śrīrāmodantam |
atha bālakāṇḍaḥ ||
śrīpatiṃ praṇipatyāhaṃ
śrīvatsāṅkitavakṣasam
śrīrāmodantam ākhyāsye
śrīvālmīkiprakīrtitam
//
purā viśravasaḥ putro
rāvaṇo nāma rākṣasaḥ
āsīd asyānujau cāstāṃ
kumbhakarṇavibhīṣaṇau
//
te tu tīvreṇa tapasā
pratyakṣīkṛtya vedhasam
vavrire ca varān iṣṭān
asmād āśritavatsalāt
//
rāvaṇo mānuṣād anyair
avadhyatvaṃ tathānujaḥ
nirdevatvecchayā nidrāṃ
kumbhakarṇo 'vṛṇīta ca
//
vibhīṣaṇo viṣṇubhaktiṃ
vavre sattvaguṇānvitaḥ
tebhya etān varān dattvā
tatraivāntardadhe prabhuḥ
//
rāvaṇas tu tato gatvā
raṇe jitvā dhanādhipam
laṅkāpurīṃ puṣpakaṃ ca
hṛtvā tatrāvasat sukham
//
yātudhānās tataḥ sarve
rasātalanivāsinaḥ
daśānanaṃ samāśritya
laṅkāyāṃ sukham āvasan
//
mandodarīṃ mayasutāṃ
pariṇīya daśānanaḥ
tasyām utpādayām āsa
meghanādāhvayaṃ sutam
//
rasāṃ rasātalaṃ caiva
vijitya sa tu rāvaṇaḥ
lokān ākramayan sarvāñ
jahāra ca vilāsinīḥ
//
dūṣayan vaidikaṃ karma
dvijān ardayati sma saḥ
ātmajenānvito yuddhe
vāsavaṃ cāpy apīḍayat
//
tadīyataruratnāni
punar ānāyya kiṅkaraiḥ
sthāpayitvā tu laṅkāyām
avasac ca cirāya saḥ
//
tatas tasminn avasare
vidhātāraṃ divaukasaḥ
upagamyocire sarvaṃ
rāvaṇasya viceṣṭitam
//
tad ākarṇya suraiḥ sākaṃ
prāpya dugdhodadhes taṭam
tuṣṭāva ca hṛṣīkeśaṃ
vidhātā vividhaiḥ stavaiḥ
//
āvirbhūyātha daityāriḥ
papraccha ca pitāmaham
kim artham āgato 'si tvaṃ
sākaṃ devagaṇair iti
//
tato daśānanāt pīḍām
ajas tasmai nyavedayat
tac chrutvovāca dhātāraṃ
harṣayan viṣṭaraśravāḥ
//
alaṃ bhayenātmayone
gaccha devagaṇaiḥ saha
ahaṃ dāśarathir bhūtvā
haniṣyāmi daśānanam
//
ātmāṃśaiś ca surāḥ sarve
bhūmau vānararūpiṇaḥ
jāyeran mama sāhāyyaṃ
kartuṃ rāvaṇanigrahe
//
evam uktvā vidhātāraṃ
tatraivāntardadhe prabhuḥ
padmayonis tu gīrvāṇaiḥ
samaṃ prāyāt prahṛṣṭadhīḥ
//
ajījanat tataḥ śakro
vālinaṃ nāma vānaram
sugrīvam api mārtāṇḍo
hanumantaṃ ca mārutaḥ
//
puraiva janayām āsa
jāmbavantaṃ ca padmajaḥ
evam anye ca vibudhāḥ
kapīn ajanayan bahūn
//
tato vānarasaṃghānāṃ
vālī parivṛḍho 'bhavat
amībhir akhilaiḥ sākaṃ
kiṣkindhām adhyuvāsa ca
//
āsīd daśaratho nāma
sūryavaṃśe 'tha pārthivaḥ
bhāryās tisro 'pi labdhvāsau
tāsu lebhe na saṃtatim
//
tataḥ sumantravacanād
ṛṣyaśṛṅgaṃ sa bhūpatiḥ
ānīya putrakāmeṣṭim
ārebhe sapurohitaḥ
//
athāgner utthitaḥ kaś cid
gṛhītvā pāyasaṃ carum
etat prāśaya patnīs tvam
ity uktvādān nṛpāya saḥ
//
tad gṛhītvā tadaivāsau
patnīḥ prāśayad utsukaḥ
tāś ca tatprāśanād eva
nṛpād garbham adhārayan
//
pūrṇe kāle 'tha kausalyā
sajjanāmbhojabhāskaram
ajījanad rāmacandraṃ
kaikeyī bharataṃ tathā
//
tato lakṣmaṇaśatrughnau
sumitrājījanat sutau
akārayat pitā teṣāṃ
jātakarmādikaṃ dvijaiḥ
//
tato vavṛdhire 'nyonyaṃ
snigdhāś catvāra eva te
sakalāsu ca vidyāsu
