Bhāvamiśra: Bhāvaprakāśaḥ
Bhāvaprakāśa, Vargaprakaraṇa, Harītakyādivarga
dakṣaṃ prajāpatiṃ vastham aśvinau vākyam ūcatuḥ /
kuto harītakī jātā tasyāstu kati jātayaḥ // 1
rasāḥ kati samākhyātāḥ kati coparasāḥ smṛtāḥ /
nāmāni kati coktāni kiṃvā tāsāṃ ca lakṣaṇam // 2
ke ca varṇā guṇāḥ ke ca kā ca kutra prayujyate /
kena dravyeṇa saṃyuktā kāṃś ca rogān vyapohati // 3
praśnametadyathā pṛṣṭaṃ bhagavanvaktumarhasi /
aśvinorvacanaṃ śrutvā dakṣo vacanamabravīt // 4
papāta bindur medinyāṃ śakrasya pibato'mṛtam /
tato divyātsamutpannā saptajātirharītakī // 5
harītakyabhayā pathyā kāyasthā pūtanāmṛtā /
haimavatyavyathā cāpi cetakī śreyasī śivā // 6
vayaḥsthā vijayā cāpi jīvantī rohiṇīti ca // 7
vijayā rohiṇī caiva pūtanā cāmṛtābhayā /
jīvantī cetakī ceti pathyāyāḥ sapta jātayaḥ // 8
vindhyādrau vijayā himācalabhavā syāccetakī pūtanā sindhau syādatha rohiṇī nigaditā jātā pratiṣṭhānake /
campāyām amṛtābhayā ca janitā deśe surāṣṭrāhvaye jīvantīti harītakī nigaditā sapta prabhedā budhaiḥ // 9
alābuvṛttā vijayā vṛttā sā rohiṇī smṛtā /
pūtanāsthimatī sūkṣmā kathitā māṃsalāmṛtā // 10
pañcarekhābhayā proktā jīvantī svarṇavarṇinī /
trirekhā cetakī jñeyā saptānām iyamākṛtiḥ // 11
vijayā sarvarogeṣu rohiṇī vraṇarohiṇī /
pralepe pūtanā yojyā śodhanārthe 'mṛtā hitā // 12
akṣiroge'bhayā śastā jīvantī sarvarogahṛt /
cūrṇārthe cetakī śastā yathāyuktaṃ prayojayet // 13
cetakī dvividhā proktā śvetā kṛṣṇā ca varṇataḥ /
ṣaḍaṅgulāyatā śuklā kṛṣṇā tv ekāṅgulā smṛtā // 14
kācidāsvādamātreṇa kācidgandhena bhedayet /
kācitsparśena dṛṣṭyānyā caturdhā bhedayecchivā // 15
cetakīpādapacchāyāmupasarpanti ye narāḥ /
bhidyante tatkṣaṇādeva paśupakṣimṛgādayaḥ // 16
cetakī tu dhṛtā haste yāvattiṣṭhati dehinaḥ /
tāvad bhidyeta vegaistu prabhāvānnātra saṃśayaḥ // 17
nṛpāṇāṃ sukumārāṇāṃ kṛśānāṃ bheṣajadviṣām /
cetakī paramā śastā hitā sukhavirecanī // 18
saptānām api jātīnāṃ pradhānā vijayā smṛtā /
sukhaprayogā sulabhā sarvarogeṣu śasyate // 19
harītakī pañcarasālavaṇā tuvarā param /
rūkṣoṣṇā dīpanī medhyā svādupākā rasāyanī // 20
cakṣuṣyā laghurāyuṣyā bṛṃhaṇī cānulominī /
śvāsakāsapramehārśaḥkuṣṭhaśothodarakrimīn // 21
vaisvaryagrahaṇīrogavibandhaviṣamajvarān /
gulmādhmānatṛṣāchardihikkākaṇḍūhṛdāmayān // 22
kāmalāṃ śūlamānāhaṃ plīhānaṃ ca yakṛttathā /
aśmarīṃ mūtrakṛcchraṃ ca mūtrāghātaṃ ca nāśayet // 23
svādutiktakaṣāyatvāt pittahṛt kaphahṛttu sā /
kaṭutiktakaṣāyatvād amlatvādvātahṛcchivā // 24
pittakṛt kaṭukāmlatvād vātakṛnna kathaṃ śivā // 25
prabhāvād doṣahantṛtvaṃ siddhaṃ yattatprakāśyate /
hetubhiḥ śiṣyabodhārthaṃ nāpūrvaṃ kriyate'dhunā // 26
karmānyatvaṃ guṇaiḥ sāmyaṃ dṛṣṭamāśrayabhedataḥ /
yatastato neti cintyaṃ dhātrīlakucayoryathā // 27
pathyāyā majjani svāduḥ snāyvāmamlo vyavasthitaḥ /
vṛnte tiktas tvaci kaṭur asthisthas tuvaro rasaḥ /
snigdhā ghanā vṛttā gurvī kṣiptā ca yāmbhasi /
nimajjetsā praśastā ca kathitātiguṇapradā // 28
navādiguṇayuktatvaṃ tathaikatra dvikarṣatā /
harītakyāḥ phale yatra dvayaṃ tacchreṣṭhamucyate // 29
carvitā vardhayatyagniṃ peṣitā malaśodhinī /
svinnā saṃgrāhiṇī pathyā bhṛṣṭā proktā tridoṣanut // 30
unmīlinī buddhibalendriyāṇāṃ nirmūlinī pittakaphānilānām /
visraṃsinī mūtraśakṛnmalānāṃ harītakī syātsaha bhojanena // 31
annapānakṛtān doṣān vātapittakaphodbhavān /
harītakī haratyāśu bhuktasyopari yojitā // 32
lavaṇena kaphaṃ hanti pittaṃ hanti saśarkarā /
ghṛtena vātajān rogān sarvarogān guḍānvitā // 33
sindhūtthaśarkarāśuṇṭhīkaṇāmadhuguḍaiḥ kramāt /
varṣādiṣvabhayā prāśyā rasāyanaguṇaiṣiṇā // 34
adhvātikhinno balavarjitaś ca rūkṣaḥ kṛśo laṅghanakarśitaśca /
pittādhiko garbhavatī ca nārī vimuktaraktastvabhayāṃ na khādet // 35
vibhītakas triliṅgaḥ syādakṣaḥ karṣaphalastu saḥ /
kalidrumo bhūtavāsastathā kaliyugālayaḥ // 36
vibhītakaṃ svādupākaṃ kaṣāyaṃ kaphapittanut /
uṣṇavīryaṃ himasparśaṃ bhedanaṃ kāsanāśanam // 37
rūkṣaṃ netrahitaṃ keśyaṃ kṛmivaisvaryanāśanam /
vibhītamajjā tṛṭchardikaphavātaharo laghuḥ /
kaṣāyo madakṛccātha dhātrīmajjāpi tadguṇaḥ // 38
triṣvāmalakamākhyātaṃ dhātrī tiṣyaphalāmṛtā // 39
harītakīsamaṃ dhātrīphalaṃ kiṃtu viśeṣataḥ /
raktapittapramehaghnaṃ paraṃ vṛṣyaṃ rasāyanam // 40
hanti vātaṃ tadamlatvātpittaṃ mādhuryaśaityataḥ /
kaphaṃ rūkṣakaṣāyatvātphalaṃ dhātryāstridoṣajit // 41
yasya yasya phalasyeha vīryaṃ bhavati yādṛśam /
tasya tasyaiva vīryeṇa majjānamapi nirdiśet // 42
pathyāvibhītadhātrīṇāṃ phalaiḥ syāttriphalāsamaiḥ /
phalatrikaṃ ca triphalā sā varā ca prakīrtitā // 43
triphalā kaphapittaghnī mehakuṣṭhaharā sarā /
cakṣuṣyā dīpanī rucyā viṣamajvaranāśinī // 44
śuṇṭhī viśvā ca viśvaṃ ca nāgaraṃ viśvabheṣajam /
ūṣaṇaṃ kaṭubhadraṃ ca śṛṅgaveraṃ mahauṣadham // 45
śuṇṭhī rucyāmavātaghnī pācanī kaṭukā laghuḥ /
snigdhoṣṇā madhurā pāke kaphavātavibandhanut // 46
vṛṣyā svaryā vamiśvāsaśūlakāsahṛdāmayān /
hanti ślīpadaśothārśaānāhodaramārutān // 47
āgneyaguṇabhūyiṣṭhāt toyāṃśapariśoṣi yat /
saṃgṛhṇāti malaṃ tattu grāhi śuṇṭhyādayo yathā // 48
vibandhabhedinī yā tu sā kathaṃ grāhiṇī bhavet /
śaktivibandhabhede syādyato na malapātane // 49
ārdrakaṃ śṛṅgaveraṃ syātkaṭubhadraṃ tathārdrikā /
ārdrikā bhedinī gurvī tīkṣṇoṣṇā dīpanī matā // 50
kaṭukā madhurā pāke rūkṣā vātakaphāpahā /
ye guṇāḥ kathitāḥ śuṇṭhyāste'pi santyārdrake'khilāḥ // 51
bhojanāgre sadā pathyaṃ lavaṇārdrakabhakṣaṇam /
agnisaṃdīpanaṃ rucyaṃ jihvākaṇṭhaviśodhanam // 52
kuṣṭhaṣāṇḍvāmaye kṛcchre raktapitte vraṇe jvare /
dāhe nidāghaśarador naiva pūjitam ārdrakam // 53
pippalī māgadhī kṛṣṇā vaidehī capalā kaṇā /
upakulyoṣaṇā śauṇḍī kolā syāt tīkṣṇataṇḍulā // 54
pippalī dīpanī vṛṣyā svādupākā rasāyanī /
