YRps, Adhyāya 1
śaśikalākalitaṃ hi śubhānanaṃ
śivanidhānamatho ṛṣipūjitam
jananapālanasaṃharaṇātmakaṃ
hariharaṃ prathamaṃ praṇamāmyaham
//
kumudakundasitāmbaradhāriṇīṃ
vimalamauktikahārasuśobhitām
sakalasiddhagaṇair api sevitām
aharahaḥ praṇamāmi ca śāradām
//
vadanakuṃjaram abhradaladyutiṃ
trinayanaṃ ca caturbhujavāmanam
kanakaratnasuśobhitaśekharaṃ
gaṇapatiṃ prathamaṃ praṇamāmyaham
//
giriśadhāma sadā mahadadbhutaṃ
sakalarogavighātakaraṃ param
sakalasiddhisamūhaviśāradaṃ
praṇatapāpaharaṃ bhavapāradam
//
Inhaltsverzeichnis
prathamaṃ pāradotpattiṃ
kathayāmi yathātatham
tataḥ śodhanakaṃ tasya
tathāṣṭādaśa karma ca
//
caturdhā baṃdhavijñānaṃ
bhasmatvaṃ sūtakasya ca
dhātūnāṃ śodhanaṃ caiva
māraṇaṃ guṇavarṇanam
//
aṣṭau mahārasāḥ samyak
procyante 'tra mayā khalu
tathā coparasānāṃ hi
guṇāḥ śodhanamāraṇam
//
drutipātaṃ ca sarveṣāṃ
kathayāmi savistaram
ratnānāṃ guṇadoṣaśca
tathā śodhanamāraṇam
//
krāmaṇaṃ raṃjanaṃ caiva
drutimelānakaṃ rase
rasāṃśca śatasaṃkhyākān
kathayāmi savistarāt
//
auṣadhīnāṃ samākhyātā
bhedāścatvāra eva ca
divyauṣadhyo rasauṣadhyaḥ
siddhauṣadhyastathā parāḥ
//
mahauṣadhya iti proktā
yaṃtrāṇyatha puṭāni ca
mūṣāścaiva hi dhātūnāṃ
kautukāni samāsataḥ
//
vājīkaraṇayogāśca
śukrarataṃbhakarāsta
nātisaṃkṣepavistārāt
graṃthe 'smin parikalpitāḥ
//
sūtotpatti (mithilfe einer schṆnen Frau)
himālayātpaścimadigvibhāge
girīndranāmā ruciro 'sti bhūdharaḥ
tatsannidhāne 'tisuvṛttakūpe
sākṣādraseṃdro nivasatyayaṃ hi
//
kumārikārūpaguṇena yuktā
svalaṃkṛtā vāhavare 'dhirūḍhā
tatrāgatā kūpamavekṣamāṇā
nivartitā sā mahatā javena
//
pradhāvitaḥ sūtavaraścaturṣu
kakupsu bhūmau patito hi nūnam
//
paritaḥ parvatātsamyak
kṣetraṃ dvādaśayojanam
vistīrṇaṃ ca suvṛttaṃ hi
sūtakasya samīritam
//
tanmṛdaḥ pātane yaṃtre
pātitaḥ khalu rogahā
jāyate ruciraḥ sākṣād
ucyate pāradaḥ svayam
//
mercury:: subtypes:: caste (after emanation from the well)
kūpādviniḥsṛtaḥ sūtaś
caturdikṣu gato dvijaḥ
kṣatriyo vaiśyaśūdrau ca
caturṇāṃ jāyate khalu
//
mercury:: subtypes:: colour
śvetā kṛṣṇā tathā pītā
raktā vai jāyate chaviḥ
prācyāṃ yāmyāṃ pratīcyāṃ ca
kauberyāṃ ca diśi kramāt
//
mercury:: subtypes:: colour:: use
śvetaḥ śvetavidhāne syāt
kṛṣṇo dehakarastathā
pītavarṇaḥ svarṇakartā
rakto rogavināśakṛt
//
sarva ekīkṛtā eva
sarvakāryakarāḥ sadā
sevitāḥ sarvarogaghnāḥ
sarvasiddhividhāyakāḥ
//
itthaṃ sūtodbhavaṃ jñātvā
na rogaivārdhyate khalu
śodhito māritaścaiva
krāmitaḥ sāritaḥ śubhaḥ
//
pāradnā āṭh saṃskār athavā karm
svedanaṃ mardanaṃ caiva
mūrcchanaṃ syāttadutthitam
pātanaṃ rodhanaṃ samyak
niyāmanasudīpane
//
tathābhrakagrāsamāna
cāraṇaṃ ca krameṇa hi
garbhadrutirbāhyadrutiḥ
proktaṃ jāraṇakaṃ tathā
//
sāraṇaṃ krāmaṇaṃ proktaṃ
vedhakarma ca raṃjanam
sevanaṃ pāradasyātha
karmāṇyaṣṭādaśaiva hi
uddeśato mayātraiva
nāmāni kathitāni vai
//
pāradadoṣāḥ
doṣāḥ pañca samuddiṣṭāḥ
pāradānāṃ bhiṣagvaraiḥ
malo viṣaṃ tathā vahnir
mado darpaśca vai kramāt
mūrcchāṃ mṛtyuṃ madaṃ caiva
sphoṭaṃ kuryuḥ śirobhramam
//
pāradakañcukāḥ
kañcukāḥ sapta sūtasya
kathayāmi yathārthataḥ
nāmāni kathayāmyeṣāṃ
devīśāstrānusārataḥ
//
mṛcchailajalaśulbāyo
nāgavaṃgasamudbhavāḥ
sūtake kaṃcukāḥ sapta
tataścaiva viṣopamāḥ
//
mercury:: use of śodhana
dvādaśaiva hi doṣāḥ syur
yaiśca niṣkāsitā dvijaiḥ
teṣāṃ hi rasasiddhiḥ syād
apare yamasannibhāḥ
tasmāddoṣāpaharaṇaṃ
kartavyaṃ bhiṣaguttamaiḥ
//
svedana
tatra svedanakaṃ kuryād
yathāvacca śubhe dine
sūtasya svedanaṃ kāryaṃ
dolāyaṃtreṇa vārtikaiḥ
//
kṣārau cāmlena sahitau
tathā ca paṭupaṃcakam
trikaṭu triphalā caiva
citrakeṇa samanvitā
//
puṣpakāsīsasaurāṣṭryau
sarvāṇyeva tu mardayet
oṣadhāni samāṃśāni
rasād aṣṭamabhāgataḥ
//
kṛtvāndhamūṣāṃ teṣāṃ tu
tanmadhye pāradaṃ kṣipet
triguṇena suvastreṇa
bhūrjapatreṇa veṣṭayet
//
guṇena kāṣṭhakhaṇḍe vai
baddhāṃ tu rasapoṭalīm
lambāyamānāṃ bhāṇḍe tu
tuṣavāriprapūrite
//
tridinaṃ svedayetsamyak
svedanaṃ tadudīritam
//
2. mardana
atha mardanakaṃ karma
yena śuddhatamo rasaḥ
prajāyate vistareṇa
kathayāmi yathātatham
//
khalve vimardayetsūtaṃ
dināni trīṇi caiva hi
khalva:: dimensions
atha khalvapramāṇaṃ hi
vakṣye tatra mayādhunā
//
kalāṃgulas tadāyāmaś
cotsedho 'pi navāṃgulaḥ
vistareṇa tathā kuryān
nimnatvena ṣaḍaṅgulam
//
dvyaṃgulaḥ pṛṣṭhavistāro
madhye 'timasṛṇīkṛtaḥ
pestle:: size
ardhacandrākṛtiścāpi
mardako 'tra daśāṃgulaḥ
//
mardana (cont.)
sūtaḥ pañcapalastasmin
mardayet kāñjikaistryaham
bahirmalavināśāya
rasarājaṃ tu niścitam
//
uṣṇakāṃjikatoyena
kṣālayet tadanantaram
//
3. mūrchana
ataḥparaṃ pravakṣyāmi
pāradasya tu mūrcchanam
mūrcchanaṃ doṣarahitaṃ
saptakañcukanāśanam
//
svarjikā yāvaśūkaśca
tathā ca paṭupaṃcakam
amlauṣadhāni sarvāṇi
sūtena saha mardayet
//
khalve dinatrayaṃ tāvad
yāvannaṣṭatvam āpnuyāt
svarūpasya vināśena
mūrcchanaṃ tadihocyate
nirmalatvam avāpnoti
granthibhedaśca jāyate
//
4. utthāpana
athotthāpanakaṃ karma
pāradasya bhiṣagvaraiḥ
karaṇīyaṃ prayatnena
rasaśāstrasya vartmanā
//
dolāyaṃtre tataḥ svedyaḥ
pūrvavaddivasatrayam
sūryātape mardito 'sau
dinamekaṃ śilātale
utthāpanaṃ bhavetsamyak
mūrchādoṣavināśanam
//
5. pātana
pātanaṃ hi mahatkarma
kathayāmi suvistaram
tridhā pātanamityuktaṃ
rasadoṣavināśanam
//
ūrdhvapātastvadhaḥpātas
tiryakpātaḥ krameṇa hi
ūrdhvapātanayantra
ūrdhvapātanayaṃtrasya
lakṣaṇaṃ tadihocyate
mṛṇmayī sthālikā kāryā
cocchritā tu ṣaḍaṃgulā
//
mukhe saptāṅgulāyāmā
paritastridaśāṃgulā
iyanmānā dvitīyā ca
kartavyā sthālikā śubhā
//
kṣāradvayaṃ rāmaṭhaṃ ca
tathā hi paṭupañcakam
amlavargeṇa saṃyuktaṃ
sūtakaṃ taistu mardayet
//
lepayettena kalkena
adhaḥsthāṃ sthālikāṃ śubhām
uparisthām adhovaktrāṃ
dattvā saṃpuṭamācaret
//
sabhasmalavaṇenaiva
mudrāṃ tatra prakārayet
culyāṃ sthālīṃ niveśyātha
dhānyāgniṃ tatra kārayet
//
tasyopari jalādhānaṃ
kāryaṃ yāmacatuṣṭayam
svāṅgaśītalatāṃ jñātvā
ūrdhvaṃgaṃ grāhayedrasam
//
ūrdhvapātanayaṃtraṃ hi
tadevaṃ parikīrtitam
5.2. adhaḥpātana
pūrvoktāṃ sthālikāṃ samyak
viparītāṃ tu paṃkile
garte tu sthāpitāṃ bhūmau
jvālayenmūrdhni pāvakam
//
yāmatritayaparyaṃtaṃ
adhaḥ patati pāradaḥ
adhaḥpātanayaṃtraṃ hi
kīrtitaṃ rasavedibhiḥ
//
5.3. tiryakpātana
pūrvoktairauṣadhaiḥ sārdhaṃ
rasarājaṃ vimardayet
tiryagghaṭe rasaṃ kṣiptvā
tanmukhe hyaparo ghaṭaḥ
//
kanīyānudare chidraṃ
chidre cāyasanālikām
nālikāṃ jalapātrasthāṃ
kārayecca bhiṣagvaraiḥ
//
adhastādrasayaṃtrasya
tīvrāgniṃ jvālayedbudhaḥ
yāmatritayaparyaṃtaṃ
tiryakpāto bhavedrasaḥ
//
yaṃtrāṇāṃ pātanānāṃ ca
tritayaṃ sukaraṃ khalu
//
kathitaṃ hi mayā samyak
rasāgamanidarśanāt
//
6. rodhana
adhunā kathayiṣyāmi
rasarodhanakarma ca
yatkṛte ca palatvaṃ hi
rasarājasya śāmyati
//
sindhūdbhavaṃ daśapalaṃ
jalaprasthatrayaṃ tathā
dhārayedghaṭamadhye ca
sūtakaṃ doṣavarjitam
//
pidhānena yathā samyak
mudritaṃ mṛtsnayā khalu
nirvāte nirjane deśe
dhārayed divasatrayam
//
anenaiva prakāreṇa
rodhanaṃ kuru vaidyarāṭ
//
7. niyāmana
ataḥparaṃ pravakṣyāmi
pāradasya niyāmanam
jalasaiṃdhavasaṃyukto
ghaṭastho hi rasottamaḥ
dinatrayaṃ sveditaśca
vīryavānapi jāyate
//
8. dīpana
athedānīṃ pravakṣyāmi
rasarājasya dīpanam
bubhukṣā vyāpakatvaṃ ca
yena kṛtvā prajāyate
//
rājikā lavaṇopetā
maricaṃ śigruṭaṃkaṇe
kāsīsasaṃyutā kāṃkṣī
kāṃjikena samanvitaiḥ
//
dināni trīṇi saṃsvedya
paścāt kṣāreṇa mardayet
anenaiva prakāreṇa
dīpanaṃ jāyate dhruvam
//
tīvratvaṃ vegakāritvaṃ
vyāpakatvaṃ bubhukṣutā
balavattvaṃ viśeṣeṇa
kṛte samyak prajāyate
//
8.1. dīpana: mukhotpādana
mukhotpādanakaṃ karma
prakāro dīpanasya hi
kathayāmi samāsena
yathāvadrasaśodhanam
//
aṣṭādaśāṃśabhāgena
kanakena ca sūtakaḥ
nimbūrasena saṃmardyo
vāsaraikamataḥparam
//
kṣāraiśca lavaṇai ramyaiḥ
sveditaḥ kāṃjikena hi
kṣālite kāṃjikenaiva
vaktraṃ bhoktuṃ prajāyate
//
8.2. dīpana: mukhotpādana (2)
tāpyasatvaṃ kalāṃśena
hemnā tad dviguṇena ca
taptam āyasakhalvena
taptenātha pramardayet
//
vyaktaṃ hi rasacukreṇa
kṣāreṇa caṇakasya hi
jaṃbīrapūrakajalair
mardayedekaviṃśatim
//
vāsare yāmamekaṃ tu
pratyekaṃ hi vimardayet
yātudhānamukhaṃ samyak
yātyeva hi na saṃśayaḥ
//
dvitīyo dīpanasyaivaṃ
prakāraḥ kathito mayā
sūtasyāṣṭau ca saṃskārāḥ
kathitā dehakarmaṇi
//
tathā ca daśa karmāṇi
dehalohakarāṇi hi
//
9. grāsamāna
athedānīṃ pravakṣyāmi
bhakṣaṇaṃ cābhrakasya hi
karoṭividhinā samyak
kartavyaṃ lohasaṃpuṭam
//
jalayaṃtrasya yogena
viḍena sahito rasaḥ
bhakṣayatyeva cābhrasya
kavalāni na saṃśayaḥ
//
jalayantra
ato hi jalayaṃtrasya
lakṣaṇaṃ kathyate mayā
suvṛttaṃ lohapātraṃ ca
jalaṃ tatrāḍhakatrayam
//
tanmadhye sudṛḍhaṃ samyak
kartavyaṃ lohasaṃpuṭam
lohasaṃpuṭamadhye tu
nikṣiptaṃ śuddhapāradam
//
biḍena sahitaṃ caiva
ṣoḍaśāṃśena yatnataḥ
catuḥṣaṣṭyaṃśakaṃ cābhra
sattvaṃ saṃpuṭake tathā
//
saṃpuṭaṃ mudrayetpaścāt
dṛḍhayā toyamṛtsnayā
vahnimṛttikayā vāpi
saṃdhirodhaṃ tu kārayet
//
culyāṃ niveśya taṃ yaṃtraṃ
jalenoṣṇena pūritam
kramādagniḥ prakartavyo
divasārdhakameva hi
//
evaṃ kṛte grāsamānaṃ
bhakṣayennātra saṃśayaḥ
anenaiva prakāreṇa
ṣaḍgrāsaṃ bhakṣayed dhruvam
//
bhakṣite cābhrasattve tu
sarvakāryeṣu siddhidaḥ
viḍamāna
mānaṃ mānavihīnena
kartuṃ kena na śakyate
//
tasmānmayā mānakarma
kathitavyaṃ yathoditam
catuḥṣaṣṭyaṃśato bījaṃ
pāradānmukhakārakam
//
paścād dvātriṃśabhāgena
dātavyaṃ bījamuttamam
tataḥṣoḍaśabhāgena
bījasya kavalaṃ nyaset
//
rasādaṣṭamabhāgena
dātavyaṃ bhiṣaguttamaiḥ
caturthenātha bhāgena
grāsa evaṃ pradīyate
//
tathā ca samabhāgena
grāsenaiva ca sādhayet
biḍena ṣoḍaśāṃśena
kṣudhito jāyate rasaḥ
//
yadā jīrṇo bhaved grāsaḥ
pātitaśca viḍena hi
//
biḍa
kāsīsasindhulavaṇa
sauvarcalasurāṣṭrikāḥ
gaṃdhakena samaṃ kṛtvā
viḍo 'yaṃ vahnikṛd bhavet
//
10. cāraṇa
atha garbhadruteḥ karma
cāraṇaṃ guṇavardhanam
kathayāmi yathātathyaṃ
rasarājasya siddhidam
//
tāpyasatvābhrasattvaṃ ca
ghoṣākṛṣṭaṃ ca tāmrakam
samabhāgāni sarvāṇi
dhmāpayetkhadirāgninā
//
bhastrikādvitayenaiva
yāvadabhrakaśeṣakam
tadabhrasatvaṃ sūtasya
cārayetsamabhāgikam
//
11. garbhadruti
anenaiva prakāreṇa
triguṇaṃ jāraṇaṃ rase
garbhadruterjāraṇaṃ hi
kathitaṃ bhiṣaguttamaiḥ
//
12. bāhyadruti
bāhyadrutividhānaṃ hi
kathyate gurumārgataḥ
abhrasatvaṃ hi mūṣāyāṃ
vajravallīrasena hi
//
sauvarcalena saṃdhmātaṃ
rasarūpaṃ prajāyate
abhradruteśca sūtasya
samāṃśairmelanaṃ kṛtam
//
tena bandhatvamāyāti
bāhyā sā kathyate drutiḥ
bāhyadrutikriyākarma
śivabhaktyā hi sidhyati
//
guroḥ prasādātsatataṃ
mahābhairavapūjanāt
śivayorarcanādeva
bāhyagā sidhyati drutiḥ
//
13. jāraṇa
atha jāraṇakaṃ karma
kathayāmi suvistaram
abhrakaṃ tāpyasatvaṃ ca
samaṃ kṛtvā tu saṃdhamet
//
abhraśeṣaṃ kṛtaṃ yacca
tatsatvaṃ jārayedrase
evaṃ pūtidvayenaiva
ghanasatvaṃ hi sādhayet
//
dhātuvādavidhānena
lohakṛt dehakṛnna hi
gajavaṃgau mahāghorāv
asevyau hi nirantaram
//
sādhitaṃ ghanasatvaṃ tad
retitaṃ rajaḥsannibham
bubhukṣitarasasyāsye
nikṣiptaṃ vallamātrakam
//
raso gadyāṇakasyāpi
turyabhāgaḥ prakīrtitaḥ
tāmrapātrasthamamlaṃ vai
saiṃdhavena samanvitam
//
kṣīreṇa sahitaṃ vāpi
prahitaṃ dvidināvadhi
jātaṃ tutthasamaṃ nīlaṃ
kalkaṃ tatprocyate budhaiḥ
//
kalkenānena sahitaṃ
sūtakaṃ ca vimardayet
dinatrayaṃ taptakhalve
dhautaḥ paścācca kāṃjikaiḥ
//
sthāpayetkāṃsyapātre tu
tadūrdhvādho viḍaṃ nyaset
rasasyāṣṭamabhāgena
saṃpuṭaṃ kārayettataḥ
//
bhūrjapatrairmukhaṃ ruddhvā
sūtreṇaiva tu veṣṭayet
saṃpuṭaṃ vāsasāveṣṭya
dolāyāṃ svedayettataḥ
//
gomūtreṇāmlavargeṇa
kāṃjikena dinaṃ dinam
aśmapātre'tha lohasya
pātre kācamaye 'thavā
//
uṣṇakāṃjikatoyena
kṣālayitvā rasaṃ tataḥ
dṛḍhe caturguṇe vastre
kṣiptvādhaḥ pīḍanādrasaḥ
//
nipatatyanyapātre tu
sarvo 'pi yadi pāradaḥ
tadābhraṃ jāritaṃ samyak
daṇḍadhārī bhavedrasaḥ
//
grāsamāne punardeyaṃ
abhrabījamanuttamam
aṣṭagrāsena sarvaṃ hi
jārayed gurumārgataḥ
//
evaṃ kṛte samaṃ cābhraṃ
sūtake jīryati dhruvam
svahastena kṛtaṃ samyak
jāraṇaṃ na śrutaṃ mayā
//
mercury:: "age" according to jāraṇa
samābhre jārite samyak
daṇḍadhārī bhavedrasaḥ
bālaśca kathyate so'pi
kiṃcitkāryakaro bhavet
//
dviguṇe triguṇe caiva
kathyate 'tra mayā khalu
caturguṇe 'bhrake jīrṇe
kiśoraḥ kathyate mayā
//
jīrṇe pañcaguṇe cābhre
yuvā caiva rasottamaḥ
ṣaḍguṇe jārite tvabhre
vṛddhaścaiva rasottamaḥ
//
saptāṣṭaguṇite cābhra
satve jīrṇe 'tivṛddhakaḥ
sarvasiddhikaraḥ so 'yaṃ
pāradaḥ pāradaḥ svayam
//
anenaiva prakāreṇa
sarvalohāni jārayet
//
14. sāraṇa
athedānīṃ pravakṣyāmi
vedhavṛddheśca kāraṇam
mahāsiddhikaraṃ yatsyāt
sāraṇaṃ sarvakarmaṇām
//
dhūrtapuṣpasamākārā
mūṣāṣṭāṅguladīrghikā
mukhe suvistṛtā kāryā
caturaṃgulasaṃmitā
//
mṛṇmayā sāpi śuṣkā ca
madhye 'timasṛṇīkṛtā
anyā pidhānikā mūṣā
sunimnā chidrasaṃyutā
//
śuddhaṃ sujāritaṃ sūtaṃ
mūṣāmadhye nidhāpayet
sāraṇātaila
matsyakacchapamaṇḍūka
jalaukāmeṣasūkarāḥ
//
ekīkṛtya vasāmeṣām
evaṃ tailaṃ tu sāraṇam
bhūnāgaviṭ tathā kṣaudraṃ
vāyasānāṃ purīṣakam
//
tathaiva śalabhādīnāṃ
mahiṣīkarṇayormalam
rasasya ṣoḍaśāṃśena
caiteṣāṃ kalkamādiśet
//
paṭena gālitaṃ kṛtvā
tailamadhye niyojayet
sāraṇā (cont.)
