prathamaḥ kāṇḍaḥ
vimalakalāśrayābhinavasṛṣṭimahā jananī bharitatanuś ca pañcamukhaguptarucir janakaḥ /
tadubhayayāmalasphuritabhāvavisargamayaṃ hṛdayam anuttarāmṛtakulaṃ mama saṃsphuratāt //
yadīyabodhakiraṇair ullasadbhiḥ samantataḥ /
vikāsihṛdayāmbhojā vayaṃ sa jayatād guruḥ //
sābhimarśaṣaḍardhārthapañcasrotaḥsamujjvalān /
yaḥ prādān mahyam arthaughān daurgatyadalanavratān //
śrīmatsumatisaṃśuddhaḥ sadbhaktajanadakṣiṇaḥ /
śambhunāthaḥ prasanno me bhūyād vākpuṣpatoṣitaḥ //
gurubhyo 'pi garīyāṃsaṃ yuktaṃ śrīcukhalābhidham /
vande yatkṛtasaṃskāraḥ sthito 'smi galitagrahaḥ //
tato gurutaraḥ śrīmān bhūtirājo mahāmatiḥ /
jayatād bhaktajanatāsamuddharaṇasāhasaḥ //
śrīsomānandasaṃbodhaśrīmadutpalaniḥsṛtāḥ /
jayanti saṃvidāmodasaṃdarbhā dikprasarpiṇaḥ //
taddṛṣṭisaṃsṛticchedipratyabhijñopadeśinaḥ /
śrīmallakṣmaṇaguptasya guror vijayate vacaḥ //
apy asaṃkhyanavāsvādacamatkāraikadurmadā /
yenānuttarasaṃbhogatṛptā me matiṣaṭpadī //
tadekamayatām āpya svātmany eva tathā sthitā /
tad asyāḥ pronmiṣanty eva vividhā nādasaṃpadaḥ //
sacchiṣyakarṇamandrābhyām arthito 'haṃ punaḥ punaḥ /
vākyārthaṃ vartaye śrīmanmālinyāṃ yat kva cit kva cit //
aucityenetaratyāgād vācyavācakayor mithaḥ /
vartanāvarta etasmin sādhu śāstraṃ ca vārttikam //
ye 'harniśaṃ prakāśante sarvasya ca na gocare /
numo 'bhinavaguptāṃs tāñ śivacandrāṃśusaṃcayān //
jayanti jagadānandavipakṣakṣapaṇakṣamāḥ /
parameśamukhodbhūtajñānacandramarīcayaḥ //
aniyantritasadbhāvād bhāvābhedaikabhāginaḥ /
yat prāg jātaṃ mahājñānaṃ tadraśmibharavaibhavam //
tataṃ tādṛk svamāyīyaheyopādeyavarjitam /
vitatībhāvanācitraraśmitāmātrabheditam //
abhimarśasvabhāvaṃ tad dhṛdayaṃ parameśituḥ /
tatrāpi śaktyā satataṃ svātmamayyā maheśvaraḥ //
yadā saṃghaṭṭam āsādya samāpattiṃ parāṃ vrajet /
tadāsya paramaṃ vaktraṃ visargaprasarāspadam //
anuttaravikāsodyajjagadānandasundaram /
bhāvivaktrāvibhāgena bījaṃ sarvasya yat sthitam //
hṛtspandadṛkparāsāranirnāmormyādi tan matam /
etat paraṃ trikaṃ pūrvaṃ sarvaśaktyavibhāgavat //
atra bhāvasamullāsaśaṅkāsaṃkocavicyuteḥ /
svānandalīnatāmātramātricchākarmadṛktrayam //
tathā ca guravaḥ śaivadṛṣṭāv itthaṃ nyarūpayan /
sa yad āste cidāhlādamātrānubhavatallayaḥ //
tad icchā tāvatī jñānaṃ tāvat tāvat kriyā hi sā /
susūkṣmaśaktitritayasāmarasyena vartate //
cidrūpāhlādaparamas tadābhinno bhaved iti /
nanu cedṛśi viśvātmabhūte saṃkocavarjanāt //
vikalpakalpanāmūlāḥ kathaṃ śāstrādisaṃpadaḥ /
ucyate sarva evāyaṃ bodhaḥ saṃvitprabhāmayaḥ //
prakāśarūpatāyogāc cidāmarśaghanātmakaḥ /
tatrāmarśasvabhāvo 'yaṃ yaḥ prakāśaḥ prakāśate //
sa eva kiṃ na śāstraughaḥ kim anyair yuktiḍambaraiḥ /
paravāgdevatāviddhas tatrāsau kevalaṃ bhavet //
na tu laukikamāyīyavarṇapuñjavicitritaḥ /
uktaṃ śrīpratyabhijñāyām ātmasaṃsthasya bhāsanam //
asty eva na vinā tasmād icchāmarśaḥ pravartate /
svabhāvam avabhāsasya vimarśaṃ vidur anyathā //
prakāśo 'rthoparakto 'pi tulyo ratnādikair iti /
kiṃca yaḥ kaś canāmarśaś ciccamatkāragocaraḥ //
hlādatāpādiviṣayas tadāsau bhavati sphuṭaḥ /
tadvimarśāntarālambasamucchalanayogataḥ //
paścāt susphuṭatām eti tathā ca gurur ūcivān /
yathā svasaṃvidā siddhaṃ sukhādi vyavatiṣṭhate //
na hi vyavasthāsamaye vedyate tat svasaṃvidā /
tathāvaśyopagantavyaṃ svasaṃvitsādhanād iti //
evam atrāpi paścād yaj jñānādyullāsavartmani /
sarvābhedamayī bhūmir yāvad āmṛśyatāṃ vrajet //
tāvat taducitodāravimarśāṃśasphuṭatvataḥ /
tādṛk sa eva śāstratvaṃ prāgvisargaḥ prapadyate //
etad eva tu yuktaṃ syāt tathā hy anupadhau pare /
śāstrārthe 'pi samācāraleśaḥ ko 'pi vibhāvyate //
sa nūnaṃ sphuṭatādhāmabhāvijñānādiśaktimān /
uparāgāt tatas tattadvaicitryaparibṛṃhitaḥ //
yathā mukhasya tadvyaktisthāne 'psu mukure maṇau /
khaḍge cañcalasadvṛttasūkṣmadīrghādikā sthitiḥ //
tad itthaṃ parame rūpe prodbhūtā jñānasaṃpadaḥ /
anavacchinnahṛdayabījātmatrayasundarāḥ //
yadā tūcchaladākārasvataraṅgāntarātmakān /
visisṛkṣati bhāvaughān bhairavaḥ śaktibṛṃhitaḥ //
tadā tā eva vijñānasaṃpadas tadupādhijām /
īṣatkriyāsamācārayantraṇāṃ saṃśritā iva //
paritas tattaraṅgaughasātmatāṃ samupāśrite /
tathāpi jagadānandasundare bodhabhairave //
bhāvanirbharatāmātrasaṃtṛpte śaktiśālini /
pūrṇayā nijaśaktyaiva nyakkṛte śaktimatpade //
tādṛg eva vimarśātmā jñānadhārā vijṛmbhate /
yasyāṃ bhogopadeśena ko 'pi hlādaḥ pravartate //
yadīyasaṃvidācāracaryāvisrambhabhāvitaḥ /
bhogavrāto 'pi dhanyānāṃ niḥśreyasapadāyate //
yatrocyate svaśaktyādikṣobhasaṃraṃbhanirbharā /
devasya yāgapriyatā viśeṣān mātṛmadhyataḥ //
aiśvaryaśaktyudrekeṇa labdheśvarapadābhidhaḥ /
devo vijñānamahimā prodbhūto 'yaṃ prapañcitaḥ //
atrāpy anantabhāvāṃśasaṃyojanaviyojane /
prāgdaśābhedasaṃdhānād asaṃkhyatvam upāśrite //
tadupādhivaśād eva saṃvijjñānapadojjhitāḥ /
tāyante vividhāḥ śāstrakriyājñānavibhūtayaḥ //
mukhyas tv eṣa prapañco 'yaṃ pañcātmatvena carcitaḥ /
tathā ca vakṣyate tattvam abhinnam api pañcadhā //
savyāpārādhipatvena taddhīnaprerakatvataḥ /
icchānivṛtteḥ svasthatvād ityādyair vākyasaṃcayaiḥ //
nanv etāvati sandarbhe deśakālakalākṛtāḥ /
bhedā na saṃbhavanty eva bāḍham om iti vacmahe //
na hy atra kālatattvasya nāmamātraṃ vibhāvyate /
vaibhavy api mahākālī śaktir nātra vijṛmbhate //
tarhy abhinne svasaṃpūrṇe tadā paścāt punar yadā /
parataś ceti ko nv eṣa vācoyuktiparigrahaḥ //
atra brūmaḥ satyam eva vastutas tu sphuṭātmani /
jṛmbhite tattvasarge 'pi kāle 'py unmiṣitātmani //
bodhasya naiva santy etāḥ pūrvāparavikalpanāḥ /
kālo viśeṣaṇatvena yasmād bhavati bhedakaḥ //
viśeṣaṇaṃ ca tat proktaṃ samaśīrṣikayaiva yat /
bhedena vedyatām eti yathā nīlaṃ saroruhaṃ //
na ca bodhasya vedyatvaṃ kadācid upapadyate /
vedyatvaṃ bhāsamānatvaṃ tat prakāśaprasādataḥ //
prakāśaḥ sa sa bodhaś ca na ced bodhāntarasthiteḥ /
prakāśaniyamān nūnam anavasthā pravartate //
ata eva vimūḍhā ye bodham aprathamānakam /
arthaprathātmakaṃ brūyuḥ svavacovañcitās tu te //
tasmāt kālo na bodhasya bhedakatvāya kalpate /
nāpi vedyasya kālo 'sau bhedakībhavituṃ kṣamaḥ //
viśvaṃ hi bodhābhinnaṃ tad atathātve na bhāsate /
prakāśena samāviṣṭaś citraṃ bhāvaḥ prakāśate //
viśvaprakāśa evaṃ syāt sarvasyaiva sadātanaḥ /
sati prakāśe bodhākhye sa prakāśatvam aśnute //
aprakāśo 'pi bhāvaś cet prakāśātmā sa vedyate /
aprakāśas tv asau bhāva ity atra śaraṇaṃ tamaḥ //
yaś cāprakāśo bhāvātmā prakāśātmā sa cet kṛtaḥ /
nūnaṃ sa bhāvo naṣṭaḥ syāt svāprakāśatvavicyuteḥ //
nātadrūpaṃ prakāśaṃ ca kartuṃ vidhir api kṣamaḥ /
nanv etāvad idaṃbhāvaḥ prakāśe sati bhāsate //
astv etad eva kiṃtv ittham aprakāśaḥ prakāśatām /
bhāvasya cāprakāśatve prakāśībhāvite sati //
naivaṃ prakāśito bhāva iti vastusthitir bhavet /
tad alaṃ vyatiriktena prakāśena śivas tathā //
tasmāt prakāśa evāsau gīto yaḥ paramaḥ śivaḥ /
sa evācintyamahimā svātantryoddāmaghūrṇitaḥ //
prakāśate tathā tais taiḥ svabhāvair acyutasthitiḥ /
nātra sarvatra sarvajñabhāvaḥ kaś cana śaṅkyate //
ahaṃ caitro ghaṭaṃ vedmi na paṭaṃ, veda taṃ tv ayaṃ. /
nāyaṃ vetti paṭaḥ, so 'haṃ jāne ghaṭapaṭāv iti //
vediṣyāmi na vā, pūrvam ajānāṃ naiva vā kva cit, /
krameṇa vedmi yugapad dvābhyām ubhayavarjitam. //
sarvaṃ vedmi, na kiṃ cic ca jāne. naivāsmi kaś cana /
bhāvātmā, nanu naivāham. ahaṃ sarvaṃ ca sarvadā. //
sarvam asmy aham evaikaḥ kiṃ sarvam itarad bhavet /
ityādir eka evāyaṃ prakāśaḥ pravijṛmbhate //
nanv eko yady asaḥ kaś cit, prakāśo na tadā paraḥ /
kathaṃ bhaved. aho mūḍhaḥ kathaṃ vyutpādyatām ayam //
ekaḥ prakāśaḥ svātantryāc citrarūpaḥ prakāśate. /
vastutaś ca na citro 'sau, nācitro bhedadūṣaṇāt //
ghaṭaprakāśe vastrasya prakāśo yadi saṃbhavet /
nāsau ghaṭaprakāśaḥ syād dviprakāśo hy asau bhavet //
so 'pi cāstv eva, no nāsti tad idaṃ tvatpracoditam /
ghaṭātmanā prakāśo 'sya mā bhūd ity avatiṣṭhate //
tac cāyuktaṃ prakāśasya bodhatvāt svātmajṛmbhaṇam /
lakṣaṇaṃ yadi tat ko 'yaṃ vṛthā vāgjālaḍambaraḥ //
paricchinnaprakāśatvaṃ jaḍasya kila lakṣaṇam /
jaḍād vilakṣaṇo bodho yato na parimīyate //
tasmād arkasya sadbhāve siddhe kaḥ khalu bāliśaḥ /
brūyāt katham ayaṃ svāṃśuśubhritāśeṣabhūr iti //
tasmāt siddhe prakāśe 'smin yāḥ prakāśavikalpanāḥ /
sarvās tāḥ sarvasaṃbhuktayoṣiccāritrapālanāḥ //
asiddhau ca prakāśasya ko 'haṃ kiṃ tvaṃ tamo 'pi kim /
na kiṃ cid api vā kiṃ syāt tūṣṇīṃ syād api vā katham //
tasmāt prakāśatādātmyalabdhabhairavabhāginām /
bhāvānām api kālo 'yaṃ na kiṃ cit kartum arhati //
hanta tarhi kathaṃkāraṃ tadetyādivacaḥkramaḥ /
śrūyatām uktam apy etat punar nirbhajya bhaṇyate //
yaḥ prakāśaḥ sa evāyaṃ pratibhāti tathā tathā /
naiva cānyasya kasyāpi sa tu bhāty eva kevalam //
sa eva paramodāraḥ sarvasyaivāvabhāsakaḥ /
svatantra iti tasyecchāśaktiḥ svātantryasaṃjñitā //
sa ca svātmani viśrāntas tadanyābhāvayogataḥ /
svātmaviśrāntir evaiṣā devasyānanda ucyate //
svātantryamahimaivāsya svarūpād apṛthaksthitiḥ /
svaprakāśe nije dhāmni bhāsayed bhāvavibhramān //
bhāsanā ca kriyāśaktir iti śāstreṣu kathyate /
yayā vicitratattvādikalanā pravibhajyate //
bhāsanānavabhāte ca kathaṃ nāma prakalpate /
tad asyāntaḥsthitaṃ bhānaṃ jñānaśaktir ahaṃ smṛtā //
etāvad asya devasya yad rūpaṃ svātmamātrataḥ /
sa unmeṣa iti proktaḥ pañcaśaktis tato vibhuḥ //
triśaktir ekaśaktir vā devo vā kevalaḥ sthitaḥ /
śaktir evātha devī sā sāraśāstre nirūpyate //
vakṣyate ca jagaddhātuḥ kathitetyāditaḥ param /
saivaikā saty anekatvaṃ gacchatīti maheśinā //
sa cāyaṃ nirbharānandaviśrāntisvātmasusthitaḥ /
sodaryaiḥ śabdasaṃdarbhair bhāṣyate bhairavādibhiḥ //
savidhaṃ dūragaṃ vāpi yady apy asya na vastutaḥ /
śabdajātaṃ bhavet kiṃ cid anyad apy atha vā prabhoḥ //
tathā ca bhāsayaty eva deva eṣa tathā tathā /
tatas tadanusāreṇa sarvo 'yaṃ kalpanākramaḥ //
na ca tat kalpanāmātraṃ tathātve 'py atha kā kṣitiḥ /
tathā saṃkalpatāṃ devo yad vā kalpayatāṃ tathā //
evaṃ caiṣa prakāśātmā saptatriṃśātmakāt paraḥ /
vaicitryabhāsanāṃ kurvan kālaṃ bhāsayati prabhuḥ //
vaicitryabhāsanaiveyaṃ kālaśaktir udāhṛtā /
tato 'vabhāsamānaitatkālaśaktyanurodhataḥ //
āsmākīnāt tadetyādir uparāgaḥ pravartate /
na cāsau tatra nāsty eva tatra yan nāsti tat kutaḥ //
anyatra tanyatāṃ nāma tat prakāśavaśaṃ sthitam /
nanv evam apare tattvajāle śuddhetarasthitau //
śuddhāśuddhapade vāpi vidyādau tattvamaṇḍale /
śuddhabhairavasadbhāvād aviśeṣo bhaviṣyati //
narīnṛtyāmahe hanta yatnād vyākhyeyam eva naḥ /
āyuṣmato yad dhṛdaye svayaṃ viparivartate //
śuddhāśuddhavibhedo hi paramārthakathāsu no /
sa tu tatkṛta evāste mūḍhānāṃ dhiyi niścalaḥ //
nanu śuddhetaratvākhyo yadi bhedo na vāstavaḥ /
vyācikīrṣitam evaitac chāstraṃ vivadate tataḥ //
aśuddhatvaṃ hi tattvānāṃ dīkṣayā śodhanaṃ tataḥ /
ityādi bahudhā bhedapradhānātra yataḥ sthitiḥ //
ucyate nādvaye 'muṣmin dvaitaṃ nāsty eva sarvathā /
uktaṃ hi bhedavandhye 'pi vibhau bhedāvabhāsanam //
tad eva khalu saṃsāre māyāvidyādibhiḥ padaiḥ /
bandha ity ucyate tatra rūḍhāḥ saṃsāriṇo matāḥ //
taccintānusṛter eṣāṃ śuddhāśuddhādiniścayaḥ /
kiṃ ca śāstram idaṃ samyag bhagavadyogadeśakam //
bhagavadyogam advaitaṃ nirdvandvaṃ ca pracakṣate /
tasyopadeśa itthaṃ syād yadi yāvadvibhedavat //
saṃbhāvyate tan nirbhajya nirbhajyaiva nirūpyate /
advaite bhairavavibhau yat praveśopaveśayoḥ //
ābhyāsikī sthitir nāsti tau hi bhedaikajīvitau /
ataḥ saṃbhāvyanikhiladvaitaśaṅkāvyapohane //
gurūṇāṃ ca śiśūnāṃ ca yatnaḥ sarvo vijṛmbhate /
ato dvaitam ihāśaṅkyāśaṅkya sarvaṃ pratanyate //
tad yāvadgati saṃbhāvya na tu kutrāpy udāsyate /
tathā hi yadi nāmṛṣṭaṃ dvaitaṃ tarhy ekam eva sat //
cidbrahma tad alaṃ tattvasaṃkhyākalpananirṇayaiḥ /
pañcatriṃśatitā kasmāt tattvānāṃ tan nirūpyate //
tasmād dvaitasya bhedātmasthiter yāvadgati graham /
kṛtvā yas tatpratikṣepas tena niḥśaṅkatā bhavet //
etad eva ca vijñāne nirbhidyaivopadeśanam /
yathāsaṃbhavi yad vajrapakṣāṇāṃ tad vidāraṇam //
tathā hi śrīmatā stotre bhaṭṭanārāyaṇena tat /
namas te bhavasaṃbhrāntabhrāntim udbhāvya bhindate //
jñānānandaṃ ca nirdvandvaṃ deva vṛtvā vivṛṇvate /
nirdvandvam iti nirdvaitaṃ prakaṭīkriyate padam //
udbhāvyante bhramāś ceti cakāro 'trādbhutāvahaḥ /
iha cādvaitam eveti purataḥ prataniṣyate //
adhvaśuddhyādikaṃ dvaite 'nupapattīti vakṣyate /
abhedena vinā naitan nanu bhedaṃ vināpi kim //
satyaṃ kiṃtv advaye tattve bhedo 'pi na na yujyate /
idaṃ hi tat parādvaitaṃ bhedatyāgagrahau na yat //
bhede tu viśvabhāvānāṃ svasvabhāvavyavasthiteḥ /
abheda iti śabdo 'yaṃ manye bhedayate rasāt //
tad alaṃ prakṛtaṃ nirūpyate parameśaḥ kila bhedakalpanām /
prakaṭīkurute yathā tathā nanu kālo 'pi vijṛmbhate tathā //
na tathāpi ca yāti bhinnatāṃ paramārthena kadācid eva saḥ / yugapat sa hi saṃvidātmakaḥ
nanv ittham ekaghanabhāvavimarśasār saṃvedane yad aham eṣa karomi citraḥ /
jānāmi vā tad apare 'pi na maitracaitra
-
prāyā vidadhyur athavāpi kathaṃ na vidyuḥ //
aho māyāgranthir nibiḍatama eṣo 'tra bhavatām idaṃ hi prabrūmaḥ svaparam iha nāsty ekam abhidam /
ahaṃ vedmīty eṣā ghaṭatanuviśeṣaprakaṭatā prathāś citrākārāḥ paramahasi bhāntīti kathitam //
tasmād ghaṭaṃ vedmy aham ity amutra bhedo na kaścin nanu me ghaṭo 'yam /
bhātīti bhedapratibhānam asti naitan na tasyaiṣa śivas tathāyam //
ata eva dvaipāyanamukhyās teṣu svaśāstradeśeṣu /
mamakāram eva mṛtyuṃ khaṇḍanadāyitvataḥ prāhuḥ //
tad evaṃ kālakalanopādhijātoparāgajāḥ /
tadetyādi pratāyante paratattve 'pi saṃvidaḥ //
tatra pūrṇaikarūpatvāt sarvaṃ sarvatra cāpi tat /
anyathā khaṇḍanāyogān na pūrṇā pūrṇatā bhavet //
tataḥ pūrṇatayā sarvaṃsahabhairavadhāmani /
pañcātmako 'yaṃ śāstrārthaḥ śāmbhavaḥ. śaktyaṇusthitim //
nyakkṛtyaiṣa parāṃ devīṃ svātmany udrecya vartate /
itthaṃ sa visisṛkṣuḥ san bhāvān visraṣṭṛtāpadāt //
pūrvam ucchalitānandaghanām abhajata sthitim /
visraṣṭṛtāpade tv eṣa visargāveśabhāg api //
riktībhaviṣyann ānandaghanayā pūrṇayā citā /
tāvad ānandaśaktyaṃśavisargāveśanirbharaḥ //
vartamānaḥ svaśaktyoghapūrṇaś cābhūd bhaviṣyati /
riktaśaktir iti tryātmacitrasaṃvedanātmakaḥ //
tadāsau devadevaḥ syād visraṣṭari pade sphuṭam /
nanu kiṃ vartamānāṃśe saṃsto bhūtabhaviṣyatī //
kiṃ nāma bhavatā jñātaṃ te svatantre 'pi ke cana /
vartamānāvadher bhūtaṃ bhaviṣyac ca vibhajyate //
yac ca yatra na viśrāntaṃ tad vibhajyeta vai kutaḥ /
kathaṃ cāvadhibhāvaḥ syād vartamānasya te prati //
tayor avadhimattvaṃ vā tat praty api kathaṃ bhavet /
viśvasya viśvam avadhis tadvad vā jāyate na kim //
tasmād bhūtaṃ bhaviṣyac ca vartamānākhyasaṃvidi /
rūḍham eveti tatraiva yadi viśrāntim āvahet //
yadi cātraiva nikhilakalpanāraśmimaṇḍalam /
avisphārya kṣaṇaṃ tiṣṭhet saṃniruddhanijasthitiḥ //
tan nijāmṛtavisphāracamatkāraikacarvaṇām /
labhate paramānandasudhāsandohavāhinīm //
tathā hi sūryaraśmyoghapūrṇaḥ syāc candramā yadā /
tadā sūryakarān bhūyo yāvan na visisṛkṣati //
tāvat svamaṇḍalābhoge kṣaṇaṃ viśrāntisusthitaḥ /
antaḥsthaviśvadevāṃśatarpaṇāpātram ucyate //
evaṃ bhāvaprakāśārkamarīcinicayāñcite /
svabodhacandramahasi vartamāne hṛdantare //
viśrānto 'ntaḥsthitodāracitsudhāsārasundare /
antaḥsthasvāmṛtāpūro vamyate na bahir yataḥ //
tata evāntar evāsau ghūrṇamānaḥ samucchalan /
svāntaḥsthadevatācakratarpaṇāhaṃvidātmakaḥ //
jāyate yāvad uddāmyet tāvat svakaraṇakramaḥ /
niruddhe raśmipaṭale vibhavābhāvayogataḥ //
na bhūtaṃ na bhaviṣyac ca vartamānād vibhajyate /
avibhāgas tayor yāvat tāvat kā vartamānatā //
bhūtabhāvisvabhāvābhyāṃ sā hi yāti vibhāgitām /
tad asmin saṃvidavadhau viśramya tuṭimātrakam //
kālagrāsaparo yogī jāyate khecaraḥ kṣaṇāt /
uktaṃ hi bhāvābhāso yaḥ kālaḥ sa kalanātmakaḥ //
svasaṃvidraśmisaṃsphāro bhāvābhāvaḥ sa nāparaḥ /
tasmāt svaraśmisaṃrodhadvāraruddhādhvamaṇḍalaḥ //
kālagrāsaikarasiko jāyate khecaraḥ svayam /
tad uktaṃ parameśena tantre śrīḍāmarābhidhe //
niruddhya raśmicakraṃ svaṃ pītvāmṛtam anuttamam /
kālobhayāparicchinne vartamāne sukhī bhavet //
rodho 'pi nāma naitasmin saṃkocaparivarjite /
tadabhāvān na visphāro grāsatṛptī tathātra ke //
kiṃ tūktanītyā saṃrodhasphāragrāsādi bhāsate /
na tathābhāsanāc cānyad vastu viśvatra kiṃ cana //
ity alaṃ khecarīcakragoṣṭhyālāpena bhūyasā /
ko vābhinavagupte 'smin yogaḥ saṃvedanakrame //
prakṛtaṃ brūmahe devīvisṛṣṭāś citrasaṃvidaḥ /
yāvat tāvad tad ūrdhvordhvaṃ sroto yad bhedavarjitam //
saurabhargaśikhādīni tataḥ śāstrāṇi tenire /
uktaṃ bhargaśikhāyāṃ ca devena parameṣṭhinā //
ūrdhvasrotodbhavaṃ jñānam idaṃ tat paramaṃ priye /
paramadhvaninordhvordhvasaṃvidrūpābhidhāyinā //
īśānavaktraniryātāt siddhāntād bhedam ādiśat /
atrāpi pūrvabhedāṃśavyāmiśrībhāvacitritāḥ //
vijñānasaṃpadas tāṃs tāṃs tanvate śāstravibhramān /
iha yāvat tu mukhyeyaṃ ṣaḍātmā śāstrasaṃtatiḥ //
etatpūrvārdhabhāgīni trikaśāstrāṇi yāni tu /
ṣaḍardhasaṃjñayā tāni gurubhir bhāṣitāny alam //
na tu gūḍharahasyatvād evaiṣa vacanakramaḥ /
evaṃ hi dvādaśārdhārdham ityādy api na kiṃ bhavet //
atra śaktitrayaṃ mukhyaṃ saṃpūrṇasthiti kalpate /
ananyonyoparodhena pūrṇaṃ pūrṇacidātmakam //
tataḥ paraṃ tu tritayaṃ kasyāṃcid guṇitājuṣi /
anyasyāṃ guṇatābhāji yāmalaṃ paribhāṣyate //
paścād visṛṣṭe 'rthaughe tadvaicitryopādhiyogataḥ /
pṛthagbhāvaviyogāsu svātmaśaktiṣu pañcasu //
citspandecchāvidākarmarūpāsu svaucitīvaśāt /
pañcabrahmāṅgasubhagāt sphuradbhāvāṃśabodhajam //
rūpaṃ śāstrātmatāṃ prāptaṃ pañcadhaiva vijṛmbhate /
tathā hi prāg anantāntaḥsthitabhāvaughajṛmbhaṇam //
yāvat karoti bhagavāṃs tāvad īśamukhasthitiḥ /
antaḥsthāyā abhinnāyāḥ kriyāśakter vijṛmbhaṇe //
kramād unmiṣite tāvān eṣa sphāraḥ pratāyate /
kriyāśakteḥ sphuṭaḥ sphāro māyātvaṃ pratipatsyate //
māyātattvasvarūpe hi śiveśānīti vakṣyate /
śuddhaśuddhetarāśuddhaviśvanirmāṇakāriṇaḥ //
pañcamantratanoḥ śambhor nirmeyāśuddhasaṃgatiḥ /
asty eva pūrvakoṭyāṃ hi sarvam eva vyavasthitam //
tathā hi svagṛhāt kvāpi yiyāsoḥ prathamakṣaṇe /
yāvat kiṃ cana gantavyaṃ yac ca tanmadhyavṛtti tu //
tuṭipāte 'pi sarvajñasarvakartṛtvalabdhṛtā /
tata eva viśeṣāṃśaniṣkampakuśalātmanām //
tathā hi jātyakhaḍgāgradhārāsaṃsparśasaṃmitā /
sphurattvasamakālaṃ dhīr viśeṣāṃśān prakarṣati //