anuṣṇā kaṭukā snigdhā vātaśleṣmaharī laghuḥ // 55
pippalī recanī hanti śvāsakāsodarajvarān /
kuṣṭhapramehagulmārśaḥplīhaśūlāmamārutān // 56
ārdrā kaphapradā snigdhā śītalā madhurā guruḥ /
pittapraśamanī sā tu śuṣkā pittaprakopiṇī // 57
pippalī madhusaṃyuktā medaḥkaphavināśinī /
śvāsakāsajvaraharā vṛṣyā medhyāgnivardhinī // 58
jīrṇajvare'gnimāndye ca śasyate guḍapippalī /
kāsājīrṇāruciśvāsahṛtpāṇḍukṛmiroganut /
dviguṇaḥ pippalīcūrṇād guḍo'tra bhiṣajāṃ mataḥ // 59
maricaṃ vellajaṃ kṛṣṇamūṣaṇaṃ dharmapattanam // 60
maricaṃ kaṭukaṃ tīkṣṇaṃ dīpanaṃ kaphavātajit /
uṣṇaṃ pittakaraṃ rūkṣaṃ śvāsaśūlakṛmīnharet // 61
tadārdraṃ madhuraṃ pāke nātyuṣṇaṃ kaṭukaṃ guru /
kiṃcit tīkṣṇaguṇaṃ śleṣmapraseki syād apittalam // 62
viśvopakulyā maricaṃ trayaṃ trikaṭu kathyate /
kaṭutrikaṃ tu trikaṭu tryūṣaṇaṃ vyoṣa ucyate // 63
tryūṣaṇaṃ dīpanaṃ hanti śvāsakāsatvagāmayān /
gulmamehakaphasthaulyamedaḥślīpadapīnasān // 64
granthikaṃ pippalīmūlamūṣaṇaṃ caṭakāśiraḥ /
dīpanaṃ pippalīmūlaṃ kaṭūṣṇaṃ pācanaṃ laghu // 65
rūkṣaṃ pittakaraṃ bhedi kaphavātodarāpaham /
ānāhaplīhagulmaghnaṃ kṛmiśvāsakṣayāpaham // 66
tryūṣaṇaṃ sakaṇāmūlaṃ kathitaṃ caturūṣaṇam /
vyoṣasyeva guṇāḥ proktā adhikāścaturūṣaṇe // 67
bhaveccavyaṃ tu cavikā kathitā sā tathoṣaṇā /
kaṇāmūlaguṇaṃ cavyaṃ viśeṣādgudajāpaham // 68
cavikāyāḥ phalaṃ prājñaiḥ kathitā gajapippalī /
kapivallī kolavallī śreyasī vaśiraśca sā // 69
gajakṛṣṇā kaṭurvātaśleṣmahṛdvahnivardhinī /
uṣṇā nihantyatīsāraṃ śvāsakaṇṭhāmayakrimīn // 70
citrako 'nalanāmā ca pīṭho vyālas tathoṣaṇaḥ /
citrakaḥ kaṭukaḥ pāke vahnikṛt pācano laghuḥ // 71
rūkṣoṣṇo grahaṇīkuṣṭhaśothārśaḥkṛmikāsanut /
vātaśleṣmaharo grāhī vātaghnaḥ śleṣmapittahṛt // 72
pippalī pippalīmūlaṃ cavyacitrakanāgaraiḥ /
pañcabhiḥ kolamātraṃ yatpañcakolaṃ taducyate // 73
pañcakolaṃ rase pāke kaṭukaṃ rucikṛnmatam /
tīkṣṇoṣṇaṃ pācanaṃ śreṣṭhaṃ dīpanaṃ kaphavātanut /
gulmaplīhodarānāhaśūlaghnaṃ pittakopanam // 74
pañcakolaṃ samaricaṃ ṣaḍūṣaṇamudāhṛtam /
pañcakolaguṇaṃ tattu rūkṣamuṣṇaṃ viṣāpaham // 75
yavānikogragandhā ca brahmadarbhājamodikā // 76
saivoktā dīpyakā dīpyā tathā syād yavasāhvayā /
yavānī pācanī rucyā tīkṣṇoṣṇā kaṭukā laghuḥ // 77
dīpanī ca tathā tiktā pittalā śukraśūlahṛt /
vātaśleṣmodarānāhagulmaplīhakṛmipraṇut // 78
ajamodā kharāśvā ca māyūrī dīpyakas tathā /
tathā brahmakuśā proktā kāravī locamastakā // 79
ajamodā kaṭustīkṣṇā dīpanī kaphavātanut /
uṣṇā vidāhinī hṛdyā vṛṣyā balakarī laghuḥ /
netrāmayakṛmicchardihikkāvastirujo haret // 80
pārasīkayavānī tu yavānīsadṛśī guṇaiḥ /
viśeṣātpācanī rucyā grāhiṇī mādinī guruḥ // 81
jīrako jaraṇo'jājī kaṇā syāddīrghajīrakaḥ // 82
kṛṣṇajīraḥ sugandhaśca tathaivodgāraśodhanaḥ /
kālājājī tu suṣavī kālikā copakālikā // 83
pṛthvīkā kāravī pṛthvī pṛthukṛṣṇopakuñcikā /
upakuñcī ca kuñcī ca bṛhajjīraka ityapi // 84
jīrakatritayaṃ rūkṣaṃ kaṭūṣṇaṃ dīpanaṃ laghu /
saṃgrāhi pittalaṃ medhyaṃ garbhāśayaviśuddhikṛt // 85
jvaraghnaṃ pāvanaṃ vṛṣyaṃ balyaṃ rucyaṃ kaphāpaham /
cakṣuṣyaṃ pavanādhmānagulmacchardyatisārahṛt // 86
dhānyakaṃ dhānakaṃ dhānyaṃ dhānā dhāneyakaṃ tathā /
kunaṭī dhenukā chattrā kustumburu vitunnakam // 87
dhānyakaṃ tuvaraṃ snigdhamavṛṣyaṃ mūtralaṃ laghu /
tiktaṃ kaṭūṣṇavīryaṃ ca dīpanaṃ pācanaṃ smṛtam // 88
jvaraghnaṃ rocakaṃ grāhi svādupāki tridoṣanut /
tṛṣṇādāhavamiśvāsakāsakārśyakrimipraṇut /
ārdraṃ tu tadguṇaṃ svādu viśeṣātpittanāśanam // 89
śatapuṣpā śatāhvā ca madhurā kāravī misiḥ /
atilambī sitacchattrā saṃhitachattrikāpi ca // 90
chattrā śāleyaśālīnau miśreyā madhurā misiḥ /
śatapuṣpā laghustīkṣṇā pittakṛddīpanī kaṭuḥ // 91
uṣṇā jvarānilaśleṣmavraṇaśūlākṣirogahṛt /
miśreyā tadguṇā proktā viśeṣād yoniśūlanut // 92
agnimāndyaharī hṛdyā baddhaviṭkṛmiśukrahṛt /
rūkṣoṣṇā pācanī kāsavamiśleṣmānilān haret // 93
methikā methinī methī dīpanī bahupattrikā /
bodhinī bahubījā ca jyotirgandhaphalā tathā // 94
vallarī cakrikā manthā miśrapuṣpā ca kairavī /
kuñcikā bahuparṇī ca pītabījā municchadā // 95
methikā vātaśamanī śleṣmaghnī jvaranāśinī /
tataḥ svalpaguṇā vanyā vājināṃ sā tu pūjitā // 96
candrikā carmahantrī ca paśumehanakārikā /
nandinī kāravī bhadrā vāsapuṣpā suvāsarā // 97
candraśūraṃ hitaṃ hikkāvātaśleṣmātisāriṇām /
asṛgvātagadadveṣi balapuṣṭivivardhanam // 98
methikā candraśūraś ca kālājājī yavānikā /
etaccatuṣṭayaṃ yuktaṃ caturbījam iti smṛtam // 99
taccūrṇaṃ bhakṣitaṃ nityaṃ nihanti pavanāmayam /
ajīrṇaṃ śūlamādhmānaṃ pārśvaśūlaṃ kaṭivyathām // 100
sahasravedhi jatukaṃ vāhlīkaṃ hiṅgu rāmaṭham // 101
hiṅgūṣṇaṃ pācanaṃ rucyaṃ tīkṣṇaṃ vātabalāsanut /
śūlagulmodarānāhakṛmighnaṃ pittavardhanam // 102
vacogragandhā ṣaḍgranthā golomī śataparvikā /
kṣudrapattrī ca maṅgalyā jaṭilogrā ca lomaśā // 103
vacogragandhā kaṭukā tiktoṣṇā vāntivahnikṛt /
vibandhādhmānaśūlaghnī śakṛnmūtraviśodhinī /
apasmārakaphonmādabhūtajantvanilān haret // 104
pārasīkavacā śuklā proktā haimavatīti sā /
haimavatyuditā tadvadvātaṃ hanti viśeṣataḥ // 105
sugandhāpyugragandhā ca viśeṣātkaphakāsanut /
susvaratvakarī rucyā hṛtkaṇṭhamukhaśodhinī // 106
sthūlagranthiḥ sugandhā syāttato hīnaguṇā smṛtā // 107
dvīpāntaravacā kiṃcit tiktoṣṇā vahnidīptikṛt /
vibandhādhmānaśūlaghnī śakṛnmūtraviśodhinī // 108
vātavyādhīnapasmāramunmādaṃ tanuvedanām /
vyapohati viśeṣeṇa phiraṅgāmayanāśinī // 109
havuṣā vapuṣā visrā parāśvatthaphalā matā /
matsyagandhā plīhahantrī viṣaghnī dhvāṅkṣanāśinī // 110
havuṣā dīpanī tiktā mṛdūṣṇā tuvarā guruḥ /
pittodarasamīrārśograhaṇīgulmaśūlahṛt /
parāpyetadguṇā proktā rūpabhedo dvayor api // 111
puṃsi klībe viḍaṅgaḥ syātkṛmighno jantunāśanaḥ /