sāraṇārthe kṛtaṃ tailaṃ
tasmin taile supācayet
//
bījaṃ ca kalkamiśraṃ hi
kṛtvā mūṣopari nyaset
pidhānena dvitīyena
mūṣāvaktraṃ nirundhayet
//
bhasmanā lavaṇenaiva
mūṣāyugmaṃ tu mudrayet
mūṣikāyāstribhāgaṃ hi
khanitvā vasudhāṃ kṣipet
//
tadūrdhvaṃ dhmāpayetsamyak
dṛḍhāṃgāraiḥ kharāgninā
evaṃ saṃjāritaṃ bījaṃ
rasamadhye patatyalam
//
bandhamāyāti sūtendraḥ
sārito guṇavān bhavet
prathamaṃ jāritaścaiva
sāritaḥ sarvasiddhidaḥ
//
no jāritaḥ sāritaśca
kathaṃ bandhakaro bhavet
gurūpadeśato dṛṣṭaṃ
sāraṇaṃ karma cottamam
//
hastānubhavayogena
kṛtaṃ samyak śrutaṃ nahi
//
15. krāmaṇa
atha krāmaṇakaṃ karma
pāradasya nigadyate
śāstrātkṛtaṃ na dṛṣṭaṃ hi
yathāvat krāmayedrasam
//
karṇamalaṃ mahiṣīṇāṃ strīdugdhaṃ ṭaṃkaṇena sammiśram /
etānyeva samāni ca kṛtvā dravyāṇi mardayecca dinam //
viṣaṃ ca daradaścaiva
rasako raktakāntakau
indragopaśca tuvarī
mākṣikaṃ kākaviṭ tathā
//
kalkametad adhordhvaṃ hi
madhye sūtaṃ nidhāpayet
kācacūrṇaṃ tato dattvā
cāndhamūṣāgataṃ dhamet
//
anena krāmaṇenaiva
pāradaḥ kramate kṣaṇāt
idaṃ krāmaṇakaṃ śreṣṭhaṃ
nandirājena bhāṣitam
//
tāpyasattvaṃ tathā nāgaṃ
śuddhaṃ krāmaṇakaṃ tathā
bījāni pāradasyāpi
kramate ca na saṃśayaḥ
//
16. vedhana
atha vedhavidhānaṃ hi
kathayāmi suvistaram
yena vijñātamātreṇa
vedhajño jāyate naraḥ
//
dhūrtatailamaheḥphenaṃ
kaṃguṇītailameva ca
bhṛṅgītailaṃ viṣaṃ caiva
tailaṃ jātīphalodbhavam
//
hayamāraśiphātailam
abdheḥśoṣakatailakam
etānyanyāni tailāni
viddhi vedhakarāṇi ca
//
siddhasūtena ca samaṃ
marditaṃ vedhakṛd bhavet
//
vedhabhedāḥ
lepavedhastathā kṣepaḥ
kuṃtavedhastathaiva ca
//
dhūmākhyaḥ śabdavedhaḥ syād
evaṃ pañcavidhaḥ smṛtaḥ
lepavedha
sūkṣmāṇi tāmrapatrāṇi
kaladhūtabhavāni ca
kalkena lepitānyeva
dhmāpayed andhamūṣayā
//
śītībhūte tamuttārya
lepavedhaśca kathyate
kṣepavedha
drute tāmre 'thavā raupye
rasaṃ tatra vinikṣipet
//
vidhyate tena sahasā
kṣepavedhaḥ sa kathyate
kuntavedha
drāvayennāgarūpyaṃ ca
tāmraṃ caiva tathāvarān
//
pārado 'nyatame pātre
drāvite 'tra niyojitaḥ
vedhate kuntavedhaḥ syād
iti śāstravido 'bruvan
//
dhūmavedha
dhūmasparśena jāyante
dhātavo hemarūpyakau
dhūmavedhaḥ sa vijñeyo
rasarājasya niścitam
//
śabdavedha
baddhe rasavare sākṣāt
sparśanājjāyate ravaḥ
tathaiva jāyate vedhaḥ
śabdavedhaḥ sa kathyate
//
17. rañjana
athedānīṃ pravakṣyāmi
raṃjanaṃ pāradasya hi
rañjitaḥ krāmitaścaiva
sākṣāddevo maheśvaraḥ
//
raṃjanaṃ lohatāmrābhyāṃ
rasakena vidhīyate
tathā raktagaṇenaiva
kartavyaṃ śāstravartmanā
//
gandharāgeṇa kartavyaṃ
pāradasyātha raṃjanam
tāmreṇa raktakācena
raktasaindhavakena ca
//
aṃdhamūṣāgataṃ sūtaṃ
rañjayettāmrakādibhiḥ
iṣṭikāyantrayogena
gandharāgeṇa rañjayet
//
rasakasya ca rāgeṇa
tulāyantrasya yogataḥ
mercury:: rañjana
mardanāttīkṣṇacūrṇena
rañjayetsūtakaṃ sadā
//
mercury:: rañjana
tāmrakalkīkṛtenaiva
sthāpayetsaptavāsaram
raṃjanaṃ sūtarājasya
jāyate nātra saṃśayaḥ
//
mercury:: rañjana
mṛṇmūṣā ca prakartavyā
raktavargeṇa lepitā
tanmadhye pāradaṃ kṣiptvā
dhmānād rañjanakaṃ bhavet
//
mayā saṃkṣepataḥ proktaṃ
raṃjanaṃ pāradasya hi
śāstramārgeṇa bahudhā
raṃjanaṃ hi nidarśitam
//
18. sevana
atha sevanakaṃ karma
pāradasya daśāṣṭamam
kathyate 'tra prayatnena
vistareṇa mayādhunā
//
yatnena sevitaḥ sūtaḥ
śāstramārgeṇa siddhidaḥ
anyathā bhakṣitaścaiva
viṣavanmārayennaram
//
ādau tu vamanaṃ kṛtvā
paścādrecanamācaret
tato mṛtābhraṃ bhakṣeta
paścātsūtasya sevanam
//
samyak sūtavaraḥ śuddho
dehalohakaraḥ sadā
sevitaḥ sarvarogaghnaḥ
sarvasiddhikaro bhavet
//
yāvanmānena lohasya
gadyāṇe vedhakṛdbhavet
tāvanmānena dehasya
bhakṣito rogahā bhavet
//
rājikātha priyaṃguśca
sarṣapo mudgamāṣakau
raktikā caṇako vātha
vallamātro bhavedrasaḥ
//
eṣā mātrā rase proktā
sarvakarmaviśāradaiḥ
anupānena bhuñjīta
parṇakhaṇḍikayā saha
//
itthaṃ saṃsevite sūte
sarvarogādvimucyate
sarvapāpādvinirmuktaḥ
prāpnoti paramāṃ gatim
//
YRps, Adhyāya 2
pāradabandha
athedānīṃ pravakṣyāmi
rasarājasya baṃdhanam
anubhūtaṃ mayā kiṃcit
gurūṇāṃ hi prasādataḥ
//
bandhana:: subtypes
baṃdhaścaturvidhaḥ prokto
jalaukā khoṭapāṭakau
tathā bhasmābhidhaḥ sākṣāt
kathito'pi rasāgame
//
pakvabandho jalaukā syāt
piṣṭīstambhastu khoṭakaḥ
pāṭaḥ parpaṭikābandho
bhasma bhūtisamo bhavet
//
substances inducing bandhana
mūlikātra maṇiścaiva
svarṇakaṃ nāgavaṅgake
catvāra ete sūtasya
bandhanasyātha kāraṇam
//
uttamo mūlikābandho
maṇibandhastu madhyamaḥ
adhamo dhātubandhastu
pūtibandho 'dhamādhamaḥ
//
drutibandhaḥ pañcamo'sau
dehalohakaraḥ sadā
abhradrutiviśeṣeṇa
vijñeyo'sau bhiṣagvaraiḥ
//
mūlikābandha
kramaprāptamidaṃ vakṣye
mūlikābandhanaṃ rase
śuddho rākṣasavaktraśca
rasaścābhrakajāritaḥ
//
iṅgudīmūlaniryāse
marditaḥ pāradastryaham
tata uddhṛtya vastreṇa
baṃdhanaṃ kārayed bhiṣak
//
kāṃjike svedanaṃ kuryān
niyataṃ saptavāsaram
pācitaṃ cānnamadhye tu
kartavyaṃ vatsarāvadhi
//
tato dhūrtaphale nyastaṃ
svedayecchatasaṃkhyayā
pācito'sau mahātaile
dhūrtataile 'nnarāśike
//
baddhastu tena vidhinā
kaṭhinatvaṃ prajāyate
vaṃgasya stambhanaṃ samyak
karotyeva na saṃśayaḥ
//
dhārito'sau mukhe sākṣād
vīryastambhakaraḥ sadā
mūlikābaṃdhanaṃ hyekaṃ
kathitaṃ pāradasya vai
//
mūlikābandha (2)
athāparaḥ prakāro hi
bandhanasyāpi pārade
nāgārjunīmūlarasair
mardayed dinasaptakam
//
mukhacarvaṇasambhūtair
nimbakāṣṭhena peṣitaḥ
navanītasamas tena
jāyate pāradastataḥ
//
vastreṇa baṃdhanaṃ kṛtvā
phale dhaurte niveśayet
gomayairveṣṭitaṃ tacca
karīṣāgnau vipācayet
//
lāvakākhye puṭe samyak
kramavṛddhyā śataṃ puṭet
māsatrayapramāṇena
pācayedannamadhyataḥ
//
paścātpuṭaśataṃ dadyāc
chagaṇenātha pūrvavat
anenaiva prakāreṇa
badhyate sūtakaḥ sadā
//
dṛṣṭapratyayayogo'yaṃ
kathitaḥ sādhakāya vai
dhārito'sau mukhe samyak
vīryastaṃbhakaraḥ param
vaṃgastaṃbhakaro'pyevaṃ
baddhaḥ sūtavaro'pyalam
//
mūlikābandha
śuddhaṃ sujāritābhraṃ vai
sūtakaṃ ca vimardayet
arkamūlarasenaiva
vāsaraikaṃ prayatnataḥ
//
vajramūṣā tataḥ kāryā
sudṛḍhā masṛṇīkṛtā
arkamūlabhavenaiva
kalkena parilepitā
//
mūṣāmadhye rasaṃ muktvā
cāndhayed anyamūṣayā
yāmārdhaṃ dhmāpitaḥ samyak
rasakhoṭaḥ prajāyate
//
svāṃgaśītaṃ parijñāya
rasakhoṭaṃ samuddharet
varṣamātraṃ dhṛto vaktre
valīpalitanāśanaḥ
//
sarvasiddhikaro'pyeṣa
mūlikābaddhapāradaḥ
mūlikābaṃdhanaṃ satyaṃ
kṛtaṃ nāgārjunādibhiḥ
//
sarvasiddhikaraṃ śreṣṭhaṃ
sarvakāryakaraṃ sadā
//
mūlikābandha (4)
śuddhaṃ rasavaraṃ samyak
tathaivāmbarabhakṣitam
jalakūmbhīrasaiḥ paścān
mardayeddinasaptakam
//
tasyāḥ prakalpayenmūṣāṃ
sūtakaṃ tatra nikṣipet
anyasyāmandhamūṣāyāṃ
sūtamūṣāṃ nirundhayet
//
puṭaṃ tatra pradātavyaṃ
ekenāraṇyakena ca
puṭānyevaṃ pradeyāni
ekaikotpalavṛddhitaḥ
//
anenaiva prakāreṇa
puṭāni trīṇi dāpayet
bandhamāpnoti sūtendraḥ
satyaṃ guruvaco yathā
//
mūlikābandha (5)
cūrṇīkṛtāni satataṃ
dhūrtabījāni yatnataḥ
sūtarājasamānyevam
ūrdhvayantreṇa pātayet
//
ekaviṃśativārāṇi
tataḥ khalve nidhāpayet
iṅgudīpatraniryāse
mardayeddinasaptakam
//
bhṛṃgarājarasenaiva
viṣakharparakena ca
pāṭhārasena saṃmardya
lajjālusvarasena vai
//
tryahaṃ tryahaṃ ca saṃmardya
bandhamāyāti niścitam
dolāyaṃtreṇa saṃsvedya
saptāhaṃ dhūrtaje rase
//
viṣamūṣodare dhṛtvā
māṃse sūkarasaṃbhave
bharjayeddhūrtatailena
saptāhājjāyate mukham
//
kaṭhino vajrasadṛśo
jāyate nātra saṃśayaḥ
kṣīraṃ śoṣayate nityaṃ
kautukārthe na saṃśayaḥ
//
vīryaṃ vaṃgaṃ stambhayati
satyaṃ satyaṃ na saṃśayaḥ
prakārāḥ kathitāḥ pañca
sūtarājasya baṃdhane
//
vajrasattvena śatavedhī rasabandhaḥ (1)
vajrabaṃdhaṃ dvitīyaṃ tu
krameṇaiva yathātatham
rasaśāstrāṇi bahudhā
nirīkṣya pravadāmyaham
//
vajrasatvaṃ tathā sūtaṃ
samāṃśaṃ kārayed budhaḥ
rasapādasamaṃ hema
trayamekatra mardayet
//
vaṃdhyākarkoṭikāmūla
rasenaivātha bhāvayet
tathā dhūrtarasenāpi
citrakasya rasena vai
//
kāmbojīrasakenāpi
tathā nāḍīrasena vai
āsāṃ niyāmikānāṃ ca
rasaṃ vastreṇa gālayet
//
sūryātape dinaikaikaṃ
krameṇānena mardayet
aṃdhamūṣāgataṃ golaṃ
mudrayeddṛḍhamudrayā
//
lohasaṃpuṭake paścān
nikṣiptaṃ mudritaṃ dṛḍham
ghaṭikādvayamānena
dhmāpitaṃ bhastrayā khalu
//
svāṃgaśītalakaṃ jñātvā
gṛhṇīyātāṃ ca mūṣikām
utkhanyotkhanya yatnena
sūtabhasma samāharet
//
kācaṭaṃkaṇayogena
dhmāpitaṃ taṃ ca golakam
vedhate śatavedhena
sūtako nātra saṃśayaḥ
//
vaktrastho nidhanaṃ hanyād
dehalohakaro bhavet
//
vajrabhasmayogena rasabandhaḥ (7)
vajrabhasma tathā sūtaṃ
samaṃ kṛtvā tu mardayet
trinemikāvajravallī
sahadevīrasena ca
//
snuhikṣīreṇa saptāhaṃ
sūryagharme sutīvrake
rasagolaṃ suvṛttaṃ tu
śuṣkaṃ caivātha lepayet
//
kākamācīrasenaiva
lāṃgalīsvarasena hi
gojihvikārasenaiva
saptavāraṃ pralepayet
//
vajramūṣāgataṃ golaṃ
mudrayeddṛḍhamudrayā
lohasaṃpuṭamūṣāyām
andhitaṃ madhyasaṃsthitam
//
saptamṛtkarpaṭaiḥ samyag
lepitaṃ sudṛḍhaṃ kuru
dhmāpitaṃ dṛḍhamaṃgārais
tatrasthaṃ śītalīkṛtam
//
bhittvā mūṣāgataṃ sūtaṃ
khoṭaṃ nakṣatrasannibham
sarvakāryakaraṃ śubhraṃ
rañjitaṃ vedhakṛdbhavet
//
abhradrutyā rasabandhaḥ (8)
abhrakadrutibhiḥ sārdhaṃ
sūtakaṃ ca vimardayet
samāṃśena śilāpṛṣṭhe
yāmatrayamanāratam
//
kastūrīdhanasārābhyāṃ
kṛṣṇāgarusamanvitam
śarkarālaśunābhyāṃ ca
rāmaṭhena ca saṃyutam
//
palāśabījasya tathā
tatprasūnarasena hi
tīkṣṇāṃśunātha mṛditaṃ
drutibhiḥ saha sūtakam
//
milatyeva na saṃdehaḥ
kimanyair bahubhāṣitaiḥ
tato guñjārasenaiva
śvetavṛścīvakasya ca
//
lāṃgalyāśca rasaistāvad
yāvadbhavati bandhanam
//
tataḥ prakāśamūṣāyāṃ
pañcāṃgārairdhametkṣaṇam
bandhamāyāti vegena
yathā sūryodaye 'mbujam
//
abhradrutisamāyoge
rasendro vadhyate khalu
śivabhakto bhavetsākṣāt
satyavāk saṃyatendriyaḥ
//
śivayormelanaṃ samyak
tasya haste bhaviṣyati
rasāgameṣu yatproktaṃ
baṃdhanaṃ pāradasya ca
//
kathitaṃ tanmayā spaṣṭaṃ
nānubhūtaṃ na ceṣṭitam
//
vajradrutyā rasabandhaḥ (9)
vajrāṇāṃ brahmajātīnāṃ
drutirvallapramāṇikā
tolakaṃ śuddhasūtaṃ ca
mardayetkanyakārase
//
tāvattaṃ mardayetsamyag
yāvat piṣṭī prajāyate
kṛtvā mūṣāṃ samāṃ śuddhāṃ
dahanopalanirmitām
//
tanmadhye piṣṭikāṃ muktvā
piṣṭīmānaṃ viṣaṃ tvaheḥ
pidhānaṃ tādṛśaṃ kuryān
mukhaṃ tenātha rundhayet
//
kāṃsyabhājanamadhye tu
sthāpayenmūṣikāṃ śubhām
bhājanāni ca catvāri
caturdikṣu gatāni ca
//
citraṃ gharmaprasaṃgena
bandhamāyāti pāradaḥ
yāmātkharātape nityaṃ
śivenoktam atisphuṭam
//
vajradrutisamāyogāt
sūto bandhanakaṃ vrajet
sarveṣāṃ sūtabandhānāṃ
śreṣṭhaṃ satyamudīritam
//
suvarṇadrutyā rasabandhaḥ (10)
athedānīṃ pravakṣyāmi
sūtarājasya bandhanam
hemadrutiṃ rasendreṇa
mardayetsaptavāsarān
//
jvālāmukhīrasenaiva
dhautaḥ paścācca kāṃjikaiḥ
pratyahaṃ kṣālayedrātrau
rasenoktena vai divā
//
aṃdhamūṣāgataṃ paścān
mṛdā karpaṭayogataḥ
lepayetsaptavārāṇi
bhūgarte golakaṃ nyaset
//
dvādaśāṃgulavistīrṇaṃ
dvādaśāṃgulanimnakam
khātapramāṇaṃ kathitaṃ
gurumārgeṇa ca sphuṭam
//
tatropari puṭaṃ deyaṃ
gajāhvaṃ chagaṇena ca
yāmadvādaśakenaiva
badhyate pāradaḥ svayam
//
hemadrutau baddharaso
dehalohaprasādhakaḥ
sarvasiddhikaraḥ śrīmān
jarādāridryanāśanaḥ
//
suvarṇena rasabandhaḥ
dhātubandhastṛtīyo'sau
svahastena kṛto mayā
tadahaṃ kathayiṣyāmi
sādhakārthe yathātatham
//
bhūrjavatsūkṣmapatrāṇi
kārayetkanakasya ca
tānyeva kolamātrāṇi
palamātraṃ tu sūtakam
//
mardayennimbukadrāvair
dinamekamanāratam
tatastadgolakaṃ kṛtvā
kharparopari vinyaset
//
culyāmāropaṇaṃ kāryaṃ
dhānyāmlena niṣiñcayet
piṣṭistaṃbhastu kartavyo
niyataṃ tridināvadhi
//
tato dhūrtarasenaiva
svedayetsaptavāsarān
śvetā punarnavā ciṃcā
sahadevī ca nīlikā
//
tathā dhūrtavadhūś caiva
lāṃgalī suradālikā
sūtabandhakarā śreṣṭhā
proktā nāgārjunādibhiḥ
//
etāsāṃ svarasaiḥ paṅkair
lepayetsūtagolakam
triguṇair bhūrjapatraistu
veṣṭayettadanaṃtaram
//
vastreṇa poṭalīṃ baddhvā
svedayenniṃbukadravaiḥ
yāmatrayaṃ prayatnena
dhautaḥ paścād gavāṃ jalaiḥ
//
tato dhūrtaphalāntasthaṃ
pācayedbahubhiḥ puṭaiḥ
lāvakākhyaiḥ sumatimān
śobhanaḥ sūryakāntivat
jāyate nātra saṃdeho
baddhaḥ śivasamo bhavet
//
raupyeṇa rasabandhaḥ
aṣṭamāṃśena rūpyena
sūtakaṃ hi pramardayet
cāṃgerīsvarasenaiva
piṣṭikāṃ kārayed budhaḥ
//
khoṭaṃ baddhvā tu vipacet
dhūrtataile trivāsarān
tathā ca kaṃguṇītaile
karavīrajaṭodbhave
//
jātīphalodbhavenāpi
vatsanāgodbhavena ca
bhṛṃgyudbhavena ca tathā
samudraśoṣakasya vai
//
devadārubhavenāpi
pācayenmatimān bhiṣak
paścātsutīkṣṇamadirā
dātavyā tu tuṣāgninā
//
dināni saptasaṃkhyāni
mukham utpadyate dhruvam
śukrastambhakaraḥ samyak
kṣīraṃ pibati nānyathā
//
tutthena tutthotthatāmreṇa rasabandhaḥ
lohapātre suvistīrṇe
tutthakasyālavālakam
aṣṭasaṃskāritaṃ sūtaṃ
tasminnikṣipya mātrayā
//
tutthacūrṇena saṃchādya
pūrayennimbukadravaiḥ
pidhānena mukhaṃ ruddhvā
lohapātrasya yatnataḥ
//
nirvāte nirjane deśe
tridinaṃ sthāpayettataḥ
uṣṇakāṃjikayogena
kṣālayed bahuśo bhiṣak
//
navanītasamo varṇaḥ
sūtakasyāpi dṛśyate
rasakhoṭaṃ tato baddhvā
svedayetkāṃjikaistryaham
//
aśmacūrṇasya kaṇikām
adhye khoṭaṃ nidhāya ca
jalasekaḥ prakartavyaḥ
śītībhūtaṃ samuddharet
//
anenaiva prakāreṇa
trivāraṃ pācayed dhruvam
kaṭhinatvaṃ prayātyeva
satyaṃ guruvaco yathā
//
tato dhūrtaphalānāṃ hi
sahasreṇāpi pācayet
mukham utpadyate samyak
vīryastaṃbhakaro 'pyayam
//
dhātubījena rasabandhaḥ
vaṃgatīkṣṇe same kṛtvā
dhmāpayedvajramūṣayā
vaṅgam uttārayetsamyak
tīvrāṅgāraiḥ prayatnataḥ
//
anenaiva prakāreṇa
triguṇaṃ vāhayettrapu
bījaṃ śāṇapramāṇaṃ hi
sūtaṃ palamitaṃ bhavet
//
mardayetkanyakādrāvair
dinamekaṃ viśoṣayet
golasya svedanaṃ kāryam
ahobhiḥ saptabhistathā
//
triphalākvāthamadhye tu
triyāmaṃ svedayetsudhīḥ
kumāryāḥ svarasenaiva
bhṛṃgarājarasena hi
//
bhṛṃgīrasena ca tathā
tridinaṃ svedyameva hi
ekaikenauṣadhenaivaṃ
kācakūpyāṃ niveśayet
//
khaṭīpaṭuśivābhaktaṃ
piṣṭvā vaktraṃ nirundhayet
khātaṃ trihastamātraṃ syāl
laddīpūrṇaṃ tu kārayet
//
madhye tu kācaghaṭikāṃ
surāpūrṇāṃ niveśayet
bhūmisthāṃ māsayugmena
paścādenāṃ samuddharet
//
baddhaṃ sūtavaraṃ grāhyaṃ
śubhraṃ caṃdraprabhānibham
mukhasthaṃ kurute samyak
dṛḍhavajrasamaṃ vapuḥ
//
kāminīnāṃ śataṃ gacched
valīpalitavarjitaḥ
devīśāstrānusāreṇa
dhātubaddharaso'pyayam
//
prakāśito mayā samyak
nātra kāryā vicāraṇā
//
kāntalohena rasabandhaḥ
raseṃdraḥ kāntalohaṃ ca
tīkṣṇalohaṃ tathaiva ca
abhrasatvaṃ tathā tāpya
satvaṃ hemasamanvitam
//
samāṃśāni ca sarvāṇi
mardayennimbukadravaiḥ
niṣecayedekadinaṃ
paścād golaṃ tu kārayet
//
pakvamūṣā prakartavyā
golaṃ garbhe niveśayet
gojihvā kākamācī ca
nirguṃḍī dugdhikā tathā
//
kumārī meghanādā ca
madhusaiṃdhavasaṃyutā
etāsāṃ svarasenaiva
svedayedbahuśo bhiṣak
//
yāvaddṛḍhatvamāyāti
tāvatsvedyaṃ tu golakam
vaktre dhṛtaṃ jarāmṛtyuṃ
nihanti ca na saṃśayaḥ
//
sarvarogānnihatyāśu
vayaḥ stambhayate dhruvam
karṇe kaṇṭhe tathā haste
dhāritā mastake'pi vā
abhicārādidoṣāśca
na bhavanti kadācana
//
caturvidhānyeva tu bandhanāni
śrīsūtarājasya mayoditāni
kurvanti ye tattvavido bhiṣagvarā
rājñāṃ gṛhe te'pi bhavanti pūjyāḥ
//
iti paramarahasyaṃ sūtarājasya coktaṃ
rasanigamamahābdher labdham etat suratnam
sakalaguṇavariṣṭhā vādinaḥ kautukajñā
nijahṛdi ca sukaṇṭhe dhārayiṣyanti tajjñāḥ
//
YRps, Adhyāya 3
atha mayā rasabhasma nigadyate
sakalapāradaśāstraniyogataḥ
sasitakṛṣṇasupītakalohitaṃ
bhavati varṇacatuṣṭayabhūṣitam
//
mercury:: production from darada
haṃsapākadaradaḥ suśobhito
nikhilanimbarasena vimarditaḥ
niyatayāmacatuṣṭayamamlake
ghanarase samabhāgaviloḍitaḥ
//
ḍamarukābhidhayaṃtraniveśitas
tadanu loharajaḥ khaṭikāsamam
supayasā lavaṇena vimarditaṃ
kuru bhiṣagvara yantrasurodhanam
//
niyatayāmacatuṣṭayavahninā
mṛdu samaṃ rasamatra vipācayet
upari tatra jalena niṣiñcayed
iti bhaveddaradād varasūtakaḥ
//
akhilaśodhavareṇa ca vai yathā
sakalakañcukadoṣavivarjitaḥ
bahuladoṣaharo'pi bhavettathā
bhavati śuddhatamo daradodbhavaḥ
//
mercury:: medic. use (rasakarpūra?)