ratnatattvasphuṭaprajño vidyuttatkāladarśitān /
tāṃs tān viśeṣāṃś cinute ratnānāṃ bhūyasām api //
anekasvarasaṃbhārasparśalāghavayojite /
vīṇāyām ekavistāre vaicitryaṃ vetti tanmayaḥ //
nibiḍābhyāsadhārāgraviśrāntaśravaṇendriyaḥ /
vetty eva tatsvarāṃśāntaḥśrutyūnādhikatām api //
āstām abhedavāde 'sminn ayatnenaiva siddhyati /
etad yatra vibhāte 'pi bhede vāstavam advayam //
bhedaikajīvite śāstre yāvad etad sthitaṃ sphuṭam /
tathā hi pātañjalinā pāde vaibhūtanāmani //
nyarūpyata `prātibhād vā sarvam' atra mayāpi ca /
prātibhe prathamonmeṣe saṃvidrūpiṇy akhaṇḍite //
sthitaḥ sarvasphurattātmā sarvasiddhiphalodayaḥ /
evaṃ jagati nirmeye nirmitsāsvīkṛtaṃ balāt //
aśuddham api tadrūpanānāvaicitryayogy api /
sāmānyākārarūpeṇa dalaṃ bhedātmasundaram //
āste pronmiṣitaṃ saiṣā bhedābhedātmikā sthitiḥ /
ata eva hi sādākhye jñānaśaktisvarūpiṇi //
aśuddhileśakāluṣyāt parāparatayā sthitiḥ /
teneśabhuktād etasmād apy ūrdhvapadabhāginaḥ //
māyāprakaṭanautsukyāt tatsaṃskārajuṣas tathā /
bahukriyāsamārambhamayaṃ vividhamantraṇam //
prādurbhūtaṃ mahājñānasantateś ca śivapradam /
sa hi tatrāparo bhāvaḥ parabhāvanimīlitaḥ //
na tu rūḍhim upāgacched aśuddhordhvavidhāv iva /
tena vaiṣṇavabauddhādiśāsanāntaraniṣṭhitāḥ //
yathā samyaṅ na mucyante na tathā śaivasaṃskṛtāḥ /
atimārgakramakulatrikasrotontarādiṣu //
parameśānaśāstre tu ye samyag dīkṣitā narāḥ /
teṣāṃ naivāpavargasya lābhe bhedo 'sti kaś cana //
na caitadatirikto 'pi mokṣopāyo 'sti kaś cana /
kevalaṃ kvāpy anāyāsāj jīvanmuktikrameṇa ca //
śīghram eva parā siddhir yathāsmaddarśaneṣv iti /
kvāpi tattvāvalīyogaparipāṭīkramāc cirāt //
tais taiḥ kriyākalāpaiś ca labhyate paramaṃ phalam /
ata evāsti saṃhāradṛśām kauliky apīha dṛk //
yathoktaṃ kālapādādau dīkṣayec chvapacān iti /
cidunmeṣādikāḥ pañca yāḥ pūrvaṃ prāgabhedataḥ //
proktāḥ parasmiṃś cinnāthe bhairave samavāyataḥ /
tā eva bhāvopādhyaṃśalabdhabhedavibhāvitāḥ //
bhedāṃśam eva puṣṇanti prāgabhedajuṣo 'py alam /
tathā hy odanasaṃbhogo yo dehasyopacāyakaḥ //
kaphasaṃcayapātena sa dehasyāpacāyakaḥ /
nanu devasya viśvātmābhede 'pi svāparicyuteḥ //
vikāriṣv eva yogyānām upādhīnāṃ gatiḥ kutaḥ /
tadupādhivaśād bhedo bhairave bhāvasaṃbhavāt //
iti nāsmanmanobhūmāv upāroḍhum ivārhati /
tūṣṇīṃ vikāriṇo bhāvāḥ santīti hy atisāhasam //
devaḥ sa eva viśvātmā tathārūpeṇa bhāsate /
anupādher abhinnasya bhinnam aupādhibhāsanam //
nanv itthaṃ tad asatyaṃ syāt kathaṃ satyaṃ tad eva hi /
tathāvabhāsanād anyat kva kiṃ satyaṃ nirūpyatām //
nanv evaṃ svapnasaṃsāraḥ kiṃ satyaṃ kiṃtv asau kila /
abhīṣṭārthakriyāvandhyo 'satyo vyavahṛtaḥ param //
etac cāgre prapañcena yuktiyuktaṃ nirūpyate /
tasmād unmeṣaśaktir yā pūrvam āsīd abhedinī //
bhāvonmeṣasvarūpāsau yātā tatpuruṣasthitim /
yad abhinnaṃ tad agrāhyaṃ yac ca grāhakam īśvaram //
adhunā tat sthitaṃ grāhyaṃ bhedāt tadgrāhakaṃ bhidaḥ /
puruṣākhyaṃ tataḥ proktaṃ sṛṣṭeḥ prārambhayogataḥ //
susphuṭapratyabhijñānān mukhyaṃ vaktraṃ ca bhaṇyate /
ata evātra visarabhāvasthitivighātakam //
nānāruggrahasaṃghātaviṣādi paricarcyate /
anekayuktidalitavyādhisaṃśāntasusthitāḥ //
atra susphuṭatāṃ yānti bhāvā bhedaikavṛttayaḥ /
bhāvatvam eva yat sarvaṃ tat tv idaṃ pūrvajaṃ mukham //
sarvataś ca guṇotkarṣād īśānasyordhvavaktratā /
dikkālakalanāśūnye na tu digbhedakalpanāḥ //
yo hi yasmād guṇotkṛṣṭa iti cordhvo bhaviṣyati /
tato bhāvān yadā samyag icchatīcchāvibhūtitaḥ //
tadecchāyāṃ samārūḍhāḥ sā cecchā caiva nirmalā /
yena tanmayatāyogāt saṃvidaikyaṃ spṛśanty amī //
kiṃtūpādhyuparaktecchāsaṃchādanatirohitāḥ /
te tadānīṃ sthitā bhāvā devas tu svaiṣaṇāsthitaḥ //
parācīnitasaṃvittivaktro na ca parāṃ sthitim /
pūrṇām adhyuṣitas tena suṣupta iva bhāsate //
asuptaś ca prabuddhatvāt tasya svāpo nimīlanam /
na hy asti paramārthena bhairavānandasaṃvidaḥ //
tasmin paraprakāśe hi nimīlattvam upāgate /
pralayāt tannimīlattvamitir vā kutra bhāsatām //
anābhātaṃ ca no vastu vyomasadmagavākṣavat /
so 'pi vā kalpitākāraś citprakāśe prakāśate //
tad amīlita evāyaṃ nimīlann iva tiṣṭhati /
prabhūṇām avikalpyā hi śaktir durghaṭakāriṇām //
idaṃ sukhena ghaṭate duḥkhena ghaṭate tv idaṃ /
ity ābhāsanavaicitrye svatantro hi sa eva naḥ //
tad eva tasya svātantryaṃ śaktir niyatināmikā /
yayā ruddhaḥ paśur jātu svātantryaṃ naiva vindati //
tadapekṣābalāt proktā patyau durghaṭakāritā /
na hi viśvātmanaḥ kiṃ cit sughaṭaṃ vātha durghaṭam //
kiṃ muhur muhur etenāsakṛn nanu nirūpitam /
hantāvismṛtiśīlaṃ tvāṃ praty etat syād apārthakam //
ekam uddiśya kiṃtv etatsaṃrambho na virājate /
kiṃ hy ekāṅkurasaṃpattyai prāvṛṣeṇyāḥ payomucaḥ //
marmasthānam idaṃ cātra vyutpādyo hi janaḥ sa ca /
vyāpto hṛdbhuvi karmaughakṛṣṭāyāṃ saukumāryataḥ //
māyābījotthitānantavikalpāṅkurakandalaiḥ /
bhedābhimānajanitavācanaucityasevitaiḥ //
yāvad vidyāmahādāvajvālayaiṣā punaḥ punaḥ /
nālabdhā tāvad asyaitad dvaitaṃ rohet punaḥ punaḥ //
tīkṣṇayuktikuṭhāraughaiḥ sadvidyāvahnidīpitaiḥ /
nirbhinno bhedaviṭapī punar naiva prarohati //
evaṃ deve suṣuptāṃśamadhyāsīne sthitā api /
asaddeśīyatāṃ yānti bhāvāḥ śvabhrakapitthavat //
atra tādṛśam eva svaṃ jñānaṃ vairāgyanirbharam /
nirupākhyaṃ nirālambaṃ vyajṛmbhata vibhāgataḥ //
kapālamālābharaṇāḥ śmaśānapadavāsinaḥ /
asmātparāṅmukhībhūtā bhūtasaṃghātagocarāḥ //
bhogyaṃ jugupsāvadhi sarvam eva bhoktā hy ahaṃ kaḥ kila deha eṣaḥ /
carmāsthimātraṃ na ca sāram atra leśāṃśabhāge 'pi kadācid asti //
ittham abhyasyamānās te parāṃ vairāgyasampadam /
pratikṣaṇam upāruhya nimīlanti tadāhatāḥ //
kim etad iti dhāvanti duḥkhe 'pīndriyavṛttayaḥ /
etad evam iti prāyo virajyante sukhād api //
dṛṣṭānuśravikārthaughavaitṛṣṇye vaśatādhiyaḥ /
tatparaṃ puruṣakhyāter guṇavaitṛṣṇyam ity api //
nanv akāṇḍe 'pi pṛcchāmaḥ kiṃ cid yadi na kupyate /
* kim akāṇḍe bhedakāṇḍabhedakāṇḍaghaṭāvadhau //
tarhi saṃvid iyaṃ śuddhā svabhāvād eva cet katham /
aśucibhyo 'pi bhogebhyo rasāt spṛhayatetarām //
nanv avismṛtiśīlatvābhimānaḥ kvādhunā gataḥ /
alaṃ vā buddhyupālabdhair uktam apy etad ucyate //
svabhāvād eva saṃvittiḥ prakāśaparamārthikā /
viśvāvabhāsayogena bhātīti hi vipañcitam //
ataś ca saṃvido devyā viśvasmin bhāvamaṇḍale /
svātmany evocchalattvaṃ kiṃ khaṇḍanādāyi jāyate //
yadāpi parameśānaśaktyā bhedo 'vabhāsyate /
tadāpi saṃvid bhāveṣu dhāvatīti vivicyate //
yathā loṣṭahradajvālāśvāsakumbhaviyatsthitiḥ /
dharāmbudhimahātejaḥsamīrānantakhātmatām //
yāty eva mitirūpeyaṃ saṃvit svocchalitā kramāt /
saṃvidrūpasajātīyān bhāvān evānudhāvati //
nyarūpyata tathā caitat kenāpi parameśinā /
nimnaṃ taḍāgapānīyaṃ kaḥ pravartayituṃ kṣamaḥ //
paripūrṇe punas tasmin pravāhāḥ sarvatomukhāḥ /
nanu kiṃ kāṃś cid evetthaṃ saiṣā svaniyater balāt //
itthaṃ dhāvati tac cāsyā rāgatattvātmakaṃ vapuḥ /
tatrāpi ca tathā rāgābhāsa eva sa dhāryatām //
cidātmani tu rāgo 'stu ko 'py anyārūṣaṇātmakaḥ /
nanv itthaṃ cet kathaṃ nāma sā kutrāpi virajyate //
hanta prakṛta evāyaṃ vādaḥ saṃgatim āgataḥ /
yadā hi citir evaiṣā sarvataḥ saṃkucatsthitiḥ //
krameṇa bhogopāyebhyo bhogyebhyo dehato bhujaḥ /
bhogād bhoktus tathā śūnyā mahāpralayabhāg iva //
jāyate rudrarūpaiṣā daśā sāṃhārikī yataḥ /
sadyojātaś ca yad rudraḥ puruṣaś ceśvarātmakaḥ //
śrīmān sadāśivo deva īśānaś ceti gīyate /
viṣṇur vāmaḥ kajy aghora iti caitad bhaviṣyati //
antaḥsthasarvaśaktitvenaikaikasyāpi bṛṃhaṇāt /
brahmāṇy etāni kathyante bṛhattvād viśvabṛṃhaṇāt //
tadanyaśaktyudrekāṃśe hy ata eva vivakṣite /
pratyekam asti brahmādihetupañcakayogitā //
saiva śāstreṣu bhedena teṣu teṣu pratanyate /
ataś ca sadyojāte 'smin mukhyā raudradaśā sthitā //
sā ca saṃkocarūpāpi cidvikāse bhaviṣyati /
yallīnau brahmaviṣṇvaṃśau tenādhaḥkurute balāt //
vastvabhāvamayītyādidaśā rudrādhidevatā /
bhinnaprameyeti śrīmadutpalena nyarūpyata //
jāto 'pi bhedatanmātre saṃkocaṃ yad upāgataḥ /
tato vyatinimīlete bhoktṛbhogyāv iha sphuṭam //
ajātam iva tad viśvam atra sadyo 'vabhāsate /
sadyojātapadaṃ tena śūnyasaṃvedanātmakam //
tataḥ śūnyapadasyāntar yāvat sa ca vivikṣati /
devas tāvat svayaṃ bodhe viśvaṃ procchalati sthitam //
jānāti seyaṃ nāthasya jñānaśaktir vikāsinī /
tayor vikāsiciddhāmni līnatvam upapāditam //
saṃvidaḥ śūnyarūpāyā vikāso viśvam eva tat /
tathā hi ghanasauṣuptaviśrāntivaśanirbharaḥ //
tāṃs tān gṛhāpaṇādyaṃśān vetti svapnapadābhidhān /
ata eva na sā sṛṣṭiḥ sthitir eva tu sā tathā //
pūrvasṛṣṭeṣu bhāveṣu tad dhi vijñānamātrakam /
tathā ca jāgrato rūpāt svapno bhedena jāyate //
kiṃtu jāgratpadādīnāṃ pratyekaṃ bahubhedatā /
nirṇeṣyate tato yuktaṃ sṛṣṭirūpeṇa bhāsanam //
ato nijavibodhena tān bhāvān vyāpnuvan vibhuḥ /
etais tyājayate tāṃ svām audāsīnyadaśāṃ vibhuḥ //
jñānaśakter iyaṃ jṛmbhā tajjñānasthitibhāvinaḥ /
bhāvāḥ prayānti pūrṇatvaṃ vikāsinijatejasaḥ //
paramaḥ khalu saṃkocaḥ sadyojātapade bhavet /
yad eṣāṃ svasvarūpasya niṣṭhā naiva sma jāyate //
vinā saṃvidupārohaṃ sattāsattā jaḍo 'jaḍaḥ /
anīlaṃ nīlam ityādivyavasthā kalpatāṃ katham //
yad uvācotpalagurur yathā sadasatāṃ tathā /
jaḍājaḍānāṃ na svātmaviśeṣa iti niścitam //
tasmād bodhabharollāsavisṛṣṭasvaparasthitim /
cidanuprāṇanāṃ viṣvag vamann ānandasundarām //
cidekavapuṣā viśvaṃ svīcikīrṣaṃś cidātmani /
svabodhaśaktivamanāt sa devo vāma ucyate //
svabodhaśaktyudrekeṇa yady apy eṣa prayacchati /
bhāvānāṃ svavapus tādṛk tathāpi paramārthataḥ //
svīkartum icchan saṃhāram eṣāṃ kalpayate bhidaḥ /
ato bhedavyavasthāyāṃ vāmo 'sau parameśvaraḥ //
atra saubhāgyaniḥṣyandi tādṛg jñānaṃ pratāyate /
saubhāgyaṃ socyate teṣāṃ bhinnānāṃ svīkriyaiva yā //
bhāvānāṃ ca vicitrāṇāṃ bhogāṅgānāṃ svaśaktitaḥ /
svakautukakalālokād ucchalanty eva yā citiḥ //
saiva svabhāvarāgeṇa viśvaṃ rañjayate yataḥ /
vyakto hi rañjayed viśvaṃ vyaktiś cāsya svarūpataḥ //
yaiva procchalitāvasthā svīkārecchābharodayaḥ /
tadraśmisārasarvasve kṣaṇaṃ tiṣṭhaty ananyadhīḥ //
kiṃ nākarṣati kiṃ naiṣa ca bhāvayati yogavit /
tata evocyate śāstre nārakto rañjayed iti //
kāmasthaṃ kāmamadhyasthaṃ kāmāṅkuśapuṭīkṛtam /
kāmena sādhayet kāmān kāmaṃ kāmeṣu yojayet //
kāmaḥ svīkartum icchaiva tadācchādanayogataḥ /
viśvaṃ sādhayate kāmī kāmatattvam idaṃ yataḥ //
tathā hi parame svātmany adhyāsya sthairyam añjasā /
taducchalitasaṃbodhakalāsaṃchādanakramāt //
viśvaṃ kāmāṅkuśādhīnaṃ kiṃkaratvena bhāsate /
adhyātmasiddhayā yuktyā tv anayaiva nijodaye //
prāṇaḥ puryaṣṭakaṃ dehaṃ vyāpya viśvaṃ prakarṣati /
tattvasya kāmatattvasya prakaṭīkriyayā yataḥ //
siddhacakreṣv idaṃ gopyaṃ kiṃ vā na prakaṭīkṛtam /
śūnyānandāt prasṛtyaiva devaḥ procchalitātmakaḥ //
vartamāno nijāḥ śaktīr vikāsyaiva pravartate /
yatrāsya pravivikṣāsti yataś ca prāvṛtad vibhuḥ //
sarvāḥ śaktīr asau bhāvaḥ svātmany udrecya vartate /
tataś cidātmako devo nyagbhūta iva bhāsate //
udbhūtās tu vibhānty etāḥ pronmeṣecchāvidikriyāḥ /
ataś catuṣkayukto 'sau yady api pratibhāsate //
tathāpi śaktigaṇanā vastuto 'sya bhavet kutaḥ /
atraiva bhāvabhedāṃśanirmūlanakalā yataḥ //
sthitas tataḥ samācāro lokātikrāntagocaraḥ /
anantaśaktivaicitryād atrāpy uccāṭanādayaḥ //
saṃhāralīlābhūyiṣṭhā api tās tāḥ kriyāḥ sthitāḥ /
tad itthaṃ jñānaśaktyante bhāvānāṃ vapuṣi sthite //
kriyāśaktir athāntyaiva tān saṃharati sādaram /
yathā sūkṣmatamā śaktir unmeṣākhyā parāvadhau //
sraṣṭavyabhāvasthaulyena sthūlākāreva bhāsate /
tathaivaiṣā kriyāśaktir yasyāṃ bhāvā nimeṣitāḥ //
svasvarūpasthitā kāpi pūrṇeva pravijṛmbhate /
nanv asty eva kriyā yasyāṃ bhedaḥ pratyavabhāsate //
maivaṃ sarvā kriyā bhedaṃ praty uta prāg vyapohati /
tathā hi bhedabhūmau ye kāṣṭhajvalanataṇḍulāḥ //
ta eva pākāviṣṭatve bhedaṃ projjhanti sādaram /
yadi bhinnasvarūpās te pākaikyaṃ tat kathaṃ bhavet //
bhinnaṃ svarūpam aṅgānāṃ na hi yuktyopapadyate /
nanu pāko na kaś cit sa yat tan nānāsvarūpakam //
jvalanakledadāhādi tat pāka iti śabdyate /
bhinnā eva kriyāḥ sarvāḥ phalam ekaṃ prati sthitāḥ //
pāka ity ucyate nānyā kriyā nāmāsti kācana /
etad eva kathaṃ bahvya ekaṃ phalam abhīpsitam //
kathaṃ saṃpādayeyus tāḥ. pūrvoktād eva hetutaḥ /
nanu locanadīpārthamanaskārair api sphuṭam //
janyate jñānam ekaṃ tat tathaivātra bhaviṣyati /
so 'yaṃ kardamasaṃmardamalinībhūtavigrahaḥ //
marau marīcikāmbhobhiḥ snānecchur abhidhāvati /
bhinnasvarūpād yady ekam asti vastv iti saṃbhavaḥ //
tarhi kāraṇabhedena na bhedaḥ pāramārthikaḥ /
atha bhinnasvarūpaṃ tad ekaṃ cety upagamyate //
svabhāvabhedo bhedāyety etat tyaktaṃ vrataṃ bhavet /
nanv itthaṃ sā kriyā mā bhūd ekā kāṣṭhādi kārakam //
phalaṃ janayatām evam apy astu na hi naḥ kṣatiḥ /
kriyā hi nāma nāsmākam anyā śaktis tv asau yataḥ //
śaktiś ca phalabhitkḷptyā bhāvātmaivāvibhedataḥ /
sā ca śaktir vibhor eva sa ca viśvātmavigrahaḥ //
phalakārakabhedena na bhinnā paramārthataḥ /
svātmany abhinne 'pi vibhor evaṃ bhedāvabhāsanāt //
kriyāśaktir iti proktā yayā kartā maheśvaraḥ /
nanu yat paśavaḥ kuryuḥ kathaṃ tad upapadyatām //
te hi bhedaikajīvatvāt kuryur bhedavatīṃ kriyām /
alam etena paśavaḥ kathaṃ kuryur iti sphuṭam //
sa eva svavacaśchinno vādo vandhyāsutādivat /
na hi kumbhakṛtaḥ kvāpi kadācit kartṛtā bhavet //
yadi nāsau maheśākhyāt kartur avyatirekabhāk /
nanu kiṃ svit kulālena kumbho 'pi kriyate tataḥ //
īśasya viśvakartṛtve kiṃ paṭe 'pi na kartṛtā /
yady evaṃ tat kulālena paṭo 'pi kriyate na kim //
nanv evaṃ sati no kartā ko 'py anya iti karmaṇām /
śubhāśubhānāṃ svaphalaṃ kartuṃ kaṃ prati hetutā //
evam evaitad āyuṣmaṃs tathāhy evaṃ vijānatām /
na kiṃ cana phalaṃ kvāpi śubhāśubhasamudbhavam //
itthaṃ ye tu na jānanti bhuñjate te 'vipaścitaḥ /
tad eva karmasaṃjñaṃ tu malam ajñānamūlakam //
etad evānumanyaiva kecit saṃvittimātrakam /
saṃmanyante hy akartāraṃ kartṛtvānupapattitaḥ //
citsvarūpādhikaṃ hy asya yat tat kartṛtvam ucyate /
taj jāḍyam arpayed asmai cidādhikyaprasaṅgataḥ //
prakṛteḥ kartṛtā puṃsi nanu nāmopacaryate /
etan nyāyapathāpetair vṛthā jegīyate gṛhe //
upacāro hi no vastutathātvaṃ pratipadyate /
vyapadeśaḥ paraṃ tādṛg vastuśūnyo 'stu tāvatā //
nopacārikavahnitvavyapadeśe 'pi mānavaḥ /
himānīśīkarāsārivātotthaśiśirāpahaḥ //
draṣṭuḥ puṃsaś ca na draṣṭrī prakṛtiḥ parigīyate /
na cānyo 'sti varāko 'taḥ kartṛbhāvopacārakaḥ //
kiṃ ca prayojanaṃ tasya kartṛtvavyavahārajam /
vyapadeśas tu nāvastu parivartayituṃ kṣamaḥ //
ye 'py ātmānaṃ nayavidaḥ kartāraṃ samupāgaman /
te 'pi praśnam imaṃ tāvad asmākaṃ pratibhārpitam //
kiṃ yādṛglokasaṃsiddhakartṛtvaṃ karmayogataḥ /
spandātma tad vibhau spandahīne samupapadyate //
nanu jñānaṃ cikīrṣā ca yatnaś ceti guṇatrayam /
samavaiti yad atrāsya tat kartṛtvam udāhṛtam //
itthaṃ bālamatīnāṃ dhīr vipralabhyeta vañcakaiḥ /
dārakā api vā vidyur na saṃvedanavarjitāḥ //
tatra jñānaṃ na kartṛtvaṃ sarvatrāsty eva tad yataḥ /
icchāyatnāv api prāyaḥ saṃstaḥ sarvasya sarvataḥ //
kumbhakāro gṛhābhāvaparitāpitacetanaḥ /
jānann icchan sayatno 'pi kiṃ kuryān nātmano gṛham //
nanu kartuṃ na jānāti tataḥ kartuṃ na cecchati /
tasmāt kartuṃ na yatate tad gṛhaṃ kurutāṃ kathaṃ //
kartum ity eva yad rūpaṃ jñānādīnāṃ viśeṣaṇam /
karotes tatra ko 'rthaḥ syād yadi saspandatā kila //
tadāsau spandituṃ vetti prepsatīti bhaved vacaḥ /
tac ca svātmagataṃ nāsya spanditaṃ vaibhavodbhavāt //
anyad aspanditaṃ jñānaṃ śarvasyāpi na saṃbhavet /
jñānecchāyatnavattvaṃ ca karaṇaṃ tasya bhāṣitam //
ātmanaḥ kartum ity asya tato 'rthapravivecane /
jānātīcchan prayatate jñātuṃ yatitum eṣitum //
pratyekam iti yo 'rthaḥ sa kartuṃ vettīti śabditaḥ /
cikīrṣitṛtvaṃ caitat syān na kartṛtvaṃ punar bhavet //
tathātve mānasaiḥ sāmyaṃ bhaved vākkāyakarmaṇām /
vākkāyakarmabhir vāsya kathaṃ kartṛtvam āpatet //
mānasāny api karmāṇi kathaṃ tasyeti gīyatām /
tadguṇatrayasadbhāve manovākkāyasambhuvām //
karmaṇāṃ saṃciter eṣa karmabhāgīti cen nanu /
upacāro 'yam evaṃ syāt sa cāvastv iti varṇitam //
kiṃ cātmagamahattvādidravyāntaguṇasaṃnidhau /
tāni santīti kiṃ so 'pi kartṛtvāyatano bhavet //
na cāstv ity upagantavyaṃ muktāv api hi tad bhavet /
anyātmaguṇasāṃnidhye samaś caiṣa vidhir yataḥ //
ātmasv ataḥ pravarteran kṛtanāśākṛtāgamāḥ /
kiṃ ceśvareṇa sarvatra buddhimattāvyapekṣiṇi //
saṃniveśādhike kārye nimittatvaṃ kṛtaṃ yadi /
svaiḥ svaiś ca samavāyānyakāraṇāṃśaiḥ prapūrite //
kam aṃśaṃ kumbhakārādeḥ prātuṃ bhavatu hetutā /
na hi so 'sty aṃśaleśo 'pi sarvakartari yaṃ prati //
na jñānecchāyatnam asti kartṛtvaṃ nānyad ity api /
tasmān nānyasya kartṛtvaṃ kadācid api saṃbhavet //
īśvarād īśvarasyāpi svātantryaṃ kartṛtāṃ viduḥ /
tad itthaṃ parameśānāṃ bhede bhede 'pi vātmanām //
prabhavanti na karmāṇi bandhanāya svabhāvataḥ /
tasmād idam amuṣmāt syāt karmaṇo vā śubhāśubham //
tad aiśvaryam amuṣyaiva vihitaṃ parameśituḥ /
nirṇītam etad anyatra mayaiva vitataṃ yataḥ //
tad alaṃ prakṛtaṃ brūmaḥ kriyāśaktir iyaṃ parā /
aghoratvena devasya tata eva prakīrtitā //
dākṣiṇyam ata evāsyā bhāvānāṃ śivasaṃśraye /
yato 'ñjasaiva mārgo 'yaṃ yā kriyā ca na sātmikā //
nanu nātra sthitāḥ kecid bhāvā ye śivatāśritāḥ /
kartāraḥ satyam itthaṃ tu bodhyamāno 'vadhārayet //
deśakālakriyākārakalpanāpathavarjitaḥ /
devadevas tathaivāsya śaktiḥ sā viśvarūpiṇī //
tad viśvam api kālādikalaṅkāṅkakalojjhitam /
\hspace{3cm} bhairavābhedavartinam //
tatsvātantryāt svatantraṃ tat svātmani procchalat sthitam /
yato bhāti tato 'py astaśivāveśabahiṣkṛtam //
ata eva parā seyaṃ dakṣiṇāghorarūpiṇī /
yad vakṣyate jantucakre śivadhāmaphalapradāḥ //
parāḥ prakathitās tajjñair aghorāḥ śivaśaktayaḥ /
anyatrāpi kriyāśaktiḥ śivasya paśuvartinī //
bandhayitrī svamārgasthā jñātā siddhyupapādinī /
akārādihakārāntaḥ prasaro yaḥ pragīyate //
sa eva bindunilayād asvaratvam upāśritaḥ /
kriyāśaktivijṛmbheyaṃ samastavarṇamālikā //
kroḍīkṛtāv aham iti parāmarśasvarūpiṇī /
tiṣṭhaty eva. tataḥ pūrṇaparāhaṃkārasasphuraḥ //
anantādiviriñcāntapaśusaṃghātaghasmaraḥ /
nijodaradarīnītacarācarajagadvrajaḥ //
svacaitanyavimarśāntar grastapudgalasaṃcayaḥ /
yāvad ullasitas, tāvat kriyāśaktisvarūpataḥ //
asaṃvijñānaniḥsaṃkhyavaicitryacarcitasthiteḥ /
anantakāryaśāntyādisaumyaraudrabhidātmanaḥ //
