ācārādhyāya
1. upodghāta-prakaraṇam
yogīśvaraṃ yājñavalkyaṃ
saṃpūjya munayo 'bruvan
/
varṇāśrametarāṇāṃ no
brūhi dharmān aśeṣataḥ
//
yogi-īśvaraṃ yājñavalkyaṃ
saṃpūjya munayo 'bruvan
/
varṇa-āśrama-itarāṇāṃ no
brūhi dharmān aśeṣataḥ
//
mithilāsthaḥ sa yogīndraḥ
kṣaṇaṃ dhyātvābravīn munīn
/
yasmin deśe mṛgaḥ kṛṣṇas
tasmin dharmān nibodhata
//
mithilā-sthaḥ sa yogi-indraḥ
kṣaṇaṃ dhyātva ābravīn munīn
/
yasmin deśe mṛgaḥ kṛṣṇas
tasmin dharmān nibodhata
//
purāṇanyāyamīmāṃsā
dharmaśāstrāṅgamiśritāḥ
/
vedāḥ sthānāni vidyānāṃ
dharmasya ca caturdaśa
//
purāṇa-nyāya-mīmāṃsā
dharma-śāstra-aṅga-miśritāḥ
/
vedāḥ sthānāni vidyānāṃ
dharmasya ca caturdaśa
//
manvatriviṣṇuhārīta
yājñavalkyośano 'ṅgirāḥ
/
yamāpastambasaṃvartāḥ
kātyāyanabṛhaspatī
//
manv-atri-viṣṇu-hārīta
yājñavalkya-uśano 'ṅgirāḥ
/
yama-āpastamba-saṃvartāḥ
kātyāyana-bṛhaspatī
//
parāśaravyāsaśaṅkha
likhitā dakṣagautamau
/
śātātapo vasiṣṭhaś ca
dharmaśāstraprayojakāḥ
//
parāśara-vyāsa-śaṅkha
likhitā dakṣa-gautamau
/
śātātapo vasiṣṭhaś ca
dharma-śāstra-prayojakāḥ
//
deśe kāla upāyena
dravyaṃ śraddhāsamanvitam
/
pātre pradīyate yat tat
sakalaṃ dharmalakṣaṇam
//
deśe kāla upāyena
dravyaṃ śraddhā-samanvitam
/
pātre pradīyate yat tat
sakalaṃ dharma-lakṣaṇam
//
śrutiḥ smṛtiḥ sadācāraḥ
svasya ca priyam ātmanaḥ
/
samyaksaṃkalpajaḥ kāmo
dharmamūlam idaṃ smṛtam
//
śrutiḥ smṛtiḥ sad-ācāraḥ
svasya ca priyam ātmanaḥ
/
samyak-saṃkalpajaḥ kāmo
dharma-mūlam idaṃ smṛtam
//
ijyācāradamāhiṃsā
dānasvādhyāyakarmaṇām
/
ayaṃ tu paramo dharmo
yad yogenātmadarśanam
//
ijyā-ācāra-dama-ahiṃsā
dāna-svādhyāya-karmaṇām
/
ayaṃ tu paramo dharmo
yad yogenā atma-darśanam
//
catvāro vedadharmajñāḥ
parṣat traividyam eva vā
/
sā brūte yaṃ sa dharmaḥ syād
eko vādhyātmavittamaḥ
//
catvāro veda-dharmajñāḥ
parṣat traividyam eva vā
/
sā brūte yaṃ sa dharmaḥ syād
eko va ādhyātmavittamaḥ
//
2. brahma-cāri-prakaraṇam
brahmakṣatriyaviṭśūdrā
varṇās tv ādyās trayo dvijāḥ
/
niṣekādyāḥ śmaśānāntās
teṣāṃ vai mantrataḥ kriyāḥ
//
brahma-kṣatriya-viṭ-śūdrā
varṇās tv ādyās trayo dvijāḥ
/
niṣeka-ādyāḥ śmaśāna-antās
teṣāṃ vai mantrataḥ kriyāḥ
//
garbhādhānam ṛtau puṃsaḥ
savanaṃ spandanāt purā
/
ṣaṣṭhe 'ṣṭame vā sīmanto
māsy ete jātakarma ca
//
garbha-ādhānam ṛtau puṃsaḥ
savanaṃ spandanāt purā
/
ṣaṣṭhe 'ṣṭame vā sīmanto
māsy ete jāta-karma ca
//
ahany ekādaśe nāma
caturthe māsi niṣkramaḥ
/
ṣaṣṭhe 'nnaprāśanaṃ māsi
cūḍā kāryā yathākulam
//
ahany ekādaśe nāma
caturthe māsi niṣkramaḥ
/
ṣaṣṭhe 'nna-prāśanaṃ māsi
cūḍā kāryā yathā-kulam
//
evam enaḥ śamaṃ yāti
bījagarbhasamudbhavam
/
tūṣṇīm etāḥ kriyāḥ strīṇāṃ
vivāhas tu samantrakaḥ
//
evam enaḥ śamaṃ yāti
bīja-garbha-samudbhavam
/
tūṣṇīm etāḥ kriyāḥ strīṇāṃ
vivāhas tu sa-mantrakaḥ
//
garbhāṣṭame 'ṣṭame vābde
brāhmaṇasyopanāyanam
/
rājñām ekādaśe saike
viśām eke yathākulam
//
garbha-aṣṭame 'ṣṭame va ābde
brāhmaṇasya upanāyanam
/
rājñām ekādaśe sa aike
viśām eke yathā-kulam
//
upanīya guruḥ śiṣyaṃ
mahāvyāhṛtipūrvakam
/
vedam adhyāpayed enaṃ
śaucācārāṃś ca śikṣayet
//
upanīya guruḥ śiṣyaṃ
mahā-vyāhṛti-pūrvakam
/
vedam adhyāpayed enaṃ
śauca-ācārāṃś ca śikṣayet
//
divāsaṃdhyāsu karṇastha
brahmasūtrodaṅmukhaḥ
/
kuryān mūtrapurīṣe ca
rātrau ced dakṣiṇāmukhaḥ
//
divā-saṃdhyāsu karṇastha
brahma-sūtra-udaṅ-mukhaḥ
/
kuryān mūtra-purīṣe ca
rātrau ced dakṣiṇā-mukhaḥ
//
gṛhītaśiśnaś cotthāya
mṛdbhir abhyuddhṛtair jalaiḥ
/
gandhalepakṣayakaraṃ
śaucaṃ kuryād atandritaḥ
//
gṛhīta-śiśnaś ca utthāya
mṛdbhir abhyuddhṛtair jalaiḥ
/
gandha-lepa-kṣaya-karaṃ
śaucaṃ kuryād atandritaḥ
//
antarjānu śucau deśa
upaviṣṭa udaṅmukhaḥ
/
prāg vā brāhmeṇa tīrthena
dvijo nityam upaspṛśet
//
antar-jānu śucau deśa
upaviṣṭa udaṅ-mukhaḥ
/
prāg vā brāhmeṇa tīrthena
dvijo nityam upaspṛśet
//
kaniṣṭhādeśinyaṅguṣṭha
mūlāny agraṃ karasya ca
/
prajāpatipitṛbrahma
devatīrthāny anukramāt
//
kaniṣṭhā-deśiny-aṅguṣṭha
mūlāny agraṃ karasya ca
/
prajāpati-pitṛ-brahma
deva-tīrthāny anukramāt
//
triḥ prāśyāpo dvir unmṛjya
khāny adbhiḥ samupaspṛśet
/
adbhis tu prakṛtisthābhir
hīnābhiḥ phenabudbudaiḥ
//
triḥ prāśya apo dvir unmṛjya
khāny adbhiḥ samupaspṛśet
/
adbhis tu prakṛtisthābhir
hīnābhiḥ phena-budbudaiḥ
//
hṛtkaṇṭhatālugābhis tu
yathāsaṃkhyaṃ dvijātayaḥ
/
śudhyeran strī ca śūdraś ca
sakṛt spṛṣṭābhir antataḥ
//
hṛt-kaṇṭha-tālugābhis tu
yathā-saṃkhyaṃ dvijātayaḥ
/
śudhyeran strī ca śūdraś ca
sakṛt spṛṣṭābhir antataḥ
//
snānam abdaivatair mantrair
mārjanaṃ prāṇasaṃyamaḥ
/
sūryasya cāpy upasthānaṃ
gāyatryāḥ pratyahaṃ japaḥ
//
snānam ab-daivatair mantrair
mārjanaṃ prāṇa-saṃyamaḥ
/
sūryasya ca apy upasthānaṃ
gāyatryāḥ pratyahaṃ japaḥ
//
gāyatrīṃ śirasā sārdhaṃ
japed vyāhṛtipūrvikām
/
pratipraṇavasaṃyuktāṃ
trir ayaṃ prāṇasaṃyamaḥ
//
gāyatrīṃ śirasā sārdhaṃ
japed vyāhṛti-pūrvikām
/
pratipraṇava-saṃyuktāṃ
trir ayaṃ prāṇa-saṃyamaḥ
//
prāṇān āyamya saṃprokṣya
tṛcenābdaivatena tu
/
japann āsīta sāvitrīṃ
pratyag ātārakodayāt
//
prāṇān āyamya saṃprokṣya
tṛcena ab-daivatena tu
/
japann āsīta sāvitrīṃ
pratyag ā-tāraka-udayāt
//
saṃdhyāṃ prāk prātar evaṃ hi
tiṣṭhed āsūryadarśanāt
/
agnikāryaṃ tataḥ kuryāt
saṃdhyayor ubhayor api
//
saṃdhyāṃ prāk prātar evaṃ hi
tiṣṭhed ā-sūrya-darśanāt
/
agni-kāryaṃ tataḥ kuryāt
saṃdhyayor ubhayor api
//
tato 'bhivādayed vṛddhān
asāv aham iti bruvan
/
guruṃ caivāpy upāsīta
svādhyāyārthaṃ samāhitaḥ
//
tato 'bhivādayed vṛddhān
asāv aham iti bruvan
/
guruṃ caiva apy upāsīta
svādhyāya-arthaṃ samāhitaḥ
//
āhūtaś cāpy adhīyīta
labdhaṃ cāsmai nivedayet
/
hitaṃ tasyācaren nityaṃ
manovākkāyakarmabhiḥ
//
āhūtaś ca apy adhīyīta
labdhaṃ ca asmai nivedayet
/
hitaṃ tasyā acaren nityaṃ
mano-vāk-kāya-karmabhiḥ
//
kṛtajñādrohimedhāvi
śucikalyānasūyakāḥ
/
adhyāpyā dharmataḥ sādhu
śaktāptajñānavittadāḥ
//
kṛtajña-adrohi-medhāvi
śuci-kalyāna-sūyakāḥ
/
adhyāpyā dharmataḥ sādhu
śakta-āpta-jñāna-vittadāḥ
//
daṇḍājinopavītāni
mekhalāṃ caiva dhārayet
/
brāhmaṇeṣu cared bhaikṣam
anindyeṣv ātmavṛttaye
//
daṇḍa-ajina-upavītāni
mekhalāṃ caiva dhārayet
/
brāhmaṇeṣu cared bhaikṣam
anindyeṣv ātma-vṛttaye
//
ādimadhyāvasāneṣu
bhavacchabdopalakṣitā
/
brāhmaṇakṣatriyaviśāṃ
bhaikṣacaryā yathākramam
//
ādi-madhya-avasāneṣu
bhavac-chabda-upalakṣitā
/
brāhmaṇa-kṣatriya-viśāṃ
bhaikṣa-caryā yathā-kramam
//
kṛtāgnikāryo bhuñjīta
vāgyato gurvanujñayā
/
āpośānakriyāpūrvaṃ
satkṛtyānnam akutsayan
//
kṛta-agni-kāryo bhuñjīta
vāg-yato gurv-anujñayā
/
āpośāna-kriyā-pūrvaṃ
sat-kṛtya annam akutsayan
//
brahmacarye sthito naikam
annam adyād anāpadi
/
brāhmaṇaḥ kāmam aśnīyāc
chrāddhe vratam apīḍayan
//
brahma-carye sthito na ekam
annam adyād anāpadi
/
brāhmaṇaḥ kāmam aśnīyāc
chrāddhe vratam apīḍayan
//
madhumāṃsāñjanocchiṣṭa
śuktastrīprāṇihiṃsanam
/
bhāskarālokanāślīla
parivādādi varjayet
//
madhu-māṃsa-añjana-ucchiṣṭa
śukta-strī-prāṇi-hiṃsanam
/
bhāskara-ālokana-aślīla
parivāda-ādi varjayet
//
sa gurur yaḥ kriyāḥ kṛtvā
vedam asmai prayacchati
/
upanīya dadad vedam
ācāryaḥ sa udāhṛtaḥ
//
sa gurur yaḥ kriyāḥ kṛtvā
vedam asmai prayacchati
/
upanīya dadad vedam
ācāryaḥ sa udāhṛtaḥ
//
ekadeśam upādhyāya
ṛtvig yajñakṛd ucyate
/
ete mānyā yathāpūrvam
ebhyo mātā garīyasī
//
ekadeśam upādhyāya
ṛtvig yajña-kṛd ucyate
/
ete mānyā yathā-pūrvam
ebhyo mātā garīyasī
//
prativedaṃ brahmacaryaṃ
dvādaśābdāni pañca vā
/
grahaṇāntikam ity eke
keśāntaś caiva ṣoḍaśe
//
prativedaṃ brahma-caryaṃ
dvādaśa-abdāni pañca vā
/
grahaṇa-antikam ity eke
keśa-antaś caiva ṣoḍaśe
//
āṣoḍaśād ādvāviṃśāc
caturviṃśāc ca vatsarāt
/
brahmakṣatraviśāṃ
kālaupanāyanikaḥ paraḥ
//
ā-ṣoḍaśād ā-dvāviṃśāc
catur-viṃśāc ca vatsarāt
/
brahma-kṣatra-viśāṃ
kālā aupanāyanikaḥ paraḥ
//
ata ūrdhvaṃ patanty ete
sarvadharmabahiṣkṛtāḥ
/
sāvitrīpatitā vrātyā
vrātyastomād ṛte kratoḥ
//
ata ūrdhvaṃ patanty ete
sarva-dharma-bahiṣ-kṛtāḥ
/
sāvitrī-patitā vrātyā
vrātya-stomād ṛte kratoḥ
//
mātur yad agre jāyante
dvitīyaṃ mauñjibandhanāt
/
brāhmaṇakṣatriyaviśas
tasmād ete dvijāḥ smṛtāḥ
//
mātur yad agre jāyante
dvitīyaṃ mauñji-bandhanāt
/
brāhmaṇa-kṣatriya-viśas
tasmād ete dvijāḥ smṛtāḥ
//
yajñānāṃ tapasāṃ caiva
śubhānāṃ caiva karmaṇām
/
veda eva dvijātīnāṃ
niḥśreyasakaraḥ paraḥ
//
yajñānāṃ tapasāṃ caiva
śubhānāṃ caiva karmaṇām
/
veda eva dvijātīnāṃ
niḥśreyasa-karaḥ paraḥ
//
madhunā payasā caiva
sa devāṃs tarpayed dvijaḥ
/
pitṝn madhughṛtābhyāṃ ca
ṛco 'dhīte ca yo 'nvaham
//
madhunā payasā caiva
sa devāṃs tarpayed dvijaḥ
/
pitṝn madhu-ghṛtābhyāṃ ca
ṛco 'dhīte ca yo 'nvaham
//
yajūṃṣi śaktito 'dhīte
yo 'nvahaṃ sa ghṛtāmṛtaiḥ
/
prīṇāti devān ājyena
madhunā ca pitṝṃs tathā
//
yajūṃṣi śaktito 'dhīte
yo 'nvahaṃ sa ghṛta-amṛtaiḥ
/
prīṇāti devān ājyena
madhunā ca pitṝṃs tathā
//
sa tu somaghṛtair devāṃs
tarpayed yo 'nvahaṃ paṭhet
/
sāmāni tṛptiṃ kuryāc ca
pitṝṇāṃ madhusarpiṣā
//
sa tu soma-ghṛtair devāṃs
tarpayed yo 'nvahaṃ paṭhet
/
sāmāni tṛptiṃ kuryāc ca
pitṝṇāṃ madhu-sarpiṣā
//
medasā tarpayed devān
atharvāṅgirasaḥ paṭhan
/
pitṝṃś ca madhusarpirbhyām
anvahaṃ śaktito dvijaḥ
//
medasā tarpayed devān
atharva-aṅgirasaḥ paṭhan
/
pitṝṃś ca madhu-sarpirbhyām
anvahaṃ śaktito dvijaḥ
//
vākovākyaṃ purāṇaṃ ca
nārāśaṃsīś ca gāthikāḥ
/
itihāsāṃs tathā vidyāḥ
śaktyādhīte hi yo 'nvaham
//
vākovākyaṃ purāṇaṃ ca
nārāśaṃsīś ca gāthikāḥ
/
itihāsāṃs tathā vidyāḥ
śaktya ādhīte hi yo 'nvaham
//
māṃsakṣīraudanamadhu
tarpaṇaṃ sa divaukasām
/
karoti tṛptiṃ kuryāc ca
pitṝṇāṃ madhusarpiṣā
//
māṃsa-kṣīra-odana-madhu
tarpaṇaṃ sa diva-okasām
/
karoti tṛptiṃ kuryāc ca
pitṝṇāṃ madhu-sarpiṣā
//
te tṛptās tarpayanty enaṃ
sarvakāmaphalaiḥ śubhaiḥ
/
yaṃ yaṃ kratum adhīte ca
tasya tasyāpnuyāt phalam
//
te tṛptās tarpayanty enaṃ
sarva-kāma-phalaiḥ śubhaiḥ
/
yaṃ yaṃ kratum adhīte ca
tasya tasyā apnuyāt phalam
//
trir vittapūrṇapṛthivī
dānasya phalam aśnute
/
tapasaś ca parasyeha
nityaṃ svādhyāyavān dvijaḥ
//
trir vitta-pūrṇa-pṛthivī
dānasya phalam aśnute
/
tapasaś ca parasya iha
nityaṃ svādhyāyavān dvijaḥ
//
naiṣṭhiko brahmacārī tu
vased ācāryasaṃnidhau
/
tadabhāve 'sya tanaye
patnyāṃ vaiśvānare 'pi vā
//
naiṣṭhiko brahma-cārī tu
vased ācārya-saṃnidhau
/
tad-abhāve 'sya tanaye
patnyāṃ vaiśvānare 'pi vā
//
anena vidhinā dehaṃ
sādayan vijitendriyaḥ
/
brahmalokam avāpnoti
na cehājāyate punaḥ
//
anena vidhinā dehaṃ
sādayan vijita-indriyaḥ
/
brahma-lokam avāpnoti
na ca ihā ajāyate punaḥ
//
3. vivāha-prakaraṇam
gurave tu varaṃ dattvā
snāyād vā tadanujñayā
/
vedaṃ vratāni vā pāraṃ
nītvā hy ubhayam eva vā
//
gurave tu varaṃ dattvā
snāyād vā tad-anujñayā
/
vedaṃ vratāni vā pāraṃ
nītvā hy ubhayam eva vā
//
aviplutabrahmacaryo
lakṣaṇyāṃ striyam udvahet
/
ananyapūrvikāṃ kāntām
asapiṇḍāṃ yavīyasīm
//
avipluta-brahma-caryo
lakṣaṇyāṃ striyam udvahet
/
ananya-pūrvikāṃ kāntām
asapiṇḍāṃ yavīyasīm
//
arogiṇīṃ bhrātṛmatīm
asamānārṣagotrajān
/
pañcamāt saptamād ūrdhvaṃ
mātṛtaḥ pitṛtas tathā
//
arogiṇīṃ bhrātṛmatīm
asamāna-ārṣa-gotrajān
/
pañcamāt saptamād ūrdhvaṃ
mātṛtaḥ pitṛtas tathā
//
daśapūruṣavikhyātāc
chrotriyāṇāṃ mahākulāt
/
sphītād api na saṃcāri
rogadoṣasamanvitāt
//
daśa-pūruṣa-vikhyātāc
chrotriyāṇāṃ mahā-kulāt
/
sphītād api na saṃcāri
roga-doṣa-samanvitāt
//
etair eva guṇair yuktaḥ
savarṇaḥ śrotriyo varaḥ
/
yatnāt parīkṣitaḥ puṃstve
yuvā dhīmān janapriyaḥ
//
etair eva guṇair yuktaḥ
savarṇaḥ śrotriyo varaḥ
/
yatnāt parīkṣitaḥ puṃstve
yuvā dhīmān jana-priyaḥ
//
yad ucyate dvijātīnāṃ
śūdrād dāropasaṃgrahaḥ
/
naitan mama mataṃ yasmāt
tatrāyaṃ jāyate svayam
//
yad ucyate dvijātīnāṃ
śūdrād dāra-upasaṃgrahaḥ
/
na etan mama mataṃ yasmāt
tatra ayaṃ jāyate svayam
//
tisro varṇānupūrvyeṇa
dve tathaikā yathākramam
/
brāhmaṇakṣatriyaviśāṃ
bhāryā svā śūdrajanmanaḥ
//
tisro varṇa-ānupūrvyeṇa
dve tatha aikā yathā-kramam
/
brāhmaṇa-kṣatriya-viśāṃ
bhāryā svā śūdra-janmanaḥ
//
brāhmo vivāha āhūya
dīyate śaktyalaṃkṛtā
/
tajjaḥ punāty ubhayataḥ
puruṣān ekaviṃśatim
//
brāhmo vivāha āhūya
dīyate śakty-alaṃkṛtā
/
tajjaḥ punāty ubhayataḥ
puruṣān ekaviṃśatim
//
yajñastha ṛtvije daiva
ādāyārṣas tu godvayam
/
caturdaśa prathamajaḥ
punāty uttarajaś ca ṣaṭ
//
yajñastha ṛtvije daiva
ādāyā arṣas tu go-dvayam
/
caturdaśa prathamajaḥ
punāty uttarajaś ca ṣaṭ
//
ity uktvā caratāṃ dharmaṃ
saha yā dīyate 'rthine
/
sa kāyaḥ pāvayet tajjaḥ
ṣaṭ ṣaḍvaṃśyān sahātmanā
//
ity uktvā caratāṃ dharmaṃ
saha yā dīyate 'rthine
/
sa kāyaḥ pāvayet tajjaḥ
ṣaṭ ṣaḍ-vaṃśyān sahā atmanā
//
āsuro draviṇādānād
gāndharvaḥ samayān mithaḥ
/
rākṣaso yuddhaharaṇāt
paiśācaḥ kanyakāchalāt
//
āsuro draviṇa-ādānād
gāndharvaḥ samayān mithaḥ
/
rākṣaso yuddha-haraṇāt
paiśācaḥ kanyakā-chalāt
//
pāṇir grāhyaḥ savarṇāsu
gṛhṇīyāt kṣatriyā śaram
/
vaiśyā pratodam ādadyād
vedane tv agrajanmanaḥ
//
pāṇir grāhyaḥ savarṇāsu
gṛhṇīyāt kṣatriyā śaram
/
vaiśyā pratodam ādadyād
vedane tv agra-janmanaḥ
//
pitā pitāmaho bhrātā
sakulyo jananī tathā
/
kanyāpradaḥ pūrvanāśe
prakṛtisthaḥ paraḥ paraḥ
//
pitā pitāmaho bhrātā
sakulyo jananī tathā
/
kanyā-pradaḥ pūrva-nāśe
prakṛtisthaḥ paraḥ paraḥ
//
aprayacchan samāpnoti
bhrūṇahatyām ṛtāv ṛtau
/
gamyaṃ tv abhāve dātṝṇāṃ
kanyā kuryāt svayaṃvaram
//
aprayacchan samāpnoti
bhrūṇa-hatyām ṛtāv ṛtau
/
gamyaṃ tv abhāve dātṝṇāṃ
kanyā kuryāt svayaṃvaram
//
sakṛt pradīyate kanyā
haraṃs tāṃ coradaṇḍabhāk
/
dattām api haret pūrvāc
chreyāṃś ced vara āvrajet
//
sakṛt pradīyate kanyā
haraṃs tāṃ cora-daṇḍa-bhāk
/
dattām api haret pūrvāc
chreyāṃś ced vara āvrajet
//
anākhyāya dadad doṣaṃ
daṇḍya uttamasāhasam
/
aduṣṭāṃ tu tyajan daṇḍyo
dūṣayaṃs tu mṛṣā śatam
//
anākhyāya dadad doṣaṃ
daṇḍya uttama-sāhasam
/
aduṣṭāṃ tu tyajan daṇḍyo
dūṣayaṃs tu mṛṣā śatam
//
akṣatā ca kṣatā caiva
punarbhūḥ saṃskṛtā punaḥ
/
svairiṇī yā patiṃ hitvā
savarṇaṃ kāmataḥ śrayet
//
akṣatā ca kṣatā caiva
punar-bhūḥ saṃskṛtā punaḥ
/
svairiṇī yā patiṃ hitvā
savarṇaṃ kāmataḥ śrayet
//
aputrāṃ gurvanujñāto
devaraḥ putrakāmyayā
/
sapiṇḍo vā sagotro vā
ghṛtābhyakta ṛtāv iyāt
//
aputrāṃ gurv-anujñāto
devaraḥ putra-kāmyayā
/
sapiṇḍo vā sagotro vā
ghṛta-abhyakta ṛtāv iyāt
//
āgarbhasaṃbhavād gacchet
patitas tv anyathā bhavet
/
anena vidhinā jātaḥ
kṣetrajo 'sya bhavet sutaḥ
//
ā-garbha-saṃbhavād gacchet
patitas tv anyathā bhavet
/
anena vidhinā jātaḥ
kṣetrajo 'sya bhavet sutaḥ
//
hṛtādhikārāṃ malināṃ
piṇḍamātropajīvinām
/
paribhūtām adhaḥśayyāṃ
vāsayed vyabhicāriṇīm
//
hṛta-adhikārāṃ malināṃ
piṇḍa-mātra-upajīvinām
/
paribhūtām adhaḥ-śayyāṃ
vāsayed vyabhicāriṇīm
//
somaḥ śaucaṃ dadāv āsāṃ
gandharvaś ca śubhāṃ giram
/
pāvakaḥ sarvamedhyatvaṃ
medhyā vai yoṣito hy ataḥ
//
somaḥ śaucaṃ dadāv āsāṃ
gandharvaś ca śubhāṃ giram
/
pāvakaḥ sarva-medhyatvaṃ
medhyā vai yoṣito hy ataḥ
//
vyabhicārād ṛtau śuddhir
garbhe tyāgo vidhīyate
/
garbhabhartṛvadhādau ca
tathā mahati pātake
//
vyabhicārād ṛtau śuddhir
garbhe tyāgo vidhīyate
/
garbha-bhartṛ-vadha-ādau ca
tathā mahati pātake
//
surāpī vyādhitā dhūrtā
vandhyārthaghny apriyaṃvadā
/
strīprasūś cādhivettavyā
puruṣadveṣiṇī tathā
//
surāpī vyādhitā dhūrtā
vandhya ārthaghny apriyaṃ-vadā
/
strī-prasūś ca adhivettavyā
puruṣa-dveṣiṇī tathā
//
adhivinnā tu bhartavyā
mahad eno 'nyathā bhavet
/
yatrānukūlyaṃ daṃpatyos
trivargas tatra vardhate
//
adhivinnā tu bhartavyā
mahad eno 'nyathā bhavet
/
yatrā anukūlyaṃ daṃpatyos
trivargas tatra vardhate
//
mṛte jīvati vā patyau
yā nānyam upagacchati
/
seha kīrtim avāpnoti
modate comayā saha
//
mṛte jīvati vā patyau
yā na anyam upagacchati
/
sa īha kīrtim avāpnoti
modate ca umayā saha
//
ājñāsaṃpādinīṃ dakṣāṃ
vīrasūṃ priyavādinīm
/
tyajan dāpyas tṛtīyāṃśam
adravyo bharaṇaṃ striyāḥ
//
ājñā-saṃpādinīṃ dakṣāṃ
vīrasūṃ priya-vādinīm
/
tyajan dāpyas tṛtīya-aṃśam
adravyo bharaṇaṃ striyāḥ
//
strībhir bhartṛvacaḥ kāryam
eṣa dharmaḥ paraḥ striyāḥ
/
āśuddheḥ saṃpratīkṣyo hi
mahāpātakadūṣitaḥ
//
strībhir bhartṛ-vacaḥ kāryam
eṣa dharmaḥ paraḥ striyāḥ
/
ā-śuddheḥ saṃpratīkṣyo hi
mahā-pātaka-dūṣitaḥ
//
lokānantyaṃ divaḥ prāptiḥ
putrapautraprapautrakaiḥ
/
yasmāt tasmāt striyaḥ sevyāḥ
kartavyāś ca surakṣitāḥ
//
loka-ānantyaṃ divaḥ prāptiḥ
putra-pautra-prapautrakaiḥ
/
yasmāt tasmāt striyaḥ sevyāḥ
kartavyāś ca su-rakṣitāḥ
//
ṣoḍaśartuniśāḥ strīṇāṃ
tasmin yugmāsu saṃviśet
/
brahmacāry eva parvāṇy
ādyāś catasras tu varjayet
//
ṣoḍaśartu-niśāḥ strīṇāṃ
tasmin yugmāsu saṃviśet
/
brahma-cāry eva parvāṇy
ādyāś catasras tu varjayet
//
evaṃ gacchan striyaṃ kṣāmāṃ
maghāṃ mūlaṃ ca varjayet
/
sustha indau sakṛt putraṃ
lakṣaṇyaṃ janayet pumān
//
evaṃ gacchan striyaṃ kṣāmāṃ
maghāṃ mūlaṃ ca varjayet
/