vimalasūtavaro hi palāṣṭakaṃ
tadanu dhātukhaṭīpaṭukāṃkṣikāḥ
pṛthagimāśca catuṣpalabhāgikāḥ
sphaṭikaśuddhapalāṣṭakasaṃmitāḥ
//
saha jalena vimṛdya ca yāmakaṃ
lavaṇakāmlajalena vimiśritāḥ
uditadhātugaṇasya ca mūṣikāṃ
kuru viṣaṃ viniveśaya tatra vai
//
ḍamarūkābhidhayaṃtravareṇa taṃ
dvidaśayāmamamuṃ paca vahninā
pavanapittakaphakṣayahārakaḥ
sakalarogaharaḥ paramaḥ sadā
//
gajapater balavad balado nṛṇāṃ
dvijapatīkṣaṇavannayanapradaḥ
yuvatikāmavilāsavidhāyako
bhavati sūtavaraḥ sukhadaḥ sadā
saghanasārarasaḥ kila kāntidas tv
akhilakuṣṭhaharaḥ kathito mayā
//
mercury:: aruṇabhasman
vigatadoṣakṛtau rasagaṃdhakau
tadanu luṅgarasena pariplutau
praharayugmamitaṃ ca śilātale
ravikareṇa vimardya vicūrṇitau
//
rucirakācaghaṭīviniveśitau
sikatayaṃtravareṇa dinatrayam
kuru bhiṣagvara vahnim adhastataḥ
sa ca bhavedaruṇaḥ kamalacchaviḥ
//
udayabhāskaranāmaraso hyayaṃ
bhavati rogavighātakaraḥ svayam
magadhajāmadhunā saha guñjikā
trayamitaśca sadā parisevitaḥ
//
lalitakāmavidhāvabhilāṣukaḥ
sthavirako'pi ratau taruṇāyate
gadaharo balado'pi hi varṇado
bhavati karmavipākajarogahā
sakalasūtakaśāstravimarśanād
dvijavareṇa mayā prakaṭīkṛtaḥ
//
mercury:: red bhasman
rasavidāpi rasaḥ pariśodhito
vigatadoṣakṛto'pi hi gaṃdhakaḥ
vimalalohamaye kṛtakharpare hy
amalasārarajaḥ parimucyatām
//
atikuśāgniyute dravati svayaṃ
tadanu tatra rasaḥ parimucyatām
viśadalohamayena ca darviṇā
vighaṭayetpraharatrayasaṃmitam
//
tadanu kācaghaṭīṃ viniveśya vai
sikatayantravareṇa hi pācitaḥ
dvidaśayāmamadhaḥkṛtavahninā
bhavati raktarasastalabhasmasāt
//
gatabalena nareṇa susevito
bhavati vājikaraḥ sukhadaḥ sadā
//
sa ca valīpalitāni vināśayec
chataśaratsu nirāmayakṛtparam
//
mercury:: red bhasman
vimalanāgavaraikavibhāgikaṃ
harajabhāgacatuṣṭayamiśritam
satatameva vimardya śilātale
balivasāṃ ca samāṃ kuru tadbhiṣak
//
dinamitaṃ suvimardya ca kanyakā
svarasa ainakareṇa viśoṣayet
tadanu sūtavarasya tu kajjalīṃ
rucirakācaghaṭe viniveśaya
//
divasayugmamadhaḥ kṛtavahninā
sa ca bhavedaruṇaḥ kamalacchaviḥ
sakalarogavināśanavahnikṛt
balakaraḥ paramo'pi hi kāntikṛt
//
nayanarogavināśakaro bhavet
sakalakāmukavibhramakārakaḥ
sa khalu karmavipākajarogahā
viśadanāgayutaḥ khalu pāradaḥ
//
mercury:: jāraṇa with sulfur
mṛdumṛdā racitā masṛṇeṣṭikā
upari gartavareṇa ca saṃyutā
rasavaraṃ daśaśāṇamitaṃ hi tat
saśukapicchavareṇa nidhāpayet
//
sakalapūrṇakṛtaṃ ca sugartakaṃ
galitanimbuphalodbhavakena vai
sthagaya taṃ ca pidhānavareṇa vai
mṛditayā sumṛdā parimudritam
//
tadanu kukkuṭānāṃ puṭe śṛto
hupalakena vanodbhavakena vai
vidhividā bhiṣajā hyamunā kṛto
vimalaṣaḍguṇagandhakam aśnute
//
sa ca śarīrakaro'pyatha lohakṛt
sakalasiddhikaraḥ paramo bhavet
śataguṇaṃ hi yadā parijīryate
rasavaraḥ khalu hemakaro bhavet
//
mercury:: rasapoṭṭalī
saśukapicchasamo'pi hi pārado
bhavati khalvatalena ca kuṭṭitaḥ
dṛḍhatarāmupakalpaya parpaṭīṃ
vasanabaddhakṛtāmapi poṭalīm
//
upari nāgarasena vilepitā
ravikareṇa sadā pariśoṣitām
kanakapatrarasena ca saptadhāpy
avanigartatale viniveśaya
//
avanigartam aratnikam āyataṃ
dvidaśamaṅgulameva sunimnakam
sikatayā paripūrya tadardhakaṃ
tadanu tatra niveśaya poṭṭalīm
//
upari vālukayā paripūrya tac
chagaṇakaiśca puṭaṃ paridīyatām
dvidaśayāmam athāgnimaho kuru
bhavati tena mahārasapoṭalī
iti mayā kathitā rasapoṭalī
balakarā sukarā sukhasiddhidā
//
mercury:: māraṇa
viśadasūtasamo'pi hi gaṃdhakas
tadanu khalvatale suvimarditaḥ
tridinameva hi haṃsapadīrase
dinakarasya kareṇa suśoṣitaḥ
//
vimalalohamaye dṛḍhakharpare
tadanu kajjalikāṃ pratimucya vai
karamitā sukṛtāpi hi cuhlikā hy
upari tatra niveśaya ca bhājanaṃ
//
amalalohamayena ca darviṇā
rasavaraṃ niyataṃ parimardayet
tadanu vahnimadhaḥ kuru vai dṛḍhaṃ
satatameva hi yāmacatuṣṭayam
//
supaca eṣa raso jaladopamo
bhavati vallamito madhunā yutaḥ
kavalitaḥ kṣayarogagaṇāpaho
madanavṛddhikaraḥ paramo nṛṇām
//
sa ca valīpalitāni vināśayet
sakalakuṣṭhavināśakaraḥ paraḥ
//
mercury:: māraṇa
mṛdumṛdā parikalpitamūṣikāṃ
rasamitāṅgulikāṃ bhuvi saṃnyaset
rasavaraṃ vimalaṃ ca suśobhitaṃ
saśukapicchasamaṃ parimarditam
//
rasasamānamitaṃ dhṛtamūṣayā
dvitayayugmakṛtaṃ parimudritam
kanakamūlarasena ca pācitaṃ
tadanu saptadinaṃ kṛśavahninā
//
rasavarasya śubhaṃ hi vipācanaṃ
yavamito rasarājavaras tadā
dinamukhe pratihanti subhakṣitaḥ
sakaladoṣakṛtāṃ vikṛtiṃ jayet
//
rasaparpaṭī
rasavaraṃ palayugmamitaṃ śubhaṃ
ruciratāmramayaḥ samabhāgikam
balivasāṃ ca ghṛtena vimardayed
atikṛśāgnikṛte dravati svayam
//
tadanu tāmrarasau viniveśyatāṃ
trayamidaṃ sarasaṃ ca vimarditam
drutamayaṃ ca sadāyasabhājane
tadanu sūtakṛtāṃ varakajjalīm
//
vighaṭayedatha lohasudarviṇā
tadanu mocadalopari ḍhālyate
bhavati sāratamā rasaparpaṭī
sakalarogavighātakarī hi sā
//
kuru samānakaṭutrayasaṃyutāṃ
maricayugmamitāṃ sukhadāṃ sadā
//
anupāne prayoktavyā
triphalākṣaudrasaṃyutā
parpaṭīṃ bhakṣayetprātas
tathā tryūṣaṇasaṃyutām
//
sannipātaharā sā tu
pañcakolena saṃyutā
bhakṣitā madhunā sārdhaṃ
sarvajvaravināśinī
//
kaṇākṣaudreṇa sahitā
sarvaśophānnikṛntati
śyāmātrikaṭukenāpi
vātajāṃ grahaṇīṃ jayet
//
guggulutriphalāsārdhaṃ
vātaraktaṃ vināśayet
vātaśūlaharā samyak
hiṃgupuṣkarasaṃyutā
//
vyoṣaiḥ kanyārasairvāpi
kaphāmayavināśinī
daśamūlaśṛtenāpi
vātajvaranibarhaṇī
//
vākucībījakalkena
kaṇḍūpāme vināśayet
āruṣkareṇa sahitā
sā tu sidhmavināśinī
//
gomūtreṇānupānena
cārśorogavināśinī
navamālyarjunaścaiva
citrako bhṛṅgarājakaḥ
//
śālmalī nimbapaṃcāṃgaṃ
kalhāraśca guḍūcikā
nirguṃḍī ca samāṃśāni
kārayedbhiṣaguttamaḥ
//
cūrṇīkṛtya ca tatsarvaṃ
parpaṭyāścānupānakam
aṣṭādaśa ca kuṣṭhāni
nihantyeva na saṃśayaḥ
//
parpaṭī rasarājaśca
rogānhantyanupānataḥ
apathyaṃ naiva bhuñjīyād
doṣadūṣyādyapekṣayā
//
rasaparpaṭī
śuddhaṃ rasaṃ gaṃdhakameva śuddhaṃ
pṛthak samāṃśaṃ kuru yatnatastataḥ
eraṃḍamūlasya rasena sūtaṃ
tathādrikarṇyā svarasena mardayet
//
taṃ kākamācyāḥ svarasena piṣṭvā
tathā ca taṃ dāḍimabījatoyaiḥ
krameṇa sūtaṃ hi dinaiścaturbhiḥ
śuddhatvamāyāti hi niścayena
//
tatastu gaṃdhaṃ khalu mārkavadravair
vibhāvyamānaṃ kuru lohapātre
pradrāvayettaṃ badarasya cāgninā
praḍhālayed bhṛṃgarase trivāram
//
kāryā tataḥ kajjalikā vimardya
tāṃ drāvayellohamaye supātre
praḍhālayettāṃ kadalīdale hi
saṃchādya cānyena dalena paścāt
//
tasyās tv adhordhvaṃ pradadīta gomayaṃ śītīkṛtā gavyaghṛtena bharjitā /
rogānaśeṣānmaladoṣajātān hinasti caiṣā rasaparpaṭī hi //
sā jīrakeṇaiva tu rāmaṭhena
vātāmaśūlaṃ gṛhaṇīṃ sakāmalām
gulmāni cāṣṭāvudarāṇi hanyāt
saṃsevitā śuddharasasya parpaṭī
//
mayāpi sadvaidyahitāya nūnaṃ
pradarśiteyaṃ khalu roganāśinī
//
mercury:: māraṇa
sūtaṃ suśuddhaṃ lavaṇaiścaturbhiḥ
kṣāraistribhiścāpi vimardayecca
saṃśoṣya paścādapi hiṃgurājikā
śuṃṭhībhirebhiśca samaṃ vimardya
//
rasena sārdhaṃ hi kumārikāyā
mūṣāṃ vidadhyādravigharmaśoṣitām
tasyāṃ nidhāyātha rasasya golakaṃ
taṃ sveditaṃ cāmlarasena samyak
//
yāmāṣṭakenāgnikṛtena dolayā
paścād rasenābhivimardito'sau
bhekaparṇyuruvubhṛṃgarājakaiḥ
śṛṅgaveragirikarṇikārasaiḥ
//
kākamācijavibhaktikājalair
dhūrtajairapi jayantikādravaiḥ
siṃdhuvārakarasena marditaṃ
masṛṇakhalvatale trivāsaram
//
pratirasaṃ ca viśoṣya hi bhakṣayed
raktikādvayamitaṃ rujāpaham
kekimāhiṣavarāhapittakaiḥ
kacchapasya ca rasena marditam
jāyate'dhikataraṃ guṇena vai
sannipātabhavamūrcchanaṃ jayet
//
yaḥ śrīsūtavarasya sevanamidaṃ nityaṃ karotīha vai
dīrghāyurdhanadhānyadharmasahitaḥ prāpnoti saukhyaṃ param
loke kīrtiparaṃparāṃ vitanute dharme matirjāyate
prānte tasya parā gatirhi niyataṃ satyaṃ śivenoditam
//
YRps, Adhyāya 4
athedānīṃ pravakṣyāmi
dhātuśodhanamāraṇam
anubhūtaṃ mayā kiṃcit
kiṃcit śāstrānusārataḥ
//
aṣṭadhātavaḥ
suvarṇaṃ rajataṃ ceti
śuddhalohamudīritam
tāmraṃ caivāśmasāraṃ ca
nāgavaṃgau tathaiva
//
pūtilohaṃ nigaditaṃ
dvitīyaṃ rasavedinā
saṃmiśralohaṃ tritayaṃ
saurāṣṭrarītivartakam
ete'ṣṭau dhātavo jñeyā
lohānyevaṃ bhavanti hi
//
suvarṇabhedāḥ
suvarṇaṃ dvividhaṃ jñeyaṃ
rasajaṃ khanisaṃbhavam
anye trayaḥ suvarṇasya
prakārāḥ santi noditāḥ
//
gold:: rasaja
rasajaṃ rasavedhena
jāyate hema sundaraṃ
taccaturdaśavarṇāḍhyaṃ
sarvakāryakaraṃ param
//
khanija:: origin
parvate bhūmideśeṣu
khanyamāneṣu kutracit
dṛśyate khanijaṃ prājñais
taccaturdaśavarṇakam
//
gold:: śodhana
rūpyādiyogena yadā
miśraṃ svarṇaṃ hi jāyate
hemakāryaṃ na cettena
tadā śodhyaṃ bhiṣagvaraiḥ
//
hīnavarṇasya hemnaśca
patrāṇyeva tu kārayet
khaṭikāpaṭucūrṇaṃ ca
kāṃjikena pramardayet
//
patrāṇi lepayettena
kalkenātha prayatnataḥ
āraṇyotpalakaiḥ kāryā
koṣṭhikā nātivistṛtā
//
madhye tatsaṃpuṭaṃ muktvā
vahniṃ prajvālayettataḥ
evaṃ puṭatrayaṃ dattvā
śuddhaṃ hema samuddharet
//
na tu śuddhasya hemnaśca
śodhanaṃ kārayedbhiṣak
anyeṣāmeva lohānāṃ
śodhanaṃ kārayed bhiṣak
//
gold:: māraṇa:: niruttha
tataḥ svarṇabhavaṃ patraṃ
tāpitaṃ hi vinikṣipet
jvālāmukhīrase ṣaṣṭhī
puṭairbhasmībhavatyalam
//
guruṇā kathitaṃ samyak
nirutthaṃ jāyate dhruvam
rogānhinasti sakalān
nātra kāryā vicāraṇā
//
gold:: māraṇa:: niruttha
hemnaḥ patrāṇi sūkṣmāṇi
sūcivedhyāni kārayet
purāmbubhasmasūtena
lepayitvātha śoṣayet
//
saṃpuṭe ca tato rundhyāt
puṭayeddaśabhiḥ puṭaiḥ
mriyate nātra saṃdeho
nirutthaṃ bhasma jāyate
//
gold:: māraṇa
hemnaḥ sūkṣmadalāni bhūrjasadṛśānyādāya saṃlepya vai
vajrīdugdhakahiṅguhiṅgulasamair ekatra piṣṭīkṛtaiḥ
satyaṃ saṃpuṭake nidhāya daśabhiścaivaṃ puṭaiḥ kukkuṭaiḥ
pācyaṃ hema ca raktagairikasamaṃ saṃjāyate niścitam
//
gold:: māraṇa
lohaparpaṭīkābaddhaṃ
mṛtaṃ sūtaṃ samāṃśakam
vidrute hemni nikṣiptaṃ
svarṇabhūtiprabhaṃ bhavet
//
tadbhasma puratoyena
daradena samanvitam
mardayed dinam ekaṃ tu
saṃpuṭe dhārayettataḥ
//
puṭitaṃ daśavāreṇa
svarṇaṃ siṃdūrasannibham
jāyate nātra saṃdeho
raṃjanaṃ kurute dhruvam
dehaṃ lohaṃ ca matimān
sudhanī sādhayedidam
//
gold:: mṛta:: medic. properties
etatsvarṇabhavaṃ karotica rajaḥ saundaryatāṃ vai sadā
rogāndaivakṛtān nihanti sakalānyevaṃ tridoṣodbhavān
yaḥ seveta naraḥ samān dvidaśakān vṛddhaśca no jāyate
doṣāścaiva garodbhavā viṣakṛtā āgantujā naiva hi
//
silver:: subtypes
rūpyaṃ ca trividhaṃ proktaṃ
khanijaṃ sahajaṃ tathā
kṛtrimaṃ ca trayo bhedāḥ
kathitāḥ pūrvasūribhiḥ
//
silver:: khanija
bhūdhare kutra cetprāptaṃ
khanyamāne ca khanijam
silver:: sahaja
kailāsaśikharājjātaṃ
sahajaṃ tadudīritam
//
silver:: kṛtrima
rasavedhena yajjātaṃ
vaṅgāttatkṛtrimaṃ matam
silver:: śuddha:: parīkṣā
yadrūpyaṃ vahninā taptam
ujjvalaṃ hi viniḥsaret
tacchuddhaṃ kaladhūtaṃ hi
sarvakāryakaraṃ param
//
silver:: śodhana
tāmrādisaṃsargabhavaṃ tvaśuddhaṃ
rūpyaṃ hi miśraṃ khalu doṣalaṃ ca
tacchodhayedvai bhasitasya mūṣyāṃ
sīsena sārdhaṃ rajataṃ tu dhmāpayet
//
tārācca ṣaḍguṇaṃ nāgaṃ
dhmāpayedyatnataḥ sudhīḥ
śanair vidhamyamānaṃ hi
doṣaśūnyaṃ prajāyate
//
anenaiva prakāreṇa
śodhayedrajataṃ sadā
sarvakārye prayoktavyaṃ
sarvasiddhividhāyakam
//
silver:: māraṇa
bhāgamekaṃ tu rajataṃ
sūtabhāgacatuṣṭayam
mardayed dinamekaṃ tu
satataṃ nimbuvāriṇā
//
peṣaṇājjāyate piṣṭīr
dinaikena tu niścitam
mūṣāmadhye tu tāṃ muktvā
adhordhvaṃ gaṃdhakaṃ nyaset
//
vālukāyaṃtramadhyasthāṃ
dinaikaṃ tu dṛḍhāgninā
pācitāṃ tu prayatnena
svāṃgaśītalatāṃ gatām
//
tālenāmlena sahitāṃ
marditāṃ hi śilātale
tato dvādaśavārāṇi
puṭānyatra pradāpayet
//
anena vidhinā samyak
rajataṃ mriyate dhruvam
silver:: māraṇa
tāramākṣikayoścūrṇam
amlena saha mardayet
//
viṃśatpuṭena tattāraṃ
bhūtībhavati niścitam
repeated māraṇa
puṭādhikyaṃ hi lohānāṃ
samyak syād guṇakāri ca
raṃjanaṃ kurute'tyarthaṃ
raktaṃ śvetatvamādiśet
//
silver:: mṛta:: medic. properties
śuddhaṃ bhasmīkṛtaṃ rūpyaṃ
sāraghājyasamanvitam
netrarogānapi sadā
kṣavajāngudajānapi
//
pittajān kāsasambhūtān
pāṇḍujānudarāṇi ca
doṣajānapi sarvāṃśca
nāśayedaruciṃ sadā
//
copper:: subtypes
tāmraṃ cāpi dvidhā proktaṃ
nepālaṃ mlecchadeśajam
nepāladeśajād anyan
mlecchaṃ tatkathitaṃ budhaiḥ
//
copper:: śodhana
sīsakena samaṃ tāmraṃ
rajatenaiva śodhayet
paścānmāraṇakaṃ samyak
kartavyaṃ rasavādinā
//
copper:: māraṇam
kṛtvā tāmrasya patrāṇi
kanyāpatre niveśayet
kukkuṭākhye puṭe samyak
puṭayettadanaṃtaram
//
sūtagaṃdhakayoḥ piṣṭiḥ
kāryā cātimanoramā
vimardya nimbutoyena
tāni patrāṇi lepayet
//
sthālīmadhye nirundhyātha
pacedyāmacatuṣṭayam
pañcadoṣavinirmuktaṃ
śulbaṃ tenaiva jāyate
//
copper:: māraṇa
ravitulyena balinā
sūtakena samena ca
tālakena tadardhena
śilayā ca tadardhayā
//
cūrṇaṃ kajjalasaṃkāśaṃ
kārayenmatimān bhiṣak
//
śarāvasaṃpuṭasyāntaḥ
patrāṇyādhāya yatnataḥ
uparyupari patrāṇi
kajjalīṃ ca nidhāpayet
//
yāmaikaṃ pācayedagnau
garbhayantrodarāntare
svāṃgaśītaṃ samuttārya
khalve sūkṣmaṃ pracūrṇayet
//
lehayenmadhusaṃyuktam
anupānair yathocitaiḥ
copper:: māraṇa (?)/somanātha (?)
