
cintyatāṃ yadi sannyāyād
vastusthityāpi tattathā
//
sādhakatve tu sarvasya
tato bhāvaḥ prasajyate
kāraṇāśrayaṇo 'py evaṃ
na tatsattvaṃ tadanyavat
//
kiñca tat kāraṇaṃ kārya
bhūtikāle na vidyate
tato na janakaṃ tasya
tadāsattvāt paraṃ yathā
//
anantaraṃ ca tadbhāvas
tattvād eva nirarthakaḥ
samaṃ ca hetuphalayor
nāśotpādavasaṅgatau
//
stastau bhinnāvabhinnau vā
tābhyāṃ bede tayoḥ kutaḥ
nāśotpādāvabhede tu
tayorvai tulyakālatā
//
na hetuphalabhāvaś ca
tasyāṃ satyāṃ hi yujyate
tannibandhanabhāvasya
dvayor api viyogataḥ
//
kalpitaś ced ayaṃ dharma
dharmibhāvo hi bhāvataḥ
na hetuphalabhāvaḥ syāt
sarvathā tadabhāvataḥ
//
na dharmī kalpito dharma
dharmibhāvas tu kalpitaḥ
pūrvo hetur niraṃśaḥ sa
uttaraḥ phalam ucyate
//
pūrvasyaiva tathābhāvā
bhāve hantottaraṃ kutaḥ
tasyaiva tu tathābhāve
'sataḥ sattvamado na sat
//
taṃ pratītya tadutpāda
iti tuccham idaṃ vacaḥ
atiprasaṃgataś caiva
tathā cāha mahāmatiḥ
//
sarvathaiva tathābhāvi
vastubhāvādṛte na yat
kāraṇānantaraṃ kāryaṃ
drāg nabhastas tato na tat
//
tasyaiva tatsvabhāvatva
kalpanāsampad apy alam
na yuktā yuktivaikalya
rāhuṇā janmapīḍanāt
//
tadanantarabhāvitva
mātratas tadvyavasthiteḥ
viśvasya viśvakāryatvaṃ
syāt tadbhāvāviśeṣataḥ
//
abhinnadeśatādīnām
asiddhatvād ananvayāt
sarveṣām aviśiṣṭatvān
na tanniyamahetutā
//
yo 'py ekasyānyato bhāvaḥ
santāne dṛśyate 'nyadā
tata eva videśasthāt
so 'pi yat tan na bādhakam
//
etenaitat pratikṣiptaṃ
yad uktaṃ sūkṣmabuddhinā
nāsato bhāvakartṛtvaṃ
tadavasthāntaraṃ na saḥ
//
vastuno 'nantaraṃ sattā
kasyacid yā niyogataḥ
sā tatphalaṃ matā saiva
bhāvotpattis tadātmikā
//
asadutpattir apy asya
prāgasattvāt prakīrtitā
nāsataḥ sattvayogena
kāraṇāt kāryabhāvataḥ
//
pratikṣiptaṃ ca tad hetoḥ
prāpnoti phalatāṃ vinā
asato bhāvakartṛtvaṃ
tadavasthāntaraṃ ca saḥ
//
vastuno 'nantaraṃ sattā
tattathātāṃ vinā bhavet
nabhaḥpātād asatsattva
yogād veti na tatphalam
//
asadutpattir apy eva
nāsyaiva prāg asattvataḥ
kiṃ tv asat sad bhavaty evam
iti samyag vicāryatām
//
etac ca noktavad yuktyā
sarvathā yujyate yataḥ
nābhāvo bhāvatāṃ yāti
vyavasthitam idaṃ tataḥ
//
(4) kṣaṇikavāda meṃ sāmagrīkāraṇatāvāda kī anupapatti
yāpi rūpādisāmagrī
viśiṣṭapratyayodbhavā
janakatvena buddhyādeḥ
kalpyate sāpy anarthikā
//
sarveṣāṃ buddhijanane
yadi sāmarthyam iṣyate
rūpādīnāṃ tataḥ kārya
bhedas tebhyo na yujyate
//
rūpālokādikaṃ kāryam
anekaṃ copajāyate
tebhyas tāvadbhya eveti
tad etac cintyatāṃ katham
//
prabhūtānāṃ ca naikatra
sādhvī sāmarthyakalpanā
teṣāṃ prabhūtabhāvena
tadekatvavirodhataḥ
//
tān aśeṣān pratītyeha
bhavad ekaṃ kathaṃ bhavet
ekasvabhāvam ekaṃ yat
tat tu nānekabhāvataḥ
//
yato bhinnasvabhāvatve
sati teṣām anekatā
tāvat sāmarthyajatve ca
kutas tasyaikarūpatā
//
yaj jāyate pratītyaika
sāmarthyaṃ nānyato hi tat
tayor abhinnatāpatter
bhede bhedas tayor api
//
na pratītyaikasāmarthyaṃ
jāyate tatra kiñcana
sarvasāmarthyabhūtisva
bhāvatvāt tasya cen na tat
//
pratyekaṃ tasya tadbhāve
yuktā hy uktasvabhāvatā
na hi tatsarvasāmarthyaṃ
tatpratyekatvavarjitam
//
atra coktaṃ na cāpy eṣāṃ
tatsvabhāvatvakalpanā
sādhvīty atiprasaṃgāder
anyathāpy uktisaṃbhavāt
//
athānyatrāpi sāmarthyaṃ
rūpādīnāṃ prakalpyate
na tad eva tad ity evaṃ
nānā caikatra tat kutaḥ
//
sāmagrībhedato yaś ca
kāryabhedaḥ pragīyate
nānākāryasamutpādād
ekasyāḥ so 'pi bādhyate
//
upādānādibhāvena
na caikasyāstu saṃgatā
yuktyā vicāryamāṇeha
tadenakatvakalpanā
//
rūpaṃ yena svabhāvena
rūpopādānakāraṇam
nimittakāraṇaṃ jñāne
tat tenānyena vā bhavet
//
yadi tenaiva vijñānaṃ
bodharūpaṃ na yujyate
athānyena balād rūpaṃ
dvisvabhāvaṃ prasajyate
//
abuddhijanakavyāvṛt
-tyā ced buddhiprasādhakaḥ
rūpakṣaṇo hy abuddhitvāt
kathaṃ rūpasya sādhakaḥ
//
sa hi vyāvṛttibhedena
rūpādijanako nanu
ucyate vyavahārārtham
ekarūpo 'pi tattvataḥ
//
agandhajananavyāvṛtty
-āyaṃ kasmān na gandhakṛt
ucyate tadabhāvāc ced
bhāvo 'nyasyāḥ prasajyate
//
evaṃ vyāvṛttibhede 'pi
tasyānekasvabhāvatā
balād āpadyate sā cā
-yuktābhyupagamakṣateḥ
//
vibhinnakāryajanana
-svabhāvāś cakṣur ādayaḥ
yadi jñāne 'pi bhedaḥ syāt
na ced bhedo na yujyate
//
sāmagryapekṣayāpy evaṃ
sarvathā nopapadyate
yad hetuhetumadbhāvas
tad eṣāpy uktimātrakam
//
(5) kṣaṇikavāda meṃ vāsyavāsakabhāva kī anupapatti
nānātvābādhānācceha
kutaḥ svakṛtavedanam
saty apy asmin mitho 'tyantaṃ
tadbhedād iti cintyatām
//
vāsyavāsakabhāvāc cen
naitat tasyāpy asaṃbhavāt
asaṃbhavaḥ kathaṃ nv asya
vikalpānupapattitaḥ
//
vāsakād vāsanā bhinnā
abhinnā vā bhaved yadi
bhinnā svayaṃ tayā śūnyo
naivānyaṃ vāsayaty asau
//
athābhinnā na saṃkrāntis
tasyā vāsakarūpavat
vāsye satyāṃ ca saṃsiddhir
dravyāṃśasya prajāyate
//
asatyām api saṃkrāntau
vāsayaty eva ced asau
atiprasaṃgaḥ syād evaṃ
sa ca nyāyabahiṣkṛtaḥ
//
vāsyavāsakabhāvaś ca
na hetuphalabhāvataḥ
tattvato 'nya iti nyāyāt
sa cāyukto nidarśitaḥ
//
(6) kṣaṇikavāda meṃ kāryakāraṇa jñāna kī anupapatti
tat tajjananasvabhāvaṃ
janyabhāvaṃ tathāparam
ataḥ svabhāvaniyamān
nāyuktaḥ sa kadācana
//
ubhayor grahaṇābhāve
na tathābhāvakalpanam
tayor nyāyyaṃ na caikena
dvayor gahaṇam asti vaḥ
//
ekam arthaṃ vijānāti
na vijñānadvayaṃ yathā
vijānāti na vijñānam
ekam arthadvayaṃ tathā
//
vastusthityā tayos tattve
ekenāpi tathāgrahāt
no bādhakaṃ na caikena
dvayor gahaṇam asty adaḥ