naipuṇyam abhilebhire
//
tataḥ kadā cid āgatya
viśvāmitro mahāmuniḥ
yayāce yajñarakṣārthaṃ
rāmaṃ śaktidharopamam
//
vasiṣṭhavacanād rāmaṃ
lakṣmaṇena samanvitam
kṛcchreṇa nṛpatis tasya
kauśikasya kare dadau
//
tau gṛhītvā tato gacchan
balām atibalāṃ tathā
astrāṇi ca samagrāṇi
tābhyām upadideśa saḥ
//
gacchan sahānujo rāmaḥ
kauśikena pracoditaḥ
tāṭakām avadhīd dhīmāṃl
lokapīḍanatatparām
//
tataḥ siddhāśramaṃ prāpya
kauśikaḥ saharāghavaḥ
adhvaraṃ ca samārebhe
rākṣasāś ca samāgaman
//
rāghavas tu tato 'streṇa
kṣiptvā mārīcam arṇave
subāhupramukhān hatvā
yajñaṃ cāpālayan muneḥ
//
kauśikena tato rāmo
nīyamānaḥ sahānujaḥ
ahalyāśāpanirmokṣaṃ
kṛtvā saṃprāpa maithilam
//
janakenārcito rāmaḥ
kauśikena pracoditaḥ
sītānimittam ānītaṃ
babhañja dhanur aiśvaram
//
tato daśarathaṃ dūtair
ānāyya mithilādhipaḥ
rāmādibhyas tatsutebhyaḥ
sītādyāḥ kanyakā dadau
//
tato guruniyogena
kṛtodvāhaḥ sahānujaḥ
rāghavo niryayau tena
janakenoru mānitaḥ
//
tad ākarṇya dhanurbhaṅgam
āyāntaṃ roṣabhīṣaṇam
vijitya bhārgavaṃ rāmam
ayodhyāṃ prāpa rāghavaḥ
//
tataḥ sarvajanānandaṃ
kurvāṇaś ceṣṭitaiḥ svakaiḥ
tām adhyuvāsa kākutsthaḥ
sītayā sahitaḥ sukham
//
iti śrīrāmodante bālakāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha ayodhyākāṇḍaḥ ||
etasminn antare gehaṃ
mātulasya yudhājitaḥ
prayayau bharataḥ prītaḥ
śatrughnena samanvitaḥ
//
tataḥ prakṛtibhiḥ sākaṃ
mantrayitvā sa bhūpatiḥ
abhiṣekāya rāmasya
samārebhe mudānvitaḥ
//
kaikeyī tu mahīpālaṃ
mantharādūṣitāśayā
varadvayaṃ purā dattaṃ
yayāce satyasaṃgaram
//
vanavāsāya rāmasya
rājyāptyai bharatasya ca
tasyā varadvayaṃ kṛcchram
anujajñe mahīpatiḥ
//
rāmaṃ tadaiva kaikeyī
vanavāsāya cādiśat
anujñāpya gurūn sarvān
niryayau ca vanāya saḥ
//
dṛṣṭvā taṃ nirgataṃ sītā
lakṣmaṇaś cānujagmatuḥ
saṃtyajya svagṛhān sarve
paurāś cānuyayur drutam
//
vañcayitvā tu tān paurān
nidrāṇān niśi rāghavaḥ
vāhyamānaṃ sumantreṇa
ratham āruhya cāgamat
//
śriṅgiberapuraṃ gatvā
gaṅgākūle 'tha rāghavaḥ
guhena satkṛtas tatra
niśām ekām uvāsa ca
//
sārathiṃ saṃnimantryāsau
sītālakṣmaṇasaṃyutaḥ
guhenānītayā nāvā
saṃtatāra ca jāhnavīm
//
bharadvājamuniṃ prāpya
taṃ natvā tena satkṛtaḥ
rāghavas tasya nirdeśāc
citrakūṭe 'vasat sukham
//
ayodhyāṃ tu tato gatvā
sumantraḥ śokavihvalaḥ
rājñe nyavedayat sarvaṃ
rāghavasya viceṣṭitam
//
tad ākarṇya sumantroktaṃ
rājā duḥkhavimūḍhadhīḥ
rāma rāmeti vilapan
dehaṃ tyaktvā divaṃ yayau
//
mantriṇas tu vasiṣṭhoktyā
dehaṃ saṃrakṣya bhūpateḥ
dūtair ānāyayan kṣipraṃ
bharataṃ mātulālayāt
//
bharatas tu mṛtaṃ śrutvā
pitaraṃ kaikayīgirā
saṃskārādi cakārāsya
yathāvidhi sahānujaḥ
//
amātyaiś codyamāno 'pi
rajyāya bharatas tadā
vanāyaiva yayau rāmam
ānetuṃ nāgaraiḥ saha
//