śuddhatāmrasya patrāṇi
kartavyāni prayatnataḥ
//
tatsamāṃśasya gaṃdhasya
pāradasya samasya ca
//
tālakasya tadardhasya
śilāyāśca tadardhataḥ
lāṃgalīcitrakavyoṣa
tālamūlīkarañjakaiḥ
//
viṣaśamyākātiviṣā
saiṃdhavaiśca samāṃśakaiḥ
jaṃbīrasya draveṇātha
cūrṇaṃ cātidravīkṛtam
//
tatsarvaṃ hi śilābhāṇḍe
vinidhāya prayatnataḥ
sūcīvedhyāni patrāṇi
rasenālepitāni ca
//
kalkamadhye viniḥkṣipya
dinasaptakameva hi
cūrṇīkṛtaṃ tu madhvājyaiḥ
kaṇādvayasamanvitam
//
lehitaṃ vallamātraṃ hi
jarāmṛtyuvināśanam
kathitaṃ somadevena
somanāthābhidhaṃ śubham
//
copper:: māraṇa
śuddhaṃ śulvaṃ gaṃdhakaṃ vai samāṃśaṃ
pūrvaṃ sthālyāṃ sthāpayedgaṃdhakārdham
madhye śulbaṃ sthāpanīyaṃ prayatnāt
tasyordhvaṃ vai gaṃdhacūrṇasya cārdham
//
sthālīmukhe cūrṇaghaṭīṃ niveśya
lepaṃ tathā saindhavamṛtsnayāpi
cullyāṃ ca kuryādatha vahnimeva
yāmatrayeṇaiva supācitaṃ bhavet
//
śītībhūtaṃ doṣahīnaṃ tadeva
kṛtvā cūrṇaṃ gālitaṃ vastrakhaṇḍe
sevyaṃ samyak caikavallapramāṇaṃ
kāsaṃ śvāsaṃ hanti gulmapramehān
//
copper:: mṛta:: medic. use
vallam ekaṃ tāmrabhasma
pūrvāhṇe bhiṣajājñayā
pariṇāmabhavaṃ śūlaṃ
tathā cāṣṭavidhaṃ ca ruk
//
udaraṃ pāṇḍuśophaṃ ca
gulmaplīhayakṛtkṣayān
agnisādakṣayakṛtān
mehādīn grahaṇīgadān
//
jayedbahuvidhān rogān
anupānaprabhedataḥ
pippalīmadhunā sārdhaṃ
sarvadoṣaharaṃ param
//
arśo'jīrṇajvarādīṃśca
nihanti ca rasāyanam
vṛddhiśvasanakāsaghnaṃ
jarāmṛtyuvināśanam
//
iron:: subtypes
yathottaraṃ syād guṇavarṇahīnaṃ
prakāśitaṃ vaidyavareṇa samyak
kāṃtaṃ tathā tīkṣṇavaraṃ hi muṇḍaṃ
lohaṃ bhavedvai trividhaṃ krameṇa
//
kānta:: subtypes
kāṃtaṃ caturdhā kila kathyate'tra
tadromakaṃ bhrāmakacumbake ca
saṃdrāvakaṃ śreṣṭhatamaṃ tathā hi
saṃkathyate śāstravidai rasajñaiḥ
//
romakam
khanyāṃ saṃkhanyamānāyāṃ
pāṣāṇā niḥsaranti ye
tebhyo yaddrāvitaṃ lohaṃ
romakaṃ tatpracakṣate
//
bhrāmakam
yatra kvāpi girau śreṣṭhe
labhyate bhrāmakopalaḥ
tasmājjātaṃ tu yallauhaṃ
bhrāmakaṃ tadihocyate
//
cumbakam
viṃdhyācale bhavedaśmā
lohaṃ cumbati cādbhutam
na muñcatyeva satataṃ
śivabhaktiṃ yathānugaḥ
//
drāvakam
himādrau labhyate duḥkhād
yaḥ spṛṣṭo drāvayedayaḥ
suvarṇādīṃśca tadvaddhi
tatkāṃtaṃ drāvakaṃ bhavet
//
kānta:: parīkṣā:: śuddha
śuddhe kāṃtabhave pātre
śṛtaṃ dugdhaṃ hi nodgiret
pānīyaṃ kvathitaṃ cāsmin
hiṃgugaṃdhasamaṃ bhavet
//
tailabiṃdurjale kṣipto
na cātiprasṛto bhavet
lepo'pi naiva jāyeta
śuddhakāṃtasya lakṣaṇam
//
muṃḍācchataguṇaṃ tīkṣṇaṃ
tīkṣṇātkāṃtaṃ mahāguṇam
koṭisaṃkhyāguṇaṃ proktaṃ
cuṃbakaṃ drāvakaṃ tathā
//
iron:: śodhana
śaśaraktena liptaṃ hi
saptavāreṇa tāpitam
kāṃtādisarvalohaṃ hi
śudhyatyeva na saṃśayaḥ
//
iron:: śodhana
sāmudralavaṇaistadval
lepitaṃ triphalājale
nirvāpitaṃ bhavecchuddhaṃ
satyaṃ guruvaco yathā
//
iron:: māraṇa
lohacūrṇaṃ ghṛtāktaṃ hi
kṣiptvā lohasya kharpare
agnivarṇaprabhaṃ yāvat
tāvaddarvyā pracālayet
//
khalve ca vipacettadvat
pañcavāram ataḥ param
varodakaiḥ puṭellohaṃ
caturvāram idaṃ khalu
//
supeṣitaṃ vāritaraṃ
jāyate nātra saṃśayaḥ
anena vidhinā kāryaṃ
sarvalohasya sādhanam
//
jāyate sarvarogānāṃ
sevitaṃ palitāpaham
iron:: māraṇa
lohacūrṇaṃ paladvaṃdvaṃ
guḍagaṃdhau samāṃśakau
//
khalve vimardya nitarāṃ
puṭedviṃśativārakam
peṣaṇaṃ tu prakartavyaṃ
puṭaḥ paścātpradīyate
//
anena vidhinā samyag
bhasmībhavati niścitam
sarvarogānnihantyeva
nātra kāryā vicāraṇā
//
śvetā punarnavāpatra
toyena daśasaṃkhyakāḥ
puṭāstatra pradeyāśca
sindūrābhaṃ prajāyate
//
iron:: māraṇa
athāparaḥ prakāro'tra
kathyate lohamāraṇe
lohacūrṇasamaṃ gaṃdhaṃ
mardayetkanyakādravaiḥ
//
piṇḍīkṛtaṃ lohapātre
chāyāyāṃ sthāpayecciram
mriyate nātra saṃdeho hy
anubhūtaṃ mayaiva hi
//
iron:: bhasman:: medic. use
nirutthaṃ lohajaṃ bhasma
sevetātra pumānsudhīḥ
vyoṣavellājyamadhunā
ṭaṃkamānena miśritam
//
jarāṃ ca maraṇaṃ vyādhiṃ
hanyātputrapradāyakam
jarādoṣakṛtān rogān
vinihanti śarīriṇām
//
tin:: subtypes
baṃgaṃ tu dvividhaṃ proktaṃ
khuraṃ miśraṃ tathaiva ca
khura:: phys. properties
yacchuddhaṃ saralaṃ śubhraṃ
khuraṃ tadabhidhīyate
//
khura:: śodhana
bhallātakabhave taile
khuraṃ śudhyati ḍhālitam
tin:: miśraka:: śodhana
punarnavāsindhucūrṇa
viṣayuktaṃ praḍhālitam
takramadhye trivāraṃ hi
miśraṃ baṃgaṃ viśudhyati
//
tin:: māraṇa
chāṇopari kṛte garte
ciṃcātvakcūrṇakaṃ kṣipet
karṣamānāṃ baṃgacakrīṃ
tatropari nidhāpayet
//
cakrīṃ caturguṇenaiva
veṣṭitāṃ dhārayettataḥ
chagaṇena viśuṣkeṇa
puṭāgniṃ dāpayettataḥ
//
svāṃgaśītaṃ samuddhṛtya
sarvakāryeṣu yojayet
anena vidhinā śeṣam
apakvaṃ mārayed dhruvam
//
tin:: māraṇa
athāparaḥ prakāro hi
vakṣyate cādhunā mayā
śuddhabaṃgasya patrāṇi
samānyeva tu kārayet
//
ajāśakṛt varā tulyā
cūrṇitā ca niśā tathā
caturasramatho nimnaṃ
gartaṃ hastapramāṇakam
//
kṛtvā chagaṇakaiścārdhaṃ
pūrayetsatataṃ bhiṣak
tataḥ śaṇabhavenāpi
vastreṇācchādya gartakam
//
pūrvaṃ prakalpitaṃ cūrṇaṃ
tatropari ca vinyaset
tasyopari ca patrāṇi
samāni parito nyaset
//
cūrṇenācchādya yatnena
chagaṇenātha pūrayet
puṭayedagninā samyak
svāṃgaśītaṃ samuddharet
//
mṛtaṃ baṃgaṃ tataḥ paścān
mardayetpūravāriṇā
samāṃśaṃ rasasindūram
anena saha melayet
//
khalve dṛḍhataraṃ piṣṭvā
kācakūpyāṃ niveśayet
vipacedagniyogena
yāmaṣoḍaśamātrayā
//
hemaprabhaṃ mṛtaṃ baṃgaṃ
jāyate rasavaṅgakam
tin:: mṛta:: medic. properties
baṃgaṃ vātakaraṃ rūkṣaṃ
tiktaṃ mehapraṇāśanam
medaḥkṛmyāmayaghnaṃ hi
kaphadoṣaviṣāpaham
//
sarvarogān haratyāśu
śaktidāyi guṇādhikam
//
yathārogabalaṃ vīkṣya
dātavyaṃ vallamātrakam
aśītirvātajān rogān
tathā mehāṃśca viṃśatiḥ
hanti bhakṣaṇamātreṇa
saptakaikena nānyathā
//
tin:: mṛta:: medic. properties
baṃgaṃ vātakaraṃ rūkṣaṃ
proktaṃ mehapraṇāśanam
kṛmimedāmayaghnaṃ hi
kaphadoṣaviṣāpaham
//
lead:: parīkṣā:: good quality
chede kṛṣṇaṃ guru snigdhaṃ
drutadrāvam athojjvalam
kṛṣṇavarṇaṃ bahiḥ śuddhaṃ
nāgaṃ hitamato'nyathā
//
lead:: śodhana
dālayecca rase nāgaṃ
sinduvāraharidrayoḥ
evaṃ nāgo viśuddhaḥ syān
mūrcchāsphoṭādi nācaret
//
lead:: māraṇa
śuddhanāgasya patrāṇi
sadalānyeva kārayet
śilāṃ vāsārasenāpi
mardayed yāmamātrakam
//
patrāṇyālepayettena
tataḥ saṃpuṭake nyaset
puṭena vipaced dhīmān
vārāheṇa kharāgninā
evaṃ kṛte trivāreṇa
nāgabhasma prajāyate
//
lead:: māraṇa
athāparaprakāreṇa
nāgamāraṇakaṃ bhavet
lohapātre drute nāge
gharṣaṇaṃ tu prakārayet
//
caturyāmaṃ prayatnena
mūlaiścaiva palāśajaiḥ
adhastājjvālayetsamyak
haṭhāgniṃ mriyate dhruvam
raktābhaṃ jāyate cūrṇaṃ
sarvakāryeṣu yojayet
//
jāyate sarvakāryeṣu
rogocchedakaraṃ sadā
nāgasya māraṇaṃ proktaṃ
bahudhā bahubhirbudhaiḥ
//
sarvathā sūtanāgasya
śaṃbhośca maraṇaṃ nahi
//
lead:: mṛta:: medic. properties
pramehān vātajān rogān
dhanurvātādikān gadān
viṃśatiśleṣmajāṃścaiva
nihanti ca na saṃśayaḥ
//
brass:: subtypes
pittalaṃ dvividhaṃ proktaṃ
rītikā kākatuṃḍikā
rītikā:: parīkṣā
taptā tuṣajale kṣiptā
śuklavarṇā tu rītikā
//
kākatuṇḍī:: parīkṣā
nikṣiptā kāṃjike kṛṣṇā
sā smṛtā kākatuṇḍikā
//
brass:: parīkṣā:: good quality
pītābhā mṛdu cedgurvī
sārāṅgī hemavarṇikā
masṛṇāṅgī tu susnigdhā
śubhā rītīti kathyate
//
brass:: parīkṣā:: bad quality
durgandhā pūtigandhā vā
kharasparśā ca pāṇḍurā
ghanaghātākṣamā rūkṣā
rītirneṣṭā rasāyane
//
brass:: śodhana
tāpitā caiva nirguṃḍī
rase kṣiptā prayatnataḥ
pañcavārāṇi cāyāti
śuddhiṃ rītistu tatkṣaṇāt
//
brass:: māraṇa
śilāgaṃdhakasindhūttha
rasaiścātipramarditaiḥ
rītipatrāṇi lepyāni
puṭitānyaṣṭadhā punaḥ
sadyo bhasmatvamāyānti
tato yojyā rasāyane
//
brass:: rītikā:: mṛta:: medic. properties
raktapittaharā rūkṣā
kṛmighnī rītikā matā
brass:: kākatuṇḍikā:: mṛta:: medic. properties
kākatuṃḍā kuṣṭhaharā
soṣṇavīryā sarā matā
//
bronze:: production
caturbhāgena raviṇā
bhāgaikaṃ trapu cottamam
jāyate pravaraṃ kāṃsyaṃ
tatsaurāṣṭrabhavaṃ śubham
//
bronze:: śodhana
taptaṃ kāṃsyaṃ gavāṃ mūtre
saptavāreṇa śudhyati
bronze:: māraṇa
haritālakagaṃdhābhyāṃ
mriyate pañcabhiḥ puṭaiḥ
//
bronze:: mṛta:: medic. properties
mṛtaṃ kāṃsyaṃ vātaharaṃ
pramehāṇāṃ ca nāśanam
śuddhe kāṃsyabhave pātre
sarvameva hi bhojanam
pathyaṃ saṃjāyate nāmlaṃ
ghṛtaśākādivarjitam
//
vartaloha:: production
lohakāṃsyārkarītibhyo
jātaṃ tad vartalohakam
tadeva viḍalohākhyaṃ
vidvadbhiḥ samudāhṛtam
//
vartaloha:: śodhana
hayamūtre drutaṃ samyak
nikṣiptaṃ śuddhimṛcchati
vartaloha:: māraṇa
gandhatālena puṭitaṃ
mriyate vartalohakam
//
vartaloha:: mṛta:: medic. properties
śleṣmapittaharaṃ cāmlaṃ
rucyaṃ kṛmiharaṃ tathā
netrarogapraśamanaṃ
galaroganibarhaṇam
//
pathyaṃ sarvaṃ hi tadbhāṇḍe
sarvadoṣaharaṃ param
kṣāreṇāmlena ca vinā
dīptikṛtpācanaṃ param
//
saṃśodhanānyeva hi māraṇāni
guṇāguṇānyeva mayoditāni
anyāni śāstrāṇi suvistarāṇi
nirīkṣya yatnātkṛtameva samyak
//
YRps, Adhyāya 5
athedānīṃ pravakṣyāmi
guṇādhikyānmahārasān
teṣāṃ nāmāni vargāṃśca
sattvāni tadguṇāṃstathā
//
mahārasāḥ
krameṇa gaganaṃ tāpyaṃ
vaikrāṃtaṃ vimalaṃ tathā
rasakaṃ śailasaṃbhūtaṃ
rājāvartakasasyake
ete mahārasāścāṣṭāv
uditā rasavādibhiḥ
//
abhra:: subtypes:: colour
kramaprāptamahaṃ vakṣye
gaganaṃ tu caturvidham
śvetaṃ raktaṃ tathā pītaṃ
kṛṣṇaṃ paramasuṃdaram
//
śvetaṃ śvetakriyāyogyaṃ
raktaṃ pītaṃ hi pītakṛt
kṛṣṇābhraṃ sarvarogāṇāṃ
nāśanaṃ paramaṃ sadā
//
abhra:: subtypes
vajraṃ pinākaṃ nāgaṃ ca
maṃḍūkamabhidhīyate
anena vidhinā proktā
bhedāḥ santīha ṣoḍaśa
//
abhrāṇāmeva sarveṣāṃ
vajramevottamaṃ sadā
śeṣāṇi trīṇi cābhrāṇi
ghorān vyādhīn sṛjanti hi
tasmādyatnena sadvaidyair
varjanīyāni nityaśaḥ
//
vajra:: parīkṣā
vajrābhraṃ dhamyamāne'gnau
vikṛtiṃ na kvacid bhajet
sevitaṃ tanmṛtiṃ hanti
vajrābhaṃ kurute vapuḥ
//
pināka:: parīkṣā
pinākaṃ cāgnisaṃtaptaṃ
vimuñcati daloccayam
sevitaṃ caikamāsena
kṛmiṃ kuṣṭhaṃ karotyalam
//
nāga:: parīkṣā
nāgābhraṃ dhmāpitaṃ samyak
nāgavat sphūrjate dhruvam
nāga:: medic. properties
sevitaṃ tatprakurute
kṣayarogasamudbhavam
//
viṣaṃ hālāhalaṃ pītaṃ
mārayatyeva niścitam
tathā nāgābhranāmedaṃ
sadvaidyaḥ kathayatyalam
//
maṇḍūka:: parīkṣā
maṃḍūkābhraṃ prakurute
tāpyamānaṃ hi nityaśaḥ
kṣaṇaṃ cāgnau na tiṣṭheta
maṃḍūkasadṛśāṃ gatim
//
maṃḍūkābhraṃ na sevyaṃ hi
kathitaṃ rasavedibhiḥ
//
abhraka:: śodhana
svedayeddinamekaṃ tu
kāṃjikena tathābhrakam
paścātkulatthaje kvāthe
takre mūtre'tha vahninā
//
abhra:: śodhana
pācitaṃ doṣaśūnyaṃ tu
śuddhimāyāti niścitam
tathāgnau paritaptaṃ tu
niṣiñcet saptavārakam
//
kāṃjike cāpi nirdoṣam
abhrake jāyate dhruvam
varākvāthe tathā dugdhe
gavāṃ mūtre tathaiva ca
mārkavasya rasenāpi
doṣaśūnyaṃ prajāyate
//
abhra:: māraṇa
sūkṣmacūrṇaṃ tataḥ kṛtvā
piṣṭvā haṃsapadīrasaiḥ
cakrākāraṃ kṛtaṃ śuṣkaṃ
dadyādardhagajāhvaye
//
ṣaṭ puṭāni tato dattvā
punarevaṃ punarnavā
rasena marditaṃ gāḍham
abhrāṃśena tu ṭaṃkaṇam
//
punaśca cakrikāṃ kṛtvā
saptavāraṃ puṭetkhalu
taṇḍulīyarasenaiva
tadvadvāsārasena ca
//
puṭayetsaptavārāṇi
puṭaṃ dadyādgajārdhakam
anena vidhinā cābhraṃ
mriyate nātra saṃśayaḥ
candrikārahitaṃ samyak
siṃdūrābhaṃ prajāyate
//
abhra:: māraṇa
kāsamardarasenaiva
dhānyābhraṃ pācitaṃ śubham
śatavāreṇa mriyate
nātra kāryā vicāraṇā
//
abhra:: māraṇa
evaṃ mustārasenāpi
taṇḍulīyaśiphārasaiḥ
ṭaṃkaṇena samaṃ piṣṭvā
cakrākāramathābhrakam
//
ṣaṣṭisaṃkhyapuṭaiḥ pakvaṃ
sindūrasadṛśaṃ bhavet
kuṣṭhakṣayādirogaghnaṃ
abhrakaṃ jāyate dhruvam
//
abhra:: māraṇa
nāgavallīdalarasair
vaṭamūlatvacā tathā
vṛṣāmatsyādanībhyāṃ ca
matsyākṣyā sapunarbhuvā
//
vaṭavṛkṣasya mūlena
marditaṃ puṭitaṃ ghanam
siṃdūrasadṛśaṃ varṇe
bhavedviṃśatime puṭe
//
sūkṣmaṃ sūkṣmaṃ jalaplāvaṃ
raktavarṇasamujjvalam
sarvarogaharaṃ cāpi
jāyate bahubhiḥ puṭaiḥ
//
abhra:: mṛta:: medic. properties
mṛtaṃ vajrābhrakaṃ samyak
sevanīyaṃ sadā budhaiḥ
valipalitanāśāya
dṛḍhatāyai śarīriṇām
//
sarvavyādhiharaṃ tridoṣaśamanaṃ vahneśca saṃdīpanam
vīryastaṃbhavivṛddhikṛtparamidaṃ kṛcchrādirogāpaham
bhūtonmādanivāraṇaṃ smṛtikaraṃ śophāmayadhvaṃsanaṃ
sadyaḥ prāṇavivardhanaṃ jvaraharaṃ sevyaṃ sadā cābhrakam
//
yathā viṣaṃ yathā vajraṃ
śastro 'gniḥ prāṇahṛdyathā
bhakṣitaṃ candrikāyuktam
abhrakaṃ tādṛśaṃ guṇaiḥ
//
abhra:: sattva:: pātana
pādāṃśaṃ ṭaṃkaṇaṃ dattvā
musalīrasamarditam
dhmāpitaṃ koṣṭhikāyantre
sattvarūpaṃ prajāyate
//
abhra:: sattva:: pātana
khalve piṣṭvā tu matimān
sūkṣmacūrṇaṃ tu kārayet
gālitaṃ vastrakhaṇḍena
ghṛtena ca pariplutam
//
bharjitaṃ daśavārāṇi
lohakharparakeṇa vai
agnivarṇasamaṃ yāvat
tāvatpiṣṭvā tu bharjayet
//
śukapicchasamaṃ piṣṭvā
kvāthe tu vaṭamūlaje
tato viṃśativārāṇi
puṭecchūkarasaṃjñakaiḥ
//
varākaṣāyairmatimān
tathā kuru bhiṣagvara
nīlīguṃjāvarāpathyām
ūlakena subhāvayet
//
saṃśuṣkaṃ bhakṣayedvidvān
sarvarogaharaṃ param
abhrasatvātparaṃ nāsti
rasāyanamanuttamam
//
yadi cet śatavārāṇi
pācayettīvravahninā
tadāmṛtopamaṃ cābhraṃ
dehalohakaraṃ param
//
abhra:: sattva:: pātana
dhānyābhrakaṃ tataḥ kṛtvā
dvātriṃśatpalamātrakam
lākṣāguṃjākṣudramīnāḥ
ṭaṅkaṇaṃ dugdham āvikam
//
sarṣapāḥ śigrupiṇyākaṃ
sindhūtthaṃ mṛgaśṛṅgakam
mākṣikaṃ ca samāṃśāni
sarvāṇyeva tu kārayet
//
dhānyābhrakena tulyena
mardayenmatimānbhiṣak
punarnavāyā vāsāyāḥ
kāsamardasya taṇḍulaiḥ
//
matsyākṣyā haṃsapadyāśca
kāravellyā rasaiḥ pṛthak
khalagodhūmayoścūrṇaiḥ
kārayedvaṭakān śubhān
//
paścāt koṣṭhyāṃ dhamecchuṣkān
bhastrikādvitayena tān
khadirasya tu cāṃgāraiḥ
satvaṃ niḥsarati dhruvam
//
pṛthak kṛtvā tu ravakān
kāṃsyavarṇān viśeṣataḥ
tatkiṭṭaṃ gomayenātha
vaṭakānkārayetpunaḥ
//
dhmāpayet pūrvavidhinā
punaḥ satvaṃ hi niḥsaret
anena vidhinā kāryaṃ
pañcagavyena miśritam
//
pañcājenātha mahiṣī
pañcakena samaṃ kuru
patatyevamasaṃdigdhaṃ
satyaṃ guruvaco yathā
//
abhra:: sattva:: māraṇa
athābhrasattvaravakān
amlavargeṇa pācayet
śodhanīyagaṇenaiva
mūṣāmadhye tu śodhayet
//
kācaṭaṃkaṇaguṃjājya
sāraghaiḥ śodhayetkhalu
madhutailavasājyeṣu
daśavārāṇi ḍhālayet
//
mārdavaṃ kārayetsatyaṃ
yogenānena sarvadā
satvasya golakānevaṃ
taptānevaṃ tu kāṃjike
//
nirvāpya tatkṣaṇādeva
kaṇḍayellohapārayā
anenaiva prakāreṇa
sūkṣmacūrṇaṃ tu kārayet
//
bharjayed ghṛtamadhye tu
trīṇi vārāṇi yatnataḥ
peṣaṇaṃ tu prakartavyaṃ
śilāpaṭṭena yatnataḥ
//
dhātrīpatrarasenāpi
tasyāḥ phalarasena vā
punarbhuvā vāsayā ca
kāṃjikenātha gandhakaiḥ
puṭayeddaśavārāṇi
mriyate cābhrasattvakam
//
abhra:: sattva:: mṛta:: medic. properties
mṛtaṃ satvaṃ harenmṛtyuṃ
sarvarogavināśanam
kṣayaṃ pāṇḍuṃ grahaṇikāṃ
śvāsaṃ śūlaṃ sakāmalam
//
jvarānmehāṃśca kāsāṃśca
gulmānpañcavidhānapi
mandāgnimudarāṇyevam
arśāṃsi vividhāni ca
//
anupānaprayogeṇa
sarvarogānnihanti ca
abhrasatvaguṇānvaktuṃ
śakyate na samāsataḥ
//
rājāvarta:: parīkṣā:: good quality
kiṃcidrakto'tha nīlaśca
miśravarṇaprabhaḥ sadā
taulye guruśca masṛṇo
rājāvartto varaḥ smṛtaḥ
//
rājāvarta:: śodhana
gomūtreṇātha kṣāraiśca
tathāmlaiḥ sveditāḥ khalu
trivāreṇa viśudhyanti
rājāvartādayo rasāḥ
//
rājāvarta:: māraṇa
cūrṇitaḥ śukapicchena
bhṛṃgarājarasena vai
saptavāreṇa puṭito
rājāvartto mariṣyati
//
rājāvarta:: mṛta:: medic. properties
śleṣmapramehadurnāma
pāṇḍukṣayanivāraṇaḥ
pācano dīpanaścaiva
vṛṣyo'nilaviṣāpahaḥ
//
rājāvarta:: sattva:: pātana
kośātakī kṣīrakando
vaṃdhyākarkoṭakī tathā
kākamācī rājaśamī
triphalā gṛhadhūmakaḥ
//
rājāvarto rasaireṣāṃ
satvaṃ muñcati marditaḥ
dhmāpitaḥ khadirāṃgārair
bhastrikādvitayena ca
//
vaikrānta:: phys. properties
aṣṭadhāroṣṭhaphalakaḥ
ṣaṭkoṇo masṛṇo guruḥ
śuddhamiśritavarṇaiśca
yukto vaikrāṃta ucyate
//
vaikrānta:: subtypes:: colour
śvetaḥ pītastathā kṛṣṇo
nīlaḥ pārāvacchaviḥ
karbūraḥ śyāmavarṇaśca
vaikrāṃtaścāṣṭadhā smṛtaḥ
//
vaikrānta:: śodhana
kvāthe kulatthaje svinno
vaikrāṃtaḥ śudhyati dhruvam
vaikrānta:: māraṇa
gandhanimbūrasairmardyaḥ
puṭito mriyate dhruvam
//
vaikrānta:: mṛta:: medic. properties
āyuḥpradastridoṣaghno
vṛṣyaḥ prāṇapradaḥ sadā
vegaprado vīryakartā
prajñāvarṇau karoti hi
//
rasāyaneṣu sarveṣu
pūrvagaṇyastu rogahā
vajravad guṇakārī ca
vaikrāṃto rasabandhakaḥ
//
vaikrānta:: sattva:: pātana
sūryātape mardito'sau
satvapātagaṇauṣadhaiḥ
śuṣkāyito vaṭīkṛtya
mūṣāstho dhmāpito'pi vai
//
satvaṃ muñcati vaikrāṃtaḥ
satyaṃ guruvaco yathā
vaikrānta:: sattva:: medic. use
mṛtasūtena tulyāṃśaṃ
satvaṃ vaikrāṃtasaṃbhavam
//
mṛtābhrasatvasaṃyuktaṃ
marditaṃ samamātrakam
kaṇāmadhvājyasaṃmiśraṃ
vallamātraṃ niṣevitam
//
sarvān rogānnihantyāśu
jīved varṣaśataṃ sukhī
trivarṣasevanānnūnaṃ
valīpalitanāśanam
//
sasyaka:: myth. origin
sadyo hālāhalaṃ pītam
amṛtaṃ garuḍena ca
sudhāyukte viṣe vānte
parvate marutāhvaye
//
ghanībhūtaṃ ca saṃjātaṃ
sasyakaṃ khalu kathyate
sasyaka:: parīkṣā:: good quality
nīlaṃ marakatacchāyaṃ
tejoyuktaṃ praśasyate
//
sasyaka:: śodhana
sveditaṃ māhiṣājyābhyāṃ
gavāṃ mūtrairnarasya vā
dolāyantreṇa yāmau dvau
śudhyatyeva hi sasyakam
//
sasyaka:: māraṇa
gaṃdhāśmaṭaṃkaṇābhyāṃ ca
lakucadrāvamarditam
kukkuṭāhvaiḥ saptapuṭair
mriyate cāṃdhamūṣayā
//
sasyaka:: sattva:: pātana
nighṛṣṭaṃ ṭaṃkaṇenaiva
nimbūdrāveṇa mūṣayā
dhmātaṃ ca tāmrarūpaṃ hi
sattvaṃ muñcati sasyakam
//
viṣeṇa sahitaṃ yasmāt
tasmādviṣaguṇādhikam
sudhāyuktaṃ viṣaṃ yena
sudhādhikaguṇaṃ tathā
//
sasyaka:: mṛta:: medic. properties
tridoṣaśamanaṃ caiva
viṣahṛd gudaśūlanut
amlapittavibandhaghnaṃ
rasāyanavaraṃ sadā
//
vāntiṃ karoti rekaṃ ca
śvitrakuṣṭhāpahaṃ tathā
nāmnā mayūratutthaṃ hi
sarvavyādhinivāraṇam
//
sasyaka, bhūnāga:: sattva:: ring
bhūnāgasatvasaṃyuktaṃ
satvametatsamīkṛtam
anayormudraikā kāryā
śūlaghnī sā bhavet khalu
//
ḍākinībhūtasaṃveśa
carācaraviṣaṃ jayet
rājñāṃ sadaiva rakṣārthaṃ
vidhātavyā sumudrikā
//
mākṣika
mākṣikaṃ dvividhaṃ jñeyaṃ
rukmatāpyaprabhedataḥ
svarṇamākṣika (?)