//
tathāgrahas tayor neta
-retaragrahaṇātmakaḥ
kadācid api yukto yad
ataḥ katham abādhakam
//
tathāgrahe ca sarvatrā
vinābhāvagrahaṃ vinā
na dhūmādigrahād eva hy
analādigatiḥ katham
//
samanantaravaikalyaṃ
tatrety anupapattikam
tulyayor api tadbhāve
hanta kvacid adarśanāt
//
na tayos tulyataikasya
yasmāt kāraṇakāraṇam
aughāt taddhetuviṣayaṃ
na tv evam itarasya ca
//
yaḥ kevalānalagrāhi
jñānakāraṇakāraṇaḥ
so 'py evaṃ na ca taddhetos
tajjñānād api tadgatiḥ
//
tajjñānaṃ yan na vai dhūma
jñānasya samanantaraḥ
tathābhūd ity ato neha
tajjñānād api tadgatiḥ
//
tatheti hanta ko nv arthaḥ
tattathābhāvato yadi
itaratraikam evetthaṃ
jñānaṃ tadgrāhi bhāvyatām
//
tadabhāve 'nyathā bhāvas
tasya so 'syāpi vidyate
anantaracirātītaṃ
tat punarvastutaḥ samam
//
agnijñānajam etena
dhūmajñānaṃ svabhāvataḥ
tathā vikalpakṛn nānyad
iti pratyuktam iṣyatām
//
ataḥ kathaṃcid ekena
tayor agrahaṇe sati
tathāpratītito nyāyyaṃ
na tathābhāvakalpanam
//
pratyakṣānupalambhābhyāṃ
hantaivaṃ sādhyate katham
kāryakāraṇatā tasmāt
tadbhāvāder aniścayāt
//
na pūrvam uttaraṃ ceha
tadanyāgrahaṇād dhruvam
gṛhyate 'ta idaṃ nāto
na tv atīndriyadarśanam
//
vikalpo 'pi tathā nyāyād
yujyate na hy anīdṛśaḥ
tatsaṃskāraprasūtatvāt
kṣaṇikatvāc ca sarvathā
//
netthaṃ bodhānvayābhāve
ghaṭate tadviniścayaḥ
mādhyasthyam avalambyaitat
cintyatāṃ svayam eva tu
//
agnyādijñānam eveha
na dhūmajñānatāṃ yataḥ
vrajaty ākārabhedena
kuto bodhānvayas tataḥ
//
tadākāraparityāgāt
tasyākārāntarasthitiḥ
bodhānvayaḥ pradīrghaikādhy
-avasāyapravartakaḥ
//
svasaṃvedanasiddhatvāt
na ca bhrānto 'yam ity api
kalpanā yujyate yuktyā
sarvabhrāntiprasaṃgataḥ
//
pradīrghādhyavasāyena
naśvarādiviniścayaḥ
asya ca bhrāntatāyāṃ yat
tat tatheti na yuktimat
//
tasmād avaśyam eṣṭavyaṃ
vikalpasyāpi kasyacit
yena kena prakāreṇa
sarvathābhrāntarūpatā
//
satyām asyāṃ sthito 'smākam
uktavannyāyayogataḥ
bodhānvayo 'dalotpattya
bhāvāc cātiprasaṃgataḥ
//
anyādṛśapadārthebhyaḥ
svayam anyādṛśo 'py ayam
yataś ceṣṭas tato nāsmāt
tatrāsaṃdigdhaniścayaḥ
//
tattajjananabhāvatve
dhruvaṃ tadbhāvasaṃgatiḥ
tasyaiva bhāvo nānyo yaj
janyāc ca jananaṃ tathā
//
evaṃ tajjanyabhāvatve 'py
eṣā bhāvyā vicakṣaṇaiḥ
tad eva hi yato bhāvaḥ
sa cetarasamāśrayaḥ
//
ity evam anvayāpattiḥ
śabdārthād eva jāyate
anyathā kalpanaṃ cāsya
sarvathā nyāyabādhitam
//
tadrūpaśaktiśūnyaṃ tat
kāryaṃ kāryāntaraṃ yathā
vyāpāro 'pi na tasyāpi
nāpekṣāsattvataḥ kvacit
//
tathāpi tu tayor eva
tatsvabhāvatvakalpanam
anyatrāpi samānatvāt
kevalaṃ dhyāndhyasūcakam
//
(7) buddhavacanoṃ kī sahāyatā se kṣaṇikavāda kā khaṃḍana
kiñcanyāt kṣaṇikatve va
ārṣo 'rtho 'pi virudhyate
virodhāpādanaṃ cāsya
nālpasya tamasaḥ phalam
//
ita ekanavate kalpe
śaktyā me puruṣo hataḥ
tena karmavipākena
pāde viddho 'smi bhikṣavaḥ
//
me mayety ātmanirdeśas
tadgatoktā vadhakriyā
svayam āptena yat tad vaḥ
ko 'yaṃ kṣaṇikatāgrahaḥ
//
santānāpekṣayaitac ced
uktaṃ bhagavatā nanu
sa hetuphalabhāvo yat
tan me iti na saṃgatam
//
mameti hetuśaktyā cet
tasyārtho 'yaṃ vivakṣitaḥ
nātra pramāṇam atyakṣā
tadvivakṣā yato matā
//
taddeśanā pramāṇaṃ cet
na sānyārthā bhaviṣyati
tatrāpi kiṃ pramāṇaṃ ced
idaṃ pūrvoktam ārṣakam
//
tathānyad api yat kalpa
sthāyinī pṛthivī kvacit
uktā bhagavatā bhikṣūn
āmantrya svayam eva tu
//
pañca bāhyā dvivijñeyā
ity anyad api cārṣakam
pramāṇam avagantavyaṃ
prakrāntārthaprasādhakam
//
kṣaṇikatve yato 'mīṣāṃ
na dvivijñeyatā bhavet
bhinnakālagrahe hy ābhyāṃ
tacchabdārthopapattitaḥ
//
ekakālagrahe tu syāt
tasyaikasyāpramāṇatā
gṛhītagrahaṇād evaṃ
mithyā tathāgataṃ vacaḥ
//
indriyeṇa paricchinne
rūpādau tadanantaram
yadrūpādi tatas tatra
manojñānaṃ pravartate
//
evaṃ ca na virodho 'sti
dvivijñeyatvabhāvataḥ
pañcānām api cen nyāyād
etad apy asamañjasam
//
naiko 'pi yad dvivijñeya
ekaikenaiva vedanāt
sāmānyāpekṣayaitac cen
na tatsattvaprasaṃgataḥ
//
sattve 'pi nendriyajñānaṃ
hanta tad gocaraṃ matam
dvivijñeyatvam ity evaṃ
kṣaṇabhede na tattvataḥ
//
sarvam etena vikṣiptaṃ
kṣaṇikatvaprasādhanam
tathāpy ūrdhvaṃ viśeṣeṇa
kiñcit tatrāpi vakṣyate
//
pāṃcavāṃ stabaka
(1)bāhyārthakhaṃḍana khaṃḍana
vijñānamātravādo 'pi
na samyagupapadyate
mānaṃ yat tattvataḥ kiñcid
arthābhāve na vidyate
//
na pratyakṣaṃ yato 'bhāvā
lambanaṃ na tad iṣyate
nānumānaṃ tathābhūta
salliṅgānupapattitaḥ
//
upalabdhilakṣaṇaprāp
-to 'rtho yan nopalabhyate
tataś cānupalabdhyaiva
tadabhāvo 'vasīyate
//
upalabdhilakṣaṇaprāp
-tis taddhatvantarasaṃhatiḥ
eṣāṃ ca tatsvabhāvatve
tasyāsiddhiḥ kathaṃ bhavet
//
sahārthena tajjanana
svabhāvānīti cen nanu
janayaty eva saty evam
anyathātatsvabhāvatā
//
yogyatām adhikṛtyātha
tatsvabhāvatvakalpanā
hantaivam api siddho vaḥ
kadācid upalabdhitaḥ
//
anyathā yogyatā teṣāṃ
kathaṃ yuktyopapadyate
na hi loke 'śvam āṣādeḥ
siddhā paktyādiyogyatā
//
parābhiprāyato hy etad
evaṃ ced ucyate na yat
upalabdhilakṣaṇaprāp
-to 'rthas tasyopalabhyate
//
atadgrahaṇabhāvaiś ca
yadi nāma na gṛhyate
tata etāvatāsattvaṃ
na tasyātiprasaṃgataḥ
//
vijñānaṃ yat svasaṃvedyaṃ
na tvartho yuktyayogataḥ
atas tadvedane tasya
grahaṇaṃ nopapadyate
//
evaṃ cāgrahaṇād eva
tadabhāvo 'vasīyate
ataḥ kimucyate mānam
arthābhāve na vidyate
//
arthagrahaṇarūpaṃ yat
tat svasaṃvedyam iṣyate
tadvedane grahas tasya
tataḥ kiṃ nopapadyate