api svagrāsamāhātmyaprakaṭīkṛtasusthiteḥ /
aucityād vividhākārā api bhairavatejasaḥ //
riktapūrṇobhayabhavapunarāvṛtticitritāḥ /
śāktasvarūpaviśvākhyasvāṃśagrāsaikalampaṭāḥ //
lokakālacirārūḍhabhāvonmūlanabhāvitāḥ /
śaktayo nijavisphārād raśmipuñjaṃ nijaṃ nijaṃ //
prasārayantyaḥ saṃkalpasatyabhāvasamāśrayāt /
svocitāny eva lokotthavāmācārabahiṣkṛteḥ //
ghaṭayanty eva śāstrāṇi yātāni paripūrṇatām /
yādṛk prathamasaṃbhūto lokātikrāntigocare //
samācāraḥ sa evātra grastabhedadaśo bhavet /
pūrṇeyaṃ parameśasya mahāsṛṣṭir iha sthitā //
yasyāṃ saṃhārasṛṣṭyaṃśā viśve te madhyavartinaḥ /
sā cādyā sṛṣṭir ity eva naiva vaktuṃ bhavet kṣamam //
adeśakāle tattve hi katham ādyādisaṃbhavaḥ /
jāgraddaśeyaṃ sā mukhyā pronmeṣapadabhāginī //
brahmaiṣa nijaśaktyaṃśasaṃbodhakamalāsanaḥ /
tā etāḥ sauśivād rūpāt prabhṛti brāhmam antataḥ //
rūpaṃ kṛtvā vijṛmbhante saṃvinnāthasya śaktayaḥ /
etāvān eva devo 'yam iti yady api śakyate //
na vaktum aprameyatvāc cidrūpasya maheśituḥ /
prabodhapañcadaśikāmadhye tādṛṅ mayā sphuṭam //
uktaṃ mitaprakāśatvaṃ jaḍasya kila lakṣaṇam /
jaḍād vilakṣaṇo bodho yato na parimīyate //
tathāpi svayam etādṛg devo mānavivarjitaḥ /
nijasvātantryayogena kṛtvātmānaṃ carācaram //
īśatatpuruṣājātair udbhūtair udbubhūṣubhiḥ /
ekakaiḥ ṣaḍbhir, ekena trikeṇa, dvyātmakais tribhiḥ //
jāyate śivabhedānāṃ daśānāṃ vividhā sthitiḥ /
ata eva vicitrābhyaḥ saṃvidbhyo miśratāvaśāt //
citrāṇy atra śivākhye 'pi bhedajñānāni tenire /
yadā trayāṇāṃ vaktrāṇāṃ vāmadakṣiṇasaṃgatiḥ //
tadā pratyekaśaktitvaṃ bhaviṣyadbhavadudbhavaiḥ /
ṣaṇṇāṃ tritve rudrabhedas tenāṣṭādaśadhā sthitaḥ //
ekaikaṃ pañcavaktraṃ ca vaktraṃ yasmāt pragīyate /
daśāṣṭādaśabhinnasya tato bhedair asaṃkhyatā //
pūrvoditayathāsvasvajñānakarmavicitritāḥ /
nirṇīyante yatas teṣu tena no punaruktatā //
anyānya eva bodho hi samācāraḥ kriyākramaḥ /
tatra tatra tathā proktaḥ sarvas tu śivadhāmagaḥ //
yathā jalakaṇāh sarve viśrāmyanti mahāmbudhau /
tathā jñānakriyāḥ sarvāḥ saṃvitsindhau maheśvare //
mitam api jalaṃ bhūmau sūryāṃśubhiḥ kila pīyate / tad api ca punar vṛṣṭidvāraiḥ prayāti mahārṇavam /
jagati nikhilaṃ jñānaṃ karma sphuṭaṃ kim api svayaṃ / kim api ca paraiḥ pāramparyāc chivārṇasi majjati //
yac cānte dakṣiṇe hārdaṃ liṅgaṃ hṛt paramaṃ matam /
tad apy antaḥkṛtāśeṣasṛṣṭabhāvasunirbharam //
bhedabhāvakamāyīyatejoṃśagrasanāc ca tat /
sarvasaṃhārakatvena kṛṣṇaṃ timirarūpadhṛt //
vijñānaśāstre kathitam ata eva maheśinā /
līnaṃ mūrdhni viyat sarvam ityādi timiraṃ vibhoḥ //
evam eva durniśāyāṃ kṛṣṇapakṣāgame ciram /
bhāvayed bhairavaṃ rūpaṃ bhāvayadbhir durābhidam //
uktaṃ ca yatra svar duḥkhaṃ tamo vādvayasaṃvṛte /
nāvidyākarmasaṃbandhaḥ pāratantryādidarśanāt //
tad atra timirākāre bhairavīye vapuṣy alam /
antarlīnatayā bhāti yāvad vaktracatuṣṭayam //
udbubhūṣu tathodbhūtaṃ tirodhitsu tirohitam /
tato yugapad evaitadbhidā ṣoḍaśakātmakam //
dakṣe vaisargike hārde svatantre ca śive viśat /
aṣṭāṣṭakātmakaṃ śāstraṃ yugapad bhairavābhidham //
itthaṃ tantraṃ rudraśivabhairavākhyaṃ sthitaṃ tridhā /
vastuto hi tridhaiveyaṃ jñānasattā vijṛmbhate //
bhedena bhedābhedena pūrṇenābhedasandhinā /
tathā ca mukhyāḥ śāmbhavyas tisra icchādiśaktayaḥ //
tatraiva tu prapañcena pañcaśaktyādiyojanam /
itthaṃ madhye vibhinnaṃ tat trikam eva paraṃ tathā //
śāstram asmadgurugṛhe saṃpradāyakramāt sthitam /
ata eva hi naikaṭyād vāmadakṣiṇaśāstrayoḥ //
dhārā prāntadharāprānte kaulikī pravijṛmbhate /
tato 'pi saṃhṛtāśeṣabhāvopādhisunirbharaḥ //
bhairavaḥ paramārthodyadravabṛmhitavṛttikaḥ /
īśānavāmadakṣāsu tāsu śaktitrayaṃ kramāt /
aparādiparāprāntaṃ kroḍīkṛtyāvatiṣṭhate //
tad vibhāvayati bhedavibhāgaṃ tatsphuṭatvakṛd atho tam anantam /
saṃgrasiṣṇu parameśvararūpaṃ vastutas triśira eva nirāhuḥ //
ūrdhvavāmatadanyāni tantrāṇi ca kulāni ca /
rūḍhāny amuṣyāṃ dhārāyāṃ bhedasaṃkocahānaye //
paraprakāśaviṣayas trikārthas traidham āsthitaḥ /
sa eṣa parameśena jñānacandrākhyayoditaḥ //
sa eva sarvaḥ śāstrārthaḥ paravāgvṛttisaṃśritaḥ /
anullasitatadvācyavācakādivibhaktikaḥ //
paścāt tu jñānaśaktyaṃśaprādhānyasphuritātmani /
kriyāśaktau susūkṣmāyāṃ sādākhyaiśvaryasaṃpadi //
paśyantīmadhyamādhāmni sañjalpollekhayogataḥ /
padavākyasvarūpeṇa vartate varṇarūpiṇā //
svacchandaśāstre tenoktaṃ svayaṃ devaḥ sadāśivaḥ /
pūrvottarapadair vākyais tantraṃ yojitavān iti //
tathā ca tatraivoktaṃ tatsuśivāvaraṇe 'dhvani /
suśivāvaraṇaṃ pūrvaṃ tatra jñeyaḥ sadāśivaḥ //
śivadaśakasaṃyukto rudrāṣṭādaśakānvitaḥ /
adhikāro hīśatattve tajjighṛkṣā tu sauśive //
varaṇe binduto bhogadhāmni vibhavato vibhoḥ /
bhairavākhyasya bodhasya śaktitattve paraṃ trayam //
sthitis tasmād īśvarordhve sadāśivapadād adhaḥ /
suśivāvaraṇenoktā śrīmatsvacchandaśāsane //
tadanantaram etāsu śivarudrabhidāsv alam /
māyīyādhvani kḷptāsu śivair uktaḥ śivābhidhaḥ //
bhedo rudraiś ca rudrākhya iti prāpto vicitratām /
tataḥ prodyatkriyāsāraprollāsāt kramaśaḥ sphuṭam //
sarvagocaramāyīyaśrutavaikharyupāśritāḥ /
varṇavākyapadātmānaḥ śāstrārthā lokagocarāḥ //
samāśritya pravartante tāṃs tāṃs tantrāvatārakān /
tena prathamato yāvan māyīyāṃ vaikharīṃ darīm //
māyīyavarṇasaṃdṛbdhaḥ śāstrārtho nāyam āgataḥ /
antaḥ sāravibodhaikaparavāṅmayavarṇakaḥ //
akṛtrimaparāveśamūlasaṃskārasaṃskṛtaḥ /
śāstrārtho laukikānto 'sti saptatriṃśe pare vibhau //
tatrāsatāṃ hi bhāvānāṃ kvāpi nāsty eva satyatā /
svāminy avinayākrāntaprakṛtau vinayaḥ kutaḥ //
tasmāt samastaśāstrārthaḥ paratattvātmanā sthitaḥ /
ato vedādayo 'py ete māyīyāḥ śāsanāṃśavaḥ //
sphuranti bhairavādityaprabhāvād eva nānyataḥ /
na hi saṃvidvimarśāt syād anyat kvāpy eva kāraṇam //
saṃvinnāthasya saṃvit syāt saṃvid eva tathā yataḥ /
kāryaṃ ca kāraṇaṃ ceti tathātva upacāryate //
pariṇāme hi bhāvasya kramād vitatadharmaṇaḥ /
ādyantayoḥ saṃvid eva rūpatvenāvabhāsate //
saṃvic ca kālakalanāṃ saheta yadi tat sphuṭam /
bhuñjīmahi niśātāsicchinnā vyomāṃśaśarkarāḥ //
ataḥ samagraśāstrāṇi saṃvidrūpāparicyuteḥ /
saṃvidaḥ svaprakāśatvāt svaprakāśāni vastutaḥ //
na ca vācyaṃ pṛthag jātu vācakād vyavatiṣṭhate /
svātantryād abhidhātaiva bhāvivācyatayā yataḥ //
kadācid vācakāṃśas tu svarūpagrastavācyakaḥ /
nirbhāsate kadācit tu sāmānyollāsavācakaḥ //
jātucin nikaṭānantaviśeṣaṇaviśeṣitaḥ /
sphuṭasvarūpavācyāṃśasamudrekeṇa bhāsate //
tenārthaparatā jātu svarūpaparatā tathā /
bubhūtsitārthā kvāpi kvacid rasamayī daśā //
śabdānāṃ lakṣyate citrā saṃvidrūpānapāyataḥ /
saṃvidvicitrakacanaiḥ kacatīti kim adbhutam //
itthaṃ śivātmakavimarśapadād abhinnaḥ śabdaḥ sphuṭatvata iha svaparaprakāśaḥ /
mānaṃ tad eva citisāravimarśamātram anyat punas tadupacāravaśāt tathā hi //
svaprakāśātmikā yeyaṃ saṃvittiḥ pāramārthikī /
tat svasaṃvedanaṃ proktaṃ yato viśvavyavasthitiḥ //
sā caiṣā na vimarśātmasvarūpam ativartate /
vimarśo 'syāḥ paro bhogaḥ pūrṇaḥ paśyanty udāhṛtā //
parāparā saiva devī mānam ity avadhāryatām /
yatrāparāṃśagaṃ meyaṃ tādātmyād vyavatiṣṭhate //
na hi bhinnena mānena meyasya syād vyavastitiḥ /
na hi haṃsasya śuklatve kākaḥ śvetatvam arhati //
etad eva tathā cāha guruḥ śaṅkaranandanaḥ /
na mānatvāt tato 'nyatvān na bādhād asthiteḥ sthitiḥ //
prakāśenāvinābhūtaiḥ sattāyāṃ niyatātmabhiḥ /
dharmair bhāvo bahirbhāvān na bhāvaḥ siddhim ṛcchati //
tena saṃvittikātmaiva mātṛmānaprameyatā /
gṛhṇatī svaprakāśatvaṃ svabhāvād eva bhāsate //
sā cāntaḥsthitamantrātmaśabdanāmarśasundarā /
anapekṣānyavirahāt pramāṇaṃ svata eva hi //
tasyā eva vicitrāṇi nāmāni bahubhaṅgibhiḥ /
tatprasādotthitāny eva vādinaḥ paryacīkḷpan //
tathā ca cakṣurādyakṣamaṇḍalīṭaṅkaniṣṭhitam /
pratyakṣam iti yad gītaṃ tat tāvat pravivicyate //
saṃvittivyatirekeṇa yady akṣāṇāṃ vyavasthitiḥ /
na syād arthapramāṇaikyaṃ tarhi bāhyaghaṭādivat //
nanv ātmanaś cakṣurādi karaṇaṃ na ghaṭādikam /
tasmāt tenaiva bhāvānāṃ mānaṃ na tu ghaṭādibhiḥ //
vyāpakābhimatasyāsya saṃyoge cāviśeṣiṇaḥ /
bhautikatvāviśeṣeṇa ghaṭādyaiś cakṣurādinā //
ātmanaḥ karaṇākāṅkṣāpūraṇaṃ niyataṃ kutaḥ /
viśiṣṭa eva saṃyogaḥ karaṇatve nibandhanam //
viśeṣaḥ karmabhis tais tair dharmādharmagiroditaiḥ /
tad etad yuktisadbhāvapratibhāvikalātmakaḥ //
bruvan vañcayate mugdhān palāyanaparāyaṇaḥ /
yac cāśeṣākṣasaṃyogivyāpakātmavaśotthitām //
yugapaj jñaptim ācchettuṃ mano nāma nigadyate /
tatrāpi brumahe pūrvaṃ manasātmaiva yujyate //
tatrāpy ātmamanoyogaṃ kaḥ kuryād iti carcyatām /
vyāpakatvād asau syāc cet sarvair eva mano vrajet //
ekasya jāte saṃyoge sarvaḥ sarvajñatām iyāt /
yadi svāntam adhiṣṭhātṛ cakṣurādyam apekṣate //
tenādhiṣṭhānam arthānāṃ tāvato 'kṣāṃśavartmanaḥ /
akṣādhiṣṭhitasūkṣmāṃśabhāgasaṃparkabhāsitaḥ //
bāhyasyārthasya kuṇḍāder aṇur eko 'vabhāsatām /
athāpi mānasādhiṣṭhā jātā ced akṣagocare //
tad etasya svaviṣaye śaktataivopajāyate /
tarhi sūkṣmatamacchidranissṛtā netraraśmayaḥ //
viśvavartini bhāvaughe na pramāṃ kurvate kutaḥ /
yogyadeśasthitān bhāvān gṛhṇate 'kṣāṇi nanv alam //
yogyataiva hi deśasya kīdṛśīti vicāryatām /
yatrasthasya bhaved vittiḥ sa deśo yogya ucyate //
kutrasthasya bhaved vittir iti kiṃ vā na darśyate /
tad amī tārkikammanyā yuktyupanyāsavarjitāḥ //
pūrvam eva kathaṃ tūṣṇīṃ nātiṣṭhan kiṃ vikatthanaiḥ /
ātmanaś cābhisaṃdhānavandhyasyaiva balādayam //
manokṣajālasaṃyogo bhavet kiṃ nāsamañjasaḥ /
abhisandhir athaitasya viṣayaṃ prati jāyate //
ajñāte ko 'bhisandhiḥ syāj jñāte ko 'rtho 'kṣasaṃyujā /
prajñāte smaryamāṇe ced abhisandhātṛbhāvitaḥ //
anyad evābhisandhātuḥ prayatno 'nyatra jāyate /
mmanoyuktātmasaṃbaddhacakṣurādyakṣasaṃśritāḥ //
viṣayāḥ savidhībhūtanetrādyullaṅghanakramāt /
ātmany eva kathaṃkāraṃ pramātṛtvaṃ pratanvatām //
nanu jñānakṛto mātṛbhāvo vijñānam ātmani /
samavaiti tato 'nyasya kathaṃ mātṛtvaśaṅkanam //
etad eva vayaṃ brūmo jñānaṃ tatraiva vai kutaḥ /
bhayāt svapakṣapātāndhas tad evottaram abhyadhāt //
yathendriyātmasaṃyoge manaḥ kāraṇam ucyate /
tathaivātmamanoyoge kāraṇāntaram ucyatām //
tathātve cānavasthaiva mūlakṣatikarī ca sā /
atha svāntātmasaṃyogo dhruva evābhyupeyate //
jñātāraḥ syuḥ sadā suptamattamūrchitadurbhagāḥ /
na caitad bhavatāṃ jñānam abhīṣṭaṃ śākyaśiṣyavat //
tasmāt pratyakṣatā nāma katham indriyagocarāt /
atha pratyekam eteṣāṃ parīkṣeyaṃ pratanyate //
tatrāṇu nityaṃ sarvārthaṃ vegavallaghv abhautikam /
manas tac cāpi naiveha yuktisiddhatvam aśnute //
aṇu cec chīgrasaṃcāri mano yad viṣayān muhuḥ /
spṛśet tadaiva dehasya bhavec chavaśarīratā //
dehasthe 'pi manoyoge tatraiva jñānayogataḥ /
ekāṇumātraṃ jīvaḥ syāc chiṣṭaṃ syād ghaṭakuḍyavat //
atha svāntena yogaś cej jātaḥ kvāpy ātmagocare /
tad vibhor ātmano jñānaṃ samavāyīti mātṛtā //
jāteti sarvadehasthaṃ jīvanaṃ kiṃ na siddhyati /
enayaiva na kiṃ yuktyā ghaṭāder jīvanaṃ bhavet //
vibhāv ātmani jātaṃ hi jñānaṃ tatraikadeśataḥ /
dehamātre punaḥ svānte bhavet sāvayavā sthitiḥ //
vibhutve mānasasya syād yugapat sarvavedanam /
nitye ca manasi jñānaṃ sarvadaiva bhavet tataḥ //
mokṣāvasthāpi vijñānayoginy evopajāyate /
muktau cātmamanoyogo nāstīty etan mahādbhutam //
kiṃ hi vyāpakatā mokṣe svātmano vinirudhyate /
abhautikaṃ cet sarvārthaṃ kathaṃkāraṃ mano bhavet //
viśiṣṭaviṣayavyaktikauśalād eva cakṣuṣaḥ /
taijasatvam abhīṣṭaṃ hi tan mano bhautikaṃ na kim //
sarvarthatve ca manasaḥ kim anyair akṣaḍambaraiḥ /
nanu bāhye 'sya viṣaye prāg asty akṣopayogitā //
tathā hīndriyasaṃdṛṣṭe pāścātyā manasaḥ sthitiḥ /
atrocyate yathaiva prāg indriyeṇa na gṛhyate //
tac cet svalakṣaṇaṃ paścād anuyantr iti kā kathā /
atha sāmānyamātraṃ tad gṛhītaṃ prāk tadindriyaiḥ //
vyaktiniṣṭhaṃ tadānīṃ ca manasā vyaktiniścayaḥ /
nāstīti manasā kasmāt sāmānyagrahaṇaṃ bhavet //
vinā vyaktigraheṇaiva sāmānyagrahaṇaṃ ya[ku]taḥ /
sāmānyagrahaṇe cāsya sarvārthatvaṃ nirudhyate //
viśeṣagrahavandhyasya sarvaśabdavilopataḥ /
āśugāmitvam etasya yac coktaṃ tatra vastuni //
puraḥsthite svahastādau kiṃcid dūragate ghaṭe /
atidūre ca mervādau kathaṃ tulyaiva gantṛtā //
āśusaṃcāriṇāṃ yasmāt kvāpi pūrvakatejasām (?) /
savidhāsavidhatvena viśeṣaḥ pravibhāvyate //
kathaṃ cābhautikaṃ sūkṣmaṃ gṛhṇīyāt parvatādikam /
abhivyaktiḥ samānasya samānena vidhīyate //
nanv astu prākṛtī buddhis tato 'haṃkṛt tato manaḥ /
ittham apy aṇutā naiva manasaḥ saṃprasiddhyati //
vyāpakatvena pūrvoktadūṣaṇāni sthitāny alam /
itthaṃ mano na yuktyaṃśair mānasāvarjanāya naḥ //
yādṛg vādyantarair iṣṭaṃ dvaitavyāmūḍhadṛṣṭibhiḥ /
cidātmanaḥ prakāśasya tathābhāsanabhāginī //
yā śaktis tan manas tv astu svasvātantryopakalpitam /
yatra śrotraṃ nabhas tatra sarvaśabdaśrutir bhavet //
cakṣurādyaiś ca sarvatra nirvibandhaṃ yato nabhaḥ /
dharmādharmair vibandhaś ca yuktyupanyāsavaikalī //
bādhiryādi kathaṃ ca syāt kathaṃ vā taccikitsanam /
bandhāśrayavighātena tadanugrahas tathā //
akṣaṃ svāvayaveṣv eva x x x samavāyinaḥ /
viśeṣeṇa nabho naiva kvāpy āśritam iti sthitiḥ //
saṃyogitā tu \ldots sākaṃ bhāvena vartate /
tadanugrahaghātābhyām api vikriyatāṃ tataḥ //
yad anugrahas tad anugrahaḥ sa tadāśrayaḥ /
itīyaṃ svavacaḥkḷptir niḥsāraiva vibhāti naḥ //
āśrayadvārako 'kṣāṇām anugraha iti sphuṭam /
abhidhatsva ka eteṣām āśrayo 'stv iti codite //
yad anugrahayogo 'sya sa evāśraya ity ayam /
nyāyo 'nyonyasamālambī cakrakaṃ nātivartate //
vāyuprakṛti yac coktaṃ sparśanaṃ tad vivicyate /
vāyor vegavatī tāvad aniruddhā sthitiḥ sthitā //
dehadeśe tataḥ sparśaḥ na kuḍya iti kaḥ kramaḥ /
cakṣuś ca taijasaṃ tejaḥ prasṛtaṃ bāhyagocare //
arthān rūpapradhānāṃś ca vettīty etan nirūpyate /
adṛśyaṃ yadi tat tejaḥ preryate manasā katham //
preraṇaṃ na hy avijñānaṃ kadācid upapadyate /
indriyeṇa na ca jñātaṃ kadācic cākṣuṣaṃ mahaḥ //
na cāpīndriyavijñāte svatantraṃ bhavatāṃ manaḥ /
apreritaṃ ca tat paśyet sarvataḥ sarvathā sadā //
āsamañjasyam eva syāt pravṛttau vā nivartane /
kiṃ ca golakasaṃsthānaṃ tāvac ca yadi tan mahaḥ //
tāvatas tadgatasyaiva grahaḥ syān nānyataḥ kvacit /
tathaitad viparītaṃ tu golake 'pi nimīlite //
unmīlite vā sarvatra vastuni grahaṇaṃ bhavet /
unmīlite cakṣuṣi ca prasṛte raśmimaṇḍale //
tasyāsti na paṭasyeva saṃvṛtir netramīlane /
tato nimīlitākṣasya vastudṛṣṭir na kiṃ bhavet //
ghane cātapamadhye 'sti vinimīlitacakṣuṣaḥ /
citratejovabhānaṃ tatpīḍitākṣayugasya ca //
yogināṃ bindudṛg dhvānte kathaṃ tad vā bhaviṣyati /
bhaved unmīlite 'py akṣṇi na vastugrahaṇaṃ kvacit //
manodhiṣṭhānayogena paramāṇvadhikaprathā /
dīpāpekṣā ca yāmuṣya sāpi kiṃ na vibādhyate //
dīpaprakāśaḥ svāntātmanetrārtheṣūpakārakaḥ /
na pratyekaṃ manovṛtteḥ saṃskāras tena ced bhavet //
dīpe saṃkalpyamane syād rātrau rūpaparigrahaḥ /
ātmanaḥ saṃskriyā cet syāt tasya sarvagatatvataḥ //
sarvadā rūpasaṃvit syāt saṃyogaḥ saṃskriyā yataḥ /
amūrtasypi nityasya ko 'nyaḥ saṃskāra ucyate //
netropakāraś cet tarhi netradeśasthite 'rciṣi /
tejomadhyagataṃ rūpaṃ na bhāseta kadācana //
nanu tad vedyadeśe 'sau nāyanaḥ kiraṇavrajaḥ /
hanta tatraiva vijñānam ātmadeśe na kiṃ bhavet //
tatraivātmā vibhutvena tatraiva karaṇaṃ yataḥ /
tasmād bhogāśrayo deho jīvann iti vṛthoktayaḥ //
nāyanānāṃ mayūkhānāṃ gantṛtve 'vasite sati /
anāvṛte 'raṇyamārge svahastāt prabhṛti sphuṭam //
arkacandrādisaṃdṛṣṭiḥ kathaṃ nāmopajāyatām /
śīghratve 'pi yataḥ proktabhedo dūrāvidūragaḥ //
dīpanetrāvabhāsābhyāṃ channe tasmin kathaṃ matiḥ /
śuddha eva bhaved bhāve tābhyāṃ vyāmalatājuṣi //
andhatvaṃ tac cikitsā ca na yuktāśrayadūṣaṇā /
rasanā ca jalātmā cet taj jalaṃ srutimadyataḥ //
tataḥ sthairyaṃ kathaṃ tasya kā ca nānārasaprathā /
tasyaikarasatāyoge tasyā naikarasasthiteḥ //
na syād ekarasajñaptir yathā pittabhare sati /
tiktā rasanavṛttir no mādhuryaṃ viditaṃ kṣamā //
nanu pittagataṃ taiktyaṃ na tv evaṃ rasanāgatam /
tarhi pittagūḍau tulyaṃ rasanāpathagāminau //
iti syād yugapaj jñaptis tiktamādhuryagocarā /
nīrasā rasanā cet sā rasābhivyañjikā kutaḥ //
svabhāvād iti ced asyāḥ ko 'yam āmbhasatāgrahaḥ /
ghrāṇaṃ ca pārthivaṃ tasya kāṭhinyaṃ kiṃ na dṛśyate //
nanu gandhaguṇodreki kiṃ sa gandho na bhāsate /
nāsti tatrendriyavyaktagandhavattve tathā pramā //
nirgandham apṛthivyātmā mano gandhagrahakṣamam /
asty eva bhavatāṃ tena nānumā tādṛśā kṣamā //
tasmād indriyasaṃghāto bhautiko nopapadyate /
āhaṃkārikatāyāṃ tu vyāptṛtvam avibhinnatā //
dehāśrayavirodhaś ca karaṇatvena cāsthitiḥ /
vāgādi yac ca karmākṣapañcakaṃ tad vivicyatām //
ānābher mūrdhaparyantaṃ yaḥ samīrābhighātajaḥ /
viśeṣaḥ ko 'pi vāgātmā sa tādṛg iha kathyate //
tasya kāryaṃ bhavec chabdaḥ kartā ko 'tra vicāryatām /
ātmano naiva kartṛtvaṃ tathātve 'pi vibhutvataḥ //
mayā proccārite śabde tvaṃ vaktā kiṃ na jāyase /
prakṛtāv api doṣo 'yaṃ kartryāṃ kartṛtvavarjitā //
karaṇasya sthitir nāsti tulye vāgindriye sati /
kathaṃ cāsphuṭasuspaṣṭabhāvaḥ śabdeṣu jāyate //
kathaṃ copāṃśusaṃjalpasmṛtyādau śabdagā bhidā /
prayatnāc cet prayatno 'pi yady utpattis tataḥ katham //
viśeṣo jāyate hy anyo na hy anyaguṇasaṃbhavaḥ /
prayatnamāndyāmāndyābhyāṃ yena pratividhīyate //
pāṇīndriyaṃ cādadānaṃ mukhādyair grahaṇaṃ kutaḥ /
grahaṇaṃ ca kim ucyeta svīkāro yadi saṃmataḥ //
asvasya svasya karaṇaṃ svīkāra iti bhaṇyate /
svaśabdaś cātmavācī cet tatrātmā prakṛtir yadi //
tan nāsty aprākṛtaṃ kiṃcid ity asvatatvaṃ kathaṃ kila /
ahaṅkāro 'py athātmā syān nāhaṃkārī kṛtir ghaṭe //
ātmīyo 'yam anenaitad dūṣaṇenaiva dūṣitam /
ahaṃkārasya saṃbandhi sarvam eva hi tat svakam //
ātmano vyāpakasyāsti na svaṃ nāsvaṃ ca kiṃcana /
evaṃ pādendriyasyāpi samo 'yaṃ yuktivikramaḥ //
deśād deśāntaraprāptyā gamanaṃ ca yad ucyate /
tattyāgarūpaṃ svīkārābhāvenaiva prasiddhyati //
svīkāro dūṣitaś caiṣa svīkārāṃśo 'pi yo gatau /
tasya pāṇīndriyaṃ yuktaṃ karaṇaṃ nāṅghrināmakam //
indriyāṇāṃ hi sāṃkāryam evaṃ kāryeṣu jāyate /
ata eva mahānyāyavedibhiś carame naye //
prokto gatiniṣedhāya bhūyān sadvākyaḍambaraḥ /
gataṃ na gamyate tāvad agataṃ naiva gamyate //
gatāgatavinirmuktaṃ nāstītyādi svake naye /
pāyvindriyaṃ ca na cchidramātraṃ koṣṭhyamarutkramāt //
utsargaḥ kila sāṃkāryaṃ tena syād iyatī sthitiḥ /
upastham indriyaṃ yac ca tasya kāryaṃ nigadyate //