prathamaṃ mākṣikaṃ svarṇaṃ
kānyakubjasamutthitam
//
suvarṇavarṇasadṛśaṃ
navavarṇasamanvitam
mākṣika:: tāpya (<> svarṇa)
taṭe tapatyāḥ saṃjātaṃ
tāpyākhyaṃ mākṣikaṃ vadet
//
pāṣāṇadalasaṃmiśraṃ
pāṇḍuraṃ pañcavarṇavat
guṇālpakaṃ bhavatyetat
svalpaṃ sattvaṃ vimuñcati
//
mākṣika:: māraṇa
mūtre takre ca kaulatthe
marditaṃ śuṣkameva ca
gaṃdhāśmabījapūrābhyāṃ
piṣṭaṃ tacchrāvasaṃpuṭe
//
pañcavārāhapuṭakair
dagdhaṃ mṛtimavāpnuyāt
//
mākṣika:: sattva:: pātana
lohapātre susaṃdagdhaṃ
lohadaṇḍena gharṣitam
yadā raktaṃ dhātunibhaṃ
jāyate niṃbukadravaiḥ
//
gharṣayet triguṇaṃ sūtaṃ
muktvā saṃgharṣaṇaṃ kuru
dinaikaṃ gharṣayitvā tu
dṛḍhavastreṇa gālayet
//
vastrasthā piṣṭikā lagnā
tvadhaḥ patati pāradaḥ
anenaiva prakāreṇa
dvitrivāreṇa gālayet
//
tatpiṣṭīgolakaṃ grāhyaṃ
yaṃtre ḍamaruke nyaset
praharadvayamātraṃ ced
agniṃ prajvālayedadhaḥ
//
indragopasamaṃ satvam
adhaḥsthaṃ grāhayetsudhīḥ
anenaiva vidhānena
tāpyasatvaṃ samāharet
//
ṭaṃkaṇena samāyuktaṃ
drāvitaṃ mūṣayā yadā
tadā tāmraprabhaṃ satvaṃ
jāyate nātra saṃśayaḥ
//
dehalohakaraṃ samyak
devīśāstreṇa bhāṣitam
//
sarvāmayaghnaṃ satataṃ
pāradasyāmṛtaṃ param
melanaṃ kurute lohe
paramaṃ ca rasāyanam
//
vimala:: subtypes
prathamo hemavimalo
hemavadvarṇasaṃyutaḥ
dvitīyo rūpyavimalo
rūpyavad dṛśyate khalu
//
tṛtīyaḥ kāṃsyavimalaḥ
kāṃsyavarṇasamo hi saḥ
vimala:: phys. properties
snigdhaśca vartulaścaiva
ṣaṭkoṇaḥ phalakānvitaḥ
//
vimala:: śodhana
vāsārase mardito hi
śuddho'tivimalo bhavet
vimala:: māraṇa
gaṃdhāśmaniṃbukadrāvair
marditaḥ puṭito mṛtim
śṛṅgasya bhasmanā cāpi
puṭaiśca daśadhā puṭet
//
vimala:: sattva:: pātana
nimbūrasena saṃpiṣṭvā
mūṣāmadhye nirudhya ca
vimalaḥ sīsasadṛśaṃ
dhmāto muñcati sattvakam
//
vimala:: sattva:: medic. use
piṣṭīkṛtaṃ hi tatsatvaṃ
pāradena samanvitam
drute gaṃdhe hi nikṣiptaṃ
tālakaṃ triguṇaṃ tathā
//
manaḥśilā pañcaguṇā
vālukāyantrake khalu
jvālayet kramaśaścaiva
paścādrajatabhasmakam
//
samamātraṃ hi vaikrāṃtaṃ
sarvaṃ saṃcūrṇayetkhalu
saṃgālya yatnato vastrāt
sthāpayetkūpikāntare
//
vahniṃ kuryādaṣṭayāmaṃ
svāṃgaśītaṃ samuddharet
vallamātraṃ ca madhunā
lehayet vyoṣasaṃyutaṃ
//
bālānāṃ rogaharaṇaṃ
jvarapāṇḍupramehanut
grahaṇīkāmalāśūla
mandāgnikṣayapittahṛt
//
anupānaviśeṣaṇaṃ
sarvarogānnihanti ca
//
vṛṣyaḥ pittānilaharo
rasāyanavaraḥ khalu
//
śilājatu:: subtypes
tatrādyaṃ dvividhaṃ caiva
satsatvaṃ satvahīnakam
guṇādhikaṃ tayormadhye
yatpūrvaṃ sarvadoṣahṛt
//
śilājatu:: origin from rocks
nidāghe tīvratāpāddhi
himapratyantaparvatāt
hematārārkagarbhebhyaḥ
śilājatu viniḥsaret
//
śilājatu:: from gold
bandhūkapuṣpasadṛśaṃ
guru snigdhaṃ suśītalam
rukmagarbhagirau jātaṃ
paramaṃ tadrasāyanam
//
kiṃcittiktaṃ ca madhuraṃ
śilājaṃ sarvadoṣanut
//
śilājatu:: from silver
tāragarbhagirerjātaṃ
pāṇḍuraṃ svādu śītalam
pittapāṇḍukṣayaghnaṃ ca
śilājatu hi pāṇḍuram
//
śilājatu:: from copper
śulvagarbhagirer jātaṃ
kṛṣṇavarṇaṃ ghanaṃ guru
girijaṃ kaphavātaghnaṃ
viśeṣātsarvarogajit
//
śilājatu:: parīkṣā:: śuddha
agnau yajjāyate kṣiptaṃ
liṃgākāramadhūmakam
udake ca vilīyeta
tacchuddhaṃ ca vidhīyate
//
śilājatu:: śodhana
amlaiśca guggulūpetaiḥ
kṣārādyair bhāṇḍamadhyataḥ
viśudhyati śilājātaṃ
sveditaṃ ghaṭikādvayam
//
śilājatu:: māraṇa
manaḥśilāluṅgarasaiḥ
śilayā gaṃdhakena vā
tālakenātha puṭitaṃ
śilājaṃ mriyate dhruvam
//
chagaṇairaṣṭabhiḥ kṛtvā
bhasmībhūtaṃ śilājatu
//
śilājatu:: medic. use
śilājatu tu saṃśuddhaṃ
seveta yaḥ pumān sadā
jīvedvarṣaśataṃ sāgraṃ
na rogairbādhyate khalu
//
mūtrakṛcchrāśmarīrogāḥ
prayāntyeva na saṃśayaḥ
mahārase coparase
dhāturatneṣu pārade
ye guṇāḥ kathitāḥ sadbhiḥ
śilādhātau vadanti te
//
vaikrāṃtakāṃtatriphalā
trikaṭubhiḥ samanvitam
vallonmitaṃ vai seveta
sarvarogagaṇāpaham
//
palitaṃ valibhiḥ sārdhaṃ
hanyādeva na saṃśayaḥ
//
karpūraśilājatu
karpūrasadṛśaṃ śvetaṃ
karpūrākhyaṃ śilājatu
karpūraśilājatu:: medic. properties
aśmarīmehakṛcchraghnaṃ
kāmalāpāṇḍunāśanam
//
karpūraśilājatu:: śodhana
amlatoyena saṃsvinnaṃ
śuṣkaṃ śuddhimupaiti ca
karpūraśilājatu:: māraṇa, sattvapātana
noditaṃ māraṇaṃ tasya
satvapātanakaṃ budhaiḥ
//
rasaka:: subtypes
dvividho rasakaḥ proktaḥ
kāravellakadarduraḥ
kāravellaka:: medic. properties
satvapāte paraḥ proktaḥ
prathamaścauṣadhādiṣu
//
sarvamehaharaścaiva
pittaśleṣmavināśanaḥ
nāgārjunena kathitau
siddhau śreṣṭharasāvubhau
//
kṛtau yenāgnisahanau
sūtakharparakau śubhau
tena svargamayī siddhir
arjitā nātra saṃśayaḥ
//
rasaka:: śodhana
rasakastāpitaḥ samyak
nikṣipto rasapūrake
nirmalatvamavāpnoti
saptavāraṃ nimajjitaḥ
//
rasaka:: śodhana
kāṃjike vātha takre vā
nṛmūtre meṣamūtrake
drāvito ḍhālitaḥ samyak
kharparaḥ pariśudhyati
//
rasaka:: rañjana of copper with ~
kharparaṃ retitaṃ śuddhaṃ
sthāpitaṃ naramūtrake
rañjayenmāsamekaṃ hi
tāmraṃ svarṇaprabhaṃ varam
//
rasaka:: sattva:: pātana
śilā haridrā triphalā
gṛhadhūmaiḥ sasaiṃdhavaiḥ
bhallātakaiṣṭaṃkaṇaiśca
kṣārairamlaiśca vartitam
//
pādāṃśasaṃyutairmūṣāṃ
vṛṃtākaphalasannibhām
nirudhya śoṣayitvātha
mūṣāṃ mūṣopari nyaset
//
pradhmāte kharpare jvālā
sitā nīlā bhavedyadā
lohasaṃdaṃśake kṛtvā
dhṛtvā mūṣāmadhomukhīm
//
bhūmyām āḍhālayet sattvaṃ
yathā nālaṃ na bhajyate
tadā sīsopamaṃ satvaṃ
patatyeva na saṃśayaḥ
//
anenaiva prakāreṇa
trivāraṃ hi kṛte sati
viniḥsaretsarvasatvaṃ
satyaṃ hi guruṇoditam
//
rasaka:: sattva:: māraṇa
tālakena samāyuktaṃ
satvaṃ nikṣipya kharpare
gharṣayellohadaṇḍena
mriyate ca na saṃśayaḥ
//
rasaka:: sattva:: mṛta:: medic. use
mṛtaṃ satvaṃ mṛtaṃ kāṃtaṃ
samāṃśenāpi yojitam
māṣamātramidaṃ cūrṇaṃ
varākvāthena saṃyutam
//
lohapātrasthitaṃ rātrau
tilajaprativāpakam
nihanti madhumehaṃ ca
kṣayaṃ pāṇḍuṃ tathānilam
//
yonirogāṃśca nārīṇāṃ
jvarāṃśca viṣamānapi
strīrogānhanti sarvāṃśca
śvāsakāsapurogamān
//
YRps, Adhyāya 6
uparasāḥ
tālakaṃ tuvarī gaṃdhaṃ
kaṃkuṣṭhaṃ kunaṭī tathā
sauvīraṃ gairikaṃ caivam
aṣṭamaṃ khecarāhvayam
//
haritāla:: subtypes
tālakaṃ dvividhaṃ proktaṃ
dalākhyaṃ cāśmasaṃjñitam
pattratālaka:: phys. properties
sūkṣmapatraṃ hemavarṇaṃ
guru snigdhaṃ ca bhāsuram
//
dalākhyaṃ tālakaṃ tacca
bahusatvaṃ rasāyanam
aśmatālaka:: phys. properties
niṣpatraṃ cāśmasadṛśaṃ
kiṃcitsatvaṃ tathāguru
//
nārīṇāṃ puṣpahṛt tattu
kupathyaṃ cāśmatālakam
haritāla:: śodhana
kuṣmāṇḍatoyasaṃsvinnaṃ
tataḥ kṣārajalena vā
cūrṇatoyena vā svinnaṃ
dolāyaṃtreṇa śudhyati
//
haritāla:: sattva:: pātana
kulatthakvāthasaubhāgya
māhiṣājyamadhuplutam
khalve kṣiptvā ca tattālaṃ
mardayedekavāsaram
//
nistuṣīkṛtya cairaṇḍa
bījānyeva tu mardayet
palāṣṭamānaṃ tālasya
cāṣṭamāṃśaṃ tu kārayet
//
bījānyeraṇḍajānyeva
kṣiptvā caikatra mardayet
yavābhā guṭikā kāryā
śuṣkā kupyāṃ nidhāya ca
//
vālukāyaṃtramadhye tu
vahniṃ dvādaśayāmakam
svāṃgaśītaṃ samuttārya
ūrdhvagaṃ satvamāharet
//
pāṣāṇadhātusattvānāṃ
prakārāḥ santyanekaśaḥ
yāni kāryakarāṇyeva
satvāni kathitāni vai
//
haritāla:: medic. properties
vātaśleṣmaharaṃ rakta
bhūtanut puṣpahṛt striyāḥ
susnigdhamuṣṇakaṭukaṃ
dīpanaṃ kuṣṭhahāri tat
//
saurāṣṭrī:: origin
saurāṣṭradeśe saṃjātā
khanijā tuvarī matā
saurāṣṭrī:: colors fabric
yā lepitā śvetavastre
raṅgabandhakarī hi sā
//
saurāṣṭrī:: subtypes
phullikā khaṭikā tadvat
dviprakārā praśasyate
kiṃcitpītā ca susnigdhā
garadoṣavināśinī
//
śvetavarṇāparā sāmlā
phullikā lohamāraṇī
saurāṣṭrī:: medic. properties
kaṣāyā madhurā kāṃkṣī
kaṭukā viṣanāśinī
//
vraṇaghnī kaphahā caiva
netravyādhitridoṣahā
kuṣṭharogaharā sā tu
pārade bījadhāriṇī
//
saurāṣṭrī:: śodhana
dhānyāmle tuvarī kṣiptā
śudhyati tridinena vai
saurāṣṭrī:: sattva:: pātana
kṣārairamlaiśca mṛditā
dhmātā satvaṃ vimuñcati
saurāṣṭrī:: sattva:: medic. use
tatsatvaṃ dhātuvādārthe
auṣadhe nopapadyate
//
manaḥśilā:: subtypes
manaḥśilā triprakārā
śyāmā raktā ca khaṇḍikā
śyāmā
śyāmā raktā miśravarṇā
bhārāḍhyā śyāmikā bhavet
//
kaṇavīrakā
kaṇavīrā suraktāṅgī
tāmrābhā saiva śasyate
khaṇḍikā
cūrṇitā yāti raktāṅgī
guruḥ snigdhā ca khaṇḍikā
//
sarvāḥ kunaṭyaḥ kathitāḥ
pūrvaṃ pūrvaṃ guṇottarāḥ
manaḥśilā:: śodhana
munipatrarasenāpi
śṛṅgaverarasena vā
//
bhāvitā saptavāreṇa
viśudhyati na saṃśayaḥ
manaḥśilā:: sattva:: pātana
sarpiṣā ca guḍenātha
kiṭṭaguggulunātha vā
//
dhmātā tu koṣṭhikāyantre
muñcet sattvaṃ na saṃśayaḥ
//
manaḥśilā:: śuddha:: medic. properties
rasāyanavarā sarvā
vātaśleṣmavināśinī
satvādhikā viṣaghnī ca
bhūtakaṇḍūkṣayāpahā
agnimāṃdyaṃ praśamayet
koṣṭharoganibarhiṇī
//
añjana:: subtypes
sauvīraṃ ca rasāṃjanaṃ nigaditaṃ srotoṃjanaṃ caiva hi
tadvat puṣpamathāñjanaṃ tadanu cennīlāṃjanaṃ kathyate
pañcānāmapi nāmavarṇaguṇavadrūpāṇi samyagvidhau
kathyante'tra mayāpi śodhanam idaṃ satvaṃ mṛtiścocyate
//
sauvīra
sauvīrākhyaṃ cāṃjanaṃ dhūmavarṇaṃ pittāsraghnaṃ chardihidhmāvraṇaghnam /
netravyādhau śodhane ropaṇe ca śreṣṭhaṃ proktaṃ karṇarogapraśāṃtyai //
rasāñjana
pītābhaṃ viṣaraktadoṣaśamanaṃ saśvāsahidhmāpahaṃ
varṇyaṃ vātavināśanaṃ kṛmiharaṃ dārvyudbhavaṃ śobhanam
srotoñjana
snigdhaṃ svādu kaṣāyakaṃ viṣavamīpittāsranullekhanaṃ
netryaṃ hidhmarujāpahaṃ nigaditaṃ srotoṃjanaṃ sarvadā
//
puṣpāñjana
sitaṃ snigdhaṃ himaṃ caiva
netrarogaviṣāpaham
jvaraghnam atihidhmāghnaṃ
puṣpāṃjanamihoditam
//
nīlāñjana
rasāyanaṃ suvarṇaghnaṃ
guru snigdhaṃ tridoṣahā
nīlāṃjanaṃ ca kathitaṃ
lohamārdavakārakam
//
añjana:: śodhana
bhṛṃgarājarasenaiva
sarvāṇyevāṃjanāni hi
viśudhyantīha satataṃ
satyaṃ guruvaco yathā
añjana:: sattva:: pātana
śilāyāḥ satvavat sattvam
añjanānāṃ ca pātayet
//
sulfur:: subtypes:: colour
gaṃdhakasya caturbhedā
lakṣitāḥ pūrvasūribhiḥ
śvetaḥ pītastathā raktaḥ
kṛṣṇaśceti caturvidhaḥ
//
sulfur:: white
śvetastu khaṭikākāro
lepanāllohamāraṇam
jāyate nātra saṃdeho hy
anubhūtaṃ mayā khalu
//
sulfur:: yellow
pītavarṇo bhavedyastu
sa cokto'malasārakaḥ
rase rasāyane śreṣṭhaḥ
śukapicchaḥ sa kathyate
//
sulfur:: red
lākṣārasanibho raktaḥ
śukatuṇḍaḥ sa kathyate
dhātūnāṃ raṃjanaṃ kuryād
rasabandhaṃ karotyalam
//
sulfur:: black
yaḥ kṛṣṇavarṇaḥ sa tu durlabho'sti
nāśaṃ karotīha jarāpamṛtyoḥ
saṃsevanādvajrasamaṃ śarīraṃ
bhavetsukāntaṃ hi nirāmayaṃ ca
//
sulfur:: śodhana
ghaṭīmadhye payaḥ kṣiptvā
mukhe vastraṃ prabandhayet
vastropari baleścūrṇaṃ
mukhaṃ ruddhvā śarāvataḥ
//
bhūmau nidhāya tatpātraṃ
puṭaṃ dadyātprayatnataḥ
viṃśatyupalakaiścaiva
svāṃgaśītaṃ samuddharet
//
anenaiva prakāreṇa
svāṃgaśītaṃ punaḥ punaḥ
evaṃ saṃśodhito gandhaḥ
sarvakāryakaro bhavet
//
sulfur:: śuddha:: medic. properties
vipāke madhuro gandha
pāṣāṇastu rasāyanaḥ
visarpakaṇḍukuṣṭhasya
śamano dīpanastathā
//
āmājīrṇapraśamano
viṣahā rasaśoṣaṇaḥ
sūtasya vīryadaḥ sākṣāt
pārvatīpuṣpasaṃbhavaḥ
//
kṛmirogaharaḥ samyak
sūtaṃ mūrchayati dhruvam
sulfur:: nirukti for balivasā
sevito balirājñā yaḥ
prabhūtabalahetave
//
tasmādbalivasetyukto
gaṃdhako'timanoharaḥ
sulfur::medic. use
śukapicchastu marica
samāṃśena tu kalkitaḥ
//
triphalā ṣaḍguṇā kāryā
mardayetkṛtamālakaiḥ
mūladravaistataḥ pīto
hanti kuṣṭhānyanekaśaḥ
//
tanmūlasalile ghṛṣṭaṃ
vapustenātha lepitam
kuṣṭhānyeva nihantyāśu
sadyaḥ pratyayakārakam
//
sulfur:: medic. use
saṃśuddhagaṃdhakaṃ caiva
tailena saha peṣayet
apāmārgakṣāratoyais
tailena maricena ca
//
vilipya sakalaṃ dehaṃ
tiṣṭhetsūryātapeṣu ca
bhojayettakrabhaktaṃ ca
tṛtīye prahare khalu
//
vahninā svedayedrātrau
prātarutthāya mardayet
mahiṣasya purīṣeṇa
snāyācchītena vāriṇā
//
snānaṃ kuryāduṣasyevaṃ
kaṇḍūḥ pāmā ca naśyati
dṛṣṭapratyayayogo'yaṃ
kathito'tra mayā khalu
nāśayeccirakālotthāḥ
kuṣṭhapāmāvicarcikāḥ
//
sulfur:: medic. use
kalāṃśavyoṣasaṃyuktaṃ
śuddhagandhakacūrṇakam
vastre vitastimātre tu
gaṃdhacūrṇaṃ satailakam
//
vilipya veṣṭayitvā ca
vartiṃ sūtreṇa veṣṭayet
dhṛtvā saṃdaṃśato varti
madhyaṃ prajvālayecca tām
//
vidrutaḥ patate gaṃdho
binduśaḥ kācabhājane
tāṃ drutiṃ prakṣipetpattre
nāgavallyāstribindukām
//
rasaṃ vallamitaṃ tatra
dattvāṅgulyā vimardayet
tatsarvaṃ bhakṣayetpaścād
godugdhaṃ cānu sampibet
//
kāmasya dīptiṃ kurute
kṣayapāṇḍuvināśanam
grahaṇīṃ nāśayed duṣṭāṃ
śūlārtiśvāsakāsakam
//
āmājīrṇaṃ praśamayel
laghutvaṃ ca prajāyate
gaṃdhakasya guṇānvaktuṃ
śaktaḥ kaḥ śaṃbhunā vinā
//
kaṅkuṣṭha:: origin
parvate himasamīpavartini
jāyate'tiruciraṃ kaṅkuṣṭhakam
kaṅkuṣṭha:: subtypes
ekameva nalikābhidhānakaṃ
reṇukaṃ tadanu cāparaṃ bhavet
//
nalikā:: phys. properties
pītavarṇamasṛṇaṃ ca vai guru
snigdham uttamataraṃ pravakṣyate
reṇuka:: phys. properties
śyāmapītamatihīnasattvakaṃ
reṇukaṃ hi kathitaṃ dvitīyakam
//
kaṅkuṣṭha:: third type from the feces of a newborn elephant
vadanti kaṃkuṣṭhamathāpare hi sadyaḥ prasūtasya ca dantinaḥ śakṛt /
tat kṛṣṇapītaṃ bhavatīva recanaṃ tṛtīyamāhurvibudhā bhiṣagvarāḥ //
kaṅkuṣṭha:: 4. type = nāla of horses
caturthakaṅkuṣṭhamihaiva vājināṃ
nālaṃ hi kecitpravadanti tajjñāḥ
yaddhastijaṃ śvetamathātipītaṃ
virecanaṃ tatprakaroti śīghram
//
rasāyane śreṣṭhataraṃ rase ca
satvena yuktaṃ khalu gauravānvitam
kaṅkuṣṭha:: śodhana
śuṃṭhyambhasā bhāvitameva śuddhiṃ
kaṃkuṣṭhamāyāti hi satyamuktam
//
kaṅkuṣṭha:: śuddha:: medic. properties
kaṅkuṣṭhakaṃ tiktakaṭūṣṇavīryaṃ
viśeṣato recanakaṃ karoti
gudārtigulmavraṇaśūlahṛtparaṃ
pracakṣate śāstravidaḥ purāṇāḥ
//
kaṅkuṣṭha:: sattva:: pātana
sattvākṛṣṭirna ca proktā
yasmātsatvamayaṃ hi tat
kaṅkuṣṭha:: medic. use
yavamātraṃ bhajedenaṃ
virekārthaṃ na saṃśayaḥ
//
kṣaṇādāmajvaraṃ hanti
jāte sati virecane
tāṃbūlena samaṃ caivaṃ
bhakṣitaṃ sārayed dhruvam
//
babbūlamūlikākvāthaṃ
saubhāgyājājisaṃyutam
bhūyo bhūyaḥ pibeddhīmān
viṣaṃ kaṃkuṣṭhajaṃ jayet
//
kāsīsa:: subtypes
kāsīsaṃ prathamaṃ hi saikatamidaṃ puṣpākhyamanyattathā
kṣārāmlaṃ guru dhūmravarṇaviṣahṛt vīryoṣṇakaṃ rāgadam
vālukākāsīsa:: medic. properties
śvitraghnaṃ mukhakeśaraṃjanakaraṃ tatsaikataṃ pūrvakaṃ
puṣpākhyaṃ hyaparaṃ guṇaiśca sahitaṃ sevyaṃ sadā rogahṛt
//
puṣpakāsīsa:: medic. properties
puṣpābhidhaṃ ca kāsīsaṃ
prasiddhaṃ netrarogahā
soṣṇavīryaṃ kaṣāyāmlaṃ
viṣaghnaṃ śleṣmanāśanam
vraṇahṛt kṣayarogaghnaṃ
paṭarañjanakaṃ param
//
kāsīsa:: śodhana
bhṛṃgarājarase svinnaṃ
nirmalaṃ hi prajāyate
kāsīsa:: sattva:: pātana
saurāṣṭrīsatvavat sattvam
etasyāpi samāharet
//
kāsīsa:: medic. use
kāsīsaṃ bhasma kāṃtasya
cobhayaṃ samabhāgikam
varāviḍaṅgasaṃyuktaṃ
ghṛtakṣaudraplutaṃ prage
//
bhakṣitaṃ hanti vegena
pāṇḍuyakṣmāṇameva ca
plīhaṃ gulmaṃ gude śūlaṃ
mūtrakṛcchrāṇyaśeṣataḥ
//
sevitaṃ sarvarogaghnaṃ
rasāyanavidhānataḥ
agnisaṃdhukṣaṇaṃ kuryāt
valīpalitanāśanam
āmājīrṇabhavān rogān
nihantyeva na saṃśayaḥ
//
navasāra:: synonyms
uddiṣṭaṃ navasārākhyaṃ
lavaṇaṃ cullikābhidham
navasāra:: alchem., medic. properties
lohadrāvaṇakaṃ proktaṃ
rasajāraṇakaṃ tathā
//
vahniṃ ca dīpayatyāśu
gulmaplīhāmayāpaham
māṃsādijāraṇaṃ samyak
bhuktapākaṃ karoti tat
//
varāṭikā:: parīkṣā
pītā varāṭikā yā tu
sārdhaniṣkapramāṇikā
śreṣṭhā saiva budhaiḥ proktā
ṭaṅkabhārā hi madhyamā
//
pādonaṭaṅkabhārā yā
kathyate sā kaniṣṭhikā
//
money cowrie:: medic. properties
rase rasāyane proktā
pariṇāmādiśūlanut
grahaṇīkṣayarogaghnī
vīryoṣṇā dīpanī matā
//
vṛṣyā doṣaharī netryā
kaphavātavināśinī
rasendrajāraṇe śastā
biḍamadhye sadā hitā
//
sthūlā varāṭikā proktā
guruśca śleṣmapittahā
money cowrie:: śodhana
sveditā hyāranālena
yāmācchuddhimavāpnuyāt
//
darada:: subtypes
daradaḥ śukatuṇḍākhyo
haṃsapākastathāparaḥ