taṇḍulāśca tathā vellam amoghā citrataṇḍulā // 112
viḍaṅgaṃ kaṭu tīkṣṇoṣṇaṃ rūkṣaṃ vahnikaraṃ laghu /
śūlādhmānodaraśleṣmakṛmivātavibandhanut // 113
tumburuḥ saurabhaḥ sauro vanajaḥ sānujo 'ndhakaḥ // 114
tumburu prathitaṃ tiktaṃ kaṭupāke'pi tatkaṭu /
rūkṣoṣṇaṃ dīpanaṃ tīkṣṇaṃ rucyaṃ laghu vidāhi ca // 115
vātaśleṣmākṣikarṇauṣṭhaśirāruggurutākṛmīn /
kuṣṭhaśūlāruciśvāsaplīhakṛcchrāṇi nāśayet // 116
syādvaṃśarocanā vāṃśī tugākṣīrī tugā śubhā /
tvakkṣīrī vaṃśajā śubhrā vaṃśakṣīrī ca vaiṇavī // 117
vaṃśajā bṛṃhaṇī vṛṣyā balyā svādvī ca śītalā /
tṛṣṇākāsajvaraśvāsakṣayapittāsrakāmalāḥ /
haretkuṣṭhaṃ vraṇaṃ pāṇḍuṃ kaṣāyā vātakṛcchrajit // 118
samudraphenaḥ phenaśca ḍiṇḍīro 'bdhikaphas tathā // 119
samudraphenaścakṣuṣyo lekhanaḥ śītalaśca saḥ /
kaṣāyo viṣapittaghnaḥ karṇarukkaphahṛt saraḥ // 120
jīvakarṣabhakau mede kākolyau ṛddhivṛddhike /
aṣṭavargo 'ṣṭabhir dravyaiḥ kathitaścarakādibhiḥ // 121
aṣṭavargo himaḥ svādur bṛṃhaṇaḥ śukralo guruḥ /
bhagnasaṃdhānakṛt kāmabalāsabalavardhanaḥ /
vātapittāsratṛḍdāhajvaramehakṣayapraṇut // 122
jīvakarṣabhakau jñeyau himādriśikharodbhavau /
rasonakandavatkandau niḥsārau sūkṣmapattrakau // 123
jīvakaḥ kūrcakākāra ṛṣabho vṛṣaśṛṅgavat /
jīvako madhuraḥ śṛṅgo hrasvāṅgaḥ kūrcaśīrṣakaḥ // 124
ṛṣabho vṛṣabho dhīro viṣāṇī drākṣa ityapi /
jīvakarṣabhakau balyau śītau śukrakaphapradau // 125
madhurau pittadāhāsrakārśyavātakṣayāpahau // 126
mahāmedābhidhaḥ kando moraṅgādau prajāyate /
mahāmedā khanīmedā syād ityuktaṃ munīśvaraiḥ // 127
śuklārdrakanibhaḥ kando latājātaḥ supāṇḍuraḥ /
mahāmedābhidho jñeyo medālakṣaṇamucyate // 128
śuklakando nakhacchedyo medodhātumiva sravet /
yaḥ sa medeti vijñeyo jijñāsātatparairjanaiḥ // 129
śalyaparṇī maṇicchidrā medā medobhavādhvarā /
mahāmedā vasucchidrā tridantī devatāmaṇiḥ // 130
medāyugaṃ guru svādu vṛṣyaṃ stanyakaphāvaham /
bṛṃhaṇaṃ śītalaṃ pittaraktavātajvarapraṇut // 131
jāyate kṣīrakākolī mahāmedodbhavasthale // 132
yatra syāt kṣīrakākolī kākolī atra jāyate /
pīvarīsadṛśaḥ kandaḥ sakṣīraḥ priyagandhavān // 133
sa proktaḥ kṣīrakākolī kākolīliṅgamucyate /
yathā syāt kṣīrakākolī kākolyapi tathā bhavet // 134
eṣā kiṃcid bhavet kṛṣṇā bhedo 'yam ubhayor api /
kākolī vāyasolī ca vīrā kāyasthikā tathā // 135
sā śuklā kṣīrakākolī vayaḥsthā kṣīravallikā /
kathitā kṣīriṇī dhīrā kṣīraśuklā payasvinī // 136
kākolīyugalaṃ śītaṃ śukralaṃ madhuraṃ guru /
bṛṃhaṇaṃ vātadāhāsrapittaśoṣajvarāpaham // 137
ṛddhirvṛddhiśca kandau dvau bhavataḥ kośale 'cale /
śvetalomānvitaḥ kando latājātaḥ sarandhrakaḥ // 138
sa eva ṛddhirvṛddhiśca bhedam apyetayor bruve /
tūlagranthisamā ṛddhir vāmāvartaphalā ca sā // 139
vṛddhistu dakṣiṇāvartaphalā proktā maharṣibhiḥ /
ṛddhir yogyaṃ siddhilakṣmyau vṛddher apyāhvayā ime // 140
ṛddhir balyā tridoṣaghnī śukralā madhurā guruḥ /
prāṇaiśvaryakarī mūrchāraktapittavināśinī // 141
vṛddhir garbhapradā śītā bṛṃhaṇī madhurā smṛtā /
vṛṣyā pittāsraśamanī kṣatakāsakṣayāpahā // 142
rājñāmapyaṣṭavargastu yato'yam atidurlabhaḥ /
tasmādasya pratinidhiṃ gṛhṇīyāttadguṇaṃ bhiṣak /
mukhyasadṛśaḥ pratinidhiḥ // 143
medājīvakakākolyṛddhidvaṃdve 'pi cāsati / varīvidāryaśvagandhāvārāhīś ca kramātkṣipet /
medāmahāmedāsthāne śatāvarīmūlam /
jīvakarṣabhakasthāne vidārīmūlam /
kākolīkṣīrakākolīsthāne aśvagandhāmūlam /
ṛddhivṛddhisthāne vārāhīkandaṃ guṇaistattulyaṃ kṣipet // 144
yaṣṭīmadhu tathā yaṣṭīmadhukaṃ klītakaṃ tathā /
anyat klītanakaṃ tattu bhavettoye madhūlikā // 145
yaṣṭī himā guruḥ svādvī cakṣuṣyā balavarṇakṛt /
susnigdhā śukralā keśyā svaryā pittānilāsrajit /
vraṇaśothaviṣaccharditṛṣṇāglānikṣayāpahā // 146
kāmpillaḥ karkaśaś candro raktāṅgo rocano 'pi ca /
kāmpillaḥ kaphapittāsrakṛmigulmodaravraṇān /
hanti recī kaṭūṣṇaśca mehānāhaviṣāśmanut // 147
āragvadho rājavṛkṣaḥ śamyākaścaturaṅgulaḥ /
ārevato vyādhighātaḥ kṛtamālaḥ suvarṇakaḥ // 148
karṇikāro dīrghaphalaḥ svarṇāṅgaḥ svarṇabhūṣaṇaḥ /
āragvadho guruḥ svāduḥ śītalaḥ sraṃsanottamaḥ // 149
jvarahṛdrogapittāsravātodāvartaśūlanut /
tatphalaṃ sraṃsanaṃ rucyaṃ kuṣṭhapittakaphāpaham // 150
jvare tu satataṃ pathyaṃ koṣṭhaśuddhikaraṃ param // 151
kaṭvī tu kaṭukā tiktā kṛṣṇabhedā kaṭaṃbharā /
aśokā matsyaśakalā cakrāṅgī śakulādanī // 152
matsyapittā kāṇḍaruhā rohiṇī kaṭurohiṇī /
kaṭvī tu kaṭukā pāke tiktā rūkṣā himā laghuḥ // 153
bhedinī dīpanī hṛdyā kaphapittajvarāpahā /
pramehaśvāsakāsāsradāhakuṣṭhakrimipraṇut // 154
kirātatiktaḥ kairātaḥ kaṭutiktaḥ kirātakaḥ // 155
kāṇḍatikto 'nāryatikto bhūnimbo rāmasenakaḥ /
kirātako'nyo naipālaḥ so 'rdhatikto jvarāntakaḥ // 156
kirātaḥ sārako rūkṣaḥ śītalas tiktako laghuḥ /
saṃnipātajvaraśvāsakaphapittāsradāhanut /
kāsaśothatṛṣākuṣṭhajvaravraṇakṛmipraṇut // 157
uktaṃ kuṭajabījaṃ tu yavamindrayavaṃ tathā /
kaliṅgaṃ cāpi kāliṅgaṃ tathā bhadrayavā api // 158
kvacidindrasya nāmaiva bhavettadabhidhāyakam /
phalānīndrayavās tasya tathā bhadrayavā api // 159
indrayavaṃ tridoṣaghnaṃ saṃgrāhi kaṭu śītalam // 160
jvarātīsāraraktārśovamivīsarpakuṣṭhanut /
dīpanaṃ gudakīlāsravātāsraśleṣmaśūlajit // 161
madanaśchardanaḥ piṇḍo naṭaḥ piṇḍītakastathā /
karahāṭo maruvakaḥ śalyako viṣapuṣpakaḥ // 162
madano madhurastikto vīryoṣṇo lekhano laghuḥ /
vāntikṛdvidradhiharaḥ pratiśyāyavraṇāntakaḥ /
rūkṣaḥ kuṣṭhakaphānāhaśothagulmavraṇāpahaḥ // 163
rāsnā yuktarasā rasyā suvahā rasanā rasā /
elāparṇī ca surasā sugandhā śreyasī tathā // 164
rāsnāmapācinī tiktā gurūṣṇā kaphavātajit // 165
śothaśvāsasamīrāsravātaśūlodarāpahā /
kāsajvaraviṣāśītivātikāmayasidhmahṛt // 166
nākulī surasā nāgasugandhā gandhanākulī /
nakuleṣṭā bhujaṃgākṣī sarpāṅgī viṣanāśinī // 167