//
ghaṭādijñānam ity ādi
saṃvittes tatpravṛttitaḥ
prāpter arthakriyāyogāt
smṛteḥ kautukabhāvataḥ
//
jñānamātre tu vijñānaṃ
jñānam evety ado bhavet
pravṛttyādi tato na syāt
prasiddhaṃ lokaśāstrayoḥ
//
tadanyagrahaṇe cāsya
pradveṣo 'rthe 'nibandhanaḥ
jñānāntare 'pi sadṛśaṃ
tadasaṃvedanādi yat
//
yuktyayogāś ca yo 'rthasya
gīyate jātivādataḥ
grāhyādibhāvadvāreṇa
jñānavāde 'py asau samaḥ
//
naikāntagrāhyabhāvaṃ tad
grāhakābhāvato bhuvi
grāhakaikāntabhāvaṃ tu
grāhyābhāvād asaṃgatam
//
virodhān nobhayākāram
anyathā tad asad bhavet
niḥsvabhāvatvatas tasya
sattaivaṃ yujyate katham
//
prakāśaikasvabhāvaṃ hi
vijñānaṃ tattvato matam
akarmakaṃ tathā caitat
svayam eva prakāśate
//
yathāste śeta ity ādau
vinā karma sa eva hi
tathocyate jagaty asmiṃs
tathā jñānam apīṣyatām
//
ucyate sāṃpratam adaḥ
svayam eva vicintyatām
pramāṇābhāvatas tatra
yady etad upapadyate
//
evaṃ na yat tadātmānam
api hanta prakāśayet
atas tad itthaṃ no yuktam
anyathā na vyavasthitiḥ
//
vyavasthitau ca tattvasya
tathābhāvaprakāśakam
dhruvaṃ yatas tato 'karma
-katvam asya kathaṃ bhavet
//
vyavasthāpakam asyaivaṃ
bhrāntaṃ caitat tu bhāvataḥ
tathety abhrāntam atrāpi
nanu mānaṃ na vidyate
//
bhrāntāc cābhrāntarūpā na
yuktiyuktā vyavasthitiḥ
dṛṣṭā taimirikādīnām
akṣādāv iti cen na tat
//
nākṣādidoṣavijñānaṃ
tadanyabhrāntivadyataḥ
bhrāntaṃ tasya tathābhāve
bhrāntasyābhrāntatā bhavet
//
na ca prakāśamātraṃ tu
loke kvacid akarmakam
dīpādau yujyate nyāyād
ataś caitad apārthakam
//
dṛṣṭāntamātrataḥ siddhis
tadatyantavidharmiṇaḥ
na ca sādhyasya yat tena
śabdamātram asāv api
//
(2) vijñānādvaitavāda meṃ mokṣa kī anupapatti
kiṃ ca vijñānāmātratve
na saṃsārāpavargayoḥ
viśeṣo vidyate kaścit
tathā caitad vṛthoditam
//
cittam eva hi saṃsāro
rāgādikleśavāsitam
tad eva tair vinirmuktaṃ
bhavānta iti kathyate
//
rāgādikleśavargo yan
na vijñānāt pṛthag mataḥ
ekāntaikasvabhāve ca
tasmin kiṃ kena vāsitam
//
kliṣṭaṃ vijñānam evāsau
kliṣṭatā tasya yadvaśāt
nīlyādivad asau vastu
tadvad eva prasajyate
//
muktau ca tasya bhedena
bhāvaḥ syāt paṭaśuddhivat
tato bāhyārthatāsiddhir
aniṣṭā saṃprasajyate
//
prakṛtyaiva tathābhūtaṃ
tad eva kliṣṭateti cet
tadanyūnātiriktatve
kena muktir vicintyatām
//
asaty api ca yā bāhye
grāhyagrāhakalakṣaṇā
dvicandrabhrāntivad bhrāntir
iyaṃ naḥ kliṣṭateti cet
//
astv etat kintu taddhetu
bhinnahetvantarodbhavā
iyaṃ syāt timirābhāve
na hīndudvayadarśanam
//
na cāsad eva taddhetur
bodhamātraṃ na cāpi tat
sadaiva kliṣṭatāpatter
iti muktir na yujyate
//
muktyabhāve ca sarvaiva
nanu cintā nirarthikā
bhāve 'pi sarvadā tasyāḥ
samyag etat vicintyatām
//
vijñānamātravādo yat
netthaṃ yuktyopapadyate
prājñasyābhineveśo na
tasmād atrāpi yujyate
//
chaṭhā stabaka
(1) nirhetuka vināśa se kṣaṇikavāda kī siddhi nahīṃ
yaccoktaṃ pūrvam atraiva
kṣaṇikatvaprasādhakam
nāśahetor ayogādi
tad idānīṃ parīkṣyate
//
hetoḥ syān naśvaro bhāvo
'naśvaro vā vikalpya yat
nāśahetor ayogitvam
ucyate tan na yuktimat
//
hetuṃ pratītya yad asau
tathā naśvara iṣyate
yathaiva bhavato hetur
viśiṣṭaphalasādhakaḥ
//
tathāsvabhāva evāsau
svahetor eva jāyate
sahakāriṇam āsādya
yas tathāvidhakāryakṛt
//
na punaḥ kriyate kiñcit
tenāsya sahakāriṇā
samānakālabhāvitvāt
tathā coktam idaṃ tava
//
upakārī virodhī ca
sahakārī ca yo mataḥ
prabandhāpekṣayā sarvo
naikakāle kadācana
//
sahakārikṛto hetor
viśeṣo nāsti yady api
phalasya tu viśeṣo 'sti
tatkṛtātiśayāptitaḥ
//
na cāsyātatsvabhāvatve
sa phalasyāpi yujyate
sabhāgakṣaṇajanmāptes
tathāvidhatadanyavat
//
asthānapakṣapātaś ca
hetor anupakāriṇī
apekṣāyāṃ niyuṅkte yat
kāryametad vṛthoditam
//
yasmāt tasyāpy adas tulyaṃ
viśiṣṭaphalasādhakam
bhāvahetuṃ samāśritya
nanu nyāyān nidarśitam
//
evaṃ ca vyartham eveha
vyatiriktādicintanam
nāśyamāśritya nāśasya
kriyate yad vicakṣaṇaiḥ
//
kiñca nirhetuke nāśe
hiṃsakatvaṃ na yujyate
vyāpādyate sadā yasmān
na kaścit kenacit kvacit
//
kāraṇatvāt sa santāna
viśeṣaprabhavasya cet
hiṃsakas tan na santāna
samutpatter asaṃbhavāt
//
sāṃvṛtatvāt vyayotpādau
santānasya khapuṣpavat
na stastadadharmatvāc ca
hetus tatprabhave kutaḥ
//
visabhāgakṣaṇasyātha
janako hiṃsako na tat
svato 'pi tasya tatprāpter
janakatvāviśeṣataḥ
//
hanmyenam iti saṃkleśād
hiṃsakaś cet prakalpyate
naivaṃ tvannītito yasmād
ayam eva na yujyate
//
saṃkleśo yad guṇotpādaḥ
sa cākliṣṭān na kevalāt
na cānyasacivasyāpi
tasyānatiśayāt tataḥ
//
taṃ prāpya tatsvabhāvatvāt
tataḥ sa iti cen nanu
nāśahetum avāpyaivaṃ
nāśapakṣe 'pi na kṣatiḥ
//
anye tu janyam āśritya
satsvahbāvādyapekṣayā
evam āhur ahetutvaṃ
janakasyāpi sarvathā
//
na satsvabhāvajanakas
tadvaiphalyaprasaṃgataḥ
janmāyogādidoṣāc ca
netarasyāpi yujyate
//
na cobhayādibhāvasya
virodhāsaṃbhavāditaḥ
svanivṛttyādibhāvādau
kāryābhāvādito 'pare
//
na cādhyakṣaviruddhatvaṃ
janakatvasya mānataḥ
asiddhes tatra nītyā tad
vyavahāraniṣedhataḥ
//
mānābhāve pareṇāpi
vyavahāro niṣidhyate
sajjñānaśabdaviṣayas
tadvad atrāpi dṛśyatām
//
(2) arthakriyākāritva se kṣaṇikavāda kī siddhi nahīṃ
arthakriyāsamarthatvaṃ
kṣaṇike yac ca gīyate
utpattyanantaraṃ nāśād
vijñeyaṃ tadayuktimat
//
arthakriyā yato 'sau vā
tadanyā vā dvayī gatiḥ
tattve na tatra sāmarthyam
anyatas tatsamudbhavāt
//
na svasaṃdhāraṇe nyāyāt
janmānantaranāśataḥ
na ca nāśe 'pi sadyuktyā