śukatuṇḍa:: phys. properties
carmāraḥ prathamaḥ prokto
hīnasatvaḥ sa ucyate
//
haṃsapāka:: phys. properties
pravālābhaḥ śalākāḍhyaḥ
uttamo haṃsapākakaḥ
darada:: medic. properties
dīpanaḥ sarvadoṣaghno
hiṃgulo'tirasāyanaḥ
//
sarvarogaharaḥ sākṣāt
drāvaṇe saṃpraśasyate
mercury:: hiṅgulākṛṣṭa
yathā ṣaḍguṇagaṃdhena
jāritarasarājakaḥ
//
daradākarṣitaḥ sūto
guṇairevaṃvidho bhavet
darada:: śodhana
kuṣmāṇḍakhaṇḍamadhye tu
svedito lakucāmbunā
sakṛt saṃjāyate śuddhaḥ
sarvakāryeṣu yojayet
//
gairika:: subtypes
pāṣāṇagairikaṃ caikaṃ
dvitīyaṃ svarṇagairikam
pāṣāṇagairika:: phys. properties
pāṣāṇagairikaṃ proktaṃ
kaṭhinaṃ tāmravarṇakam
//
svarṇagairika:: phys. properties
atyantaśoṇitaṃ snigdhaṃ
masṛṇaṃ svarṇagairikam
svarṇagairika:: medic. properties
svādu tiktaṃ himaṃ netryaṃ
kaṣāyaṃ raktapittanut
//
hikkāvamiviṣaghnaṃ ca
raktaghnaṃ svarṇagairikam
pāṣāṇagairika:: medic. properties
pāṣāṇagairikaṃ cānyat
pūrvasmādalpakaṃ guṇaiḥ
//
gairika:: śodhana
gairikaṃ tu gavāṃ dugdhair
bhāvitaṃ śuddhimṛcchati
gairika:: sattva:: pātana
gairikaṃ satvarūpaṃ hi
nandinā parikīrtitam
//
agnijāra:: origin
samudreṇāgninakrasya
jarāyur bahirujjhitaḥ
ravitāpena saṃśuṣkaḥ
so'gnijāra iti smṛtaḥ
//
agnijāra:: medic. properties
tridoṣaśamano grāhī
dhanurvātaharaḥ paraḥ
vardhano rasavīryasya
jāraṇaḥ paramaḥ smṛtaḥ
//
girisindūra:: origin
mahāgirau śilāntastho
raktavarṇacyuto rasaḥ
sūryātapena saṃśuṣko
girisindūrasaṃjñitaḥ
//
girisindūra:: medic. properties
rasabaṃdhakaro bhedī
tridoṣaśamanastathā
dehalohakaro netryo
girisindūra īritaḥ
//
udāraśṛṅga:: origin
bhavedgurjarake deśe
sadalaṃ pītavarṇakam
arbudasya gireḥ pārśve
nāmnā vodāraśṛṅgakam
//
udāraśṛṅga:: medic. properties
nāgasatvaṃ liṃgadoṣa
haraṃ śleṣmavikāranut
rasabandhakaraṃ samyak
śmaśrurañjanakaṃ param
//
sādhāraṇarasa:: śodhana
sādhāraṇarasāḥ sarve
bījapūrarasena vai
trivāraṃ bhāvitāḥ śuṣkā
jāyante doṣavarjitāḥ
//
viḍlavaṇa:: medic. properties
biḍaṃ hi kathyate tadvat
sarvadoṣaharaṃ param
//
YRps, Adhyāya 7
nava ratnāni
māṇikyaṃ mauktikaṃ caiva
vidrumaṃ tārkṣyaṃ puṣpakam
vajraṃ nīlaṃ ca gomedaṃ
vaiḍūryaṃ ca krameṇa hi
//
sujātiguṇasampannaṃ
ratnaṃ sarvārthasiddhidam
dāne rasāyane caiva
dhāraṇe devatārcane
//
ruby:: subtypes
padmarāgābhidhaṃ śreṣṭhaṃ
prathamaṃ tadudīritam
ruby:: nīlagandhi
dvitīyaṃ nīlagandhi syād
ghanaṃ raktaṃ suśobhanam
//
ruby:: parīkṣā
mahacca kamalacchāyaṃ
snigdhaṃ svacchaṃ guru sphuṭam
samaṃ vṛttāyataṃ gātre
māṇikyaṃ cottamaṃ matam
//
nīlagandhi:: phys. properties
gaṃgodakasamudbhūtaṃ
nīlagarbhāruṇacchavi
māṇikyaṃ pūrvavacchāyaṃ
nīlagandhi taducyate
//
ruby:: parīkṣā:: bad quality
māṇikyaṃ cāṣṭadhā neṣṭaṃ
sacchidraṃ malinaṃ laghu
karkaśaṃ cipiṭaṃ vakraṃ
sūkṣmaṃ cāviśadaṃ tathā
//
ruby:: medic. properties
saṃdīpanaṃ vṛṣyatamaṃ hi rūkṣaṃ
vātāpahaṃ karmarujāpahaṃ ca
bhūtādidoṣatrayanāśanaṃ paraṃ
rājñāṃ sadā yogyatamaṃ praśastam
//
pearl:: parīkṣā:: good quality
hlādi śvetaṃ raśmimannirmalaṃ ca
vṛttaṃ khyātaṃ mauktikaṃ toyabhāsam
snigdhaṃ taulye gauravaṃ cenmahattal
liṃgairetair lakṣitaṃ tacca śuddham
//
pearl:: parīkṣā:: bad quality
rūkṣāṅgaṃ cenniṣprabhaṃ śyāvatāmraṃ
cārdhaṃ śubhraṃ graṃthilaṃ mauktikaṃ ca
kṣārābhāsaṃ vaikaṭaṃ yugmakaṃ ca
doṣairyuktaṃ sarvathā tyājyamebhiḥ
//
pearl:: medic. properties
kāsaṃ śvāsaṃ vahnimāṃdyaṃ kṣayaṃ ca
hanyād vṛṣyaṃ bṛṃhaṇaṃ pittahāri
dāhaśleṣmonmādavātādirogān
hanyādevaṃ sevitaṃ sarvakāle
//
coral:: parīkṣā:: good quality
snigdhaṃ sthūlaṃ pakvabimbīphalābhaṃ
vṛttaṃ dīrghaṃ nirvraṇaṃ cāpyadīrgham
khyātaṃ sadbhiḥ saptadhā vidrumaṃ ca
doṣairmuktaṃ sarvakāryeṣu śastam
//
coral:: parīkṣā:: bad quality
rūkṣaṃ śvetaṃ savraṇaṃ dhūsaraṃ ca
nirbhāraṃ cecchulbavarṇaṃ pravālam
doṣairyuktaṃ koṭarairāvṛtaṃ ca
neṣṭaṃ sadbhir bhakṣaṇe dhāraṇe ca
//
coral:: medic. properties
pittāsraghnaṃ śvāsakāsādirogān
hanyād evaṃ durnivāraṃ viṣaṃ ca
bhūtonmādān netrarogān nihanyāt
sadyaḥ kuryāddīpanaṃ pācanaṃ ca
//
emerald:: parīkṣā:: good quality
tārkṣyaṃ snigdhaṃ bhāsuraṃ śaṣpavarṇaṃ
gātraiḥ śuddhaṃ bhāravadraśmiyuktam
ete proktā saptasaṃkhyā guṇā vai
dāne śastaṃ bhakṣaṇe dhāraṇe ca
//
emerald:: parīkṣā:: bad quality
nīlaṃ śvetaṃ karkaśaṃ śyāvarūkṣaṃ
vakraṃ kṛṣṇaṃ cippaṭaṃ bhārahīnam
emerald:: medic. properties
duṣṭaṃ tārkṣyaṃ cauṣadhenopayojyaṃ
kāsaṃ śvāsaṃ sannipātāgnimāṃdyam
//
śophaṃ śūlaṃ jūrtirogaṃ viṣaṃ ca
durnāmānaṃ pāṇḍurogaṃ nihanyāt
//
puṣparāga:: parīkṣā:: good quality
svacchaṃ sthūlaṃ puṣparāgaṃ guru syāt
snigdhaṃ varṇe karṇikāraprasūnam
taccāvakraṃ masṛṇaṃ komalaṃ ca
liṃgairetaiḥ śobhanaṃ puṣparāgam
//
puṣparāga:: parīkṣā:: bad quality
rūkṣaṃ pītaṃ karkaśaṃ śyāmalaṃ ca
pāṇḍu syādvā kāpilaṃ toyahīnam
doṣairyuktaṃ niṣprabhaṃ puṣparāgaṃ
no sevyaṃ tannaiva deyaṃ dvijebhyaḥ
//
puṣparāga:: medic. properties
kuṣṭhaṃ chardiṃ śleṣmavātau nihanti
maṃdāgnīnāmetadeva praśastam
dāhe kṛcchre dīpanaṃ pācanaṃ ca
tasmātsevyaṃ sarvakālaṃ manuṣyaiḥ
//
vajra:: subtypes:: gender
sarveṣu ratneṣu sadā variṣṭhaṃ
mūlyairgariṣṭhaṃ vividhaṃ hi vajram
naraśca nārī ca tathā tṛtīyaṃ
teṣāṃ guṇānvacmi samāsato hi
//
pūrvaṃ pūrvaṃ śreṣṭhametatpradiṣṭaṃ
dravyād vīryāt pākataśca prabhāvāt
teṣāṃ varṇā jātayaśca prabhedāḥ
kathyante'ṣṭau śāstrataścāpakarṣāt
//
śvetādikaṃ varṇacatuṣṭayaṃ hi sarveṣu ratneṣu ca kathyate budhaiḥ /
syurbrāhmaṇakṣatriyavaiśyaśūdrāste jātayo vai kramaśaśca varṇāḥ //
puṃvajra:: phys. properties
puṃvajraṃ yatprocyate cāṣṭadhāraṃ
ṣaṭkoṇaṃ ced indracāpena tulyam
aṣṭau cetsyuḥ phālakā bhāsuraṃ vai
pūrvaṃ śreṣṭhaṃ sarvadoṣāpahaṃ syāt
//
strīvajra:: phys. properties
strīvajraṃ cettādṛśaṃ vartulaṃ hi
kiṃciccaivaṃ cippaṭaṃ karkaśaṃ ca
napuṃsaka:: phys. properties
koṇāgraṃ vai kuṇṭhitaṃ vartulaṃ ca
kiṃciddhīnaṃ procyate tattṛtīyam
//
strī pumān no strī pumān yacca vajraṃ
yojyaṃ tacca strīṣu puṃsveva ṣaṇḍhe
vyatyāsādvai naiva dattaṃ phalaṃ tad
dadyād vajraṃ vā vinā tatpumāṃsam
//
varṇe'pyevaṃ yasya varṇasya vajraṃ
tattadvarṇe śobhanīyaṃ pradiṣṭam
nyāyaścāyaṃ bhairaveṇa pradiṣṭaḥ
sarveṣveva ratnavargeṣu samyak
//
vajra:: śodhana
yāmāvadhi sveditameva vajraṃ
śuddhiṃ prayātīha kulatthatoye
siddhaṃ tathā kodravaje śṛte vā
vajraṃ viśudhyeddhi viniścitena
//
vajra:: māraṇa:: vāritara
subhāvitaṃ matkuṇaśoṇitena
vajraṃ caturvāraviśoṣitaṃ ca
chucchuṃdarīsthaṃ hi vipācitaṃ puṭe
puṭedvarāheṇa ca triṃśadevam
//
dhmātaṃ punardhmāya śataṃ hi vārān kvāthe kulatthasya hi nikṣipecca /
saṃpeṣayettaṃ hi śilātalena manaḥśilābhiḥ saha kārayedvaṭīm //
kṣiptvā nirundhyāpi ca mūṣikāyāṃ puṭānyathāṣṭau ca vanopalairdadet /
vārān śataṃ cāpi tato dhamettaṃ saṃmarditaṃ śodhitapāradena //
vajrāṇi sarvāṇi mṛtībhavanti tadbhasmakaṃ vāritaraṃ bhavecca /
śrīsomadevena ca satyavācā vajrasya mṛtyuḥ kathito hi samyak //
vajra:: māraṇa
kāsamardarasapūrṇalohaje matkuṇasya rudhirair vilepitam /
sveditaṃ ca bhiduraṃ hi saptabhirvāsaraiḥ pariniṣecya mūtrake //
dhmāpitaṃ hi khalu vajrasaṃjñakaṃ mārayediti vadanti tadvidaḥ /
vajra:: māraṇa
nīlajvālāvīrudhaḥ kandakeṣu ghṛṣṭaṃ gharme śoṣitaṃ bhasmabhāvam //
vajraṃ yāti svairavahnipradānāt
piṣṭaiścāpi kṣoṇināgaiḥ praliptam
viṃśadvārān saṃpuṭecca prayatnād
āraṇyairvā gomayaistaddhaṭhāgnau
vajraṃ caivaṃ bhasmasādvīryayuktaṃ
sarvasminvai yojanīyaṃ rasādau
//
vajra:: mṛta:: medic. properties
āyuḥpradaṃ vṛṣyatamaṃ pradiṣṭaṃ
doṣatrayonmūlanakaṃ tathaiva
rasendrakasyāpi hi baṃdhakṛtsadā
sudhāsamaṃ cāpamṛtiṃ ca hanyāt
//
vajra:: medic. use
bhūnāgasatvena samaṃ vimardya
vajrasya bhūtiṃ ca samānahemnā
dhmātaṃ rasādāvapi yojanīyaṃ
rasāyanaṃ tadbhavatīha samyak
//
bhāgāstrayaścaiva hi sūtakasya
bhāgaṃ vimardyātha mṛtaṃ hi vajram
vajrasya bhūtiḥ kila poṭalīkṛtā
mukhe dhṛtā dārḍhyakarī dvijānām
//
vajrarasāyanaṃ ṣāḍguṇyasiddhidam
vajrabhasma kila bhāgatriṃśakaṃ
svarṇameva kathitaṃ kalāṃśakam
aṣṭabhāgamiha tārakaṃ kuru
sūtamatra samabhāgakaṃ sadā
//
abhrasatvabhasitaṃ samāṃśakaṃ
turyabhāgamiha tāpyakaṃ bhavet
vaikrāṃtabhasmātra tathāṣṭabhāgakaṃ
ṣaḍeva bhāgā hi balervidheyāḥ
//
ṣāḍguṇyasaṃsiddhim upaiti sarvadā
sarvārthasaṃsiddhimupaiti sevite
//
sapphire:: subtypes
indranīlamatha vārinīlakaṃ
śvaityagarbhitamathāpi nīlakam
kathyate hi laghu vārinīlakaṃ
tucchameva kathitaṃ bhiṣagvaraiḥ
indranīla:: parīkṣā
kāntyā yuktaṃ kārṣṇyagarbhaṃ ca nīlaṃ
taccāpyuktaṃ śakranīlābhidhānam
//
sapphire:: parīkṣā:: good quality
ekacchāyaṃ snigdhavarṇaṃ guru syāt
svacchaṃ madhye collasatkāṃtiyuktam
nīlaṃ proktaṃ piṇḍitaṃ saptasaṃjñair
etair liṅgair lakṣitaṃ cottamaṃ hi
//
sapphire:: parīkṣā:: bad quality = jalanīla
nirbhāraṃ cetkomalaṃ cāsragandhi
rūkṣaṃ varṇe sūkṣmakaṃ cippiṭaṃ ca
proktaṃ vai tadvārinīlaṃ bhiṣagbhir
etairliṃgaiḥ saptabhiḥ kṣepaṇīyam
//
sapphire:: medic. properties
saṃdīpanaṃ śvāsaharaṃ ca vṛṣyaṃ
doṣatrayonmūlanakaṃ viṣaghnam
durnāmapāṃḍughnamatīva balyaṃ
jūrtiṃ jayennīlamidaṃ praśastam
//
gomeda:: parīkṣā:: good quality
gomedakaṃ ratnavaraṃ praśastaṃ
gomedavad rāgayutaṃ pracakṣate
susvacchagomūtrasamānavarṇaṃ
gomedakaṃ śuddhamihocyate khalu
//
dīptaṃ snigdhaṃ nirdalaṃ masṛṇaṃ vai
mūtracchāyaṃ svacchametatsamaṃ ca
ebhir liṅgairlakṣitaṃ vai garīyaḥ
sarvāsvetadyojanīyaṃ kriyāsu
//
gomeda:: parīkṣā:: bad quality
vicchāyaṃ vā cippiṭaṃ niṣprabhaṃ ca
rūkṣaṃ cālpaṃ cāvṛtaṃ pāṭalena
nirbhāraṃ vā pītakācābhayuktaṃ
gomedaṃ cedīdṛśaṃ no variṣṭham
//
gomeda:: medic. properties
gomedakaṃ pittaharaṃ pradiṣṭaṃ
pāṇḍukṣayaghnaṃ kaphanāśanaṃ ca
saṃdīpanaṃ pācanameva rucyam
atyaṃtabuddhipravibodhanaṃ ca
//
vaiḍūrya:: parīkṣā:: good quality
svacchaṃ samaṃ cāpi viḍūryakaṃ hi
śyāmābhaśubhraṃ ca guru sphuṭaṃ vā
yajñopavītopamaśuddhareṣās
tisraśca saṃdarśayatīha śubhrāḥ
//
vaiḍūrya:: parīkṣā:: bad quality
karkaśaṃ ca laghu cippaṭaṃ sadā
śyāmatoyamiva dṛśyate chaviḥ
raktagarbhasamamuttarīyakaṃ
naiva śobhanamidaṃ viḍūryakam
//
vaiḍūrya:: medic. properties
raktapittaśamanaṃ viḍūryakaṃ
buddhivardhanakaraṃ ca dīpanam
pittarogamalamocanaṃ sadā
dhārayecca matimān sukhāvaham
//
sarvaratneṣu doṣāḥ
gharṣaśca biṃduśca tathaiva reṣā
trāsaśca pānīyakṛtā sagarbhatā
sarveṣu ratneṣu ca pañcadoṣāḥ
sādhāraṇāste kathitā munīndraiḥ
//
ye kṣetratoyaprabhavāśca doṣāḥ
sarveṣu ratneṣu galanti samyak
//
teṣāṃ ca śuddhiṃ śṛṇu bhairavoktāṃ
yathā hi doṣasya vināśanaṃ syāt
jewel:: śodhana
amlena vai śudhyati māṇikyākhyaṃ
jayantikāyāḥ svarasena mauktikam
//
kṣāreṇa sarveṇa hi vidrumaṃ ca
godugdhatas tārkṣyamupaiti śuddhim
dhānyasyāmlaiḥ puṣparāgasya śuddhiṃ
kaulatthe vai kvāthyamānaṃ hi vajram
//
nīlaṃ nīlīpatrajātai rasaiśca
gomedaṃ vai rocanāyā rasena
vaiḍūryaṃ ceduttamākvāthayuktaṃ
yāmaikaikaṃ sveditaṃ śuddhimeti
//
ratnamāraṇam
tālagaṃdhakaśilāsamanvitaṃ
mardayellakucavāriṇā khalu
vajravarjyamapi cāṣṭabhiḥ puṭai
ratnabhasma bhavatīti niścitam
//
jewel:: drāvaṇa
rāmaṭhaṃ lavaṇapaṃcakaṃ sadā
kṣārayugmamapi cetsupeṣitam
cūlikālavaṇamamlavetasaṃ
pakvakumbhikaphalaṃ tathaiva ca
//
citramūlakarudantike śubhā
jambukī jalayutā dravantikā
arkadugdhasamasaudhadugdhakaṃ
sarvameva mṛditaṃ śilātale
//
golamasya ca vidhāya nikṣiped
ratnajātiṣu varāṇi peṣayet
bhūrjapatramabhiveṣṭya golake
golakopari niveṣṭya mūtrataḥ
//
vastreṇa saṃveṣṭya tataḥ prayatnād dolākhyayaṃtre'tha niveśya golakam /
sarvāmlayukte tuṣavāripūrite pātraṃ dṛḍhe mṛṇmayasaṃjñake hi //
dinatrayaṃ svedanakaṃ vidheyam
āhṛtya tasmādvaragolakaṃ hi
saṃkṣālayeccāmlajalena cāpi
saṃjāyate ratnabhavā drutiśca
//
drutilakṣaṇāni
varṇena sā ratnanibhā ca kāntyā
laghvī bhaveddehakarī ca samyak
lohasya vedhaṃ prakaroti samyak
sūtena samyaṅmilanaṃ prayāti
//
tadā bhaveyuḥ khalu siddhatā yadā
hiṃgvādivargeṇa milanti samyak
yāmadvayaṃ kāṃsyavimarditā vai
cātiprayatnena tu vaidyavaryaiḥ
//
kasyāpi nuḥ sidhyati vai drutiśca
yadā prasannaḥ khalu pārvatīśaḥ
na syādyāvad bhairavasya prasādas
tāvatsūte bandhanaṃ durlabhaṃ hi
tāsāṃ madhye durlabhābhradrutiśca
svalpaṃ bhāgyaṃ bhūridaurbhāgyabhājām
//
ratnānāṃ kramato guṇāśca kathitāstacchodhanaṃ māraṇaṃ
tebhyaścaiva hi satvapātanamatho samyagdruteḥ pātanam
sarveṣāṃ hi parīkṣaṇaṃ ca drutayaḥ sammelanaṃ vai rase
adhyāye'tra nidarśitāni sakalānyevaṃ hi karmāṇi vai
//
YRps, Adhyāya 8
bhavati gadagaṇānāṃ nāśanaṃ yena sadyo
vividharasavidhānaṃ kathyate 'traiva samyak
rasanigamasudhābdhau mathyamāne mayaiva
gaṇitarasaśatānāṃ saṃgrahaḥ procyate vai
//
jvarāṅkuśa (1)
sukhaṇḍitaṃ hāriṇajaṃ viṣāṇaṃ
rasena pācyaṃ jalajaṃbukasya
ruddhvātha bhāṇḍe vipacecca cullyāṃ
yāmadvayaṃ śītagataṃ samuddharet
//
tato'ṣṭabhāgaṃ trikaṭuṃ niyojya
niṣkapramāṇaṃ ca bhajetprabhāte
taṃ nāgavallīdalajena sārdhaṃ
nihanti vātodbhavakaṃ jvaraṃ ca
//
jvarāṅkuśa (2)
sūtagaṃdhaviṣakāravīkaṇā
dantibījamiti vardhitaiḥ kramāt
marditaiśca daśaniṃbukadravai
raktikārdhatulitā vaṭī kṛtā
bhakṣitā jvaragaṇān nihantyayaṃ
recano jvaraharo'yam aṅkuśaḥ
//
eka eva kathitastu so'malaḥ svedito'pi saha cūrṇajalena /
yāmapūrvamapi raktikāmito bhakṣitaḥ sakalaśītajūrtihṛt //
jvarārirasa
pāradaṃ rasakagaṃdhatālakaṃ
tutthaṭaṃkaṇayutaṃ suśodhitam
mardayecca samamātramekataḥ
kāravellajarasairdinaṃ tathā
//
lepayecca ravibhājanodare
cāṃgulārdhamapi mānameva hi
tāmrabhājanamukhaṃ nirudhya vai
taṃ pacetsikatayaṃtramadhyataḥ
//
dhānyakānyupari muñcitāni cet
saṃsphuṭanti yadi śuddhamucyate
jāyate'tiruciro jvarārikaḥ
sevito jvaragaṇāpahārakaḥ
//
māṣamātramuṣaṇaiḥ samaiḥ sadā
parṇakhaṇḍasahitaiśca bhakṣitaḥ
nāśayeddhi viṣamodbhavān jvarān
andhakāramiva bhāskarodayaḥ
//
taruṇajvarārirasaḥ
tālatāmrarasagaṃdhatutthakān
śāṇamātratulitān samastakān
niṣkamātrarucirāṃ manaḥśilāṃ
mardayet triphalakāmbubhirdṛḍham
//
golamasya ca vidhāya saṃpuṭe
pācayecca puṭapākayogataḥ
arkavajripayasā subhāvayet
saptavāramatha dantikāśṛtaiḥ
//
māṣamātrarasa eṣa bhakṣitaḥ
śāṇamānamaricairyuto yadā
sārdhaniṣkakaguḍena yojitaḥ
saurasairdvidaśapatrakairyutaḥ
//
śītapūrvamatha dāhapūrvakaṃ
dvyāhikaṃ ca sakalān jvarānapi
nāśayeddhi taruṇajvarārikaḥ
sarvadoṣaśamanaḥ sukhāvahaḥ
//
jvaraghnī vaṭī
bhāgaikaḥ syātpāradaḥ śodhitaśca
elīyaḥ syātpippalī śreyasī ca
ākallo vai gaṃdhakaḥ sārṣapeṇa
tailenātho śodhito buddhimadbhiḥ
//
turyānbhāgānindravallīphalānāṃ
kṛtvā cūrṇaṃ śoṣayetsūryatāpe
cūrṇaṃ caitad bhāvayettadrasena
māṣaistulyāṃ kārayettadvaṭīṃ ca
//
dattvā caikāṃ jātasadyojvarāya
chinnāṅgāyāḥ kvāthapānaṃ vidheyam
doṣodbhūtaṃ sannipātodbhavāṃ ca
jūrtiṃ samyaṅ nāśayatyāśu tīvrām
//
jvarakṛntanarasaḥ
śuddhaḥ sūto gaṃdhako vatsanābhaḥ
pratyekaṃ vai śāṇamātrā vidheyā
dhūrtādbījaṃ kārayedvai triśaṇaṃ
sarvebhyo vai dvaiguṇā hemadugdhā
//
sūkṣmaṃ cūrṇaṃ kārayettatprayatnād
deyaṃ guṃjāyugmamānaṃ ca samyak
khādedārdraṃ cānupāne jvarārtaḥ
sadyo hanyātsarvadoṣotthajūrtim
//
jvarārirasaḥ
sūtaṃ gaṃdhaṃ hiṅgulaṃ daṃtibījaṃ
bhāgairvṛddhaṃ kārayecca krameṇa
cūrṇaṃ kṛtvā marditaṃ daṃtitoyair
guṃjāmātro bhakṣitaścejjvarāriḥ
//
sūryarasaḥ
ekaṃ bhāgaṃ vatsanābhaṃ ca kuryād
dvau bhāgau ceṭ ṭaṅkaṇaṃ daṃtibījam
trīṇyevaite hiṃgulasyāpi turyaḥ
sadyo jūrtiṃ nāśayatyeva sūryaḥ
//
pratijñāvācakarasaḥ
śuddhaṃ sūtaṃ bhāgamekaṃ tu tālād
dvau bhāgau cedvedasaṃkhyāḥ śilāyāḥ
tāmrasyaivaṃ bhāgayugmaṃ prakuryād
bhallātaṃ vā vedabhāgaṃ tathaiva
//