sa gatvā citrakūṭasthaṃ
rāmaṃ cīrajaṭādharam
yayāce rakṣituṃ rājyaṃ
vasiṣṭhādyair dvijaiḥ saha
//
caturdaśa samā nītvā
punar aiṣyāmy ahaṃ purīm
ity uktvā pāduke dattvā
taṃ rāmaḥ pratyayāpayat
//
gṛhītvā pāduke tasmād
bharato dīnamānasaḥ
nandigrāme sthitas tābhyāṃ
rarakṣa ca vasuṃdharām
//
rāghavas tu gires tasmād
gatvātriṃ samavandata
tatpatnī tu tadā sītāṃ
bhūṣaṇaiḥ svair abhūṣayat
//
uṣitvā tu niśām ekām
āśrame tasya rāghavaḥ
viveśa daṇḍakāraṇyaṃ
sītālakṣmaṇasaṃyutaḥ
//
iti śrīrāmodante ayodhyākāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha āraṇyakāṇḍaḥ ||
vrajan vanena kākutstho
virādhaṃ vidhicoditam
sadārānujam ātmānaṃ
harantam avadhīt tadā
//
śarabhaṅgāśramam prāpya
svargatiṃ tasya vīkṣya saḥ
pratijajñe rākṣasānāṃ
vadhaṃ munibhir arthitaḥ
//
tasmād gatvā sutīkṣṇaṃ ca
praṇamyānena pūjitaḥ
agastyasyāśramaṃ prāpya
taṃ nanāma raghūttamaḥ
//
rāmāya vaiṣṇavaṃ cāpam
aindraṃ tūṇīyugaṃ tathā
brāhmaṃ cāstraṃ ca khaḍgaṃ ca
pradadau kumbhasaṃbhavaḥ
//
tataḥ sa gacchan kākutsthaḥ
samāgamya jaṭāyuṣam
vaidehyāḥ pālanāyainaṃ
śraddadhe pitṛvallabham
//
tataḥ pañcavaṭīṃ prāpya
tatra lakṣmaṇanirmitām
parṇaśālām adhyuvāsa
sītayā sahitaḥ sukham
//
tatrābhyetyaikadā rāmaṃ
vavre śūrpaṇakhābhikā
tannirastā lakṣmaṇaṃ ca
vavre so'; pi nirākarot
//
rāmam eva tato vavre
kāmārtā kāmasaṃnibham
punaś ca dhikkṛtā tena
sītām abhyadravad ruṣā
//
lakṣmaṇena tadā roṣāt
kṛttaśravaṇanāsikā
sā tu gatvā janasthānaṃ
kharāyaitan nyavedayat
//
tad ākarṇya kharaḥ kruddho
rāghavaṃ hantum āyayau
dūṣaṇatriśiromukhyair
yātudhānaiḥ samanvitaḥ
//
tat kṣaṇaṃ lakṣmaṇe sītāṃ
nidhāya raghunandanaḥ
kharaṃ sahānugaṃ saṃkhye
jaghānālaghuvikramaḥ
//
tataḥ śūrpaṇakhā gatvā
laṅkāṃ śokasamanvitā
nyavedayad rāvaṇāya
vṛttāntaṃ sarvam āditaḥ
//
tac chrutvā rāvaṇaḥ sītāṃ
hartuṃ kṛtamatis tadā
mārīcasyāśramaṃ prāpya
sāhāyye tam acodayat
//
so 'pi svarṇamṛgo bhūtvā
sītāyāḥ pramukhe 'carat
sā tu taṃ mṛgam āhartuṃ
bhartāraṃ samayācata
//
niyujya lakṣmaṇaṃ sītāṃ
rakṣituṃ raghunandanaḥ
anvagacchan mṛgaṃ tūrṇaṃ
dravantaṃ kānanāntare
//
vivyādha ca mṛgaṃ rāmaḥ
sa nijaṃ rūpam āsthitaḥ
hā sīte lakṣmaṇety evaṃ
rudan prāṇān samatyajat
//
etad ākarṇya vaidehyā
lakṣmaṇaś codito bhṛśam
tadrakṣāṃ devatāḥ prārthya
prayayau rāghavāntikam
//
tad antare samāsādya
rāvaṇo yatirūpadhṛt
sītāṃ gṛhītvā prayayau
gaganena mudānvitaḥ
//
tato jaṭāyur ālokya
nīyamānāṃ tu jānakīm
prāharad rāvaṇaṃ prāpya
tuṇḍapakṣanakhair bhṛśam
//
chittvainam candrahāsena
pātayitvā ca bhūtale
gṛhītvā rāvaṇaḥ sītāṃ
prāviśan nijamandiram
//
aśokavanikāmadhye
saṃsthāpya janakātmajām
rāvaṇo rakṣituṃ caināṃ
niyuyoja niśācarīḥ
//
hatvā rāmas tu mārīcam
āgacchann anujeritām