sustha indau sakṛt putraṃ
lakṣaṇyaṃ janayet pumān
//
yathākāmī bhaved vāpi
strīṇāṃ varam anusmaran
/
svadāranirataś caiva
striyo rakṣyā yataḥ smṛtāḥ
//
yathā-kāmī bhaved va āpi
strīṇāṃ varam anusmaran
/
sva-dāra-nirataś caiva
striyo rakṣyā yataḥ smṛtāḥ
//
bhartṛbhrātṛpitṛjñāti
śvaśrūśvaśuradevaraiḥ
/
bandhubhiś ca striyaḥ pūjyā
bhūṣaṇācchādanāśanaiḥ
//
bhartṛ-bhrātṛ-pitṛ-jñāti
śvaśrū-śvaśura-devaraiḥ
/
bandhubhiś ca striyaḥ pūjyā
bhūṣaṇa-ācchādana-aśanaiḥ
//
saṃyatopaskarā dakṣā
hṛṣṭā vyayaparāṅmukhī
/
kuryāc chvaśurayoḥ pāda
vandanaṃ bhartṛtatparā
//
saṃyata-upaskarā dakṣā
hṛṣṭā vyaya-parāṅ-mukhī
/
kuryāc chvaśurayoḥ pāda
vandanaṃ bhartṛ-tat-parā
//
krīḍāṃ śarīrasaṃskāraṃ
samājotsavadarśanam
/
hāsyaṃ paragṛhe yānaṃ
tyajet proṣitabhartṛkā
//
krīḍāṃ śarīra-saṃskāraṃ
samāja-utsava-darśanam
/
hāsyaṃ para-gṛhe yānaṃ
tyajet proṣita-bhartṛkā
//
rakṣet kanyāṃ pitā vinnāṃ
patiḥ putrās tu vārdhake
/
abhāve jñātayas teṣāṃ
na svātantryaṃ kvacit striyāḥ
//
rakṣet kanyāṃ pitā vinnāṃ
patiḥ putrās tu vārdhake
/
abhāve jñātayas teṣāṃ
na svātantryaṃ kvacit striyāḥ
//
pitṛmātṛsutabhrātṛ
śvaśrūśvaśuramātulaiḥ
/
hīnā na syād vinā bhartrā
garhaṇīyānyathā bhavet
//
pitṛ-mātṛ-suta-bhrātṛ
śvaśrū-śvaśura-mātulaiḥ
/
hīnā na syād vinā bhartrā
garhaṇīya ānyathā bhavet
//
patipriyahite yuktā
svācārā vijitendriyā
/
seha kīrtim avāpnoti
pretya cānuttamāṃ gatim
//
pati-priya-hite yuktā
sva-ācārā vijita-indriyā
/
sa īha kīrtim avāpnoti
pretya ca anuttamāṃ gatim
//
satyām anyāṃ savarṇāyāṃ
dharmakāryaṃ na kārayet
/
savarṇāsu vidhau dharmye
jyeṣṭhayā na vinetarā
//
satyām anyāṃ savarṇāyāṃ
dharma-kāryaṃ na kārayet
/
savarṇāsu vidhau dharmye
jyeṣṭhayā na vina ītarā
//
dāhayitvāgnihotreṇa
striyaṃ vṛttavatīṃ patiḥ
/
āhared vidhivad dārān
agnīṃś caivāvilambayan
//
dāhayitva āgni-hotreṇa
striyaṃ vṛttavatīṃ patiḥ
/
āhared vidhivad dārān
agnīṃś caiva avilambayan
//
4. varṇa-jāti-viveka-prakaraṇam
savarṇebhyaḥ savarṇāsu
jāyante hi sajātayaḥ
/
anindyeṣu vivāheṣu
putrāḥ saṃtānavardhanāḥ
//
savarṇebhyaḥ savarṇāsu
jāyante hi sajātayaḥ
/
anindyeṣu vivāheṣu
putrāḥ saṃtāna-vardhanāḥ
//
viprān mūrdhāvasikto hi
kṣatriyāyāṃ viśaḥ striyām
/
ambaṣṭhaḥ śūdryāṃ niṣādo
jātaḥ pāraśavo 'pi vā
//
viprān mūrdha-avasikto hi
kṣatriyāyāṃ viśaḥ striyām
/
ambaṣṭhaḥ śūdryāṃ niṣādo
jātaḥ pāraśavo 'pi vā
//
vaiśyāśūdryos tu rājanyān
māhiṣyograu sutau smṛtau
/
vaiśyāt tu karaṇaḥ śūdryāṃ
vinnāsv eṣa vidhiḥ smṛtaḥ
//
vaiśyā-śūdryos tu rājanyān
māhiṣya-ugrau sutau smṛtau
/
vaiśyāt tu karaṇaḥ śūdryāṃ
vinnāsv eṣa vidhiḥ smṛtaḥ
//
brāhmaṇyāṃ kṣatriyāt sūto
vaiśyād vaidehakas tathā
/
śūdrāj jātas tu caṇḍālaḥ
sarvadharmabahiṣkṛtaḥ
//
brāhmaṇyāṃ kṣatriyāt sūto
vaiśyād vaidehakas tathā
/
śūdrāj jātas tu caṇḍālaḥ
sarva-dharma-bahiṣ-kṛtaḥ
//
kṣatriyā māgadhaṃ vaiśyāc
chūdrāt kṣattāram eva ca
/
śūdrād āyogavaṃ vaiśyā
janayāmāsa vai sutam
//
kṣatriyā māgadhaṃ vaiśyāc
chūdrāt kṣattāram eva ca
/
śūdrād āyogavaṃ vaiśyā
janayām-āsa vai sutam
//
māhiṣyeṇa karaṇyāṃ tu
rathakāraḥ prajāyate
/
asatsantas tu vijñeyāḥ
pratilomānulomajāḥ
//
māhiṣyeṇa karaṇyāṃ tu
ratha-kāraḥ prajāyate
/
asat-santas tu vijñeyāḥ
pratiloma-anulomajāḥ
//
jātyutkarṣo yuge jñeyaḥ
saptame pañcame 'pi vā
/
vyatyaye karmaṇāṃ sāmyaṃ
pūrvavac cādharottaram
//
jāty-utkarṣo yuge jñeyaḥ
saptame pañcame 'pi vā
/
vyatyaye karmaṇāṃ sāmyaṃ
pūrvavac ca adhara-uttaram
//
5. gṛhastha-dharma-prakaraṇam
karma smārtaṃ vivāhāgnau
kurvīta pratyahaṃ gṛhī
/
dāyakālāhṛte vāpi
śrautaṃ vaitānikāgniṣu
//
karma smārtaṃ vivāha-agnau
kurvīta pratyahaṃ gṛhī
/
dāya-kāla-āhṛte va āpi
śrautaṃ vaitānika-agniṣu
//
śarīracintāṃ nirvartya
kṛtaśaucavidhir dvijaḥ
/
prātaḥsaṃdhyām upāsīta
dantadhāvanapūrvakam
//
śarīra-cintāṃ nirvartya
kṛta-śauca-vidhir dvijaḥ
/
prātaḥ-saṃdhyām upāsīta
danta-dhāvana-pūrvakam
//
hutvāgnīn sūryadaivatyān
japen mantrān samāhitaḥ
/
vedārthān adhigacchec ca
śāstrāṇi vividhāni ca
//
hutva āgnīn sūrya-daivatyān
japen mantrān samāhitaḥ
/
veda-arthān adhigacchec ca
śāstrāṇi vividhāni ca
//
upeyād īśvaraṃ caiva
yogakṣemārthasiddhaye
/
snātvā devān pitṝṃś caiva
tarpayed arcayet tathā
//
upeyād īśvaraṃ caiva
yoga-kṣema-artha-siddhaye
/
snātvā devān pitṝṃś caiva
tarpayed arcayet tathā
//
vedātharvapurāṇāni
setihāsāni śaktitaḥ
/
japayajñaprasiddhyarthaṃ
vidyāṃ cādhyātmikīṃ japet
//
veda-atharva-purāṇāni
sa-itihāsāni śaktitaḥ
/
japa-yajña-prasiddhy-arthaṃ
vidyāṃ cā adhyātmikīṃ japet
//
balikarmasvadhāhoma
svādhyāyātithisatkriyāḥ
/
bhūtapitramarabrahma
manuṣyāṇāṃ mahāmakhāḥ
//
bali-karma-svadhā-homa
svādhyāya-atithi-satkriyāḥ
/
bhūta-pitr-amara-brahma
manuṣyāṇāṃ mahā-makhāḥ
//
devebhyaś ca hutād annāc
cheṣād bhūtabaliṃ haret
/
annaṃ bhūmau śvacāṇḍāla
vāyasebhyaś ca nikṣipet
//
devebhyaś ca hutād annāc
cheṣād bhūta-baliṃ haret
/
annaṃ bhūmau śva-cāṇḍāla
vāyasebhyaś ca nikṣipet
//
annaṃ pitṛmanuṣyebhyo
deyam apy anvahaṃ jalam
/
svādhyāyaṃ satataṃ kuryān
na paced annam ātmane
//
annaṃ pitṛ-manuṣyebhyo
deyam apy anvahaṃ jalam
/
svādhyāyaṃ satataṃ kuryān
na paced annam ātmane
//
bālasvavāsinīvṛddha
garbhiṇyāturakanyakāḥ
/
saṃbhojyātithibhṛtyāṃś ca
daṃpatyoḥ śeṣabhojanam
//
bāla-sva-vāsinī-vṛddha
garbhiṇy-ātura-kanyakāḥ
/
saṃbhojya atithi-bhṛtyāṃś ca
daṃpatyoḥ śeṣa-bhojanam
//
āpośanenopariṣṭād
adhastād aśnatā tathā
/
anagnam amṛtaṃ caiva
kāryam annaṃ dvijanmanā
//
āpośanena upariṣṭād
adhastād aśnatā tathā
/
anagnam amṛtaṃ caiva
kāryam annaṃ dvijanmanā
//
atithitvena varṇānāṃ
deyaṃ śaktyānupūrvaśaḥ
/
apraṇodyo 'tithiḥ sāyam
api vāgbhūtṛṇodakaiḥ
//
atithitvena varṇānāṃ
deyaṃ śaktya ānupūrvaśaḥ
/
apraṇodyo 'tithiḥ sāyam
api vāg-bhū-tṛṇa-udakaiḥ
//
satkṛtya bhikṣave bhikṣā
dātavyā savratāya ca
/
bhojayec cāgatān kāle
sakhisaṃbandhibāndhavān
//
sat-kṛtya bhikṣave bhikṣā
dātavyā sa-vratāya ca
/
bhojayec cā agatān kāle
sakhi-saṃbandhi-bāndhavān
//
mahokṣaṃ vā mahājaṃ vā
śrotriyāyopakalpayet
/
satkriyānvāsanaṃ svādu
bhojanaṃ sūnṛtaṃ vacaḥ
//
mahā-ukṣaṃ vā mahājaṃ vā
śrotriyāya upakalpayet
/
satkriya ānvāsanaṃ svādu
bhojanaṃ sūnṛtaṃ vacaḥ
//
pratisaṃvatsaraṃ tv arghyāḥ
snātakācāryapārthivāḥ
/
priyo vivāhyaś ca tathā
yajñaṃ praty ṛtvijaḥ punaḥ
//
pratisaṃvatsaraṃ tv arghyāḥ
snātaka-ācārya-pārthivāḥ
/
priyo vivāhyaś ca tathā
yajñaṃ praty ṛtvijaḥ punaḥ
//
adhvanīno 'tithir jñeyaḥ
śrotriyo vedapāragaḥ
/
mānyāv etau gṛhasthasya
brahmalokam abhīpsataḥ
//
adhvanīno 'tithir jñeyaḥ
śrotriyo veda-pāragaḥ
/
mānyāv etau gṛhasthasya
brahma-lokam abhīpsataḥ
//
parapākarucir na syād
anindyāmantraṇād ṛte
/
vākpāṇipādacāpalyaṃ
varjayec cātibhojanam
//
para-pāka-rucir na syād
anindya-āmantraṇād ṛte
/
vāk-pāṇi-pāda-cāpalyaṃ
varjayec ca ati-bhojanam
//
atithiṃ śrotriyaṃ tṛptam
āsīmantam anuvrajet
/
ahaḥśeṣaṃ sahāsīta
śiṣṭair iṣṭaiś ca bandhubhiḥ
//
atithiṃ śrotriyaṃ tṛptam
ā-sīmantam anuvrajet
/
ahaḥ-śeṣaṃ sahā asīta
śiṣṭair iṣṭaiś ca bandhubhiḥ
//
upāsya paścimāṃ saṃdhyāṃ
hutvāgnīṃs tān upāsya ca
/
bhṛtyaiḥ parivṛto bhuktvā
nātitṛptyātha saṃviśet
//
upāsya paścimāṃ saṃdhyāṃ
hutva āgnīṃs tān upāsya ca
/
bhṛtyaiḥ parivṛto bhuktvā
na atitṛptya ātha saṃviśet
//
brāhme muhūrte cotthāya
cintayed ātmano hitam
/
dharmārthakāmān sve kāle
yathāśakti na hāpayet
//
brāhme muhūrte ca utthāya
cintayed ātmano hitam
/
dharma-artha-kāmān sve kāle
yathā-śakti na hāpayet
//
vidyākarmavayobandhu
vittair mānyā yathākramam
/
etaiḥ prabhūtaiḥ śūdro 'pi
vārdhake mānam arhati
//
vidyā-karma-vayo-bandhu
vittair mānyā yathā-kramam
/
etaiḥ prabhūtaiḥ śūdro 'pi
vārdhake mānam arhati
//
vṛddhabhārinṛpasnāta
strīrogivaracakriṇām
/
panthā deyo nṛpas teṣāṃ
mānyaḥ snātaś ca bhūpateḥ
//
vṛddha-bhāri-nṛpa-snāta
strī-rogi-vara-cakriṇām
/
panthā deyo nṛpas teṣāṃ
mānyaḥ snātaś ca bhūpateḥ
//
ijyādhyayanadānāni
vaiśyasya kṣatriyasya ca
/
pratigraho 'dhiko vipre
yājanādhyāpane tathā
//
ijyā-adhyayana-dānāni
vaiśyasya kṣatriyasya ca
/
pratigraho 'dhiko vipre
yājana-adhyāpane tathā
//
pradhānaṃ kṣatriye karma
prajānāṃ paripālanam
/
kusīdakṛṣivāṇijya
pāśupālyaṃ viśaḥ smṛtam
//
pradhānaṃ kṣatriye karma
prajānāṃ paripālanam
/
kusīda-kṛṣi-vāṇijya
pāśupālyaṃ viśaḥ smṛtam
//
śūdrasya dvijaśuśrūṣā
tayājīvan vaṇig bhavet
/
śilpair vā vividhair jīved
dvijātihitam ācaran
//
śūdrasya dvija-śuśrūṣā
taya ājīvan vaṇig bhavet
/
śilpair vā vividhair jīved
dvijāti-hitam ācaran
//
bhāryāratiḥ śucir bhṛtya
bhartā śrāddhakriyārataḥ
/
namaskāreṇa mantreṇa
pañcayajñān na hāpayet
//
bhāryā-ratiḥ śucir bhṛtya
bhartā śrāddha-kriyā-rataḥ
/
namas-kāreṇa mantreṇa
pañca-yajñān na hāpayet
//
ahiṃsā satyam asteyaṃ
śaucam indriyanigrahaḥ
/
dānaṃ damo dayā kṣāntiḥ
sarveṣāṃ dharmasādhanam
//
ahiṃsā satyam asteyaṃ
śaucam indriya-nigrahaḥ
/
dānaṃ damo dayā kṣāntiḥ
sarveṣāṃ dharma-sādhanam
//
vayobuddhyarthavāgveṣa
śrutābhijanakarmaṇām
/
ācaret sadṛśīṃ vṛttim
ajihmām aśaṭhāṃ tathā
//
vayo-buddhy-artha-vāg-veṣa
śruta-abhijana-karmaṇām
/
ācaret sadṛśīṃ vṛttim
ajihmām aśaṭhāṃ tathā
//
traivārṣikādhikānno yaḥ
sa hi somaṃ pibed dvijaḥ
/
prāksaumikīḥ kriyāḥ kuryād
yasyānnaṃ vārṣikaṃ bhavet
//
traivārṣika-adhika-anno yaḥ
sa hi somaṃ pibed dvijaḥ
/
prāk-saumikīḥ kriyāḥ kuryād
yasya annaṃ vārṣikaṃ bhavet
//
pratisaṃvatsaraṃ somaḥ
paśuḥ pratyayanaṃ tathā
/
kartavyāgrayaṇeṣṭiś ca
cāturmāsyāni caiva hi
//
pratisaṃvatsaraṃ somaḥ
paśuḥ pratyayanaṃ tathā
/
kartavyā āgrayaṇa-iṣṭiś ca
cāturmāsyāni caiva hi
//
eṣām asaṃbhave kuryād
iṣṭiṃ vaiśvānarīṃ dvijaḥ
/
hīnakalpaṃ na kurvīta
sati dravye phalapradam
//
eṣām asaṃbhave kuryād
iṣṭiṃ vaiśvānarīṃ dvijaḥ
/
hīna-kalpaṃ na kurvīta
sati dravye phala-pradam
//
cāṇḍālo jāyate yajña
karaṇāc chūdrabhikṣitāt
/
yajñārthaṃ labdham adadad
bhāsaḥ kāko 'pi vā bhavet
//
cāṇḍālo jāyate yajña
karaṇāc chūdra-bhikṣitāt
/
yajña-arthaṃ labdham adadad
bhāsaḥ kāko 'pi vā bhavet
//
kuśūlakumbhīdhānyo vā
tryāhiko 'śvastano 'pi vā
/
jīved vāpi śiloñchena
śreyān eṣāṃ paraḥ paraḥ
//
kuśūla-kumbhī-dhānyo vā
tryāhiko 'śvastano 'pi vā
/
jīved va āpi śila-uñchena
śreyān eṣāṃ paraḥ paraḥ
//
6. snātaka-dharma-prakaraṇam
na svādhyāyavirodhyartham
īheta na yatas tataḥ
/
na viruddhaprasaṅgena
saṃtoṣī ca bhavet sadā
//
na svādhyāya-virodhy-artham
īheta na yatas tataḥ
/
na viruddha-prasaṅgena
saṃtoṣī ca bhavet sadā
//
rājāntevāsiyājyebhyaḥ
sīdann icched dhanaṃ kṣudhā
/
dambhihaitukapākhaṇḍi
bakavṛttīṃś ca varjayet
//
rāja-antevāsi-yājyebhyaḥ
sīdann icched dhanaṃ kṣudhā
/
dambhi-haituka-pākhaṇḍi
baka-vṛttīṃś ca varjayet
//
śuklāmbaradharo nīca
keśaśmaśrunakhaḥ śuciḥ
/
na bhāryādarśane 'śnīyān
naikavāsā na saṃsthitaḥ
//
śukla-ambara-dharo nīca
keśa-śmaśru-nakhaḥ śuciḥ
/
na bhāryā-darśane 'śnīyān
na eka-vāsā na saṃsthitaḥ
//
na saṃśayaṃ prapadyeta
nākasmād apriyaṃ vadet
/
nāhitaṃ nānṛtaṃ caiva
na stenaḥ syān na vārdhuṣī
//
na saṃśayaṃ prapadyeta
na akasmād apriyaṃ vadet
/
na ahitaṃ na anṛtaṃ caiva
na stenaḥ syān na vārdhuṣī
//
dākṣāyaṇī brahmasūtrī
veṇumān sakamaṇḍaluḥ
/
kuryāt pradakṣiṇaṃ deva
mṛdgovipravanaspatīn
//
dākṣāyaṇī brahma-sūtrī
veṇumān sa-kamaṇḍaluḥ
/
kuryāt pradakṣiṇaṃ deva
mṛd-go-vipra-vanaspatīn
//
na tu mehen nadīchāyā
vartmagoṣṭhāmbubhasmasu
/
na pratyagnyarkagosoma
saṃdhyāmbustrīdvijanmanaḥ
//
na tu mehen nadī-chāyā
vartma-goṣṭha-ambu-bhasmasu
/
na pratyagny-arka-go-soma
saṃdhyā-ambu-strī-dvijanmanaḥ
//
nekṣetārkaṃ na nagnāṃ strīṃ
na ca saṃsṛṣṭamaithunām
/
na ca mūtraṃ purīṣaṃ vā
nāśucī rāhutārakāḥ
//
nā ikṣeta arkaṃ na nagnāṃ strīṃ
na ca saṃsṛṣṭa-maithunām
/
na ca mūtraṃ purīṣaṃ vā
na aśucī rāhu-tārakāḥ
//
ayaṃ me vajra ity evaṃ
sarvaṃ mantram udīrayet
/
varṣaty aprāvṛto gacchet
svapet pratyakśirā na ca
//
ayaṃ me vajra ity evaṃ
sarvaṃ mantram udīrayet
/
varṣaty aprāvṛto gacchet
svapet pratyak-śirā na ca
//
ṣṭhīvanāsṛkśakṛnmūtra
retāṃsy apsu na nikṣipet
/
pādau pratāpayen nāgnau
na cainam abhilaṅghayet
//
ṣṭhīvana-asṛk-śakṛn-mūtra
retāṃsy apsu na nikṣipet
/
pādau pratāpayen na agnau
na ca enam abhilaṅghayet
//
jalaṃ piben nāñjalinā
na śayānaṃ prabodhayet
/
nākṣaiḥ krīḍen na dharmaghnair
vyādhitair vā na saṃviśet
//
jalaṃ piben na añjalinā
na śayānaṃ prabodhayet
/
na akṣaiḥ krīḍen na dharmaghnair
vyādhitair vā na saṃviśet
//
viruddhaṃ varjayet karma
pretadhūmaṃ nadītaram
/
keśabhasmatuṣāṅgāra
kapāleṣu ca saṃsthitim
//
viruddhaṃ varjayet karma
preta-dhūmaṃ nadī-taram
/
keśa-bhasma-tuṣa-aṅgāra
kapāleṣu ca saṃsthitim
//
nācakṣīta dhayantīṃ gāṃ
nādvāreṇa viśet kvacit
/
na rājñaḥ pratigṛhṇīyāl
lubdhasyocchāstravartinaḥ
//
nā acakṣīta dhayantīṃ gāṃ
na advāreṇa viśet kvacit
/
na rājñaḥ pratigṛhṇīyāl
lubdhasya ucchāstra-vartinaḥ
//
pratigrahe sūnicakri
dhvajiveśyānarādhipāḥ
/
duṣṭā daśaguṇaṃ pūrvāt
pūrvād ete yathākramam
//
pratigrahe sūni-cakri
dhvaji-veśyā-nara-adhipāḥ
/
duṣṭā daśa-guṇaṃ pūrvāt
pūrvād ete yathā-kramam
//
adhyāyānām upākarma
śrāvaṇyāṃ śravaṇena vā
/
hastenauṣadhibhāve vā
pañcamyāṃ śrāvaṇasya tu
//
adhyāyānām upākarma
śrāvaṇyāṃ śravaṇena vā
/
hastena oṣadhi-bhāve vā
pañcamyāṃ śrāvaṇasya tu
//
pauṣamāsasya rohiṇyām
aṣṭakāyām athāpi vā
/
jalānte chandasāṃ kuryād
utsargaṃ vidhivad bahiḥ
//
pauṣa-māsasya rohiṇyām
aṣṭakāyām atha api vā
/
jala-ante chandasāṃ kuryād
utsargaṃ vidhivad bahiḥ
//
tryahaṃ preteṣv anadhyāyaḥ
śiṣyartviggurubandhuṣu
/
upākarmaṇi cotsarge
svaśākhāśrotriye tathā
//
tryahaṃ preteṣv anadhyāyaḥ
śiṣyartvig-guru-bandhuṣu
/
upākarmaṇi ca utsarge
sva-śākhā-śrotriye tathā
//
saṃdhyāgarjitanirghāta
bhūkaṃpolkānipātane
/
samāpya vedaṃ dyuniśam
āraṇyakam adhītya ca
//
saṃdhyā-garjita-nirghāta
bhū-kaṃpa-ulkā-nipātane
/
samāpya vedaṃ dyu-niśam
āraṇyakam adhītya ca
//
pañcadaśyāṃ caturdaśyām
aṣṭamyāṃ rāhusūtake
/
ṛtusaṃdhiṣu bhuktvā vā
śrāddhikaṃ pratigṛhya ca
//
pañcadaśyāṃ caturdaśyām
aṣṭamyāṃ rāhu-sūtake
/
ṛtu-saṃdhiṣu bhuktvā vā
śrāddhikaṃ pratigṛhya ca
//
paśumaṇḍūkanakula
śvāhimārjāramūṣakaiḥ
/
kṛte 'nantare tv ahorātraṃ
śakrapāte tathocchraye
//
paśu-maṇḍūka-nakula
śva-ahi-mārjāra-mūṣakaiḥ
/
kṛte 'nantare tv ahorātraṃ
śakra-pāte tatha ūcchraye
//
śvakroṣṭṛgardabholūka
sāmabāṇārtaniḥsvane
/
amedhyaśavaśūdrāntya
śmaśānapatitāntike
//
śva-kroṣṭṛ-gardabha-ulūka
sāma-bāṇa-ārta-niḥsvane
/
amedhya-śava-śūdra-antya
śmaśāna-patita-antike
//
deśe 'śucāv ātmani ca
vidyutstanitasaṃplave
/
bhuktvārdrapāṇir ambho 'ntar
ardharātre 'timārute
//
deśe 'śucāv ātmani ca
vidyut-stanita-saṃplave
/
bhuktvā ārdra-pāṇir ambho 'ntar
ardha-rātre 'ti-mārute
//
pāṃsupravarṣe digdāhe
saṃdhyānīhārabhītiṣu
/
dhāvataḥ pūtigandhe ca
śiṣṭe ca gṛham āgate
//
pāṃsu-pravarṣe dig-dāhe
saṃdhyā-nīhāra-bhītiṣu
/
dhāvataḥ pūti-gandhe ca
śiṣṭe ca gṛham āgate
//
kharoṣṭrayānahastyaśva
nauvṛkṣeriṇarohaṇe
/
saptatriṃśadanadhyāyān
etāṃs tātkālikān viduḥ
//
khara-uṣṭra-yāna-hasty-aśva
nau-vṛkṣa-iriṇa-rohaṇe
/
sapta-triṃśad-anadhyāyān
etāṃs tātkālikān viduḥ
//
devartviksnātakācārya
rājñāṃ chāyāṃ parastriyāḥ
/
nākrāmed raktaviṇmūtra
ṣṭhīvanodvartanādi ca
//
devartvik-snātaka-ācārya
rājñāṃ chāyāṃ para-striyāḥ
/
nā akrāmed rakta-viṇ-mūtra
ṣṭhīvana-udvartana-ādi ca
//
viprāhikṣatriyātmāno
nāvajñeyāḥ kadācana
/
āmṛtyoḥ śriyam ākāṅkṣen
na kaṃcin marmaṇi spṛśet
//
vipra-ahi-kṣatriya-ātmāno
na avajñeyāḥ kadācana
/
ā-mṛtyoḥ śriyam ākāṅkṣen
na kaṃcin marmaṇi spṛśet
//
dūrād ucchiṣṭaviṇmūtra
pādāmbhāṃsi samutsṛjet
/
śrutismṛtyuditaṃ samyaṅ
nityam ācāram ācaret
//
dūrād ucchiṣṭa-viṇ-mūtra
pāda-ambhāṃsi samutsṛjet
/
śruti-smṛty-uditaṃ samyaṅ
nityam ācāram ācaret
//
gobrāhmaṇānalānnāni
noccchiṣṭo na padā spṛśet
/
na nindātāḍane kuryāt
putraṃ śiṣyaṃ ca tāḍayet
//
go-brāhmaṇa-anala-annāni
na uccchiṣṭo na padā spṛśet
/
na nindā-tāḍane kuryāt
putraṃ śiṣyaṃ ca tāḍayet
//
karmaṇā manasā vācā
yatnād dharmaṃ samācaret
/
asvargyaṃ lokavidviṣṭaṃ
dharmyam apy ācaren na tu
//
karmaṇā manasā vācā
yatnād dharmaṃ samācaret
/
asvargyaṃ loka-vidviṣṭaṃ
dharmyam apy ācaren na tu
//
mātṛpitratithibhrātṛ
jāmisaṃbandhimātulaiḥ
/
vṛddhabālāturācārya
vaidyasaṃśritabāndhavaiḥ
//
mātṛ-pitr-atithi-bhrātṛ
jāmi-saṃbandhi-mātulaiḥ
/
vṛddha-bāla-ātura-ācārya
vaidya-saṃśrita-bāndhavaiḥ
//
ṛtvikpurohitāpatya
bhāryādāsasanābhibhiḥ
/
vivādaṃ varjayitvā tu
sarvāṃl lokāñ jayed gṛhī
//
ṛtvik-purohita-apatya
bhāryā-dāsa-sanābhibhiḥ
/
vivādaṃ varjayitvā tu
sarvāṃl lokāñ jayed gṛhī
//
pañca piṇḍān anuddhṛtya
na snāyāt paravāriṣu
/
snāyān nadīdevakhāta
hradaprasravaṇeṣu ca
//
pañca piṇḍān anuddhṛtya
na snāyāt para-vāriṣu
/
snāyān nadī-deva-khāta
hrada-prasravaṇeṣu ca
//
paraśayyāsanodyāna
gṛhayānāni varjayet