arkakṣīrairbhāvayecca trivāraṃ
kṛtvā cūrṇaṃ kārayedgolakaṃ tat
sthālīmadhye sthāpitaṃ tacca golaṃ
dattvā mudrāṃ bhasmanā saiṃdhavena
//
dhūmrasyaivaṃ rodhanaṃ ca prakuryāc
chāṇairdadyātsvedanaṃ mandavahnau
paścāttoyenaiva bhāvyaṃ ca cūrṇaṃ
golaṃ kṛtvā maṃdavahnau vipācya
//
paścādenaṃ bhakṣayedvai rasendraṃ
vallaṃ caikaṃ śarkarācūrṇamiśram
//
tadvatkṛṣṇāmākṣikeṇaiva jūrtiṃ
hanyādetatsarvadoṣotthitāṃ vai
//
atisārasaṃgrahaṇīharā yogāḥ
athātīsāraśamanān
rasān saṃkathayāmi vai
bhakṣitāścaiva ye nityaṃ
sadyaḥ pratyayakārakāḥ
//
śaṅkhodararasaḥ
śuddhaṃ sūtaṃ gaṃdhakaṃ vai samāṃśaṃ
citronmattair mardayedvāsaraikam
cūrṇairetaiḥ śaṃkhamāpūritaṃ vai
bhāṇḍe sthāpyaṃ mudritavyaṃ prayatnāt
//
tasyādhastād aṣṭayāmaṃ prakuryād
vahniṃ śīte karṣamātraṃ viṣaṃ hi
dattvā gharme trīṇi cātho puṭāni
dadyāttadvat kanyakāyā rasena
//
vallaṃ yojyaṃ jīrakeṇātha bhṛṃgyā
kṣaudrairyuktaṃ bhakṣitaṃ saṃgrahaṇyām
śvāse śūle cānile śleṣmaje vā
kāse'rśaḥsu viḍgrahe cātisāre
//
ānandabhairavī guṭī
saubhāgyaṃ vai hiṃgulaṃ vatsanābhaṃ
mārīcaṃ vai hemabījena yuktam
kṛtvā cūrṇaṃ sarvametatsamāṃśaṃ
jambīrais tanmarditaṃ yāmayugmam
guṃjāmātrā nirmitā bhakṣitā hi
guṭyo hanyuḥ sannipātātisārān
//
atisārabhairavī guṭī
jātīpattrī devapuṣpaṃ ca śuṇṭhī
kaṅkollaṃ cec caṃdanaṃ kuṃkumaṃ ca
kṛṣṇāyuktaṃ śuddhamākallakaṃ syāt
sarvāṇyevaṃ cūrṇayedvai samāni
//
sūtasyaivaṃ bhasma miśraṃ prakuryād
bhāgaṃ caikaṃ miśrayennāgaphenam
khalve sarvaṃ marditaṃ caikayāmaṃ
kāryā golī vallamātrā jalena
//
bhakṣedrātrau pāyayettaṃḍulodaṃ
hanyāt sarvān sarvadoṣātisārān
//
kanakasundararasaḥ
mārīcaṃ ceṭ ṭaṃkaṇaṃ hiṃgulaṃ ca
gaṃdhāśmā vai pippalī vatsanābham
dhūrtasyaivaṃ bījakānīha śuddhāny
evaṃ kṛtvā tacca cūrṇaṃ vidheyam
//
prātaḥ sāyaṃ bhakṣitaṃ vallamātraṃ
jūrtiṃ raktaṃ nāśayeccātisāram
dadhyannaṃ vā bhojayettakrayuktaṃ
hanyād evaṃ cāgnimāndyaṃ sutīvram
//
YRps, Adhyāya 9
divyauṣadhī
divyauṣadhīnāṃ nāmāni
kathyante'tra mayādhunā
catuḥṣaṣṭimitāḥ samyag
rasabandhakarāḥ śubhāḥ
somavallī tathā sobhav
ṛkṣaṃ somakalā latā
//
bhūpadminī gonasā ced
uccaṭā ceśvarī latā
bhūtakeśī kṛṣṇalatā
laśunī ca rudantikā
vārāhī saptapattrā ca
nāginī sarpiṇī tathā
//
chattriṇī caiva gośṛṃgī
jyotirnāmnī ca raktikā
pattravallī kākinī ca
cāṇḍālī tāmravallikā
//
pītavallī ca vijayā
mahauṣadhyamarī latā
navanītā rudravallī
lambinī bhūmitumbikā
//
gāndharvī vyāghrapādī ca
gomārī ca triśūlinī
tridaṇḍī karasī bhṛṃga
vallī camarikā tathā
//
karavallī latā caiva
vajrāṅgī ciravallyapi
rohiṇī bilvinī bhūta
śocanī caiva kathyate
//
mārkaṇḍī ca karīrī ca hy
akṣarā kuṭajā tathā
mūlakandāmbuvallī ca
munivallī ca kīrtitā
//
ghṛtagandhā nimbuvallī
tilakandātasītalā
bodhavallī sattvagandhā
kūrmavallī ca mādhavī
//
viśālā ca mahānāgī
maṇḍūkī kṣīragandhikā
catuḥṣaṣṭiriti proktā
divyauṣadhyo mahābalāḥ
//
ekaikāyā rasenāpi
sūto bandhatvamāpnuyāt
anayā sādhitaḥ sūto
jarādāridryanāśanaḥ
//
tāstu lakṣaṇasaṃyuktāḥ
somadevena bhāṣitāḥ
granthavistarabhītyātra
nāmamātreṇa kīrtitāḥ
//
rasaudhyaḥ
ataḥ paraṃ rasauṣadhyaḥ
procyante śāstravartmanā
jalotpalā ciñcikā ca
jalāpāmārgamāṃsike
//
jalakumbhī meghanādā
īśvarī cāparājitā
mālārjunī veṇukā ca
śikhipādā ca tiktikā
//
kāśmaryativiṣā proktā
samaṅgā jālinī tathā
tuṣambukā ca durgandhā
pāṣāṇī śukanāsikā
//
vanamālī ca vārāhī
gojihvā musalī tathā
paṭolī śaṭhikā mūrvā
pāṭalā jalamūlakā
//
rasājamārī kathitā
śiṃśikā sitagandhikā
potakī ca viṣaghnī ca
bṛhatī garuḍī tathā
//
tulasī ca vidārī ca
mañjiṣṭhā citrapālikā
jalapippalikā bhārṃgī
maṇḍūkī cottamā tathā
//
candrodakā sārivā ca
hariṇī kukkuṭāpi ca
sarpākṣī haṃsapādī ca
vanakuṣmāṇḍavallikā
//
markasphoṭī dhanvayāsaḥ
pāgavaḥ sthalasāriṇī
ardhacandrā hemapuṣpī
mohinī vajrakandikā
//
alambuṣā ca halinī
rasacitrā ca nandinī
vṛścikālī guḍūcī ca
vāsā śṛṅgī ca kathyate
//
aṣṭaṣaṣṭiriti proktā
rasauṣadhyo mahābalāḥ
sūtasya māraṇe proktā
jāraṇe ca niyāmane
//
mahauṣadhyaḥ
aṣṭaṣaṣṭir mahauṣadhyaḥ
procyante rasaśāstrataḥ
ṛddhiḥ śoṣiṇyadhoguptā
śrāvaṇī sārivā tathā
//
jyotiṣmatī tejavatī
rāsnā bākucī bimbikā
viṣāṇikā cāśvagandhā
varṣābhūḥ śarapuṣpikā
//
balā cātibalā nāga
balā dantī mahābalā
dravantī nīlinī caiva
śatapuṣpā prasāraṇī
//
varā śatāvarī cailā
hapuṣā sātalā trivṛt
svarṇakṣīrī tugā pṛthvī
viśālā nalikāmalī
//
indravāruṇikākāhve
sinduvāro'jamodikā
trāyamāṇāsurī śaṃkha
puṣpī ca girikarṇikā
//
dhātakī kadalī dūrvā
amlikā kāsamardikā
jantupādī ca nirguṇḍī
drākṣā nīlotpalaṃ śamī
//
nālikerī ca kharjūrī
phalguḥ śiṃśī ca mallikā
vārṣikī śālmalī jātī
grīṣmavarṣā tu yūthikā
//
kekicūḍājagandhā ca
lakṣmaṇā taruṇīti ca
aṣṭaṣaṣṭiriti proktā
mahauṣadhyo mahābalāḥ
//
siddhauṣadhyaḥ
athedānīṃ pravakṣyāmi
siddhauṣadhyo rasādhikāḥ
devīlatā kālavarṇī
vijayāsurī siṃhikā
//
pālāśatilakā kṣetrī
saṃvīrā tāmravallikā
nāhī kanyā tathā soma
rājikā ca ṭuṭumbhaṭī
//
kuberākṣī gṛdhranakhī
parpaṭī chidralambikā
kṣutkārī dugdhikā bhṛṃgī
gaṅgeṭī śarapuṅkhikā
//
aṣṭāvallī rājaśamī
panasī ca jayantikā
viṣakharparikāvantī
kākāṇḍolāmbumūlikā
//
siddheśvarī haṃsapādī
khoṭakā śṛṅgarīṭikā
adhaḥpuṣpī madhurākhyā
śṛṅkhalā gṛñjanīti ca
//
jārāvalī mahārāṣṭrī
sahadeveśvarī tathā
kāṣṭhagodhāmatī deva
gāndhārī rajanīṅgudī
//
palāśinī nākulī ca
kāmbojikāśvinī tathā
cakravallī sarpadaṃṣṭrā
śallakī rohitā tathā
//
tauvarī vaṅgajā rāja
padmā jambīravallikā
gajapippalikā bhṛṃga
vallī caivārkavallikā
//
jantukārī śigruvallī
karavīrā śivāṭikā
nārācī kāñcanī cāja
gandhā sūtendrasiddhidāḥ
//
aṣṭaṣaṣṭiriti proktāḥ
siddhauṣadhyo rasādhikāḥ
sarvakāryakarā deha
lohasiddhipradāyakāḥ
//
YRps, Adhyāya 10
atha yantrāṇi vakṣyante
pārado yena yantryate
tasmādyantrasya rūpāṇi
darśanīyāni śāstrataḥ
//
yantrāṇi
dolā palabhalīyantram
ūrdhvapātanakaṃ ca yat
adhaḥpātanakaṃ cāpi
tiryakpātanakaṃ tathā
//
ghaṭīyantraṃ garbhayantram
iṣṭikā jalayantrakam
khalvaṃ ḍamarukākhyaṃ ca
cipiṭākhyaṃ tulābhidham
//
lavaṇaṃ koṣṭhikāsaṃjñam
antarālikasaṃjñitam
dhūpayantraṃ nābhiyantraṃ
grastayantraṃ tathaiva ca
//
vidyādharaṃ kuṇḍakaṃ ca
ḍhekīsaṃjñam udāhṛtam
somānalaṃ ca nigaḍaṃ
kiṃnaraṃ bhairavābhidham
//
vālukānāmakaṃ cāpi
pātālaṃ bhūdharābhidham
sāraṇāyantrakaṃ guhyaṃ
gandhapiṣṭakayantrakam
//
kūpīyantraṃ pālikākhyaṃ
dīpikāyantrakaṃ tathā
sthālīyantraṃ bhasmayaṃtraṃ
degayantramudīritam
//
ghāṇikāyantramuddiṣṭaṃ
haṃsapākābhidhaṃ tathā
ūnacatvāriṃśadatra
yantrāṇyuktāni nāmataḥ
//
mūṣāḥ
atha mūṣāśca kathyante
mṛttikābhedataḥ kramāt
crucible:: synonyms
mūṣā kumudikā proktā
kovikā karahāṭikā
//
pātinī kathyate saiva
vahnimitrā prakīrtitā
yogamūṣā
tuṣabhasmayutā mṛtsnā
vālmikī biḍasaṃyutā
//
tayā yā racitā mūṣā
yogamūṣeti kathyate
gāramūṣā
gārabhūnāgasatvābhyāṃ
śaṇairdagdhatuṣaistathā
//
marditā mahiṣīkṣīre
mṛttikā pakṣamātrakam
tanmṛdā racitā mūṣā
gāramūṣeti kathyate
//
varamūṣā
vastrāṃgāratuṣās tulyās
taccaturguṇamṛttikā
bhūnāgamṛttikā tulyā
sarvairebhirvimarditā
kathitā varamūṣā sā
yāmaṃ vahniṃ saheta vai
//
varṇamūṣā
pūrvoktā mṛttikā yā tu
raktavargāṃbubhāvitā
raktavargayutā mṛtsnā
kāritā mūṣikā śubhā
//
turīpuṣpakasīsābhyāṃ
lepitā sā ca mūṣikā
varṇotkarṣe prayoktavyā
varṇamūṣeti kathyate
//
rūpyamūṣā
śvetavargeṇa vai liptā
rūpyamūṣā prakīrtitā
//
viḍamūṣā
viḍena racitā yā tu
viḍenaiva pralepitā
dehalohārthasiddhyarthaṃ
viḍamūṣetyudāhṛtā
//
vajramūṣā
gārabhūnāgasattvābhyāṃ
tuṣamiśrā śaṇena ca
mṛtsamā mahiṣīkṣīrair
divasatrayamarditā
//
saṃsthitā pakṣamātraṃ hi
paścānmūṣā kṛtā tayā
lepitā matkuṇasyātha
śoṇitena balārasaiḥ
//
caturyāmaṃ dhmāpitā hi
dravate naiva vahninā
vajramūṣeti kathitā
vajradrāvaṇahetave
//
vṛntākamūṣā
vṛntākākāramūṣāyāṃ
nālaṃ kṛtvā daśāṃgulam
dhattūrapuṣpavaddīrghaṃ
sudṛḍhaṃ caiva kārayet
//
aṣṭāṃgulaṃ ca sacchidraṃ
bhaved vṛntākamūṣikā
anayā kharparādīnāṃ
mṛdūnāṃ sattvam āharet
//
gostanamūṣā
gostanākāramūṣā yā
mukhopari vimudritā
satvānāṃ drāvaṇe śuddhau
mūṣā sā gostanī bhavet
//
mallamūṣā
nirdiṣṭā mallamūṣā yā
malladvitayasaṃpuṭāt
rasaparpaṭikādīnāṃ
svedanāya prakīrtitā
//
pakvamūṣā
pakvamūṣā kulālabhāṇḍarūpā yā dṛḍhā ca paripācitā /
pakvamūṣeti sā proktā satvaradravyaśodhinī //
mahāmūṣā
atisthūlātidīrghā ca
mukhe kiṃcicca vistṛtā
mahāmūṣeti sā proktā
satvaradravyaśodhinī
//
mañjūṣamūṣā
ṣaḍaṃgulonnatā dīrghā
caturasrā ca nimnakā
mañjūṣākāramūṣā sā
kathitā rasamāraṇe
//
garbhamūṣā
bhūmau nikhanyamānāṃ hi
mūṣāmācchādya vālukaiḥ
garbhamūṣā tu sā jñeyā
pāradasya nibandhinī
//
muśalamūṣā
mūṣā yā cipiṭā mūle
vartulāṣṭāṃgulocchrayā
mūṣā sā musalākhyā syāc
cakrībaddharase hitā
//
koṣṭḥyaḥ, aṅgārakoṣṭhī
aṃgārakoṣṭhikā nāma
rājahastapramāṇakā
dvādaśāṃgulavistārā
caturasrā prakīrtitā
//
veṣṭitā mṛṇmayenātha
ekabhittau ca gartakam
vitastimātraṃ dvāraṃ ca
sārdhavaitastikaṃ dṛḍham
//
adhobhāge vidhātavyā
dehalī dhamanāya vai
prādeśamātrā bhittiḥ syād
uttaraṅgasya cordhvataḥ
//
prādeśamātraṃ kartavyaṃ
dvāraṃ tasyopari dhruvam
dvāraṃ ceṣṭikayā ruddhvā
saṃdhirodhaṃ ca kārayet
//
pūrayetkokilaistāṃ tu
bhastrikāṃ pradhametkhalu
kokilādhamanadravyam
ūrdhvadvāre vinikṣipet
//
eṣā cāṃgārakoṣṭhī ca
kharāṇāṃ sattvapātanī
//
pātālakoṣṭhī
gartaṃ khaned dṛḍhaṃ bhūmau
dvādaśāṃgulamātrakam
tanmadhye vartulaṃ gartaṃ
caturaṅgulakaṃ dṛḍham
//
kharparaṃ sthāpayettatra
madhyagartopari dṛḍham
āpūrya kokilair gartaṃ
pradhamedekabhastrayā
pātālakoṣṭhikā sā tu
mṛdusattvasya pātanī
//
gārakoṣṭhī
vitastipramitā nimnā
prādeśapramitā tathā
upariṣṭāt pidhānaṃ tu
bhūricchidrasamanvitam
//
gartamāpūrya cāṃgāraiḥ
pradhamedvaṃkanālataḥ
gāragoṣṭhī samuddiṣṭā
satvapātanahetave
//
tiryakpradhamanakoṣṭhī
vitastipramitotsedhā
sā budhne caturaṃgulā
tiryakpradhamanākhyā ca
mṛdusatvasya pātanī
//
mahāpuṭa
bhūmyāṃ vai khanayedgartaṃ
dvihastaṃ caturasrakam
chagaṇānāṃ sahasreṇa
pūrayettamanantaram
//
auṣadhaṃ dhārayenmadhye
tamācchādya vanotpalaiḥ
sahasrārdhaiśca vai samyag
vahniṃ prajvālayettataḥ
//
mahāpuṭamidaṃ proktaṃ
granthakāreṇa nirmitam
//
gajapuṭa
rājahastapramāṇaṃ hi
caturasraṃ hi gartakam
vanotpalasahasreṇa
gartamadhyaṃ ca pūritam
//
mūṣikāṃ cauṣadhenātha
pūritāṃ tāṃ tu mudrayet
gartamadhye nidhāyātha
giriṇḍāni ca nikṣipet
adho'gniṃ jvālayetsamyak
evaṃ gajapuṭo bhavet
//
vārāhapuṭa
aratnimātre kuṇḍe ca
vārāhapuṭamucyate
kukkuṭapuṭa
vitastidvayamānena
gartaṃ ceccaturasrakam
kukkuṭākhyaṃ puṭaṃ vidyād
auṣadhānāṃ ca sādhanam
//
kapotapuṭa
chagaṇairaṣṭabhiḥ samyak
kapotapuṭamucyate
//
govarapuṭa
tuṣairvā gomayairvāpi
rasabhasmaprasādhanam
māṇikādvayamānena
govaraṃ puṭamucyate
//
mṛdbhāṇḍapuṭa
mṛdā bhāṇḍaṃ prapūryaiva
madhye dravyaṃ tu vinyaset
adhastājjvālayedagniṃ
mṛdbhāṇḍapuṭamucyate
//
vālukāpuṭa
garte tu vālukāpūrṇe
madhye dravyaṃ tu vinyaset
upariṣṭādadhastācca
vahniṃ kuryātprayatnataḥ
tadvālukāpuṭaṃ samyag
ucyate śāstrakovidaiḥ
//
bhūdharapuṭa
mūṣikāṃ bhūmimadhye tu
sthāpitāṃ dvyaṃgulād adhaḥ
upariṣṭātpuṭaṃ dadyāt
tatpuṭaṃ bhūdharāhvayam
//
lāvakapuṭa
govarairvā tuṣairvāpi
karṣamātramitaiḥ puṭam
yatra tallāvakākhyaṃ syān
mṛdudravyasya sādhane
//
dried cowdung
utpalaṃ piṣṭakaṃ chāṇam
upalaṃ ca gariṇḍakam
chagaṇopalasārī ca
navāri chagaṇābhidhāḥ
//
YRps, Adhyāya 11
athātaḥ sampravakṣyāmi
dhātūnāṃ kautukaṃ paraṃ
svānubhūtaṃ mayā kiṃcit
śrutaṃ vā śāstrataḥ khalu
tadahaṃ sampravakṣyāmi
yatkṛtvā nā sukhī bhavet
//
hemakaraṇavidhiḥ (1)
rasakaṃ daradaṃ tāpyaṃ
gaganaṃ kunaṭī samam
raktasnuhīpayobhiśca
mardayeddinasaptakam
//
jalayaṃtreṇa vai pācyaṃ
caturviṃśatiyāmakam
tena vedhyaṃ drutaṃ tāmraṃ
tāraṃ vā nāgameva vā
//
sahasravedhī tatkalko
jāyate nātra saṃśayaḥ
//
hemakaraṇavidhiḥ (2)
ekabhāgastathā sūto
vajravallyātha marditaḥ
khalve trinemyāḥ svarase
pañcabhāgasamanvite
//
vetrayaṣṭyā ca rāgiṇyā
pītakalkaṃ prajāyate
ṣoḍaśāṃśena dātavyaṃ
drute tāmraṃ suśodhite
//
jāyate pravaraṃ hema
śuddhaṃ varṇacaturdaśam
//
hemakaraṇavidhiḥ (3)
suvarṇamākṣikaṃ svedyaṃ
kāṃjike divasatrayam
carmaraṅgyā rasenaiva
mardayeddinasaptakam
jalena dhautaṃ tāvacca
yāvaddhemanibhaṃ bhavet
//
hemakaraṇavidhiḥ (4)
daradaṃ romadeśīyaṃ
gomūtreṇaiva svedayet
dolāyaṃtre caturyāmaṃ
paścācchuddhatamo bhavet
//
manaḥśilā padmanibhā
raktā caiva suśobhanā
sveditā munipuṣpasya
rasenaiva tu dolayā
//
yāmamardhamitaṃ śuddhā
sarvakāryeṣu yojayet
navasārastathā sūtaḥ
śodhito'gnisahaḥ khalu
//
samabhāgāni sarvāṇi
mardayennimbukai rasaiḥ
mātaluṃgarasenaiva
kumārīsvarasena ca
//
sūryātape vimardyo'sau
pācito jalayantrake
dināni trīṇi tīvrāgnau
tatastadavatārayet
//
śatāṃśaṃ vedhayettāraṃ
śuddhaṃ hema prajāyate
jalabhedo yadā na syān
nātra kāryā vicāraṇā
//
hemakaraṇavidhiḥ (5)
śilayā māritaṃ nāgaṃ
kumāryāḥ svarasena ca
puṭadvādaśayogena
nāgabhasma prajāyate
//
śatasaṃkhyāni vai kuryāt
puṭānyevaṃ śarāvake
kumāryāḥ svarasenaiva
bhāvayeddinasaptakam
//
pūrvavatpuṭanaṃ kāryaṃ
śatasaṅkhyāmitaṃ tathā
sūtabhasma śilā tāla
samaṃ cennāgabhasmakam
//
triṃśadvanopalairdadyāt
puṭaṃ vārāhasaṃjñitam
anena vidhinā samyak
śatasaṃkhyāni dāpayet
//
puṭānyevaṃ kṛte trīṇi
śatāni dvādaśādhikam
paścād dṛḍhe kācamaye
kūpe dvātriṃśayāmakam
//
vālukāgniṃ pradadyācca
svāṃgaśītaṃ samuddharet
talabhasma gṛhītavyaṃ
vedhayecchulbatārake
//
śuddhahema bhavettena
nātra kāryā vicāraṇā
dṛṣṭapratyayayogo'yaṃ
kathito nātra saṃśayaḥ
//
hemakaraṇavidhiḥ (6)
gomūtre kāñjike cātha
kulatthe vāsaratrayam
tāpyakaṃ svedayetpaścāl
lohapātre pramardayet
//
taptakhalvena saṃmardya
secayennimbujadravaiḥ
saindhavaṃ dāpayetpaścāc
caturthāṃśaṃ viśeṣataḥ
//
bhāgaikaṃ tāpyakaṃ sūtād
bhāgāṃstrīneva kārayet
mardayennimbunīreṇa
śuddhavastreṇa gālayet
//
vastre lagnā tu yā piṣṭī
grāhayettāṃ bhiṣagvaraḥ
evaṃ kṛte dvistrivāraṃ
tāpyasatvaṃ grasedrasaḥ
//
piṣṭyā golastu kartavyo
mūṣāyāṃ dhmāpayetsudhīḥ
indragopanibhaṃ grāhyaṃ
tāpyasatvaṃ suśobhanam
//
hīnavarṇasuvarṇe'pi
gadyāṇe vallamātrakam
tutthakaṃ vallamātraṃ ca
dattvā hema pragālayet
//
tatsuvarṇasya patrāṇi
kāryāṇyevaṃ pralepayet
tutthakaṃ bījapūrasya
rasenāpi pramardayet
//
gairikeṇa samaṃ kṛtvā
hemapatrāṇi lepayet
mandavahnau ca prapuṭet
dvitrivāraṃ prayatnataḥ
//
kuṅkumābhaṃ suvarṇaṃ hi
jāyate nātra saṃśayaḥ
vārtikendrāḥ kurudhvaṃ hi
satyaṃ guruvaco yathā
//
dvau varṇau vardhate samyak
nātra kāryā vicāraṇā
//
hemakaraṇavidhiḥ (7)
śuddhaṃ tāmraṃ tāpyacūrṇena tulyaṃ
drāvyaṃ paścāḍ ḍhālayellākuce hi
gandhāccūrṇaṃ tāpyatāmrāvaśeṣaṃ
kṛtvā dadyādvallakaṃ hīnavaye
varṇotkarṣo jāyate tena samyak
satyaṃ proktaṃ nandinā kautukāya
//
hemakaraṇavidhiḥ (8)
tāpyaṃ nāgaṃ gandhakaṃ sūtarājo
hiṃgūlaṃ vai hema śuddhaṃ śilā ca
cūrṇaṃ kṛtvā nikṣipet kācakūpyām
āpūryānte svai rasaiḥ śākajairvā
//
agniṃ dadyāllāvakākhye puṭe ca
śuddhaḥ kalko jāyate ṣaṣṭisaṃkhyaiḥ
śuddhaṃ tāraṃ vedhitaṃ vallakena
gadyāṇaṃ vai jāyate śuddhahema
//
hemakaraṇavidhiḥ (9)
ahiripum ahitulyaṃ sāritaṃ sūtarāje
balivasagiricūrṇaiḥ kāntapātre sudagdham
suvihitaphaṇibhāgairhemagarbheṇa baddho
bhujagajitarasendro vedhayellakṣavedhī
//
hemakaraṇavidhiḥ (10)
dvau bhāgau śuddhatāmrasya
dvau bhāgau śuddhahemajau
catura eva bhāgāṃśca
śuddhatārasya kārayet
//
aṣṭau bhāgāḥ prakartavyā
rasakasya prayatnataḥ
andhamūṣāgataṃ dhmātaṃ
drāvitaṃ hema jāyate
//
hemakaraṇavidhiḥ (11)
viditāgamavṛddhairhi
puṭe pakvaṃ kanīyasi