vārttām ākarṇya duḥkhārtaḥ
parṇaśālām upāgamat
//
adṛṣṭvā tatra vaidehīṃ
vicinvāno vanāntare
sahānujo gṛdhrarājaṃ
chinnapakṣaṃ dadarśa saḥ
//
tenoktāṃ jānakīvārttāṃ
śrutvā paścān mṛtaṃ ca tam
dagdhvā sahānujo rāmaś
cakre tasyodakakriyām
//
ātmano 'bhibhavaṃ paścāt
kurvatīṃ pathi lakṣmaṇaḥ
ayomukhīṃ cakārāśu
kṛttaśravaṇanāsikām
//
gṛhītau tau kabandhena
bhujau tasya nyakṛntatām
tatas tu yācitau tena
taddehaṃ dehatuś ca tau
//
sa tu divyākṛtir bhūtvā
rāmaṃ sītopalabdhaye
sugrīvam ṛṣyamūkasthaṃ
yāhīty uktvā divaṃ yayau
//
tataḥ prīto raghuśreṣṭhaḥ
śabaryāśramam abhyayāt
tayābhipūjitaḥ paścāt
pampāṃ prāpa salakṣmaṇaḥ
//
iti śrīrāmodante āraṇyakāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha kiṣkindhākāṇḍaḥ ||
hanūmān atha sugrīva
nirdiṣṭo rāmalakṣmaṇau
prāpya jñātvā tu vṛttāntaṃ
tena tau samayojayat
//
tato rāmasya vṛttāntaṃ
sugrīvāya nivedya saḥ
sakhyaṃ ca kārayām āsa
tayoḥ pāvakasaṃnidhau
//
pratijajñe tadā rāmo
haniṣyāmīti vālinam
darśayiṣyāmi vaidehīm
ity anyena ca saṃśrutam
//
sugrīveṇātha rāmāya
bhrātṛvairasya kāraṇam
niveditam aśeṣaṃ ca
balādhikyaṃ ca tasya tat
//
tat kṣaṇaṃ dundubheḥ kāyaṃ
sugrīveṇa pradarśitam
sudūraṃ preṣayām āsa
pādāṅguṣṭhena rāghavaḥ
//
punaś ca darśitāṃs tena
sālān sapta raghūttamaḥ
bāṇenaikena ciccheda
sārdhaṃ tasyānuśaṅkayā
//
kiṣkindhāṃ prāpya sugrīvas
tato rāmasamanvitaḥ
jagarjātīva saṃhṛṣṭaḥ
kopayan vānarādhipam
//
vālī niṣkramya sugrīvaṃ
samare 'pīḍayad bhṛśam
so 'pi saṃbhagnasarvāṅgaḥ
prādravad rāghavāntikam
//
kṛtacihnas tu rāmeṇa
punar eva sa vālinam
raṇāyāhvayata kṣipraṃ
tasthau rāmas tirohitaḥ
//
hemamālī tato vālī
tārayābhihitaṃ hitam
nirasya kupito bhrātrā
raṇaṃ cakre sudāruṇam
//
bāṇena vālinaṃ rāmo
viddhvā bhūmau nyapātayat
so 'pi rāma iti jñātvā
tyaktvā dehaṃ divaṃ yayau
//
paścāt tapantaṃ sugrīvaṃ
samāśvāsya raghūttamaḥ
vānarāṇām adhipatiṃ
cakārāśritavatsalaḥ
//
tato mālyavataḥ pṛṣṭhe
rāmo lakṣmaṇasaṃyutaḥ
uvāsa caturo māsān
sītāvirahaduḥkhitaḥ
//
atha rāmasya nirdeśāl
lakṣmaṇo vānarādhipam
ānayat plavagaiḥ sārdhaṃ
hanūmatpramukhair girim
//
sugrīvo rāghavaṃ dṛṣṭvā
vacanāt tasya vānarān
nyayuṅkta sītām anveṣṭum
āśāsu catasṛṣv api
//
tato hanumataḥ pāṇau
dadau rāmo 'ṅgulīyakam
viśvāsāya tu vaidehyās
tad gṛhītvā sa niryayau
//
tato hanūmatpramukhā
vānarā dakṣiṇāṃ diśam
gatvā sītāṃ vicinvantaḥ
parvataṃ vindhyam āpnuvan
//
samayātikramāt tatra
cakruḥ prāyopaveśanam
te 'tra sampātinā proktāṃ
sītāvārttāṃ ca śuśruvuḥ
//
tataḥ prāpur udanvantam
aṅgadādyāḥ plavaṅgamāḥ
taṃ vilaṅghayituṃ teṣāṃ
na kaś cid abhavat kṣamaḥ
//
svaprabhāvapraśaṃsābhis
tadā jāmbavaduktibhiḥ
saṃvardhito mahendrādrim
ārurohānilātmajaḥ
//