............................. /
śāmyatīti na yuktettham anumānapramāṇatā /
tadbhedavādināṃ tāvad dve māne naiva saṃgate //
śabdādes tv anumānena sudhībhiḥ pariniścitam /
tasmāt svasaṃvid evaiṣā svaprakāśatayā sthitā //
mātṛmānaprameyādiprapañcaiḥ sāvabhāsate /
samullāsaḥ sindhor bahalalaharīvibhramamayaḥ prakāśaḥ śāśāṅkaḥ kumudadalanirbhedasacivaḥ /
parasyāḥ saṃvitter mitiviṣayamātṛvyatikarair vikāso yaḥ seyaṃ jagati vividhā kalpanakalā //
tasmāt prakāśa evāyaṃ citraśaktisunirbharaḥ /
svayaṃ vicitrarūpeṇa bhāti viśvatra viśvataḥ //
tad ayaṃ prasphuṭābhāso lokarūpādivartmanā /
svaśaktyaṃśād vikalpākhyāt pratyakṣavyapadeśabhāk //
tathā hi devadevāṃśas tat samunmīlanaṃ dṛśaḥ /
prāṇaspandas tadaikāgryaṃ bhāvas taddharmasaṃcayaḥ //
ityādi sarvaṃ yad bhāti tat pratyakṣam iti sphuṭam /
na tv atra kartṛkarmāṃśakaraṇatvādinā gatiḥ //
nanv asāv asti pāścātye vaikalpikapathe tataḥ /
yato dehaghaṭābhāso sphuṭaḥ paścāt tu so 'sphuṭaḥ //
sa eva cchannarūpas tu śuddhāṃśasvātmasaṃvidam /
tato dehaghaṭābhāsas tatrāpy eṣaiva vartanī //
yāvatsahasradehaughabhāvakoṭyavabhāsanam /
tatrāpi ca purā paścān na tu tādṛkprathā yadi //
āmarśapadavīṃ yāti tat spuṭāsphuṭacitritaḥ /
tāvān asāv eka eva svarūpaprasphuṭātmakaḥ //
śivaprakāśa āyāti. /
\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ vicitro 'yaṃ na vastutaḥ /
tatrātadrūpasaṃveśād vaicityraṃ paricarcyate //
śivaprakāśe 'tadrūpapraveśas tu na saṃgataḥ /
yadi vā kathitanyāyabalāt kvāpi na citratā //
kiṃtu citratayābhāsaś citrabhāvaṃ prasūyate /
evaṃ caitro 'yam asmākaṃ citravadbhavann īdṛśaḥ //
maitreṇa tanmatenālaṃ dṛṣṭo māṃ bhāvadarśinam /
paśyan paśyati yaḥ so 'yaṃ samādhau pariniṣṭhitaḥ //
prāk tv eṣa janmakoṭīṣu tattattāpādy abhuṅkta vai /
mokṣyate dhyānacaryādyair yo 'py etena pathāgataḥ //
so 'py anyo mokṣabhāg īttham aparyavasitodayaḥ /
prakāśa eka evāyaṃ yaś cirān na vibhidyate //
ata eva hi bhedo 'sti na kaścid yo maheśvaram /
advayaṃ saṃprabindhīta prakāśānandasundaram //
deśakālākṛtijñānadharmopādhyantarādayaḥ /
saṃmatā bhedakatvena bhānti cet sā vibhā tathā //
na ced vibhaiva sā tādṛk tad advaitam idaṃ sphuṭam /
bheda ity eṣa śabdas tu kevalaṃ pratibhojjhitaḥ //
astu vā bhedakalanā pratibhāsaṃprarohiṇī /
uktanītyā tu tatraiva sapratiṣṭhā bhaviṣyati //
ayaṃ ghaṭaḥ paṭaś cāyaṃ tāv anyonyavibhedinau /
pramātrantarabhinnau ca tau matto 'pi vibhedinau //
iti prakāśa eko 'yaṃ tathāmarśasvarūpakaḥ /
nanv evaṃ pakṣapāto 'yam advaitaṃ bhavatāṃ katham //
bhedo 'py astu sa āhatya kiṃ nāma na viṣahyate /
seyaṃ badhiragoṣṭhīṣu gītavādyaprarocanā //
na hy advayaṃ dvayāveśabādhenāsmābhir ucyate /
tvatpakṣopagamo hy eṣa syād dvayaṃ taddhi susphuṭam //
idaṃ dvaitam idaṃ neti tad idaṃ ca dvayādvayam /
iti yatra samaṃ bhāti tad advayam udāhṛtam //
nanv ittham astu bhedo 'pi na vayaṃ śabdakāmukāḥ /
astv asau na hi no heyam ādeyaṃ vā yathātra vaḥ //
sarvānugrāhakaṃ pakṣam ālilambiṣase yadi /
paramādvayadṛṣṭiṃ tat saṃśrayeḥ śaraṇaṃ mahat //
etad aṣṭādaśe tattvam adhikāre bhaviṣyati /
yat tad ante paraprāpyaṃ tad astu paramārthataḥ //
atra ye na hi viśrāntās te mitāṃ saṃvidaṃ śritāḥ /
sarvathaivāpabādhyante janmamṛtyūtthavibhramaiḥ //
tasmāt sa eka evāsau prakāśaḥ parameśvaraḥ /
pratyakṣam iti tenaiva prakāśenaiva bhāsate //
tatra tā dṛṣṭayaḥ sarvā mahānadya ivārṇave /
viśanty avaśyaṃ nāviṣṭāḥ prayānti kṛtakṛtyatām //
tathā hi mānasāmagrī rūpālokamanokṣajā /
sākaṃ mātṛprameyābhyāṃ tadvarjaṃ vāpy anekaśaḥ //
jñātaṃ ca gamayen mānaṃ na cāpi ujjhati mānatām /
pratyakṣapādotprekṣeyam idānīm upapadyate //
kiṃ cānadhigatagrāhi mānaṃ navanavaṃ yataḥ /
bhairavecchāvaśād etad viśvaṃ bhāti tathā tathā //
vastu pradarśayan mānaṃ pravṛttiṃ vidadhat sphuṭam /
prāpayaty eva tad vastu tathābhāsanayogataḥ //
sad apy ekāntato nedaṃ nāsac cetyādisaṃvidaḥ /
bhānty eva paramārthena tad anekāntadṛk sphuṭā //
eko bhāvaḥ sarvabhāvasvabhāvaḥ sarve bhāvā ekabhāvasvabhāvāḥ /
arhadvādaḥ so 'yam asmadsudṛṣṭau yuktaś ca śrīsāraśāstre 'pi coktaḥ //
idaṃ mānaṃ meyaṃ tad idam iti saṃkhyāṃ kalayituṃ svarūpaṃ vā śaktaḥ ka iva jagatīty etad api sat /
mataṃ vācāṃ patyur bhagavati cidānandasubhage yatas tūṣṇīṃbhāvād apara iha kaḥ kiṃ prakurutām //
ahetor bhāne syād yadi na tanudikkālaniyamas tato hetor īdṛṅ niyama iti kasyaiṣa mahimā /
svabhāvo 'yaṃ hetor atha vivṛtakaṇṭhaṃ katham asau na bhāvasyaivokto yamayati pare kena hi paraḥ //
svabhāvāc cātmāsau paramaśiva ity āgamakathā nirukto viśvātmā jagati nikhile jṛmbhata iti /
dharādeś cānanyo bhavatu tad iyaṃ bhūtacititā sa vandhyo dikkālair jananamaraṇāpāyarahitaḥ //
tad asyāyaṃ lokas tadanu paraloko 'py ayam it grahaḥ kasmād dhetoḥ spṛśati na hi taṃ kālakalanā /
tataḥ svātantryodyatsukharasaparānandamahimā
-
bhavadbhasmībhūtākhilakaluṣapāśaughasubhagaḥ //
sāṃkhyadṛk punar ihaiva bhūyasā carcyate nikhilatattvagocarā /
dṛśyate dharaṇīprabhṛty alaṃ tac ca sūkṣmatamakāraṇotthitam //
tadgṛhītikaraṇodyataṃ punar bāhyataḥ karaṇakaṃ daśātmakam /
āntaraṃ trividham asya kāraṇaṃ saukhyaduḥkhaparimohadarpaṇaḥ //
tādṛśaṃ triguṇam eva yad bhavet tat punar jaḍatayātha bhedataḥ / mūlakāraṇam apekṣate paraṃ sā niśeyam iha bhogyam ucyate /
tac ca bhoktṛ paratantratāmayam no parasparam upaiti bhoktṛtām //
bhogyabhoktṛvapur ekam eva no jāghaṭīti hi viruddhadharmataḥ /
tena bhoktṛ citiśaktimātrakam tac cidātmamayatāvaśān manaḥ //
vyāptṛ sarvagatam īśvaraṃ kathaṃ bhoktṛtāṃ vrajatu bhedasaṃgatām /
tena tannijavaśitvanirmitāṃ saṃkucatsthitijuṣaṃ daśāṃ śrayet //
anyakāraṇakalādyabhāvataḥ so 'yam asya sahajo malaḥ smṛtaḥ /
sa tridhā samavabhāti tadvaśād eṣa eva sa pumān udāhṛtaḥ //
bhoktṛbhāvaparatantratāvaśā nāntarīyakatayāsya kañcukam /
bhāti naivam iti kālavitkalā
-
rāgasanniyatināmadheyakam //
yady ātmaiṣa punar nirargalanijasvātantryasaṃchāditaṃ svaṃ rūpaṃ vivṛṇoty alaṃ nijabalāt tacchuddhavitsaṃbhavaḥ /
kartṛtvaṃ kila kāryavargam akhilaṃ bodhe nidhāya svake paśyann īśvaratāṃ vrajed aham idaṃ sarvaṃ sadety uddhuraḥ //
jñātṛtvaṃ hṛdayāntarasphuritadṛg dṛṣṭvā sphuṭābhāsini jñeye bhedatirodhitāṃ nijacitau yasmāt sa saṃpaśyati /
tenāsyedam ahaṃvidoḥ sarabhasaṃ bhedaikyam ājagmuṣī sāmānādhikaraṇyadhīḥ prakaṭayet sādāśivīṃ saṃsthitim //
jñeyaṃ kāryaṃ sarvam antar vibodhe yāval līnaṃ tāvad udriktavṛtteḥ /
bodhajvālāsaṃcayasyāntarāle tatprastyānaṃ svaṃ vapuḥ projjhatīva //
idaṃbhāvaḥ so 'yaṃ vigalitumanā no vigalito bhavet prākkakṣyāyām api sa samakāntis tad adhunā /
ahaṃbhāgodreke vidhir anavadhir bhāvavisare tad eṣā śāktī bhūriṣir iti svasiddhātmani parā //
īhate galitumanvato galet tatra pūrvapararūpasaṃgateḥ /
śāktabhūmir akhileyam ucyate citracinnicayacarcitā satī //
tattve tattve svecchayā devadevaḥ sarvāṃ sarvāṃ bhūmim ālambamānaḥ /
pūrṇaikātmā pūrṇasaṃvitsvarūpaḥ śrīmāñ śāstre bhairavo niruktaḥ //
śaktipātadṛg iyaṃ nirucyate mandamadhyaparatīvrabhedataḥ /
tatparasparabhidābhir apy alaṃ yā svarūpaparidṛṣṭir ātmanaḥ //
nanu kiṃ kadācid ayam īśvaro nijarūpaṃ prakāśayati pūrṇacitiḥ /
kiṃ vā kadācid atha saṃvṛṇute nirhetuko hi niyamaḥ kila kaḥ //
uktam atra kila pūrvam anantaṃ nānyad asti niyameṣu nimittam /
laukikeṣv api sa eva maheśaś citracitraparibhāsanaśīlaḥ //
tatsvātantryād adhikam adhunā nottaraṃ bambhaṇīmaḥ saṃvitsindhoḥ prathitalaharīharmyadhārādhirūḍhiḥ /
śāntis tasyās tadanu tad ayaṃ bandhanāmnāpadiṣṭas tenaivetthaṃ parigataraso mokṣa ity uktarūpaḥ //
sadā kadācid adhunā tadetyādi ca saṃvidaḥ /
tatsvātantryāvabhāsīyakālakelivikalpanāḥ //
na ca kālakalābhiḥ sa spṛśyate parameśvaraḥ /
na hi tāsāṃ svatantrāsti sthitis tatkalpanāṃ vinā //
tena svasṛṣṭe bhāvāṃśe svarūpātmany api sphuṭam /
pāratantryāvabhāso 'yaṃ devenaivāvabhāsyate //
pāratantryaṃ kalayati svatantraḥ parameśvaraḥ /
svātantrye pāratantrye ca nānyal lakṣaṇam ucyate //
paricchinnaprakāśo hi jaḍas tenātra yaḥ sthitaḥ /
paricchedaka eṣo 'pi paricchedyo yadi sphuṭam //
tad asya rūpagrahaṇe na prakāśaḥ prakāśate /
tathā hi bāhyo bhāvāṃśaḥ svayaṃ naiṣa prakāśate //
jñānam arthaprakāśātma tac cānābhātam eva hi /
tasyāpi samavāyy ātmā naiva bhāti svarūpataḥ //
tadīyakaraṇaṃ netraprabhṛty api na bhāsate /
ālokādeś ca vijñānād ṛte naivāvābhāsanam //
nanu jātaṃ yadi jñānam arthasyāsau prakāśatā /
śaktir dharmo yadi prāptaṃ sārvajñyaṃ viśvamaṇḍale //
anyad evātha tat kiṃcit prakāśatvābhiśabditam /
tan meyamātṛmāneṣu naiva kutrāpi saṃgatam //
tataś cāprakaṭaṃ viśvaṃ sarvadaiva bhaved idam /
aprakāśasya bhāvasya yadi ca syād prakāśanam //
tāvataivāsya hīyeta svarūpaṃ parihānitaḥ /
jñānotpattiś ca bhāvasya svarūpasthasya cet prathā //
aviśiṣṭe svarūpasthabhāve viśvasya sā na kim /
tasmāt prakāśo viśvasya paricchedakaniṣṭhitaḥ //
tatsvātantryāvabhāsotthacitrākāravibheditaḥ /
paricchedaka itthaṃ cet paricchedyo bhavet tataḥ //
mūlakṣatikarī seyam anavasthā patiṣyati /
ataś ca so 'paricchinnaḥ paricchedaka ucyate //
akālpyas tena śāstreṣu tan na kālasya gocaraḥ /
tenāsya vedyadharmatvaṃ kālasya paribhāṣitam //
yadi kālaś ca mātāraṃ paricchindyāt tato dhruvam /
mātṛlagnaiva kālasya sthitir nirvāham icchati //
na ca mātrantaraṃ kiṃcit saṃbhaved anavasthiteḥ /
tāṃ hantuṃ vopagamyo 'sau mātā kālakalojjhitaḥ //
ya eva tu paricchedyo mātā tallagna eva cet /
sa kālo mātṛmeyatve tarhy ekasya kathaṃ tava //
bhedavāde hi bhavatāṃ niṣṭhitā matir īdṛśī /
abhedavādināṃ nas tu naiva kāpy astu khaṇḍanā //
viśvaṃ mātṛmayaṃ yeṣāṃ mātā viśvamayas tathā /
tan na kālakalājālajambālaiḥ parameśvaraḥ //
citiśaktiprakāśo hi mālinyam avalambate /
atas tadā saṃvṛto 'sau paścāt prakaṭarūpakaḥ //
iti tasyaiva jṛmbheyaṃ tathātvavyapadeśinī /
kalanaivāsya sā kācit svarūpāmarśanātmikā //
śivayogārham ātmānaṃ yasyām ātmābhimanyate /
yato vaicitryayogena tathātmānaṃ sa manyate //
śaktipātasya tenoktā navadhātra vyavasthitiḥ /
anyathā neśvarasyāsti rāgo dveṣo 'tha vā kvacit //
yena kvāpy eṣa niyatāṃ svāṃ śaktiṃ pātayed vibhuḥ /
animittas tathā cāyaṃ śaktipāto maheśituḥ //
tena rāgakṣayāt karmasāmyāt sukṛtagauravāt /
malapākāt suhṛdyogād bhakter bhāvāc ca sevanāt //
abhyāsād vāsanodbhedāt saṃskāraparipākataḥ /
mithyajñānakṣayāt karmasaṃnyāsāt kāmyavicyuteḥ //
sāmyāc cittasya sā śaktiḥ patatīti yad ucyate /
tad asan /
nanu tatrāpi nimittāntaramārgaṇāt //
anavasthātiprasaṅgasaṃbhavābhāvayogataḥ /
anyonyāśrayaniḥśreṇicakrakādyupapātataḥ //
asmiṃs tu pakṣe sarveṣāṃ pravādānām api sthitiḥ /
yuktā sarvaṃsahe pakṣe na kiṃcit kila duṣyati //
yuktiḥ sudhībhiḥ svayam eva tatra śakyeta saṃyojayitum tato na /
pṛthaktayā yojanam uktam atra yad granthato vistara eṣa mithyā //
upajagmur ato 'napekṣiṇīṃ śivaśaktiṃ na ca tāṃ vinā bhavet /
apavargapadaṃ yato mudhā paraśāstreṣu vimokṣasaṃkathāḥ //
śaktipātasamaye vicāraṇaṃ prāptam īśa na karoṣi karhicit /
śrīmadutpalagurur nyarūpayat tatra tatra nijaśāstra īdṛśam //
tasyaiva hi prasādena bhaktir utpādyate nṛṇām /
yayā yānti parāṃ siddhiṃ tadbhāvagatamānasaḥ //
itthaṃ purāṇaśāstrādau śaktiḥ sā pārameśvarī /
nirapekṣaiva kathitā sāpekṣatve hy anīśatā //
kevalaṃ bhedavādāndhyasthagitālasadṛṣṭibhiḥ /
duḥsamarthatvam etasyā niyamena kvacitsthiteḥ //
paryālocyāniśaṃ karmamalasāmyaprapākataḥ /
ityādihetujāleṣu vṛthātmā parikhedyate //
tat teṣāṃ nopakārāya kuśakāśāvalambanam /
tasmāt sa eva tādṛkṣasvasvātantryopabṛṃhitaḥ //
tadā tathā tathetyādivaicitryeṇāvabhāsate /
tad itthaṃ sarvadṛṣṭīṇām atraiva parameśvare //
anupraveśa ity anyair alaṃ vā yuktiḍambaraiḥ /
tad itthaṃ devadevena svasvarūpam ihoditam //
pratyakṣaṃ tatra tanmānaṃ sarvamānadhuroddhuram /
ekam evedṛśaṃ mānam iti kecit prapedire //
dhūmād agnir iti prāyas tasyaivaitad vijṛṃbhitam /
yathā ghaṭasya pūrvāṃśadṛṣṭaikapariniṣṭhitaḥ //
mātā sphuṭāsphuṭākāratāvadarthāvalehinīm /
sphuṭām eva matiṃ matvā pratyakṣatvaṃ prapadyate //
na cānumānam antyāṃśe saṃvid ekaiva sā yataḥ /
dhūmādhyakṣapratītyantarniviṣṭāgniprathā tathā //
ekaiva tāvad arthāṃśalehinī jāyate matiḥ /
tāvaty āṃśe sphuṭākārā pratyakṣam iti bhāṣyatām //
yathā ratnādivaicityraṃ tathā saṃskārasaṃsthiteḥ /
netrātmamānasālokaviṣayādiṣu saṃvidi //
pratyakṣam eva saṃvittau sphuṭatvenāvabhāsate /
tathā tathāvidhavyāptidhāmasaṃkārasaṃsthiteḥ //
ante tathaiva sā vittir dhūmāgnyākārarūpiṇī /
yathā ca dṛḍhasaṃskārāḥ sollekhāḥ sapadi svayam //
ratnāditattvaṃ paśyanti vighnāntaratirodhitaḥ /
tathā bubhukṣitātmānaḥ śīghram evātiniścitam //
annādi gṛhṇate bhoktuṃ vyāptyādyavyavadhānataḥ /
tena pratyuktam eva syād yad āhuḥ parikalpanam //
abhyasteṣv avinābhāvasvabhāvavyāptisaṃvidaḥ /
kiṃ hi tatkalpanāvyāptivitter iti na manmahe //
āśūtpattivaśād asyā na khalv asty upalakṣaṇam /
anumīyata evaṃ sā tad eva parikalpanam //
aho svapakṣapātāndhāḥ svam apy upagataṃ muhuḥ /
amī vismartum ārabdhās tārkikammanyabuddhayaḥ //
kṣaṇāpavargiṇī buddhiḥ sarvaiva hi bhavanmatā /
utpattimātrayogena viṣayasyāvabhāsikā //
na kṣaṇāc cāparaṃ kiṃcid āśubhāvitvam ucyate /
tat sarvam āśubhāvy eva vijñānam iti tattvataḥ //
sarvatra bhāvajāteṣu bhaved anupalakṣaṇam /
athāvicchinnadṛṣṭīnāṃ drāghīyaḥkālagocaram //
jñātaṃ tenāpi tarhy artho janmamātreṇa bhāsyate /
yac cotpattivaśād eva viṣayasphuṭatātmakam //
tasya śīghratarasthāsnubhāvo bhedāvahaḥ katham /
yat tat kila grahāpekṣaṃ svaprakāśam athāpi sat //
anyatropāyatāṃ yāti vidyuddīpādivat tathā /
tatraiva ciraśīghrasthabhāvo bhedāya bhāsate //
na ca kvāpy anumāneṣu vyāptyāder grahaṇaṃ bhavet /
punaḥ punaḥ sphuṭībhāvaṃ yāti yenopalakṣyate //
kiṃ ca kramikadhūmādijñānamālātmani sphuṭam /
uditāpi kathaṃ kuryād ekabhāvāvabhāsanam //
athāntyam anusandhānajñānam evaṃ kariṣyati /
tad api prāksthasaṃvittisamaṃ bhinnaṃ kathaṃ tathā //
tena prāktanavijñānamālāmanvasyate yadi /
tad asan na hi saṃdhānaṃ naṣṭāyām upapadyate //
atha smaraṇam eveha saṃdhānaṃ saṃvidāṃ bhavet /
tad apy anubhavābhāve kathaṃ nāma bhaviṣyati //
na ca jñāneṣv anubhavo yujyate saṃvidaḥ kvacit /
yugapaj jñānayugalaṃ nāstīti hi bhavanmatam //
jñānajñeyātmatā dṛṣṭā yugapatsthitatājuṣoḥ /
na tu pūrvāparākārasamutpannavirodhinoḥ //
tasmād vyāptyanusārāvabhāsapūrvāpi yā matiḥ /
tatrāpy akramam evedaṃ pratyakṣamānavedanam //
yathā jhaṭiti sauṣuptaprabuddhaḥ pronmiṣaddṛṣiḥ /
pratyakṣam iti bhāvāṃśadhyāmalatvanivṛtaye //
netrasaṃmārjanādīni vidadhannābhimanyate /
bhāvān anuminomīti tathaivātrāpi buddhyatām //
yathā ca ghanasauṣuptamohāvyutthitadarśanaḥ /
svātmānam atha tatsthānaṃ vismaraty eva tat kṣaṇaṃ //
atha prayatnasaṃbhāraprabuddhavimalasvadṛk /
so 'ham asmīti manvānaḥ saṃvitteḥ paramārthataḥ //
tatra sarvatra nātho 'yaṃ bhairavaś citsvarūpakaḥ /
svātantryāt svaṃ vapur yāvad gūhate vivṛṇoti ca //
tāvad ajñānam etasya vijñānaṃ copajāyate /
tac ca sphuṭatayā sarvapratyakṣam iti manyatām //
ghaṭaśabde śrute yā ca pṛthubudhnodarādidhīḥ /
tatrāpi khalu samketasmaraṇādi tathāvidham //
yathā ratnaparīkṣāyāṃ svāṃ saṃvittiṃ sphuṭātmikām /
samvidantarasaṃghātais tiṣṭhati pratibodhayan //
tataḥ prabuddhacaramasphuṭasaṃvittiyogataḥ /
ratnatattvaṃ vibhāty atra nopayoge 'nyasaṃvidām //
tāḥ paraṃ tatprabodhāya kāraṇatvaṃ vitenire /
tasyaivāvabhāsayoge hi na tāsām upayogitā //
bālavaikaṭikajñānadṛṣṭāntād īdṛśāt svayam /
śābde 'pi khalu vijñāne sphuṭaivaikā prakāśadhīḥ //
atas tathāvidhe śabde śrute yat samanantaram /
arthāvabhāsane seyam iyatī matir īdṛśī //
arthaḥ sa tāvāṃs tatrāste ghaṭapūrvāparāṃśavat /
nanv asau ghaṭa ekaḥ syād avayavyātmakas tathā //
na tu śabdārthayor aikyaṃ tat kathaṃ sāmyam īdṛśam /
aho bhedagrahābhyāsatimirāvilalocanaḥ //
sadyuktyañjanayoge 'pi na dṛṣṭiṃ vimalāṃ gataḥ /
abhinno bhagavān eṣa bhairavo bhogyabhoktṛtām //
ātmany evānusandhāya sarvadā pūrṇavigrahaḥ /
iti prasādhite pūrvaṃ kaḥ praśnasyāsya saṃbhavaḥ //
tad evam upamānādāv api mānāntare sphuṭam /
saṃvitpratyakṣarūpaiva sarvatra pratibhāsate //
andho 'pi sparśaśabdādyais tattadrūpaṃ vilokayan /
sphuṭatām eva tāṃ tāvat saṃvetti sa tathāvidhām //
evaṃ jātijaḍā rūpasparśādyair abhimanvate /
sphuṭam eva hi bhāvāṃśaṃ teṣāṃ nājñātadhīḥ kvacit //
iyaṃ lāvaṇyasarasī tāruṇyodyānakaṇḍalī /
iti tuṣyati jātyandhas tadaṅgaparimarśanāt //
aho nu sadalaṃkāraṃ gāyatīti jaḍo janaḥ /
gātur mukhaṃ vilokyaiva tāvatā parituṣyati //
iti pratyakṣam evaikaṃ niḥsapatnaṃ vijṛmbhate /
tad asya phalacintādi kartuṃ prastūyate manāk //
tad eva khalu vijñānaṃ parimarśarasātmakam /
tasmād bhedakathā naiva phalaṃ prati susaṃgatā //
hānādidhīḥ phalaṃ vāstu tasyā apy atha bhāsanāt /
yadi vā svaprakāśaiva saṃvittiḥ pāramārthikī //
tad eva paryanthaphalaṃ sarvatraiva suniścitam /
hlādādikaṃ phalaṃ mukhyaṃ yat sarvatreha gīyate //
tatsvasaṃvidi viśrāntim abhyeti bharitātmani /
tad evam idam adhyakṣaṃ sarvataḥ pravijṛmbhate //
etadabhyāsaniṣṭḥasya keva siddhir na jāyate /
brahmādibhāṣitaśrautapraunmukhyena kalādikāt //
dūrāc chravaṇavijñānam acirāt saṃpravartate /
manodṛṣṭe 'pi bhāvāṃśe sphuṭavṛttyudayo hy alam //
svavimarśabalākrānte kiṃ citraṃ yadi jāyate /
spandaśāstre tathā coktaṃ sāvadhāne 'pi cetasi //
bhūyaḥ sphuṭataro bhātīty alaṃ bahulavistaraiḥ /
itthaṃ pratyakṣam evedaṃ viśvaṃ yat parameśituḥ //
tat tato 'py avibhinnasya mātṛvargasya tat tathā /
na ca pratītisāṃkāryaṃ tathā bhāsanayogataḥ //
pratyakṣe 'pi same sāmyaṃ no ghaṭāghaṭasamvidoḥ /
itthaṃ pratyakṣam evedaṃ niḥsapatnaṃ vijṛmbhate //
tato na bhidyate cārthaḥ pratyakṣādvaitam īdṛśam /
idaṃ sandhānakalikāpariniṣṭhitabuddhinā //
ācāryanarasiṃhena pratyakṣādvaitam ucyate /
anumānapramāṇatvaṃ viśvasmin kaiś cid ucyate //
tathā hi devaḥ sarvajño nirvikalpasvabhāvakaḥ /
sa cādhyakṣasvabhāvo 'pi nāyāti vyavahāryatām //
avikalpe vikalpātmā vyavahāraḥ kathaṃ kila /
vikalpena ca sarvo 'yaṃ vyavahāro 'vatanyate //
sa eva cānumānaṃ syāt tasyaitāḥ parikalpanāḥ /
pakṣataddharmatadvyāptitatpratītyādayo 'khilāḥ //
vastutas tv eka evāsau pratyayaḥ pāramārthikaḥ /
nanv adhyakṣaviyoge syād anumānaṃ kathaṃ yataḥ //
tatpratyakṣaparicchinnapratibandhanibandhanam /