nākulī tuvarā tiktā kaṭukoṣṇā vināśayet /
bhogilūtāvṛścikākhuviṣajvarakṛmivraṇān // 168
mācikā prasthikāmbaṣṭhā tathā cāmbālikāmbikā /
mayūravidalā keśī sahasrā bālamūlikā // 169
mācikāmlā rase pāke kaṣāyā śītalā laghuḥ /
pakvātisārapittāsrakaphakaṇṭhāmayāpahā // 170
tejasvinī tejavatī tejohvā tejanī tathā /
tejasvinī kaphaśvāsakāsāsyāmayavātahṛt /
pācanyuṣṇā kaṭustiktā rucivahnipradīpinī // 171
jyotiṣmatī syātkaṭabhī jyotiṣkā kaṅgunīti ca /
pārāvatapadī piṇyā latā proktā kakundanī // 172
jyotiṣmatī kaṭus tiktā sarā kaphasamīrajit /
atyuṣṇā vāmanī tīkṣṇā vahnibuddhismṛtipradā // 173
kuṣṭhaṃ rogāhvayaṃ vāpyaṃ pāribhavyaṃ tathotpalam // 174
kuṣṭhamuṣṇaṃ kaṭu svādu śukralaṃ tiktakaṃ laghu /
hanti vātāsravīsarpakāsakuṣṭhamarutkaphān // 175
uktaṃ puṣkaramūlaṃ tu pauṣkaraṃ puṣkaraṃ ca tat /
padmapattraṃ ca kāśmīraṃ kuṣṭhabhedamimaṃ jaguḥ // 176
pauṣkaraṃ kaṭukaṃ tiktam uṣṇaṃ vātakaphajvarān /
hanti śothāruciśvāsān viśeṣāt pārśvaśūlanut // 177
kaṭuparṇī haimavatī hemakṣīrī himāvatī /
hemāhvā pītadugdhā ca tanmūlaṃ cokamucyate // 178
hemāhvā recanī tiktā bhedinyutkleśakāriṇī /
kṛmikaṇḍūviṣānāhakaphapittāsrakuṣṭhanut // 179
śṛṅgī karkaṭaśṛṅgī ca syātkulīraviṣāṇikā /
ajaśṛṅgī tu cakrā ca karkaṭākhyā ca kīrtitā // 180
śṛṅgī kaṣāyā tiktoṣṇā kaphavātakṣayajvarān /
śvāsordhvavātatṛṭkāsahikkārucivamīnharet // 181
kaṭphalaḥ somavalkaś ca kaiṭaryaḥ kumbhikāpi ca /
śrīparṇikā kumudikā bhadrā bhadravatīti ca // 182
kaṭphalastuvarastiktaḥ kaṭurvātakaphajvarān /
hanti śvāsapramehārśaḥkāsakaṇṭhāmayārucīḥ // 183
bhārgī bhṛgubhavā padmā phañjī brāhmaṇayaṣṭikā /
brāhmaṇyaṅgāravallī ca kharaśākaśca hañjikā // 184
bhārgī rūkṣā kaṭustiktā rucyoṣṇā pācanī laghuḥ /
dīpanī tuvarā gulmaraktanunnāśayed dhruvam /
śothakāsakaphaśvāsapīnasajvaramārutān // 185
pāṣāṇabhedako'śmaghno giribhidbhinnayojinī /
aśmabhedo himas tiktaḥ kaṣāyo vastiśodhanaḥ // 186
bhedano hanti doṣārśogulmakṛcchrāśmahṛdrujaḥ /
yonirogānpramehāṃśca plīhaśūlavraṇāni ca // 187
dhātakī dhātupuṣpī ca tāmrapuṣpī ca kuñjarā /
subhikṣā bahupuṣpī ca vahnijvālā ca sā smṛtā // 188
dhātakī kaṭukā śītā mṛdukṛttuvarā laghuḥ /
tṛṣṇātīsārapittāsraviṣakrimivisarpajit // 189
mañjiṣṭhā vikasā jiṅgī samaṅgā kālameṣikā // 190
maṇḍūkaparṇī bhaṇḍīrī bhaṇḍī yojanavallyapi /
rasāyanyaruṇā kālā raktāṅgī raktayaṣṭikā // 191
bhaṇḍītakī ca gambhīrī mañjūṣā vastrarañjinī /
mañjiṣṭhā madhurā tiktā kaṣāyā svaravarṇakṛt // 192
gururuṣṇā viṣaśleṣmaśothayonyakṣikarṇaruk /
raktātīsārakuṣṭhāsravisarpavraṇamehanut // 193
syāt kusumbhaṃ vahniśikhaṃ vastrarañjakamityapi /
kusumbhaṃ vātalaṃ kṛcchraraktapittakaphāpaham // 194
lākṣā palaṃkaṣālakto yāvo vṛkṣāmayo jatuḥ /
lākṣā varṇyā himā balyā snigdhā ca tuvarā laghuḥ // 195
anuṣṇā kaphapittāsrahikkākāsajvarapraṇut /
vraṇoraḥkṣatavīsarpakṛmikuṣṭhagadāpahā // 196
alaktako guṇais tadvad viśeṣād vyaṅganāśanaḥ // 197
haridrā kāñcanī pītā niśākhyā varavarṇinī /
kṛmighnī haladī yoṣitpriyā haṭṭavilāsinī // 198
haridrā kaṭukā tiktā rūkṣoṣṇā kaphapittanut /
varṇyā tvagdoṣamehāsraśothapāṇḍuvraṇāpahā // 199
dārvībhedāmragandhā ca surabhīdāru dāru ca /
karpūrā padmapattrā syāt surīmat suratārakā // 200
āmragandhir haridrā yā sā śītā vātalā matā /
pittahṛnmadhurā tiktā sarvakaṇḍūvināśinī // 201
araṇyahaladīkandaḥ kuṣṭhavātāsranāśanaḥ // 202
dārvī dāruharidrā ca parjanyā parjanīti ca /
kaṭaṃkaṭerī pītā ca bhavetsaiva pacampacā /
saiva kālīyakaḥ proktastathā kāleyako'pi ca // 203
pītadruśca haridraśca pītadāru ca pītakam /
dārvī niśāguṇā kiṃtu netrakarṇāsyaroganut // 204
dārvīkvāthasamaṃ kṣīraṃ pādaṃ paktvā yadā ghanam /
tadā rasāñjanākhyaṃ tannetrayoḥ paramaṃ hitam // 205
rasāñjanaṃ tārkṣyaśailaṃ rasagarbhaṃ ca tārkṣyajam /
rasāñjanaṃ kaṭu śleṣmaviṣanetravikāranut // 206
uṣṇaṃ rasāyanaṃ tiktaṃ chedanaṃ vraṇadoṣahṛt // 207
avalgujo vākucī syāt somarājī suparṇikā /
śaśilekhā kṛṣṇaphalā somā pūtiphalīti ca // 208
somavallī kālameṣī kuṣṭhaghnī ca prakīrtitā /
vākucī madhurā tiktā kaṭupākā rasāyanī // 209
viṣṭambhahṛddhimā rucyā sarā śleṣmāsrapittanut /
rūkṣā hṛdyā śvāsakuṣṭhamehajvarakṛmipraṇut // 210
tatphalaṃ pittalaṃ kuṣṭhakaphānilaharaṃ kaṭu /
keśyaṃ tvacyaṃ kṛmiśvāsakāsaśothāmapāṇḍunut // 211
cakramardaḥ prapunnāṭī dadrughno meṣalocanaḥ /
padmāṭaḥ syādeḍagajaścakrī puṃnāṭa ityapi // 212
cakramardo laghuḥ svādū rūkṣaḥ pittānilāpahaḥ /
hṛdyo himaḥ kaphaśvāsakuṣṭhadadrukrimīn haret // 213
hantyuṣṇaṃ tatphalaṃ kuṣṭhakaṇḍūdadruviṣānilān /
gulmakāsakṛmiśvāsanāśanaṃ kaṭukaṃ smṛtam // 214
viṣā tv ativiṣā viśvā śṛṅgī prativiṣāruṇā /
śuklakandā copaviṣā bhaṅgurā ghuṇavallabhā // 215
viṣā soṣṇā kaṭustiktā pācanī dīpanī haret /
kaphapittātisārāmaviṣakāsavamikrimīn // 216
lodhras tilvas tirīṭaśca śāvaro gālavastathā // 217
dvitīyaḥ paṭṭikālodhraḥ kramukaḥ sthūlavalkalaḥ /
jīrṇapattro bṛhatpattraḥ paṭṭī lākṣāprasādanaḥ // 218
lodhro grāhī laghuḥ śītaścakṣuṣyaḥ kaphapittanut /
kaṣāyo raktapittāsṛgjvarātīsāraśothahṛt // 219
laśunastu rasonaḥ syādugragandho mahauṣadham /
ariṣṭo mlecchakandaśca yavaneṣṭo rasonakaḥ // 220
yadāmṛtaṃ vainateyo jahāra surasattamāt /
tadā tato'patad binduḥ sa rasono'bhavadbhuvi // 221
pañcabhiś ca rasair yukto rasenāmlena varjitaḥ /
tasmādrasona ityukto dravyāṇāṃ guṇavedibhiḥ // 222
kaścāpi mūleṣu tiktaḥ pattreṣu saṃsthitaḥ /
nāle kaṣāya uddiṣṭo nālāgre lavaṇaḥ smṛtaḥ /
bīje tu madhuraḥ prokto rasas tadguṇavedibhiḥ // 223
rasono bṛṃhaṇo vṛṣyaḥ snigdhoṣṇaḥ pācanaḥ saraḥ /
rase pāke ca kaṭukastīkṣṇo madhurako mataḥ // 224
bhagnasaṃdhānakṛt kaṇṭhyo guruḥ pittāsravṛddhidaḥ /
balavarṇakaro medhāhito netryo rasāyanaḥ // 225