iti śrīrāmodante kiṣkindhākāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha sundarakāṇḍaḥ ||
abhivandyātha sakalān
amarān pavanātmajaḥ
pupluve ca gires tasmād
vilaṅghayitum arṇavam
//
sa samullaṅghya mainākaṃ
surasām abhivandya ca
nihatya siṃhikāṃ nītyā
pāraṃ prāpa mahodadheḥ
//
laṅkādhidevatāṃ jitvā
tāṃ praviśyānilātmajaḥ
sītāṃ vicinvann adrākṣīn
nidrāṇaṃ niśi rāvaṇaṃ
//
apaśyaṃs tatra vaidehīṃ
vicinvānas tatas tataḥ
aśokavanikāṃ gatvā
kāṃ cid ārtāṃ dadarśa saḥ
//
pādapaṃ kaṃ cid āruhya
tatpalāśaiḥ susaṃvṛtaḥ
āste sma mārutis tatra
sīteyam iti tarkayan
//
rāvaṇas tu tadābhyetya
maithilīṃ madanārditaḥ
bhāryā bhava mamety evaṃ
bahudhā samayācata
//
ahaṃ tvadvaśagā na syām
ity eṣā taṃ nirākarot
kāmamanyuparītātmā
rāvaṇo 'pi tadā yayau
//
nirgate rāvaṇe sītāṃ
pralapantīṃ sa mārutiḥ
uktvā rāmasya vṛttāntaṃ
pradadau cāṅgulīyakam
//
tat samādāya vaidehī
vilapya ca bhṛśaṃ punaḥ
cūḍāmaṇiṃ dadau tasya
kare jagrāha so 'pi tam
//
mā viṣādaṃ kṛthā devi
rāghavo rāvaṇaṃ raṇe
hatvā tvāṃ neṣyatīty enām
āśvāsya sa viniryayau
//
nītimān so 'pi saṃcintya
babhañjopavanaṃ ca tat
akṣādīni ca rakṣāṃsi
bahūni samare 'vadhīt
//
tataḥ śakrajitā yuddhe
baddhaḥ pavananandanaḥ
pratāpaṃ raghunāthasya
rāvaṇāya nyavedayat
//
rakṣodīpitalāṅgūlaḥ
sa tu laṅkām aśeṣataḥ
dagdhvā sāgaram uttīrya
vānarān samupāgamat
//
sa gatvā vānaraiḥ sākaṃ
rāghavāyātmanā kṛtam
nivedayitvā sakalaṃ
dadau cūḍāmaṇiṃ ca tam
//
iti śrīrāmodante sundarakāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha yuddhakāṇḍaḥ ||
athāsaṃkhyaiḥ kapigaṇaiḥ
sugrīvapramukhaiḥ saha
niryayau rāghavas tūrṇaṃ
tīraṃ prāpa mahodadheḥ
//
tadā vibhīṣaṇo bhrātrā
tyakto rāmam upāgamat
laṅkādhipatye 'bhyaṣiñcad
enaṃ ramo 'rimardanaḥ
//
dattamārgaḥ samudreṇa
tatra setuṃ nalena saḥ
kārayitvā tena gatvā
suvelaṃ prāpa parvatam
//
tato rāghavanirdiṣṭā
nīlamukhyāḥ plavaṅgamāḥ
rurudhuḥ sarvato laṅkāṃ
vṛkṣapāṣāṇapāṇayaḥ
//
rāvaṇasya niyogena
nirgatān yudhi rākṣasān
prahastapramukhān hatvā
nedus te siṃhavikramāḥ
//
sugrīvaś ca hanūmāṃś ca
tathā rāghavalakṣmaṇau
rākṣasān subahūn yuddhe
jaghnur bhīmaparākramāḥ
//
rāvaṇis tu tadābhyetya
samare rāmalakṣmaṇau
nanāha nāgapāśena
nāgāris tau vyamocayat
//
rāvaṇo 'pi tato yuddhe
rāghaveṇa parājitaḥ
kumbhakarṇaṃ prabodhyāśu
rāmaṃ hantuṃ nyayuṅkta ca
//
rakṣobhiḥ saha niryāya
bhakṣayantaṃ plavaṅgamān
sahānugaṃ kumbhakarṇaṃ
jaghānāśu sa rāghavaḥ
//
indrajit punar apy ājau
sānujaṃ ca raghūttamam
amohayad vānarāṃś ca
brahmāstreṇāstrakovidaḥ
//
tadaiva gatvā hanumān
ānīyauṣadhiparvatam
tān sarvān bodhayitvāśu
tatsthāne 'sthāpayac ca tam
//
tato nikumbhilāṃ gatvā
saumitriḥ savibhīṣaṇaḥ
niṣiddhyendrajito homaṃ
saṃyuge taṃ jaghāna ca
//
tac chrutvā rāvaṇaḥ kruddho