satyaṃ kiṃtu ya eko 'sau devaḥ sarvajñatāspadam //
tadāveśavaśād eṣā vyāptir bodhe 'vakalpate /
anyathā vahnidhūmādi tadabhāvādivedanam //
anvayavyatirekātmā na syād yugaśatair api /
ata eva hi mukhyasya mānasya sadṛśatvataḥ //
anumānam iti proktaṃ vyavahārapravartanam /
tad evam ete mātāraḥ sarvatreśvarasaṃvidam //
upajīvitum āyānti mātṛbhāvaṃ na cānyathā /
ajño hi jantuvargo 'yaṃ kathaṃ tadaniveśataḥ //
jñasvarūpatvam āpnoti tad vinā mātṛtā kutaḥ /
tasmād saṃvidi yogo 'sya sa ca nānena durlabhaḥ //
vastuto hi na kaś cit sa savinnātho hy asau tathā /
tad evaṃ pakṣam īśānapratyakṣākṣiptavṛttikam //
sāpekṣaṃ paratantre ca pāśavaṃ mānam ucyate /
ajño jantur anīśo 'yam ātmanaḥ sukhaduḥkhayoḥ //
īśvaraprerito yātīty ata eva munir jagau /
evam īśvarasāpekṣānumānaikapramāṇatā //
nirṇītā lolaṭākhyena guruṇā lokasaṃmatā /
anyas tadgṛhya evāha satyaṃ vādhyakṣasaṃvidaḥ //
vyavahāre 'sti mānatvam anumā tu kathaṃ pramā /
sulabhavyabhicārāyām anumāyāṃ viniścitaḥ //
viśaṃśramītu ko nāma parīkṣakatayā sthitaḥ /
anvayo vyatirekaś ca yaḥ sapakṣetarasthitiḥ //
ādidṛṣṭas tadātve no viniścayavidhāyinau /
yais tu tasmād apāsyeta pakṣadharmādidūṣaṇāt [ṇam] //
varcaskakūṭe śuddhiṃ te kuryuḥ pāṃsukaṇoccayaiḥ /
tasmāt saṃśaya evāyaṃ pravṛttyaṅgatayā sthitaḥ //
sa eva bhedābhāsitvān māyeti paribhāṣyate /
māyeva ca paśūnāṃ syān mānaṃ māyācidātakam //
tarko vāpy ekapakṣāṃśasthitisaṃbhāvanātmakaḥ /
arthānarthabalīyastvāt pravṛttau [ttyai] vā nivṛttaye //
prabhaviṣṇuḥ sa eveti kim anyair mānaḍambaraiḥ /
pramātā śiva evaiko yasyedaṃ svāṅgam īdrśam //
meyatvena samābhāti sarvato niścayātmakam /
anyaḥ punaḥ paśuḥ sarvaḥ saṃśayadhvāntamadhyagaḥ //
saudāmanīdyutiprāyasaṃvitsamanurañjitaḥ /
pakṣadvitayasatyānyabhāvānyatamaniścayam //
vindāna eva labhate nātra rūḍhiṃ kathaṃ cana /
tad evaṃ tarkataḥ sarvo vyavahāra iti sthitam //
aśuddha saiva vidyeyam iti mānaṃ vidhīyatām /
aśuddhir iyatī tasyā yad vastv ananusāritā //
anye tv anarthino nāsti pravṛttir iti niścitāḥ /
arthitvam eva sacivam ity evaṃ paryacūcudan //
rāgasya mānatām itthaṃ prāhur anyātmavedinaḥ /
anye tv āhuḥ saṃśayo 'pi na nāmāniścite gaje //
śaktatve sati jāyeta rāgo vāpi pravṛttaye /
tataḥ svāṃ kartṛtām īṣad ālocya janatāḥ sadā //
pravartanta itītthaṃ syāt kalāyā eva jṛmbhitam /
tenārthaḥ sa tathā vāstu mā vābhūt svātmanas tayā //
manvānaḥ kartṛtām eṣa sarvatraiva pravartate /
anye tv āhur anādir yo vyavahāraḥ kriyātmakaḥ //
niyatiḥ saiva viśvasya pravartakatayā sthitā /
sa eva cāgamo nāma vṛddhavyavahṛtikramaḥ //
tataḥ samagra evāyaṃ dharmādipariniścayaḥ /
na pratyakṣān nānumānād bhūyasā vipralambhakam //
matir abhyeti viśvāsaṃ parīkṣāpakṣaśālinām /
annaṃ kṣudhaṃ śamayate tṛṣaṃ vārīti bālakāḥ //
anyataḥ pariniścitya tathātvānatiśaṅkinaḥ /
anyadākṣādike 'py arthe tata evādyamānataḥ //
labhante niścayaṃ samyag āgamākhyāt parīkṣakāḥ /
tathā ca munir āhedaṃ puṇyaṃ pāpam iti dvaye //
śāstraprayojanaṃ svalpaṃ nāgamasya prayojanam /
āgamo hi na nāmaiṣa pustakagranthasaṃcayaḥ //
kevalaṃ prathitābhikhyo 'nādir vedādikaḥ kila /
kiṃ tu prasiddhir evāsau sā ca śabdasvarūpiṇī //
yā sarvadarśaneṣv eva na jātv āyāty apohyatām /
chāgaiś caityo jaṭā bhasma bhikṣā daṇḍaḥ kamaṇḍaluḥ //
jālaṃ taptaśilā śmaśrukeśalomaviluñcanam /
agnir edhā iṣṭakaughacayanaṃ gṛhamedhitā //
ityādisarvaśabdānāṃ prasiddhiprakramād ṛte /
ko 'bhyupāyo 'rthataḥ kḷptatadanyārthāvabodhayoḥ //
ittham āgama evāyaṃ pramāṇam iti dhīdhanaiḥ /
uktaṃ satyaiva vāg aiśī prasiddhir avigānataḥ //
prasiddha āgamo loke yuktimān athavetaraḥ /
vidyāyām apy avidyāyāṃ pramāṇam iti tat sthitam //
prāmāṇyaṃ niyateḥ śrīmadbhūtajāntanivāsinām /
anye tv āhur viśeṣo 'yaṃ kālo nāmābhivartate //
sphuṭabhāvasvabhāvo 'sau vartamāno 'bhivartate /
vṛttasphuṭasvabhāvāṃśas tadā tv asphuṭatāmayaḥ //
bhūtaḥ kāraṇakḷptyā tu bhāvy asau parikalpyate /
sa cāyaṃ na svatantro 'sti kaś cid anyonyasaṃśrayāt //
anavasthānato rūpaparāvṛttyavalokanāt /
iyattārūḍhyabhāvāc ca mātṛmeyobhayāśrayāt //
nirupādhikatadrūpapratibhānaviyogataḥ /
ekānekadhruvānityasvarūpānupapattitaḥ //
ekasyaikopadher aikyāt tirodher (?) upadherapi /
kriyāyāḥ svagate bhede kālasyānupayogataḥ //
tatkṛte 'nyonyasaṃśrityānyakṛte 'py anavasthiteḥ /
aupādhikabhidāvṛtter asatyatvād avāstavāt //
kāryasyānupapattitvād ekasyānupayogataḥ /
citaś ca sphuṭatādattavartamānasadātvataḥ //
bhūtabhāvilayāt tasmād vartamānalayād api /
cinnātha eva devo 'sau kālam ābhāsayaty alam //
tad asya kālābhāsākhyā citsvarūpasya saṃsṛtiḥ /
svabhāva[svābhāsa]garbhā bhāveṣu bhāvābhāvamayī svake //
rūpe sthitiḥ pramātṛtvasamullāso 'bhidhīyate /
idaṃ na yad ahaṃ cāhaṃ yan nedam idam apy adaḥ //
yan nedam iti citreyam abhāva[ābhāsa]syaiva mānatā /
parā pramātṛtā yāsau śuddhā tasyāṃ pṛthaksthiti //
na mānam astīty atrāṃśe kiṃ tayā praviviktayā /
yas tu sāṃsāriko mātṛbhāvaḥ sarvo 'yam īdṛśaḥ //
tatrābhāva[sa]sya mānatvaṃ sa ca kālaprasādataḥ /
tathā hi paripūrṇo 'sau sarvasarvātmarūpadhṛt //
kva mātā kva ca vā mānaṃ kva ca meyo 'vatiṣṭhatām /
mātrādīnāṃ hi satyatve na syād āpekṣikī sthitiḥ //
meyād eva ca mātrāder bhāvo jātu prakalpate /
anyonyarūpasyālābhe lābhe vā tadayogataḥ //
sarvatrātiprasaṅgāc ca sarvajñatvādiyogataḥ /
yugapac cāpy anullāsāt tattvasyānupakāriṇām //
anyameyādijanite mātṛtvādau tadanyataḥ /
tadbhāvasyāpy anutpannasamatvenaiva saṃsthiteḥ //
tasmād pūrṇaś cidātmāsau śivaḥ svāṃśaṃ vikhaṇḍayan /
nāham ityādibhedāṃśa idam apy avakalpayet //
tadanyasarvapūrṇatvam aham ātmani tāvati /
tato 'nyato 'pi saṃhartā jāyate nāham ity api //
ubhau tau idam aṃśau cāpy apohati parasparam /
buddhistham idam aṃśaṃ svaṃ svāham aṃśe tirodadhat //
āste na drāvayaty enaṃ vastrāvṛtaghaṭādivat /
tad eva buddhisaṃsthāt tu samayāgrathitād atho //
idam antarasaṃghātād ahamaṃśavyapohinaḥ /
ahamaṃśād idantaughavyapohād aham antarāt //
vyapohātsvāhamo 'nyānyāhaṃvyapohasya bhāsanam /
ṣaḍdevatāḥ śūnyarūpā yadāśritya pravartate //
tad evedam iti jñānaṃ vikalpa iti gīyate /
sa kālaḥ kalyate yena viśvaṃ nijakalodayāt //
tad atrāṃśe ya eṣo 'sti bhāsāṃśaḥ svaprakāśakaḥ /
bhāvarūpatayā so 'yaṃ sarvānuprāṇanātmakaḥ //
na mātāsau na vā mānaṃ na ca meyaṃ nirucyate /
yas tv asau śūnyatāyogād abhāvo rudradaivataḥ //
sa eva mānatām eti yadyogān mātṛtābhāvi[va]taḥ /
mānāc ca pṛthaṅmeyam ity evam upapāditam //
itthaṃ kālasya mānatvaṃ pratipede 'tra kaiś cana /
ye śrīmadbhavatītyākhyagurupādopasevinaḥ //
tad itthaṃ puṃsi ciddharmavibhavāmodaśālini /
mātṛtvadāyi yat proktaṃ ṣaṭkaṃ kañcukasaṃjñitam //
tad ekaikasya mānatvaṃ ke cana pratipedire /
anye tv ekasya sarvānyasacivasyeti manvate //
anye kadāpi kasyāpi kathaṃcit kva canetyādi /
anye dvayor dvayor anye trikadvayaniyogataḥ //
anyonyānugrahād anye bodhenānyonyato 'pare /
anye tu guṇasāmyātmaprakṛtim eva mānatām //
mukhyatvena viduḥ suptamattamūrcchādidarśanāt /
sa yatraiva pramātāyaṃ yataḥ supta iva sthitaḥ //
saivāsya mātṛtā mānameyayor apravedanāt /
anyonyam avikāryatvāt prasupte 'pi tathāvidhe //
kevalaṃ prakṛtiḥ seyaṃ jānāmīty abhimanyate /
tatra mukhyaṃ tu yan mānaṃ yatpuṃsaivānudarśanam //
tac ca śuddhaṃ nirvikāraṃ sadasadrūpatojjhitam /
itthaṃ ke 'py abhimanyante sāṃkhyakañcukasaṃśrayāt //
vayyābhidhānasya guror gṛhe jñānopajīvinaḥ /
anye dhībhūmim evāhur draṣṭṛdṛśyoparāgiṇīm //
pramāṇaṃ pāramarṣeyāḥ kecit tadvṛttisaṃcayam /
dharmādikāṣṭasaṃkhyātaṃ dharmajātaṃ pare viduḥ //
anye 'haṃkāram evāhuḥ kecid dhiyam atho manaḥ /
kecid tritayam evedaṃ samaṃ sarvatra manvate //
anye daśānām ekaikam indriyāṇām prapedire /
kecit samastāny etāni sarvatrākūṭavṛttitaḥ //
andhasyāpi hi tat kiṃcidrūpāyatanam asti yat /
vikāram ekaśrotraspṛg akṣāntarasamasthiti //
prabhātaṃ pravilīnābhranabhomaṇḍalamaṇḍitam /
ity ākarṇya parāṃ tūṣṭiṃ yāty andho haimane dine //
yady apy anumimīte 'sau śītavāraṇajaṃ sukham /
tathāpy asya svasaṃvittir na rūpānavabhāsinī //
anye tanmātrarūpāṇāṃ mānatvaṃ pratipedire /
cakṣūraśmis tv asaṃsparśa ityādividhiyogataḥ //
adṛśyatvaṃ cakṣurāder ata evopapadyate /
yoginaḥ praty adṛśyatvaṃ jātucin nopapadyate //
anye tu sthūlabhūtānāṃ jyotiṣāṃ mānatāṃ jaguḥ /
meyasyāpi pramāṇatvam apare pratipedire //
yato bhavati mātṛtvaṃ tatpramāṇam iti sthitiḥ /
tadghaṭādyaiś ca yat tasmāt te 'pi mānam iti smṛtāḥ //
laukiko vyapadeśaś ca naiva vastvanusārataḥ /
sa hīcchāmātrakḷptatvāt prāyeṇaivopacārikaḥ //
kathaṃ jānāsi bhoḥ so 'haṃ jānāmīti ca coditaḥ /
ghaṭenānena dṛṣṭena jānāmīty abhibhāṣate //
tasmān meye 'pi mānatvaṃ na hi nāma na laukikam /
abhedavāde mūlasthe virodho 'pi na dūṣaṇam //
ye tu pramāṇam āhus tatsāmagrīṃ tair api sphuṭam /
arthāder mānatābhīṣṭā sā saṅghe 'py anyathā kutaḥ //
anye tu sarvasyaiveyattāttabhedasya mānatām /
kramoditāṃ hi sarvatra kvacic cāpy akramoditām //
kvacit kramākramagrāsaparipūrṇatvabandhurām /
manvate tanmataṃ tāvad diṅmātreṇopadarśyate //
prathamaṃ meyayogena jhaṭiti pratibhāsinā /
anyārthadṛśyabhiprāyapracchanenaiva sarvataḥ //
mātṛtvaṃ caramaṃ tatra cakṣuṣaḥ pravijṛṃbhaṇam /
tato mano 'haṃdhīvargavijṛṃbhāntaḥsamujjvalam //
tataḥ pauṃsnābhisaṃśuddhasaṃvidullāsaśālitā /
tataḥ kālakalārāgayatyavidyāniśāḥ kramāt //
anyathā vā samaṃ vāpi dvandvayogena vā triśaḥ /
sarvaśo vā catuṣpañcayogenāpy āṇave pade //
abhāvakartṛtāsaṅgasiddhitarkākhyasaṃśayāḥ /
tatrāpi nanu jāyante tattatkramavicitritāḥ //
tatpṛṣṭe cāvikalpāsau śuddhaiśvaryāvabhāsikā /
vidyā pramāṇatām eti paryantapramitisthitau //
tataḥ sadāśivodārajñānecchāśaktisaṃśraye /
sa mātā pūrṇatām eti śaktyantādhvasunirvṛtaḥ //
itthaṃ pūrṇaṃ pramātṛtvaṃ yataḥ samavabhāsate /
tadanyatamabhāgāṃśatirodhānaviyogajāḥ //
saṃvidaḥ sphuṭatānyatvabhedān niḥsaṃkhyatāṃ gatāḥ /
ata eva hy ajānānaiḥ śivaśāstroditāṃ sthitim //
sphuṭāsphuṭādisaṃvitsu smṛtyasmṛtyādigocare /
sauṣuptādiṣu śīghratve yuktyāmarśādyasaṃbhavāt //
manovadhānaṃ saṃskāro dharmādyadṛṣṭakalpanam /
ity ete hi sphuṭaṃ śabdā nātra ko 'rthas tatri ... mā //
ūrdhvordhvatattvavrātasya mānatve ca nirūpite /
adharādharatattvāṃśo meyatām avalambate //
na cātrāsti kramaḥ kaś cid vyavadhāne hi saṃbhavāt /
na hi vidyā na bauddhī tām ālocayati saṃvidam //
vidyā vivektrī proktā hi buddhipṛṣṭasamāśritā /
prakāśātmavapur bāhyam akṣam ālocanātmakam //
saṃkalpārthaṃ manaḥ prāhur abhimantrīm ahaṅkṛtim /
niścetrīṃ ca dhiyaṃ tatra vidyāṃ cāpi vivecikām //
tatraiva rañjakaṃ rāgaṃ kalāṃ śaktatvadarśinīm /
kālaṃ vyavacchit kartāraṃ niyatiṃ ca niyāmikāṃ //
āmṛśantīm anyamātṛsādhāraṇyāvabhāsikām /
grāhyamaṇḍalatadgrāhinānārūpāvamarśinīm //
māyāṃ pūrṇatvasaṃbhogapracyutikṣobhakāriṇīm /
sadvidyāṃ pūrṇaviśrāntidāyinīṃ suśivātmikām //
jñānanirbharabhāvāṃśasvarūpaparimarśikām /
icchāśaktiṃ pramātraṃśapūrṇabhāvāvabhāsikām //
āśritya paripūrṇo 'yaṃ mātṛbhāvo vijṛmbhate ṝü /
prakāśālocane pūrvaṃ saṃkalpābhimate tataḥ //
niścayānudṛśau paścād vivekāsaṅgitādvayam /
kartṛtāsthāvyavacchedaḥ sādhāraṇyāvabhāsanam //
nānāvimarśāprakṣobhapūrṇameyapravedanam /
pūrṇamātṛtvasaṃvittir bhairavībhāva eva ca //
itthaṃ ṣoḍaśadhā meyamayaṃ yāvat prakāśayet /
tāvad vijñānacandro 'sau prokto dvyaṣṭakalāsthitiḥ //
anuttarā sthitiḥ pūrvam ānandeccheśanāny ataḥ /
udayaś conatāveśa iti ṣaṭkaṃ vyavasthitam //
anuttarāt samārabhya jñānaśaktyantam īdṛśam /
icchaiva tu kriyāśaktim īśanena samāsthitā //
prakāśasthitileśāṃśaṃ gṛhṇatī ṣaṇṭhatāṃ gatā ṝü /
icchādi yac ca tatpūrvānuttarānandasaṃgateḥ //
tadādiśleṣayogena saṃdhyakṣaracatuṣṭayam ṝü /
tataḥ svarūpasaṃvittilābhād bindvādikā sthitiḥ //
tataḥ samagrasaṃdarbhabharitākārarūpiṇi /
visargaḥ kila śākto 'sau vikṣepa iti yaḥ smṛtaḥ //
visargasyaiva viśleṣa iti saptadaśī kalā /
kvacid aṣṭādaśī saiva punaḥ prakṣobhayogataḥ //
anuttarasyākārasya parabhairavarūpiṇaḥ /
akulasya parā yeyaṃ kaulikī śāktir uttamā //
sa evāyaṃ visargas tu tasmāj jātam idaṃ jagat ṝü /
tasya prakṣobhayogyatvaṃ prakṣobhakalanodayaḥ //
prakṣobhapūrṇatābhāvāt tadakulakramonatā /
iti ṣaṭkasvarūpātmavimarśāndolanoditam //
anuttarasvabhāvatvād ādyasyaiva vijṛmbhitam ṝü /
sa eva bhagavān antar nityaṃ prasphuradātmakaḥ //
antaḥsthasarvabhāvaughapūrṇamadhyamaśaktikaḥ /
svecchākṣobhasvabhāvodyajjagadānandasundaraḥ //
nityaṃ sphurati saṃpūrṇavisargarasasundaraḥ ṝü /
śivaśaktyoḥ sa saṃghaṭṭaḥ sneha ity abhidhīyate //
atraiva pūrṇavaisargapade labdhuṃ praveśanam /
lehanāmanthanetyādisaṃpradāyam upāsate //
tathā hi madhyamāṃ nāḍīm adhiṣṭhāyākhilaṃ vapuḥ /
prāṇayat paramaṃ tejaḥ prakṣubdhāmṛtamadhyataḥ //
visṛṣṭirūpatāṃ gacched yāty ānandacamatkriyām /
apūrṇā kevalaṃ sā tu pūrṇā tu bhagavanmayī //
tena vaisargikī śaktir ekaiveyaṃ prajṛmbhate /
visarga eva prakṣubdhaḥ prayatnadviguṇatvataḥ //
hakāro nāma viśveṣāṃ vyañjanānāṃ prasūtikṛt ṝü /
sa eva ca punarbinduyogāt svām eva bhūmikām //
anuttarām āśrayate so 'haṃbhāva iheṣyate ṝü /
atraivāvarṇajaḥ kākhyas tadanyaś ca ivarṇajaḥ //
tata eva hi rephāṃśacchāyopādher ṛvarṇataḥ /
ṭavargas tata evātha dharāc chāyopadhikramāt //
tavargas tatparaḥ paścād uvarṇādyaralāś ca vaḥ /
ivarṇavargāc covarṇāt krameṇety ata eva hi //
antaḥsthā ity aśītāś ca ivarṇād dviprabhedaśaḥ /
śaṣasānāṃ samudbhūtiḥ śuddhopādhikalāyujaḥ //
icchāyā eva viśvo hi prasavo bahudhā sthitaḥ ṝü /
ata eva hi sasthānabhāvo yuktatvam arhati //
jīvasyaiveyam āśyānasthitir yonyatmikā yataḥ /
saivānuttaradevasya śaktir atra nirucyate //
tatraivantaḥsthatattvāni parāvāgbhūmikākramāt /
avarge śivatattvaṃ tu kādau hānte śivāntakam //
iti saṃpuṭayogo 'yaṃ triṃśakārtho nirūpitaḥ ṝü /
evaṃ pūrṇānavacchinnā ciddevī syād yadi sphuṭam //
sarvam asyāṃ bhaved eṣā sarvatra ca tathā bhavet ṝü /
yo māṃ paśyati sarvatra sarvaṃ ca mayi paśyati //
tasyāhaṃ na praṇaśyāmi sa mametyapi tan muniḥ /
abhāṣatārjunācāryavacasā tatra tatra ca //
saṃvidātmā hi vicchinno yadi syāt sarvabhāvataḥ /
bhāva eva bhaved eṣa svalakṣaṇaghaṭādivat //
ataś ca saṃvitsaṃvittvahāner eṣā praṇaśyati /
palāyate hi cit sā ced vyavacicchedayiṣyate //
nijottamāṅgcchāyeva svapadākramaṇakrame /
yac ca sarvaṃ mayi proktaṃ na paśyati mahājanaḥ //
sa sarvamadhyavartitvān mayi tāvat pratiṣṭhitaḥ /
evaṃ prakāśāniṣṭhatvād asyāsatsamatājuṣaḥ //
praṇāśa eveti muniḥ provācobhayavartmanā /
eṣa vastukramas tāvad yo 'yaṃ saṃpuṭa ucyate //
tata eva samastādhvakalitāsanasadmani /
saṃvid ādheyatāṃ prāptā punar ādhāratāṃ gatā //
uktaṃ cānuttare yāge punar evāsanaṃ /
\hspace{3cm} tataḥ /
atra tu pravivikṣūṇāṃ jñaptikramavaśān muniḥ //
ūcivān bhagavān eva viśvaṃ tan nānyatheti yat /
abhinnasaṃvitsvātantryaṃ bhāsate bhedavartmani //
upadeśyopadeṣṭṛtvavyavastheyaṃ pratāyate /
svātmaiva hi gurur devaḥ para ity abhimanyate //
svodīritāni vākyāni paroktānīti manyate /
pratipādyaṃ ca yad vastu yena ca pratipādyate //
tat sarvam ātmarūpaṃ hi bhedenaivābhimanyate /
yathā svapnapadāvasthām upadeśaparamparām //
ākarṇayaj jaḍo jantur anyoktam abhimanyate /
tathaiva jāgradgarbho 'yaṃ vyavahāraḥ samastakaḥ //
ko bhedaḥ svapnajāgratsu tarhi syād iti cet punaḥ /
bhaṇiṣyate 'tha vā nāthe svatantre kin na bhāṣitam //
evaṃ jñaptikrameṇaiva bhedo vidhyanuvādayoḥ /
sarvaṃ devo 'tha vā devaḥ sarvam ity ekam eva hi //
vastutaḥ kumbhaghaṭavad viśvaṃ paryāyamātrakam /
vācya eṣāṃ tvam eveti tac chrīnārāyaṇo 'bhyadhāt //
nanv abhede kathaṃkāraṃ kḷptir vidhyanuvādayoḥ /
yo danturaḥ sa caitro 'yam iti danturam āditaḥ //
anūdya caitra ityaṃśo yadi nāma vidhīyate /
tad danturo 'nyaś caitrāc caitraś cānyas tataḥ katham //
ghaṭaś caitra itīdṛkṣā na syād vidhyanuvādatā /
tasmād ya eva caitro 'sau sa dantura iti sthitiḥ //
vāstavī jñaptimātrottho vidhir vidhyanuvādayoḥ /
ajñātaparyāyapadasthitīn prati prayujyate pādapa eṣa bhūruhaḥ /
kumbho ghaṭaś ceti tathaiva bhaṇyate maheśvaraḥ sarvam idaṃ jagat tv iti //
itthaṃ saṃpuṭayogena paripūrṇā hi yā sthitiḥ /
yasyāṃ saṃhārasṛṣṭyaṃśaśatāny antaḥsthitāny api //
tām eva bhāgaśaḥ ke cid upāsitumanas tayā /
ekādidviguṇatvotthacatuḥṣaḍdvādaśādibhiḥ //
saṃviccakramayair bhedair bhindate vividhaiḥ kramaiḥ /
ekā saṃvid dvidhā saiva dṛkkriyātmā tridhātha sā //
pronmeṣaśaktisācivyāc caturdhāpy atha gīyate /
cicchaktyānandarūḍhyā tu pañcadhāsau prabhāṣyate //
ṣoḍhā tu svaraṣaṭkoktasaṃviccarcāvicāraṇāt /
yāvad dvādaśadhā saṃvitsṛṣṭyādau tulyagocare //
ekaikaśas tryātmakatvāt traye vā cāturātmyataḥ /
sṛṣṭiṃ kalayate saṃvit tatrābhyeti ca raktatām //
sthitināśaṃ kalayate kvāpi śaṅkāṃ prakalpayet /
tāṃ saṃhṛtya ca bhāvāṃśaṃ saṃhārāt svātmanaḥ punaḥ //
saṃhartrītvaṃ carcayate tadantaḥ puṇyapāpayoḥ /
na drutaṃ na nirodhaṃ vā svasvātantryeṇa vāñchati //
evaṃ bodhāṃśakaraṇamarīcīcakram ātmani /
grasamānā saṃharate pramāṇāṃśasthitān ravīn //
tataḥ kalpitamātraṃśaṃ saṃhṛtyākalpite hṛdi /
tatsarvātītam apy antar anavacchinnadhāmani //
nayet tan nayanadvārād viśvaṃ yāvat tathā nayet /
tataḥ sṛṣṭiṃ ca kalayed ityādikramayogataḥ //
dvādaśāram idaṃ cakraṃ sarvadā parivartate /
yasyaitāḥ sthūlamātratvaṃ māsarāśyādisaṃpadaḥ //
akramakramavaśād dviśas triśo bhūriśo 'tha vividhaiḥ kramākramaiḥ /
cakram etad uditaṃ vijṛmbhate meyamānamitimātṛbhakṣakam //
etaccakragatānantakiraṇārāsamāśrayāt /
cakrabhedo na saṃkhyātuṃ kadācid api śakyate //
yathā hi varhiṇaḥ patre sitapītāruṇādikam /
pronmiṣan nimiṣac cātra bhāsate 'py atathātmakam //
tathānunmiṣitālīnasūkṣmasaṃvitsunirbharaḥ /
cakreśo bhāti nimiṣatpronmiṣadvṛtticitritaḥ //
tat kasyāpi nimeṣeṇa kasyāpy unmeṣayogataḥ /
ekāracakrāt prabhṛti sahasrāraṃ vivartate //
tad asaṃkhyānam atha vāpy anyonyāśritagarbhakam /
na vā tac cakram atha kiṃ vyomaivaikaṃ vijṛmbhate //
tad apy anantasaccakragarbhaṃ vāpi vibhāsate /
anantavyomagarbhaṃ vā mahāvyomaikam ucyate //
yathā vyomaivaikaṃ kacati sitanīlāruṇatayā yathā caite meghāḥ punar atha tathā bhānti bahudhā /
tathā saṃvittattvaṃ kalanaparisaṃkhyāvirahitaiḥ svatantraṃ svākāraiḥ sphurati na ca te ke cana tataḥ //
iti tattvam idaṃ nyarūpayan mama nātho hṛdayasthitaḥ svayam /
pratipadya vicitrarūpakam gurusaṃtānaparamparāyitam //