taddhetos tatsamudbhavāt
//
anyatve 'nyasya sāmarthyam
anyatreti na saṃgatam
tato 'nyabhāva evaitan
nāsau nyāyyo dalaṃ vinā
//
nāsat sat jāyate yasmād
anyasattvasthitāv api
tasyaiva tu tathābhāve
nanv asiddho 'nvayaḥ katham
//
bhūtir yaiṣāṃ kriyā soktā
na cāsau yujyate kvacit
kartṛbhoktṛsvabhāvatva
virodhād iti cintyatām
//
na cātītasya sāmarthyaṃ
tasyām iti nidarśitam
na cānyo laukikaḥ kaścic
chabdārtho 'tretyayuktimat
//
(3) rūparūpāntaraṇa se kṣaṇikavāda kī siddhi nahīṃ
pariṇāmo 'pi no hetuḥ
kṣaṇikatvaprasādhane
sarvadaivānyathātve 'pi
tathābhāvopalabdhitaḥ
//
nārthāntaragamo yasmāt
sarvathaiva na cāgamaḥ
pariṇāmaḥ pramāsiddhaḥ
iṣṭaś ca khalu paṇḍitaiḥ
//
yac cedam ucyate brūmo
'tādavasthyamanityatām
etat tad eva na bhavaty
ato 'nyatve dhruvo 'nvayaḥ
//
tad eva na bhavaty etat
tac ca na bhavatīti ca
viruddhaṃ hanta kiṃcānyad
ādimat tat prasajyate
//
kṣīranāśaś ca dadhy eva
yad dṛṣṭaṃ gorasānvitam
na tu tailādyataḥ siddha
pariṇamo 'nvayāvahaḥ
//
nāsat sajjāyate jātu
sac cāsat sarvathaiva hi
śaktyabhāvād ativyāpteḥ
satsvabhāvatvahānitaḥ
//
nityetaradato nyāyāt
tat tathābhāvato hi tat
pratītisacivāt samyak
pariṇāmena gamyate
//
(4)antatogāmī nāśa se kṣaṇikavāda kī siddhi nahīṃ
ante kṣayekṣaṇaṃ cādya
kṣaṇakṣayaprasādhanam
tasyaiva tatsvabhāvatvāt
yujyate na kadācana
//
ādau kṣayasvabhāvatve
tatrānte darśanaṃ katham
tulyāparāparotpatti
vipralambhād yathoditam
//
ante kṣayekṣaṇād ādau
kṣayo 'dṛṣṭo 'numīyate
sadṛśenāvaruddhatvāt
tadgrahād hi tadagrahaḥ
//
etad apy asad eveti
sadṛśo bhinna eva yat
bhedāgrahe kathaṃ tasya
tatsvabhāvatvato grahaḥ
//
tadarthaniyato 'sau yad
bhedam anyāgrahād hi tat
na gṛhṇātīti cet tulyaḥ
so 'pareṇa kuto gatiḥ
//
tathāgater abhāve ca
vacas tuccham idaṃ nanu
sadṛśenāvaruddhatvāt
tadgrahād hi tadagrahaḥ
//
bhāve cāsyā balād ekam
anekagrahaṇātmakam
anvayi jñānam eṣṭavyaṃ
sarvaṃ tat kṣaṇikaṃ kutaḥ
//
jñānena gṛhyate cārtho
na cāpi paradarśane
tadabhāve tu tadbhāvāt
kadācid api tattvataḥ
//
grahaṇe 'pi yadā jñānam
apaity utpattyanantaram
tadā tat tasya jānāti
kṣaṇikatvaṃ kathaṃ nanu
//
tasyaiva tatsvabhāvatvāt
svātmanaiva tadudbhavāt
yathā nīlādi tādrūpyān
naitan mithyātvasaṃśayāt
//
na cāpi svānumānena
dharmabhedasya saṃbhavāt
liṅgadharmātipātāc ca
tatsvabhāvādyayogataḥ
//
nityasyārthakriyāyogo 'py
evaṃ yuktyā na gamyate
sarvam evāviśeṣeṇa
vijñānaṃ kṣaṇikaṃ yataḥ
//
tathā citrasvabhāvatvān
na cārthasya na yujyate
arthakriyā nanu nyāyāt
kramākramavibhāvinī
//
(5) kṣaṇikavāda tathā vijñānavāda ke pratipādana kā eka saṃbhava āśayaviśeṣa
anye tv abhidadhaty evam
etad āsthānivṛttaye
kṣaṇikaṃ sarvam eveti
buddhenoktaṃ na tattvataḥ
//
vijñānamātram apy evaṃ
bāhyāsaṃganivṛttaye
vineyān kāṃścid āśritya
yad vā tad deśanārhataḥ
//
na caitad api na nyāyyaṃ
yato buddho mahāmuniḥ
suvaidyavad vinā kāryaṃ
dravyāsatyaṃ na bhāṣate
//
(6) śūnyavāda khaṃḍana
bruvate śūnyam anye tu
sarvam eva vicakṣaṇāḥ
na nityaṃ nāpy anityaṃ yad
vastu yuktyopapadyate
//
nityam arthakriyābhāvāt
kramākramavirodhataḥ
anityam api cotpāda
vyayābhāvān na jātucit
//
utpādavyayabuddhiś ca
bhrāntānandādikāraṇam
kumāryāḥ svapnavajjñeyā
putrajanmādibuddhivat
//
atrāpy abhidadhaty anye
kim itthaṃ tattvasādhanam
pramāṇaṃ vidyate kiñcid
āhosvicchūnyam eva hi
//
śūnyaṃ cet susthitaṃ tattvam
asti cec chūnyatā katham
tasyaiva nanu sadbhāvād
iti samyag vicintyatām
//
pramāṇam antareṇāpi
syād evaṃ tattvasaṃsthitiḥ
anyathā neti suvyaktam
idam īśvaraceṣṭitam
//
uktaṃ vihāya mānaṃ cec
chūnyatāny asya vastunaḥ
śūnyatve pratipādyasya
nanu vyarthaḥ pariśramaḥ
//
tasyāpy aśūnyatāyāṃ ca
prāśnikānāṃ bahutvataḥ
prabhūtāśūnyatāpattir
aniṣṭā saṃprasajyate
//
yāvatām asti tanmānaṃ
pratipādyās tathā ca ye
santi te sarva eveti
prabhūtānām aśūnyatā
//
evaṃ ca śūnyavādo 'pi
tadvineyānuguṇyataḥ
abhiprāyata ity ukto
lakṣyate tattvavedinā
//
sātavāṃ stabaka
(1) jainasammata nityānityatvavāda kā samarthana
anye tv āhur anādy eva
jīvājīvātmakaṃ jagat
sadutpādavyayadhrauvya
yuktaṃ śāstrakṛtaśramāḥ
//
ghaṭamaulisuvarṇārthī
nāśotpādasthitiṣv ayam
śokapramodamādhyasthyaṃ
jano yāti sahetukam
//
payovato na dadhyatti
na payo 'tti dadhivrataḥ
agorasavrato nobhe
tasmāt tattvaṃ trayātmakam
//
atrāpy abhidadhaty anye
viruddhaṃ hi mithastrayam
ekatraivaikadā naitad
ghaṭāṃ prāñcati jātucid
//
utpādo 'bhūtabhavanaṃ
vināśas tadviparyayaḥ
dhrauvyaṃ cobhayaśūnyaṃ yad
ekadaikatra tat katham
//
śokapramodamādhyasthyam
uktaṃ yac cātra sādhanam
tadapy asāmprataṃ yat tad
vāsanāhetukaṃ matam
//
kiñca syādvādino naiva
yujyate niścayaḥ kvacit
svatantrāpekṣayā tasya
na mānaṃ mānam eva yat
//
saṃsāry api na saṃsārī
mukto 'pi na sa eva hi
tadatadrūpabhāvena
sarvam evāvyavasthitam
//
ta āhur mukuṭotpādo
na ghaṭānāśadharmakaḥ
svarṇān na vānya eveti
na viruddhaṃ mithastrayam
//
na cotpādavyayau na sto
dhrauvyavat taddhiyā gateḥ
nāstitve tu tayor dhrauvyaṃ
tattvato 'stīti na pramā
//
na nāsti dhrauvyam apy evam
avigānena tadgateḥ
asyāś ca bhrāntatāyāṃ na
jagaty abhrāntatāgatiḥ
//
utpādo 'bhūtabhavanaṃ
svahetvantaradharmakam
tathāpratītiyogena
vināśas tadviparyayaḥ
//
tathaitad ubhayādhāra
svabhāvaṃ dhrauvyam ity api
anyathā tritayābhāva
ekadaikatra kiṃ na tat
//
ekatraivaikadaivaitad
itthaṃ trayam api sthitam