niryāya śaravṛṣṭibhiḥ
plavaṅgamān pīḍayitvā
rāmeṇa yuyudhe bhṛśaṃ
//
rāmo 'pi suciraṃ tena
kṛtvā yuddhaṃ sudāruṇaṃ
brahmāstreṇa jaghānainaṃ
brahmadattavaraṃ ripum
//
tadā śakrādayo devā
hṛṣṭā rāvaṇanigrahāt
raghūttamasyottamāṅge
puṣpavṛṣṭim akurvata
//
rākṣasānām adhipatiṃ
kṛtvā rāmo vibhīṣaṇam
agnipraveśasaṃśuddhāṃ
parijagrāha maithilīm
//
purandaravareṇāśu
jīvayitvā plavaṅgamān
atoṣayad raghuśreṣṭho
vividhair dhanasaṃcayaiḥ
//
tataḥ puṣpakam āruhya
sasītaḥ sahalakṣmaṇaḥ
niryayau vānaraiḥ sākaṃ
rāmo rakṣo'dhipena ca
//
ayodhyāṃ praty asau gacchan
preṣayitvānilātmajam
bharatasya mataṃ jñātvā
nandigrāmam upāgamat
//
bhrātṛbhiḥ saha saṃgamya
veṣaṃ saṃtyajya tāpasaṃ
ayodhyāṃ prāviśad rāmaḥ
prītair bandhujanaiḥ saha
//
vasiṣṭho 'tha dvijaiḥ sākaṃ
mantrisāmantasaṃnidhau
sītayā sahitaṃ rāmam
abhyaṣiñcad yathāvidhi
//
āhlādayañ jagat sarvaṃ
paurṇamāsyāṃ śaśī yathā
ayodhyām avasad rāmaḥ
sītayā sahitaś ciram
//
tato vānarasaṃghāṃś ca
bhakṣayantaṃ niśācaram
aindreṇāstreṇa rāmo 'pi
nijaghāna raṇe bhṛśam
//
tato rāvaṇasaṃdiṣṭau
devāntakanarāntakau
hanūmadaṅgadābhyāṃ tu
nihatau raṇamūrdhani
//
athātikāyam āyāntaṃ
ratham āruhya vāhinīm
ardayantaṃ mahākāyaṃ
lakṣmaṇaś cāvadhīc charaiḥ
//
tato rāvaṇasaṃdiṣṭaḥ
śakrajid rāghavau raṇe
brahmāstreṇa ca tau baddhvā
vānarāṃś cāvadhīc charaiḥ
//
atha jāmbavato vākyād
gatvā cauṣadhiparvatam
mārutiś cauṣadhīs tatrā
dṛṣṭvā kopaṃ cakāra saḥ
//
bhūdharaṃ taṃ samutpaṭya
gṛhītvā punar āgataḥ
tāsāṃ gandhena vai sarvān
rāghavādīn ajīvayat
//
rāvaṇaḥ kapibhir dagdhāṃ
purīṃ vīkṣya ruṣānvitaḥ
nyayuṅkta kumbhakarṇasya
putrau hantuṃ ca rāghavau
//
athārdayantau tat sainyaṃ
vīkṣya tau balaśālinau
kumbhaṃ rāmo 'vadhīd bāṇair
nikumbhaṃ cātmajo raveḥ
//
tataḥ kharātmajaṃ tena
rāvaṇena pracoditam
pīḍayantaṃ kapīn bāṇair
jaghānāstreṇa rāghavaḥ
//
tataḥ saṃtaptahṛdayo
rāvaṇo yuddhadurmadam
pracodayām āsa sutam
yuddhe hantuṃ sa rāghavau
//
nagarān niryayau tūrṇam
indrajit samitiñjayaḥ
māyāsītāṃ vinikṣipya
sarveṣāṃ mohanāya vai
//
vānareṣv api paśyatsu
hanūmatpramukheṣu ca
jaghāna sītāṃ khaḍgena
śitena samitiñjayaḥ
//
yuddhaṃ tyaktvā tataḥ sarvair
vānaraiḥ sa parīvṛtaḥ
duḥkhito hanumāṃs tatra
yatra ramo 'vrajal laghu
//
upagamyābravīd rāmaṃ
hanūmān nikhilaṃ tadā
śrutvā vṛttāntam akhilaṃ
rāmo moham avāpa saḥ
//
vibhīṣaṇo 'tha saṃprāpya
dṛṣṭvā rāmaṃ ca mūrchitam
viṣaṇṇān vānarān vācā
sāntvayann idam abravīt
//
mithyā viṣādaṃ saṃtyajya
jagannāyaka he prabho
śṛṇu me 'bhihitaṃ vākyaṃ
jñātvā rāvaṇimānasam
//
durātmanā kṛtā māyā
rākṣasendrasutena vai
nikumbhilāyāṃ homaṃ tu
kṛtaṃ tenādhunā kila
//
lakṣmaṇaṃ preṣayādyaiva
mayā saha samantriṇā
kṛte home tatra ripur
ajeyo bhavati dhruvam