tad amutra naye na ye prarūḍhiṃ pratipattuṃ kṣamatām upāśrayante /
nanu tatpratibodhanāya devo vividhāṃ maṇḍalakalpanām avocat //
bālo yadvat rekhayā varṇajāte svaiḥ saṃketair yojyate tatkrameṇa /
tadvanmudrāmaṇḍalair mantratantraiḥ pūrṇe svasmin yojyate dhāmny anarghe //
atrāpi kiñcana vibhāti tadicchayaiva dūraṃ tathā savidham āśritatāratamyam /
asaṃspṛg apy atha niraṃśapadapratiṣṭham itthaṃ kriyāpaṭalago bahudhaiva bhedaḥ //
itthaṃ pramāṇatābhāgi yat tattvaṃ hi nyarūpyata /
parāparā bhagavatī seyaṃ bhāti tathā tathā //
tad atraiva parāṃśo yaḥ sa mātraṃśo 'paraḥ punaḥ /
meyāṃśa iti tat pūrvam evāsmābhiḥ prakāśitam //
mātraṃśo 'pi pare bhāge bahudhā yat sthitas tataḥ /
parāparatayodriktaḥ paro mantreśarūpakaḥ //
udriktāparabhāvas tu mantra ity abhidhīyate /
parāparas tu yo mātā samudriktaparāparaḥ //
sa vijñānākalaḥ proktaḥ prabuddhaparabhāvakaḥ /
aparodrekayogena sa eva pralayākalaḥ //
aparaḥ kila yo mātā sakalaḥ sa tu bhāṣyate /
parāparādibhedena tasyāpi bahudhā sthitiḥ //
vicāryamāṇā niḥsaṃkhyān mātṛbhedāṃs tanoty alam /
mukhyatvena tu saptaiva mātṛbhedāḥ prakīrtitāḥ //
pramāṇāṃśe patanty eva teṣām eva svaśaktayaḥ /
vyāpārayogitaivaiṣā śaktitvam iti manmahe //
yac ca vyāpriyamāṇatvaṃ karaṇatvaṃ tad eva hi /
evaṃ ca śaktimacchakktibhedān mātṛpramāṇajāḥ //
caturdaśasvarūpaṃ ca prameyam iti bhāṣyate /
mātā mānaṃ ca meyaṃ ca yata ekaṃ prakīrtitam //
tataḥ pañcadaśātmaikam ekaṃ prakṛtipañcitam /
tatrāpy ekaikaśo bhede nijatattvasvarūpiṇi //
saṃkṣepavistarakṛtaṃ bhedānantyaṃ pratāyate /
punar jalādimūlāntabhedasaṃkalanakramāt //
bhūyān bhedaprabhedottho vaicitryavisarodayaḥ
evaṃ dharātaḥ prabhṛti pradhāna
-
tattvāntam uktaṃ daśapañcadhaiva /
puṃsaḥ kalāntaṃ sakalaḥ svarūpa
-
bhūto na mātā na ca mānarūpaḥ //
trayodaśātmatvam ato 'tra niṣṭhitaṃ niśi svarūpaṃ tu bhavel layākalaḥ /
madhye tu vijñānakalasvarūpatā vidyāpade mantragatasvarūpatā //
aiśe mantreśavargasthitir atha suśive dhāmni tannāthaniṣṭhā pūrvaṃ pūrvaṃ ca tatra prakaṭayati nijāṃ mātṛmānavyavasthām /
tenānanyapramātṛ sphurati śivapadaṃ svaprakāśaṃ sadaikaṃ mantreśeśānatas tu triśaramuninavatryakṣasaṃkhyāvibhedāḥ //
śaktiś ca no śaktimato vibhinnā tenaiti no bhedam iyaṃ pṛthaktvam /
amātṛtāyāṃ na ca śaktir asti tena svarūpaṃ na hi śaktiyuktam //
dharātattvāvibhedena yaḥ prakāśaḥ prakāśate /
sa eva śivanātho 'tra pṛthivī brahma tatparam //
dharātattvagatāḥ siddhīr vitarītuṃ samudyatān /
prerayanti śivecchāto ye te mantramaheśvarāḥ //
preryamāṇās tu mantreśā mantrās tadvācakāḥ sphuṭam /
dharātattvagataṃ yogam abhyasya śivavidyayā //
na tu pāśavasāṃkhyīyavaiṣṇavādidvitādṛśā /
aprāptadhruvadhāmāno vijñānakalatājuṣaḥ //
tāvattattvopabhogena ye kalpānte layaṃ gatāḥ /
sauṣuptāvasthitau yadvat te 'tra pralayakevalāḥ //
sauṣupte tattvalīnatvaṃ sphuṭam eva hi lakṣyate /
anyathā niyatasvapnasaṃsṛṣṭir iyatī kutaḥ //
sauṣuptam api citraṃ ca svacchāsvacchādi bhāsate /
asvāpsaṃ sukham ityādismṛtivaicitryadarśanāt //
māyākarmasamullāsasaṃmiśritamalābilāḥ /
dharādhirohiṇo jñeyāḥ sakalā iha pudgalāḥ //
asyaiva saptakasya svasvavyāpāraprakalpane /
prakṣobho yas tad evoktaṃ śaktīnāṃ saptakaṃ tataḥ //
śivo 'vicyutacidrūpas tisras tacchaktayas tu yāḥ /
tāḥ svātantryavaśopāttagrahītṛgrāhyarūpikāḥ //
grahītṛbhāgodrekeṇa grāhyabhāgocchalatvataḥ /
sapta sapteti yat tv ekaṃ jaḍamātraṃ narātmakam //
tatsvarūpaṃ tatas traidhaṃ pratitattvaṃ vyavasthitam /
kiṃ cārthe khalu nirgrāhye tuṭayaḥ ṣoḍaśa kṣaṇāḥ //
sapādadvyaṅgulāveśāt pratyekaṃ parikalpitāḥ /
tatrādyaḥ paramādvaitanirvibhāgarasātmakaḥ //
antyas tu grāhyatādātmyān na pṛthak pravibhāvyate /
upāntyas tatsvarūpasya grāhakaḥ paribhāvvyate //
ādyaṃ ca saptakaṃ tatra nirvikalpakatāṃ gatam /
kramonmiṣadvikalpāṃśacchāyācchādanakovidam //
tad eva śivarūpaṃ hi paraśaktyātmakaṃ viduḥ /
dvitīyaṃ saptakaṃ tatra parāparapadātmakam //
vikalpa iti saṃgītam iti bhedo 'vabhāsyate /
tad asyāṃ sūkṣmasaṃvittau kalanāya samudyatāḥ //
saṃvedayante yadrūpaṃ tatra kiṃ vā vikatthanaiḥ /
kramāt tu bhedanyūnatve tuṭīnām api yo mataḥ //
vikalpasya ca nirhrāso nirvikalpopalakṣaṇam /
yathā hi ciraduḥkhārtaḥ paścād āttasukhasthitiḥ //
vismaraty eva tadduḥkhaṃ sukhaviśrāntivartmanā /
tathā gatavikalpe 'pi rūḍhāḥ saṃvedane janāḥ //
vikalpaviśrāntibalāt tāṃ vṛttiṃ nābhimanvate /
vikalpanirhrāsavaśena yāti vikalpavandhyā paramārthasatyā /
saṃvitsvarūpaprakaṭatvam itthaṃ tatrāvadhāne yatatāṃ subuddhiḥ //
grāhyagrāhakasaṃvittau saṃbandhe sāvadhānatā /
iyaṃ sā bhaṇyate tatra yatheṣṭaphalayogataḥ //
ata eva hi tadbhedabāhulyād bhuvanāny api /
vicitratvaṃ prayāntīti na cātikrama iṣyate //
sakramākramam evedaṃ kālasya prākpradūsaṇāt /
diśaś ca paramārthatvaṃ naiva yuktyopapadyate //
pūrvāparapratītiṃ hi naikā sā kurute tathā /
upādhibhedo no vastu tat kathaṃ sā prakalpyatām //
yo hi yasmādguṇotkṛṣṭa ity ataḥ parameśvaraḥ /
abhāṣata nijānandakḷptadikkālamaṇḍalaḥ //
tad evaṃ tattvarūpe 'smin vicitre pravivikṣatām /
upāyabhedāt traividhyaṃ samāveśeṣu varṇitam //
anupāyaḥ śāṃbhavo 'sau cidupāyas tataḥ param /
jaḍopāyas tv āṇavaḥ syāt sa cāpi bahudhā mataḥ //
ajaḍe 'pi jaḍābhāsaḥ pārameśvaryayogataḥ /
nāḍīkaraṇabāhyādes tena saṃvidupāyatā //
tatrākṣavṛttim āśritya bāhyākāragraho hi yaḥ /
tajjāgratsphuṭam āsīnam anubandhi punaḥ punaḥ //
ātmasaṃkalpanirmāṇaṃ svapno jāgradviparyayaḥ /
layākalasya yo bhogaḥ layakarmavaśān na tu //
sthiro bhaven niśābhāvāt suptaṃ saukhyādyavedane /
jñānākalasya malataḥ kevalād bhogamātrataḥ //
bhedavantaḥ svato bhinnāś cikīrṣyante jaḍājaḍāḥ /
turye tatra sthitā mantratannāthādhīśvarās trayaḥ //
yāvad bhairavabodhāṃśapraveśanasahiṣṇavaḥ /
bhāvā vigaladātmīyasārāḥ svayam abhedinaḥ //
turyātītapade saṃsyur iti pañcadaśātmake /
yasya yad yad sphuṭaṃ rūpaṃ taj jāgrad iti manyatām //
tad evāsthiram ābhāti svarūpaṃ svapna īdṛśaḥ /
asphuṭaṃ tu yad ābhāti suptaṃ tat tat puro 'pi yat //
tritayasyānusaṃdhis tu yadvaśād upajāyate /
sraksūtratulyaṃ tatturyaṃ sarvabhedeṣu gṛhyatām //
yat tv advaitabharollāsi drāvitāśeṣabhedakam /
turyātītaṃ tu tat prāhur itthaṃ sarvatra yojayet //
layākale hi svaṃ rūpaṃ jāgrattatpūrvavṛtti tu /
svapnādīti kramaṃ sarvaṃ sarvatrānusared budhaḥ //
ekatrāpi prabhau pūrṇe citturyātītam ucyate /
ānandas turyam icchaiva bījabhūmiḥ suṣuptatā //
jñānaṃ tu svapnavṛttitvaṃ kriyā jāgrad iti smṛtā /
atraiva yogabhūmyutthāḥ saṃjñāḥ piṇḍasthatādayaḥ //
sarvatobhadratādyās tu prasaṃkhyājñāninirmitāḥ /
ekaikatra catūrūpasadbhāvād vitate tataḥ //
catūrūpatvam ekatra tritvaṃ paścād athaikatā /
ekas tu bhairavo nāthaḥ prollasadviśvarūpakaḥ //
ekaḥ śivādisakalaparyantasthitisaṃgataḥ /
so 'yaṃ samasta evādhvā bhairavābhedavṛttimān //
tatsvātantryāt svatantratvam aśnuvāno 'vabhāsate /
so 'yaṃ mātṛsvarūpastho mantrādhveti vibhāvyate //
pramārūpatayā so 'yaṃ varṇādhveti nirucyate /
pramāṇarūpatām etya prayāty eṣa padādhvatām //
pramāṇarūpatāveśam aparityajya meyatām /
gacchan saṃkalpanayogāt kalādhvā mātṛsaṃgataḥ //
śuddhe prameyatāyoge sa tattvādhveti gṛhyatām /
tatsthaulyādhāratāyogād bhuvanādhveti varṇitaḥ //
tathā hi cidvimarśena grastā vācyadaśā yadā /
śivajñānakriyāyattamananatrāṇatatparā //
aśeṣaśaktipaṭalīlīlālāmpaṭyapāṭavāt /
mantrādhvā rabhasena drāk prāg udbhūtaḥ śivātmakaḥ //
ucchalatsaṃvidāmātraviśrāntyāsvādayoginaḥ /
sarvābhidhānasāmarthyād aniyantritaśaktayaḥ //
sṛṣṭāḥ svātmasahotthārthadharāparyantavṛttayaḥ /
svātmīye cidvilasite tāvato 'rthān nijātmani //
āmṛśantaḥ pramārūpāṃ satyāṃ bibhrati saṃvidam /
bālās tiryakpramātāro ye 'py asaṃketabhāginaḥ //
te 'py akṛtrimasaṃskārasārām enāṃ svasaṃvidam /
bhinnabhinnām upāśritya yānti citrāṃ pramātṛtām //
asyām akṛtrimānantavarṇasaṃvidi rūḍhatām /
saṃketā yānti cet te 'pi yānty asaṃketavṛttitām //
anayā tu vinā sarve saṃketā bahuśaḥ kṛtāḥ /
naiva cetasi viśrāntiṃ saṃketāntarayogataḥ //
vrajeyur anavasthānān mūlakṣatikaratvataḥ /
tatrāpi khalu saṃkete bālo vyutpādyatāṃ kutaḥ //
tenānantas tv amāyīyo yo varṇagrāma īdṛśaḥ /
sa cidvimarśasacivaḥ sadaiva pravijṛmbhate //
tata eva ca māyīyā varṇāḥ sūtiṃ vitenire /
teṣāṃ te khalv amāyīyā vīryam ity avadhāryate //
tathā hi paravākyeṣu śruteṣv āvṛṇute nijā /
pramā yasya jaḍo nāsau tatrārthe yāti mātṛtām //
yasya tu svapramā bodhe praviśed bhedagarbhagā /
māyīyavarṇapuñje sve sa pramātṛtvam ṛcchati //
yathā yathā cākṛtakaṃ tadrūpam atiricyate /
tathā tathā camatkāratāratamyaṃ prakalpyate //
tadudrekamahattve tu pratibhātmani niṣṭhitāḥ /
dhruvaṃ kavitvavaktṛtvaśālitāṃ yānti sarvataḥ //
ata eva hi vāksiddhau varṇānāṃ samupāsyatā /
teṣām eva tatas tena guptā guptena bhāṣitāḥ //
tato yāvadvibhoḥ śaśvadviśrāntir yugapadbahūn /
varṇān udṛṅkya bhogāṃśaparipūraṇasusthitān //
tāvad eva padādhvāsau meyabhūmim upāśritaḥ /
saṃsāramṛtasaṃketasaṃghāte prathamāṅkuraḥ //
evaṃ prameyatā mātṛbhāvo mānatvam apy atha /
ṣaṭtriṃśadātmanas tattvakalāpasyeti niścitam //
tatra sarvaṃ vibhāty etat parameśitari dhruve /
pratibimbasvarūpeṇa na tu bāhyatayā yataḥ //
cidvyomny eva śive tattaddehādimatir īdṛśī /
bhinnā saṃsāriṇāṃ bhāti rajjau sarpādikā yathā //
yataḥ prāgdehamaraṇasiddhāntaḥ svapnagocaraḥ /
dehāntarādir maraṇāt kīdṛg vā dehasaṃbhavaḥ //
svapne tu pratibhāmātrasāmānyaprathanād balāt /
viśeṣāḥ pratibhāsante na bhāvyante 'pi te tathā //
sāligrāmopalāḥ kecic citrākṛtihṛdo yathā /
tathā māyādibhūmyantalekhāś citrahṛdayaś citaḥ //
nagarārṇavaśailādyās tadicchānuvidhāyinaḥ /
na svayaṃ sadasadrūpakāraṇākaraṇātmakāḥ //
ciraprarūḍhe niyame samucchedāt pravartanāt /
arūḍhe 'pi svatantro 'yaṃ sthitaś cidvyomabhairavaḥ //
ekacinmātrasaṃpūrṇabhairavābhedabhāgini /
evam asmīty anāmarśo bhedako bhāvamaṇḍale //
sarvapramāṇair no siddhaṃ svapne kartrantaraṃ yathā /
svasaṃvidaḥ svatantrāyās tathā sargo 'pi budhyatām //
cittacitrapurodyāne krīḍann evaṃ hi vetti yaḥ /
aham eva sthito bhāvair bhūtaiś cinmātrakair iti //
evaṃ jāto mṛto 'smīti janmamṛtyuvicitratāḥ /
ajanmany amṛtau bhānti cittabhittau svakalpināḥ //
parehasaṃvidāmātraṃ paralokehalokatā /
kiṃtv akālakalāsaṃviddeśabhede 'py abhedinī //
abhaviṣyad ayaṃ sargo mūrtaś cen na tu cinmayaḥ /
tad avekṣyata tanmadhyāt kenaiko 'pi dharādharaḥ //
bhūtatanmātravargāder ādhārādheyacarcane /
ante saṃvinmayī śaktiḥ śivarūpaiva dhāriṇī //
tasmāt pratītir evetthaṃ kartrī sā pratibhā śivaḥ /
atra svātmani te tena śaktiḥ sādhārasaṃjñitā //
sāṃkalpikaṃ nirādhāram api naiva pataty adhaḥ /
svādhāraśaktau viśrānter viśvam itthaṃ vimṛśyatām //
asyā ghanāham ityādirūḍher eva dharāditā /
yāvad ante cidasmīti nirvṛttā bhairavātmatā //
maṇāv indrāyudhe bhāsa iva nīlādayaḥ śive /
paramārthata eṣāṃ tu nodayavyayayogitā //
deśe kāle 'tra vā sṛṣṭir ity etad asamañjasam /
cidātmano hi devasya sṛṣṭir dikkālayor api //
jāgarābhimate sārdhahastatritayagocare /
prahare ca pṛthaksvapnāś citradikkālamāninaḥ //
ata eva kṣaṇaṃ nāma na kiṃcid api manmahe /
kriyākṣaṇe 'pi hy ekasmin bahvyaḥ santi drutāḥ kriyāḥ //
tena ye bhāvasaṃkocaṃ kṣaṇāntaṃ pratipedire /
te nūnam anayā nālyā śūnyadṛṣṭyavalambinaḥ //
tad ya eva sato bhāvāñ śūnyīkatuṃ tahtāsataḥ /
sphuṭīkartuṃ svatantratvād īśaḥ sa parameśvaraḥ //
tad itthaṃ parameśāno viśvarūpaḥ pragīyate /
na tu bhinnasya kasyāpi dharāder upapannatā //
uktaṃ caitat puraiveti na bhūyaḥ pravivicyate /
bahubhiś cāpi bāhyārthadūṣaṇā pravyaracyata //
nanv itthaṃ janmamaraṇe karmaṇaḥ phalayogitā /
kathaṃ syāt kin nu pūrvoktaṃ citsvātantryaṃ suvisṛmtam //
tathā hi citsvatantreyaṃ yathā bhāsayate tathā /
satyaṃ bhāty akhilākāragarbhā sā ceti niścitam //
ikṣau pratyaṇu mādhuryaṃ yathā sarvātmanā tathā /
pratyekaparamāṇau hi sarvasṛṣṭimayī sthitiḥ //
ajñātatattvamūlās tu vivadante 'tra ye budhāḥ /
nūnaṃ nijamanorājyarakṣāyai te samudyatāḥ //
prāṇe khe citi bāhye vā kutrāpīdam iti bhramaḥ /
ajñatvāt tanniyatyutthasvātantryābhāvajṛmbhitaḥ //
ataḥ svasaṃvidāmarśo janmatveneha bhāsate /
purastāt tu na saṃvittiḥ svātantryocitarūpiṇī //
prāktanī saṃvid eveha pūrvakarmeti bhāṣyate /
tatsaṃvidbādhikā saṃvitkarmakṣayakarī tataḥ //
akṛtaṃ ca yathā svapne mayā kṛtam iti sphuret /
phaladā dṛśyate saiva vārtā jāgrati karmaṇaḥ //
tathā ca prācyakarmaughaphalasaṃploṣaṇātmikā /
yasyaikāpy uttarodeti saṃvit sa phalabhāṅ na hi //
kiṃ cānyadbahusaṃvitsusphurattvādayaśo yaśaḥ /
bhūyaḥphalavadākāśanadyambhaḥsiktabījavat //
evam alpaphalaṃ karma svalpasaṃvedane sphurat /
asphuran niṣphalaṃ tv eva nyāyaḥ so 'yaṃ svasaṃvidam //
tatrāpy alpatvabhūyastve saṃvidāṃ ye prakalpite /
te karmakartuḥ saṃvittirūḍhyā tadrūpabhāginī //
yā ca (yasya) saṃvit svayaṃ tādṛkphalagarbhā na jāyate /
nāpy anyaphalanirgrāhimātṛsaṃgatitas tathā //
phalaveditur anyasya pramātur api saṃvidi /
anyapramātṛsaṃkalpād yāvadante sa ko 'py alam //
prabuddhaḥ sṛṣṭir akṣāyai sthitiśaktivijṛmbhakaḥ /
vidāḥ sma saṃkocayati phalālambanakalpanāḥ //
matsyād amatsyadṛṣṭyeyaṃ sṛṣṭir ity āśayena te /
paropakāraṃ kartavyam upādikṣan purātanāḥ //
evaṃ nāmopakāro 'yaṃ mṛtasyāpi pratanyate /
piṇḍadānādinā bhūyo dīyate dehasaṃgamaḥ //
varaṃ svātmani saṃkleśāḥ paraṃ mā pīḍayan tv iti /
iti kalpitam etasya kṛcchrādes tapasaḥ phalam //
laśunādāvabhakṣyatvam uktam ājñeya īdṛśī /
akāraṇakam eveti gṛhṇantu kila jantavaḥ //
tad evaṃ haṃsapakṣyādibhakṣyābhakṣyatvanirṇaye /
yujyeta bhinnabuddhitvam anyathā nna kathaṃ cana //
evaṃ dṛṣṭe 'py adṛṣṭe 'tha kalpitāṃśāṃśikākramāt /
phalayogaḥ sa evādya rūḍhaḥ saṃvidbhuvi sthitaḥ //
dehaḥ piṇḍāt pare loke nānyatheti sthitiḥ kṛtā /
anyonyānanuṣaktatvaṃ jantūnāṃ dehabhṛd iti ? //
tatsarvaśāstrapūgaiś ca śaṅkāśaṅkuḥ praropitāḥ /
ajñacittadharārūḍhaḥ phalaparyantatāṃ gataḥ //
asti me piṇḍado 'dyāhaṃ piṇḍadānakkramāt tathā /
prapnobh/m(?)yavayavābhogaṃ pūrṇadeho 'smi susthitaḥ //
adṛṣṭakriyayā putraśiṣyasvātmādikḷptayā /
svargabhāgahamatyantamāttasaṃbhogasusthitaḥ //
nāsti me piṇḍadaḥ kaś cit svayaṃ cāsmy atiduṣkṛtī /
na me trātāsti kutrāpi patāmi narakārṇave //
bhaviṣyati mama trātā kvāpi kāle kathaṃ cana /
ityādiḥ saṃvidāṃ sphāras tathaiva phalati svayam //
tasyās tu piṇḍakartrādir mābhūd atha yathā sphuret /
sa tāvat tatphalaṃ bhuṅkte svasaṃkalpena kalpitam //
śaṅkāvajrapralepāntardṛḍhabaddhāṃ tv imāṃ matim /
bhairavānala evaikaḥ samūlaṃ pluṣyati kṣaṇāt //
aśeṣacitracidgarbhasaṃsārasvapnasadmanaḥ /
ploṣakaḥ śiva evāham ityullāsī hutāśanaḥ //
tanmūḍhaḥ karmasaṃvitticitrībhūtacitis tathā /
saṃkalpam eva saṃsāraṃ vicitram abhimanyate //
ata eva mṛto bālo vāsanāntaravarjitaḥ /
śiśur eva bhavet suptadṛḍhasaṃsāravāsanaḥ //
tānyau tathā (?) /
yāvadyauvanam abhyeti punas tadvāsanakramāt //
saṃskārasaṃvidā tās tāḥ saṃsṛtīr abhimanyate /
kaścij jaḍatvasaṃskārāj jaḍībhūto 'pi khānilaiḥ //
saha bhūjalayogena yāti puṣpaphalātmatām /
bhakṣito vīryarūpeṇa punar āyāti garbhatām //
yāvad punaḥ punaś citrān saṃsārān abhimanyate /
ekatraiva svasaṃskāravāsanāvāsitaḥ śivaḥ //
bhuṅkte svarnarakādyāṃs tu bhogān svātantryakalpitān /
kvacid bhūmimayī kvāpi jalātmā kvāpi miśritā //
evaṃ bhuvanamayy eṣā saṃvid bhāti svarūpataḥ /
dhriyate yatra tatraiva svasaṃskārāt sukhādikam //
vetty anyena na dṛśyas tu sa tv anyān veda cānyathā /
na deśaḥ paramārthena na ca kālo 'sti kaś cana //
bhedavāde hi gaganadeśāt sarvaikadeśatā /
upādher eva deśād bhiddeśasyāpy upādher bhidā //
ity anyonyasamāśrityā deśabhedo na kaś cana /
svarūpabheda evāto bhedakatve susaṃgataḥ //
sa ca nāsti prakāśaikasvarūpeṣv iti sādhitam /
enayaiva parāmarśadṛśā ye parivarjitāḥ //
te śaṅkākāriśāstraughaśaṅkitās tanmayīkṛtāḥ /
svasvapnanirmitānantajaḍajantuvikalpitaiḥ //
śāstrābhāsair vṛthā śaṅkāṃ grāhyante bodhavarjitāḥ /
yathā prabuddhyante saṃvin nibhṛtāpi ciraṃ sthitā //
tathāpi phalatīty evaṃ prāyaś cittādikalpitaiḥ /
evam ābhāsanānātvasvātantryaiśvaryaśālinā //
kḷptaṃ yad eva tat tasya yāti tanvādirūpatām /
viparyayābhāsayoge śītādyābhāsadūṣite //
nāḍyādāv atha saṃkocasphoṭaghātādipīḍite /
dehabhastrāmahāyantravātacakre 'nyathāgate //
prāṇo vighaṭate tena jaḍābhāsaṃ kalevaram /
yasmin yāty adhikāre vā jāte prāg vāsanākramāt //
tatraiva kalpayed bhogaṃ paralokābhidhānakam /
pāṣāṇatāṃ vā vetty eṣa punar vā pratibudhyate //
paro 'yaṃ loka iti ca rūḍhyāsya paralokitā /
svargamokṣādi yasyeha yathārūḍhaṃ ca cetasi //
tathaivāsya bahir bhāti tatas tatrāpi citratā /
bandho mokṣaḥ sukhaṃ svargo duḥkhaṃ jaḍamayī sthitiḥ //
saṃvid eva svatantretthaṃ śivarūpatā virājate /
bhūyo 'vayavayuktasya yathā tāvaty ahaṃsthitiḥ //
tathā viśvātmake rūpe bhairavasyāpy ahaṃsthitiḥ /
śiśuḥ śūnye 'pi vetālaṃ vetti satyārthakāriṇam //
dhyeyapūjyādivaicitryam ittham arthakriyākaram /
mūrto bhinnaḥ samāhūto hitvā bhogān nijān kṣaṇāt //
deva etīti vārtaiṣā vacaneṣv eva śobhate /
amūrtādisvarūpatvaṃ sarvam etat tu yujyate //
ātmaiva hi tathābhūtas tathā bhāty eva bhedataḥ /
evaṃ svabhāva evaiṣa saṃvido yaḥ sa eva tu //
bhedagrastatayā kārmo malaḥ śāstre nirūpyate /
dīkṣādikarmayoge tu na malatvaṃ pratāyate //
sa hi bhedamayāśeṣasaṃsāradahanavrataḥ /
dīkṣā ca vastutas tādṛksatyasaṃvitsvarūpiṇī //
evaṃ yo veda tattvenety uktaṃ cānuttare naye /
evaṃ vijñānayoge hi śamite bhedagocare //
ātmaiva śiva evaikaḥ ko bandhaḥ kā ca muktatā /
etaddīkṣāmahāsaṃvidpraveśāya tu bhaṇyate //
kriyāsvabhāvadīkṣāsau karmādimalahānaye /
svabhāvakḷptaniyatibalākṣipteṣu karmasu //
bhogo 'sya yugapadyasmāt kriyate mantraśaktitaḥ /
tathā hi prāṇagā deśakalākālādhvaniścayāḥ //
jātayo 'sya pratāyante dharaṇyādiśivāntataḥ /
tatraiva janmasaṃbhogādhikāralayabhājanam //
vidhāyotkṛṣyate tasmād anyatra ca vidhīyate /
itthaṃ guror niścitasaṃvidātma
-
rūḍheś ca śiṣyasya paraspareṇa /
niṣkarmacetor acitaiva dīkṣā prākkarmaśaktīr akhilā ruṇaddhi //
tatrāpi taṇḍulatilājyacaruprabandha ityādi śaivaniyatipratibhārakḷptam /
tāvaty api sphuṭapade na niśāprapañco nirmūlatām upagato 'pi vibhedavṛtteḥ //
bhede 'pi kiṃtv eṣa punar bhaviṣya
-
saṃsārakārisukṛtādivighātahetuḥ /
śuddhas tatas tad ata eva hi tattvajālaṃ śuddhetarasthititayā nikhilaṃ dvidhaiva //