nyāyyaṃ bhinnanimittatvāt
tadabhede na yujyate
//
iṣyate ca parair mohāt
tat kṣaṇasthitidharmiṇi
abhāve 'nyatam asyāpi
tatra tattvaṃ na yad bhavet
//
bhāvamātraṃ tad iṣṭaṃ cet
tad itthaṃ nirviśeṣaṇam
kṣaṇasthitisvabhāvatvaṃ
na hy utpādavyayau vinā
//
taditthaṃ bhūtam eveti
drāgnabhasto na jātucit
bhūtvābhāvaś ca nāśo 'pi
tad eveti na laukikam
//
vāsanāhetukaṃ yac ca
śokādi parikīrtitam
tadayuktaṃ yataś citrā
sā na jātvanibandhanā
//
sadābhāvetarāpatter
ekabhāvāc ca vastunaḥ
tadbhāve 'tiprasaṃgādi
niyamāt saṃprasajyate
//
na mānaṃ mānam eveti
sarvathāniścayaś ca yaḥ
ukto na yujyate so 'pi
yad ekāntanibandhanaḥ
//
mānaṃ tanmānam eveti
pratyakṣaṃ laiṅgikaṃ na tu
tat tac cen mānam eveti
syāt tadbhāvādṛte katham
//
na svasattvaṃ parāsattvaṃ
sadasattvavirodhataḥ
svasattvāsattvavannyāyān
na ca nāsty eva tatra tat
//
parikalpitam etac cen
na tv itthaṃ tattvato na tat
tataḥ ka iha doṣaś cen
na tu tadbhāvasaṃgatiḥ
//
anekāntata evātaḥ
samyag mānavyavasthiteḥ
syādvādino niyogena
yujyate niścayaḥ paraḥ
//
etena sarvam eveti
yad uktaṃ tan nirākṛtam
śiṣyavyutpattaye kiñcit
tathāpy aparam ucyate
//
saṃsārī cet sa eveti
kathaṃ muktasya saṃbhavaḥ
mukto 'pi cet sa eveti
vyapadeśo 'nibandhanaḥ
//
saṃsārād vipramukto yan
mukta ity abhidhīyate
naitat tasyaiva tadbhāvam
antareṇopapadyate
//
tasyaiva ca tathābhāve
tannivṛttītarātmakam
dravyaparyāyavad vastu
balād eva prasiddhyati
//
lajjate bālyacaritair
bāla eva na cāpi yat
yuvā na lajjate cānyas
tair āyatyaiva ceṣṭate
//
yuvaiva na ca vṛddho 'pi
nānyārthaṃ ceṣṭanaṃ ca tat
anvayādimayaṃ vastu
tadabhāvo 'nyathā bhavet
//
anvayo vyatirekaś ca
dravyaparyāyasaṃjñitau
anyonyavyāptito bhedā
bhedavṛttyaiva vastu tau
//
nānyonyavyāptir ekānta
bhede 'bhede ca yujyate
atiprasaṃgād aikyāc ca
śabdārthānupapattitaḥ
//
anyonyam iti yad bhedaṃ
vyāptiś cāha viparyayam
bhedābhede dvayos tasmād
anyonyavyāptisaṃbhavaḥ
//
evaṃ nyāyāviruddhe 'smin
virodhodbhāvanaṃ nṛṇām
vyasanaṃ dhījaḍatvaṃ vā
prakāśayati kevalam
//
nyāyāt khalu virodho yaḥ
sa virodha ihocyate
yadvadekāntabhedādau
tayor evāprasiddhitaḥ
//
mṛddravyaṃ yan na piṇḍādi
dharmāntaravivarjitam
tad vā tena vinirmuktaṃ
kevalaṃ gamyate kvacit
//
tato 'sat tat tathā nyāyād
ekaṃ cobhayasiddhitaḥ
anyatrāto virodhas tad
abhāvāpattilakṣaṇaḥ
//
jātyantarātmake cāsmin
nānavasthādidūṣaṇam
niyatatvād viviktasya
bhedādeś cāpy asaṃbhavāt
//
nābhedo bhedarahito
bhedo vābhedavarjitaḥ
kevalo 'sti yatas tena
kutas tatra vikalpanam
//
yenākāreṇa bhedaḥ kiṃ
tenāsāv eva vā dvayam
asattvāt kevalasyeha
sataś ca kathitatvataḥ
//
yataś ca tat pramāṇena
gamyate hy ubhayātmakam
ato 'pi jātimātraṃ tad
anavasthādikalpanam
//
evaṃ hy ubhayadoṣādi
doṣā api na dūṣaṇam
samyag jātyantaratvena
bhedābhedaprasiddhitaḥ
//
etenaitat pratikṣiptaṃ
yad uktaṃ pūrvasūribhiḥ
vihāyānubhavaṃ mohāj
jātiyuktyanusāribhiḥ
//
dravyaparyāyayor bhede
naikasyobhayarūpatā
abhede 'nyatarasthāna
nivṛttī cintyatāṃ katham
//
yannivṛttau na yasyeha
nivṛttis tat tato yataḥ
bhinnaṃ niyamato dṛṣṭaṃ
yathā karkaḥ kramelakāt
//
nivartate ca paryāyo
na tu dravyaṃ tato na saḥ
abhinno dravyato 'bhede
'nivṛttis tatsvarūpavat
//
pratikṣiptaṃ ca yad bhedā
bhedapakṣo 'nya eva hi
bhedābhedavikalpābhyāṃ
hanta jātyantarātmakaḥ
//
jātyantarātmakaṃ cainaṃ
doṣās te samiyuḥ katham
bhedābhede ca ye 'tyantaṃ
jātibhinne vyavasthitāḥ
//
kiñcin nivartate 'vaśyaṃ
tasyāpy anyat tathā na yat
atas tadbheda evātra
nivṛttyādyanyathā katham
//
tasyeti yogasāmarthyād
bheda eveti bādhitam
abhinnadeśas tasyeti
yat tadvyāptyā tathocyate
//
atas tadbheda eveti
pratītivimukhaṃ vacaḥ
tasyaiva ca tathābhāvāt
tannivṛttītarātmakam
//
nānuvṛttinivṛttibhyāṃ
vinā yad upapadyate
tasyaiva hi tathābhāvaḥ
sūkṣmabuddhyā vicintyatām
//
tasyaiva tu tathābhāve
tad eva hi yatas tathā
bhavatyato na doṣo naḥ
kaścid apy upapadyate
//
ittham ālocanaṃ cedam
anvayavyatirekavat
vastunas tatsvabhāvatvāt
tathābhāvaprasādhakam
//
na ca bhedo 'pi bādhāyai
tasyānekāntavādinaḥ
jātyantarātmakaṃ vastu
nityānityaṃ yato matam
//
pratyabhijñābalāc caitad
itthaṃ samavasīyate
iyaṃ ca lokasiddhaiva
tad evedam iti kṣitau
//
na yujyate ca sannyāyād
ṛte tatpariṇāmitām
kālādibhedato vastva
bhedataś ca tathāgateḥ
//
ekāntaikye na nānā yan
nānātve caikam apy adaḥ
ataḥ kathaṃ nu tadbhāvaḥ
tadetadubhayātmakam
//
tasyaiva tu tathābhāve
kathañcid bhedayogataḥ
pramātur api tadbhāvāt
yujyate mukhyavṛttitaḥ
//
nityaikayogato vyakti
bhede 'py eṣā na saṃgatā
tad iheti prasaṃgena
tad evedam ayogataḥ
//
sādṛśyājñānato nyāyyā
na vibhramabalād api
etad dvayāgrahe yuktaṃ
na ca sādṛśyakalpanam
//
na ca bhrāntāpi sadbādhā
'bhāvād eva kadācana
yogipratyayatadbhāve
pramāṇaṃ nāsti kiñcana
//
nānā yogī vijānātya
nānā nety atra na pramā
deśanāyā vineyānu
guṇyenāpi pravṛttitaḥ
//
yā ca lūnapunarjāta
nakhakeśatṛṇādiṣu
iyaṃ saṃlakṣyate sāpi
tadābhāsā na saiva hi
//
pratyakṣābhāsabhāve 'pi
nāpramāṇaṃ yathaiva hi
pratyakṣaṃ tadvad eveyaṃ
pramāṇam avagamyatām
//
matijñānavikalpatvān
na cāniṣṭir iyaṃ yataḥ
etad balāt tataḥ siddhaṃ
nityānityādi vastunaḥ
//
āṭhavāṃ stabaka
(1) brahmādvaitavādakhaṃḍana
anye tv advaitam icchanti
sadbrahmādivyapeṣayā
sato yad bhedakaṃ nānyat
tac ca tanmātram eva hi
//
yathā viśuddham ākāśaṃ