/
adattāny agnihīnasya
nānnam adyād anāpadi
//
para-śayyā-āsana-udyāna
gṛha-yānāni varjayet
/
adattāny agni-hīnasya
na annam adyād anāpadi
//
kadaryabaddhacaurāṇāṃ
klībaraṅgāvatāriṇām
/
vaiṇābhiśastavārdhuṣya
gaṇikāgaṇadīkṣiṇām
//
kadarya-baddha-caurāṇāṃ
klība-raṅga-avatāriṇām
/
vaiṇa-abhiśasta-vārdhuṣya
gaṇikā-gaṇa-dīkṣiṇām
//
cikitsakāturakruddha
puṃścalīmattavidviṣām
/
krūrograpatitavrātya
dāmbhikocchiṣṭabhojinām
//
cikitsaka-ātura-kruddha
puṃścalī-matta-vidviṣām
/
krūra-ugra-patita-vrātya
dāmbhika-ucchiṣṭa-bhojinām
//
avīrāstrīsvarṇakāra
strījitagrāmayājinām
/
śastravikrayikarmāra
tantuvāyaśvavṛttinām
//
avīrā-strī-svarṇa-kāra
strī-jita-grāma-yājinām
/
śastra-vikrayi-karmāra
tantu-vāya-śva-vṛttinām
//
nṛśaṃsarājarajaka
kṛtaghnavadhajīvinām
/
cailadhāvasurājīva
sahopapativeśmanām
//
nṛśaṃsa-rāja-rajaka
kṛtaghna-vadha-jīvinām
/
caila-dhāva-surā-jīva
saha-upapati-veśmanām
//
piśunānṛtinoś caiva
tathā cākrikabandinām
/
eṣām annaṃ na bhoktavyaṃ
somavikrayiṇas tathā
//
piśuna-anṛtinoś caiva
tathā cākrika-bandinām
/
eṣām annaṃ na bhoktavyaṃ
soma-vikrayiṇas tathā
//
śūdreṣu dāsagopāla
kulamitrārdhasīriṇaḥ
/
bhojyānnāḥ nāpitaś caiva
yaś cātmānaṃ nivedayet
//
śūdreṣu dāsa-go-pāla
kula-mitra-ardha-sīriṇaḥ
/
bhojya-annāḥ nāpitaś caiva
yaś cā atmānaṃ nivedayet
//
7. bhakṣyā1bhakṣya-prakaraṇam
anarcitaṃ vṛthāmāṃsaṃ
keśakīṭasamanvitam
/
śuktaṃ paryuṣitocchiṣṭaṃ
śvaspṛṣṭaṃ patitekṣitam
//
anarcitaṃ vṛthā-māṃsaṃ
keśa-kīṭa-samanvitam
/
śuktaṃ paryuṣita-ucchiṣṭaṃ
śva-spṛṣṭaṃ patita-īkṣitam
//
udakyāspṛṣṭasaṃghuṣṭaṃ
paryāyānnaṃ ca varjayet
/
goghrātaṃ śakunocchiṣṭaṃ
padā spṛṣṭaṃ ca kāmataḥ
//
udakyā-spṛṣṭa-saṃghuṣṭaṃ
paryāya-annaṃ ca varjayet
/
go-ghrātaṃ śakuna-ucchiṣṭaṃ
padā spṛṣṭaṃ ca kāmataḥ
//
annaṃ paryuṣitaṃ bhojyaṃ
snehāktaṃ cirasaṃsthitam
/
asnehā api godhūma
yavagorasavikriyāḥ
//
annaṃ paryuṣitaṃ bhojyaṃ
sneha-aktaṃ cira-saṃsthitam
/
asnehā api go-dhūma
yava-go-rasa-vikriyāḥ
//
saṃdhinyanirdaśāvatsā
gopayaḥ parivarjayet
/
auṣṭram aikaśaphaṃ straiṇam
āraṇyakam athāvikam
//
saṃdhiny-anirdaśā-vatsā
go-payaḥ parivarjayet
/
auṣṭram aikaśaphaṃ straiṇam
āraṇyakam atha avikam
//
devatārthaṃ haviḥ śigruṃ
lohitān vraścanāṃs tathā
/
anupākṛtamāṃsāni
viḍjāni kavakāni ca
//
devatā-arthaṃ haviḥ śigruṃ
lohitān vraścanāṃs tathā
/
anupākṛta-māṃsāni
viḍjāni kavakāni ca
//
kravyādapakṣidātyūha
śukapratudaṭiṭṭibhān
/
sārasaikaśaphān haṃsān
sarvāṃś ca grāmavāsinaḥ
//
kravyāda-pakṣi-dātyūha
śuka-pratuda-ṭiṭṭibhān
/
sārasa-ekaśaphān haṃsān
sarvāṃś ca grāma-vāsinaḥ
//
koyaṣṭiplavacakrāhva
balākābakaviṣkirān
/
vṛthākṛsarasamyāva
pāyasāpūpaśaṣkulīḥ
//
koyaṣṭi-plava-cakrāhva
balākā-baka-viṣkirān
/
vṛthā-kṛsara-samyāva
pāyasa-apūpa-śaṣkulīḥ
//
kalaviṅkaṃ sakākolaṃ
kuraraṃ rajjudālakam
/
jālapādān khañjarīṭān
ajñātāṃś ca mṛgadvijān
//
kalaviṅkaṃ sa-kākolaṃ
kuraraṃ rajju-dālakam
/
jāla-pādān khañjarīṭān
ajñātāṃś ca mṛga-dvijān
//
cāṣāṃś ca raktapādāṃś ca
saunaṃ vallūram eva ca
/
matsyāṃś ca kāmato jagdhvā
sopavāsas tryahaṃ vaset
//
cāṣāṃś ca rakta-pādāṃś ca
saunaṃ vallūram eva ca
/
matsyāṃś ca kāmato jagdhvā
sa-upavāsas tryahaṃ vaset
//
palāṇḍuṃ viḍvarāhaṃ ca
chatrākaṃ grāmakukkuṭam
/
laśunaṃ gṛñjanaṃ caiva
jagdhvā cāndrāyaṇaṃ caret
//
palāṇḍuṃ viḍ-varāhaṃ ca
chatrākaṃ grāma-kukkuṭam
/
laśunaṃ gṛñjanaṃ caiva
jagdhvā cāndrāyaṇaṃ caret
//
bhakṣyāḥ pañcanakhāḥ
sedhāgodhākacchapaśallakāḥ
/
śaśaś ca matsyeṣv api hi
siṃhatuṇḍakarohitāḥ
//
bhakṣyāḥ pañca-nakhāḥ
sedhā-godhā-kacchapa-śallakāḥ
/
śaśaś ca matsyeṣv api hi
siṃha-tuṇḍaka-rohitāḥ
//
tathā pāṭhīnarājīva
saśalkāś ca dvijātibhiḥ
/
ataḥ śṛṇudhvaṃ māṃsasya
vidhiṃ bhakṣaṇavarjane
//
tathā pāṭhīna-rājīva
saśalkāś ca dvijātibhiḥ
/
ataḥ śṛṇudhvaṃ māṃsasya
vidhiṃ bhakṣaṇa-varjane
//
prāṇātyaye tathā śrāddhe
prokṣite dvijakāmyayā
/
devān pitṝn samabhyarcya
khādan māṃsaṃ na doṣabhāk
//
prāṇa-atyaye tathā śrāddhe
prokṣite dvija-kāmyayā
/
devān pitṝn samabhyarcya
khādan māṃsaṃ na doṣa-bhāk
//
vaset sa narake ghore
dināni paśuromabhiḥ
/
sammitāni durācāro yo
hanty avidhinā paśūn
//
vaset sa narake ghore
dināni paśu-romabhiḥ
/
sammitāni durācāro yo
hanty avidhinā paśūn
//
sarvān kāmān avāpnoti
hayamedhaphalaṃ tathā
/
gṛhe 'pi nivasan vipro
munir māṃsavivarjanāt
//
sarvān kāmān avāpnoti
haya-medha-phalaṃ tathā
/
gṛhe 'pi nivasan vipro
munir māṃsa-vivarjanāt
//
8. dravya-śuddhi-prakaraṇam
sauvarṇarājatābjānām
ūrdhvapātragrahāśmanām
/
śākarajjumūlaphala
vāsovidalacarmaṇām
//
sauvarṇa-rājata-abjānām
ūrdhvapātra-graha-aśmanām
/
śāka-rajju-mūla-phala
vāso-vidala-carmaṇām
//
pātrāṇāṃ camasānāṃ ca
vāriṇā śuddhir iṣyate
/
carusruksruvasasneha
pātrāṇy uṣṇena vāriṇā
//
pātrāṇāṃ camasānāṃ ca
vāriṇā śuddhir iṣyate
/
caru-sruk-sruva-sasneha
pātrāṇy uṣṇena vāriṇā
//
sphyaśūrpājinadhānyānāṃ
musalolūkhalānasām
/
prokṣaṇaṃ saṃhatānāṃ ca
bahūnāṃ dhānyavāsasām
//
sphya-śūrpa-ajina-dhānyānāṃ
musala-ulūkhala-anasām
/
prokṣaṇaṃ saṃhatānāṃ ca
bahūnāṃ dhānya-vāsasām
//
takṣaṇaṃ dāruśṛṅgāsthnāṃ
govālaiḥ phalasaṃbhuvām
/
mārjanaṃ yajñapātrāṇāṃ
pāṇinā yajñakarmaṇi
//
takṣaṇaṃ dāru-śṛṅga-asthnāṃ
go-vālaiḥ phala-saṃbhuvām
/
mārjanaṃ yajña-pātrāṇāṃ
pāṇinā yajña-karmaṇi
//
soṣarodakagomūtraiḥ
śudhyaty āvikakauśikam
/
saśrīphalair aṃśupaṭṭaṃ
sāriṣṭaiḥ kutapaṃ tathā
//
sa-ūṣara-udaka-go-mūtraiḥ
śudhyaty āvika-kauśikam
/
sa-śrī-phalair aṃśu-paṭṭaṃ
sa-ariṣṭaiḥ kutapaṃ tathā
//
sagaurasarṣapaiḥ kṣaumaṃ
punaḥpākān mahīmayam
/
kāruhastaḥ śuciḥ paṇyaṃ
bhaikṣaṃ yoṣinmukhaṃ tathā
//
sa-gaura-sarṣapaiḥ kṣaumaṃ
punaḥ-pākān mahī-mayam
/
kāru-hastaḥ śuciḥ paṇyaṃ
bhaikṣaṃ yoṣin-mukhaṃ tathā
//
bhūśuddhir mārjanād dāhāt
kālād gokramaṇāt tathā
/
sekād ullekhanāl lepād
gṛhaṃ mārjanalepanāt
//
bhū-śuddhir mārjanād dāhāt
kālād go-kramaṇāt tathā
/
sekād ullekhanāl lepād
gṛhaṃ mārjana-lepanāt
//
goghrāte 'nne tathā keśa
makṣikākīṭadūṣite
/
salilaṃ bhasma mṛd vāpi
prakṣeptavyaṃ viśuddhaye
//
go-ghrāte 'nne tathā keśa
makṣikā-kīṭa-dūṣite
/
salilaṃ bhasma mṛd va āpi
prakṣeptavyaṃ viśuddhaye
//
trapusīsakatāmrāṇāṃ
kṣārāmlodakavāribhiḥ
/
bhasmādbhiḥ kāṃsyalohānāṃ
śuddhiḥ plāvo dravasya ca
//
trapu-sīsaka-tāmrāṇāṃ
kṣāra-āmla-udaka-vāribhiḥ
/
bhasma-adbhiḥ kāṃsya-lohānāṃ
śuddhiḥ plāvo dravasya ca
//
amedhyāktasya mṛttoyaiḥ
śuddhir gandhādikarṣaṇāt
/
vākśastam ambunirṇiktam
ajñātaṃ ca sadā śuci
//
amedhya-aktasya mṛt-toyaiḥ
śuddhir gandha-ādi-karṣaṇāt
/
vāk-śastam ambu-nirṇiktam
ajñātaṃ ca sadā śuci
//
śuci gotṛptikṛt toyaṃ
prakṛtisthaṃ mahīgatam
/
tathā māṃsaṃ śvacaṇḍāla
kravyādādinipātitam
//
śuci go-tṛpti-kṛt toyaṃ
prakṛtisthaṃ mahī-gatam
/
tathā māṃsaṃ śva-caṇḍāla
kravyāda-ādi-nipātitam
//
raśmir agnī rajaśchāyā
gaur aśvo vasudhānilaḥ
/
vipruṣo makṣikāḥ sparśe
vatsaḥ prasnavane śuciḥ
//
raśmir agnī rajaś-chāyā
gaur aśvo vasudha ānilaḥ
/
vipruṣo makṣikāḥ sparśe
vatsaḥ prasnavane śuciḥ
//
ajāśvayor mukhaṃ medhyaṃ
na gor na narajā malāḥ
/
panthānaś ca viśudhyanti
somasūryāṃśumārutaiḥ
//
aja-aśvayor mukhaṃ medhyaṃ
na gor na narajā malāḥ
/
panthānaś ca viśudhyanti
soma-sūrya-aṃśu-mārutaiḥ
//
mukhajā vipruṣo medhyās
tathācamanabindavaḥ
/
śmaśru cāsyagataṃ danta
saktaṃ tyaktvā tataḥ śuciḥ
//
mukhajā vipruṣo medhyās
tathā ācamana-bindavaḥ
/
śmaśru cā asya-gataṃ danta
saktaṃ tyaktvā tataḥ śuciḥ
//
snātvā pītvā kṣute supte
bhuktvā rathyopasarpaṇe
/
ācāntaḥ punar ācāmed
vāso viparidhāya ca
//
snātvā pītvā kṣute supte
bhuktvā rathya-upasarpaṇe
/
ācāntaḥ punar ācāmed
vāso viparidhāya ca
//
rathyākardamatoyāni
spṛṣṭāny antyaśvavāyasaiḥ
/
mārutenaiva śudhyanti
pakveṣṭakacitāni ca
//
rathyā-kardama-toyāni
spṛṣṭāny antya-śva-vāyasaiḥ
/
mārutena eva śudhyanti
pakva-iṣṭaka-citāni ca
//
9. dāna-prakaraṇam
tapas taptvāsṛjad brahmā
brāhmaṇān vedaguptaye
/
tṛptyarthaṃ pitṛdevānāṃ
dharmasaṃrakṣaṇāya ca
//
tapas taptva āsṛjad brahmā
brāhmaṇān veda-guptaye
/
tṛpty-arthaṃ pitṛ-devānāṃ
dharma-saṃrakṣaṇāya ca
//
sarvasya prabhavo viprāḥ
śrutādhyayanaśīlinaḥ
/
tebhyaḥ kriyāparāḥ śreṣṭhās
tebhyo 'py adhyātmavittamāḥ
//
sarvasya prabhavo viprāḥ
śruta-adhyayana-śīlinaḥ
/
tebhyaḥ kriyā-parāḥ śreṣṭhās
tebhyo 'py adhyātmavittamāḥ
//
na vidyayā kevalayā
tapasā vāpi pātratā
/
yatra vṛttam ime cobhe
tad dhi pātraṃ prakīrtitam
//
na vidyayā kevalayā
tapasā va āpi pātratā
/
yatra vṛttam ime ca ubhe
tad dhi pātraṃ prakīrtitam
//
gobhūtilahiraṇyādi
pātre dātavyam arcitam
/
nāpātre viduṣā kiṃcid
ātmanaḥ śreya icchatā
//
go-bhū-tila-hiraṇya-ādi
pātre dātavyam arcitam
/
na apātre viduṣā kiṃcid
ātmanaḥ śreya icchatā
//
vidyātapobhyāṃ hīnena
na tu grāhyaḥ pratigrahaḥ
/
gṛhṇan pradātāram adho
nayaty ātmānam eva ca
//
vidyā-tapobhyāṃ hīnena
na tu grāhyaḥ pratigrahaḥ
/
gṛhṇan pradātāram adho
nayaty ātmānam eva ca
//
dātavyaṃ pratyahaṃ pātre
nimitteṣu viśeṣataḥ
/
yācitenāpi dātavyaṃ
śraddhāpūtaṃ svaśaktitaḥ
//
dātavyaṃ pratyahaṃ pātre
nimitteṣu viśeṣataḥ
/
yācitena api dātavyaṃ
śraddhā-pūtaṃ sva-śaktitaḥ
//
hemaśṛṅgī śaphai raupyaiḥ
suśīlā vastrasaṃyutā
/
sakāṃsyapātrā dātavyā
kṣīriṇī gauḥ sadakṣiṇā
//
hema-śṛṅgī śaphai raupyaiḥ
su-śīlā vastra-saṃyutā
/
sa-kāṃsya-pātrā dātavyā
kṣīriṇī gauḥ sa-dakṣiṇā
//
dātāsyāḥ svargam āpnoti
vatsarān romasammitān
/
kapilā cet tārayati
bhūyaś cāsaptamaṃ kulam
//
dāta āsyāḥ svargam āpnoti
vatsarān roma-sammitān
/
kapilā cet tārayati
bhūyaś cā a-saptamaṃ kulam
//
savatsāromatulyāni
yugāny ubhayatomukhīm
/
dātāsyāḥ svargam āpnoti
pūrveṇa vidhinā dadat
//
savatsā-roma-tulyāni
yugāny ubhayato-mukhīm
/
dāta āsyāḥ svargam āpnoti
pūrveṇa vidhinā dadat
//
yāvad vatsasya pādau dvau
mukhaṃ yonyāṃ ca dṛśyate
/
tāvad gauḥ pṛthivī jñeyā
yāvad garbhaṃ na muñcati
//
yāvad vatsasya pādau dvau
mukhaṃ yonyāṃ ca dṛśyate
/
tāvad gauḥ pṛthivī jñeyā
yāvad garbhaṃ na muñcati
//
yathākathaṃcid dattvā gāṃ
dhenuṃ vādhenum eva vā
/
arogām aparikliṣṭāṃ
dātā svarge mahīyate
//
yathā-kathaṃcid dattvā gāṃ
dhenuṃ va ādhenum eva vā
/
arogām aparikliṣṭāṃ
dātā svarge mahīyate
//
śrāntasaṃvāhanaṃ rogi
paricaryā surārcanam
/
pādaśaucaṃ dvijocchiṣṭa
mārjanaṃ gopradānavat
//
śrānta-saṃvāhanaṃ rogi
paricaryā sura-arcanam
/
pāda-śaucaṃ dvija-ucchiṣṭa
mārjanaṃ go-pradānavat
//
bhūdīpāṃś cānnavastrāmbhas
tilasarpiḥpratiśrayān
/
naiveśikaṃ svarṇadhuryaṃ
dattvā svarge mahīyate
//
bhū-dīpāṃś ca anna-vastra-ambhas
tila-sarpiḥ-pratiśrayān
/
naiveśikaṃ svarṇa-dhuryaṃ
dattvā svarge mahīyate
//
gṛhadhānyābhayopānac
chatramālyānulepanam
/
yānaṃ vṛkṣaṃ priyaṃ śayyāṃ
dattvātyantaṃ sukhī bhavet
//
gṛha-dhānya-abhaya-upānac
chatra-mālya-anulepanam
/
yānaṃ vṛkṣaṃ priyaṃ śayyāṃ
dattva ātyantaṃ sukhī bhavet
//
sarvadharmamayaṃ brahma
pradānebhyo 'dhikaṃ yataḥ
/
tad dadat samavāpnoti
brahmalokam avicyutam
//
sarva-dharma-mayaṃ brahma
pradānebhyo 'dhikaṃ yataḥ
/
tad dadat samavāpnoti
brahma-lokam avicyutam
//
pratigrahasamartho 'pi
nādatte yaḥ pratigraham
/
ye lokā dānaśīlānāṃ
sa tān āpnoti puṣkalān
//
pratigraha-samartho 'pi
nā adatte yaḥ pratigraham
/
ye lokā dāna-śīlānāṃ
sa tān āpnoti puṣkalān
//
kuśāḥ śākaṃ payo matsyā
gandhāḥ puṣpaṃ dadhi kṣitiḥ
/
māṃsaṃ śayyāsanaṃ dhānāḥ
pratyākheyaṃ na vāri ca
//
kuśāḥ śākaṃ payo matsyā
gandhāḥ puṣpaṃ dadhi kṣitiḥ
/
māṃsaṃ śayyā āsanaṃ dhānāḥ
pratyākheyaṃ na vāri ca
//
ayācitāhṛtaṃ grāhyam
api duṣkṛtakarmaṇaḥ
/
anyatra kulaṭāṣaṇḍha
patitebhyas tathā dviṣaḥ
//
ayācita-āhṛtaṃ grāhyam
api duṣkṛta-karmaṇaḥ
/
anyatra kulaṭā-ṣaṇḍha
patitebhyas tathā dviṣaḥ
//
devātithiarcanakṛte
gurubhṛtyārtham eva vā
/
sarvataḥ pratigṛhṇīyād
ātmavṛttyartham eva ca
//
deva-atithi-arcana-kṛte
guru-bhṛtya-artham eva vā
/
sarvataḥ pratigṛhṇīyād
ātma-vṛtty-artham eva ca
//
10. śrāddha-prakaraṇam
amāvāsyāṣṭakā vṛddhiḥ
kṛṣṇapakṣo 'yanadvayam
/
dravyaṃ brāhmaṇasaṃpattir
viṣuvat sūryasaṃkramaḥ
//
amāvāsya āṣṭakā vṛddhiḥ
kṛṣṇa-pakṣo 'yana-dvayam
/
dravyaṃ brāhmaṇa-saṃpattir
viṣuvat sūrya-saṃkramaḥ
//
vyatīpāto gajacchāyā
grahaṇaṃ candrasūryayoḥ
/
śrāddhaṃ prati ruciś caite
śrāddhakālāḥ prakīrtitāḥ
//
vyatīpāto gaja-cchāyā
grahaṇaṃ candra-sūryayoḥ
/
śrāddhaṃ prati ruciś ca ete
śrāddha-kālāḥ prakīrtitāḥ
//
agryaḥ sarveṣu vedeṣu
śrotriyo brahmavid yuvā
/
vedārthavij jyeṣṭhasāmā
trimadhus trisuparṇakaḥ
//
agryaḥ sarveṣu vedeṣu
śrotriyo brahmavid yuvā
/
veda-arthavij jyeṣṭha-sāmā
tri-madhus tri-suparṇakaḥ
//
svasrīyartvijjāmātṛ
yājyaśvaśuramātulāḥ
/
triṇāciketadauhitra
śiṣyasaṃbandhibāndhavāḥ
//
svasrīyartvij-jāmātṛ
yājya-śvaśura-mātulāḥ
/
triṇāciketa-dauhitra
śiṣya-saṃbandhi-bāndhavāḥ
//
karmaniṣṭhās taponiṣṭhāḥ
pañcāgnir brahmacāriṇaḥ
/
pitṛmātṛparāś caiva
brāhmaṇāḥ śrāddhasaṃpadaḥ
//
karma-niṣṭhās tapo-niṣṭhāḥ
pañca-agnir brahma-cāriṇaḥ
/
pitṛ-mātṛ-parāś caiva
brāhmaṇāḥ śrāddha-saṃpadaḥ
//
rogī hīnātiriktāṅgaḥ
kāṇaḥ paunarbhavas tathā
/
avakīrṇī kuṇḍagolau
kunakhī śyāvadantakaḥ
//
rogī hīna-atirikta-aṅgaḥ
kāṇaḥ paunarbhavas tathā
/
avakīrṇī kuṇḍa-golau
kunakhī śyāva-dantakaḥ
//
bhṛtakādhyāpakaḥ klībaḥ
kanyādūṣy abhiśastakaḥ
/
mitradhruk piśunaḥ soma
vikrayī parivindakaḥ
//
bhṛtaka-adhyāpakaḥ klībaḥ
kanyā-dūṣy abhiśastakaḥ
/
mitra-dhruk piśunaḥ soma
vikrayī parivindakaḥ
//
mātāpitṛgurutyāgī
kuṇḍāśī vṛṣalātmajaḥ
/
parapūrvāpatiḥ stenaḥ
karmaduṣṭāś ca ninditāḥ
//
mātā-pitṛ-guru-tyāgī
kuṇḍa-āśī vṛṣala-ātmajaḥ
/
para-pūrvā-patiḥ stenaḥ
karma-duṣṭāś ca ninditāḥ
//
nimantrayeta pūrvedyur
brāhmaṇān ātmavān śuciḥ
/
taiś cāpi saṃyatair bhāvyaṃ
manovākkāyakarmabhiḥ
//
nimantrayeta pūrve-dyur
brāhmaṇān ātmavān śuciḥ
/
taiś ca api saṃyatair bhāvyaṃ
mano-vāk-kāya-karmabhiḥ
//
aparāhṇe samabhyarcya
svāgatenāgatāṃs tu tān
/
pavitrapāṇir ācāntān
āsaneṣūpaveśayet
//
apara-ahṇe samabhyarcya
svāgatenā agatāṃs tu tān
/
pavitra-pāṇir ācāntān
āsaneṣu upaveśayet
//
yugmān daive yathāśakti
pitrye 'yugmāṃs tathaiva ca
/
paristṛte śucau deśe
dakṣiṇāpravaṇe tathā
//
yugmān daive yathā-śakti
pitrye 'yugmāṃs tathaiva ca
/
paristṛte śucau deśe
dakṣiṇā-pravaṇe tathā
//
dvau daive prāk trayaḥ pitrya
udag ekaikam eva vā
/
mātāmahānām apy evaṃ
tantraṃ vā vaiśvadevikam
//
dvau daive prāk trayaḥ pitrya
udag ekaikam eva vā
/
mātāmahānām apy evaṃ
tantraṃ vā vaiśvadevikam
//
pāṇiprakṣālanaṃ dattvā
viṣṭarārthaṃ kuśān api
/
āvāhayed anujñāto
viśve devāsa ity ṛcā
//
pāṇi-prakṣālanaṃ dattvā
viṣṭara-arthaṃ kuśān api
/
āvāhayed anujñāto
viśve devāsa ity ṛcā
//
yavair anvavakīryātha
bhājane sapavitrake
/
śaṃ no devyā payaḥ kṣiptvā
yavo 'sīti yavāṃs tathā
//
yavair anvavakīrya atha
bhājane sa-pavitrake
/
śaṃ no devyā payaḥ kṣiptvā
yavo 'si iti yavāṃs tathā
//
yā divyā iti mantreṇa
hasteṣv arghyaṃ vinikṣipet
/
dattvā udakaṃ gandhamālyaṃ
dhūpadānaṃ sadīpakam
//
yā divyā iti mantreṇa
hasteṣv arghyaṃ vinikṣipet
/
dattvā udakaṃ gandha-mālyaṃ
dhūpa-dānaṃ sa-dīpakam
//
tathācchādanadānaṃ ca
karaśaucārtham ambu ca
/
apasavyaṃ tataḥ kṛtvā
pitṝṇām apradakṣiṇam
//
tathā ācchādana-dānaṃ ca
kara-śauca-artham ambu ca
/
apasavyaṃ tataḥ kṛtvā
pitṝṇām apradakṣiṇam
//
dviguṇāṃs tu kuśān dattvā hy
uṣantas tvety ṛcā pitṝn
/
āvāhya tadanujñāto
japed āyantu nas tataḥ
//
dvi-guṇāṃs tu kuśān dattvā hy
uṣantas tva īty ṛcā pitṝn
/
āvāhya tad-anujñāto
japed āyantu nas tataḥ
//
apahatā iti tilān
vikīrya ca samantataḥ
/
yavārthās tu tilaiḥ kāryāḥ
kuryād arghyādi pūrvavat
//
apahatā iti tilān
vikīrya ca samantataḥ
/
yava-arthās tu tilaiḥ kāryāḥ
kuryād arghya-ādi pūrvavat
//
dattvā arghyaṃ saṃsravāṃs teṣāṃ
pātre kṛtvā vidhānataḥ
/
pitṛbhyaḥ sthānam asīti
nyubjaṃ pātraṃ karoty adhaḥ
//
dattvā arghyaṃ saṃsravāṃs teṣāṃ
pātre kṛtvā vidhānataḥ
/
pitṛbhyaḥ sthānam asi iti
nyubjaṃ pātraṃ karoty adhaḥ
//
agnau kariṣyann ādāya
pṛcchaty annaṃ ghṛtaplutam
/
kuruṣvety abhyanujñāto
hutvāgnau pitṛyajñavat
//
agnau kariṣyann ādāya
pṛcchaty annaṃ ghṛta-plutam
/
kuruṣva ity abhyanujñāto
hutva āgnau pitṛ-yajñavat
//
hutaśeṣaṃ pradadyāt tu
bhājaneṣu samāhitaḥ
/
yathālābhopapanneṣu
raupyeṣu ca viśeṣataḥ
//
huta-śeṣaṃ pradadyāt tu
bhājaneṣu samāhitaḥ
/
yathā-lābha-upapanneṣu
raupyeṣu ca viśeṣataḥ
//
dattvānnaṃ pṛthivīpātram
iti pātrābhimantraṇam
/
kṛtvedaṃ viṣṇur ity anne
dvijāṅguṣṭhaṃ niveśayet
//
dattva ānnaṃ pṛthivī-pātram
iti pātra-abhimantraṇam
/
kṛtva īdaṃ viṣṇur ity anne
dvija-aṅguṣṭhaṃ niveśayet
//
savyāhṛtikāṃ gāyatrīṃ
madhu vātā iti tryṛcam
/
japtvā yathāsukhaṃ vācyaṃ
bhuñjīraṃs te 'pi vāgyatāḥ
//
sa-vyāhṛtikāṃ gāyatrīṃ
madhu vātā iti tryṛcam
/
japtvā yathā-sukhaṃ vācyaṃ
bhuñjīraṃs te 'pi vāg-yatāḥ
//
annam iṣtaṃ haviṣyaṃ ca
dadyād akrodhano 'tvaraḥ
/
ātṛptes tu pavitrāṇi
japtvā pūrvajapaṃ tathā