śuddhaṃ triśaktikhacitaṃ nanu yāmalaṃ ca bhāty eva tena bahudhaiṣa kṛtaḥ kriyāyāḥ /
vyāpārakalpanāvaśān niyatiprapañcaḥ svalpetaratvakṛtatādṛśabhogayogaḥ //
mudrāmaṇḍalasaṃghātaḥ samantratantracarcitaḥ /
yatra yogādikaṃ sarvaṃ phaladānāya kalpate //
nirvṛtiphalasaṃprāptikāṅkṣāsaṃkocasusthitāḥ /
anavacchinnatām eva phalatvenātra manvate //
na hy anantānav/yacchede kāpi yāgādikalpanā anavacchinnavāñchā // 1.1131 //
tatsarvottīrṇadṛṣṭayaḥ /
tathāpi vidite hy arthe paramādvayasundare //
saṃvitsvabhāvasvātantryāt keṣāṃcit phalakāmatā /
tāny evoddiśya tat sarvaṃ pūraṇāya dharāditaḥ //
śivāntaṃ bahudhā bhedair dhāraṇāgrantha ucyate
iha hi nānyanayeṣv iva kiñcana sphuritam asti na yat kila satyataḥ /
tad iha satyapade sthitibhāgināṃ kim iva heyapade nipatiṣyati //
itthaṃ saptadaśādhikāracaramaṃ tattvaṃ yad ābhāsate tan nirṇītam anuttaraṃ śivapadaṃ saṃprāptikāmān prati /
etat sarvam ihoditaṃ ca jagadānande vipakṣātmakaṃ bhedaprāṇatayā yato 'tra nikhilo 'py eṣa prapañcaḥ sthitaḥ //
dvitīyaḥ kāṇḍaḥ
evaṃ maheśvaro devo viśvātmatvena saṃsthitaḥ /
kramikajñānayogābhyāṃ dhāraṇābhir upāsyate //
tattvakramaṃ gatadvaitamalamāyādijālakam /
aṣṭādaśe tat paṭale tattvaṃ samyag vibhāvyate //
prāṇāyāmādikaṃ yatra heyam ity eva varṇyate /
na hi tasya parāṃ vittiṃ prati kācid upāyatā //
antaḥ saṃvidi yan nirūḍham abhitas tat prāṇadhīvigrahe saṃcāryeta kathaṃ tatheti ghaṭatām abhyāsayogakramaḥ /
ye tv abhyāsapathena saṃvidam imāṃ saṃskartum abhyudyatās te kiṃ kutra kutaḥ kathaṃ vidadhatām ity atra saṃdihmahe //
abhyāso hi punaḥ punar arthaḥ so 'pi ca dikkālapratibhedāt /
ābhāsetarayogasamuttho dehamanaḥprāṇākṣapathe syāt //
prakāśaikaghane rūpe bhairavīye vivikṣavaḥ /
sakṛdvibhātavijñānaviśrāntyaiva susaṃsthitāḥ //
atraivātaḥ paraṃ proktam aṅgaṃ sarvopakāri yat /
dhāraṇā api taddvāraniścitāḥ syus tathātmikāḥ //
nanv apratiṣṭhe kas tarke samāśvāsaḥ prakalpyatām /
kiṃ vā na bhavatāṃ tādṛg apratiṣṭhāhataṃ vacaḥ //
tathā hy āgama evaikaṃ pramāṇam iti niścitaiḥ /
tadviruddhāgamavrāte sati niścīyatāṃ katham //
mahājanaprasiddhis tu tatra prāmāṇyakāraṇam /
apratiṣṭhā tadviruddhamahājanasusaṃbhavāt //
pratyakṣam api rucyādau dṛṣṭabādhakasaṃvidam /
uttarottaravijñānānavasthābhājanaṃ nanu //
svasaṃvid api tatraiva bādhiteti kathaṃ kila /
vyavahāram ayaṃ kuryād bhedasaṃdhānapaṇḍitaḥ //
asmākaṃ tv apratiṣṭhānaṃ na kadācit kvacid bhavet /
yeṣāṃ sarvatra saṃpūrṇaḥ paro bhairavasāgaraḥ //
viśeṣatas tu tarkasya tān praty evāpratiṣṭhatā /
ye tarkārṇavatārāttaparamāmṛtasaṃvidaḥ //
tathā hi sarve tarkāṃśā anāmṛṣṭasvasaṃvidaḥ /
sarvatra paryantaphalaṃ na śivaṃ pratipedire //
abhedasāraḥ sarvo hi śāstrārthas tatprapattaye /
yas tatrodbhāvito bhedas tatra mūḍhadhiyo ratāḥ //
tarkaś ca bhedavādāṃśayukticchedaikapaṇḍitaḥ /
nanv abhede 'pi tarkasya kā cid asty upayogitā //
paramādvayadṛṣṭau ca so 'pi naiva na saṃgataḥ /
ata eva parādvaitaṃ yad viśvānugrahātmakam /
tasyopāyaṃ paraṃ brūte hṛdayaṃ spandanātmakam //
hṛdaye bodhamaye yaḥ svavimarśaḥ pūrṇaciccamatkāraḥ /
yugapad drāgiti haṭhato līnīkṛtaviśvataḥsphuraṇaḥ //
bhāvagrahādyacaramadaśāyor ullāsinirvṛtisupūrṇaḥ /
jagadānandamayo 'sau sāmānyaspanda ity uktaḥ //
sphuraṇaṃ hṛdayasya yat kila prakaṭam idaṃ visargadhāmnaḥ /
sad iti pratibhāti yāvatā trikaśaktau viśatīha tāvatā //
tad idaṃ hṛdayaṃ nirucyate paramaṃ bhairavasaṃvidāmṛtam /
iṣidṛkkṛtiśaktiśūlagaṃ parame dhāmni visṛjyate tataḥ //
parame bhagavatparātmani sphuritaṃ viśvam idaṃ cidātmakam /
śaktitrayaśūlagaṃ tataḥ śāmbhavabhūmivisargavartmanā //
tad atho sad iti pragīyate tad idaṃ pūrṇam ihāhamātmakaṃ /
hṛdayaṃ śivaśaktisaṃgamasphuraṇātmaiva sadāvabhāsate //
iha sṛṣṭilayasthitikramāḥ śataśo vāpi sahasrakoṭiśaḥ /
pravibhānti sadātanātmanā haraviṣṇvambujahetusaṃcitāḥ //
iha tu puroktād yuktikalāpād yaḥ praviśet sadyo nāśaktaḥ /
taṃ prati śāktopāyapathena prakaṭīkriyate hṛdayaspandaḥ //
triśūlaprāntagaprāṇapreraṇāvāptahṛtpathaḥ /
tadantarvarticiccandrakalāviśrāntitatparaḥ //
jhaṭity evātha tadbhūmityāgena projjhya tā daśāḥ /
nirānandādikāḥ pañcabhūtamadhyavyavasthitāḥ //
tyajet pūrvāṃ parāṃ krāmet samyagviśrāntitatparaḥ /
yato nijānandamayī bhūmiḥ śāntapadānugā //
nirānandaparānandau puruṣājātasaṃgatau /
abhedabhinnabhogyaughajanitānandajṛmbhaṇāt //
mahānandasthitiḥ kāpi vāmācārā samullaset /
bhairavīyamahādhāmni svīkṛtāśeṣasaṃvidi //
mahānandaś cidānandībhūya bhūyaḥ pravartate /
asmiṃs tu svīkṛtāśeṣadakṣavāmordhvagatrike //
trike sarvātmanā dvaitādvaitasaṃgrahaṇātmani /
abhinnā vātha bhinnā vā bhinnābhinnā athāpi vā //
bhāvā nijādikānandadaśāpañcakayojitāḥ /
jāyante jagadānandasamuddāmadaśājuṣaḥ //
nijānandaḥ pramātraṃśamātraniṣṭhanibandhanaḥ /
śūnyatāmātraviśrānter nirānandātmikā sthitiḥ //
prameyapadaviśrānteḥ parānando 'py udety alam /
anantameyasaṃghaṭṭapūrṇe meye tu sarvataḥ //
pramāṇāc carvaṇāyogān mahānanda iti sthitiḥ /
samastamānameyaughakalanāgrāsakovidaḥ //
yadā viśrāntim abhyeti nirupādhisunirbharām /
tadā khalu cidānando yo jaḍānupabṛṃhitaḥ //
na ca yatra sthitiḥ kāpi vibhaktā jaḍarūpiṇī /
yatra ko 'pi vyavacchedo nāsti yad viśvataḥ sphurat //
yad anāhṛtasaṃvitti paramāmṛtabṛṃhitam /
tad eva jagadānandadhāmāsmākaṃ gurur jagau //
yatrāsti bhāvanādīnāṃ na mukhyā kāpi saṃgatiḥ /
tatra viśrāntir ādheyā hṛdayoccārayogataḥ //
yā tatra samyag viśrāntis tat parādvaitam ucyate /
prāṇadaṇḍaprayogena pūrvāparasamīkṛteḥ //
catuṣkikāmbujālambilambikāsaudhasiktabhūḥ /
bandhamokṣavibhāgena narād anyatra yoginā //
anuttarasvabhāvena vāgvyāpārābhivartinā /
cidvimarśaparāhaṃkṛtpralayollāsayoginā //
udyogavaśariktena saddvādaśakalātmanā /
sūryeṇābhāsite bhāve pūrite paricarcite //
tadgrāsamantharavaśāḥ ṣoḍaśākhyakalājuṣā /
praviṣṭeṇa vibodhāgnau samyag visṛjatā kalāḥ //
catasro jīvanīḥ prāptavisargāvikṛtasthiteḥ /
antaḥkṛtānantatattvakādikṣāntena sarvataḥ //
bhāvānāṃ bhāvatāsāravimarśābhāvahṛdyujā /
bahiḥprasavasadyogikulanetryadhiśāyinā //
rudrayāmalabhāvena nityaṃ yā niṣṭhitaiva tām /
citprāṇaguṇadehāntaśaktisopānamālikām //
visargena visṛjyātha spandanodaravartinā /
visargabhūmim āśliṣya matsyodaradaśājuṣam //
sarvasarvagatāṃ sarvajīvanīṃ paramāṃ kalām /
triśūlabhuvam ākramya nāḍītritayasaṃgatām //
vikasvarāṃ saṃkucitāṃ krameṇaikātmyam āśritām /
bhrūkuṭībindunādāntaśaktisopānamālikām //
rāsabhīvaḍavāsrāvasasaṃkocavikāsikām /
muhur muhur līyamānasṛṣṭabhāvaughanirbharām //
ekīkṛtamahāmūlaśūlavaisargikāspadām /
samagrabhāvabharaṇabhairavīyahṛdāśritām //
sarvāpūraṇahevākasamarjitaparābhidhām /
ādyantarahitām enāṃ viśvapravaṇaśālinīm //
hṛdbodhākāśaciccandracandrikāṃ tritayeśikām /
devīṃ prāpya na kiṃ nāma labhate lambhyaty api //
tad atra bhāvanādehagatopāyaiḥ pare sati /
yadaiṣa pravivikṣuḥ syād yogī tāvad prakampate //
pūrvajanmaśatābhyastadehatādātmyaniścayaḥ /
jalapāṃsuvad ekatvaṃ manvānaś ciccharīrayoḥ //
bhedākhyamāyārahite paripūrṇacidātmani /
praviśet prathamaṃ yāvat svabalākramaṇakramāt //
bhaven nidrāsya sā dehāveśaśaithilyadāyinī /
kamprarūpaiva yāvan no rūḍhir jātā parātmani //
etad avyaktaliṅgaṃ tannaraśaktiśivātmakam /
yatra viśvam idaṃ līnaṃ yad antaḥsthaṃ ca gamyate //
kiṃ cādhvajātam etad dehasthatayaiva pūrvanirṇītam /
tasyonmeṣavaśena sphuṭatāṃ yāyāt samāveśaḥ //
cittattvasya viśeṣaspandadaśāśālinaś cidānandaḥ /
śāktasamullāsabharād antaḥkṛtamantravīryaparasāraḥ //
naraśaktimayam idaṃ tadvyaktāvyaktaṃ bhavel liṅgaṃ /
siddhiphalaprasavarasaprasūnam iti kathyate śāstre //
vyaktaliṅgaṃ tad uktaṃ tu yat kevalanarātmakam /
ekasya spandanasyeyaṃ tridhā bhedavyavasthitiḥ //
etalliṅgajñānapraviyuktahṛdā vṛthaiva hi bhajante /
bāhyasthaliṅgapūjāṃ prayāsamātraṃ phalāya na hi tat syāt //
yad vyaktam ātmaliṅgākhyaṃ nararūpasamāśrayi /
dehābhedamaye bāhye viśvasmin bharite sati //
samudeti mahānandabhūmau līnasya yoginaḥ /
tenādyaṃ liṅgam abhyeti saṃmukhīnatvam añjasā //
atra liṅge sadā tiṣṭhet pūjāviśrāntitatparaḥ /
yadyoginīnāṃ hṛdayaṃ paramānandamandiram //
pūrvoktabījayonyaṃśavisargānandamandirāḥ /
yatra kāmapi tādātmyasampattiṃ cinvate budhāḥ //
yatra prayāsavirahāt sarvo 'sau devatāgaṇaḥ /
ānandapūrṇe dhāmny āste nityoditacidātmakaḥ //
yattadbhairavanāthasya saṃkocetarabhāsanam /
avidyamānasaṃkocavikāsasyāpi bhāsate //
yattatsamāptisaṃghaṭṭasamutthānandadhārayā /
avasiktam idaṃ viśvam apojjhati purāṇatām //
tatra praveśane yatnaḥ kāryatvena prayāsakṛt /
yataḥ sadodito bhānuḥ kiṃ dīpena vicāryate //
yadi svātmasthito yogī śivacitspandabhūmigaḥ /
yadi vā bāhyabhāvaughaviśeṣayoginīkulanandanaḥ //
ghaṭābhāve 'pi sāmānyaspandābhāsamayīṃ sthitim /
parabhairavamudrāṃ tām antarlakṣabahirdṛśam //
yad āśrayati śaivī sā parā devī tataḥ punaḥ /
svātantryahelānirmeye tattadarthakriyāmaye //
bhāvaughe sotsukaunmukhyavimarśarasayogataḥ /
viśeṣaspandasadbhūmiṃ śaktiṃ saṃspṛśya vartate //
etenādhiṣṭhitā dhāmnā svamantrāstatprakāśane /
yānti svātantrayogitvaṃ vicitrāsvapi siddhiṣu //
hānādānatiraskāravṛttau rūḍhim upāgataḥ /
sarvabhāsanayogena bhāsamānaṃ cidātmanā //
abhedavṛttitaḥ paśyan dṛśyaṃ citicamatkṛteḥ /
arthakriyārthitādainyakāritāṃ kātarāṃ sthitm //
vihāya yāvad āsīta tāvac chāṃbhavabhūmikām /
bhairavīm āviśaty eva parāṃ bhūmim ayatnataḥ //
etadāviṣṭasaṃvitti sarvam eva nirīkṣyate /
prakāśarūpatākrāntaṃ caitanyaṃ hi prakāśate //
na cāprakāśaṃ prākāśyayogād eti prakāśatām /
iti vistarataḥ pūrvaṃ prakāśitam idaṃ yataḥ //
mahāsāhasasaṃyogavilīnākhilavṛttikaḥ /
puñjībhūtasvaraśmyoghanirbharībhūtamānasaḥ //
akiṃciccintakaḥ spaṣṭadṛṣṭabhedojjhitasthitiḥ /
yāvad āsīta tāvat tu pūrvoktā eva bhūmayaḥ //
sāṃmukhyaṃ yānti saṃsārasadmadāhaikahetavaḥ /
yaś ca divyo 'kṣasaṃghāto bhedarūḍhitirohitaḥ //
svātantryapoṣakakrīḍāmātropakaraṇātmakaḥ /
yadā nimīlanāvandhyas tiṣṭhaty ekaṃ kṣaṇaṃ tadā //
taddvāroditasaṃbodhamahājvālāvilāpitam /
viśvam abhyeti paramānandasāgaraśāyitām //
tadrasāpānaviśrāntaḥ saṃviddevīḥ pratarpayan /
acirād eti maraṇajanmatrāsavihīnatām //
āśyānabhāvaṃ hi gatā svasaṃviddehendriyajñeyamayatvam āptā /
yuktyā tu sā prāptavilīnabhāvāt saṃvidghanaṃ svaṃ vapur eva yāti //
yuktyā yayaiva bāhyārthavivaśīkṛtacetasām /
vyutthitir jāyate saiva bhairavānandasaṃvidaḥ //
tayaiva yoginīvaktrasaṃpradāyakramāptayā /
vidhūtakalmaṣāveśā tiṣṭhate cinmayī sthitiḥ //
vaktram īṣad yadā yogī vikāsayati saṃvidaḥ /
sarvā indriyanāḍyantaścakrākramaṇasaṃśrayāḥ //
tadā vikāsaṃ grāhyārthabhedābhāvamayaṃ haṭhāt /
prayānti cidunmukhatvāt nīlapītādibhedavān //
grāhyagrāhakasaṃbandhabhedaḥ sapadi bhidyate /
yoginīvaktrasaṃrūḍhasaṃpradāyakramāptayā //
sadyo 'nubhavadāyinyā mudrayā mudritākhilaḥ /
sarvādhiṣṭhātṛcidrūpasākṣādbhairavatandritaḥ //
sa yogī vismayāviṣṭo labhate svātmasaṃvidam /
tattaddṛśyodayāpāyayoge 'py anapayatsthiti //
taḍāgavartinimnāmbu tannānyatra pravartate /
prayatnenāpi tanmātrapūraṇāya yad akṣamam //
yadā tvantaḥdvāravāridhārasaṃpūritaṃ rasāt /
bhaved bhaveyustatpūrṇāḥ pravāhāḥ sarvatomukhāḥ //
evaṃ svollāsarabhasāc caitanyaṃ pronmiṣatsvayaṃ /
avibhāgena bhāvāṃśān svātmābhedena bhāsayan //
mīlanāviṣayībhāvaṃ śrayed yadi muhūrtakaṃ /
māyāvigalanād bhūmir bhairavīyā virājate //
vaikalpiko 'hyavacchedaḥ paścād yāṃ darśayed bhidām /
saiva māyā svatantrasya bhedadṛṣṭiprakāśinī //
unmeṣamātrarūḍhasya sā nirmūlā na saṃbhavet /
itthaṃ kiṃ bahunoktena naye 'nuttarātmani //
vastuto 'sti na kasyāpi yogāṅgasyābhyupāyatā /
svarūpaṃ hyasya nīrūpam avacchedavivarjanāt //
upāya 'pyanupāyo 'syāyāgavṛttinirodhataḥ /
recanapūraṇair eṣā rahitā tanuvātanauḥ //
tārayaty evam ātmānaṃ bhedasāgaragocarāt /
nimajjamānam apy etan mano vaiṣayike rase //
nāntarārdratvam abhyeti niśchidraṃ tumbakaṃ yathā /
svaṃ panthānaṃ hayasyeva manaso ye nirundhate //
teṣāṃ tatkhaṇḍanayogād dhavaty unmārgakoṭibhiḥ /
kiṃsvid etad iti prāyo duḥkhe 'py utkaṇṭhate manaḥ //
sukhād api virajyeta jñānād etad idaṃ [tv iti] /
tathāhi gurur ādikṣad bahudhā svakaśāsane //
anādaraviraktyaiva galantīndriyavṛttayaḥ /
yāvat tu viniyamyante tāvat tāvad vikurvate //
pratyāhāro 'pi nāmāyaṃ yo 'kṣajāle pravartyate /
bandhasyārūḍhavṛttes tad vajralepena bandhanam //
artheṣu tadbhogavidhau tadutthe \ \ duḥkhe sukhe vā galitābhiśaṅkam /
anāviśanto 'pi nimagnacittā \ \ jānanti vṛttikṣayasaukhyam antaḥ //
saty evātmani citsvabhāvamahasi svānte tathopakriyāṃ tasmai kurvati tatpracāracature saty akṣavarge 'pi ca /
satsv artheṣu rasādiṣu sphuṭataraṃ yad bhedavandhyodayaṃ yogī tiṣṭhati pūrṇaraśmikhacitas tat tattvam ādīyatām //
aviveka eva param iha saṃsāra iti pravādamātram /
aviveka eva hi paraṃ niḥśreyasalābhasopānam //
tyajāvadhānāni nanu kva nāma dhatse 'vadhānaṃ vicinu svayaṃ tat /
pūrṇe 'vadhānaṃ nahi nāma yuktaṃ nāpūrṇam abhyeti ca satyabhāvam //
yatraivānandayogaḥ kvacana nanu bhavet tatra pūrṇaḥ svabhāvaḥ --- --- te veti tatra praśamapadam iyād yady ayaṃ bhedamohaḥ /
tajjñāne jāgradādāv api nikhilapade cinmahācakranātho yogī jāyeta nānāvyavahṛtapathago 'pyullasan mantravīryaḥ //
yathā hi kūpaṃ pracikīrṣur eva prāpte jale yāti kṛtitvam ekaḥ /
kaścit punar hastagatādi[vāri]mātrād itthaṃ paraprāptividhir vicitraḥ //
anupāyam idaṃ tasmād upāyopeyayogataḥ /
bhedabandhād vimucyeta kathaṃ vetarathā janaḥ //
anupāye 'pi caitasmin kiṃcit sāṃbandhyavṛttitaḥ /
upāyasyopadeśo 'yaṃ śāstre 'tra bahudhā kṛtaḥ //
yathā lipyakṣarair bālāḥ satye varṇātmani sphuṭam /
praveśyante tathā mūḍhais tair aupāyikaiḥ kramāt //
tadartham eva cādvaite paratattve 'pi sādaram /
pūjādhyānādi śāstre 'sminn ucitaṃ kiṃcid ucyate //
yat kiṃcin manasāhlādi yatra kvāpīndriyasthitau /
yojyate bodhasadbrahmadhāmni brahmabilātmani //
ātmānusārisadbhāvasamāveśadaśāśrayāt
tattatparakuleśānaśakticakrārcanākrame /
prayāty evāprayatnena karaṇatvaṃ svabhāvataḥ //
kṛtvādhāradharāṃ camatkṛtirasaprokṣākṣaṇakṣālitām āttair mānasataḥ svabhāvakusumaiḥ svāmodasaṃdohibhiḥ /
ānandāmṛtanirbharasvahṛdayānarghārghapātrakramāt tvāṃ devyā saha dehadevasadane devārcaye 'harniśam //
evaṃ yatra kvacit tiṣṭhet svavimarśasvabhāvataḥ /
tatra śaktitrayāveśas tridhā tāvat prakāśate //
navadhā bhāsamānasya proktadvādaśacakrataḥ /
viśrāntir ekakṣaṇagā sāṣṭottaraśatasthitiḥ //
ekaiva śatasaṃkhyā ca sā sthitiḥ pravibhāvyate /
itthaṃ yat kiṃcanaitasya vacanaṃ yogino bhavet //
tad eva japayogāya jāyate 'nuttare pathi /
antarindhanasadbhāvam anapekṣyaiva nityaśaḥ //
yo jvalaty akhilākṣaughaprasṛtāgraśikhāśataḥ /
tatraiva sarvabhāvānāṃ praveśaś ced vimṛśyate //
nūnaṃ jhaṭiti saṃpluṣṭasthūlarūpatayā haṭhāt /
yānti bodhamahājvālāprakāśaikyaṃ svarūpataḥ /
sa eṣa paramo homo bhairavīyakrame mataḥ //
nijabodhajaṭharahutabhuji bhāvāḥ samyagsamarpitā yuktyā /
jahati bhedavibhāgaṃ nijaśaktyā taṃ samindhate yasmāt //
yad eva svecchayā sṛṣṭisvābhāvyavaśataḥ puraḥ /
nirmimīte 'kṣaviṣayaṃ taddhyānāyāvakalpate //
nirākāre hi ciddhāmni viśvākṛtimaye sati /
phalārthināṃ kācid eva dhyeyatvenākṛtiḥ sthitā //
yathā hy abhedasaṃpūrṇe bhāve 'py udakam āharan /
anyākṛtyapahānena ghaṭam arthayate rasāt //
tathaiva parameśānaniyatipravijṛmbhaṇāt /
kācid evākṛtiḥ kāṃcit sūte phalavikalpanam //
yas tu saṃpūrṇacidvṛttir na phalaṃ nāma vāñchati /
tasya viśvākṛti dhyānaṃ sarvadaiva vijṛmbhate //
kulayogina udriktabhairavīyarasāsavāt /
ghūrṇamānasya yaḥ kaścit ko 'py udeti yathā tathā //
śarīragaḥ samāveśo modanadrāvaṇātmakaḥ /
sā svīkṛtajaganmudrā mudrā nairuttare mate //
eṣa yogavidhiḥ ko 'pi kasyāpi hṛdi vartate /
yasya prasīdec ciccakraṃ drāg apaścimajanmanaḥ //
lokenālokyamāno 'pi dehabandhavidhau sthitaḥ /
abhyeti yoge rūḍhe na kṣaṇāt kām api saṃvidam //
atraiva tv asmatpūrvācāryāṇāṃ dhiṣaṇā bhṛśam /
abhyamaṃsta bhavābhogavibhramāṇām asaṃnidhim //
vedasāṃkhyabhavedvādanyāyasaugatalaukikaiḥ /
pañcarātrakriyāśāstrasiddhāntādibhir alam //
ucitocitavijñānakriyāṃśaparibhāvakaiḥ /
sarvaiḥ svaprakriyārūḍhais tais tair aucityayogataḥ //
yatra bījasamāvāpakhananādikriyākramaḥ /
akāri śāmbhavānekaśākhābhir yo 'tivistṛtaḥ //
tasya cidbhairavataroḥ phalam etad anuttaram /
āśramasthitacaryādyair jaṭājālāñjanāntakaiḥ //
kṛtair apy akṛtair vāpi yatra no labhyate bhidā /
tatraiva yoge viśrāntiṃ kurvatāṃ bhavaḍambaraḥ //
himānīva mahāgrīṣme svayam eva pralīyate /
alaṃ hi carvyamāṇe 'smin sarase saṃvidāsave //
nissaranti mahollāsāḥ saṃkhyā yeṣu na vidyate /
teṣāṃ ca prakaṭīkārāḥ kṛtāḥ prāg eva vistarāt /
atrābhinavagupte tu tattve ke 'py eva niścitāḥ //
ketakīkusumasaurabhe bhṛśaṃ \ \ bhṛṅga eva rasiko na makṣikā /
bhairavīyaparamādvayārcane \ \ ko 'pi rajyati na bhedamohitaḥ //
nātra rūḍhasya kāryā syāc chuddhiḥ kācana kutracit /
aśuddhaṃ hi jagaty eva bhairavātmani kiṃ bhavet //
aśuddhe 'pi ca bhūtaughe kena śuddhiḥ pratāyatām /
anavasthā bhaved itthaṃ vyarthānyonyāśritis tathā //
aśuddhasya tirodhāne śuddhaṃ nāma pralīyate /
pratiyogikṛtaṃ tad dhi na svabhāvena nīlavat //
ata eva na kaścid āgraho \ \ viṣayāṇāṃ grahaṇe 'py apohane /
parabhairavasaṃvidātmanaḥ \ \ svayam evocchalitā hi bhoktṛtā //
sarvam atra vihitaṃ yato 'munā \ \ vartmanā sakalam eva yujyate /
mārgam evam apahastya kiṃcana \ \ kāpi naiva nanu yāti yuktatām //
tathāhi dīkṣā nāmeyaṃ yā malānāṃ nikartanī /
sa bhedavādināṃ pakṣe kathaṃ nāmopapadyate //
tathāhi yo malo nāma sa kathaṃ citsvabhāvakam /
ātmānam āvṛṇīte kva vibhor āvaraṇakriyā //
na ca prakāśas tamasā jātu saṃvriyate yataḥ /
prakāśodaya evāyaṃ dhvāntadhvaṃsakriyātmakaḥ //
kiṃ cāvaraṇam uktaṃ hi raśmyāder gatidharmiṇaḥ /
pratīghātātmakaṃ tat kiṃ vibhor agatidharmiṇaḥ //
api vā jñeyatāmātratirodhānaṃ hi saṃvṛteḥ /
paṭādinā ghaṭādeḥ syān na svarūpānyathāsthitiḥ //
na cātmānaś cidātmatvāj jñeyatvam adhiśerate /
tadāvaraṇam eṣāṃ tu śabdeṣv api na śobhate //
nanv īśvarasya te jñeyā aṇavaḥ katham īdṛśam /
cidātmakaṃ hi na jñeyaṃ cidātmatvatirohiteḥ //
saṃvij jñeyeti śabdo 'yaṃ vandhyā me jananītyadaḥ /
vākyaṃ smarayatīva svaṃ svātmasabrahmacāri yat //
kiṃceśvarasya sārvajñyaṃ tāvatā pratihanyate /