timiropapluto janaḥ
saṃkīrṇam iva mātrābhir
bhinnābhir abhimanyate
//
tathedam amalaṃ brahma
nirvikalpam avidyayā
kaluṣatvam ivāpannaṃ
bhedarūpaṃ prakāśate
//
atrāpy evaṃ vadanty anye
avidyā na sataḥ pṛthak
tac ca tanmātram eveti
bhedābhāso 'nibandhanaḥ
//
saivāthābhedarūpāpi
bhedābhāsanibandhanam
pramāṇam antareṇaitad
avagantuṃ na śakyate
//
bhāve 'pi ca pramāṇasya
prameyavyatirekataḥ
nanu nādvaitam eveti
tadabhāve 'pramāṇakam
//
vidyāvidyādibhedāc ca
svatantreṇaiva bādhyate
tatsaṃśayādiyogāc ca
pratītyā ca vicintyatām
//
anye vyākhyānayanty evaṃ
samabhāvaprasiddhaye
advaitadeśanā śāstre
nirdiṣṭā na tu tattvataḥ
//
na caitat bādhyate yuktyā
sacchāstrādivyavasthiteḥ
saṃsāramokṣabhāvāc ca
tadarthaṃ yatnasiddhitaḥ
//
anyathā tattvato 'dvaite
hanta saṃsāramokṣayoḥ
sarvānuṣṭhānavaiyarthyam
aniṣṭaṃ samprasajyate
//
navāṃ stabaka
(1)mokṣa kī saṃbhāvanā tathā mokṣa ke sādhana
anye punar vadanty evaṃ
mokṣa eva na vidyate
upāyābhāvataḥ kiṃ vā
na sadā sarvadehinām
//
karmādipariṇatyādi
sāpekṣo yady asau tataḥ
anādimattvāt karmādi
pariṇatyādi kiṃ tathā
//
tasyaiva citrarūpatvāt
tat tatheti na yujyate
utkṛṣṭā yā sthitis tasya
yaj jātānekaśaḥ kila
//
atrāpi varṇayanty anye
vidyate darśanādikaḥ
upāyo mokṣatattvasya
paraḥ sarvajñabhāṣitaḥ
//
darśanaṃ muktibījaṃ ca
samyaktvaṃ tattvavedanam
duḥkhāntakṛt sukhārambhaḥ
paryāyās tasya kīrtitāḥ
//
anādibhavyabhāvasya
tatsvabhāvatvayogataḥ
utkṛṣṭādyāsvatītāsu
tathā karmasthitiṣv alam
//
tad darśanam avāpnoti
karmagranthiṃ sudāruṇam
nirbhidya śubhabhāvena
kadācit kaścid eva hi
//
sati cāsminn asau dhanyaḥ
samyagdarśanasaṃyutaḥ
tattvaśraddhānapūtātmā
ramate na bhavodadhau
//
sa paśyaty asya yad rūpaṃ
bhāvato buddhicakṣuṣā
samyakśāstrānusāreṇa
rūpaṃ naṣṭākṣirogavat
//
tad dṛṣṭvā cintayaty evaṃ
praśāntenāntarātmanā
bhāvagarbhaṃ yathābhāvaṃ
paraṃ saṃvegam āśritaḥ
//
janmamṛtyujarāvyādhi
rogaśokādyupadrutaḥ
kleśāya kevalaṃ puṃsām
aho bhīmo mahodadhiḥ
//
sukhāya tu paraṃ mokṣo
janmādikleśavarjitaḥ
bhayaśaktyā vinirmukto
vyābādhāvarjitaḥ sadā
//
hetur bhavasya hiṃsādir
duḥkhādyanvayadarśanāt
mukteḥ punar ahiṃsādir
vyābādhāvinivṛttitaḥ
//
buddhvaivaṃ bhavanairguṇyaṃ
mukteś ca guṇarūpatām
tad arthaṃ ceṣṭate nityaṃ
viśuddhātmā yathāgamam
//
duṣkaraṃ kṣudrasattvānām
anuṣṭhānaṃ karoty asau
muktau dṛḍhānurāgatvāt
kāmīva vinitāntare
//
upādeyaviśeṣasya
na yat samyak prasādhanam
dunoti ceto 'nuṣṭhānaṃ
tadbhāvapratibandhataḥ
//
tataś ca duṣkaraṃ tan na
samyag ālocyate yadā
ato 'nyad duṣkaraṃ nyāyād
heyavastuprasādhakam
//
vyādhigrasto yathārogya
leśam āsvādayan buddhaḥ
kaṣṭe 'py upakrame dhīraḥ
samyak prītyā pravartate
//
saṃsāravyādhinā grastas
tadvaj jñeyo narottamaḥ
śamārogyalavaṃ prāpya
bhāvatas tadupakrame
//
pravartamāna evaṃ ca
yathāśakti sthirāśayaḥ
śuddhaṃ cāritram āsādya
kevalaṃ labhate kramāt
//
tataḥ sa sarvavid bhūtvā
bhavopagrāhikarmaṇaḥ
jñānayogāt kṣayaṃ kṛtvā
mokṣam āpnoti śāśvatam
//
jñānayogas tapaḥ śuddham
ity ādi yad udīritam
aidamparyeṇa bhāvārthas
tasyāyam abhidhīyate
//
jñānayogasya yogīndraiḥ
parā kāṣṭhā prakīrtitā
śaileśīsaṃjñitaṃ sthairyaṃ
tato muktir asaṃśayam
//
dharmas tac cātmadharmatvān
muktidaḥ śuddhisādhanāt
akṣayo 'pratipātitvāt
sadā muktau tathā sthiteḥ
//
cāritrapariṇāmasya
nivṛttir na ca sarvathā
siddha ukto yataḥ śāstre
na cāritrī na cetaraḥ
//
na cāvasthānivṛttyeha
nivṛttis tasya yujyate
samayātikrame yadvat
siddhabhāvaś ca tatra vai
//
jñānayogād ato muktir
iti samyag vyavasthitam
tantrāntarānurodhena
gītaṃ cetthaṃ na doṣakṛt
//
dasavāṃ stabaka
(1) mīmāṃsaka ke sarvajñatākhaṃḍana kā khaṃḍana
atrāpy abhidadhaty anye
sarvajño naiva vidyate
tadgrāhakapramābhāvād
iti nyāyānusāriṇaḥ
//
pratyakṣeṇa pramāṇena
sarvajño naiva gṛhyate
liṅgam apy avinābhāvi
tena kiñcin na vidyate
//
na cāgamena yad asau
vidhyādipratipādakaḥ
apratyakṣatvato naivo
pamānenāpi gamyate
//
nārthāpattyāpi sarvo 'rthas
taṃ vināpy upapadyate
pramāṇapañcakāvṛttes
tatrābhāvapramāṇatā
//
dharmādharmavyavasthā tu
vedākhyād āgamāt kila
apauruṣeyo 'sau yasmād
hetudoṣavivarjitaḥ
//
āha cālokavad vede
sarvasādhāraṇe sati
dharmādharmaparijñātā
kim arthaṃ kalpyate naraḥ
//
īṣṭāpūrtādibhedo 'smāt
sarvalokapratiṣṭhitaḥ
vyavahāraprasiddhayaiva
yathaiva divasādayaḥ
//
ṛtvigbhir mantrasaṃskārair
brāhmaṇānāṃ samakṣataḥ
antarvedyāṃ tu yad dattam
iṣṭaṃ tad abhidhīyate
//
vāpīkūpataṅāgāni
devatāyatanāni ca
annapradānam ity etat
pūrttam ity abhidhīyate
//
ato 'pi śuklaṃ yad vṛttaṃ
nirīhasya mahātmanaḥ
dhyānādi mokṣaphaladaṃ
śreyas tad abhidhīyate
//
varṇāśramavyavasthāpi
sarvā tatprabhavaiva hi
atīndriyārthadraṣṭā tan
nāsti kiñcit prayojanam
//
atrāpi bruvate kecid
itthaṃ sarvajñavādinaḥ
pramāṇapañcakāvṛttiḥ
kathaṃ tatropapadyate
//
sarvārthaviṣayaṃ tac cet
pratyakṣaṃ tan niṣedhakṛt
abhāvaḥ katham etasya
na ced atrāpy adaḥ samam
//
dharmādayo 'pi cādhyakṣāḥ
jñeyabhāvād ghaṭādivat
kasyacit sarva eveti
nānumānaṃ na vidyate
//
āgamād api tatsiddhir
yad asau codanāphalam
prāmāṇyaṃ ca svatas tasya
nityatvam ca śruter iva
//
hṛdgatāśeṣasaṃśīti
nirṇayāt tadgrahe punaḥ
upamānyagrahe tatra
na cānyatrāpi cānyathā
//
śāstrād atīndriyagater
arthāpattyāpi gamyate
anyathā tatra nāśvāsaś
chadmasthasyopajāyate
//
pramāṇapañcakāvṛttir
evaṃ tatra na yujyate