//
uvāca rāmaḥ saumitriṃ
rākṣasendrasutaṃ jahi
gaccheti śīghraṃ suhṛdā
rāvaṇasyānujena saḥ
//
lakṣmaṇas tu tadā rāmam
āmantrya savibhīṣaṇaḥ
nikumbhilāṃ prāpa tūrṇam
indrajid yatra vartate
//
adarśayad bhrātṛputraṃ
dharmātmā sa vibhīṣaṇaḥ
lakṣmaṇo bhedayām āsa
rākṣasāñ śarasaṃcayaiḥ
//
kṛtvā ciraṃ tatra yuddham
aindreṇāstreṇa vai ruṣā
śiraś ciccheda saumitrir
daśānanasutasya hi
//
sa sutasya vadhaṃ śrutvā
rāvaṇaḥ sokakarśitaḥ
naṣṭadhairyo vihvalāṅgo
vilalāpākulendriyaḥ
//
nirarthakaṃ tu majjanma
jalpitaṃ ca nirarthakam
yenāham adya paśyāmi
hatam indrajitaṃ raṇe
//
kva gato 'si hataḥ śūra
mānuṣeṇa padātinā
rājyād bhraṣṭena dīnena
tyaktvā māṃ putra jīvitam
//
indraṃ jitvā tu taṃ baddhvā
laṅkām ānīya vai balāt
akaros tvaṃ pratāpena
kārāgṛhanivāsinam
//
mocayām āsa brahmā tvāṃ
sāntvayitvāmarādhipam
tādṛk tvaṃ kutra māṃ tyaktvā
gato 'dya sudurāsadaḥ
//
kiṃ kariṣyāmy aham putra
kva gacchāmi vadādhunā
naya māṃ yatra gantāsi
tatra te na vilambanam
//
lokeṣu tvatsamo nāsti
tādṛśasya pitāsmy aham
ityāśayā sthitaṃ putra
garvitena mayātra hi
//
dhūmrākṣo vajradaṃṣṭraś ca
kumbhakarṇaḥ pratāpavān
rākṣasā nihatāḥ sarve
prahastapramukhā api
//
anādṛtya tu tān sarvān
rākṣasān prahṛtān api
avaṣṭabhya balaṃ putra
sukhenāvasthitaṃ tava
//
ity evaṃ bahudhā tatra
vilapya sa tu rāvaṇaḥ
antarniyamya duḥkhāni
kopaṃ cakre sudāruṇam
//
rathaṃ sūta mamāgre tvaṃ
kṣipraṃ kuru jayaiṣiṇaḥ
rāmaṃ salakṣmaṇaṃ hantuṃ
nirgamiṣyāmy ahaṃ gṛhāt
//
ity uktvā ratham āruhya
śīghraṃ sārathivāhitam
rāmeṇa saha saṃgamya
yuddhaṃ cakre sudāruṇam
//
tato mātalinānītaṃ
ratham aindraṃ samāruhan
rarāja rāmo dharmātmā hy
udayastho yathā raviḥ
//
cakāra yuddham tumulaṃ
devavṛnde ca paśyati
sītāharaṇajāt kopād
rāmo dharmabhṛtāṃ varaḥ
//
athāgastyasya vacanād
rāvaṇaṃ lokakaṇṭakam
jaghāna rāmo lakṣmīvān
brāhmeṇāstreṇa taṃ raṇe
//
mandodarī vadhaṃ śrutvā
bhartuḥ priyatarasya sā
vilalāpa raṇaṃ gatvā
kurarīva bhṛśāturā
//
vibhīṣaṇo 'tha rāmeṇa
saṃdiṣṭaḥ saha rākṣasaiḥ
cakāra dahanaṃ tasya
rāvaṇasya gatāyuṣaḥ
//
athāgnivacanāt sītāṃ
rāmo vīkṣya sunirmalām
saṃdiṣṭo devavṛndaiś ca
jagrāha pitṛsaṃnidhau
//
tavaiva yuktaṃ karmaitat
sarvalokabhayaṅkaram
tad vaidehyāḥ kṛte rāma
sā tu lakṣmīr bhavān svabhūḥ
//
ity evaṃ devasaṃghaiś ca
munibhiś cābhipūjitaḥ
lakṣmaṇaś ca tutoṣātha
rāmo viśvāsam āyayau
//
vibhīṣaṇasya dharmātmā
satyasaṃdha udāradhīḥ
kārayām āsa lakṣmīvān
anujenābhiṣecanam
//
tataḥ puṣpakam āruhya
saha mitrair jagatpatiḥ
bhāryānujābhyāṃ sahitaḥ
kiṣkindhāṃ prāpa rāghavaḥ
//
kiṣkindhānilayāḥ sarvāḥ
kapīnāṃ yoṣitaḥ priyāḥ
sītākutūhalāt puṣpaṃ
vimānaṃ tāḥ samāruhan
//
atha dāśarathiḥ śrīmān
bharataṃ draṣṭum icchayā
bharadvājāśramaṃ prāptas