triguṇaṃ cūrṇanirbaddhaṃ
tāramāyāti kāñcanam
//
hemakaraṇavidhiḥ (12)
pāradaṃ palamekaṃ tu
prasthārdhaṃ śuddhagandhakam
kiṃśupatrarasenaiva
rasairvā puṣpasaṃbhavaiḥ
//
sūryātape mardayeddhi
ṣaṇmāsāvadhimātrakam
ṣoḍaśāṃśena rajataṃ
vidhyate nātra saṃśayaḥ
//
saptavarṇaṃ bhaveddhema
haṭṭavikrayayogyakam
//
hemakaraṇavidhiḥ (13)
pāradaṃ gaṃdhakaṃ śulvaṃ
mākṣikaṃ tutthakaṃ tathā
rasakaṃ daradaṃ svarṇa
gairikaṃ navasādaram
//
sūrakṣāraṃ śilāṃ caiva
samabhāgāni mardayet
tadardhaṃ rasakaṃ muktvā
vajramūṣe nirundhayet
//
yathā dhūmo na nirgacchet
tathā mudrāṃ pradāpayet
tolamekaṃ suvarṇaṃ hi
jāyate nātra saṃśayaḥ
//
ghaṭikāturyamātraṃ hi
dhmāpayetsatataṃ bhiṣak
//
hemakaraṇavidhiḥ (14)
svalpavarṇasuvarṇasya
gadyāṇaikasya mudrikā
mākṣikaṃ rasakaṃ tutthaṃ
gairikaṃ navasādaram
//
sūrakṣāraṃ sadaradaṃ
ṭaṅkaṇena samanvitam
prativalladvayaṃ kuryāt
kāsamardaprasūnakaiḥ
//
strīdugdhena ca saṃmardya
lepayettena mudrikām
sorakṣāraṃ sadaradaṃ
ṭaṃkaṇena samanvitam
//
saiṃdhavasya ca bhāgaikam
iṣṭikābhāgayugmakam
sthālikāyantramadhyasthaṃ
madhye saṃsthāpya mudrikām
//
yāmatritayaparyantaṃ
vahniṃ kuryātprayatnataḥ
svāṃgaśītaṃ tataḥ kṛtvā
mudrikāṃ tāṃ samuddharet
vedavarṇāstu saṃgharṣād
vardhante nātra saṃśayaḥ
//
hemakaraṇavidhiḥ (15)
ghoṣākṛṣṭaṃ tu yattāmraṃ
rajatena samanvitam
tīkṣṇacūrṇaṃ sadaradaṃ
ghṛṣṭaṃ kanyārasena vai
//
paścādvidheyā guṭikāḥ
sūkṣmāścaivāḍhakīsamāḥ
vāpitā drāvite dravye
sarvaṃ tāmraṃ tu saṃkṣipet
//
rūpyamānaṃ samuttārya
samahemnā ca gālayet
jāyate daśavarṇaṃ tu
satyametadudīritam
//
hemakaraṇavidhiḥ (16)
tāmre saptaguṇaṃ nāgaṃ
vāhitaṃ punareva hi
tena tāmreṇa rasakaṃ
saptavāraṃ ca vāhayet
//
svarṇavarṇaṃ hi tattāmraṃ
jāyate nātra saṃśayaḥ
//
hemakaraṇavidhiḥ (17)
bhūnāgasattvamūṣāyāṃ
drāvayetsvarṇamuttamam
tāpyasatvena saṃyuktaṃ
śatavāraṃ punaḥ punaḥ
japāpuṣpanibhaṃ svarṇaṃ
jāyate nātra saṃśayaḥ
//
hemakaraṇavidhiḥ (18)
daśavarṇasya gadyāṇe
raktaṃ taddhemavallakam
dvau varṇau vardhataḥ samyak
haṭṭavikrayayogyakam
//
hemakaraṇavidhiḥ (19)
puṣpakāsīsakaṃ ramyaṃ mardayedarkapatraje /
rase'tha ca cakrikāṃ kuryādrasakasya palonmitām //
veṣṭitāṃ pūrvakalkena
ravigharmeṇa śoṣayet
triṃśadvanopalaiḥ samyak
puṭānyevaṃ hi viṃśatiḥ
//
ṣoḍaśāṃśena rajataṃ
vidhyate nātra saṃśayaḥ
saptavarṇasavarṇaṃ hi
jāyate nātra saṃśayaḥ
//
hemakaraṇavidhiḥ (20)
sūtako dvipalaḥ kāryaḥ
sumbilaśca catuṣpalaḥ
catuṣṭaṃkamitā kāryā
sphaṭikī nirmalā śubhā
//
vṛścikālīrase ghṛṣṭā
dinam ekaṃ tu vārtikaiḥ
paścācca śoṣayetsarvaṃ
yantre ḍamaruke nyaset
//
gairikaṃ sthāpayetpūrvaṃ
khaṭikāṃ ca tathopari
tanmadhye gartakaṃ kṛtvā
gartake navasādaram
//
ṭaṅkamānaṃ prakartavyaṃ
tasyopari ca sūtakam
sūtakopari sāraṃ hi
pūrvoktaṃ ṭaṃkamānakam
//
mudrāṃ kṛtvā śoṣayitvā
paścāccullyāṃ niveśayet
agniṃ kuryātprayatnena
yāmaṣoḍaśamātrakaṃ
//
svāṃgaśītaṃ samuttārya
ūrdhvalagnaṃ tu grāhayet
paścāt khalve nidhāyātha
vṛścikālyā pramardayet
//
kācakūpyāṃ kṣipet sarvaṃ
kūpīṃ vālukāyantrake
vahniṃ dvādaśabhiryāmaiḥ
kuryācchītaṃ samāharet
//
vallamātraṃ tato dadyāt
sārdhaṭaṅke sutāmrake
dṛṣṭapratyayayogo'yaṃ
nāthasundarabhāṣitaḥ
//
raupyakaraṇavidhiḥ (1)
lohacūrṇaṃ palamitaṃ
sumalakṣāram abhrakam
ṭaṃkaṇaṃ śāṇamānaṃ hi
tailenairaṇḍajena vai
//
gharṣayedvaṭikāyugmaṃ
golaṃ kṛtvā dhamettataḥ
bhastrayā dhmāpayetsamyak
lohaṃ rasanibhaṃ bhavet
//
tallohaṃ triguṇaṃ caiva
rasakaṃ kārayetsudhīḥ
lohaṃ ca rasakaṃ paścād
gālitaṃ vajramūṣayā
//
lohaśeṣaṃ samuttārya
tāmre dadyācca vallakam
gadyāṇake bhavettāraṃ
tattāraṃ śuddhatārake
//
ardhabhāge bhavecchuddhaṃ
tāraṃ doṣavivarjitam
//
raupyakaraṇavidhiḥ (2)
khaṇḍaṃ karṣapramāṇaṃ hi
sumalakṣārakasya hi
veṣṭitaṃ narakeśena
drute nāge nimajjitam
//
nirvāpitaṃ nimbujale
caikaviṃśativārakam
drute śulvasya gadyāṇe
raktikāpañcamātrakam
//
kalkaṃ dadyātprayatnena
tāravarṇaṃ prajāyate
gadyāṇe caturo vallān
rūpyaṃ dattvā pragālayet
jāyate ruciraṃ tāraṃ
satyam etadudīritam
//
raupyakaraṇavidhiḥ (3)
śaṃkhaṃ sumbalanāmānaṃ
palānyaṣṭau prakalpayet
gojihvārasasaṃmiśraṃ
dinamekaṃ pramardayet
//
nimbūrasena dhūrtena
kākamācīrasena vai
gṛṃjanasya rasenaiva
dinamekaṃ pramardayet
//
arkadugdhena vai bhāvyaṃ
tailenairaṇḍajena ca
yavamātrāṃ guṭīṃ kṛtvā
viśoṣya cātape khare
//
kācakūpyāṃ vinikṣipya
mudrayetkūpikāmukhaṃ
saṃsthāpya vālukāyantre
pacetṣoḍaśayāmakam
//
svāṃgaśītaṃ samuttārya
grāhyaṃ satvaṃ tad ūrdhvagam
sattvaṃ gadyāṇamekaṃ tu
tanmātraṃ tārasaṃpuṭam
//
sūtaṃ gadyāṇakaṃ svacchaṃ
ṭaṃkaṇaṃ vallapañcakam
sūtamātraṃ kṣārasattvaṃ
sarvaṃ caikatra marditam
//
svarasena tu ketakyā
golaṃ kṛtvā viśoṣitam
tārasaṃpuṭamadhye tu
dhāritaṃ taṃ ca golakam
//
paścāttāmrakṛtāṃ mūṣām aṣṭavallamitāṃ śubhām /
śarāvasaṃpuṭasyāntardhārayettadanaṃtaram //
dhānyābhraṃ tulyaṃ paṃkena kṛtvā śrāvaṃ tu pūrayet /
vārāhākhyapuṭaikena jāyate kalka uttamaḥ //
tāmraṃ dvādaśavallaṃ hi
rūpyaṃ valladvayaṃ tathā
vaṃgaṃ vallamitaṃ śuddhaṃ
sarvamekatra gālayet
//
caturguñjāpramāṇaṃ hi
dāpayenmatimān bhiṣak
jāyate pravaraṃ tāraṃ
satyam etad udīritam
//
raupyakaraṇavidhiḥ (4)
asthibhakṣamalabaṃgamāritaṃ
tālakābhraviṣasūtaṭaṃkaṇam
vajribhānupayasā subhāvitaṃ
syānnarendra śubhatāraparvatam
//
raupyakaraṇavidhiḥ (5)
vaṃgaṃ tālakamabhrakaṃ śaśirasaṃ tīkṣṇaṃ viṣaṃ ṭaṃkaṇaṃ /
traivāreṇa ca mūkamūṣadhamitaṃ vindanti candraprabham //
āraṃ dvādaśabhāgamaṣṭaraviṇo bījaṃ caturthāṃśakam /
bhūgaṇḍādisamastadoṣarahitaṃ śrīpūjyapādoditam //
raupyakaraṇavidhiḥ (6)
pāradasya trayo bhāgā
bhāgaikaṃ rajatasya hi
nimbūrasena saṃmardya
piṣṭīṃ kṛtvā prayatnataḥ
//
kāṃjikena tu tāṃ piṣṭīṃ
stambhayedvāsaratrayam
sārayedbaṃgamadhye tu
sūtakaṃ tadanaṃtaram
//
sāritaṃ sūtakaṃ tena
tālasattvena sādhayet
tena vedhyaṃ drutaṃ tāmraṃ
ṣoḍaśāṃśena yatnataḥ
//
jāyate pravaraṃ tāraṃ
caṃdranakṣatrasannibham
//
raupyakaraṇavidhiḥ (7)
sūtakasya trayo bhāgā
baṃgaṃ bhāgadvayaṃ tathā
mardayeddinamekaṃ tu
kāṃjikena samanvitam
//
sarvebhyastriguṇenātha
sumbalena pramardayet
snuhyarkadugdhena samaṃ
bhāvayedvāsaratrayam
//
yavapramāṇāṃ guṭikāṃ
ravitāpena śoṣitām
kācakūpyāṃ nidhāyātha
vahniṃ kuryātprayatnataḥ
//
yāmaṣoḍaśaparyaṃtaṃ
vālukāyaṃtrake pacet
svāṃgaśītaṃ samuddhṛtya
cordhvagaṃ satvamāharet
//
ṣoḍaśāṃśena śulbaṃ hi
kuntavedhena vedhayet
jāyate pravaraṃ tāraṃ
haṭṭavikrayayogyakam
//
raupyakaraṇavidhiḥ (8)
palāṣṭamātraṃ tālaṃ tu
dvikarṣapramitaṃ rasam
nimbūrasena saṃmardyaṃ
vāsaraikaṃ prayatnataḥ
//
paścāttaṃ mardayeddhīmān
tailenairaṇḍajena vai
vālukāyantramadhyasthaṃ
pacedyāmāṃstu ṣoḍaśa
//
paścātsattvaṃ samuddhṛtya
mardayedekavāsaram
atasītilatailena
kācakūpyāṃ nidhāpayet
//
pūrvavatpācayed vahnau
svāṃgaśītaṃ samuddharet
anenaiva prakāreṇa
punarevaṃ tu kārayet
//
kūpītalasthitaṃ sattvaṃ
grāhyaṃ cetpravaraṃ sadā
ṣoḍaśāṃśena śulbasya
vedhaṃ kuryānna saṃśayaḥ
//
raupyakaraṇavidhiḥ (9)
pāradaṃ ṭaṃkamānaṃ tu
lavaṇaṃ dviguṇaṃ tathā
khalve vimardayettāvad
yāvannaṣṭo raso bhavet
//
tāmraṃ gadyāṇakaṃ śuddhaṃ
baṃgaṃ vallamitaṃ kuru
drute tāmre'tha lavaṇaṃ
sūtakena samanvitam
//
māṣamātraṃ pradātavyaṃ
caturthāṃśena rūpyakam
tadrūpye marditaṃ sūtaṃ
kṣeptavyaṃ jalayantrake
//
tattrayodaśakaṃ rūpyaṃ
jāyate nātra saṃśayaḥ
//
raupyakaraṇavidhiḥ (10)
tālena nihataṃ baṃgaṃ
tadbaṃgena tu rūpyakam
pacedyāmāṣṭakaṃ samyak
kalka evaṃ prajāyate
vallaṃ gadyāṇake dadyād
baṃgaṃ stambhayate dhruvam
//
raupyakaraṇavidhiḥ (11)
daradaṃ khaṇḍaśaḥ kṛtvā
ṭaṃkatrayamitaṃ pṛthak
vajrīkṣīreṇa tatsvedyaṃ
dolāyaṃtreṇa vārtikaiḥ
//
tāracūrṇaṃ samaṃ lepyaṃ
luṅgatoyasamaṃ tathā
govaraiḥ pācayetsvalpam
eva dvādaśayāmakam
//
piṣṭistambho bhavettena
paścāttārarajaḥ pṛthak
kuryāddaradakhaṇḍena
samaṃ sīsaṃ ca dāpayet
//
gālayenmūṣikāmadhye
śītaṃ kṛtvā tu khoṭakam
bhasma mūṣopari nyasya
dhmāpayecca śanaiḥ śanaiḥ
//
śuddhaśaṅkhanibhaṃ rūpyaṃ
niṣkamātraṃ hi niḥsaret
//
raupyakaraṇavidhiḥ (12)
dvipalaṃ śuddhasūtaṃ ca
dvipalaṃ rasakasya ca
tālakaṃ ca paladvaṃdvaṃ
surmilaṃ yugmamātrakam
//
kūpyāmāropayetsarvaṃ
mukhaṃ tāmreṇa rundhayet
vālukāyantrake samyak
paced dvādaśayāmakam
//
kūpīmukhe tu yallagnaṃ
sattvaṃ grāhyaṃ prayatnataḥ
śulbe ṣoḍaśavedhena
kārayedrajataṃ varam
//
raupyakaraṇavidhiḥ (13)
sūtakaṃ palamekaṃ tu
śaṃkhābhaṃ surmilaṃ palam
eraṇḍataile ghṛṣṭaṃ tad
dhāritaṃ kharpare vare
//
andhitaṃ tāmrapātreṇa
mudritaṃ sudṛḍhaṃ kṛtam
paścāccullyāṃ samāropya
vahniṃ kuryācchanaiḥ śanaiḥ
//
sārdhaṃ yāmaṃ tataḥ pācyaṃ
svāṃgaśītaṃ samuddharet
tāmrapātre tu yallagnaṃ
sarvaṃ sattvaṃ samāharet
//
ghṛtāktaṃ ṭaṃkaṇopetaṃ
gālitaṃ mūṣikāmukhe
deyaṃ tadvallamātraṃ hi
drute tāmre tu sattvakam
//
śaṃkhābhaṃ jāyate tāraṃ
nātra kāryā vicāraṇā
//
raupyakaraṇavidhiḥ (14)
tālaṃ tāmraṃ rītighoṣaṃ samāṃśaṃ
kuryādevaṃ gālitaṃ ḍhālitaṃ hi
amle varge saptavāraṃ praḍhālya
paścādyojyaṃ tulyabhāge ca rūpye
śuddhaṃ rūpyaṃ ṣoḍaśākhyaṃ hi samyak
jātaṃ dṛṣṭaṃ nānṛtaṃ satyametat
//
raupyakaraṇavidhiḥ (15)
śvetaṃ sauvīrakaṃ śuddhaṃ
pācitaṃ viṣamuṣṭinā
svacche sūtavare vallaṃ
nikṣiptaṃ rūpyakṛdbhavet
//
raupyakaraṇavidhiḥ (16)
śuddhasphaṭikasaṃkāśaṃ
surmilaṃ dṛśyate kvacit
mṛtkharpare pācitaṃ hi
nimbūkadravasaṃyutam
//
ghaṭikādvayamānena
śuddhakalkaḥ prajāyate
catuḥṣaṣṭyaṃśamānena
vedhayecchulbakaṃ śubham
//
jāyate pravaraṃ tāraṃ
sarvadoṣavivarjitam
//
raupyakaraṇavidhiḥ (17)
saptadhātumayī mūṣā
kṣārabhasmaprapūritā
kadalyāḥ kṣārakeṇaiva
tathāpāmārgasaṃbhavaiḥ
//
madhye pāradakaṃ muktvā
punarevaṃ prapūrayet
anena vidhinā pūryā
dvitīyā mūṣikā śubhā
//
mudritavyā prayatnena
govare puṭake nyaset
sūtakaṃ bandham āyāti
vaṅgābhaṃ tu prajāyate
drutadrāvaṃ ghātasahaṃ
dṛṣṭamevaṃ mayā khalu
//
kṛtrimamauktikakaraṇam
netrāṇyāhṛtya matsyānāṃ
paktvā dugdhena yāmakam
paścādākṛṣṇakaṇakān
ākṛṣya kila kaṇḍayet
//
tāni śālisametāni
tāvacchubhrāṇi kārayet
paścādiṣṭikacūrṇena
haste kṛtvā pramardayet
//
mauktikāni hi jāyante
kṛtānyevaṃ mayā khalu
//
sūkṣmamauktikebhyo bṛhanmauktikakaraṇam
mūṣikāṃ kārayecchuddhāṃ
sphāṭikīṃ dahanopalām
mauktikāni tu sūkṣmāṇi
nimbūdrāve nidhāpayet
//
ahorātreṇa sarvāṇi
navanītasamāni ca
tasya paṃkasya guṭikāṃ
masṛṇāṃ tu prakārayet
//
paścāttāṃ mūṣikāmadhye
citrāgharme dviyāmakam
catvāri kāṃsyabhāṇḍāni
caturdikṣu gatāni ca
//
arbhakāḥ pātayetsarvāḥ
madhyabhājanakopari
badhyate mauktikaṃ śreṣṭha
taraṃ sarvaguṇairyutam
//
kṛtrimapravālakaraṇam
śuddhaśaṅkhasya cūrṇaṃ hi
sūkṣmaṃ kṛtvā prayatnataḥ
ardhabhāgaṃ ca daradaṃ
cūrṇayenmatimāṃstataḥ
//
sadyaḥ sūtāvikakṣīraṃ
tena dugdhena mardayet
vartiṃ vidhāya matimān
kārpāsāsthiṣu svedayet
//
svāṃgaśītaṃ samuttārya
pravālaṃ ruciraṃ bhavet
//
YRps, Adhyāya 12
vānarī vaṭī
ātmaguptāphalaṃ śuṣkaṃ
nistuṣaṃ cāṣṭapālikam
māṣasyāṣṭapalaṃ tadvaj
jalena paripeṣitam
//
ārdraṃ kṛtvobhayaṃ samyak
śilāpaṭṭena peṣayet
kuṃkumaṃ kesaraṃ caiva
jātīpatraṃ śatāvarī
//
gokṣurekṣurabījāni
lavaṃgaṃ maricaṃ kaṇā
śṛṅgāṭakaṃ karṣamitaṃ
kuryādevaṃ pṛthak pṛthak
//
sūkṣmacūrṇaṃ vidhāyātha
pūrvapiṣṭe nidhāpayet
vaṭakān kārayet paścāt
karṣamātrān vipācayet
//
ghṛtaprasthatrayeṇaiva
sutalathya nimajjayet
mākṣike ghṛtamāne vai
mukhaṃ rundhyāddinatrayam
//
madhvājyamiśritaṃ bhuñjyād
ekaikaṃ vaṭakaṃ prage
saptakāni ca pañcaivam
āhāraṃ madhuraṃ bhajet
//
dugdhaudanaṃ tathā rātrau
kṣāramamlaṃ ca varjayet
retaḥkṣayī tathā klībo
gacchecca pramadāśatam
//
aputraḥ putramāpnoti
ṣaṇḍho'pi puruṣāyate
dṛṣṭapratyayayogo'yaṃ
satyametadudīritam
//
śatāvaryādivājīkaro 'valehaḥ (1)
śatāvarīṃ kṣīravidārikāṃ ca
prasthārdhamānāṃ pṛthageva kuryāt
rasaṃ tathā śālmalimadhyamūlāt
prasthaṃ sitārdhāḍhakamatra deyam
//
supācitaṃ vai mṛduvahninā tathā darvīpralepo'pi hi jāyate yathā /
tvakpatrakailāḥ saha kesareṇa palapramāṇā hi tato vidadhyāt //
lehe suśīte madhu bilvamātraṃ
prātaḥ prabhakṣediha karṣamātram
//
śṛṅgātakādivājīkaro 'valehaḥ (2)
śṛṅgāṭakasyāpi palaṃ vidheyaṃ
vārāhikandaśca palapramāṇaḥ
cūrṇīkṛtaṃ gālitameva vastrād
bhṛṣṭaṃ tathājyena sitāsametam
//
lavaṃgakṛṣṇāgarukeśarāṇāṃ
palaṃ pradadyāddaśabhāgadugdham
lehaṃ sujātaṃ khalu bhakṣayettat
karṣapramāṇaṃ nitarāṃ prabhāte
kāmasya bodhaṃ kurute hi śīghraṃ
nārīṃ ramedvai caṭakāyate'sau
//
kāmadīptikaravājīkaro 'valehaḥ (3)
śatāvarīgokṣuradarbhamūlaṃ
śṛṅgāṭakaṃ nāgabalātmagupte
saṃcūrṇya sarvaṃ pṛthageva pālikaṃ
kṣīreṇa pācyaṃ daśabhāgakena
//
sitā pradeyā daśapālikātra
pākaṃ vidadhyādapi cāgniyogāt
madhuplutaṃ bhakṣitamardhayāmāt
kāmapradīptiṃ kurute sadaiva
//
vīryasya vṛddhiṃ jaṭharāgnivṛddhiṃ
kāmāgnivṛddhiṃ sahasā karoti
//
māṣādivājīkaro 'valehaḥ (4)
māṣāṇāmātmaguptāyā
bījānāmāḍhakaṃ navam
jīvakarṣabhakau jīvāṃ
medāṃ vṛddhiṃ śatāvarīm
//
madhukaṃ cāśvagandhāṃ ca
sādhayet prasṛtonmitām
rase tasminghṛtaprasthaṃ
gavyaṃ daśaguṇaṃ payaḥ
//
vidārīsvarasaprasthaṃ
prasthamikṣurasasya ca
dattvā mṛdvagninā sādhyaṃ
siddhasarpirnidhāpayet
//
śarkarāyāstugākṣīryāḥ
kṣaudrasya ca pṛthak pṛthak
bhāgāṃścatuṣpalāṃstatra
pippalyāścāvapetpalam
//
palaṃ pūrvamito līḍhvā
tato'nnam upayojayet
yadīcchedakṣayaṃ śukraṃ
śephasaścottamaṃ balam
//
YRps, Adhyāya 13
vīryastambhakarī vaṭī
śrīvāsamastakīnāga
kesaraṃ ca lavaṃgakam
kaṃkolaṃ tulasībījaṃ
khurāsānyahīphenakam
//
jāvitrikābdhiśoṣaṃ ca
karabhāgurukuṃkumam
kaṅkolakatugākṣīrī
jātīphalasamāṃśakān
//
sarvāṇyevaṃ vicūrṇyātha
nālikerodare kṣipet
dugdhamadhye vipācyainaṃ
dinānyevaṃ hi pañca ca
//
nālikeraphalādgrāhyaṃ
mardayenmadhunā saha
guṭikā kolamātrā hi
bhakṣaṇīyā niśāmukhe
//
vīryastaṃbhaṃ karotyugraṃ
caturyāmāvadhiṃ tathā
//
śukrastambhakarī vaṭī
lavaṃgaṃ śuddhakarpūraṃ
jātīpatraṃ phalaṃ tathā
kuṅkumaṃ svarṇabījaṃ ca
dhūrtaparṇaṃ prasūnakam
//
mūlaṃ tvak cābdhiśoṣasya
sarvāṇyekatra mardayet
godugdhe śodhanīyaṃ ca
bhāgamekaṃ prakalpayet
//
bhṛṅgīpattrabhavaṃ cūrṇaṃ
bhāgaikaṃ svarṇagairikam
bhāvanāṃ postatoyena
ekaviṃśatisaṃkhyayā
//
kārayenmatimān vaidyaḥ
śukrastaṃbhakarīṃ vaṭīm
//
retaḥstambhakarī vaṭī
jātīphalārkakarahāṭalavaṅgaśuṇṭhīkaṅkolakeśarakaṇāharicandanāni
etaiḥ samānamahiphenamanena cābhraṃ śvetaṃ nidhāya madhunā vaṭakān vidadhyāt
māṣadvayonmitamamuṃ niśi bhakṣayitvā mṛṣṭaṃ payastadanu māhiṣamāśu pītvā
kurvantu kāmukajanāḥ pratiruddhapātāścetāṃsi tāni cakitāni kalāvatīnām
//
vīryastambhakarī lepavaṭī
skandhadeśācca saṃjātaṃ
vīryaṃ dardurasaṃbhavam
ghanasāreṇa saṃyuktaṃ
karahāṭasya cūrṇakam
//
saṃmardya kārayeccūrṇaṃ
vaṭīṃ mudgapramāṇakām
saṃgharṣya mukhatoyena
liṃgalepaṃ prakārayet
//
yāmārdhaṃ dhārayedbinduṃ
satyaṃ guruvaco yathā
//
śukrastambhakacūrṇam
postakaṃ palamekaṃ vai śuṃṭhīkarṣaḥ sitā palaikā ca /
karṣamitā tvakpayasā pītaṃ reto dhruvaṃ dhatte //
śrīgaṅgādharabhaktisaktamanaso vidyāvinodāmbudheḥ
śrīgoḍānvayapadmanābhasudhiyas tasyātmajenāpyayam
sadvaidyena yaśodhareṇa kavinā vidvajjanānandakṛd
grantho'yaṃ grathitaḥ karotu satataṃ saukhyaṃ satāṃ mānase
//
deśānāṃ surarāṣṭram uttamatamaṃ tatrāpi jīrṇābhidhaḥ
prākāro'sti sa vedaśāstraniratairvipraiśca saṃśobhitaḥ
tasmin śaṃbhupadāravindaratikṛcchrīpadmanābhaḥ svayam
tatputreṇa yaśodhareṇa kavinā graṃthaḥ svayaṃ nirmitaḥ
//
saṃbodhāya satāṃ sukhāya sarujāṃ śiṣyārthasaṃsiddhaye
vaidyānāmupajīvanāya viduṣām udveganāśāya vai
śrīmaddurgapurātane 'tinipuṇaḥ śrīpadmanābhātmajaḥ
śrīmadbhaṭṭayaśodharaḥ kavivaro granthaḥ svayaṃ nirmame
//