tathāpy abhāvaprāmāṇyam
iti dhyāndhyavijṛmbhitam
//
vedād dharmādisaṃsthāpi
hantātīndriyadarśinam
vihāya gamyate samyak
kuta etad vicintyatām
//
na vṛddhasampradāyena
chinnamūlatvayogataḥ
na cārvāgdarśinā tasyāt
-īndriyārtho 'vasīyate
//
prāmāṇyaṃ rūpaviṣaye
saṃpradāye na yuktimat
yathānādimadandhānāṃ
tathātrāpi nirūpyatām
//
na laukikapadārthena
tatpadārthasya tulyatā
niścetuṃ pāryate 'nyatra
tadviparyayadarśanāt
//
nityatvāpauruṣeyatvād
yasti kiñcid alaukikam
tatrānyatrāpy ataḥ śaṅkā
viduṣo na nivartate
//
tannivṛttau ca nopāyo
vinātīndriyavedinam
evaṃ ca kṛtvā sādhv etat
kīrtitaṃ dharmakīrtinā
//
svayaṃ rāgādimānnārthaṃ
vetti vedasya nānyataḥ
na vedayati vedo 'pi
vedārthasya gatiḥ kutaḥ
//
tenāgnihotraṃ juhuyāt
svargakāma iti śrutau
khādet śvamāṃsam ity eṣa
nārtha ity atra kā pramā
//
pradīpādivadiṣṭaś cet
tacchabdo 'rthaprakāśakaḥ
svata eva pramāṇaṃ na
kiñcid atrāpi vidyate
//
viparītaprakāśaś ca
dhruvam āpadyate kvacit
tathā hīndīvare dīpaḥ
prakāśayati raktatām
//
tasmān na cāviśeṣeṇa
pratītir upajāyate
saṅketasavyapekṣatve
svata evetyayuktimat
//
sādhur na veti saṅketo
na cāśaṅkā nivartate
tadvaicitryopalabdheś ca
svāśayābhiniveśataḥ
//
vyākhyāpy apauruṣeyyasya
mānābhāvān na saṅgatā
mitho viruddhabhāvāc ca
tatsādhutvādyaniściteḥ
//
nānyapramāṇasaṃvādāt
tatsādhutvaviniścayaḥ
so 'tīndriye na yannyāyyas
tattadbhāvavirodhataḥ
//
tasmād vyākhyānam asyedaṃ
svābhiprāyanivedanam
jaiminyāder na tulyaṃ kiṃ
vacanenāpareṇa vaḥ
//
eṣa sthāṇur ayaṃ mārga
iti vaktīha kaścana
anyaḥ svayaṃ bravīmīti
tayor bhedaḥ parīkṣyatām
//
na cāpy apauruṣeyo 'sau
ghaṭate sūpapattitaḥ
vaktṛvyāpāravaikalye
tacchabdānupalabdhitaḥ
//
vaktṛvyāpārabhāveti
tadbhāve laukikaṃ na kim
apauruṣeyam iṣṭaṃ vo
vaco dravyavyapekṣayā
//
dṛśyamāne 'pi cāśaṅkā
-dṛśyakartṛsamudbhavā
nātīndriyārthadraṣāram
antareṇa nivartate
//
pāpād atredṛśī buddhir
na puṇyād iti na pramā
na loko hi vigānatvāt
tadbahutvādyaniściteḥ
//
bahūnām api saṃmoha
bhāvān mithyāpravartanāt
mānasaṃkhyāvirodhāc ca
katham ittham idaṃ nanu
//
atīndriyārthadraṣṭā tu
pumān kaścid yadīṣyate
saṃbhavadviṣayāpi syād
evaṃbhūtārthakalpanā
//
apauruṣeyatāpy asya
nānyato hy avagamyate
kartur asmaraṇādīnāṃ
vyabhicārādidoṣataḥ
//
nābhyāsa evam ādīnām
api kartāvigānataḥ
smaryate ca vigānena
hantehāpy aṣṭakādayaḥ
//
abhyāsaḥ karmaṇāṃ satyam
utpādayati kauśalam
svakṛtādhyayanasyāpi
tadbhāvo na virudhyate
gauravāpādanārthaṃ ca
tathā syād anivedanam
//
mantrādīnāṃ ca sāmarthyaṃ
śābarāṇām api sphuṭam
pratītaṃ sarvaloke 'pi
na cāpy avyabhicāri tat
//
vede 'pi paṭhyate hy eṣa
mahātmā tatra tatra yat
sa ca mānamato 'py asyā
-sattvaṃ vaktuṃ na yujyate
//
na cāpy atīndriyārthatvāj
jyāyo viṣayakalpanam
asākṣāddarśinas tatra
rūpe 'ndhasy eva sarvathā
//
sarvajñena hy abhivyaktāt
sarvārthādāgamāt parā
dharmādharmavyavastheyaṃ
yujyate nānyataḥ kvacit
//
2. bauddha ke sarvajñatākhaṃḍana kā khaṃḍana
atrāpi prājña ity anya
ittham āha subhāṣitam
iṣṭo 'yam arthaḥ śakyeta
jñātuṃ so 'tiśayo yadi
//
ayam evaṃ na vety anya
doṣo nirdoṣatāpi vā
durlabhatvāt pramāṇānāṃ
durbodhety apare viduḥ
//
atrāpi bruvate vṛddhāḥ
siddham avyabhicāry api
loke guṇādivijñānaṃ
sāmānyena mahātmanām
//
tannītipratipattyāder
anyathā tan na yuktimat
viśeṣajñānam apy evaṃ
tadvad abhyāsato na kim
//
doṣāṇāṃ hrāsadṛṣṭyeha
tatsarvakṣayasaṃbhavāt
tatsiddhau jñāyate prājñais
tasyātiśaya ity api
//
hṛdgatāśeṣasaṃśīti
nirṇayādiprabhāvataḥ
tadātve vartamāne tu
tadvyaktārthāvirodhataḥ
//
na cāsyādarśane 'py adya
sāmrājyasy eva nāstitā
saṃbhavo nyāyayuktas tu
pūrvam eva nidarśitaḥ
//
pratibhālocanaṃ tāvad
idānīm apy atīndriye
suvaidyasaṃyatādīnām
avisaṃvādi dṛśyate
//
evaṃ tatrāpi tadbhāve
na virodho 'sti kaścana
tadvyaktārthāvirodhādau
jñānabhāvāc ca sāmpratam
//
sarvatra dṛṣṭe saṃvādād
adṛṣṭe nopajāyate
jñātur visaṃvādāśaṅkā
tadvaiśiṣṭyopalabdhitaḥ
//
vastusthityāpi tat tādṛg
na visaṃvādakaṃ bhavet
yathottaraṃ tathā dṛṣṭer
iti caitan na sāṃpratam
//
siddhyet pramāṇaṃ yady evam
apramāṇam atheha kim
na hy ekaṃ nāsti satyārthaṃ
puruṣe bahubhāṣiṇi
//
yata ekaṃ na satyārthaṃ
kintu sarvaṃ yathāśrutam
yatrāgame pramāṇaṃ sa
iṣyate paṇḍitair janaiḥ
//
ātmā nāmī pṛthak karma
tatsaṃyogād bhavo 'nyathā
muktir hiṃsādayo mukhyās
tannivṛttiḥ sasādhanā
//
atīndriyārthasaṃvādo
viśuddho bhāvanāvidhiḥ
yatredaṃ yujyate sarvaṃ
yogivyaktaṃ sa āgamaḥ
//
adhikāry api cāsyeha
svayam ajño 'pi yaḥ pumān
kathitajñaḥ punar dhīmāṃs
tadvaiyarthyamato 'nyathā
//
paricittādidharmāṇāṃ
gatyupāyābhidhānataḥ
sarvārthaviṣayo 'py eṣa
iti tadbhāvasaṃsthitiḥ
//
gyārahavāṃ stabaka
1. śabdārthasaṃbaṃdhakhaṃḍana kā khaṃḍana
anye tv abhidadhaty atra
yuktimārgakṛtaśramāḥ
śabdārthayor na saṃbandho
vastusthityeha vidyate
//
na tādātmyaṃ dvayābhāva
prasaṃgād buddhibhedataḥ
śastrādyuktau mukhacchedā
-disaṃgāt samayasthiteḥ
//
arthāsaṃnidhibhāvena
taddṛṣṭāvanyathoktitaḥ
anyābhāvaniyogāc ca
na tadutpattir apy alam
//
paramārthaikatānatve
śabdānām anibandhanā
na syāt pravṛttir artheṣu
darśanāntarabhediṣu
//
atītājātayor vāpi
na ca syād anṛtārthatā
vācaḥ kasyāścid ity eṣā
bauddhārthaviṣayā matā
//
vācya ittham apohas tu
na jātiḥ pāramārthikī
tadayogād vinā bhedaṃ
tadanyebhyas tathāsthiteḥ
//
sati cāsmin kim anyena