//
annam iṣtaṃ haviṣyaṃ ca
dadyād akrodhano 'tvaraḥ
/
ā-tṛptes tu pavitrāṇi
japtvā pūrva-japaṃ tathā
//
annam ādāya tṛptāḥ stha
śeṣaṃ caivānumānya ca
/
tad annaṃ vikired bhūmau
dadyāc cāpaḥ sakṛt sakṛt
//
annam ādāya tṛptāḥ stha
śeṣaṃ ca eva anumānya ca
/
tad annaṃ vikired bhūmau
dadyāc ca apaḥ sakṛt sakṛt
//
sarvam annam upādāya
satilaṃ dakṣiṇāmukhaḥ
/
ucchiṣṭasaṃnidhau piṇḍān
dadyād vai pitṛyajñavat
//
sarvam annam upādāya
sa-tilaṃ dakṣiṇā-mukhaḥ
/
ucchiṣṭa-saṃnidhau piṇḍān
dadyād vai pitṛ-yajñavat
//
mātāmahānām apy evaṃ
dadyād ācamanaṃ tataḥ
/
svastivācyaṃ tataḥ kuryād
akṣayyodakam eva ca
//
mātāmahānām apy evaṃ
dadyād ācamanaṃ tataḥ
/
svasti-vācyaṃ tataḥ kuryād
akṣayya-udakam eva ca
//
dattvā tu dakṣiṇāṃ śaktyā
svadhākāram udāharet
/
vācyatām ity anujñātaḥ
prakṛtebhyaḥ svadhocyatām
//
dattvā tu dakṣiṇāṃ śaktyā
svadhā-kāram udāharet
/
vācyatām ity anujñātaḥ
prakṛtebhyaḥ svadha ūcyatām
//
brūyur astu svadhety ukte
bhūmau siñcet tato jalam
/
viśve devāś ca prīyantāṃ
vipraiś cokta idaṃ japet
//
brūyur astu svadha īty ukte
bhūmau siñcet tato jalam
/
viśve devāś ca prīyantāṃ
vipraiś ca ukta idaṃ japet
//
dātāro no 'bhivardhantāṃ
vedāḥ saṃtatir eva ca
/
śraddhā ca no mā vyagamad
bahu deyaṃ ca no 'stv iti
//
dātāro no 'bhivardhantāṃ
vedāḥ saṃtatir eva ca
/
śraddhā ca no mā vyagamad
bahu deyaṃ ca no 'stv iti
//
ity uktvoktvā priyā vācaḥ
praṇipatya visarjayet
/
vāje vāja iti prītaḥ
pitṛpūrvaṃ visarjanam
//
ity uktva ūktvā priyā vācaḥ
praṇipatya visarjayet
/
vāje vāja iti prītaḥ
pitṛ-pūrvaṃ visarjanam
//
yasmiṃs tu saṃsravāḥ pūrvam
arghyapātre niveśitāḥ
/
pitṛpātraṃ taduttānaṃ
kṛtvā viprān visarjayet
//
yasmiṃs tu saṃsravāḥ pūrvam
arghya-pātre niveśitāḥ
/
pitṛ-pātraṃ tad-uttānaṃ
kṛtvā viprān visarjayet
//
pradakṣiṇam anuvrajya
bhuñjīta pitṛsevitam
/
brahmacārī bhavet tāṃ tu
rajanīṃ brāhmaṇaiḥ saha
//
pradakṣiṇam anuvrajya
bhuñjīta pitṛ-sevitam
/
brahma-cārī bhavet tāṃ tu
rajanīṃ brāhmaṇaiḥ saha
//
evaṃ pradakṣiṇāvṛtko
vṛddhau nāndīmukhān pitṝn
/
yajeta dadhi karkandhu
miśrān piṇḍān yavaiḥ kriyāḥ
//
evaṃ pradakṣiṇā-āvṛtko
vṛddhau nāndī-mukhān pitṝn
/
yajeta dadhi karkandhu
miśrān piṇḍān yavaiḥ kriyāḥ
//
ekoddiṣṭaṃ devahīnam
ekārghyaikapavitrakam
/
āvāhanāgnaukaraṇa
rahitaṃ hy apasavyavat
//
eka-uddiṣṭaṃ deva-hīnam
eka-arghya-eka-pavitrakam
/
āvāhana-agnau-karaṇa
rahitaṃ hy apasavyavat
//
upatiṣṭhatām akṣayya
sthāne vipravisarjane
/
abhiramyatām iti vaded
brūyus te 'bhiratāḥ sma ha
//
upatiṣṭhatām akṣayya
sthāne vipra-visarjane
/
abhiramyatām iti vaded
brūyus te 'bhiratāḥ sma ha
//
gandhodakatilair yuktaṃ
kuryāt pātracatuṣṭayam
/
arghyārthaṃ pitṛpātreṣu
pretapātraṃ prasecayet
//
gandha-udaka-tilair yuktaṃ
kuryāt pātra-catuṣṭayam
/
arghya-arthaṃ pitṛ-pātreṣu
preta-pātraṃ prasecayet
//
ye samānā iti dvābhyāṃ
śeṣaṃ pūrvavad ācaret
/
etat sapiṇḍīkaraṇam
ekoddiṣṭaṃ striyā api
//
ye samānā iti dvābhyāṃ
śeṣaṃ pūrvavad ācaret
/
etat sapiṇḍī-karaṇam
eka-uddiṣṭaṃ striyā api
//
arvāksapiṇḍīkaraṇaṃ
yasya saṃvatsarād bhavet
/
tasyāpy annaṃ sodakumbhaṃ
dadyāt saṃvatsaraṃ dvije
//
arvāk-sapiṇḍī-karaṇaṃ
yasya saṃvatsarād bhavet
/
tasya apy annaṃ sa-uda-kumbhaṃ
dadyāt saṃvatsaraṃ dvije
//
mṛte 'hani prakartavyaṃ
pratimāsaṃ tu vatsaram
/
pratisaṃvatsaraṃ caivam
ādyam ekādaśe 'hani
//
mṛte 'hani prakartavyaṃ
pratimāsaṃ tu vatsaram
/
pratisaṃvatsaraṃ ca evam
ādyam ekādaśe 'hani
//
piṇḍāṃs tu go'javiprebhyo
dadyād agnau jale 'pi vā
/
prakṣipet satsu vipreṣu
dvijocchiṣṭaṃ na mārjayet
//
piṇḍāṃs tu go-'ja-viprebhyo
dadyād agnau jale 'pi vā
/
prakṣipet satsu vipreṣu
dvija-ucchiṣṭaṃ na mārjayet
//
haviṣyānnena vai māsaṃ
pāyasena tu vatsaram
/
mātsyahāriṇakaurabha
śākunacchāgapārṣataiḥ
//
haviṣya-annena vai māsaṃ
pāyasena tu vatsaram
/
mātsya-hāriṇa-kaurabha
śākuna-cchāga-pārṣataiḥ
//
aiṇarauravavārāha
śāśair māṃsair yathākramam
/
māsavṛddhyābhitṛpyanti
dattair iha pitāmahāḥ
//
aiṇa-raurava-vārāha
śāśair māṃsair yathā-kramam
/
māsa-vṛddhya ābhitṛpyanti
dattair iha pitāmahāḥ
//
khaḍdāmiṣaṃ mahāśalkaṃ
madhu munyannam eva vā
/
lauhāmiṣaṃ mahāśākaṃ
māṃsaṃ vārdhrīṇasasya ca
//
khaḍda-āmiṣaṃ mahā-śalkaṃ
madhu muny-annam eva vā
/
lauha-āmiṣaṃ mahā-śākaṃ
māṃsaṃ vārdhrīṇasasya ca
//
yad dadāti gayāsthaś ca
sarvam ānantyam aśnute
/
tathā varṣātrayodaśyāṃ
maghāsu ca viśeṣataḥ
//
yad dadāti gayāsthaś ca
sarvam ānantyam aśnute
/
tathā varṣā-trayodaśyāṃ
maghāsu ca viśeṣataḥ
//
kanyāṃ kanyāvedinaś ca
paśūn vai satsutān api
/
dyūtaṃ kṛṣiṃ vāṇijyāṃ ca
dviśaphaikaśaphāṃs tathā
//
kanyāṃ kanyā-vedinaś ca
paśūn vai sat-sutān api
/
dyūtaṃ kṛṣiṃ vāṇijyāṃ ca
dviśapha-ekaśaphāṃs tathā
//
brahmavarcasvinaḥ putrān
svarṇarūpye sakupyake
/
jñātiśraiṣṭhyaṃ sarvakāmān
āpnoti śrāddhadaḥ sadā
//
brahma-varcasvinaḥ putrān
svarṇa-rūpye sa-kupyake
/
jñāti-śraiṣṭhyaṃ sarva-kāmān
āpnoti śrāddhadaḥ sadā
//
pratipatprabhṛtiṣv ekāṃ
varjayitvā caturdaśīm
/
śastreṇa tu hatā ye vai
tebhyas tatra pradīyate
//
pratipat-prabhṛtiṣv ekāṃ
varjayitvā caturdaśīm
/
śastreṇa tu hatā ye vai
tebhyas tatra pradīyate
//
svargaṃ hy apatyam ojaś ca
śauryaṃ kṣetraṃ balaṃ tathā
/
putraṃ śraiṣṭhyaṃ ca saubhāgyaṃ
samṛddhiṃ mukhyatāṃ śubham
//
svargaṃ hy apatyam ojaś ca
śauryaṃ kṣetraṃ balaṃ tathā
/
putraṃ śraiṣṭhyaṃ ca saubhāgyaṃ
samṛddhiṃ mukhyatāṃ śubham
//
pravṛttacakratāṃ caiva
vāṇijyaprabhṛtīn api
/
arogitvaṃ yaśo vīta
śokatāṃ paramāṃ gatim
//
pravṛtta-cakratāṃ caiva
vāṇijya-prabhṛtīn api
/
arogitvaṃ yaśo vīta
śokatāṃ paramāṃ gatim
//
dhanaṃ vedān bhiṣaksiddhiṃ
kupyaṃ gā apy ajāvikam
/
aśvān āyuś ca vidhivad
yaḥ śrāddhaṃ saṃprayacchati
//
dhanaṃ vedān bhiṣak-siddhiṃ
kupyaṃ gā apy aja-avikam
/
aśvān āyuś ca vidhivad
yaḥ śrāddhaṃ saṃprayacchati
//
kṛttikādibharaṇyantaṃ
sa kāmān āpnuyād imān
/
āstikaḥ śraddadhānaś ca
vyapetamadamatsaraḥ
//
kṛttikā-ādi-bharaṇy-antaṃ
sa kāmān āpnuyād imān
/
āstikaḥ śraddadhānaś ca
vyapeta-mada-matsaraḥ
//
vasurudrāditisutāḥ
pitaraḥ śrāddhadevatāḥ
/
prīṇayanti manuṣyāṇāṃ
pitṝn śrāddhena tarpitāḥ
//
vasu-rudra-aditi-sutāḥ
pitaraḥ śrāddha-devatāḥ
/
prīṇayanti manuṣyāṇāṃ
pitṝn śrāddhena tarpitāḥ
//
āyuḥ prajāṃ dhanaṃ vidyāṃ
svargaṃ mokṣaṃ sukhāni ca
/
prayacchanti tathā rājyaṃ
prītā nṝṇāṃ pitāmahāḥ
//
āyuḥ prajāṃ dhanaṃ vidyāṃ
svargaṃ mokṣaṃ sukhāni ca
/
prayacchanti tathā rājyaṃ
prītā nṝṇāṃ pitāmahāḥ
//
11. gaṇapati-kalpa-prakaraṇam
vināyakaḥ karmavighna
siddhyarthaṃ viniyojitaḥ
/
gaṇānām ādhipatye ca
rudreṇa brahmaṇā tathā
//
vināyakaḥ karma-vighna
siddhy-arthaṃ viniyojitaḥ
/
gaṇānām ādhipatye ca
rudreṇa brahmaṇā tathā
//
tenopasṛṣṭo yas tasya
lakṣaṇāni nibodhata
/
svapne 'vagāhate 'tyarthaṃ
jalaṃ muṇḍāṃś ca paśyati
//
tena upasṛṣṭo yas tasya
lakṣaṇāni nibodhata
/
svapne 'vagāhate 'tyarthaṃ
jalaṃ muṇḍāṃś ca paśyati
//
kāṣāyavāsasaś caiva
kravyādāṃś cādhirohati
/
antyajair gardabhair uṣṭraiḥ
sahaikatrāvatiṣṭhate
//
kāṣāya-vāsasaś caiva
kravyādāṃś ca adhirohati
/
antyajair gardabhair uṣṭraiḥ
saha ekatra avatiṣṭhate
//
vrajann api tathātmānaṃ
manyate 'nugataṃ paraiḥ
/
vimanā viphalārambhaḥ
saṃsīdaty animittataḥ
//
vrajann api tathā ātmānaṃ
manyate 'nugataṃ paraiḥ
/
vimanā viphala-ārambhaḥ
saṃsīdaty animittataḥ
//
tenopasṛṣṭo labhate
na rājyaṃ rājanandanaḥ
/
kumārī ca na bhartāram
apatyaṃ garbham aṅganā
//
tena upasṛṣṭo labhate
na rājyaṃ rāja-nandanaḥ
/
kumārī ca na bhartāram
apatyaṃ garbham aṅganā
//
ācāryatvaṃ śrotriyaś ca
na śiṣyo 'dhyayanaṃ tathā
/
vaṇiglābhaṃ na cāpnoti
kṛṣiṃ cāpi kṛṣīvalaḥ
//
ācāryatvaṃ śrotriyaś ca
na śiṣyo 'dhyayanaṃ tathā
/
vaṇig-lābhaṃ na cā apnoti
kṛṣiṃ ca api kṛṣī-valaḥ
//
snapanaṃ tasya kartavyaṃ
puṇye 'hni vidhipūrvakam
/
gaurasarṣapakalkena
sājyenotsāditasya ca
//
snapanaṃ tasya kartavyaṃ
puṇye 'hni vidhi-pūrvakam
/
gaura-sarṣapa-kalkena
sa-ājyena utsāditasya ca
//
sarvāuṣadhaiḥ sarvagandhair
viliptaśirasas tathā
/
bhadrāsanopaviṣṭasya
svastivācyā dvijāḥ śubhāḥ
//
sarva-auṣadhaiḥ sarva-gandhair
vilipta-śirasas tathā
/
bhadra-āsana-upaviṣṭasya
svasti-vācyā dvijāḥ śubhāḥ
//
aśvasthānād gajasthānād
valmīkāt saṃgamād hradāt
/
mṛttikāṃ rocanāṃ gandhān
gugguluṃ cāpsu nikṣipet
//
aśva-sthānād gaja-sthānād
valmīkāt saṃgamād hradāt
/
mṛttikāṃ rocanāṃ gandhān
gugguluṃ ca apsu nikṣipet
//
yā āhṛtā hy ekavarṇaiś
caturbhiḥ kalaśair hradāt
/
carmaṇy ānaḍuhe rakte
sthāpyaṃ bhadrāsanaṃ tataḥ
//
yā āhṛtā hy eka-varṇaiś
caturbhiḥ kalaśair hradāt
/
carmaṇy ānaḍuhe rakte
sthāpyaṃ bhadra-āsanaṃ tataḥ
//
sahasrākṣaṃ śatadhāram
ṛṣibhiḥ pāvanaṃ kṛtam
/
tena tvām abhiṣiñcāmi
pāvamānyaḥ punantu te
//
sahasra-akṣaṃ śata-dhāram
ṛṣibhiḥ pāvanaṃ kṛtam
/
tena tvām abhiṣiñcāmi
pāvamānyaḥ punantu te
//
bhagaṃ te varuṇo rājā
bhagaṃ sūryo bṛhaspatiḥ
/
bhagam indraś ca vāyuś ca
bhagaṃ saptarṣayo daduḥ
//
bhagaṃ te varuṇo rājā
bhagaṃ sūryo bṛhaspatiḥ
/
bhagam indraś ca vāyuś ca
bhagaṃ saptarṣayo daduḥ
//
yat te keśeṣu daurbhāgyaṃ
sīmante yac ca mūrdhani
/
lalāṭe karṇayor akṣṇor
āpas tad ghnantu sarvadā
//
yat te keśeṣu daurbhāgyaṃ
sīmante yac ca mūrdhani
/
lalāṭe karṇayor akṣṇor
āpas tad ghnantu sarvadā
//
snātasya sārṣapaṃ tailaṃ
sruveṇaudumbareṇa tu
/
juhuyān mūrdhani kuśān
savyena parigṛhya ca
//
snātasya sārṣapaṃ tailaṃ
sruveṇā audumbareṇa tu
/
juhuyān mūrdhani kuśān
savyena parigṛhya ca
//
mitaś ca sammitaś caiva
tathā śālakaṭaṅkaṭau
/
kūśmāṇḍo rājaputraś cety
ante svāhāsamanvitaiḥ
//
mitaś ca sammitaś caiva
tathā śāla-kaṭaṅkaṭau
/
kūśmāṇḍo rāja-putraś ca ity
ante svāhā-samanvitaiḥ
//
nāmabhir balimantraiś ca
namaskārasamanvitaiḥ
/
dadyāc catuṣpathe śūrpe
kuśān āstīrya sarvataḥ
//
nāmabhir bali-mantraiś ca
namas-kāra-samanvitaiḥ
/
dadyāc catuṣ-pathe śūrpe
kuśān āstīrya sarvataḥ
//
kṛtākṛtāṃs taṇḍulāṃś ca
palalaudanam eva ca
/
matsyān pakvāṃs tathaivāmān
māṃsam etāvad eva tu
//
kṛta-akṛtāṃs taṇḍulāṃś ca
palala-odanam eva ca
/
matsyān pakvāṃs tathaiva amān
māṃsam etāvad eva tu
//
puṣpaṃ citraṃ sugandhaṃ ca
surāṃ ca trividhām api
/
mūlakaṃ pūrikāpūpāṃs
tathaivoṇḍerakasrajaḥ
//
puṣpaṃ citraṃ su-gandhaṃ ca
surāṃ ca trividhām api
/
mūlakaṃ pūrika-apūpāṃs
tathaiva uṇḍeraka-srajaḥ
//
dadhy annaṃ pāyasaṃ caiva
guḍapiṣṭaṃ samodakam
/
etān sarvān samāhṛtya
bhūmau kṛtvā tataḥ śiraḥ
//
dadhy annaṃ pāyasaṃ caiva
guḍa-piṣṭaṃ sa-modakam
/
etān sarvān samāhṛtya
bhūmau kṛtvā tataḥ śiraḥ
//
vināyakasya jananīm
upatiṣṭhet tato 'mbikām
/
dūrvāsarṣapapuṣpāṇāṃ
dattvārghyaṃ pūrṇam añjalim
//
vināyakasya jananīm
upatiṣṭhet tato 'mbikām
/
dūrvā-sarṣapa-puṣpāṇāṃ
dattva ārghyaṃ pūrṇam añjalim
//
rūpaṃ dehi yaśo dehi
bhagaṃ bhavati dehi me
/
putrān dehi dhanaṃ dehi
sarvakāmāṃś ca dehi me
//
rūpaṃ dehi yaśo dehi
bhagaṃ bhavati dehi me
/
putrān dehi dhanaṃ dehi
sarva-kāmāṃś ca dehi me
//
tataḥ śuklāmbaradharaḥ
śuklamālyānulepanaḥ
/
brāhmaṇān bhojayed dadyād
vastrayugmaṃ guror api
//
tataḥ śukla-ambara-dharaḥ
śukla-mālya-anulepanaḥ
/
brāhmaṇān bhojayed dadyād
vastra-yugmaṃ guror api
//
evaṃ vināyakaṃ pūjya
grahāṃś caiva vidhānataḥ
/
karmaṇāṃ phalam āpnoti
śriyaṃ cāpnoty anuttamām
//
evaṃ vināyakaṃ pūjya
grahāṃś caiva vidhānataḥ
/
karmaṇāṃ phalam āpnoti
śriyaṃ cā apnoty anuttamām
//
ādityasya sadā pūjāṃ
tilakaṃ svāminas tathā
/
mahāgaṇapateś caiva
kurvan siddhim avāpnuyāt
//
ādityasya sadā pūjāṃ
tilakaṃ svāminas tathā
/
mahā-gaṇapateś caiva
kurvan siddhim avāpnuyāt
//
12. graha-śānti-prakaraṇam
śrīkāmaḥ śāntikāmo vā
grahayajñaṃ samācaret
/
vṛṣṭyāyuḥpuṣṭikāmo vā
tathaivābhicarann api
//
śrī-kāmaḥ śānti-kāmo vā
graha-yajñaṃ samācaret
/
vṛṣṭy-āyuḥ-puṣṭi-kāmo vā
tathaiva abhicarann api
//
sūryaḥ somo mahīputraḥ
somaputro bṛhaspatiḥ
/
śukraḥ śanaiścaro rāhuḥ
ketuś ceti grahāḥ smṛtāḥ
//
sūryaḥ somo mahī-putraḥ
soma-putro bṛhaspatiḥ
/
śukraḥ śanaiścaro rāhuḥ
ketuś ca iti grahāḥ smṛtāḥ
//
tāmrakāt sphaṭikād rakta
candanāt svarṇakād ubhau
/
rājatād ayasaḥ sīsāt
kāṃsyāt kāryā grahāḥ kramāt
//
tāmrakāt sphaṭikād rakta
candanāt svarṇakād ubhau
/
rājatād ayasaḥ sīsāt
kāṃsyāt kāryā grahāḥ kramāt
//
svavarṇair vā paṭe lekhyā
gandhair maṇḍalakeṣu vā
/
yathāvarṇaṃ pradeyāni
vāsāṃsi kusumāni ca
//
sva-varṇair vā paṭe lekhyā
gandhair maṇḍalakeṣu vā
/
yathā-varṇaṃ pradeyāni
vāsāṃsi kusumāni ca
//
gandhāś ca balayaś caiva
dhūpo deyaś ca gugguluḥ
/
kartavyā mantravantaś ca
caravaḥ pratidaivatam
//
gandhāś ca balayaś caiva
dhūpo deyaś ca gugguluḥ
/
kartavyā mantravantaś ca
caravaḥ pratidaivatam
//
ākṛṣṇena imaṃ devā
agnir mūrdhā divaḥ kakut
/
udbudhyasveti ca ṛco
yathāsaṃkhyaṃ prakīrtitāḥ
//
ākṛṣṇena imaṃ devā
agnir mūrdhā divaḥ kakut
/
udbudhyasva iti ca ṛco
yathā-saṃkhyaṃ prakīrtitāḥ
//
bṛhaspate 'ti yad aryas
tathaivānnāt parisrutaḥ
/
śaṃ no devīs tathā kāṇḍāt
ketuṃ kṛṇvann imāṃs tathā
//
bṛhaspate 'ti yad aryas
tathaiva annāt parisrutaḥ
/
śaṃ no devīs tathā kāṇḍāt
ketuṃ kṛṇvann imāṃs tathā
//
arkaḥ palāśaḥ khadira
apāmārgo 'tha pippalaḥ
/
udumbaraḥ śamī dūrvā
kuśāś ca samidhaḥ kramāt
//
arkaḥ palāśaḥ khadira
apāmārgo 'tha pippalaḥ
/
udumbaraḥ śamī dūrvā
kuśāś ca samidhaḥ kramāt
//
ekaikasya tv aṣṭaśatam
aṣṭāviṃśatir eva vā
/
hotavyā madhusarpirbhyāṃ
dadhnā kṣīreṇa vā yutāḥ
//
ekaikasya tv aṣṭa-śatam
aṣṭāviṃśatir eva vā
/
hotavyā madhu-sarpirbhyāṃ
dadhnā kṣīreṇa vā yutāḥ
//
guḍaudanaṃ pāyasaṃ ca
haviṣyaṃ kṣīraṣāṣṭikam
/
dadhyodanaṃ haviś cūrṇaṃ
māṃsaṃ citrānnam eva ca
//
guḍa-odanaṃ pāyasaṃ ca
haviṣyaṃ kṣīra-ṣāṣṭikam
/
dadhy-odanaṃ haviś cūrṇaṃ
māṃsaṃ citra-annam eva ca
//
dadyād grahakramād evaṃ
dvijebhyo bhojanaṃ budhaḥ
/
śaktito vā yathālābhaṃ
satkṛtya vidhipūrvakam
//
dadyād graha-kramād evaṃ
dvijebhyo bhojanaṃ budhaḥ
/
śaktito vā yathā-lābhaṃ
sat-kṛtya vidhi-pūrvakam
//
dhenuḥ śaṅkhas tathānaḍvān
hema vāso hayaḥ kramāt
/
kṛṣṇā gaur āyasaṃ chāga
etā vai dakṣiṇāḥ smṛtāḥ
//
dhenuḥ śaṅkhas tatha ānaḍvān
hema vāso hayaḥ kramāt
/
kṛṣṇā gaur āyasaṃ chāga
etā vai dakṣiṇāḥ smṛtāḥ
//
yaś ca yasya yadā duḥsthaḥ
sa taṃ yatnena pūjayet
/
brahmaṇaiṣāṃ varo dattaḥ
pūjitāḥ pūjayiṣyatha
//
yaś ca yasya yadā duḥsthaḥ
sa taṃ yatnena pūjayet
/
brahmaṇa aiṣāṃ varo dattaḥ
pūjitāḥ pūjayiṣyatha
//
grahādhīnā narendrāṇām
ucchrāyāḥ patanāni ca
/
bhāvābhāvau ca jagatas
tasmāt pūjyatamā grahāḥ
//
graha-adhīnā nara-indrāṇām
ucchrāyāḥ patanāni ca
/
bhāva-abhāvau ca jagatas
tasmāt pūjyatamā grahāḥ
//
grahāṇām idam ātithyaṃ
kuryāt saṃvatsarād api
/
ārogyabalasaṃpanno
jīvet sa śaradaḥ śatam
//
grahāṇām idam ātithyaṃ
kuryāt saṃvatsarād api
/
ārogya-bala-saṃpanno
jīvet sa śaradaḥ śatam
//
13. rājadharma-prakaraṇam
mahotsāhaḥ sthūlalakṣaḥ
kṛtajño vṛddhasevakaḥ
/
vinītaḥ sattvasaṃpannaḥ
kulīnaḥ satyavāk śuciḥ
//
mahā-utsāhaḥ sthūla-lakṣaḥ
kṛtajño vṛddha-sevakaḥ
/
vinītaḥ sattva-saṃpannaḥ
kulīnaḥ satya-vāk śuciḥ
//
adīrghasūtraḥ smṛtimān
akṣudro 'paruṣas tathā
/
dhārmiko 'vyasanaś caiva
prājñaḥ śūro rahasyavit
//
adīrgha-sūtraḥ smṛtimān
akṣudro 'paruṣas tathā
/
dhārmiko 'vyasanaś caiva
prājñaḥ śūro rahasyavit
//
svarandhragoptānvīkṣikyāṃ
daṇḍanītyāṃ tathaiva ca
/
vinītas tv atha vārtāyāṃ
trayyāṃ caiva narādhipaḥ
//
sva-randhra-gopta ānvīkṣikyāṃ
daṇḍa-nītyāṃ tathaiva ca
/
vinītas tv atha vārtāyāṃ
trayyāṃ caiva nara-adhipaḥ
//
sa mantriṇaḥ prakurvīta
prājñān maulān sthirān śucīn
/
taiḥ sārdhaṃ cintayed rājyaṃ
vipreṇātha tataḥ svayam
//
sa mantriṇaḥ prakurvīta
prājñān maulān sthirān śucīn
/
taiḥ sārdhaṃ cintayed rājyaṃ
vipreṇa atha tataḥ svayam
//
purohitaṃ prakurvīta
daivajñam uditoditam
/
daṇḍanītyāṃ ca kuśalam
atharvāṅgirase tathā
//
purohitaṃ prakurvīta
daivajñam udita-uditam
/
daṇḍa-nītyāṃ ca kuśalam
atharva-aṅgirase tathā
//
śrautasmārtakriyāhetor
vṛṇuyād eva ca rtvijaḥ
/
yajñāṃś caiva prakurvīta
vidhivad bhūridakṣiṇān
//
śrauta-smārta-kriyā-hetor
vṛṇuyād eva ca rtvijaḥ
/
yajñāṃś caiva prakurvīta
vidhivad bhūri-dakṣiṇān
//
bhogāṃś ca dadyād viprebhyo
vasūni vividhāni ca
/
akṣayo 'yaṃ nidhī rājñāṃ
yad vipreṣūpapāditam
//
bhogāṃś ca dadyād viprebhyo
vasūni vividhāni ca
/
akṣayo 'yaṃ nidhī rājñāṃ
yad vipreṣu upapāditam
//
askannam avyathaṃ caiva
prāyaścittair adūṣitam
/
agneḥ sakāśād viprāgnau
hutaṃ śreṣṭham ihocyate
//
askannam avyathaṃ caiva
prāyaścittair adūṣitam
/
agneḥ sakāśād vipra-agnau
hutaṃ śreṣṭham iha ucyate
//
alabdham īhed dharmeṇa
labdhaṃ yatnena pālayet
/
pālitaṃ vardhayen nītyā
vṛddhaṃ pātreṣu nikṣipet
//
alabdham īhed dharmeṇa
labdhaṃ yatnena pālayet
/
pālitaṃ vardhayen nītyā
vṛddhaṃ pātreṣu nikṣipet
//
dattvā bhūmiṃ nibandhaṃ vā
kṛtvā lekhyaṃ tu kārayet
/
āgāmibhadranṛpati
parijñānāya pārthivaḥ
//