āvṛtān vetti nāṇūn yan na tv eṣāṃ kācana kṣatiḥ //
nanv anāvaraṇe nīle jñātur āvaraṇe sati /
na darśanaṃ tathā bādhā na sarvajño malāvṛtaḥ //
maivaṃ tatra hi dṛgraśmīn gacchataḥ pratihanti tat /
paṭādi na tu vijñātur asty āvaraṇasaṃbhavaḥ //
malaś cāvyāpako vyāptur āvāraka iti sphuṭam /
ghaṭe 'pi vyomni saṃdadhyād aśūnyatvaṃ svarūpataḥ //
ātmanaś cādhikāryatvān malaḥ kiṃcitkaro na cet /
katham āvaraṇāyaiṣa śakto nanu ca bhoḥ kimu //
malasadbhāvamātraṃ hi tasyāvaraṇam ucyate /
malena sadvitīyo 'ṇur āvṛtaḥ paribhāṣyate //
hantānena nayenaiṣa śivam uktātmanām api /
sthitam āvaraṇaṃ satyaṃ malasadbhāvamātrataḥ //
kiṃcāvṛto malenātmā malam eva na vetti kim /
tadasaṃvedane tasya kiṃ malāntaram ucyate //
nanv ataḥ kiṃ malaṃ vettu tarhi vidyākale vinā /
sarvajñatvaṃ bhavet tac ca malaṃ viditam eva sat //
jahātv ātmābhyupāyais tais tair vicitraiḥ prakalpitaiḥ /
kiṃcāvaraṇam etena yasyātmani bhavet tataḥ //
ghaṭādau jñātṛkartṛtve katham asya bhaviṣyataḥ /
nanu vidyākale kiṃcijjñatvakartṛtvapade smṛte //
itthaṃ vimūḍhamatayo vañcyante na tu paṇḍitāḥ /
jaḍasvabhāvā māyaiṣā tatsūtiś ca kalādikaḥ //
acidātmā kathaṃkāraṃ cidabhivyañjanakṣamaḥ /
abhivyaktā ca cidvibhvī kiṃcittvādiviśeṣaṇaiḥ //
viśeṣyatāṃ kathaṃ nāma sāṃśavastūcitaṃ hi tat /
nanu devaḥ kalāvidyākaraṇo vyañjayec citam //
vyanaktu sarvato hanta nāsyāśaktir athāgrahaḥ /
male sadātane cāsya kathaṃ muktir bhaviṣyati //
roddhrī śaktir malasyāsti sā ca kvāpi nivartate /
kvāpi pravartate ceti dhig idaṃ mūḍhabhāṣitam //
jaḍānāṃ ko 'nusandhiḥ syāt taṃ vinaitat kathaṃ bhavet /
atha tatrāpi devasya hetutābhyupagamyate //
kiṃ nimittam asau devas tāṃ śaktiṃ saṃpravartayet /
pravartitāṃ vā kiṃ nāma tāṃ nivartayate punaḥ //
svātantryād iti cet pūrṇaṃ tad evāśrīyate na kim /
malasya dhvāntarūpasya na ca pāko 'pi kaścana //
sa hy anyatādānayogād dhanty amuṣya dhruvātmatām /
etena malasaṃbandhād īśvarecchāpracoditaḥ //
bhogalobhakathāviṣṭaḥ paśuḥ sṛṣṭyānugṛhyate /
iti yad bhaṇyate mūlahataṃ taj, janitaṃ tataḥ //
svātmapracchādanakrīḍāmātram eva malaṃ viduḥ /
svatantro hi vibhuḥ kiṃcit kiṃ na svātmani bhāsayet //
yac ca karmāpi nāmeṣṭaṃ tattāvat pravicāryatām /
tathāhi karmasaṃbandhe sthite 'pi katham īdṛśaḥ //
mahāpralaya ucyate mahāsṛṣṭiś ca vā katham /
nanv īśvarecchayā tatra karmāyāti niruddhatām //
karmaudāsīnyayogena karmāntaram apekṣatām /
īśvaro 'tha navā pūrvapakṣe saṃbhava eva ca //
nasaṃbhave sa kutrāṃśe caiśvaryam adhigacchatu /
karmataḥ sarvam evedaṃ syāt sṛṣṭipralayādikam //
atha karmānapekṣo vā karmaṇāṃ rodhanaṃ tataḥ /
sadā niruddhāny eveśaḥ karmāṇi kurutāṃ vibhuḥ //
nanu teṣāṃ svabhāvo 'yaṃ yadbhogaprasavātmatā /
kathaṃ svabhāva eṣa syād yaḥ paropādhitāṃ gataḥ //
anapekṣo hi bhāvānāṃ svabhāvaḥ karmaṇāṃ tataḥ /
īśaiṣaṇānapekṣāṇāṃ yadrūpaṃ tatsvakaṃ vapuḥ //
kiṃ ca pralayalīnāni karmāṇi sthitibhāñjy api /
kiṃ prabodhayate devaḥ kiṃ nu dṛ[sṛ]ṣṭair hi taiḥ kṛtam //
malapākāya cet so 'pi sudūram apasāritaḥ /
kiṃ cātmā vibhur evaiṣa sa kiṃ nāma karoti hi //
iti pūrvaṃ vicāraś ca vistareṇa prapañcitaḥ /
mṛddaṇḍacakrasūtreṣu dhīmān karteśvaraḥ sthitaḥ //
kumbhakārasya kartṛtvaṃ kutrāṃśe nv avatiṣṭhatām /
akṛṣṭapacyabījeṣu prarohaprasavādike //
pūrvaṃ karotu hetutvaṃ na sasyeṣv iti ko nayaḥ /
idaṃ duṣkṛtam etac ca sukṛtaṃ phalabhedataḥ //
iti yat pravibhaktaṃ kiṃ tatrāsyecchaiva jṛmbhate /
svatantro yady asau kasmāt parapīḍākārīṃ nijām //
icchāṃ gṛhṇāti yo nityaṃ karuṇārasanirbharaḥ /
nanu svabhāvāttattādṛk karmātaḥ phaladāyakam //
prāyaścittādikaraṇāc chāmyec ceti vicārayan /
devas tathaiva tanute śāstraṃ citropadeśakam //
śaivaṃ, svabhāva edādṛk karmaṇām iti ko nayaḥ /
bījam aṅkurasaṃsūtisvabhāvam iti mādṛśaḥ //
pūrvavṛddhavyavahṛter vijñātuṃ prabhaviṣṇavaḥ /
īśvaras tu nijecchayā vinā na hi kadācana //
avalokitavān karmaphalavaicitryacāturīm /
tasmād devaḥ sarvakartā yadi syāt kartāraḥ syur nātmavargāḥ kathaṃcid /
no kartāras te 'pi cet karmavandhyān uddiśyainān sarvakartā na devaḥ //
itthaṃ ca bhedadṛṣṭyedaṃ karma nāma na mu[yu]ktimat /
etāvān atra saṃkṣopo vyāso 'nyatra tu darśitaḥ //
saṃvedanātmako deva ekas tasmāt svataḥ khalu /
sarvakartā sa vaicitryāt karmayogīti bhaṇyate //
māyā ca nāma viśvasya yā kāraṇam iti sthitā /
sā dharaṇyantatattvāṃśagarbhā nityā yadi sphuṭam //
pralayo na kadācit syān nanu sa vyaktibhāvataḥ /
vyaktiṃ nāma na jānīmo vijñānaṃ grāhyatā yataḥ //
tadīśvaraparajñānagrāhyatāsti sadātanī /
tasyām avidyamānāyām īśvaraḥ kāraṇaṃ kutaḥ //
sphuṭaṃ prakurute kumbhaṃ tadvad īśe bhaviṣyati /
maivam antarbahīrūpakaraṇapravibhedataḥ //
sphuṭāsphuṭādivijñānaṃ yuktaṃ kumbhakṛti sphuṭam /
īśvarasya sphuṭodārapūrvavijñānaśālinaḥ //
ko na jñāto bhaved bhāgo yatrāpi vyaktyapekṣitā /
satkāryavādināṃ deśe kāraṇe 'pi sphuṭaṃ sthitam //
viśvam ityapi māyāyāṃ sphuṭaṃ syād asamañjasam /
vyāpakāś ca śivātmānas tattvaiḥ sākaṃ parasparam //
kathaṃ ca nāma vidyantāṃ vyāpakatvatirohiteḥ /
vikāsaḥ paramo vyāptiḥ saṃvido bheda ucyate //
māyīyaṃ kañcukavrātaṃ yathā karaṇasaṃcayaḥ /
vicāritaḥ pūrvam eva kāryavargaś ca carcitaḥ //
yāvac chivapadādhyāsavandhyaṃ viśvaṃ na visphuret /
tatsvātantryakathāmātram etad ity avadhāryatām //
evaṃ malādyabhāve hi kā dīkṣā ko hi dīkṣakaḥ /
dīkṣāpātraṃ ca ko vā syād iti kiṃcin na yujyate //
śiṣye 'dhvany anale kumbhe maṇḍale srukkarādike /
samastādhvakṛto nyāsaḥ kathaṃ vāpy upapadyatām //
nahi tāvanta eva syur nanu saṃkalpanāvaśāt /
śodhyaśodhakabhāvo 'yaṃ sarva evodito nanu //
kalpitaṃ cet phalet satyaṃ manorājyārjitaśriyaḥ /
jayanti nākasāmrājyalābhaviśrāntiyogataḥ //
kiṃ nāma balavadrūpasaṃkalpapathavartinaḥ /
phalanti na tathā bhāvā dhyānādiviṣanāśavat //
saṃkalpadārḍhyam ity eva dhyānaṃ saṃśayarūṣitam /
dhyānaṃ ca na phaled eva svayaṃ pakṣadvayāgrahāt //
hanta saṃkalpanāyogād yadi jāyeta tatphalam /
kim asaṃvinmayān bhāvān bāhyān kāṃścit abhīpsasi //
saṃkalpenaiva saṃskāraḥ kuṇḍāgniguruśiṣyagaḥ /
sa eva ca phalābhāsī tatsaṃvid avaśiṣyate //
saṃvidaś ca svatantrāyās tathārūpāvabhāsanam /
dīkṣeti kila mantavyaṃ muñcyante jantavo yayā //
ata eva tilājyādeḥ svarūpe grahaṇe mitau /
kramo vā niyamo neha kaścic chāstre nirūpitaḥ //
nanu mantreṣu kiṃ nāma niyamaḥ sarvavarṇabhāk /
rūpaṃ paraṃ hi kathitaṃ dīkṣāpi na tathā katham //
evam evārṇadāhasya yadbhavatsaṃmataṃ hitam /
kiṃ tu tāvati ye rūḍhiṃ na prāptās tān prati dhruvam //
māntro 'yaṃ niyamaḥ prokta upayogaṃ ca gacchati /
pratibuddhā hi te mantrā vimarśapathavartinaḥ //
svatantrasyaiva ciddhāmna svātantryāt kartṛtāmayāḥ /
mantrā viśanty evācāryaṃ taṃ tādātmyaniyogataḥ //
svatantrīkurvate yānti karaṇāny api kartṛtām /
itthaṃ dīkṣādividhaye ye 'py anye vidhayo matāḥ //
kiṃ nāma kurvatāṃ kṛtyaṃ niṣedhaṃ tv api vā katham /
te 'py atraivopapadyante tat sarvaṃ vihitaṃ tv iha //
sarvaṃ caitad amutraiva pratiṣiddhaṃ yataḥ sphuṭam /
pratiṣedhe darśite 'sya kiṃ cādvaitapathāśritaḥ //
pratiṣedho 'pi vihitaḥ so 'pi ca pratiṣidhyate /
itthaṃ svasaṃvidambhodhiḥ svātmani procchalaty alam //
itthaṃ ca viśvam evedaṃ jagadānandasundaram /
tadvipakṣaṃ ca bhedāṃśam itthaṃ kṣapayatetarām //
parameśamukhodbhūtajñānacandrasya sarvataḥ /
tāvatā svaprabhābhārabhāsvarāḥ sumarīcayaḥ //
śivacandrāṃśusaṃghātapātamātravilāpitaḥ /
samastabhāvaśītāṃśukālakūṭo rasāyate //
tatrāniśaṃ nimajjantas tadrasāpānaghūrṇitāḥ /
tadrasībhūya tiṣṭhāmaḥ śuddhās tāpatrayojjhitāḥ //
parameśamukhaṃ tu śaktir uktā bhavatīcchā nanu sodbhavaṃ gatā /
pratipadyata īśvarādibhinnasthitivijñānaśaśāṅkaśaktivṛttam //
śaśinaḥ kila tasya sarvato yaḥ paripūrṇaḥ prasṛto marīcipuñjaḥ /
iyam eva hi sā kriyātmikoktā parameśasya jaganmayī svaśaktiḥ //
tad idaṃ trikaśaktinirbharaṃ paramaṃ bhairavam eva jṛmbhate /
na tu tadvyatireki saṃbhavet svavijṛmbhā vijayo 'sya kīrtitaḥ //
tata eva jagaj jayanty amī sphuṭam arthaḥ prakaṭo 'pi yujyate naḥ /
bahuvācakayoga īdṛśaṃ tat paripūrṇatvam amuṣya vākyabhedam //
ity eka eva śloko 'yaṃ cidātmā bhairavaḥ svayam /
samastabhāvasaṃdarbhanirbharo vyākṛtaḥ sphuṭam //
saṃsāragaranāśāya tārkṣyādhiṣṭhitadṛṣṭayaḥ /
viṣam evopayuñjānāḥ prāpnuvanty amṛtīṃ sthitim //
iti darśitam etāvat svaprakāśasvasaṃvidā /
siddhaṃ tadvyatirekeṇa na kiṃcid eva kalpate //
yāvatsvasaṃvidviśrāntaṃ yat tāvat tat sad eva hi /
kālāntaravyapekṣe hi satyatvaṃ syān na kutracit //
saṃvidaḥ kālayogaś ca vistareṇa nivāritaḥ /
tat svasaṃvid yathā deśaṃ vitared vartate tathā //
tathā saṃvidy akṣamayyāṃ nikaṣāśmani ropitam /
na yat tat saṃśayāyaiva śāstre 'py uktam avastu tat //
svasaṃvid anupārohi pralāpān na viśiṣyate /
tac cchāstraṃ prakriyā sā ca yat saṃvidi vivartate //
hṛdayāj jagato jātāḥ sarvasyaite kṣayodayāḥ /
svapnasyeva suṣuptākhyāt svasaṃvicchāstracarcitāḥ //
rūpālokamanaskārasāmagrī saṃhṛtiḥ sthitiḥ /
sṛṣṭir nimeṣonmeṣau ca satāṃ saṃkocakalpanam //
ityādikā mātṛmeyamānarūpā sthitiḥ sadā /
svasaṃvidaḥ supūrṇāyāḥ prapañcaracanā svayam //
sarvasarvātmadigdeśakālākārā svayaṃ hi sā /
satyamithyātvanirṇītis tata eva hi jāyate //
ācāryotpaladevo 'pi tadetadupadiṣṭavān /
bahiḥ sadasadātmāpi svasaṃvidi madīyadṛk //
paśyatv iti svatantrasya niyatiḥ sendriyābhidhā /
saiva rūdhā śivād ā ca krimeḥ svāṃ saṃvidaṃ śritā //
tad eva deve saṃsāraḥ sa śivaḥ parameīŭvaraḥ /
tatra viśrāntim āpanno mukta ity abhidhīyate //
etatprasādāj jīvanti brahmādyāḥ sthāvarāntakāḥ /
aviluptā sadā seyaṃ saṃvittir iti gṛhyatām //
vibhānty api hi sā devī na tayā rahitaṃ kvacit /
ātmānaṃ sādhayet kvāpi kvāpi dūṣayate kvacit //
anyathaiva sthāpayate na ca yāti vikāritām /
sādhandūṣaṇānyatvavandhyāpi parameśvarī //
bhāsate ca tathātvena tat svatantrā sphuṭā hi sā /
śrīmān maheśvaro devaḥ pūrveṣām api yo guruḥ //
sa etad eva provāca lokānugrahahetutaḥ /
mūḍhāḥ kiṃ niḥsāre vāyasaviraṭitakalpe tiṣṭatha vacasi vṛthaivaṃ svāṃ saṃvidam āvarjya /
saṃviddevatayaiva yad ādiṣṭaṃ nikaṭe 'py atha sarva ādriyamāṇās tattaddeśe jīvanmuktā bhavanti //
tad atra nītau saṃvittir evāsau gurur ucyate /
giraty eva yato viśvaṃ sṛṣṭisaṃhṛtiyogataḥ //
tad atra mukhyā yā rūḍhiḥ saṃbandhaḥ para ucyate /
enayā yad yad ādiṣṭaṃ jñānaṃ sāṃsiddhikaṃ tu tat //
yatrāsmadguruvargasya sthitā nityāvasthitiḥ /
traiyambakādisaṃtānabhedo yasmāt pravartate //
yatroktaṃ pūrvam ajñānatādātmyaṃ naśyatītyapi /
svasaṃvidas tu vaicitryaṃ gṛhṇatyā bhāty ayaṃ tataḥ //
antarālamahaddivyādivyādi śāstrasaṃgamaḥ /
tattvavannijavāgaṃśūn guror ātmavinirmitān //
prādhānyaṃ prakaṭaṃ svasaṃvidaḥ /
gurutaḥ kila śāstrataḥ svataḥ /
tad ayaṃ mukhyatayā kṛtaḥ śramaḥ //
śāstravṛttiparatantrito guruḥ svātmasaṃvidi ca tatpratiṣṭhitam /
tena sarvam idam ātmasaṃvidā siddhim eti nahi jātv asahyatām //
etac chāstraṃ prayatnena carcyatāṃ he mumukṣavaḥ /
mā vṛthaivāyur āyastam anyaśāstreṣu nīyatām //
abhedadṛṣṭir yā kācid bhedadṛṣṭir athāpi vā /
sātraivāyāti nirvāhaṃ tenaitat pravicāryatām //
svapnakālaparijñānavī[tanidro] yathā tathā /
etacchāstrasamabhyāsaprabuddhahṛdayaḥ sadā //
svasaṃvid eva tac chāstraṃ sā cāpekṣāvivarjitā /
tathā yady abhidhīyeta svataḥ prāmāṇyam ucyatām //
śāsanaṃ śāsitavyaṃ ca śāsakaṃ ceti yat kila /
tattatrākālakalitaṃ svātantryādvaitasundaram //
tām avasthitim ātmīyāṃ garbhīkṛtyānapāyinīm /
śrīkaṇṭhanāthaḥ provāca śrīmatkiraṇaśāsane //
sarvam etat pravṛttyarthaṃ śrot\rr ṇāṃ tu vibhedataḥ /
arthabhedāt tu bhedo 'yam upacārāt prakalpate //
phalabhedo na kalpyo 'tra kalpyaś ced ayathātatham /
daśakāṣṭādaśāṣṭāṣṭabhedabhinnam idaṃ vibhoḥ //
śivasadbhāvalābhaikaphalaṃ tallābhaprotsuke /
adhikāriṇy aṇau jātikulavarṇādyanādarāt //
pravṛttam ekavākyatvaṃ yāvad āsādya vartate /
aṅgāṅgivṛttavaicitryāt tāvad ekam idaṃ viduḥ //
trikaśāstraṃ tathābhūto gurur atrādvayātmakaḥ /
tadanantaravākyāṃśapuñjaḥ prakaraṇāni ca //
māyīyabhedavṛttāntasphuṭabhāve bhavanti ca /
tathāpi śivasaṃprāptir mukhyam ante phalaṃ sthitam //
adhikārī caika eva śivatāvāptibhājanam /
tathāpi tāvanmātre ca jāte prakaraṇātmani //
yādṛk phalaṃ sphutaṃ mukhyaṃ paryantaphalam aṅgi vā /
tadaṅgaṃ vā tadvipakṣe parapakṣe paraṃ ca vā //
api tattadvipakṣāṃśasamudbhāvanabhājanam /
tathocitaśarīrādes tathā saṃskārabhāginaḥ //
guroḥ śiṣyasya cāpy uktas tādṛśo 'dhikriyākramaḥ /
tathā ca mṛtyuvidhvaṃsirasāyanavidhiṃ śritaḥ //
pūrvaṃ saṃskāralābhāya kvāthavāntivirecanaiḥ /
dīkṣayā yā ca vikṛtiḥ nottaratra kriyāvidhau //
tenādhikāriniyamas taddehavidaśādijaḥ /
tenocyate vaiṣṇavādyāḥ paśuśāsanasaṃśritāḥ //
na śaive 'dhikṛtās tantre na śaivā vāmagocare /
te 'pi no dakṣiṇe te 'pi na syuḥ kulamate trike //
uktaṃ śrībhairavakule pañcadīkṣākriyocitaḥ /
gurur ullaṅghitādhastyasrotā vā trikaśāstragaḥ //
ittham ekādhikāritvam ātmatattvasamāśrayāt /
saṃskārāśraya .... bhedād bhinnādhikāritā //
svacchandatantre tenoktaṃ sarvaśāstre śivaḥ phalam /
yataḥ śivodbhavāḥ sarve śivadhāmaphalā iti //
tatraiva ca punaḥ proktam ūrdhvatattvavivecane /
yan na sāṃkhyair na yogīndrair na priye pāñcarātrikaiḥ //
iyādi yāvad ākṣiptaṃ vādināṃ tu śatatrayam /
triṣaṣṭyā cādhikaṃ te hi tāvanmātravivecakāḥ //
kathaṃ syur aparicchinnaśivatattvavidātmakāḥ /
atha tatrāṃśamātre 'pi śivasadbhāvam eva te //
āropayeyus tat tāvan naiva suspaṣṭasaṃgati /
devadattādivākye hi sarvataḥ pūrṇavigrahe //
devadattapadaśrotā tāvanmātrapade katham /
samagrapūrvavākyānāṃ samāropaṃ kariṣyati //
kathaṃ cādhigamas tasya tāvato 'rthasya vākyataḥ /
tasmād eveti cet tarhi na padaśrotṛtā na ca //
tāvanmātrasya so 'sty artha itthaṃ prakṛtigocare /
samagraśivaśāstrārthajñaptyā saṃpūrṇarūpayā //
yogasāṃkhyārhatanyāyapāñcarātraśrutismṛtīḥ /
yady eva śivatattvena saṃpūrṇaṃ parikalpayet //
tāvad astu na tu sphāras tāvāṃs tatreti carcitam /
jñaptiś ca śivatattvasya tatsaṃskārapuraḥsarā //
anyathā pratyavāyaḥ syād upadeṣṭrupadeśyayoḥ /
tatsaṃskāragrahaś cet syāt kāmaṃ śāstrārtha īdṛśaḥ //
na tu vaiṣṇavatā tasya sāṃkhyatā śrautatāpi vā /
anyasaṃskāram ūrdhvordhaṃ gṛhītvāpy anutiṣṭhati //
vaiṣṇavādy eva tarhy asya pratyavāyo mahattaraḥ /
nanv advayapade 'muṣmin keyaṃ mukhyā prakalpanā //
kiṃ brūṣe svayam eva tvaṃ bhedopahatavṛttikaḥ /
etad eva paraṃ dvaitaṃ bhavān eva saṃśritaḥ //
yad ahaṃ vaiṣṇavo bhūṣṇuḥ śaive kiṃ nādhikāravān /
tat svayaṃ bhedamūḍhas tvaṃ bhede ca niyater balāt //
tatas taiḥ pratyavāyaḥ syād yoga ity upapāditam /
kiṃ ca tādātmyayogena devatā pūjyate tataḥ //
viṣṇutādātmyam āpannaḥ kathaṃ rudraṃ prapūjayet /
gītāsu ca tato gītaṃ yo yac chraddhaḥ sa eva saḥ //
tādātmyabhāvanā yogāḥ phalaṃ mantrāḥ sva }} /
dadyus tadbhāvitātmātaḥ phalakāmasya siddhidaḥ //
mokṣakāmasya tac chāstramokṣalipsor api sphuṭam /
taddoṣabhāvanākrāntaḥ kṣamas tāvati yojane //
mukhyas tāvad ayaṃ kalpo yo yatraiva pratiṣṭhitaḥ /
nityaṃ tādātmyam āpannaḥ sa tatrādhikṛtas tv iti //
ata eva tato grāhyaṃ jñānam ity abhidhīyate /
sa hi tādātmyam āpannas tadbhāvanavidhikramāt //
śiṣyas tadaiva śāstraṃ tu gṛhṇan pūrvāparakramāt /
kathaṃ svabuddhyā saṃdhattāṃ tāvad yat tena saṃhitam //
yas tu saṃdhātum īheta sa sākṣāt parameśvaraḥ /
tasya kiṃ vā guruḥ kuryāt so 'nyeṣāṃ gurur ucyate //
nānyato vedavidbhyaś cetyata eva hi manvate /
tasmāt tādātmyam āpanno gurur ity abhidhīyate //
sa ca yāvati yatraiva tatra tāvati nānyathā /
nanu vaiṣṇavaśāstrārthas tatkālaṃ śivabhāvanāt //
tādātmyaṃ gurutāṃ hanti pūrṇadhīḥ pralapaty ayam /
rāmarāvaṇanāṭyeṣu nahy etā naṭabhūmikāḥ //
nepathyādiparāvṛttyā yenānyatvaṃ prapadyate /
vaiṣṇavo viṣṇur evāhaṃ taddāso veti carcayan //
idānīṃ na tathāsmīti kim etat susamañjasam /
atra hy ekatamā saṃvin mithyājñānatvam aśnute //
yayā sa eva patitaḥ śiṣyo vā patito bhavet /
tasmān mukhyo hy ayaṃ kalpaḥ pratiśāstraṃ gurur guruḥ //
uktaṃ svatantraśāstreṣu nāsau siddhiphalapradaḥ /
anyaśāstrarato yaḥ syāt tacchāstranirato 'pi vā //
loke 'pi yāvad īdṛkṣaḥ pravādo jyotirādike /
viṣṇor bhāgavatā magāś ca savituḥ śāṃbhor jaṭābhasmino māt-ṛṇām atha mātṛmaṇḍalavido viprās tv atha brahmaṇaḥ /
śākyāḥ sattvahitasya buddhavapuṣo nagnās tathaivārhato yo yair deva upāsyate svavidhinā tais tasya kāryā kriyā //
ata evādhikajñānaśālī saṃnihito yadi /
deśe tatra bhaven nānā nādhikārasya bhājanam //
yas tv asmin pūrṇasaṃbodhe rūḍho vāstavaśāsane /
uttarottararūḍhyarthaṃ śiśoḥ karaṇamānasam (?) //
phalasaṃpattaye vāpi bhāvāṃśavaśaśālinaḥ /
anugrahaṃ sa vai kuryāt pūrṇatvād ūrdhvavṛttitaḥ //
nanv advaye kim ūrdhvaṃ syān na kiṃcid bhedamohitāḥ /
bhavatas tv adharāvasthā bheda evadharo yataḥ //
tasmād ye kecanānye syuḥ paśuśāsanavartinaḥ /
vaiṣṇavāḥ saugatāḥ śrautās tathā śrutyantavādinaḥ //
ityādayo nādhikṛtā jātucit patiśāsane /
uktavān yatra śāstreṣv apy adhikārivivecane //
yo vaiṣṇavo manuṃ dadyāc chaivaṃ mūḍhamatiḥ śiśoḥ /
taṃ pāpaṃ vañcakaṃ tyaktvā śiśur nyāyyaṃ samācaret //
ihāpy uktaṃ mokṣadaḥ syāt svabhyastajñānavān iti /
abhyastaṃ ca paraṃ jñānaṃ yato nāsty eva vicyutiḥ //
paramādvayavijñānān na khalv apy asti vicyutiḥ /
svātmapakṣasthitāśeṣajñānanirbharavṛttikaḥ //
kathaṃ ko vā kuto vāpi cyavatāṃ tiṣṭhatu kva vā /
itthaṃ ya eṣa śāstrārthaḥ sthitaḥ śaktiprabhāvataḥ //
antaḥkṛtāśeṣatattvavarṇādibharanirbharaḥ /
sarvābhidho bhairavātmā so 'yam eva svarūpabhāk //
śāstre 'smin parameśena jñānacandrākhyayā kṛtaḥ /
tadvyākhyātam idaṃ prasannagahanaṃ vākyaṃ mayā svāgama
-
prāmāṇyapratipādanakramavaśāt tattatprasaṅgād api /
atrārūḍhadhiyāṃ pramāṇamahimā viśvādvayoddāmito bhātīti svayam eva satyahṛdayā jñāsyanti kiṃ ślāghitaiḥ //
ye samyak pravicāriṇo nanu śivāḥ kas tān prati prodyamaḥ kiṃ tair ye pravimarśadūraśikharārohakrame paṅgavaḥ /
pāṣāṇāyitavṛttayaḥ punar amī ye śāstravandhyā narāḥ saṃrambhaḥ pralayambudher iva tataḥ svātmany ayaṃ ghūrṇate //
saṃśāmya svayam ātmani tyaja javāj jvālājaṭāḍambarān bhoḥ kalpānala dāhyam asti bhavato nādyāpi kiñcid yataḥ /
tvatprollāsavighūrṇanāghanaghuradghorasphuliṅgaśatair viśvaṃ vyāpya vilīnatāṃ gatam idaṃ drāk tvatprakāśātmakam //
pravarapuranāmadheye pure pūrve kāśmīriko 'bhinavaguptaḥ /
mālinyādimavākye vārttikam etad racayati sma //