śabdāt tadvatpratītitaḥ
tadabhāve na tadvattvaṃ
tadbhrāntatvāt tathā na kim
//
abhrāntajātivāde tu
na daṇḍād daṇḍivad gatiḥ
tadvaty ubhayasāṅkarye
na bhedād vo 'pi tādṛśam
//
anye tv abhidadhaty evaṃ
vācyavācakalakṣaṇaḥ
asti śabdārthayor yogas
tatpratītyāditas tataḥ
//
naitad dṛśyavikalpyarthai
-kīkaraṇena bhedataḥ
ekapramātrabhāvāc ca
tayos tattvāprasiddhitaḥ
//
śabdāt tadvāsanābodho
vikalpasya tato hi yat
tad ittham ucyate 'smābhir
na tatas tadasiddhitaḥ
//
viśiṣṭaṃ vāsanājanma
bodhas tac ca na jātucit
anyatas tulyakālāder
viśeṣo 'nyasya no yataḥ
//
niṣpannatvād asattvāc ca
dvābhyām anyodayo na saḥ
upādānāviśeṣeṇa
tatsvabhāvaṃ tu tatkutaḥ
//
na hy uktavat svahetos tu
syāc ca nāśaḥ sahetukaḥ
itthaṃ prakalpane nyāyād
ata eva na yuktimat
//
anabhyupagamāc ceha
tādātmyādisamudbhavāḥ
na doṣā no na cānye 'pi
tadbhedād hetubhedataḥ
//
vandhyetarādiko bhedo
rāmādīnāṃ yathaiva hi
mṛṣāsatyādiśabdānāṃ
tadvat taddhetubhedataḥ
//
paramārthaikatānatve 'py
anyadoṣopavarṇanam
pratyākhyātaṃ hi śabdānām
iti samyag vicintyatām
//
anyadoṣo yad anyasya
yuktyā yukto na jātucit
vaktyavarṇaṃ na buddhānāṃ
bhikṣvādiḥ śabarādivat
//
jñāyate tadviśeṣas tu
pramāṇetarayor iva
svarūpālocanādibhyas
tathā darśanato bhuvi
//
samayopekṣaṇaṃ ceha
tatkṣayopaśamaṃ vinā
tatkartṛtvena saphalaṃ
yogināṃ tu na vidyate
//
sarvavācakabhāvatvāc
chabdānāṃ citraśaktitaḥ
vācyasya ca tathānyatra
nāgo 'sya samaye 'pi hi
//
anantadharmakaṃ vastu
taddharmaḥ kaścid eva ca
vācyo na sarva eveti
tataś caitan na bādhakam
//
anyad evendriyagrāhyam
anyac chabdasya gocaraḥ
śabdāt pratyeti bhinnākṣaḥ
na tu pratyakṣam īkṣate
//
anyathā dāhasambandhād
dāhaṃ dagdho 'bhimanyate
anyathā dāhaśabdena
dāhārthaḥ saṃpratīyate
//
indriyagrāhyato 'nyo 'pi
vācyo 'sau na ca dāhakṛt
tathāpratītito bhedā
-bhedasiddhyaiva vastu naḥ
//
apohasyāpi vācyatvam
upapattyā na yujyate
asattvād vastubhedena
buddhyā tasyāpi bodhataḥ
//
kṣaṇikāḥ sarvasaṃskārā
anyathaitad virudhyate
apoho yan na saṃskāro
na ca kṣaṇika iṣyate
//
evaṃ ca vastunas tattvaṃ
hanta śāstrād aniścitam
tadabhāve ca suvyaktaṃ
tad etat tuṣakhaṇḍanam
//
buddhāvarṇe 'pi cādoṣaḥ
saṃstave 'py aguṇas tathā
āhvānāpratipattyādi
śabdārthāyogato dhruvam
//
(2) jñāna tathā kiryā ke bīca prādhānya-aprādhānya kā praśna
jñānād eva niyogena
siddhim icchanti kecana
anye kriyāta eveti
dvābhyām anye vicakṣaṇāḥ
//
jñānaṃ hi phaladaṃ puṃsāṃ
na kiryā phaladā matā
mithyājñānāt pravṛttasya
phalaprāpter asaṃbhavāt
//
jñānahīnāś ca yal loke
dṛśyante hi mahākriyāḥ
tāmyante 'ticiraṃ kālaṃ
kleśāyāsaparāyaṇāḥ
//
jñānavantaś ca tadvīryāt
tatra tatra svakarmaṇi
viśiṣṭaphalayogena
sukhino 'lpakriyā api
//
kevalajñānabhāve ca
muktir apy anyathā na yat
kriyayāvato 'pi yatnena
tasmāt jñānād asau matā
//
kriyaiva phaladā puṃsāṃ
na jñānaṃ phaladaṃ matam
yataḥ strībhakṣyabhogajño
na jñānāt sukhino bhavet
//
kriyāhīnāś ca yal loke
dṛśyante jñānino 'pi hi
kṛpāyatanam anyeṣāṃ
sukhasampadvivarjitāḥ
//
kriyopetāś ca tadyogād
udagraphalabhāvataḥ
mūrkhā api hi bhūyāṃso
vipaścitsvāmino 'naghāḥ
//
kriyātiśayayogāc ca
muktiḥ kevalino 'pi hi
nānyathā kevalitve 'pi
tad asau tannibandhanā
//
phalaṃ jñānakriyāyoge
sarvam evopapadyate
tayor api ca tadbhāvaḥ
paramārthena nānyathā
//
sādhyam arthaṃ parijñāya
yadi samyak pravartate
tatas tat sādhayatv eva
tathā cāha bṛhaspatiḥ
//
samyak pravṛttiḥ sādhyasya
prāptyupāyo 'bhidhīyate
tadaprāptāv upāyatvaṃ
na tasyā upapadyate
//
asādhyārambhiṇas tena
samyag jñānaṃ na jātucit
sādhyānārambhiṇaś ceti
dvayam anyo'nysaṃgatam
//
ata evāgamajñasya
yā kriyā sā kriyocyate
āgamajño 'pi yas tasyāṃ
yathāśakti pravartate
//
cintāmaṇisvarūpajño
daurgatyopahato na hi
tatprāptyupāyavaicitrye
muktvānyatra pravartate
//
na cāsau tatsvarūpajño
yo 'nyatrāpi pravartate
mālatīgandhagaṇavid
darbhe na ramate hy aliḥ
//
muktiś ca kevalajñāna
kriyātiśayajaiva hi
tadbhāva eva tadbhāvāt
tadabhāve 'py abhāvataḥ
//
na viviktaṃ dvayaṃ samyag
etad anyair apīṣyate
svakāryasādhanābhāvād
yathāha vyāsamaharṣiḥ
//
baṭharaś ca tapasvī ca
śūraś cāpy akṛtavraṇaḥ
madyapā strī satītvaṃ ca
rājan na śraddadhāmy aham
//
(3) mokṣa kā svarūpa
mṛtyādivarjitā ceha
muktiḥ karmaparikṣayāt
nākarmaṇaḥ kvacij janma
yathoktaṃ pūrvasūribhiḥ
//
dagdhe bīje yathātyantaṃ
prādurbhavati nāṅkuraḥ
karmabīje tathā dagdhe
na rohati bhavāṅkuraḥ
//
janmābhāve jarāmṛtyor
abhāvo hetvabhāvataḥ
tadabhāve ca niḥśeṣa
duḥkhābhāvaḥ sadaiva hi
//
paramānandabhāvaś ca
tadabhāve hi śāśvataḥ
vyābādhābhāvasaṃsiddhaḥ
sidhānāṃ sukham iṣyate
//
sarvadvandvavinirmuktāḥ
sarvābādhāvivarjitāḥ
sarvasaṃsiddhasatkāryāḥ
sukhaṃ teṣāṃ kimucyate
//
amūrtāḥ sarvabhāvajñās
trailokyoparivartinaḥ
kṣīṇasaṅgā mahātmānas
te sadā sukham āsate
//
etā vārtā upaśrutya
bhāvayan buddhimān naraḥ
ihopanyastaśāstrāṇāṃ
bhāvārtham adhigacchati
//
śatāni sapta ślokānām
anuṣṭupchandasāṃ kṛtam
ācāryaharibhadreṇa
śāstravārtāsamuccayam
//
kṛtvā prakaraṇam etad yad avāptaṃ kiñcid iha mayā kuśalam /
bhavavirahabījam anaghaṃ labhatāṃ bhavyo janas tena //
yaṃ buddhaṃ bodhayantaḥ śikhijalamarutas tuṣṭuvur lokavṛttyai
jñānaṃ yatrodapādi pratihatabhuvanālokavandhyatvahetu
sarvaprāṇisvabhāṣāpariṇatisubhagaṃ kauśalaṃ yasya vācāṃ
tasmin devādhideve bhagavati bhavatādhīyatāṃ bhaktirāgaḥ
//