dattvā bhūmiṃ nibandhaṃ vā
kṛtvā lekhyaṃ tu kārayet
/
āgāmi-bhadra-nṛpati
parijñānāya pārthivaḥ
//
paṭe vā tāmrapaṭṭe vā
svamudroparicihnitam
/
abhilekhyātmano vaṃśyān
ātmānaṃ ca mahīpatiḥ
//
paṭe vā tāmra-paṭṭe vā
sva-mudrā-upari-cihnitam
/
abhilekhyā atmano vaṃśyān
ātmānaṃ ca mahī-patiḥ
//
pratigrahaparīmāṇaṃ
dānacchedopavarṇanam
/
svahastakālasaṃpannaṃ
śāsanaṃ kārayet sthiram
//
pratigraha-parīmāṇaṃ
dāna-ccheda-upavarṇanam
/
sva-hasta-kāla-saṃpannaṃ
śāsanaṃ kārayet sthiram
//
ramyaṃ paśavyam ājīvyaṃ
jāṅgalaṃ deśam āvaset
/
tatra durgāṇi kurvīta
janakośātmaguptaye
//
ramyaṃ paśavyam ājīvyaṃ
jāṅgalaṃ deśam āvaset
/
tatra durgāṇi kurvīta
jana-kośa-ātma-guptaye
//
tatra tatra ca niṣṇātān
adhyakṣān kuśalān śucīn
/
prakuryād āyakarmānta
vyayakarmasu codyatān
//
tatra tatra ca niṣṇātān
adhyakṣān kuśalān śucīn
/
prakuryād āya-karma-anta
vyaya-karmasu ca udyatān
//
nātaḥ parataro dharmo
nṛpāṇāṃ yad raṇārjitam
/
viprebhyo dīyate dravyaṃ
prajābhyaś cābhayaṃ sadā
//
na ataḥ parataro dharmo
nṛpāṇāṃ yad raṇa-arjitam
/
viprebhyo dīyate dravyaṃ
prajābhyaś ca abhayaṃ sadā
//
ya āhaveṣu vadhyante
bhūmyartham aparāṅmukhāḥ
/
akūṭair āyudhair yānti
te svargaṃ yogino yathā
//
ya āhaveṣu vadhyante
bhūmy-artham aparāṅ-mukhāḥ
/
akūṭair āyudhair yānti
te svargaṃ yogino yathā
//
padāni kratutulyāni
bhagneṣv avinivartinām
/
rājā sukṛtam ādatte
hatānāṃ vipalāyinām
//
padāni kratu-tulyāni
bhagneṣv avinivartinām
/
rājā sukṛtam ādatte
hatānāṃ vipalāyinām
//
tavāhaṃvādinaṃ klībaṃ
nirhetiṃ parasaṃgatam
/
na hanyād vinivṛttaṃ ca
yuddhaprekṣaṇakādikam
//
tava ahaṃ-vādinaṃ klībaṃ
nirhetiṃ para-saṃgatam
/
na hanyād vinivṛttaṃ ca
yuddha-prekṣaṇaka-ādikam
//
kṛtarakṣaḥ samutthāya
paśyed āyavyayau svayam
/
vyavahārāṃs tato dṛṣṭvā
snātvā bhuñjīta kāmataḥ
//
kṛta-rakṣaḥ samutthāya
paśyed āya-vyayau svayam
/
vyavahārāṃs tato dṛṣṭvā
snātvā bhuñjīta kāmataḥ
//
hiraṇyaṃ vyāpṛtānītaṃ
bhāṇḍāgāreṣu nikṣipet
/
paśyec cārāṃs tato dūtān
preṣayen mantrisaṃgataḥ
//
hiraṇyaṃ vyāpṛta-ānītaṃ
bhāṇḍa-āgāreṣu nikṣipet
/
paśyec cārāṃs tato dūtān
preṣayen mantri-saṃgataḥ
//
tataḥ svairavihārī syān
mantribhir vā samāgataḥ
/
balānāṃ darśanaṃ kṛtvā
senānyā saha cintayet
//
tataḥ svaira-vihārī syān
mantribhir vā samāgataḥ
/
balānāṃ darśanaṃ kṛtvā
senānyā saha cintayet
//
saṃdhyām upāsya śṛṇuyāc
cārāṇāṃ gūḍhabhāṣitam
/
gītanṛtyaiś ca bhuñjīta
paṭhet svādhyāyam eva ca
//
saṃdhyām upāsya śṛṇuyāc
cārāṇāṃ gūḍha-bhāṣitam
/
gīta-nṛtyaiś ca bhuñjīta
paṭhet svādhyāyam eva ca
//
saṃviśet tūryaghoṣeṇa
pratibudhyet
tathaiva ca
/
śāstrāṇi cintayed buddhyā
sarvakartavyatās tathā
//
saṃviśet tūrya-ghoṣeṇa
pratibudhyet
tathaiva ca
/
śāstrāṇi cintayed buddhyā
sarva-kartavyatās tathā
//
preṣayec ca tataś cārān
sveṣv anyeṣu ca sādarān
/
ṛtvikpurohitācāryair
āśīrbhir abhinanditaḥ
//
preṣayec ca tataś cārān
sveṣv anyeṣu ca sa-ādarān
/
ṛtvik-purohita-ācāryair
āśīrbhir abhinanditaḥ
//
dṛṣṭvā jyotirvido vaidyān
dadyād gāṃ kāñcanaṃ mahīm
/
naiveśikāni ca tataḥ
śrotriyebhyo gṛhāṇi ca
//
dṛṣṭvā jyotirvido vaidyān
dadyād gāṃ kāñcanaṃ mahīm
/
naiveśikāni ca tataḥ
śrotriyebhyo gṛhāṇi ca
//
brāhmaṇeṣu kṣamī snigdheṣv
ajihmaḥ krodhano 'riṣu
/
syād rājā bhṛtyavargeṣu
prajāsu ca yathā pitā
//
brāhmaṇeṣu kṣamī snigdheṣv
ajihmaḥ krodhano 'riṣu
/
syād rājā bhṛtya-vargeṣu
prajāsu ca yathā pitā
//
puṇyāt ṣaḍbhāgam ādatte
nyāyena paripālayan
/
sarvadānādhikaṃ yasmāt
prajānāṃ paripālanam
//
puṇyāt ṣaḍ-bhāgam ādatte
nyāyena paripālayan
/
sarva-dāna-adhikaṃ yasmāt
prajānāṃ paripālanam
//
cāṭataskaradurvṛtta
mahāsāhasikādibhiḥ
/
pīḍyamānāḥ prajā rakṣet
kāyasthaiś ca viśeṣataḥ
//
cāṭa-taskara-durvṛtta
mahā-sāhasika-ādibhiḥ
/
pīḍyamānāḥ prajā rakṣet
kāyasthaiś ca viśeṣataḥ
//
arakṣyamāṇāḥ kurvanti
yatkiṃcit kilbiṣaṃ prajāḥ
/
tasmāt tu nṛpater ardhaṃ
yasmād gṛhṇāty asau karān
//
arakṣyamāṇāḥ kurvanti
yat-kiṃcit kilbiṣaṃ prajāḥ
/
tasmāt tu nṛpater ardhaṃ
yasmād gṛhṇāty asau karān
//
ye rāṣṭrādhikṛtās teṣāṃ
cārair jñātvā viceṣṭitam
/
sādhūn sammānayed rājā
viparītāṃś ca ghātayet
//
ye rāṣṭra-adhikṛtās teṣāṃ
cārair jñātvā viceṣṭitam
/
sādhūn sammānayed rājā
viparītāṃś ca ghātayet
//
utkocajīvino dravya
hīnān kṛtvā vivāsayet
/
saddānamānasatkārān
śrotriyān vāsayet sadā
//
utkoca-jīvino dravya
hīnān kṛtvā vivāsayet
/
sad-dāna-māna-satkārān
śrotriyān vāsayet sadā
//
anyāyena nṛpo rāṣṭrāt
svakośaṃ yo 'bhivardhayet
/
so 'cirād vigataśrīko
nāśam eti sabāndhavaḥ
//
anyāyena nṛpo rāṣṭrāt
sva-kośaṃ yo 'bhivardhayet
/
so 'cirād vigata-śrīko
nāśam eti sa-bāndhavaḥ
//
prajāpīḍanasaṃtāpāt
samudbhūto hutāśanaḥ
/
rājñaḥ kulaṃ śriyaṃ prāṇāṃś
cādagdhvā na nivartate
//
prajā-pīḍana-saṃtāpāt
samudbhūto hutāśanaḥ
/
rājñaḥ kulaṃ śriyaṃ prāṇāṃś
ca adagdhvā na nivartate
//
ya eva nṛpater dharmaḥ
svarāṣṭraparipālane
/
tam eva kṛtsnam āpnoti
pararāṣṭraṃ vaśaṃ nayan
//
ya eva nṛpater dharmaḥ
sva-rāṣṭra-paripālane
/
tam eva kṛtsnam āpnoti
para-rāṣṭraṃ vaśaṃ nayan
//
yasmin deśe ya ācāro
vyavahāraḥ kulasthitiḥ
/
tathaiva paripālyo 'sau
yadā vaśam upāgataḥ
//
yasmin deśe ya ācāro
vyavahāraḥ kula-sthitiḥ
/
tathaiva paripālyo 'sau
yadā vaśam upāgataḥ
//
mantramūlaṃ yato rājyaṃ
tasmān mantraṃ surakṣitam
/
kuryād yathāsya na viduḥ
karmaṇām āphalodayāt
//
mantra-mūlaṃ yato rājyaṃ
tasmān mantraṃ su-rakṣitam
/
kuryād yatha āsya na viduḥ
karmaṇām ā-phala-udayāt
//
arir mitram udāsīno
'nantaras tatparaḥ paraḥ
/
kramaśo maṇḍalaṃ cintyaṃ
sāmādibhir upakramaiḥ
//
arir mitram udāsīno
'nantaras tat-paraḥ paraḥ
/
kramaśo maṇḍalaṃ cintyaṃ
sāma-ādibhir upakramaiḥ
//
upāyāḥ sāma dānaṃ ca
bhedo daṇḍas tathaiva ca
/
samyakprayuktāḥ sidhyeyur
daṇḍas tv agatikā gatiḥ
//
upāyāḥ sāma dānaṃ ca
bhedo daṇḍas tathaiva ca
/
samyak-prayuktāḥ sidhyeyur
daṇḍas tv agatikā gatiḥ
//
saṃdhiṃ ca vigrahaṃ yānam
āsanaṃ saṃśrayaṃ tathā
/
dvaidhībhāvaṃ guṇān etān
yathāvat parikalpayet
//
saṃdhiṃ ca vigrahaṃ yānam
āsanaṃ saṃśrayaṃ tathā
/
dvaidhī-bhāvaṃ guṇān etān
yathāvat parikalpayet
//
yadā sasyaguṇopetaṃ
pararāṣṭraṃ tadā vrajet
/
paraś ca hīna ātmā ca
hṛṣṭavāhanapūruṣaḥ
//
yadā sasya-guṇa-upetaṃ
para-rāṣṭraṃ tadā vrajet
/
paraś ca hīna ātmā ca
hṛṣṭa-vāhana-pūruṣaḥ
//
daive puruṣakāre ca
karmasiddhir vyavasthitā
/
tatra daivam abhivyaktaṃ
pauruṣaṃ paurvadehikam
//
daive puruṣa-kāre ca
karma-siddhir vyavasthitā
/
tatra daivam abhivyaktaṃ
pauruṣaṃ paurvadehikam
//
kecid daivāt svabhāvād vā
kālāt puruṣakārataḥ
/
saṃyoge kecid icchanti
phalaṃ kuśalabuddhayaḥ
//
kecid daivāt svabhāvād vā
kālāt puruṣa-kārataḥ
/
saṃyoge kecid icchanti
phalaṃ kuśala-buddhayaḥ
//
yathā hy ekena cakreṇa
rathasya na gatir bhavet
/
evaṃ puruṣakāreṇa
vinā daivaṃ na sidhyati
//
yathā hy ekena cakreṇa
rathasya na gatir bhavet
/
evaṃ puruṣa-kāreṇa
vinā daivaṃ na sidhyati
//
hiraṇyabhūmilābhebhyo
mitralabdhir varā yataḥ
/
ato yateta tatprāptyai
rakṣet satyaṃ samāhitaḥ
//
hiraṇya-bhūmi-lābhebhyo
mitra-labdhir varā yataḥ
/
ato yateta tat-prāptyai
rakṣet satyaṃ samāhitaḥ
//
svāmy amātyā jano durgaṃ
kośo daṇḍas tathaiva ca
/
mitrāṇy etāḥ prakṛtayo
rājyaṃ saptāṅgam ucyate
//
svāmy amātyā jano durgaṃ
kośo daṇḍas tathaiva ca
/
mitrāṇy etāḥ prakṛtayo
rājyaṃ sapta-aṅgam ucyate
//
tad avāpya nṛpo daṇḍaṃ
durvṛtteṣu nipātayet
/
dharmo hi daṇḍarūpeṇa
brahmaṇā nirmitaḥ purā
//
tad avāpya nṛpo daṇḍaṃ
durvṛtteṣu nipātayet
/
dharmo hi daṇḍa-rūpeṇa
brahmaṇā nirmitaḥ purā
//
sa netuṃ nyāyato 'śakyo
lubdhenākṛtabuddhinā
/
satyasaṃdhena śucinā
susahāyena dhīmatā
//
sa netuṃ nyāyato 'śakyo
lubdhena akṛta-buddhinā
/
satya-saṃdhena śucinā
su-sahāyena dhīmatā
//
yathāśāstraṃ prayuktaḥ san
sadevāsuramānavam
/
jagad ānandayet sarvam
anyathā tat prakopayet
//
yathā-śāstraṃ prayuktaḥ san
sa-deva-asura-mānavam
/
jagad ānandayet sarvam
anyathā tat prakopayet
//
adharmadaṇḍanaṃ svarga
kīrtilokavināśanam
/
samyak tu daṇḍanaṃ rājñaḥ
svargakīrtijayāvaham
//
adharma-daṇḍanaṃ svarga
kīrti-loka-vināśanam
/
samyak tu daṇḍanaṃ rājñaḥ
svarga-kīrti-jaya-āvaham
//
api bhrātā suto 'rghyo vā
śvaśuro mātulo 'pi vā
/
nādaṇḍyo nāma rājño 'sti
dharmād vicalitaḥ svakāt
//
api bhrātā suto 'rghyo vā
śvaśuro mātulo 'pi vā
/
na adaṇḍyo nāma rājño 'sti
dharmād vicalitaḥ svakāt
//
yo daṇḍyān daṇḍayed rājā
samyag vadhyāṃś ca ghātayet
/
iṣṭaṃ syāt kratubhis tena
samāptavaradakṣiṇaiḥ
//
yo daṇḍyān daṇḍayed rājā
samyag vadhyāṃś ca ghātayet
/
iṣṭaṃ syāt kratubhis tena
samāpta-vara-dakṣiṇaiḥ
//
iti saṃcintya nṛpatiḥ
kratutulyaphalaṃ pṛthak
/
vyavahārān svayaṃ paśyet
sabhyaiḥ parivṛto 'nvaham
//
iti saṃcintya nṛpatiḥ
kratu-tulya-phalaṃ pṛthak
/
vyavahārān svayaṃ paśyet
sabhyaiḥ parivṛto 'nvaham
//
kulāni jātīḥ śreṇīś ca
gaṇān jānapadān api
/
svadharmāc calitān rājā
vinīya sthāpayet pathi
//
kulāni jātīḥ śreṇīś ca
gaṇān jānapadān api
/
sva-dharmāc calitān rājā
vinīya sthāpayet pathi
//
jālasūryamarīcisthaṃ
trasareṇū rajaḥ smṛtam
/
te 'ṣṭau likṣā tu tās tisro
rājasarṣapa ucyate
//
jāla-sūrya-marīcisthaṃ
trasa-reṇū rajaḥ smṛtam
/
te 'ṣṭau likṣā tu tās tisro
rāja-sarṣapa ucyate
//
gauras tu te trayaḥ ṣaṭ te
yavo madhyas tu te trayaḥ
/
kṛṣṇalaḥ pañca te māṣas
te suvarṇas tu ṣoḍaśa
//
gauras tu te trayaḥ ṣaṭ te
yavo madhyas tu te trayaḥ
/
kṛṣṇalaḥ pañca te māṣas
te suvarṇas tu ṣoḍaśa
//
palaṃ suvarṇāś catvāraḥ
pañca vāpi prakīrtitam
/
dve kṛṣṇale rūpyamāṣo
dharaṇaṃ ṣoḍaśaiva te
//
palaṃ suvarṇāś catvāraḥ
pañca va āpi prakīrtitam
/
dve kṛṣṇale rūpya-māṣo
dharaṇaṃ ṣoḍaśa eva te
//
śatamānaṃ tu daśabhir
dharaṇaiḥ palam eva tu
/
niṣkaṃ suvarṇāś catvāraḥ
kārṣikas tāmrikaḥ paṇaḥ
//
śata-mānaṃ tu daśabhir
dharaṇaiḥ palam eva tu
/
niṣkaṃ suvarṇāś catvāraḥ
kārṣikas tāmrikaḥ paṇaḥ
//
sāśītipaṇasāhasro
daṇḍa uttamasāhasaḥ
/
tadardhaṃ madhyamaḥ proktas
tadardham adhamaḥ smṛtaḥ
//
sa-aśīti-paṇa-sāhasro
daṇḍa uttama-sāhasaḥ
/
tad-ardhaṃ madhyamaḥ proktas
tad-ardham adhamaḥ smṛtaḥ
//
dhigdaṇḍas tv atha vāgdaṇḍo
dhanadaṇḍo vadhas tathā
/
yojyā vyastāḥ samastā vā hy
aparādhavaśād ime
//
dhig-daṇḍas tv atha vāg-daṇḍo
dhana-daṇḍo vadhas tathā
/
yojyā vyastāḥ samastā vā hy
aparādha-vaśād ime
//
jñātvāparādhaṃ deśaṃ ca
kālaṃ balam athāpi vā
/
vayaḥ karma ca vittaṃ ca
daṇḍaṃ daṇḍyeṣu pātayet
//
jñātva āparādhaṃ deśaṃ ca
kālaṃ balam atha api vā
/
vayaḥ karma ca vittaṃ ca
daṇḍaṃ daṇḍyeṣu pātayet
//
II. vyavahārādhyāya
1. sādhāraṇa-vyavahāra-mātṛkā-prakaraṇam
vyavahārān nṛpaḥ paśyed
vidvadbhir brāhmaṇaiḥ saha
/
dharmaśāstrānusāreṇa
krodhalobhavivarjitaḥ
//
vyavahārān nṛpaḥ paśyed
vidvadbhir brāhmaṇaiḥ saha
/
dharmaśāstrānusāreṇa
krodhalobhavivarjitaḥ
//
śrutādhyayanasaṃpannā
dharmajñāḥ satyavādinaḥ
/
rājñā sabhāsadaḥ kāryā
ripau mitre ca ye samāḥ
//
śrutādhyayanasaṃpannā
dharmajñāḥ satyavādinaḥ
/
rājñā sabhāsadaḥ kāryā
ripau mitre ca ye samāḥ
//
apaśyatā kāryavaśād
vyavahārān nṛpeṇa tu
/
sabhyaiḥ saha niyoktavyo
brāhmaṇaḥ sarvadharmavit
//
apaśyatā kāryavaśād
vyavahārān nṛpeṇa tu
/
sabhyaiḥ saha niyoktavyo
brāhmaṇaḥ sarvadharmavit
//
rāgāl lobhād bhayād vāpi
smṛtyapetādikāriṇaḥ
/
sabhyāḥ pṛthak pṛthag daṇḍyā
vivādād dviguṇaṃ damam
//
rāgāl lobhād bhayād vāpi
smṛtyapetādikāriṇaḥ
/
sabhyāḥ pṛthak pṛthag daṇḍyā
vivādād dviguṇaṃ damam
//
smṛtyācāravyapetena
mārgeṇādharṣitaḥ paraiḥ
/
āvedayati ced rājñe
vyavahārapadaṃ hi tat
//
smṛtyācāravyapetena
mārgeṇādharṣitaḥ paraiḥ
/
āvedayati ced rājñe
vyavahārapadaṃ hi tat
//
pratyarthino 'grato lekhyaṃ
yathāveditam arthinā
/
samāmāsatadardhāhar
nāmajātyādicihnitam
//
pratyarthino 'grato lekhyaṃ
yathāveditam arthinā
/
samāmāsatadardhāhar
nāmajātyādicihnitam
//
śrutārthasyottaraṃ lekhyaṃ
pūrvāvedakasaṃnidhau
/
tato 'rthī lekhayet sadyaḥ
pratijñātārthasādhanam
//
śrutārthasyottaraṃ lekhyaṃ
pūrvāvedakasaṃnidhau
/
tato 'rthī lekhayet sadyaḥ
pratijñātārthasādhanam
//
tatsiddhau siddhim āpnoti
viparītam ato 'nyathā
/
catuṣpād vyavahāro 'yaṃ
vivādeṣūpadarśitaḥ
//
tat-siddhau siddhim āpnoti
viparītam ato 'nyathā
/
catuṣpād vyavahāro 'yaṃ
vivādeṣūpadarśitaḥ
//
2. asādhāraṇavyavahāramātṛkā-prakaraṇam
abhiyogam anistīrya
nainaṃ pratyabhiyojayet
/
abhiyuktaṃ ca nānyena
noktaṃ viprakṛtiṃ nayet
//
abhiyogam anistīrya
nainaṃ pratyabhiyojayet
/
abhiyuktaṃ ca nānyena
na uktaṃ viprakṛtiṃ nayet
//
kuryāt pratyabhiyogaṃ ca
kalahe sāhaseṣu ca
/
ubhayoḥ pratibhūr grāhyaḥ
samarthaḥ kāryanirṇaye
//
kuryāt pratyabhiyogaṃ ca
kalahe sāhaseṣu ca
/
ubhayoḥ pratibhūr grāhyaḥ
samarthaḥ kāryanirṇaye
//
nihnave bhāvito dadyād
dhanaṃ rājñe ca tatsamam
/
mithyābhiyogī dviguṇam
abhiyogād dhanaṃ vahet
//
nihnave bhāvito dadyād
dhanaṃ rājñe ca tatsamam
/
mithyābhiyogī dviguṇam
abhiyogād dhanaṃ vahet
//
sāhasasteyapāruṣya
go'bhiśāpātyaye striyām
/
vivādayet sadya eva
kālo 'nyatrecchayā smṛtaḥ
//
sāhasasteyapāruṣya
go'bhiśāpātyaye striyām
/
vivādayet sadya eva
kālo 'nyatra icchayā smṛtaḥ
//
deśād deśāntaraṃ yāti
sṛkkiṇī parileḍhi ca
/
lalāṭaṃ svidyate cāsya
mukhaṃ vaivarṇyam eti ca
//
deśād deśāntaraṃ yāti
sṛkkiṇī parileḍhi ca
/
lalāṭaṃ svidyate cāsya
mukhaṃ vaivarṇyam eti ca
//
pariśuṣyatskhaladvākyo
viruddhaṃ bahu bhāṣite
/
vākcakṣuḥ pūjayati no
tathauṣṭhau nirbhujaty api
//
pariśuṣyatskhaladvākyo
viruddhaṃ bahu bhāṣite
/
vāk-cakṣuḥ pūjayati no
tathauṣṭhau nirbhujaty api
//
svabhāvād vikṛtiṃ gacchen
manovākkāyakarmabhiḥ
/
abhiyoge 'tha sākṣye vā
duṣṭaḥ sa parikīrtitaḥ
//
svabhāvād vikṛtiṃ gacchen
mano-vāk-kāya-karmabhiḥ
/
abhiyoge 'tha sākṣye vā
duṣṭaḥ sa parikīrtitaḥ
//
saṃdigdhārthaṃ svatantro yaḥ
sādhayed yaś ca niṣpatet
/
na cāhūto vadet kiṃcid
dhīno daṇḍyaś ca sa smṛtaḥ
//
saṃdigdhārthaṃ svatantro yaḥ
sādhayed yaś ca niṣpatet
/
na cāhūto vadet kiṃcid
dhīno daṇḍyaś ca sa smṛtaḥ
//
sākṣiṣūbhayataḥ satsu
sākṣiṇaḥ pūrvavādinaḥ
/
pūrvapakṣe 'dharībhūte
bhavanty uttaravādinaḥ
//
sākṣiṣūbhayataḥ satsu
sākṣiṇaḥ pūrvavādinaḥ
/
pūrvapakṣe 'dharībhūte
bhavanty uttaravādinaḥ
//
sapaṇaś ced vivādaḥ syāt
tatra hīnaṃ tu dāpayet
/
daṇḍaṃ ca svapaṇaṃ caiva
dhanine dhanam eva ca
//
sapaṇaś ced vivādaḥ syāt
tatra hīnaṃ tu dāpayet
/
daṇḍaṃ ca svapaṇaṃ caiva
dhanine dhanam eva ca
//
chalaṃ nirasya bhūtena
vyavahārān nayen nṛpaḥ
/
bhūtam apy anupanyastaṃ
hīyate vyavahārataḥ
//
chalaṃ nirasya bhūtena
vyavahārān nayen nṛpaḥ
/
bhūtam apy anupanyastaṃ
hīyate vyavahārataḥ
//
nihnute likhitaṃ naikam
ekadeśe vibhāvitaḥ
/
dāpyaḥ sarvaṃ nṛpeṇārthaṃ
na grāhyas tv aniveditaḥ
//
nihnute likhitaṃ na ekam
ekadeśe vibhāvitaḥ
/
dāpyaḥ sarvaṃ nṛpeṇārthaṃ
na grāhyas tv aniveditaḥ
//
smṛtyor virodhe nyāyas tu
balavān vyavahārataḥ
/
arthaśāstrāt tu balavad
dharmaśāstram iti sthitiḥ
//
smṛtyor virodhe nyāyas tu
balavān vyavahārataḥ
/
arthaśāstrāt tu balavad
dharmaśāstram iti sthitiḥ
//
pramāṇaṃ likhitaṃ bhuktiḥ
sākṣiṇaś ceti kīrtitam
/
eṣām anyatamābhāve
divyānyatamam ucyate
//
pramāṇaṃ likhitaṃ bhuktiḥ
sākṣiṇaś ca-iti kīrtitam
/
eṣām anyatamābhāve
divyānyatamam ucyate
//
sarveṣv arthavivādeṣu
balavaty uttarākriyā
/
ādhau pratigrahe krīte
pūrvā tu balavattarā
//
sarveṣv arthavivādeṣu
balavaty uttarākriyā
/
ādhau pratigrahe krīte
pūrvā tu balavattarā
//
paśyato 'bruvato bhūmer
hānir viṃśativārṣikī
/
pareṇa bhujyamānāyā
dhanasya daśavārṣikī
//
paśyato 'bruvato bhūmer
hānir viṃśati-vārṣikī
/
pareṇa bhujyamānāyā
dhanasya daśavārṣikī
//
ādhisīmopanikṣepa
jaḍabāladhanair vinā
/
tathopanidhirājastrī
śrotriyāṇāṃ dhanair api
//
ādhisīma-upanikṣepa
jaḍabāladhanair vinā
/
tathā-upanidhirājastrī
śrotriyāṇāṃ dhanair api
//
ādhyādīnāṃ vihartāraṃ
dhanine dāpayed dhanam
/
daṇḍaṃ ca tatsamaṃ rājñe
śaktyapekṣam athāpi vā
//
ādhyādīnāṃ vihartāraṃ
dhanine dāpayed dhanam
/
daṇḍaṃ ca tatsamaṃ rājñe
śaktyapekṣam athāpi vā
//
āgamo 'bhyadhiko bhogād
vinā pūrvakramāgatāt
/
āgame 'pi balaṃ naiva
bhuktiḥ stokāpi yatra no
//
āgamo 'bhyadhiko bhogād
vinā pūrvakramāgatāt
/
āgame 'pi balaṃ na-eva
bhuktiḥ stokāpi yatra no
//
āgamas tu kṛto yena
so 'bhiyuktas tam uddharet
/
na tatsutas tatsuto vā
bhuktis tatra garīyasī
//
āgamas tu kṛto yena
so 'bhiyuktas tam uddharet
/
na tatsutas tatsuto vā
bhuktis tatra garīyasī
//
yo 'bhiyuktaḥ paretaḥ syāt
tasya rikthī tam uddharet
/
na tatra kāraṇaṃ bhuktir
āgamena vinākṛtā
//
yo 'bhiyuktaḥ para-itaḥ syāt
tasya rikthī tam uddharet
/
na tatra kāraṇaṃ bhuktir
āgamena vinākṛtā
//
nṛpeṇādhikṛtāḥ pūgāḥ
śreṇayo 'tha kulāni ca
/
pūrvaṃ pūrvaṃ guru jñeyaṃ
vyavahāravidhau nṛṇām
//
nṛpeṇādhikṛtāḥ pūgāḥ
śreṇayo 'tha kulāni ca
/
pūrvaṃ pūrvaṃ guru jñeyaṃ
vyavahāravidhau nṛṇām
//
balopādhivinirvṛttān
vyavahārān nivartayet