hṛdrogajīrṇajvarakukṣiśūlavibandhagulmārucikāsaśophān /
durnāmakuṣṭhānalasādajantusamīraṇaśvāsakaphāṃśca hanti // 226
madyaṃ māṃsaṃ tathāmlaṃ ca hitaṃ laśunasevinām /
vyāyāmamātapaṃ roṣam atinīraṃ payo guḍam /
rasonamaśnanpuruṣastyajedetānnirantaram // 227
palāṇḍur yavaneṣṭaśca durgandho mukhadūṣakaḥ /
palāṇḍustu budhairjñeyo rasonasadṛśo guṇaiḥ // 228
svāduḥ pāke rase'nuṣṇaḥ kaphakṛnnātipittalaḥ /
harate kevalaṃ vātaṃ balavīryakaro guruḥ // 229
bhallātakaṃ triṣu proktam aruṣko 'ruṣkaro 'gnikaḥ /
tathaivāgnimukhī bhallī vīravṛkṣaśca śophakṛt // 230
bhallātakaphalaṃ pakvaṃ svādupākarasaṃ laghu /
kaṣāyaṃ pācanaṃ snigdhaṃ tīkṣṇoṣṇaṃ chedi bhedanam // 231
medhyaṃ vahnikaraṃ hanti kaphavātavraṇodaram /
kuṣṭhārśograhaṇīgulmaśophānāhajvarakrimīn // 232
tanmajjā madhuro vṛṣyo bṛṃhaṇo vātapittahā /
vṛntamāruṣkaraṃ svādu pittaghnaṃ keśyamagnikṛt // 233
bhallātakaḥ kaṣāyoṣṇaḥ śukralo madhuro laghuḥ /
vātaśleṣmodarānāhakuṣṭhārśograhaṇīgadān /
hanti gulmajvaraśvitravahnimāndyakṛmivraṇān // 234
bhaṅgā gañjāmātulānī mādinī vijayā jayā // 235
bhaṅgā kaphaharī tiktā grāhiṇī pācanī laghuḥ /
tīkṣṇoṣṇā pittalā mohamandavāgvahnivardhinī // 236
tilabhedaḥ khasatilaḥ khākhasaścāpi sa smṛtaḥ /
syāt khākhasaphalādbhūtaṃ valkalaṃ śītalaṃ laghu // 237
grāhi tiktaṃ kaṣāyaṃ ca vātakṛt kaphakāsahṛt // 238
dhātūnāṃ śoṣakaṃ rūkṣaṃ madakṛdvāgvivardhanam /
muhurmohakaraṃ rucyaṃ sevanāt puṃstvanāśanam // 239
uktaṃ khasaphalakṣīramāphūkamahiphenakam /
āphūkaṃ śoṣaṇaṃ grāhi śleṣmaghnaṃ vātapittalam /
tathā khasaphalodbhūtavalkalaprāyamityapi // 240
ucyante khasabījāni te khākhasatilā api // 241
khasabījāni balyāni vṛṣyāṇi sugurūṇi ca /
janayanti kaphaṃ tāni śamayanti samīraṇam // 242
saindhavo'strī śītaśivaṃ māṇimanthaṃ ca sindhujam /
saindhavaṃ lavaṇaṃ svādu dīpanaṃ pācanaṃ laghu /
snigdhaṃ rucyaṃ himaṃ vṛṣyaṃ sūkṣmaṃ netryaṃ tridoṣahṛt // 243
śākambharīyaṃ kathitaṃ guḍākhyaṃ raumakaṃ tathā // 244
guḍākhyaṃ laghu vātaghnam atyuṣṇaṃ bhedi pittalam /
tīkṣṇoṣṇaṃ cāpi sūkṣmaṃ cābhiṣyandi kaṭupāki ca // 245
sāmudraṃ yattu lavaṇam akṣībaṃ vaśiraṃ ca tat /
samudrajaṃ sāgarajaṃ lavaṇodadhisambhavam // 246
sāmudraṃ madhuraṃ pāke satiktaṃ madhuraṃ guru /
nātyuṣṇaṃ dīpanaṃ bhedi sakṣīramavidāhi ca /
śleṣmalaṃ vātanuttīkṣṇamarūkṣaṃ nātiśītalam // 247
viḍaṃ pākaṃ ca kṛtakaṃ tathā drāviḍamāsuram /
viḍaṃ sakṣāram ūrdhvādhaḥkaphavātānulomanam /
ūrdhvaṃ kaphamadho vātaṃ saṃcārayedityarthaḥ // 248
dīpanaṃ laghu tīkṣṇoṣṇaṃ rūkṣaṃ rucyaṃ vyavāyi ca /
vibandhānāhaviṣṭambhahṛdruggauravaśūlanut // 249
sauvarcalaṃ syād rucakaṃ manthapākaṃ ca tanmatam /
rucakaṃ rocanaṃ bhedi dīpanaṃ pācanaṃ param // 250
susnehaṃ vātanunnātipittalaṃ viśadaṃ laghu /
udgāraśuddhidaṃ sūkṣmaṃ vibandhānāhaśūlajit // 251
audbhidaṃ pāṃśulavaṇaṃ yajjātaṃ bhūmitaḥ svayam /
kṣāraṃ guru kaṭu snigdhaṃ śītalaṃ vātanāśanam // 252
caṇakāmlakamatyuṣṇaṃ dīpanaṃ dantaharṣaṇam /
lavaṇānurasaṃ rucyaṃ śūlājīrṇavibandhanut // 253
pākyaṃ kṣāro yavakṣāro yāvaśūko yavāgrajaḥ /
svarjikāpi smṛtaḥ kṣāraḥ kāpotaḥ sukhavarcakaḥ // 254
kathitaḥ svarjikābhedo viśeṣajñaiḥ suvarcikā /
yavakṣāro laghuḥ snigdhaḥ susūkṣmo vahnidīpanaḥ // 255
nihanti śūlavātāmaśleṣmaśvāsagalāmayān /
pāṇḍvarśograhaṇīgulmānāhaplīhahṛdāmayān // 256
svarjikālpaguṇā tasmādvijñeyā gulmaśūlahṛt /
suvarcikā svarjikāvad boddhavyā guṇato janaiḥ // 257
saubhāgyaṃ ṭaṅkaṇaṃ kṣāro dhātudrāvakamucyate /
ṭaṅkaṇaṃ vahnikṛdrūkṣaṃ kaphahṛd vātapittakṛt // 258
svarjikā yāvaśūkaśca kṣāradvayamudāhṛtam /
ṭaṅkaṇena yutaṃ tattu kṣāratrayamudīritam // 259
militaṃ tūktaguṇakṛd viśeṣād gulmahṛt param /
palāśavajriśikhariciñcārkatilanālajāḥ // 260
yavajaḥ svarjikā ceti kṣārāṣṭakam udāhṛtam /
kṣārā ete'gninā tulyā gulmaśūlaharā bhṛśam // 261
bhuktaṃ sahasravedhi syādrasāmlaṃ śuklamityapi /
cukramatyamlamuṣṇaṃ ca dīpanaṃ pācanaṃ param // 262
śūlagulmavibandhāmavātaśleṣmaharaṃ saram /
vamitṛṣṇāsyavairasyahṛtpīḍāvahnimāndyahṛt // 263
Bhāvaprakāśa, Vargaprakaraṇa, Karpūrādivarga
puṃsi klībe ca karpūraḥ sitābhro himavālukaḥ /
ghanasāraś candrasaṃjño himanāmāpi sa smṛtaḥ // 1
karpūraḥ śītalo vṛṣyaścakṣuṣyo lekhano laghuḥ /
surabhir madhuras tiktaḥ kaphapittaviṣāpahaḥ // 2
tṛṣṇāsyavairasyamedodaurgandhyanāśanaḥ /
karpūro dvividhaḥ proktaḥ pakvāpakvaprabhedataḥ /
pakvāt karpūrataḥ prāhurapakvaṃ guṇavattaram // 3
cīnākasaṃjñaḥ karpūraḥ kaphakṣayakaraḥ smṛtaḥ /
kuṣṭhakaṇḍūvamiharas tathā tiktarasaśca saḥ // 4
mṛganābhir mṛgamadaḥ kathitastu sahasrabhit /
kastūrikā ca kastūrī vedhamukhyā ca sā smṛtā // 5
kāmarūpodbhavā kṛṣṇā naipālī nīlavarṇayuk /
kāśmīrī kapilacchāyā kastūrī trividhā smṛtā // 6
kāmarūpodbhavā śreṣṭhā naipālī madhyamā bhavet /
kāśmīradeśasambhūtā kastūrī hy adhamā matā // 7
kastūrikā kaṭus tiktā kṣāroṣṇā śukralā guruḥ /
kaphavātaviṣacchardiśītadaurgandhyaśoṣahṛt // 8
latā kastūrikā tiktā svādvī vṛṣyā himā laghuḥ /
cakṣuṣyā chedinī śleṣmatṛṣṇāvastyāsyarogahṛt // 9
gandhamārjāravīryaṃ tu vīryakṛt kaphavātahṛt /
kaṇḍūkuṣṭhaharaṃ netryaṃ sugandhaṃ svedagandhanut // 10
śrīkhaṇḍaṃ candanaṃ na strī bhadraśrīstailaparṇikaḥ /
gandhasāro malayajastathā candradyutiśca saḥ // 11
svāde tiktaṃ kaṣe pītaṃ chede raktaṃ tanau sitam /
granthikoṭarasaṃyuktaṃ candanaṃ śreṣṭham ucyate // 12
candanaṃ śītalaṃ rūkṣaṃ tiktam āhlādanaṃ laghu /
śramaśoṣaviṣaśleṣmatṛṣṇāpittāsradāhanut // 13
kālīyakaṃ tu kālīyaṃ pītābhaṃ haricandanam // 14
haripriyaṃ kālasāraṃ tathā kālānusāryakam /
kālīyakaṃ raktaguṇaṃ viśeṣād vyaṅganāśanam // 15
raktacandanam ākhyātaṃ raktāṅgaṃ kṣudracandanam /
tilaparṇaṃ raktasāraṃ tatpravālaphalaṃ smṛtam // 16
raktaṃ śītaṃ guru svādu charditṛṣṇāsrapittahṛt /