tatra tena nivāritaḥ
//
bharatasyāntikaṃ rāmaḥ
preṣayām āsa mārutim
rāmasyādarśanād vahni
praveśaṃ kāṅkṣato bhṛśaṃ
//
tatra tena munīndreṇa
sānujaḥ sasuhṛdgaṇaḥ
saṃtoṣavivaśenātha
rāmo 'pi vidhipūjitaḥ
//
rāmo 'tha saha saṃgamya
bharatenārighātinā
ayodhyāṃ prāviśat tūrṇaṃ
mātṛbhiś cābhinanditaḥ
//
athāyodhyānivāsās te
janāḥ sarve 'pi toṣitāḥ
abhigamyābruvan rāmaṃ
dhanyā vayam iti drutam
//
cātakās tu ghanān dṛṣṭvā
mayūrāś ca yathā śiśūn
āsādya mātaras toṣaṃ
tathā prāpur janā bhuvi
//
athābhiṣekaṃ rāmasya
vasiṣṭhādyā mudānvitāḥ
sahitā mantribhiś cakrur
vasavo vāsavaṃ yathā
//
abhiṣekotsave sarve
sugrīvādyāḥ kapīśvarāḥ
yathārhaṃ pūjitāś cāsan
sraggandhāmbarabhūṣaṇaiḥ
//
viśiṣya muktāhāreṇa
sītayā hanumān mudam
pūjitaś ca tathā lebhe
yathā sītāvalokane
//
sarvāsāṃ vānarīṇāṃ ca
kausalyā putravatsalā
bhūṣaṇair bhūṣayām āsa
vastracandanakuṅkumaiḥ
//
rāmājñayātha sarve 'pi
sugrīvādiplavaṅgamāḥ
kiṣkindhāṃ lebhire kṛcchrāc
chrīrāmavirahāturāḥ
//
atibhakto dīrghajīvī
laṅkāsamarasādhakaḥ
anujñātaḥ sa rāmeṇa
laṅkāṃ prāyād vibhīṣaṇaḥ
//
pituḥ siṃhāsanaṃ prāpya
bhrātṛbhiḥ sahito 'naghaḥ
virarāja tathā rāmo
yathā viṣṇus triviṣṭape
//
lakṣmaṇānumate rāmo
yauvarājyaṃ tu dattavān
bharatāyāprameyāya
prāṇāt priyatarāya saḥ
//
catvāras te mahātmānaḥ
sabhāryā raghusattamāḥ
khe satāro yathā candras
tathā rejuḥ svapattane
//
iti śrīrāmodante yuddhakāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha uttarakāṇḍaḥ ||
rājā paryagrahīd eva
bhāryāṃ rāvaṇadūṣitām
ity ajñajanavādena
rāmas tatyāja maithilīm
//
tad viditvātha vālmīkir
ānīyaināṃ nijāśramam
antarvatnīṃ samāśvāsya
tatraivāvāsayat sukham
//
ṛṣibhiḥ prārthitasyātha
rāghavasya niyogataḥ
śatrughno lavaṇaṃ yuddhe
nihatyainān apālayat
//
tapasyantaṃ tataḥ śūdraṃ
śambūkākhyaṃ raghūttamaḥ
hatvā viprasya kasyāpi
mṛtaṃ putram ajīvayat
//
rāme hemamayīṃ patnīṃ
kṛtvā yajñaṃ vitanvati
ānīya sasutāṃ sītāṃ
tasmai prācetaso dadau
//
śaṅkyamānā punaś caivaṃ
rāmeṇa janakātmajā
bhūmyā prārthitayā dattaṃ
vivaraṃ praviveśa sā
//
lakṣmaṇaḥ sabhayabhraṃśād
rāmeṇa samupekṣitaḥ
mānuṣaṃ deham utsṛjya
svakaṃ rūpaṃ samāviśat
//
atha rāmasya nirdeśāt
pauraiḥ saha vanaukasaḥ
nimajjya sarayūtīrthe
dehaṃ tyaktvā divaṃ yayuḥ
//
tato bharataśatrughnau
nijaṃ rūpam avāpatuḥ
rāmo 'pi mānuṣaṃ dehaṃ
tyaktvā dhāmāviśat svakam
//
śrīrāmodantam ākhyātam
idaṃ mandadhiyā mayā
samīkṣya nipuṇaiḥ sadbhiḥ
saṃśodhya parigṛhyatām
//
yeṣāṃ prasādād rāmasya
caritaṃ kīrtitaṃ mayā
tān gurūn sarvadā naumi
nārāyaṇaparāyaṇān
//
yas tu dāśarathir bhūtvā
raṇe hatvā ca rāvaṇam
rarakṣa lokān vaikuṇṭhaḥ
sa māṃ rakṣatu cinmayaḥ
//
iti śrīrāmodante uttarakāṇḍaḥ samāptaḥ ||
śrīrāmodantaṃ samāptam |