/
strīnaktamantarāgāra
bahiḥśatrukṛtāṃs tathā
//
bala-upādhivinirvṛttān
vyavahārān nivartayet
/
strī-naktam-antarāgāra
bahiḥ-śatrukṛtāṃs tathā
//
mattonmattārtavyasani
bālabhītādiyojitaḥ
/
asaṃbaddhakṛtaś caiva
vyavahāro na sidhyati
//
matta-unmattārtavyasani
bālabhītādiyojitaḥ
/
asaṃbaddhakṛtaś caiva
vyavahāro na sidhyati
//
pranaṣṭādhigataṃ deyaṃ
nṛpeṇa dhanine dhanam
/
vibhāvayen na cel liṅgais
tatsamaṃ daṇḍam arhati
//
pranaṣṭādhigataṃ deyaṃ
nṛpeṇa dhanine dhanam
/
vibhāvayen na cel liṅgais
tatsamaṃ daṇḍam arhati
//
rājā labdhvā nidhiṃ dadyād
dvijebhyo 'rdhaṃ dvijaḥ punaḥ
/
vidvān aśeṣam ādadyāt
sa sarvasya prabhur yataḥ
//
rājā labdhvā nidhiṃ dadyād
dvijebhyo 'rdhaṃ dvijaḥ punaḥ
/
vidvān aśeṣam ādadyāt
sa sarvasya prabhur yataḥ
//
itareṇa nidhau labdhe
rājā ṣaṣṭhāṃśam āharet
/
aniveditavijñāto
dāpyas taṃ daṇḍam eva ca
//
itareṇa nidhau labdhe
rājā ṣaṣṭhāṃśam āharet
/
aniveditavijñāto
dāpyas taṃ daṇḍam eva ca
//
deyaṃ caurahṛtaṃ dravyaṃ
rājñā jānapadāya tu
/
adadad dhi samāpnoti
kilbiṣaṃ yasya tasya tat
//
deyaṃ caurahṛtaṃ dravyaṃ
rājñā jānapadāya tu
/
adadad dhi samāpnoti
kilbiṣaṃ yasya tasya tat
//
3. ṛṇā3dāna-prakaraṇam
aśītibhāgo vṛddhiḥ syān
māsi māsi sabandhake
/
varṇakramāc chataṃ dvitri
catuṣpañcakam anyathā
//
aśīti-bhāgo vṛddhiḥ syān
māsi māsi sabandhake
/
varṇa-kramāc chataṃ dvi-tri
catuṣ-pañcakam anyathā
//
kāntāragās tu daśakaṃ
sāmudrā viṃśakaṃ śatam
/
dadyur vā svakṛtāṃ vṛddhiṃ
sarve sarvāsu jātiṣu
//
kāntāragās tu daśakaṃ
sāmudrā viṃśakaṃ śatam
/
dadyur vā sva-kṛtāṃ vṛddhiṃ
sarve sarvāsu jātiṣu
//
saṃtatis tu paśustrīṇāṃ
rasasyāṣṭaguṇā parā
/
vastradhānyahiraṇyānāṃ
catustridviguṇā parā
//
saṃtatis tu paśu-strīṇāṃ
rasasya aṣṭa-guṇā parā
/
vastra-dhānya-hiraṇyānāṃ
catus-tri-dvi-guṇā parā
//
prapannaṃ sādhayann arthaṃ
na vācyo nṛpater bhavet
/
sādhyamāno nṛpaṃ gacchan
daṇḍyo dāpyaś ca taddhanam
//
prapannaṃ sādhayann arthaṃ
na vācyo nṛpater bhavet
/
sādhyamāno nṛpaṃ gacchan
daṇḍyo dāpyaś ca tad-dhanam
//
gṛhītānukramād dāpyo
dhaninām adhamarṇikaḥ
/
dattvā tu brāhmaṇāyaiva
nṛpates tadanantaram
//
gṛhīta-anukramād dāpyo
dhaninām adhamarṇikaḥ
/
dattvā tu brāhmaṇāya eva
nṛpates tad-anantaram
//
rājñādhamarṇiko dāpyaḥ
sādhitād daśakaṃ śatam
/
pañcakaṃ ca śataṃ dāpyaḥ
prāptārtho hy uttamarṇikaḥ
//
rājña ādhamarṇiko dāpyaḥ
sādhitād daśakaṃ śatam
/
pañcakaṃ ca śataṃ dāpyaḥ
prāpta-artho hy uttamarṇikaḥ
//
hīnajātiṃ parikṣīṇam
ṛṇārthaṃ karma kārayet
/
brāhmaṇas tu parikṣīṇaḥ
śanair dāpyo yathodayam
//
hīna-jātiṃ parikṣīṇam
ṛṇa-arthaṃ karma kārayet
/
brāhmaṇas tu parikṣīṇaḥ
śanair dāpyo yathā-udayam
//
dīyamānaṃ na gṛhṇāti
prayuktaṃ yaḥ svakaṃ dhanam
/
madhyasthasthāpitaṃ cet syād
vardhate na tataḥ param
//
dīyamānaṃ na gṛhṇāti
prayuktaṃ yaḥ svakaṃ dhanam
/
madhyastha-sthāpitaṃ cet syād
vardhate na tataḥ param
//
avibhaktaiḥ kuṭumbārthe
yad ṛṇaṃ tu kṛtaṃ bhavet
/
dadyus tad rikthinaḥ prete
proṣite vā kuṭumbini
//
avibhaktaiḥ kuṭumba-arthe
yad ṛṇaṃ tu kṛtaṃ bhavet
/
dadyus tad rikthinaḥ prete
proṣite vā kuṭumbini
//
na yoṣitpatiputrābhyāṃ
na putreṇa kṛtaṃ pitā
/
dadyād ṛte kuṭumbārthān
na patiḥ strīkṛtaṃ tathā
//
na yoṣit-pati-putrābhyāṃ
na putreṇa kṛtaṃ pitā
/
dadyād ṛte kuṭumba-arthān
na patiḥ strī-kṛtaṃ tathā
//
surākāmadyūtakṛtaṃ
daṇḍaśulkāvaśiṣṭakam
/
vṛthādānaṃ tathaiveha
putro dadyān na paitṛkam
//
surā-kāma-dyūta-kṛtaṃ
daṇḍa-śulka-avaśiṣṭakam
/
vṛthā-dānaṃ tathaiva iha
putro dadyān na paitṛkam
//
gopaśauṇḍikaśailūṣa
rajakavyādhayoṣitām
/
ṛṇaṃ dadyāt patis teṣāṃ
yasmād vṛttis tadāśrayā
//
gopa-śauṇḍika-śailūṣa
rajaka-vyādha-yoṣitām
/
ṛṇaṃ dadyāt patis teṣāṃ
yasmād vṛttis tad-āśrayā
//
pratipannaṃ striyā deyaṃ
patyā vā saha yat kṛtam
/
svayaṃkṛtaṃ vā yad ṛṇaṃ
nānyat strī dātum arhati
//
pratipannaṃ striyā deyaṃ
patyā vā saha yat kṛtam
/
svayaṃ-kṛtaṃ vā yad ṛṇaṃ
na anyat strī dātum arhati
//
pitari proṣite prete
vyasanābhiplute 'pi vā
/
putrapautrair ṛṇaṃ deyaṃ
nihnave sākṣibhāvitam
//
pitari proṣite prete
vyasana-abhiplute 'pi vā
/
putra-pautrair ṛṇaṃ deyaṃ
nihnave sākṣi-bhāvitam
//
rikthagrāha ṛṇaṃ dāpyo
yoṣidgrāhas tathaiva ca
/
putro 'nanyāśritadravyaḥ
putrahīnasya rikthinaḥ
//
riktha-grāha ṛṇaṃ dāpyo
yoṣid-grāhas tathaiva ca
/
putro 'nanya-āśrita-dravyaḥ
putra-hīnasya rikthinaḥ
//
bhrātṝṇām atha daṃpatyoḥ
pituḥ putrasya caiva hi
/
prātibhāvyam ṛṇaṃ sākṣyam
avibhakte na tu smṛtam
//
bhrātṝṇām atha daṃpatyoḥ
pituḥ putrasya caiva hi
/
prātibhāvyam ṛṇaṃ sākṣyam
avibhakte na tu smṛtam
//
darśane pratyaye dāne
prātibhāvyaṃ vidhīyate
/
ādyau tu vitathe dāpyāv
itarasya sutā api
//
darśane pratyaye dāne
prātibhāvyaṃ vidhīyate
/
ādyau tu vitathe dāpyāv
itarasya sutā api
//
darśanapratibhūr yatra
mṛtaḥ prātyayiko 'pi vā
/
na tatputrā ṛṇaṃ dadyur
dadyur dānāya yaḥ sthitaḥ
//
darśana-pratibhūr yatra
mṛtaḥ prātyayiko 'pi vā
/
na tat-putrā ṛṇaṃ dadyur
dadyur dānāya yaḥ sthitaḥ
//
bahavaḥ syur yadi svāṃśair
dadyuḥ pratibhuvo dhanam
/
ekacchāyāśriteṣv eṣu
dhanikasya yathāruci
//
bahavaḥ syur yadi sva-aṃśair
dadyuḥ pratibhuvo dhanam
/
eka-cchāyā-āśriteṣv eṣu
dhanikasya yathā-ruci
//
pratibhūr dāpito yat tu
prakāśaṃ dhanino dhanam
/
dviguṇaṃ pratidātavyam
ṛṇikais tasya tad bhavet
//
pratibhūr dāpito yat tu
prakāśaṃ dhanino dhanam
/
dvi-guṇaṃ pratidātavyam
ṛṇikais tasya tad bhavet
//
saṃtatiḥ strīpaśuṣv eva
dhānyaṃ triguṇam eva ca
/
vastraṃ caturguṇaṃ proktaṃ
rasaś cāṣṭaguṇas tathā
//
saṃtatiḥ strī-paśuṣv eva
dhānyaṃ tri-guṇam eva ca
/
vastraṃ catur-guṇaṃ proktaṃ
rasaś ca aṣṭa-guṇas tathā
//
ādhiḥ praṇaśyed dviguṇe
dhane yadi na mokṣyate
/
kāle kālakṛto naśyet
phalabhogyo na naśyati
//
ādhiḥ praṇaśyed dvi-guṇe
dhane yadi na mokṣyate
/
kāle kāla-kṛto naśyet
phala-bhogyo na naśyati
//
gopyādhibhoge no vṛddhiḥ
sopakāre ca hāpite
/
naṣṭo deyo vinaṣṭaś ca
daivarājakṛtād ṛte
//
gopya-adhibhoge no vṛddhiḥ
sa-upakāre ca hāpite
/
naṣṭo deyo vinaṣṭaś ca
daiva-rāja-kṛtād ṛte
//
ādheḥ svīkaraṇāt siddhī
rakṣyamāṇo 'py asāratām
/
yātaś ced anya ādheyo
dhanabhāg vā dhanī bhavet
//
ādheḥ svīkaraṇāt siddhī
rakṣyamāṇo 'py asāratām
/
yātaś ced anya ādheyo
dhana-bhāg vā dhanī bhavet
//
caritrabandhakakṛtaṃ
sa vṛddhyā dāpayed dhanam
/
satyaṃkārakṛtaṃ dravyaṃ
dviguṇaṃ pratidāpayet
//
caritra-bandhaka-kṛtaṃ
sa vṛddhyā dāpayed dhanam
/
satyaṃ-kāra-kṛtaṃ dravyaṃ
dvi-guṇaṃ pratidāpayet
//
upasthitasya moktavya
ādhiḥ steno 'nyathā bhavet
/
prayojake 'sati dhanaṃ
kule nyasyādhim āpnuyāt
//
upasthitasya moktavya
ādhiḥ steno 'nyathā bhavet
/
prayojake 'sati dhanaṃ
kule nyasyā adhim āpnuyāt
//
tatkālakṛtamūlyo vā
tatra tiṣṭhed avṛddhikaḥ
/
vinā dhāraṇakād vāpi
vikrīṇīta sasākṣikam
//
tat-kāla-kṛta-mūlyo vā
tatra tiṣṭhed avṛddhikaḥ
/
vinā dhāraṇakād va āpi
vikrīṇīta sa-sākṣikam
//
yadā tu dviguṇībhūtam
ṛṇam ādhau tadā khalu
/
mocya ādhis tadutpanne
praviṣṭe dviguṇe dhane
//
yadā tu dvi-guṇī-bhūtam
ṛṇam ādhau tadā khalu
/
mocya ādhis tad-utpanne
praviṣṭe dvi-guṇe dhane
//
4. upanidhi-prakaraṇam
vāsanastham anākhyāya
haste 'nyasya yad arpyate
/
dravyaṃ tad aupanidhikaṃ
pratideyaṃ tathaiva tat
//
vāsanastham anākhyāya
haste 'nyasya yad arpyate
/
dravyaṃ tad aupanidhikaṃ
pratideyaṃ tatha aiva tat
//
na dāpyo 'pahṛtaṃ taṃ tu
rājadaivikataskaraiḥ
/
bhreṣaś cen mārgite 'adatte
dāpyo daṇḍaṃ ca tatsamam
//
na dāpyo 'pahṛtaṃ taṃ tu
rāja-daivika-taskaraiḥ
/
bhreṣaś cen mārgite 'adatte
dāpyo daṇḍaṃ ca tat-samam
//
ājīvan svecchayā daṇḍyo
dāpyas taṃ cāpi sodayam
/
yācitānvāhitanyāsa
nikṣepādiṣv ayaṃ vidhiḥ
//
ājīvan sva-icchayā daṇḍyo
dāpyas taṃ ca api sa-udayam
/
yācita-anvāhita-nyāsa
nikṣepa-ādiṣv ayaṃ vidhiḥ
//
5. sākṣi-prakaraṇam
tapasvino dānaśīlāḥ
kulīnāḥ satyavādinaḥ
/
dharmapradhānā ṛjavaḥ
putravanto dhanānvitāḥ
//
tapasvino dāna-śīlāḥ
kulīnāḥ satya-vādinaḥ
/
dharma-pradhānā ṛjavaḥ
putravanto dhana-anvitāḥ
//
tryavarāḥ sākṣiṇo jñeyāḥ
śrautasmārtakriyāparāḥ
/
yathājāti yathāvarṇaṃ
sarve sarveṣu vā smṛtāḥ
//
try-avarāḥ sākṣiṇo jñeyāḥ
śrauta-smārta-kriyā-parāḥ
/
yathā-jāti yathā-varṇaṃ
sarve sarveṣu vā smṛtāḥ
//
strībālavṛddhakitava
mattonmattābhiśastakāḥ
/
raṅgāvatāripākhaṇḍi
kūṭakṛdvikalendriyāḥ
//
strī-bāla-vṛddha-kitava
matta-unmatta-abhiśastakāḥ
/
raṅga-avatāri-pākhaṇḍi
kūṭa-kṛd-vikala-indriyāḥ
//
patitāptārthasaṃbandhi
sahāyariputaskarāḥ
/
sāhasī dṛṣṭadoṣaś ca
nirdhūtādyās tv asākṣiṇaḥ
//
patita-āpta-artha-saṃbandhi
sahāya-ripu-taskarāḥ
/
sāhasī dṛṣṭa-doṣaś ca
nirdhūta-ādyās tv asākṣiṇaḥ
//
ubhayānumataḥ sākṣī
bhavaty eko 'pi dharmavit
/
sarvaḥ sākṣī saṃgrahaṇe
cauryapāruṣyasāhase
//
ubhaya-anumataḥ sākṣī
bhavaty eko 'pi dharmavit
/
sarvaḥ sākṣī saṃgrahaṇe
caurya-pāruṣya-sāhase
//
sākṣiṇaḥ śrāvayed vādi
prativādisamīpagān
/
ye pātakakṛtāṃ lokā
mahāpātakināṃ tathā
//
sākṣiṇaḥ śrāvayed vādi
prativādi-samīpagān
/
ye pātaka-kṛtāṃ lokā
mahā-pātakināṃ tathā
//
agnidānāṃ ca ye lokā
ye ca strībālaghātinām
/
sa tān sarvān avāpnoti
yaḥ sākṣyam anṛtaṃ vadet
//
agni-dānāṃ ca ye lokā
ye ca strī-bāla-ghātinām
/
sa tān sarvān avāpnoti
yaḥ sākṣyam anṛtaṃ vadet
//
sukṛtaṃ yat tvayā kiṃcij
janmāntaraśataiḥ kṛtam
/
tat sarvaṃ tasya jānīhi
yaṃ parājayase mṛṣā
//
sukṛtaṃ yat tvayā kiṃcij
janma-antara-śataiḥ kṛtam
/
tat sarvaṃ tasya jānīhi
yaṃ parājayase mṛṣā
//
abruvan hi naraḥ sākṣyam
ṛṇaṃ sadaśabandhakam
/
rājñā sarvaṃ pradāpyaḥ syāt
ṣaṭcatvāriṃśake 'hani
//
abruvan hi naraḥ sākṣyam
ṛṇaṃ sa-daśa-bandhakam
/
rājñā sarvaṃ pradāpyaḥ syāt
ṣaṭ-catvāriṃśake 'hani
//
na dadāti hi yaḥ sākṣyaṃ
jānann api narādhamaḥ
/
sa kūṭasākṣiṇāṃ pāpais
tulyo daṇḍena caiva hi
//
na dadāti hi yaḥ sākṣyaṃ
jānann api nara-adhamaḥ
/
sa kūṭa-sākṣiṇāṃ pāpais
tulyo daṇḍena caiva hi
//
dvaidhe bahūnāṃ vacanaṃ
sameṣu guṇināṃ tathā
/
guṇidvaidhe tu vacanaṃ
grāhyaṃ ye guṇavattamāḥ
//
dvaidhe bahūnāṃ vacanaṃ
sameṣu guṇināṃ tathā
/
guṇi-dvaidhe tu vacanaṃ
grāhyaṃ ye guṇavattamāḥ
//
yasyocuḥ sākṣiṇaḥ satyāṃ
pratijñāṃ sa jayī bhavet
/
anyathā vādino yasya
dhruvas tasya parājayaḥ
//
yasyā ucuḥ sākṣiṇaḥ satyāṃ
pratijñāṃ sa jayī bhavet
/
anyathā vādino yasya
dhruvas tasya parājayaḥ
//
ukte 'pi sākṣibhiḥ sākṣye
yady anye guṇavattamāḥ
/
dviguṇā vānyathā brūyuḥ
kūṭāḥ syuḥ pūrvasākṣiṇaḥ
//
ukte 'pi sākṣibhiḥ sākṣye
yady anye guṇavattamāḥ
/
dvi-guṇā va ānyathā brūyuḥ
kūṭāḥ syuḥ pūrva-sākṣiṇaḥ
//
pṛthak pṛthag daṇḍanīyāḥ
kūṭakṛt sākṣiṇas tathā
/
vivādād dviguṇaṃ daṇḍaṃ
vivāsyo brāhmaṇaḥ smṛtaḥ
//
pṛthak pṛthag daṇḍanīyāḥ
kūṭakṛt sākṣiṇas tathā
/
vivādād dvi-guṇaṃ daṇḍaṃ
vivāsyo brāhmaṇaḥ smṛtaḥ
//
yaḥ sākṣyaṃ śrāvito 'nyebhyo
nihnute tat tamovṛtaḥ
/
sa dāpyo 'ṣṭaguṇaṃ daṇḍaṃ
brāhmaṇaṃ tu vivāsayet
//
yaḥ sākṣyaṃ śrāvito 'nyebhyo
nihnute tat tamo-vṛtaḥ
/
sa dāpyo 'ṣṭa-guṇaṃ daṇḍaṃ
brāhmaṇaṃ tu vivāsayet
//
varṇināṃ hi vadho yatra
tatra sākṣy anṛtaṃ vadet
/
tatpāvanāya nirvāpyaś
caruḥ sārasvato dvijaiḥ
//
varṇināṃ hi vadho yatra
tatra sākṣy anṛtaṃ vadet
/
tat-pāvanāya nirvāpyaś
caruḥ sārasvato dvijaiḥ
//
6. lekhya-prakaraṇam
yaḥ kaścid artho niṣṇātaḥ
svarucyā tu parasparam
/
lekhyaṃ tu sākṣimat kāryaṃ
tasmin dhanikapūrvakam
//
yaḥ kaścid artho niṣṇātaḥ
sva-rucyā tu parasparam
/
lekhyaṃ tu sākṣimat kāryaṃ
tasmin dhanika-pūrvakam
//
samāmāsatadardhāhar
nāmajātisvagotrakaiḥ
/
sabrahmacārikātmīya
pitṛnāmādicihnitam
//
samā-māsa-tad-ardha-ahar
nāma-jāti-sva-gotrakaiḥ
/
sa-brahmacārika-ātmīya
pitṛ-nāma-ādi-cihnitam
//
samāpte 'rthe ṛṇī nāma
svahastena niveśayet
/
mataṃ me 'mukaputrasya
yad atropari lekhitam
//
samāpte 'rthe ṛṇī nāma
sva-hastena niveśayet
/
mataṃ me 'muka-putrasya
yad atra upari lekhitam
//
sākṣiṇaś ca svahastena
pitṛnāmakapūrvakam
/
atrāham amukaḥ sākṣī
likheyur iti te samāḥ
//
sākṣiṇaś ca sva-hastena
pitṛ-nāmaka-pūrvakam
/
atra aham amukaḥ sākṣī
likheyur iti te samāḥ
//
ubhayābhyarthitenaitan
mayā hy amukasūnunā
/
likhitaṃ hy amukeneti
lekhako 'nte tato likhet
//
ubhaya-abhyarthitena etan
mayā hy amuka-sūnunā
/
likhitaṃ hy amukena iti
lekhako 'nte tato likhet
//
vināpi sākṣibhir lekhyaṃ
svahastalikhitaṃ tu yat
/
tat pramāṇaṃ smṛtaṃ lekhyaṃ
balopadhikṛtād ṛte
//
vina āpi sākṣibhir lekhyaṃ
sva-hasta-likhitaṃ tu yat
/
tat pramāṇaṃ smṛtaṃ lekhyaṃ
bala-upadhi-kṛtād ṛte
//
ṛṇaṃ lekhyakṛtaṃ deyaṃ
puruṣais tribhir eva tu
/
ādhis tu bhujyate tāvad
yāvat tan na pradīyate
//
ṛṇaṃ lekhya-kṛtaṃ deyaṃ
puruṣais tribhir eva tu
/
ādhis tu bhujyate tāvad
yāvat tan na pradīyate
//
deśāntarasthe durlekhye
naṣṭonmṛṣṭe hṛte tathā
/
bhinne dagdhe 'thavā chinne
lekhyam anyat tu kārayet
//
deśa-antarasthe durlekhye
naṣṭa-unmṛṣṭe hṛte tathā
/
bhinne dagdhe 'thavā chinne
lekhyam anyat tu kārayet
//
saṃdigdhalekhyaśuddhiḥ syāt
svahastalikhitādibhiḥ
/
yuktiprāptikriyācihna
saṃbandhāgamahetubhiḥ
//
saṃdigdha-lekhya-śuddhiḥ syāt
sva-hasta-likhita-ādibhiḥ
/
yukti-prāpti-kriyā-cihna
saṃbandha-āgama-hetubhiḥ
//
lekhyasya pṛṣṭhe 'bhilikhed
dattvā dattvā rṇiko dhanam
/
dhanī vopagataṃ dadyāt
svahastaparicihnitam
//
lekhyasya pṛṣṭhe 'bhilikhed
dattvā dattvā rṇiko dhanam
/
dhanī va ūpagataṃ dadyāt
sva-hasta-paricihnitam
//
dattvā rṇaṃ pāṭayel lekhyaṃ
śuddhyai vānyat tu kārayet
/
sākṣimac ca bhaved yad vā
tad dātavyaṃ sasākṣikam
//
dattvā rṇaṃ pāṭayel lekhyaṃ
śuddhyai va ānyat tu kārayet
/
sākṣimac ca bhaved yad vā
tad dātavyaṃ sa-sākṣikam
//
7. divya-prakaraṇam
tulāgnyāpo viṣaṃ kośo
divyānīha viśuddhaye
/
mahābhiyogeṣv etāni
śīrṣakasthe 'bhiyoktari
//
tulā-agny-āpo viṣaṃ kośo
divyāni iha viśuddhaye
/
mahā-abhiyogeṣv etāni
śīrṣakasthe 'bhiyoktari
//
rucyā vānyataraḥ kuryād
itaro vartayec chiraḥ
/
vināpi śīrṣakāt kuryān
nṛpadrohe 'tha pātake
//
rucyā va ānyataraḥ kuryād
itaro vartayec chiraḥ
/
vina āpi śīrṣakāt kuryān
nṛpa-drohe 'tha pātake
//
sacailaṃ snātam āhūya
sūryodaya upoṣitam
/
kārayet sarvadivyāni
nṛpabrāhmaṇasaṃnidhau
//
sa-cailaṃ snātam āhūya
sūrya-udaya upoṣitam
/
kārayet sarva-divyāni
nṛpa-brāhmaṇa-saṃnidhau
//
tulā strībālavṛddhāndha
paṅgubrāhmaṇarogiṇām
/
agnir jalaṃ vā śūdrasya
yavāḥ sapta viṣasya vā
//
tulā strī-bāla-vṛddha-andha
paṅgu-brāhmaṇa-rogiṇām
/
agnir jalaṃ vā śūdrasya
yavāḥ sapta viṣasya vā
//
nāsahasrād dharet phālaṃ
na viṣaṃ na tulāṃ tathā
/
nṛpārtheṣv abhiśāpe ca
vaheyuḥ śucayaḥ sadā
//
na asahasrād dharet phālaṃ
na viṣaṃ na tulāṃ tathā
/
nṛpa-artheṣv abhiśāpe ca
vaheyuḥ śucayaḥ sadā
//
tulādhāraṇavidvadbhir
abhiyuktas tulāśritaḥ
/
pratimānasamībhūto
rekhāṃ kṛtvāvatāritaḥ
//
tulā-dhāraṇa-vidvadbhir
abhiyuktas tulā-āśritaḥ
/
pratimāna-samī-bhūto
rekhāṃ kṛtva āvatāritaḥ
//
tvaṃ tule satyadhāmāsi
purā devair vinirmitā
/
tat satyaṃ vada kalyāṇi
saṃśayān māṃ vimocaya
//
tvaṃ tule satya-dhāma āsi
purā devair vinirmitā
/
tat satyaṃ vada kalyāṇi
saṃśayān māṃ vimocaya
//
yady asmi pāpakṛn mātas
tato māṃ tvam adho naya
/
śuddhaś ced gamayordhvaṃ māṃ
tulām ity abhimantrayet
//
yady asmi pāpa-kṛn mātas
tato māṃ tvam adho naya
/
śuddhaś ced gamayā urdhvaṃ māṃ
tulām ity abhimantrayet
//
karau vimṛditavrīher
lakṣayitvā tato nyaset
/
saptāśvatthasya patrāṇi
tāvat sūtreṇa veṣṭayet
//
karau vimṛdita-vrīher
lakṣayitvā tato nyaset
/
sapta-aśvatthasya patrāṇi
tāvat sūtreṇa veṣṭayet
//
tvam agne sarvabhūtānām
antaś carasi pāvaka
/
sākṣivat puṇyapāpebhyo
brūhi satyaṃ kave mama
//
tvam agne sarva-bhūtānām
antaś carasi pāvaka
/
sākṣivat puṇya-pāpebhyo
brūhi satyaṃ kave mama
//
tasyety uktavato lauhaṃ
pañcāśat palikaṃ samam
/
agnivarṇaṃ nyaset piṇḍaṃ
hastayor ubhayor api
//
tasya ity uktavato lauhaṃ
pañcāśat palikaṃ samam
/
agni-varṇaṃ nyaset piṇḍaṃ
hastayor ubhayor api
//
sa tam ādāya saptaiva
maṇḍalāni śanair vrajet
/
ṣoḍaśāṅgulakaṃ jñeyaṃ
maṇḍalaṃ tāvad antaram
//
sa tam ādāya sapta eva
maṇḍalāni śanair vrajet
/
ṣoḍaśa-aṅgulakaṃ jñeyaṃ
maṇḍalaṃ tāvad antaram
//
muktvāgniṃ mṛditavrīhir
adagdhaḥ śuddhim āpnuyāt
/
antarā patite piṇḍe
saṃdehe vā punar haret
//
muktva āgniṃ mṛdita-vrīhir
adagdhaḥ śuddhim āpnuyāt
/
antarā patite piṇḍe
saṃdehe vā punar haret
//
satyena mābhirakṣa tvaṃ
varuṇety abhiśāpya kam
/
nābhidaghnodakasthasya
gṛhītvorū jalaṃ vaśet
//
satyena ma ābhirakṣa tvaṃ
varuṇa ity abhiśāpya kam
/
nābhi-daghna-udakasthasya
gṛhītvā ūrū jalaṃ vaśet
//
samakālam iṣuṃ muktam
ānīyānyo javī naraḥ
/
gate tasmin nimagnāṅgaṃ
paśyec cec chuddhim āpnuyāt
//
sama-kālam iṣuṃ muktam
ānīya anyo javī naraḥ
/
gate tasmin nimagna-aṅgaṃ
paśyec cec chuddhim āpnuyāt
//
tvaṃ viṣa brahmaṇaḥ putraḥ
satyadharme vyavasthitaḥ
/
trāyasvāsmād abhīśāpāt
satyena bhava me 'mṛtam
//
tvaṃ viṣa brahmaṇaḥ putraḥ
satya-dharme vyavasthitaḥ