tiktaṃ netrāhataṃ vṛṣyaṃ jvaravraṇaviṣāpaham // 17
pataṃgaṃ raktasāraṃ ca suraṅgaṃ rañjanaṃ tathā /
paṭṭarañjakamākhyātaṃ pattūraṃ ca kucandanam // 18
pataṃgaṃ madhuraṃ śītaṃ pittaśleṣmavraṇāsranut /
haricandanavad vedyaṃ viśeṣāddāhanāśanam // 19
candanāni tu sarvāṇi sadṛśāni rasādibhiḥ /
gandhena tu viśeṣo'sti pūrvaḥ śreṣṭhatamo guṇaiḥ // 20
aguru pravaraṃ lohaṃ rājārhaṃ yogajaṃ tathā /
vaṃśikaṃ kṛmijaṃ vāpi kṛmijagdham anāryakam // 21
agurūṣṇaṃ kaṭu tvacyaṃ tiktaṃ tīkṣṇaṃ ca pittalam /
laghu karṇākṣirogaghnaṃ śītavātakaphapraṇut // 22
kṛṣṇaṃ guṇādhikaṃ tattu lohavadvāri majjati /
aguruprabhavaḥ snehaḥ kṛṣṇāgurusamaḥ smṛtaḥ // 23
devadāru smṛtaṃ dārubhadraṃ dārv indradāru ca /
mastadāru drukilimaṃ kilimaṃ surabhūruhaḥ // 24
devadāru laghu snigdhaṃ tiktoṣṇaṃ kaṭupāki ca /
vibandhādhmānaśothāmatandrāhikkājvarāsrajit /
pramehapīnasaśleṣmakāsakaṇḍūsamīranut // 25
saralaḥ pītavṛkṣaḥ syāttathā surabhidārukaḥ /
saralo madhuras tiktaḥ kaṭupākaraso laghuḥ // 26
snigdhoṣṇaḥ karṇakaṇṭhākṣirogarakṣoharaḥ smṛtaḥ /
kaphānilasvedadāhakāsamūrchāvraṇāpahaḥ // 27
kālānusāryaṃ tagaraṃ kuṭilaṃ nahuṣaṃ natam /
aparaṃ piṇḍatagaraṃ daṇḍahastī ca barhiṇam // 28
tagaradvayamuṣṇaṃ syātsvādu snigdhaṃ laghu smṛtam /
viṣāpasmāraśūlākṣirogadoṣatrayāpaham // 29
padmakaṃ padmagandhi syāttathā padmāhvayaṃ smṛtam /
padmakaṃ tuvaraṃ tiktaṃ śītalaṃ vātalaṃ laghu // 30
vīsarpadāhavisphoṭakuṣṭhaśleṣmāsrapittanut /
garbhasaṃsthāpanaṃ rucyaṃ vamivraṇatṛṣāpraṇut // 31
guggulur devadhūpaś ca jaṭāyuḥ kauśikaḥ puraḥ /
kumbholūkhalakaṃ klībe mahiṣākṣaḥ palaṃkaṣaḥ // 32
mahiṣākṣo mahānīlaḥ kumudaḥ padma ityapi /
hiraṇyaḥ pañcamo jñeyo gugguloḥ pañca jātayaḥ // 33
bhṛṅgāñjanasavarṇastu mahiṣākṣa iti smṛtaḥ /
mahānīlas tu vijñeyaḥ svanāmasamalakṣaṇaḥ // 34
kumudaḥ kumudābhaḥ syātpadmo māṇikyasaṃnibhaḥ /
hiraṇyākṣas tu hemābhaḥ pañcānāṃ liṅgamīritam // 35
mahiṣākṣo mahānīlo gajendrāṇāṃ hitāv ubhau /
hayānāṃ kumudaḥ padmaḥ svastyārogyakarau parau // 36
viśeṣeṇa manuṣyāṇāṃ kanakaḥ parikīrtitaḥ /
kadācinmahiṣākṣaśca mataḥ kaiścinnṛṇāmapi // 37
guggulur viśadas tikto vīryoṣṇaḥ pittalaḥ saraḥ /
kaṣāyaḥ kaṭukaḥ pāke kaṭū rūkṣo laghuḥ paraḥ // 38
bhagnasaṃdhānakṛd vṛṣyaḥ sūkṣmaḥ svaryo rasāyanaḥ /
dīpanaḥ picchilo balyaḥ kaphavātavraṇāpacīḥ // 39
medomehāśmavātāṃś ca kledakuṣṭhāmamārutān /
piṭikāgranthiśophārśogaṇḍamālākṛmīñ jayet // 40
mādhuryācchamayedvātaṃ kaṣāyatvācca pittahā /
tiktatvātkaphajittena gugguluḥ sarvadoṣahā // 41
sa navo bṛṃhaṇo vṛṣyaḥ purāṇas tv atilekhanaḥ // 42
snigdhaḥ kāñcanasaṃkāśaḥ pakvajambūphalopamaḥ /
nūtano gugguluḥ proktaḥ sugandhiryastu picchilaḥ // 43
śuṣko durgandhakaś caiva tyaktaprakṛtivarṇakaḥ /
purāṇaḥ sa tu vijñeyo guggulur vīryavarjitaḥ // 44
amlaṃ tīkṣṇamajīrṇaṃ ca vyavāyaṃ śramamātapam /
madyaṃ roṣaṃ tyajetsamyag guṇārthī purasevakaḥ // 45
śrīvāsaḥ saralasrāvaḥ śrīveṣṭo vṛkṣadhūpakaḥ /
śrīvāso madhurastiktaḥ snigdhoṣṇastuvaraḥ saraḥ // 46
pittalo vātamūrdhākṣisvarogakaphāpahaḥ /
rakṣoghnaḥ svedadaurgandhyayūkākaṇḍūvraṇapraṇut // 47
rālastu śālaniryāsastathā sarjarasaḥ smṛtaḥ /
devadhūpo yakṣadhūpastathā sarvarasaśca saḥ // 48
rālo himo gurus tiktaḥ kaṣāyo grāhako haret /
doṣāsrasvedavīsarpajvaravraṇavipādikāḥ /
grahabhagnāgnidagdhāṃśca śūlātīsāranāśanaḥ // 49
kundurustu mukundaḥ syātsugandhaḥ kunda ityapi // 50
kundurur madhurastiktas tīkṣṇas tvacyaḥ kaṭurharet /
jvarasvedagrahālakṣmīmukharogakaphānilān // 51
sihlakastu turuṣkaḥ syādyato yavanadeśajaḥ /
kapitailaṃ ca saṃkhyātastathā ca kapināmakaḥ // 52
sihlakaḥ kaṭukaḥ svāduḥ snigdhoṣṇaḥ śukrakāntikṛt /
vṛṣyaḥ kaṇṭhyaḥ svedakuṣṭhajvaradāhagrahāpahaḥ // 53
jātīphalaṃ jātikośaṃ mālatīphalamityapi /
jātīphalaṃ rase tiktaṃ tīkṣṇoṣṇaṃ rocanaṃ laghu /
kaṭukaṃ dīpanaṃ grāhi svaryaṃ śleṣmānilāpaham // 54
nihanti mukhavairasyaṃ maladaurgandhyakṛṣṇatāḥ /
kṛmikāsavamiśvāsaśoṣapīnasahṛdrujaḥ // 55
jātīphalasya tvak proktā jātīpattrī bhiṣagvaraiḥ // 56
jātīpattrī laghuḥ svāduḥ kaṭūṣṇā rucivarṇakṛt /
kaphakāsavamiśvāsatṛṣṇākṛmiviṣāpahā // 57
lavaṃgaṃ devakusumaṃ śrīsaṃjñaṃ śrīprasūnakam /
lavaṃgaṃ kaṭukaṃ tiktaṃ laghu netrahitaṃ himam // 58
dīpanaṃ pācanaṃ rucyaṃ kaphapittāsranāśakṛt /
tṛṣṇāṃ chardiṃ tathādhmānaṃ śūlamāśu vināśayet /
kāsaṃ śvāsaṃ ca hikkāṃ ca kṣayaṃ kṣapayati dhruvam // 59
elā sthūlā ca bahulā pṛthvīkā tripuṭāpi ca // 60
bhadrailā bṛhadelā ca candrabālā ca niṣkuṭiḥ /
sthūlailā kaṭukā pāke rase cānalakṛllaghuḥ // 61
rūkṣoṣṇā śleṣmapittāsrakaṇḍūśvāsatṛṣāpahā /
hṛllāsaviṣabastyāsyaśirorugvamikāsanut // 62
sūkṣmopakuñcikā tutthā koraṅgī drāviḍī truṭiḥ /
elā sūkṣmā kaphaśvāsakāsārśomūtrakṛcchrahṛt /
rase tu kaṭukā śītā laghvī vātaharī matā // 63
tvakpattraṃ ca varāṅgaṃ syad bhṛṅgaṃ cocaṃ tathotkaṭam /
tvacaṃ laghūṣṇaṃ kaṭukaṃ svādu tiktaṃ ca rūkṣakam // 64
pittalaṃ kaphavātaghnaṃ kaṇḍvāmārucināśanam /
hṛdvastirogavātārśaḥkṛmipīnasaśukrahṛt // 65
tvaksvādvī tu tanutvaksyāttathā dārusitā matā // 66
uktā dārusitā svādvī tiktā cānilapittahṛt /
surabhiḥ śukralā varṇyā mukhaśoṣatṛṣāpahā // 67
pattrakaṃ tamālapattraṃ ca tathā syāt pattranāmakam /
pattrakaṃ madhuraṃ kiṃcit tīkṣṇoṣṇaṃ picchilaṃ laghu /
nihanti kaphavātārśohṛllāsārucipīnasān // 68
nāgapuṣpaḥ smṛto nāgaḥ kesaro nāgakesaraḥ /
cāmpeyo nāgakiñjalkaḥ kathitaḥ kāñcanāhvayaḥ // 69
nāgapuṣpaṃ kaṣāyoṣṇaṃ rūkṣaṃ laghvāmapāvanam // 70
jvarakaṇḍūtṛṣāsvedacchardihṛllāsanāśanam /
daurgandhyakuṣṭhavīsarpakaphapittaviṣāpaham // 71
tvagelāpattrakais tulyais trisugandhi trijātakam /
nāgakesarasaṃyuktaṃ cāturjātakam ucyate // 72
taddvayaṃ rocanaṃ rūkṣaṃ tīkṣṇoṣṇaṃ mukhagandhahṛt /
laghu pittāgnikṛd varṇyaṃ kaphavātaviṣāpaham // 73
kuṅkumaṃ ghusṛṇaṃ raktaṃ kāśmīraṃ pītakaṃ varam /
saṃkocaṃ piśunaṃ dhīraṃ vāhlīkaṃ śoṇitābhidham // 74
kāśmīradeśaje kṣetre kuṅkumaṃ yadbhaveddhi tat /
sūkṣmakesaram āraktaṃ padmagandhi taduttamam // 75
vāhlīkadeśasaṃjātaṃ kuṅkumaṃ pāṇḍuraṃ smṛtam /
ketakīgandhayuktaṃ tanmadhyamaṃ sūkṣmakesaram // 76
kuṅkumaṃ pārasīkaṃ tanmadhugandhi tadīritam /
īṣat pāṇḍuravarṇaṃ tadadhamaṃ sthūlakesaram // 77
kuṅkumaṃ kaṭukaṃ snigdhaṃ śirorugvraṇajantujit /
tiktaṃ vamiharaṃ varṇyaṃ vyaṅgadoṣatrayāpaham // 78
gorocanā tu maṅgalyā vandyā gaurī ca rocanā /
gorocanā himā tiktā varṇyā maṅgalakāntidā /
viṣālakṣmīgrahonmādagarbhasrāvakṣatāsrahṛt // 79
nakhaṃ vyāghranakhaṃ vyāghrāyudhaṃ taccakrakārakam // 80
nakhaṃ svalpaṃ nakhī proktā hanuhaṭṭavilāsinī /
nakhadravyaṃ grahaśleṣmāvātāsrajvarakuṣṭhahṛt // 81
laghūṣṇaṃ śukralaṃ varṇyaṃ svādu vraṇaviṣāpaham /
alakṣmīmukhadaurgandhyahṛt pākarasayoḥ kaṭu // 82
bālaṃ hrīverabarhiṣṭhodīcyaṃ keśāmbunāma ca /
bālakaṃ śītalaṃ rūkṣaṃ laghu dīpanapācanam /
hṛllāsārucivīsarpahṛdrogāmātisārajit // 83
syādvīraṇaṃ vīratarur vīraṃ ca bahumūlakam /
vīraṇaṃ pācanaṃ śītaṃ vāntihṛllaghu tiktakam // 84
stambhanaṃ jvaranud bhrāntimadajit kaphapittahṛt /
tṛṣṇāsraviṣavīsarpakṛcchradāhavraṇāpaham // 85
vīraṇasya tu mūlaṃ syāduśīraṃ naladaṃ ca tat /
amṛṇālaṃ ca sevyaṃ ca samagandhikam ityapi // 86
uśīraṃ pācanaṃ śītaṃ stambhanaṃ laghu tiktakam // 87
madhuraṃ jvarahṛd vāntimadanut kaphapittahṛt /
tṛṣṇāsraviṣavīsarpadāhakṛcchravraṇāpaham // 88
jaṭāmāṃsī bhūtajaṭā jaṭilā ca tapasvinī /
māṃsī tiktā kaṣāyā ca medhyā kāntibalapradā /
svādvī himā tridoṣāsradāhavīsarpakuṣṭhanut // 89
śaileyaṃ tu śilāpuṣpaṃ vṛddhaṃ kālānusāryakam // 90
śaileyaṃ śītalaṃ hṛdyaṃ kaphapittaharaṃ laghu /
kaṇḍūkuṣṭhāśmarīdāhaviṣahṛd gudaraktahṛt // 91
mustakaṃ na striyāṃ mustaṃ triṣu vāridanāmakam /
kuruvindaśca saṃkhyāto 'paraḥ kroḍakaserukaḥ // 92
bhadramustaṃ ca gundrā ca tathā nāgaramustakaḥ /
mustaṃ kaṭu himaṃ grāhi tiktaṃ dīpanapācanam // 93
kaṣāyaṃ kaphapittāsratṛḍjvarārucijantuhṛt /
anūpadeśe yajjātaṃ mustakaṃ tatpraśasyate /
tatrāpi munibhiḥ proktaṃ varaṃ nāgaramustakam // 94
karcūro vedhamukhyaśca drāviḍaḥ kalpakaḥ śaṭī /
karcūro dīpano rucyaḥ kaṭukastikta eva ca // 95
sugandhiḥ kaṭupākaḥ syāt kuṣṭhārśovraṇakāsanut /
uṣṇo laghur harecchvāsaṃ gulmavātakaphakrimīn // 96
murā gandhakuṭī daityā surabhiḥ śālaparṇikā // 97
murā tiktā himā svādvī laghvī pittānilāpahā /
jvarāsṛgbhūtarakṣoghnī kuṣṭhakāsavināśinī // 98
śaṭhī palāśī ṣaḍgranthā suvratā gandhamūlikā /
gāndhārikā gandhavadhūr vadhūḥ palāśikā // 99
bhavedgandhapalāśī tu kaṣāyā grāhiṇī laghuḥ /
tiktā tīkṣṇā ca kaṭukānuṣṇāsyamalanāśinī /
śothakāsavraṇaśvāsaśūlasidhmagrahāpahā // 100
priyaṅguḥ phalinī kāntā latā ca mahilāhvayā // 101
gundrā gandhaphalā śyāmā viṣvaksenāṅganāpriyā /
priyaṅguḥ śītalā tiktā tuvarānilapittahṛt // 102
raktātiyogadaurgandhyasvedadāhajvarāpahā /
gulmatṛḍviṣamohaghnī tadvad gandhapriyaṅgukā // 103
tatphalaṃ madhu rūkṣaṃ kaṣāyaṃ śītalaṃ guru /
vibandhādhmānabalakṛt saṃgrāhi kaphapittajit // 104
reṇukā rājaputrī ca nandinī kapilā dvijā /
bhasmagandhā pāṇḍuputrī smṛtā kauntī hareṇukā // 105
reṇukā kaṭukā pāke tiktānuṣṇā kaṭur laghuḥ /
pittalā dīpanī medhyā pācinī garbhapātinī /
balāsavātakṛccaiva tṛṭkaṇḍūviṣadāhanut // 106
granthiparṇaṃ granthikaṃ ca kākapucchaṃ ca gucchakam /
nīlapuṣpaṃ sugandhaṃ ca kathitaṃ tailaparṇakam // 107
granthiparṇaṃ tiktatīkṣṇaṃ kaṭūṣṇaṃ dīpanaṃ laghu /
kaphavātaviṣaśvāsakaṇḍūdaurgandhyanāśanam // 108
sthauṇeyakaṃ barhibarhaṃ śukabarhaṃ ca kukkuram /
śīrṇaromaśukaṃ cāpi śukapuṣpaṃ śukacchadam // 109
sthauṇeyakaṃ kaṭu svādu tiktaṃ snigdhaṃ tridoṣanut // 110
medhāśukrakaraṃ rucyaṃ rakṣoghnaṃ jvarajantujit /
hanti kuṣṭhāsratṛḍdāhadaurgandhyatilakālakān // 111
niśācaro dhanaharaḥ kitavo gaṇahāsaḥ /
corakaḥ śaṅkitaś caṇḍo duṣpattraḥ kṣemako ripuḥ /
rocako madhurastikaḥ kaṭuḥ pāke kaṭur laghuḥ // 112
tīkṣṇo hṛdyo himo hanti kuṣṭhakaṇḍūkaphānilān /
rakṣo'śrīsvedamedo'srajvaragandhaviṣavraṇān // 113
tālīśam uktaṃ pattrāḍhyaṃ dhātrīpattraṃ ca tatsmṛtam /
tālīśaṃ laghu tīkṣṇoṣṇaṃ śvāsakāsakaphānilān /
nihanty arucigulmāmavahnimāndyakṣayāmayān // 114
kaṅkolaṃ kolaṃ proktaṃ cātha kośaphalaṃ smṛtam // 115
kaṅkolaṃ laghu tīkṣṇoṣṇaṃ tiktaṃ hṛdyaṃ rucipradam /
āsyadaurgandhyahṛdrogakaphavātāmayāndhyahṛt // 116
snigdhoṣṇā kaphahṛt tiktā sugandhā gandhakokilā /
gandhakokilayā tulyā vijñeyā gandhamālatī // 117
lāmajjakaṃ sunālaṃ syādamṛṇālaṃ lavaṃ laghu /
iṣṭakāpathakaṃ savyaṃ naladaṃ ca vidātakam // 118
lāmajjakaṃ himaṃ tiktaṃ laghu doṣatrayāsrajit /
tvagāmayasvedakṛcchradāhapittāsraroganut // 119
elavālukam aileyaṃ sugandhi harivālukam /
ailavālukam elālu kapitthaṃ pattram īritam // 120
elālu kaṭukaṃ pāke kaṣāyaṃ śītalaṃ laghu /
hanti kaṇḍūvraṇaccharditṛṭkāsārucihṛdrujaḥ /
balāsaviṣapittāsrakuṣṭhamūtragadakrimīn // 121
kuṭannaṭaṃ dāsapuraṃ bāleyaṃ paripelavam /
plavagopuragonardakaivartīmustakāni ca // 122
mustāvat pelavapuṭaṃ śukābhaṃ syād vitunnakam // 123
vitunnakaṃ himaṃ tiktaṃ kaṣāyaṃ kaṭu kāntidam /
kaphapittāsravīsarpakuṣṭhakaṇḍūviṣapraṇut // 124
spṛkkāsṛg brāhmaṇo devo marunmālā latā laghuḥ /
samudrāntā vadhūḥ koṭivarṣā laṅkopiketyapi // 125
spṛkkā svādvī himā vṛṣyā tiktā nikhiladoṣanut /
kuṣṭhakaṇḍūviṣasvedadāhāśrījvararaktahṛt // 126
parpaṭī rañjanī kṛṣṇā jatukā jananī janī /
jatukṛṣṇāgnisaṃsparśā jatukṛccakravartinī // 127
parpaṭī tuvarā tiktā śiśirā varṇakṛllaghuḥ /
viṣavraṇaharā kaṇḍūkaphapittāsrakuṣṭhanut // 128
nalikā vidrumalatā kapotacaraṇā naṭī /