/
trāyasva asmād abhīśāpāt
satyena bhava me 'mṛtam
//
evam uktvā viṣaṃ śārṅgaṃ
bhakṣayed dhimaśailajam
/
yasya vegair vinā jīryec
chuddhiṃ tasya vinirdiśet
//
evam uktvā viṣaṃ śārṅgaṃ
bhakṣayed dhima-śailajam
/
yasya vegair vinā jīryec
chuddhiṃ tasya vinirdiśet
//
devān ugrān samabhyarcya
tatsnānodakam āharet
/
saṃsrāvya pāyayet tasmāj
jalaṃ tu prasṛtitrayam
//
devān ugrān samabhyarcya
tat-snāna-udakam āharet
/
saṃsrāvya pāyayet tasmāj
jalaṃ tu prasṛti-trayam
//
arvāk caturdaśād ahno
yasya no rājadaivikam
/
vyasanaṃ jāyate ghoraṃ sa
śuddhaḥ syān na saṃśayaḥ
//
arvāk caturdaśād ahno
yasya no rāja-daivikam
/
vyasanaṃ jāyate ghoraṃ sa
śuddhaḥ syān na saṃśayaḥ
//
8. dāya-vibhāga-prakaraṇam
vibhāgaṃ cet pitā kuryād
icchayā vibhajet sutān
/
jyeṣṭhaṃ vā śreṣṭhabhāgena
sarve vā syuḥ samāṃśinaḥ
//
vibhāgaṃ cet pitā kuryād
icchayā vibhajet sutān
/
jyeṣṭhaṃ vā śreṣṭha-bhāgena
sarve vā syuḥ sama-aṃśinaḥ
//
yadi kuryāt samān aṃśān
patnyaḥ kāryāḥ samāṃśikāḥ
/
na dattaṃ strīdhanaṃ yāsāṃ
bhartrā vā śvaśureṇa vā
//
yadi kuryāt samān aṃśān
patnyaḥ kāryāḥ sama-aṃśikāḥ
/
na dattaṃ strī-dhanaṃ yāsāṃ
bhartrā vā śvaśureṇa vā
//
śaktasyānīhamānasya
kiṃcid dattvā pṛthak kriyā
/
nyūnādhikavibhaktānāṃ
dharmyaḥ pitṛkṛtaḥ smṛtaḥ
//
śaktasya anīhamānasya
kiṃcid dattvā pṛthak kriyā
/
nyūna-adhika-vibhaktānāṃ
dharmyaḥ pitṛ-kṛtaḥ smṛtaḥ
//
vibhajeran sutāḥ pitror
ūrdhvaṃ riktham ṛṇaṃ samam
/
mātur duhitaraḥ śeṣam
ṛṇāt tābhya ṛte 'nvayaḥ
//
vibhajeran sutāḥ pitror
ūrdhvaṃ riktham ṛṇaṃ samam
/
mātur duhitaraḥ śeṣam
ṛṇāt tābhya ṛte 'nvayaḥ
//
pitṛdravyāvirodhena
yad anyat svayam arjitam
/
maitramaudvāhikaṃ caiva
dāyādānāṃ na tad bhavet
//
pitṛ-dravya-avirodhena
yad anyat svayam arjitam
/
maitra-maudvāhikaṃ caiva
dāyādānāṃ na tad bhavet
//
kramād abhyāgataṃ dravyaṃ
hṛtam apy uddharet tu yaḥ
/
dāyādebhyo na tad dadyād
vidyayā labdham eva ca
//
kramād abhyāgataṃ dravyaṃ
hṛtam apy uddharet tu yaḥ
/
dāyādebhyo na tad dadyād
vidyayā labdham eva ca
//
sāmānyārthasamutthāne
vibhāgas tu samaḥ smṛtaḥ
/
anekapitṛkāṇāṃ tu
pitṛto bhāgakalpanā
//
sāmānya-artha-samutthāne
vibhāgas tu samaḥ smṛtaḥ
/
aneka-pitṛkāṇāṃ tu
pitṛto bhāga-kalpanā
//
bhūr yā pitāmahopāttā
nibandho dravyam eva vā
/
tatra syāt sadṛśaṃ svāmyaṃ
pituḥ putrasya caiva hi
//
bhūr yā pitāmaha-upāttā
nibandho dravyam eva vā
/
tatra syāt sadṛśaṃ svāmyaṃ
pituḥ putrasya caiva hi
//
vibhakteṣu suto jātaḥ
savarṇāyāṃ vibhāgabhāk
/
dṛśyād vā tad vibhāgaḥ syād
āyavyayaviśodhitāt
//
vibhakteṣu suto jātaḥ
savarṇāyāṃ vibhāga-bhāk
/
dṛśyād vā tad vibhāgaḥ syād
āya-vyaya-viśodhitāt
//
pitṛbhyāṃ yasya tad dattaṃ
tat tasyaiva dhanaṃ bhavet
/
pitur ūrdhvaṃ vibhajatāṃ
mātāpy aṃśaṃ samaṃ haret
//
pitṛbhyāṃ yasya tad dattaṃ
tat tasya eva dhanaṃ bhavet
/
pitur ūrdhvaṃ vibhajatāṃ
māta āpy aṃśaṃ samaṃ haret
//
asaṃskṛtās tu saṃskāryā
bhrātṛbhiḥ pūrvasaṃskṛtaiḥ
/
bhaginyaś ca nijād aṃśād
dattvāṃśaṃ tu turīyakam
//
asaṃskṛtās tu saṃskāryā
bhrātṛbhiḥ pūrva-saṃskṛtaiḥ
/
bhaginyaś ca nijād aṃśād
dattva āṃśaṃ tu turīyakam
//
catustridvyekabhāgāḥ syur
varṇaśo brāhmaṇātmajāḥ
/
kṣatrajās tridvyekabhāgā
viḍjās tu dvyekabhāginaḥ
//
catus-tri-dvy-eka-bhāgāḥ syur
varṇaśo brāhmaṇa-ātmajāḥ
/
kṣatrajās tri-dvy-eka-bhāgā
viḍjās tu dvy-eka-bhāginaḥ
//
anyonyāpahṛtaṃ dravyaṃ
vibhakte yat tu dṛśyate
/
tat punas te samair aṃśair
vibhajerann iti sthitiḥ
//
anyonya-apahṛtaṃ dravyaṃ
vibhakte yat tu dṛśyate
/
tat punas te samair aṃśair
vibhajerann iti sthitiḥ
//
aputreṇa parakṣetre
niyogotpāditaḥ sutaḥ
/
ubhayor apy asau rikthī
piṇḍadātā ca dharmataḥ
//
aputreṇa para-kṣetre
niyoga-utpāditaḥ sutaḥ
/
ubhayor apy asau rikthī
piṇḍa-dātā ca dharmataḥ
//
auraso dharmapatnījas
tatsamaḥ putrikāsutaḥ
/
kṣetrajaḥ kṣetrajātas tu
sagotreṇetareṇa vā
//
auraso dharma-patnījas
tat-samaḥ putrikā-sutaḥ
/
kṣetrajaḥ kṣetra-jātas tu
sa-gotreṇa itareṇa vā
//
gṛhe pracchanna utpanno
gūḍhajas tu sutaḥ smṛtaḥ
/
kānīnaḥ kanyakājāto
mātāmahasuto mataḥ
//
gṛhe pracchanna utpanno
gūḍhajas tu sutaḥ smṛtaḥ
/
kānīnaḥ kanyakā-jāto
mātāmaha-suto mataḥ
//
akṣatāyāṃ kṣatāyāṃ vā
jātaḥ paunarbhavaḥ sutaḥ
/
dadyān mātā pitā vā yaṃ
sa putro dattako bhavet
//
akṣatāyāṃ kṣatāyāṃ vā
jātaḥ paunarbhavaḥ sutaḥ
/
dadyān mātā pitā vā yaṃ
sa putro dattako bhavet
//
krītaś ca tābhyāṃ vikrītaḥ
kṛtrimaḥ syāt svayaṃkṛtaḥ
/
dattvātmā tu svayaṃdatto
garbhe vinnaḥ sahoḍhajaḥ
//
krītaś ca tābhyāṃ vikrītaḥ
kṛtrimaḥ syāt svayaṃ-kṛtaḥ
/
dattvā ātmā tu svayaṃ-datto
garbhe vinnaḥ saha-ūḍhajaḥ
//
utsṛṣṭo gṛhyate yas tu
so 'paviddho bhavet sutaḥ
/
piṇḍado 'ṃśaharaś caiṣāṃ
pūrvābhāve paraḥ paraḥ
//
utsṛṣṭo gṛhyate yas tu
so 'paviddho bhavet sutaḥ
/
piṇḍado 'ṃśa-haraś ca eṣāṃ
pūrva-abhāve paraḥ paraḥ
//
sajātīyeṣv ayaṃ proktas
tanayeṣu mayā vidhiḥ
/
jāto 'pi dāsyāṃ śūdreṇa
kāmato 'ṃśaharo bhavet
//
sa-jātīyeṣv ayaṃ proktas
tanayeṣu mayā vidhiḥ
/
jāto 'pi dāsyāṃ śūdreṇa
kāmato 'ṃśa-haro bhavet
//
mṛte pitari kuryus taṃ
bhrātaras tv ardhabhāgikam
/
abhrātṛko haret sarvaṃ
duhitṝṇāṃ sutād ṛte
//
mṛte pitari kuryus taṃ
bhrātaras tv ardha-bhāgikam
/
abhrātṛko haret sarvaṃ
duhitṝṇāṃ sutād ṛte
//
patnī duhitaraś caiva
pitarau bhrātaras tathā
/
tatsutā gotrajā bandhu
śiṣyasabrahmacāriṇaḥ
//
patnī duhitaraś caiva
pitarau bhrātaras tathā
/
tat-sutā gotrajā bandhu
śiṣya-sa-brahmacāriṇaḥ
//
eṣām abhāve pūrvasya
dhanabhāg uttarottaraḥ
/
svaryātasya hy aputrasya
sarvavarṇeṣv ayaṃ vidhiḥ
//
eṣām abhāve pūrvasya
dhana-bhāg uttara-uttaraḥ
/
svar-yātasya hy aputrasya
sarva-varṇeṣv ayaṃ vidhiḥ
//
vānaprasthayatibrahma
cāriṇāṃ rikthabhāginaḥ
/
krameṇācāryasacchiṣya
dharmabhrātrekatīrthinaḥ
//
vānaprastha-yati-brahma
cāriṇāṃ riktha-bhāginaḥ
/
krameṇā acārya-sac-chiṣya
dharma-bhrātr-eka-tīrthinaḥ
//
saṃsṛṣṭinas tu saṃsṛṣṭī
sodarasya tu sodaraḥ
/
dadyād apaharec cāṃśaṃ
jātasya ca mṛtasya ca
//
saṃsṛṣṭinas tu saṃsṛṣṭī
sodarasya tu sodaraḥ
/
dadyād apaharec ca aṃśaṃ
jātasya ca mṛtasya ca
//
anyodaryas tu saṃsṛṣṭī
nānyodaryo dhanaṃ haret
/
asaṃsṛṣṭy api vādadyāt
saṃsṛṣṭo nānyamātṛjaḥ
//
anya-udaryas tu saṃsṛṣṭī
na anya-udaryo dhanaṃ haret
/
asaṃsṛṣṭy api vā ādadyāt
saṃsṛṣṭo na anya-mātṛjaḥ
//
klībo 'tha patitas tajjaḥ
paṅgur unmattako jaḍaḥ
/
andho 'cikitsyarogādyā
bhartavyāḥ syur niraṃśakāḥ
//
klībo 'tha patitas tajjaḥ
paṅgur unmattako jaḍaḥ
/
andho 'cikitsya-roga-ādyā
bhartavyāḥ syur niraṃśakāḥ
//
aurasāḥ kṣetrajās tv eṣāṃ
nirdoṣā bhāgahāriṇaḥ
/
sutāś caiṣāṃ prabhartavyā
yāvad vai bhartṛsātkṛtāḥ
//
aurasāḥ kṣetrajās tv eṣāṃ
nirdoṣā bhāga-hāriṇaḥ
/
sutāś ca eṣāṃ prabhartavyā
yāvad vai bhartṛ-sātkṛtāḥ
//
aputrā yoṣitaś caiṣāṃ
bhartavyāḥ sādhuvṛttayaḥ
/
nirvāsyā vyabhicāriṇyaḥ
pratikūlās tathaiva ca
//
aputrā yoṣitaś ca eṣāṃ
bhartavyāḥ sādhu-vṛttayaḥ
/
nirvāsyā vyabhicāriṇyaḥ
pratikūlās tathaiva ca
//
pitṛmātṛpatibhrātṛ
dattam adhyagnyupāgatam
/
ādhivedanikādyaṃ ca
strīdhanaṃ parikīrtitam
//
pitṛ-mātṛ-pati-bhrātṛ
dattam adhyagny-upāgatam
/
ādhivedanika-ādyaṃ ca
strī-dhanaṃ parikīrtitam
//
bandhudattaṃ tathā śulkam
anvādheyakam eva ca
/
atītāyām aprajasi
bāndhavās tad avāpnuyuḥ
//
bandhu-dattaṃ tathā śulkam
anvādheyakam eva ca
/
atītāyām aprajasi
bāndhavās tad avāpnuyuḥ
//
aprajastrīdhanaṃ bhartur
brāhmādiṣu caturṣv api
/
duhitṝṇāṃ prasūtā cec
cheṣeṣu pitṛgāmi tat
//
apraja-strī-dhanaṃ bhartur
brāhma-ādiṣu caturṣv api
/
duhitṝṇāṃ prasūtā cec
cheṣeṣu pitṛ-gāmi tat
//
dattvā kanyāṃ haran daṇḍyo
vyayaṃ dadyāc ca sodayam
/
mṛtāyāṃ dattam ādadyāt
pariśodhyobhayavyayam
//
dattvā kanyāṃ haran daṇḍyo
vyayaṃ dadyāc ca sa-udayam
/
mṛtāyāṃ dattam ādadyāt
pariśodhya ubhaya-vyayam
//
durbhikṣe dharmakārye ca
vyādhau saṃpratirodhake
/
gṛhītaṃ strīdhanaṃ bhartā
na striyai dātum arhati
//
durbhikṣe dharma-kārye ca
vyādhau saṃpratirodhake
/
gṛhītaṃ strī-dhanaṃ bhartā
na striyai dātum arhati
//
adhivinnastriyai dadyād
ādhivedanikaṃ samam
/
na dattaṃ strīdhanaṃ yasyai
datte tv ardhaṃ prakalpayet
//
adhivinna-striyai dadyād
ādhivedanikaṃ samam
/
na dattaṃ strī-dhanaṃ yasyai
datte tv ardhaṃ prakalpayet
//
vibhāganihnave jñāti
bandhusākṣyabhilekhitaiḥ
/
vibhāgabhāvanā jñeyā
gṛhakṣetraiś ca yautakaiḥ
//
vibhāga-nihnave jñāti
bandhu-sākṣy-abhilekhitaiḥ
/
vibhāga-bhāvanā jñeyā
gṛha-kṣetraiś ca yautakaiḥ
//
9. sīmā-vivāda-prakaraṇam
sīṃno vivāde kṣetrasya
sāmantāḥ sthavirādayaḥ
/
gopāḥ sīmākṛṣāṇā ye
sarve ca vanagocarāḥ
//
sīṃno vivāde kṣetrasya
sāmantāḥ sthavira-ādayaḥ
/
gopāḥ sīmā-kṛṣāṇā ye
sarve ca vana-gocarāḥ
//
nayeyur ete sīmānaṃ
sthalāṅgāratuṣadrumaiḥ
/
setuvalmīkaniṃnāsthi
caityādyair upalakṣitām
//
nayeyur ete sīmānaṃ
sthala-aṅgāra-tuṣa-drumaiḥ
/
setu-valmīka-niṃna-asthi
caitya-ādyair upalakṣitām
//
sāmantā vā samagrāmāś
catvāro 'ṣṭau daśāpi vā
/
raktasragvasanāḥ sīmāṃ
nayeyuḥ kṣitidhāriṇaḥ
//
sāmantā vā sama-grāmāś
catvāro 'ṣṭau daśa api vā
/
rakta-srag-vasanāḥ sīmāṃ
nayeyuḥ kṣiti-dhāriṇaḥ
//
anṛte tu pṛthag daṇḍyā
rājñā madhyamasāhasam
/
abhāve jñātṛcihnānāṃ
rājā sīṃnaḥ pravartitā
//
anṛte tu pṛthag daṇḍyā
rājñā madhyama-sāhasam
/
abhāve jñātṛ-cihnānāṃ
rājā sīṃnaḥ pravartitā
//
ārāmāyatanagrāma
nipānodyānaveśmasu
/
eṣa eva vidhir jñeyo
varṣāmbupravahādiṣu
//
ārāma-āyatana-grāma
nipāna-udyāna-veśmasu
/
eṣa eva vidhir jñeyo
varṣa-ambu-pravaha-ādiṣu
//
maryādāyāḥ prabhede ca
sīmātikramaṇe tathā
/
kṣetrasya haraṇe daṇḍā
adhamottamamadhyamāḥ
//
maryādāyāḥ prabhede ca
sīmā-atikramaṇe tathā
/
kṣetrasya haraṇe daṇḍā
adhama-uttama-madhyamāḥ
//
na niṣedhyo 'lpabādhas tu
setuḥ kalyāṇakārakaḥ
/
parabhūmiṃ haran kūpaḥ
svalpakṣetrobahūdakaḥ
//
na niṣedhyo 'lpa-bādhas tu
setuḥ kalyāṇa-kārakaḥ
/
para-bhūmiṃ haran kūpaḥ
svalpa-kṣetro-bahu-udakaḥ
//
svāmine yo 'nivedyaiva
kṣetre setuṃ pravartayet
/
utpanne svāmino bhogas
tadabhāve mahīpateḥ
//
svāmine yo 'nivedya eva
kṣetre setuṃ pravartayet
/
utpanne svāmino bhogas
tad-abhāve mahī-pateḥ
//
phālāhatam api kṣetraṃ
na kuryād yo na kārayet
/
sa pradāpyaḥ kṛṣṭaphalaṃ
kṣetram anyena kārayet
//
phāla-āhatam api kṣetraṃ
na kuryād yo na kārayet
/
sa pradāpyaḥ kṛṣṭa-phalaṃ
kṣetram anyena kārayet
//
10. svāmi-pāla-vivāda-prakaraṇam
māṣān aṣṭau tu mahiṣī
sasyaghātasya kāriṇī
/
daṇḍanīyā tadardhaṃ tu
gaus tadardham ajāvikam
//
māṣān aṣṭau tu mahiṣī
sasya-ghātasya kāriṇī
/
daṇḍanīyā tad-ardhaṃ tu
gaus tad-ardham aja-avikam
//
bhakṣayitvopaviṣṭānāṃ
yathoktād dviguṇo damaḥ
/
samam eṣāṃ vivīte 'pi
kharoṣṭraṃ mahiṣīsamam
//
bhakṣayitva ūpaviṣṭānāṃ
yathā-uktād dvi-guṇo damaḥ
/
samam eṣāṃ vivīte 'pi
khara-uṣṭraṃ mahiṣī-samam
//
yāvat sasyaṃ vinaśyet tu
tāvat syāt kṣetriṇaḥ phalam
/
gopas tāḍyaś ca gomī tu
pūrvoktaṃ daṇḍam arhati
//
yāvat sasyaṃ vinaśyet tu
tāvat syāt kṣetriṇaḥ phalam
/
gopas tāḍyaś ca gomī tu
pūrva-uktaṃ daṇḍam arhati
//
pathi grāmavivītānte
kṣetre doṣo na vidyate
/
akāmataḥ kāmacāre
cauravad daṇḍam arhati
//
pathi grāma-vivīta-ante
kṣetre doṣo na vidyate
/
akāmataḥ kāma-cāre
cauravad daṇḍam arhati
//
mahokṣotsṛṣṭapaśavaḥ
sūtikāgantukādayaḥ
/
pālo yeṣāṃ na te mocyā
daivarājapariplutāḥ
//
mahā-ukṣa-utsṛṣṭa-paśavaḥ
sūtikā-gantuka-ādayaḥ
/
pālo yeṣāṃ na te mocyā
daiva-rāja-pariplutāḥ
//
yathārpitān paśūn gopaḥ
sāyaṃ pratyarpayet tathā
/
pramādamṛtanaṣṭāṃś ca
pradāpyaḥ kṛtavetanaḥ
//
yatha ārpitān paśūn gopaḥ
sāyaṃ pratyarpayet tathā
/
pramāda-mṛta-naṣṭāṃś ca
pradāpyaḥ kṛta-vetanaḥ
//
pāladoṣavināśe tu pāle
daṇḍo vidhīyate
/
ardhatrayodaśapaṇaḥ
svāmino dravyam eva ca
//
pāla-doṣa-vināśe tu pāle
daṇḍo vidhīyate
/
ardha-trayodaśa-paṇaḥ
svāmino dravyam eva ca
//
grāmyecchayā gopracāro
bhūmirājavaśena vā
/
dvijas tṛṇaidhaḥpuṣpāṇi
sarvataḥ sarvadā haret
//
grāmya-icchayā go-pracāro
bhūmi-rāja-vaśena vā
/
dvijas tṛṇa-edhaḥ-puṣpāṇi
sarvataḥ sarvadā haret
//
dhanuḥśataṃ parīṇāho
grāme kṣetrāntaraṃ bhavet
/
dve śate kharvaṭasya syān
nagarasya catuḥśatam
//
dhanuḥ-śataṃ parīṇāho
grāme kṣetra-antaraṃ bhavet
/
dve śate kharvaṭasya syān
nagarasya catuḥ-śatam
//
11. asvāmi-vikraya-prakaraṇam
svaṃ labhetānyavikrītaṃ
kretur doṣo 'prakāśite
/
hīnād raho hīnamūlye
velāhīne ca taskaraḥ
//
svaṃ labheta anya-vikrītaṃ
kretur doṣo 'prakāśite
/
hīnād raho hīna-mūlye
velā-hīne ca taskaraḥ
//
naṣṭāpahṛtam āsādya
hartāraṃ grāhayen naram
/
deśakālātipattau ca
gṛhītvā svayam arpayet
//
naṣṭa-apahṛtam āsādya
hartāraṃ grāhayen naram
/
deśa-kāla-atipattau ca
gṛhītvā svayam arpayet
//
vikretur darśanāc chuddhiḥ
svāmī dravyaṃ nṛpo damam
/
kretā mūlyam avāpnoti
tasmād yas tasya vikrayī
//
vikretur darśanāc chuddhiḥ
svāmī dravyaṃ nṛpo damam
/
kretā mūlyam avāpnoti
tasmād yas tasya vikrayī
//
āgamenopabhogena
naṣṭaṃ bhāvyam ato 'nyathā
/
pañcabandho damas tasya
rājñe tenāvibhāvite
//
āgamena upabhogena
naṣṭaṃ bhāvyam ato 'nyathā
/
pañca-bandho damas tasya
rājñe tena avibhāvite
//
hṛtaṃ pranaṣṭaṃ yo dravyaṃ
parahastād avāpnuyāt
/
anivedya nṛpe daṇḍyaḥ
sa tu ṣaṇṇavatiṃ paṇān
//
hṛtaṃ pranaṣṭaṃ yo dravyaṃ
para-hastād avāpnuyāt
/
anivedya nṛpe daṇḍyaḥ
sa tu ṣaṇ-ṇavatiṃ paṇān
//
śaulkikaiḥ sthānapālair vā
naṣṭāpahṛtam āhṛtam
/
arvāk saṃvatsarāt svāmī
hareta parato nṛpaḥ
//
śaulkikaiḥ sthāna-pālair vā
naṣṭa-apahṛtam āhṛtam
/
arvāk saṃvatsarāt svāmī
hareta parato nṛpaḥ
//
paṇān ekaśaphe dadyāc
caturaḥ pañca mānuṣe
/
mahiṣoṣṭragavāṃ dvau dvau
pādaṃ pādam ajāvike
//
paṇān ekaśaphe dadyāc
caturaḥ pañca mānuṣe
/
mahiṣa-uṣṭra-gavāṃ dvau dvau
pādaṃ pādam aja-avike
//
12. dattā1pradānika-prakaraṇam
svaṃ kuṭumbāvirodhena
deyaṃ dārasutād ṛte
/
nānvaye sati sarvasvaṃ
yac cānyasmai pratiśrutam
//
svaṃ kuṭumba-avirodhena
deyaṃ dāra-sutād ṛte
/
na anvaye sati sarvasvaṃ
yac ca anyasmai pratiśrutam
//
pratigrahaḥ prakāśaḥ syāt
sthāvarasya viśeṣataḥ
/
deyaṃ pratiśrutaṃ caiva
dattvā nāpaharet punaḥ
//
pratigrahaḥ prakāśaḥ syāt
sthāvarasya viśeṣataḥ
/
deyaṃ pratiśrutaṃ caiva
dattvā na apaharet punaḥ
//
13. krītā1nuśaya-prakaraṇam
daśaikapañcasaptāha
māsatryahārdhamāsikam
/
bījāyovāhyaratnastrī
dohyapuṃsāṃ parīkṣaṇam
//
daśa-eka-pañca-sapta-aha
māsa-try-aha-ardha-māsikam
/
bīja-ayo-vāhya-ratna-strī
dohya-puṃsāṃ parīkṣaṇam
//
agnau suvarṇam akṣīṇaṃ
rajate dvipalaṃ śate
/
aṣṭau trapuṇi sīse ca
tāmre pañca daśāyasi
//
agnau suvarṇam akṣīṇaṃ
rajate dvi-palaṃ śate
/
aṣṭau trapuṇi sīse ca
tāmre pañca daśa ayasi
//
śate daśapalā vṛddhir
aurṇe kārpāsasautrike
/
madhye pañcapalā vṛddhiḥ
sūkṣme tu tripalā matā
//
śate daśa-palā vṛddhir
aurṇe kārpāsa-sautrike
/
madhye pañca-palā vṛddhiḥ
sūkṣme tu tri-palā matā
//
kārmike romabaddhe ca
triṃśadbhāgaḥ kṣayo mataḥ
/
na kṣayo na ca vṛddhiś ca
kauśeye vālkaleṣu ca
//
kārmike roma-baddhe ca
triṃśad-bhāgaḥ kṣayo mataḥ
/
na kṣayo na ca vṛddhiś ca
kauśeye vālkaleṣu ca
//
deśaṃ kālaṃ ca bhogaṃ ca
jñātvā naṣṭe balābalam
/
dravyāṇāṃ kuśalā brūyur
yat tad dāpyam asaṃśayam
//
deśaṃ kālaṃ ca bhogaṃ ca
jñātvā naṣṭe bala-abalam
/
dravyāṇāṃ kuśalā brūyur
yat tad dāpyam asaṃśayam
//
14. abhyupetyā1śuśrūṣā-prakaraṇam
balāddāsīkṛtaś caurair
vikrītaś cāpi mucyate
/
svāmiprāṇaprado bhakta
tyāgāt tan niṣkrayād api
//
balād-dāsī-kṛtaś caurair
vikrītaś ca api mucyate
/
svāmi-prāṇa-prado bhakta
tyāgāt tan niṣkrayād api
//
pravrajyāvasito rājño
dāsa āmaraṇāntikam
/
varṇānām ānulomyena
dāsyaṃ na pratilomataḥ
//
pravrajyā-avasito rājño
dāsa ā-maraṇa-antikam
/
varṇānām ānulomyena
dāsyaṃ na pratilomataḥ
//
kṛtaśilpo 'pi nivaset
kṛtakālaṃ guror gṛhe
/
antevāsī guruprāpta
bhojanas tatphalapradaḥ
//
kṛta-śilpo 'pi nivaset
kṛta-kālaṃ guror gṛhe
/
antevāsī guru-prāpta
bhojanas tat-phala-pradaḥ
//
15. saṃvid-vyatikrama-prakaraṇam
rājā kṛtvā pure sthānaṃ
brāhmaṇān nyasya tatra tu
/
traividyaṃ vṛttima
d
brūyāt
svadharmaḥ pālyatām iti
//
rājā kṛtvā pure sthānaṃ
brāhmaṇān nyasya tatra tu
/
traividyaṃ vṛttima
d
brūyāt
sva-dharmaḥ pālyatām iti
//
nijadharmāvirodhena
yas tu samayiko bhavet
/
so 'pi yatnena saṃrakṣyo
dharmo rājakṛtaś ca yaḥ
//
nija-dharma-avirodhena
yas tu samayiko bhavet
/
so 'pi yatnena saṃrakṣyo
dharmo rāja-kṛtaś ca yaḥ
//
gaṇadravyaṃ hared yas tu
saṃvidaṃ laṅghayec ca yaḥ
/
sarvasvaharaṇaṃ kṛtvā
taṃ rāṣṭrād vipravāsayet
//
gaṇa-dravyaṃ hared yas tu
saṃvidaṃ laṅghayec ca yaḥ
/
sarvasva-haraṇaṃ kṛtvā
taṃ rāṣṭrād vipravāsayet
//
kartavyaṃ vacanaṃ sarvaiḥ
samūhahitavādinām
/
yas tatra viparītaḥ syāt
sa dāpyaḥ prathamaṃ damam
//
kartavyaṃ vacanaṃ sarvaiḥ
samūha-hita-vādinām
/
yas tatra viparītaḥ syāt
sa dāpyaḥ prathamaṃ damam
//
samūhakārya
?
āyātān
kṛtakāryān visarjayet
/
sa dānamānasatkāraiḥ
pūjayitvā mahīpatiḥ
//
samūha-kārya
?