dhamanyañjanakeśī ca nirmedhyā suṣirā nalī // 129
nalikā śītalā laghvī cakṣuṣyā kaphapittahṛt /
kṛcchrāśmavātatṛṣṇāsrakuṣṭhakaṇḍūjvarāpahā // 130
prapauṇḍarīkaṃ pauṇḍaryaṃ cakṣuṣyaṃ pauṇḍarīyakam /
pauṇḍaryaṃ madhuraṃ tiktaṃ kaṣāyaṃ śukralaṃ himam /
cakṣuṣyaṃ madhuraṃ pāke varṇyaṃ pittakaphapraṇut // 131
Bhāvaprakāśa, Vargaprakaraṇa, Guḍūcyādivarga
atha laṅkeśvaro mānī rāvaṇo rākṣasādhipaḥ /
rāmapatnīṃ balātsītāṃ jahāra madanāturaḥ // 1
tatastaṃ balavānrāmo ripuṃ jāyāpahāriṇam /
hṛto vānarasainyena jaghāna raṇamūrdhani // 2
hate tasminsurārātau rāvaṇe balagarvite /
devarājaḥ sahasrākṣaḥ parituṣṭaś ca rāghave // 3
tatra ye vānarāḥ kecid rākṣasair nihatā raṇe /
tānindro jīvayāmāsa saṃsicyāmṛtavṛṣṭibhiḥ // 4
tato yeṣu pradeśeṣu kapigātrātparicyutāḥ /
pīyūṣabindavaḥ petus tebhyo jātā guḍūcikā // 5
guḍūcī madhuparṇī syād amṛtāmṛtavallarī /
chinnā chinnaruhā chinnodbhavā vatsādanīti ca // 6
jīvantī tantrikā somā somavallī ca kuṇḍalī /
cakralakṣaṇikā dhīrā viśalyā ca rasāyanī // 7
candrahāsā vayaḥsthā ca maṇḍalī devanirmitā /
guḍūcī kaṭukā tiktā svādupākā rasāyanī // 8
saṃgrāhiṇī kaṣāyoṣṇā laghvī balyāgnidīpinī /
doṣatrayāmatṛḍdāhamehakāsāṃśca pāṇḍutām // 9
kāmalākuṣṭhavātāsrajvarakrimivamīn haret /
pramehaśvāsakāsārśaḥkṛcchrahṛdrogavātanut // 10
tāmbūlavallī tāmbūlī nāginī nāgavallarī /
tāmbūlaṃ viśadaṃ rucyaṃ tīkṣṇoṣṇaṃ tuvaraṃ saram // 11
vaśyaṃ tiktaṃ kaṭu kṣāraṃ raktapittakaraṃ laghu /
balyaṃ śleṣmāsyadaurgandhyamalavātaśramāpaham // 12
bilvaḥ śāṇḍilyaśailūṣau mālūraśrīphalāv api /
śrīphalastuvarastikto grāhī rūkṣo'gnipittakṛt /
vātaśleṣmaharo balyo laghuruṣṇaśca pācanaḥ // 13
gāmbhārī bhadraparṇī ca śrīparṇī madhuparṇikā /
kāśmīrī kāśmarī hīrā kāśmaryaḥ pītarohiṇī // 14
kṛṣṇavṛntā madhurasā mahākusumikāpi ca /
kāśmarī tuvarā tiktā vīryoṣṇā madhurā guruḥ // 15
dīpanī pācanī medhyā bhedinī bhramaśoṣajit /
doṣatṛṣṇāmaśūlārśoviṣadāhajvarāpahā // 16
tatphalaṃ bṛṃhaṇaṃ vṛṣyaṃ guru keśyaṃ rasāyanam /
vātapittatṛṣāraktakṣayamūtravibandhanut // 17
svādu pāke himaṃ snigdhaṃ tuvarāmlaṃ viśuddhikṛt /
hanyāddāhatṛṣāvātaraktapittakṣatakṣayān // 18
pāṭaliḥ pāṭalāmoghā madhudūtī phaleruhā /
kṛṣṇavṛntā kuberākṣī kālasthālyalivallabhā // 19
tāmrapuṣpī ca kathitāparā syātpāṭalā sitā /
muṣkako mokṣako ghaṇṭāpāṭaliḥ kāṣṭhapāṭalā // 20
pāṭalā tuvarā tiktānuṣṇā doṣatrayāpahā /
aruciśvāsaśothāsracchardihikkātṛṣāharī // 21
puṣpaṃ kaṣāyaṃ madhuraṃ himaṃ hṛdyaṃ kaphāsranut /
pittātisārahṛtkaṇṭhyaṃ phalaṃ hikkāsrapittahṛt // 22
agnimantho jayaḥ sa syāc chrīparṇī gaṇikārikā /
jayā jayantī tarkārī nādeyī vaijayantikā // 23
agnimanthaḥ śvayathunud vīryoṣṇaḥ kaphavātahṛt /
pāṇḍunut kaṭukastiktastuvaro madhuro'gnidaḥ // 24
śyonākaḥ śoṣaṇaśca syānnaṭakaṭvaṅgaṭuṇṭukāḥ /
maṇḍūkaparṇapattrorṇaśukanāsakuṭannaṭāḥ // 25
dīrghavṛnto 'raluścāpi pṛthuśimbaḥ kaṭaṃbharaḥ /
śyonāko dīpanaḥ pāke kaṭukastuvaro himaḥ /
grāhī tikto'nilaśleṣmapittakāsapraṇāśanaḥ // 26
ṭuṇṭukasya phalaṃ bālaṃ rūkṣaṃ vātakaphāpaham // 27
hṛdyaṃ kaṣāyaṃ madhuraṃ rocanaṃ laghu dīpanam /
gulmārśaḥkṛmihṛtprauḍhaṃ guru vātaprakopaṇam // 28
śrīphalaḥ sarvatobhadrā pāṭalā gaṇikārikā /
śyonākaḥ pañcabhiścaitaiḥ pañcamūlaṃ mahanmatam // 29
pañcamūlaṃ mahattiktaṃ kaṣāyaṃ kaphavātanut /
madhuraṃ śvāsakāsaghnamuṣṇaṃ laghvagnidīpanam // 30
śāliparṇī sthirā saumyā triparṇī pīvarī guhā /
vidārigandhā dīrghāṅgī dīrghapattrāṃśumatyapi // 31
śāliparṇī guruśchardijvaraśvāsātisārajit // 32
śoṣadoṣatrayaharī bṛṃhaṇyuktā rasāyanī /
tiktā viṣaharī svāduḥ kṣatakāsakrimipraṇut // 33
pṛśniparṇī pṛthakparṇī citraparṇyahiparṇyapi /
kroṣṭuvinnā siṃhapucchī kalaśī dhāvanirguhā // 34
pṛśniparṇī tridoṣaghnī vṛṣyoṣṇā madhurā sarā /
hanti dāhajvaraśvāsaraktātīsāratṛḍvamīḥ // 35
vārttākī kṣudrabhaṇṭākī mahatī bṛhatī kulī /
hiṅgulī rāṣṭrikā siṃhī mahoṣṭrī duṣpradharṣiṇī // 36
bṛhatī grāhiṇī hṛdyā pācanī kaphavātakṛt /
kaṭutiktāsyavairasyamalārocakanāśinī /
uṣṇā kuṣṭhajvaraśvāsaśūlakāsāgnimāndyajit // 37
kaṇṭakārī tu duḥsparśā kṣudrā vyāghrī nidigdhikā /
kaṇṭālikā kaṇṭakinī dhāvanī bṛhatī tathā // 38
śvetā kṣudrā candrahāsā lakṣmaṇā kṣetradūtikā /
garbhadā candramā candrī candrapuṣpā priyaṃkarī // 39
kaṇṭakārī sarā tiktā kaṭukā dīpanī laghuḥ // 40
rūkṣoṣṇā pācanī kāsaśvāsajvarakaphānilān /
nihanti pīnasaṃ pārśvapīḍākṛmihṛdāmayān // 41
tayoḥ phalaṃ kaṭu rase pāke ca kaṭukaṃ bhavet /
śukrasya recanaṃ bhedi tiktaṃ pittāgnikṛllaghu /
hanyātkaphamarutkaṇḍūkāsamedaḥkrimijvarān // 42
tadvat proktā sitā kṣudrā viśeṣād garbhakāriṇī // 43
gokṣuraḥ kṣurako'pi syāt trikaṇṭaḥ svādukaṇṭakaḥ /
gokaṇṭako gokṣurako vanaśṛṅgāṭa ityapi // 44
palaṃkaṣā śvadaṃṣṭrā ca tathā syād ikṣugandhikā /
gokṣuraḥ śītalaḥ svādurbalakṛdvastiśodhanaḥ // 45
madhuro dīpano vṛṣyaḥ puṣṭidaścāśmarīharaḥ /
pramehaśvāsakāsārśaḥkṛcchrahṛdrogavātanut // 46
śāliparṇī pṛśniparṇī vārttākī kaṇṭakārikā /
gokṣuraḥ pañcabhiścaitaiḥ kaniṣṭhaṃ pañcamūlakam // 47
pañcamūlaṃ laghu svādu balyaṃ pittānilāpaham /
nātyuṣṇaṃ bṛṃhaṇaṃ grāhi jvaraśvāsāśmarīpraṇut // 48
ubhābhyāṃ pañcamūlābhyāṃ daśamūlam udāhṛtam /
daśamūlaṃ tridoṣaghnaṃ śvāsakāsaśirorujaḥ /
tandrāśothajvarānāhapārśvapīḍārucīr haret // 49
jīvantī jīvanī jīvā jīvanīyā madhusravā /
maṅgalyanāmadheyā ca śākaśreṣṭhā payasvinī // 50
jīvantī śītalā svāduḥ snigdhā doṣatrayāpahā /
rasāyanī balakarī cakṣuṣyā grāhiṇī laghuḥ // 51
mudgaparṇī kākaparṇī sūryaparṇy alpikā sahā // 52
kākamudgā ca sā proktā tathā mārjāragandhikā /
mudgaparṇī himā rūkṣā tiktā svāduśca śukralā // 53
cakṣuṣyā kṣataśothaghnī grāhiṇī jvaradāhanut /
doṣatrayaharī laghvī grahaṇyarśo'tisārajit // 54