āyātān
kṛta-kāryān visarjayet
/
sa dāna-māna-satkāraiḥ
pūjayitvā mahī-patiḥ
//
samūhakāryaprahito
yal labheta tad arpayet
/
ekādaśaguṇaṃ dāpyo
yady asau nārpayet svayam
//
samūha-kārya-prahito
yal labheta tad arpayet
/
ekādaśa-guṇaṃ dāpyo
yady asau na arpayet svayam
//
dharmajñāḥ śucayo 'lubdhā
bhaveyuḥ kāryacintakāḥ
/
kartavyaṃ vacanaṃ teṣāṃ
samūhahitavādinām
//
dharmajñāḥ śucayo 'lubdhā
bhaveyuḥ kārya-cintakāḥ
/
kartavyaṃ vacanaṃ teṣāṃ
samūha-hita-vādinām
//
śreṇinaigamapākhaṇḍa
gaṇānām apy ayaṃ vidhiḥ
/
bhedaṃ caiṣāṃ nṛpo rakṣet
pūrvavṛttiṃ ca pālayet
//
śreṇi-naigama-pākhaṇḍa
gaṇānām apy ayaṃ vidhiḥ
/
bhedaṃ ca eṣāṃ nṛpo rakṣet
pūrva-vṛttiṃ ca pālayet
//
16. vetanā-dāna-prakaraṇam
gṛhītavetanaḥ karma
tyajan dviguṇam āvahet
/
agṛhīte samaṃ dāpyo
bhṛtyai rakṣya upaskaraḥ
//
gṛhīta-vetanaḥ karma
tyajan dvi-guṇam āvahet
/
agṛhīte samaṃ dāpyo
bhṛtyai rakṣya upaskaraḥ
//
dāpyas tu daśamaṃ bhāgaṃ
vāṇijyapaśusasyataḥ
/
aniścitya bhṛtiṃ yas tu
kārayet sa mahīkṣitā
//
dāpyas tu daśamaṃ bhāgaṃ
vāṇijya-paśu-sasyataḥ
/
aniścitya bhṛtiṃ yas tu
kārayet sa mahī-kṣitā
//
deśaṃ kālaṃ ca yo 'tīyāl
lābhaṃ kuryāc ca yo 'nyathā
/
tatra syāt svāminaś chando
'dhikaṃ deyaṃ kṛte 'dhike
//
deśaṃ kālaṃ ca yo 'tīyāl
lābhaṃ kuryāc ca yo 'nyathā
/
tatra syāt svāminaś chando
'dhikaṃ deyaṃ kṛte 'dhike
//
yo yāvat kurute karma
tāvat tasya tu vetanam
/
ubhayor apy asādhyaṃ cet
sādhye kuryād yathāśrutam
//
yo yāvat kurute karma
tāvat tasya tu vetanam
/
ubhayor apy asādhyaṃ cet
sādhye kuryād yathā-śrutam
//
arājadaivikaṃ naṣṭaṃ
bhāṇḍaṃ dāpyas tu vāhakaḥ
/
prasthānavighnakṛc caiva
pradāpyo dviguṇāṃ bhṛtim
//
arāja-daivikaṃ naṣṭaṃ
bhāṇḍaṃ dāpyas tu vāhakaḥ
/
prasthāna-vighna-kṛc caiva
pradāpyo dvi-guṇāṃ bhṛtim
//
prakrānte saptamaṃ bhāgaṃ
caturthaṃ pathi saṃtyajan
/
bhṛtim ardhapathe sarvāṃ
pradāpyas tyājako 'pi ca
//
prakrānte saptamaṃ bhāgaṃ
caturthaṃ pathi saṃtyajan
/
bhṛtim ardha-pathe sarvāṃ
pradāpyas tyājako 'pi ca
//
17. dyūta-samāhvaya-prakaraṇam
glahe śatikavṛddhes tu
sabhikaḥ pañcakaṃ śatam
/
gṛhṇīyād dhūrtakitavād
itarād daśakaṃ śatam
//
glahe śatika-vṛddhes tu
sabhikaḥ pañcakaṃ śatam
/
gṛhṇīyād dhūrta-kitavād
itarād daśakaṃ śatam
//
sa samyakpālito dadyād
rājñe bhāgaṃ yathākṛtam
/
jitam udgrāhayej jetre
dadyāt satyaṃ vacaḥ kṣamī
//
sa samyak-pālito dadyād
rājñe bhāgaṃ yathā-kṛtam
/
jitam udgrāhayej jetre
dadyāt satyaṃ vacaḥ kṣamī
//
prāpte nṛpatinā bhāge
prasiddhe dhūrtamaṇḍale
/
jitaṃ sasabhike sthāne
dāpayed anyathā na tu
//
prāpte nṛpatinā bhāge
prasiddhe dhūrta-maṇḍale
/
jitaṃ sa-sabhike sthāne
dāpayed anyathā na tu
//
draṣṭāro vyavahārāṇāṃ
sākṣiṇaś ca ta eva hi
/
rājñā sacihnaṃ nirvāsyāḥ
kūṭākṣopadhidevinaḥ
//
draṣṭāro vyavahārāṇāṃ
sākṣiṇaś ca ta eva hi
/
rājñā sa-cihnaṃ nirvāsyāḥ
kūṭa-akṣa-upadhi-devinaḥ
//
dyūtam ekamukhaṃ kāryaṃ
taskarajñānakāraṇāt
/
eṣa eva vidhir jñeyaḥ
prāṇidyūte samāhvaye
//
dyūtam eka-mukhaṃ kāryaṃ
taskara-jñāna-kāraṇāt
/
eṣa eva vidhir jñeyaḥ
prāṇi-dyūte samāhvaye
//
18. vāk-pāruṣya-prakaraṇam
satyāsatyānyathāstotrair
nyūnāṅgendriyarogiṇām
/
kṣepaṃ karoti ced daṇḍyaḥ
paṇān ardhatrayodaśān
//
satya-asatya-anyathā-stotrair
nyūna-aṅga-indriya-rogiṇām
/
kṣepaṃ karoti ced daṇḍyaḥ
paṇān ardha-trayodaśān
//
abhigantāsmi bhaginīṃ
mātaraṃ vā taveti ha
/
śapantaṃ dāpayed rājā
pañcaviṃśatikaṃ damam
//
abhiganta āsmi bhaginīṃ
mātaraṃ vā tava iti ha
/
śapantaṃ dāpayed rājā
pañca-viṃśatikaṃ damam
//
ardho 'dharmeṣu dviguṇaḥ
parastrīṣūttameṣu ca
/
daṇḍapraṇayanaṃ kāryaṃ
varṇajātyuttarādharaiḥ
//
ardho 'dharmeṣu dvi-guṇaḥ
para-strīṣu uttameṣu ca
/
daṇḍa-praṇayanaṃ kāryaṃ
varṇa-jāty-uttara-adharaiḥ
//
prātilomyāpavādeṣu
dviguṇatriguṇā damāḥ
/
varṇānām ānulomyena
tasmād ardhārdhahānitaḥ
//
prātilomya-apavādeṣu
dvi-guṇa-tri-guṇā damāḥ
/
varṇānām ānulomyena
tasmād ardha-ardha-hānitaḥ
//
bāhugrīvānetrasakthi
vināśe vācike damaḥ
/
satyas tadardhikaḥ pāda
nāsākarṇakarādiṣu
//
bāhu-grīvā-netra-sakthi
vināśe vācike damaḥ
/
satyas tad-ardhikaḥ pāda
nāsā-karṇa-kara-ādiṣu
//
aśaktas tu vadann evaṃ
daṇḍanīyaḥ paṇān daśa
/
tathā śaktaḥ pratibhuvaṃ
dāpyaḥ kṣemāya tasya tu
//
aśaktas tu vadann evaṃ
daṇḍanīyaḥ paṇān daśa
/
tathā śaktaḥ pratibhuvaṃ
dāpyaḥ kṣemāya tasya tu
//
patanīyakṛte kṣepe
daṇḍo madhyamasāhasaḥ
/
upapātakayukte tu
dāpyaḥ prathamasāhasam
//
patanīya-kṛte kṣepe
daṇḍo madhyama-sāhasaḥ
/
upapātaka-yukte tu
dāpyaḥ prathama-sāhasam
//
traividyanṛpadevānāṃ
kṣepa uttamasāhasaḥ
/
madhyamo jātipūgānāṃ
prathamo grāmadeśayoḥ
//
traividya-nṛpa-devānāṃ
kṣepa uttama-sāhasaḥ
/
madhyamo jāti-pūgānāṃ
prathamo grāma-deśayoḥ
//
19. daṇḍa-pāruṣya-prakaraṇam
asākṣikahate cihnair
yuktibhiś cāgamena ca
/
draṣṭavyo vyavahāras tu
kūṭacihnakṛto bhayāt
//
asākṣika-hate cihnair
yuktibhiś cā agamena ca
/
draṣṭavyo vyavahāras tu
kūṭa-cihna-kṛto bhayāt
//
bhasmapaṅkarajaḥsparśe
daṇḍo daśapaṇaḥ smṛtaḥ
/
amedhyapārṣṇiniṣṭhyūta
sparśane dviguṇas tataḥ
//
bhasma-paṅka-rajaḥ-sparśe
daṇḍo daśa-paṇaḥ smṛtaḥ
/
amedhya-pārṣṇi-niṣṭhyūta
sparśane dvi-guṇas tataḥ
//
sameṣv evaṃ parastrīṣu
dviguṇas tūttameṣu ca
/
hīneṣv ardhadamo moha
madādibhiradaṇḍanam
//
sameṣv evaṃ para-strīṣu
dvi-guṇas tu uttameṣu ca
/
hīneṣv ardha-damo moha
mada-ādibhir-adaṇḍanam
//
viprapīḍākaraṃ chedyam
aṅgam abrāhmaṇasya tu
/
udgūrṇe prathamo daṇḍaḥ
saṃsparśe tu tadardhikaḥ
//
vipra-pīḍā-karaṃ chedyam
aṅgam abrāhmaṇasya tu
/
udgūrṇe prathamo daṇḍaḥ
saṃsparśe tu tad-ardhikaḥ
//
udgūrṇe hastapāde tu
daśaviṃśatikau damau
/
parasparaṃ tu sarveṣāṃ
śastre madhyamasāhasaḥ
//
udgūrṇe hasta-pāde tu
daśa-viṃśatikau damau
/
parasparaṃ tu sarveṣāṃ
śastre madhyama-sāhasaḥ
//
pādakeśāṃśukakarol
luñcaneṣu paṇān daśa
/
pīḍākarṣāṃśukāveṣṭa
pādādhyāse śataṃ damaḥ
//
pāda-keśa-aṃśuka-kara-ul
luñcaneṣu paṇān daśa
/
pīḍā-karṣa-aṃśuka-āveṣṭa
pāda-adhyāse śataṃ damaḥ
//
śoṇitena vinā duḥkhaṃ
kurvan kāṣṭhādibhir naraḥ
/
dvātriṃśataṃ paṇān daṇḍyo
dviguṇaṃ darśane 'sṛjaḥ
//
śoṇitena vinā duḥkhaṃ
kurvan kāṣṭha-ādibhir naraḥ
/
dvātriṃśataṃ paṇān daṇḍyo
dvi-guṇaṃ darśane 'sṛjaḥ
//
karapādadato bhaṅge
chedane karṇanāsayoḥ
/
madhyo daṇḍo vraṇodbhede
mṛtakalpahate tathā
//
kara-pāda-dato bhaṅge
chedane karṇa-nāsayoḥ
/
madhyo daṇḍo vraṇa-udbhede
mṛta-kalpa-hate tathā
//
ceṣṭābhojanavāgrodhe
netrādipratibhedane
/
kandharābāhusakthnāṃ ca
bhaṅge madhyamasāhasaḥ
//
ceṣṭā-bhojana-vāg-rodhe
netra-ādi-pratibhedane
/
kandharā-bāhu-sakthnāṃ ca
bhaṅge madhyama-sāhasaḥ
//
ekaṃ ghnatāṃ bahūnāṃ ca
yathoktād dviguṇo damaḥ
/
kalahāpahṛtaṃ deyaṃ
daṇḍaś ca dviguṇas tataḥ
//
ekaṃ ghnatāṃ bahūnāṃ ca
yathā-uktād dvi-guṇo damaḥ
/
kalaha-apahṛtaṃ deyaṃ
daṇḍaś ca dvi-guṇas tataḥ
//
duḥkham utpādayed yas tu
sa samutthānajaṃ vyayam
/
dāpyo daṇḍaṃ ca yo yasmin
kalahe samudāhṛtaḥ
//
duḥkham utpādayed yas tu
sa samutthānajaṃ vyayam
/
dāpyo daṇḍaṃ ca yo yasmin
kalahe samudāhṛtaḥ
//
abhighāte tathā chede
bhede kuḍyāvapātane
/
paṇān dāpyaḥ pañca daśa
viṃśatiṃ tad vyayaṃ tathā
//
abhighāte tathā chede
bhede kuḍya-avapātane
/
paṇān dāpyaḥ pañca daśa
viṃśatiṃ tad vyayaṃ tathā
//
duḥkhotpādi gṛhe dravyaṃ
kṣipan prāṇaharaṃ tathā
/
ṣoḍaśādyaḥ paṇān dāpyo
dvitīyo madhyamaṃ damam
//
duḥkha-utpādi gṛhe dravyaṃ
kṣipan prāṇa-haraṃ tathā
/
ṣoḍaśa-ādyaḥ paṇān dāpyo
dvitīyo madhyamaṃ damam
//
duḥkhe ca śoṇitotpāde
śākhāṅgacchedane tathā
/
daṇḍaḥ kṣudrapaśūnāṃ tu
dvipaṇaprabhṛtiḥ kramāt
//
duḥkhe ca śoṇita-utpāde
śākhā-aṅga-cchedane tathā
/
daṇḍaḥ kṣudra-paśūnāṃ tu
dvi-paṇa-prabhṛtiḥ kramāt
//
liṅgasya chedane mṛtyau
madhyamo mūlyam eva ca
/
mahāpaśūnām eteṣu
sthāneṣu dviguṇo damaḥ
//
liṅgasya chedane mṛtyau
madhyamo mūlyam eva ca
/
mahā-paśūnām eteṣu
sthāneṣu dvi-guṇo damaḥ
//
prarohiśākhināṃ śākhā
skandhasarvavidāraṇe
/
upajīvyadrumāṇāṃ ca
viṃśater dviguṇo damaḥ
//
prarohi-śākhināṃ śākhā
skandha-sarva-vidāraṇe
/
upajīvya-drumāṇāṃ ca
viṃśater dvi-guṇo damaḥ
//
caityaśmaśānasīmāsu
puṇyasthāne surālaye
/
jātadrumāṇāṃ dviguṇo
damo vṛkṣe ca viśrute
//
caitya-śmaśāna-sīmāsu
puṇya-sthāne sura-ālaye
/
jāta-drumāṇāṃ dvi-guṇo
damo vṛkṣe ca viśrute
//
gulmagucchakṣupalatā
pratānauṣadhivīrudhām
/
pūrvasmṛtād ardhadaṇḍaḥ
sthāneṣūkteṣu kartane
//
gulma-guccha-kṣupa-latā
pratāna-oṣadhi-vīrudhām
/
pūrva-smṛtād ardha-daṇḍaḥ
sthāneṣu ukteṣu kartane
//
20. sāhasa-prakaraṇam
sāmānyadravyaprasabha
haraṇāt sāhasaṃ smṛtam
/
tanmūlyād dviguṇo daṇḍo
nihnave tu caturguṇaḥ
//
sāmānya-dravya-prasabha
haraṇāt sāhasaṃ smṛtam
/
tan-mūlyād dvi-guṇo daṇḍo
nihnave tu catur-guṇaḥ
//
yaḥ sāhasaṃ kārayati
sa dāpyo dviguṇaṃ damam
/
yaś caivam uktvāhaṃ dātā
kārayet sa caturguṇam
//
yaḥ sāhasaṃ kārayati
sa dāpyo dvi-guṇaṃ damam
/
yaś ca-evam uktva āhaṃ dātā
kārayet sa catur-guṇam
//
arghyākṣepātikramakṛd
bhrātṛbhāryāprahārakaḥ
/
saṃdiṣṭasyāpradātā ca
samudragṛhabhedakṛt
//
arghya-ākṣepa-atikrama-kṛd
bhrātṛ-bhāryā-prahārakaḥ
/
saṃdiṣṭasya apradātā ca
samudra-gṛha-bheda-kṛt
//
sāmantakulikādīnām
apakārasya kārakaḥ
/
pañcāśatpaṇiko daṇḍa
eṣām iti viniścayaḥ
//
sāmanta-kulika-ādīnām
apakārasya kārakaḥ
/
pañcāśat-paṇiko daṇḍa
eṣām iti viniścayaḥ
//
svacchandavidhavāgāmī
vikruṣṭe 'nabhidhāvakaḥ
/
akāraṇe ca vikroṣṭā
caṇḍālaś cottamān spṛśet
//
svacchanda-vidhava-āgāmī
vikruṣṭe 'nabhidhāvakaḥ
/
akāraṇe ca vikroṣṭā
caṇḍālaś ca uttamān spṛśet
//
śūdrapravrajitānāṃ ca
daive pitrye ca bhojakaḥ
/
ayuktaṃ śapathaṃ kurvann
ayogyo yogyakarmakṛt
//
śūdra-pravrajitānāṃ ca
daive pitrye ca bhojakaḥ
/
ayuktaṃ śapathaṃ kurvann
ayogyo yogya-karma-kṛt
//
vṛṣakṣudrapaśūnāṃ ca
puṃstvasya pratighātakṛt
/
sādhāraṇasyāpalāpī
dāsīgarbhavināśakṛt
//
vṛṣa-kṣudra-paśūnāṃ ca
puṃstvasya pratighāta-kṛt
/
sādhāraṇasya apalāpī
dāsī-garbha-vināśa-kṛt
//
pitṛputrasvasṛbhātṛ
daṃpatyācāryaśiṣyakāḥ
/
eṣām apatitānyonya
tyāgī ca śatadaṇḍabhāk
//
pitṛ-putra-svasṛ-bhātṛ
daṃpaty-ācārya-śiṣyakāḥ
/
eṣām apatita-anyonya
tyāgī ca śata-daṇḍa-bhāk
//
vasānastrīn paṇān daṇḍyo
nejakas tu parāṃśukam
/
vikrayāvakrayādhānay
āciteṣu paṇān daśa
//
vasānas-trīn paṇān daṇḍyo
nejakas tu para-aṃśukam
/
vikraya-avakraya-ādhāna-y
āciteṣu paṇān daśa
//
pitāputravirodhe tu
sākṣiṇāṃ tripaṇo damaḥ
/
antare ca tayor yaḥ syāt
tasyāpy aṣṭaguṇo damaḥ
//
pitā-putra-virodhe tu
sākṣiṇāṃ tri-paṇo damaḥ
/
antare ca tayor yaḥ syāt
tasya apy aṣṭa-guṇo damaḥ
//
tulāśāsanamānānāṃ
kūṭakṛnnāṇakasya ca
/
ebhiś ca vyavahartā yaḥ
sa dāpyo damam uttamam
//
tulā-śāsana-mānānāṃ
kūṭa-kṛn-nāṇakasya ca
/
ebhiś ca vyavahartā yaḥ
sa dāpyo damam uttamam
//
akūṭaṃ kūṭakaṃ brūte
kūṭaṃ yaś cāpy akūṭakam
/
sa nāṇakaparīkṣī tu
dāpya uttamasāhasam
//
akūṭaṃ kūṭakaṃ brūte
kūṭaṃ yaś ca apy akūṭakam
/
sa nāṇaka-parīkṣī tu
dāpya uttama-sāhasam
//
bhiṣaṅ mithyācaran daṇḍyas
tiryakṣu prathamaṃ damam
/
mānuṣe madhyamaṃ rāja
puruṣeṣūttamaṃ damam
//
bhiṣaṅ mithyā ācaran daṇḍyas
tiryakṣu prathamaṃ damam
/
mānuṣe madhyamaṃ rāja
puruṣeṣu uttamaṃ damam
//
abandhyaṃ yaś ca badhnāti
baddhaṃ yaś ca pramuñcati
/
aprāptavyavahāraṃ ca
sa dāpyo damam uttamam
//
abandhyaṃ yaś ca badhnāti
baddhaṃ yaś ca pramuñcati
/
aprāpta-vyavahāraṃ ca
sa dāpyo damam uttamam
//
mānena tulayā vāpi
yo 'ṃśam aṣṭamakaṃ haret
/
daṇḍaṃ sa dāpyo dviśataṃ
vṛddhau hānau ca kalpitam
//
mānena tulayā va āpi
yo 'ṃśam aṣṭamakaṃ haret
/
daṇḍaṃ sa dāpyo dvi-śataṃ
vṛddhau hānau ca kalpitam
//
bheṣajasnehalavaṇa
gandhadhānyaguḍādiṣu
/
paṇyeṣu prakṣipan hīnaṃ
paṇān dāpyas tu ṣoḍaśa
//
bheṣaja-sneha-lavaṇa
gandha-dhānya-guḍa-ādiṣu
/
paṇyeṣu prakṣipan hīnaṃ
paṇān dāpyas tu ṣoḍaśa
//
mṛccarmamaṇisūtrāyaḥ
kāṣṭhavalkalavāsasām
/
ajātau jātikaraṇe
vikreyāṣṭaguṇo damaḥ
//
mṛc-carma-maṇi-sūtra-ayaḥ
kāṣṭha-valkala-vāsasām
/
ajātau jāti-karaṇe
vikreya-aṣṭa-guṇo damaḥ
//
samudgaparivartaṃ ca
sārabhāṇḍaṃ ca kṛtrimam
/
ādhānaṃ vikrayaṃ vāpi
nayato daṇḍakalpanā
//
samudga-parivartaṃ ca
sāra-bhāṇḍaṃ ca kṛtrimam
/
ādhānaṃ vikrayaṃ va āpi
nayato daṇḍa-kalpanā
//
bhinne paṇe ca pañcāśat
paṇe tu śatam ucyate
/
dvipaṇe dviśato daṇḍo
mūlyavṛddhau ca vṛddhimān
//
bhinne paṇe ca pañcāśat
paṇe tu śatam ucyate
/
dvi-paṇe dviśato daṇḍo
mūlya-vṛddhau ca vṛddhimān
//
saṃbhūya kurvatām arghaṃ
saṃbādhaṃ kāruśilpinām
/
arghasya hrāsaṃ vṛddhiṃ vā
jānato dama uttamaḥ
//
saṃbhūya kurvatām arghaṃ
saṃbādhaṃ kāru-śilpinām
/
arghasya hrāsaṃ vṛddhiṃ vā
jānato dama uttamaḥ
//
saṃbhūya vaṇijāṃ paṇyam
anargheṇoparundhatām
/
vikrīṇatāṃ vā vihito
daṇḍa uttamasāhasaḥ
//
saṃbhūya vaṇijāṃ paṇyam
anargheṇa uparundhatām
/
vikrīṇatāṃ vā vihito
daṇḍa uttama-sāhasaḥ
//
rājani sthāpyate yo 'rghaḥ
pratyahaṃ tena vikrayaḥ
/
krayo vā niḥsravas tasmād
vaṇijāṃ lābhakṛt smṛtaḥ
//
rājani sthāpyate yo 'rghaḥ
pratyahaṃ tena vikrayaḥ
/
krayo vā niḥsravas tasmād
vaṇijāṃ lābha-kṛt smṛtaḥ
//
svadeśapaṇye tu śataṃ
vaṇig gṛhṇīta pañcakam
/
daśakaṃ pāradeśye tu
yaḥ sadyaḥ krayavikrayī
//
sva-deśa-paṇye tu śataṃ
vaṇig gṛhṇīta pañcakam
/
daśakaṃ pāradeśye tu
yaḥ sadyaḥ kraya-vikrayī
//
paṇyasyopari saṃsthāpya
vyayaṃ paṇyasamudbhavam
/
argho 'nugrahakṛt kāryaḥ
kretur vikretur eva ca
//
paṇyasya upari saṃsthāpya
vyayaṃ paṇya-samudbhavam
/
argho 'nugraha-kṛt kāryaḥ
kretur vikretur eva ca
//
21. vikrīyā1saṃpradāna-prakaraṇam
gṛhītamūlyaṃ yaḥ paṇyaṃ
kretur naiva prayacchati
/
sodayaṃ tasya dāpyo 'sau
diglābhaṃ vā digāgate
//
gṛhīta-mūlyaṃ yaḥ paṇyaṃ
kretur na eva prayacchati
/
sa-udayaṃ tasya dāpyo 'sau
dig-lābhaṃ vā dig-āgate
//
vikrītam api vikreyaṃ
pūrvakretary agṛhṇati
/
hāniś cet kretṛdoṣeṇa
kretur eva hi sā bhavet
//
vikrītam api vikreyaṃ
pūrva-kretary agṛhṇati
/
hāniś cet kretṛ-doṣeṇa
kretur eva hi sā bhavet
//
rājadaivopaghātena
paṇye doṣam upāgate
/
hānir vikretur evāsau
yācitasyāprayacchataḥ
//
rāja-daiva-upaghātena
paṇye doṣam upāgate
/
hānir vikretur eva asau
yācitasya aprayacchataḥ
//
anyahaste ca vikrīya
duṣṭaṃ vāduṣṭavad yadi
/
vikrīṇīte damas tatra
mūlyāt tu dviguṇo bhavet
//
anya-haste ca vikrīya
duṣṭaṃ va āduṣṭavad yadi
/
vikrīṇīte damas tatra
mūlyāt tu dvi-guṇo bhavet
//
kṣayaṃ vṛddhiṃ ca vaṇijā
paṇyānām avijānatā
/
krītvā nānuśayaḥ kāryaḥ
kurvan ṣaḍbhāgadaṇḍabhāk
//
kṣayaṃ vṛddhiṃ ca vaṇijā
paṇyānām avijānatā
/
krītvā na anuśayaḥ kāryaḥ
kurvan ṣaḍ-bhāga-daṇḍa-bhāk
//
22. saṃbhūya-samutthāna-prakaraṇam
samavāyena vaṇijāṃ
lābhārthaṃ karma kurvatām
/
lābhālābhau yathādravyaṃ
yathā vā saṃvidā kṛtau
//
samavāyena vaṇijāṃ
lābha-arthaṃ karma kurvatām
/
lābha-alābhau yathā-dravyaṃ
yathā vā saṃvidā kṛtau
//
pratiṣiddham anādiṣṭaṃ
pramādād yac ca nāśitam
/
sa tad dadyād viplavāc ca
rakṣitād daśamāṃśabhāk
//
pratiṣiddham anādiṣṭaṃ
pramādād yac ca nāśitam
/
sa tad dadyād viplavāc ca
rakṣitād daśama-aṃśa-bhāk
//
arghaprakṣepaṇād viṃśaṃ
bhāgaṃ śulkaṃ nṛpo haret
/
vyāsiddhaṃ rājayogyaṃ ca
vikrītaṃ rājagāmi tat
//
argha-prakṣepaṇād viṃśaṃ
bhāgaṃ śulkaṃ nṛpo haret
/
vyāsiddhaṃ rāja-yogyaṃ ca
vikrītaṃ rāja-gāmi tat
//
mithyā vadan parīmāṇaṃ
śulkasthānād apāsaran
/
dāpyas tv aṣṭaguṇaṃ yaś ca
savyājakrayavikrayī
//
mithyā vadan parīmāṇaṃ
śulka-sthānād apāsaran
/
dāpyas tv aṣṭa-guṇaṃ yaś ca
sa-vyāja-kraya-vikrayī
//
tarikaḥ sthalajaṃ śulkaṃ
gṛhṇan dāpyaḥ paṇān daśa
/
brāhmaṇaprātiveśyānām
etad evānimantraṇe
//
tarikaḥ sthalajaṃ śulkaṃ
gṛhṇan dāpyaḥ paṇān daśa
/
brāhmaṇa-prātiveśyānām
etad eva animantraṇe
//
deśāntaragate prete
dravyaṃ dāyādabāndhavāḥ
/
jñātayo vā hareyus tad
āgatās tair vinā nṛpaḥ
//
deśa-antara-gate prete
dravyaṃ dāyāda-bāndhavāḥ
/
jñātayo vā hareyus tad
āgatās tair vinā nṛpaḥ
//
jihmaṃ tyajeyur nirlābham
aśakto 'nyena kārayet
/
anena vidhir ākhyāta
ṛtvikkarṣakakarmiṇām
//
jihmaṃ tyajeyur nirlābham
aśakto 'nyena kārayet
/
anena vidhir ākhyāta
ṛtvik-karṣaka-karmiṇām
//
23. steya-prakaraṇam
grāhakair gṛhyate cauro
loptreṇātha padena vā
/
pūrvakarmāparādhī ca
tathā cāśuddhavāsakaḥ
//
grāhakair gṛhyate cauro
loptreṇa atha padena vā
/
pūrva-karma-aparādhī ca
tathā ca aśuddha-vāsakaḥ
//
anye 'pi śaṅkayā grāhyā
jātināmādinihnavaiḥ
/
dyūtastrīpānasaktāś ca
śuṣkabhinnamukhasvarāḥ
//
anye 'pi śaṅkayā grāhyā
jāti-nāma-ādi-nihnavaiḥ
/
dyūta-strī-pāna-saktāś ca
śuṣka-bhinna-mukha-svarāḥ
//
paradravyagṛhāṇāṃ ca
pṛcchakā gūḍhacāriṇaḥ
/
nirāyā vyayavantaś ca
vinaṣṭadravyavikrayāḥ
//
para-dravya-gṛhāṇāṃ ca
pṛcchakā gūḍha-cāriṇaḥ
/
nirāyā vyayavantaś ca
vinaṣṭa-dravya-vikrayāḥ
//
gṛhītaḥ śaṅkayā caurye
nātmānaṃ ced viśodhayet
/
dāpayitvā hṛtaṃ dravyaṃ
cauradaṇḍena daṇḍayet
//
gṛhītaḥ śaṅkayā caurye
nā atmānaṃ ced viśodhayet
/
dāpayitvā hṛtaṃ dravyaṃ
caura-daṇḍena daṇḍayet
//
cauraṃ pradāpyāpahṛtaṃ
ghātayed vividhair vadhaiḥ
/
sacihnaṃ brāhmaṇaṃ kṛtvā
svarāṣṭrād vipravāsayet
//
cauraṃ pradāpya apahṛtaṃ
ghātayed vividhair vadhaiḥ
/
sa-cihnaṃ brāhmaṇaṃ kṛtvā
sva-rāṣṭrād vipravāsayet
//
ghātite 'pahṛte doṣo
grāmabhartur anirgate
/
vivītabhartus tu pathi
cauroddhartur avītake
//
ghātite 'pahṛte doṣo
grāma-bhartur anirgate
/
vivīta-bhartus tu pathi
caura-uddhartur avītake
//
svasīṃni dadyād grāmas tu
padaṃ vā yatra gacchati
/
pañcagrāmī bahiḥ krośād
daśagrāmy atha vā punaḥ
//
sva-sīṃni dadyād grāmas tu
padaṃ vā yatra gacchati
/
pañca-grāmī bahiḥ krośād
daśa-grāmy atha vā punaḥ
//
bandigrāhāṃs tathā vāji
kuñjarāṇāṃ ca hāriṇaḥ
/
prasahyaghātinaś caiva
śūlān āropayen narān
//
bandi-grāhāṃs tathā vāji
kuñjarāṇāṃ ca hāriṇaḥ
/
prasahya-ghātinaś caiva
śūlān āropayen narān
//
utkṣepakagranthibhedau
karasaṃdaṃśahīnakau
/
kāryau dvitīyāparādhe
karapādaikahīnakau
//
utkṣepaka-granthi-bhedau
kara-saṃdaṃśa-hīnakau
/
kāryau dvitīya-aparādhe
kara-pāda-eka-hīnakau
//
kṣudramadhyamahādravya
haraṇe sārato damaḥ
/
deśakālavayaḥśakti
saṃcintyaṃ daṇḍakarmaṇi
//
kṣudra-madhya-mahā-dravya
haraṇe sārato damaḥ
/
deśa-kāla-vayaḥ-śakti
saṃcintyaṃ daṇḍa-karmaṇi
//
bhaktāvakāśāgnyudaka
mantropakaraṇavyayān
/
dattvā caurasya vā hantur
jānato dama uttamaḥ
//
bhakta-avakāśa-agny-udaka
mantra-upakaraṇa-vyayān
/
dattvā caurasya vā hantur
jānato dama uttamaḥ
//
śastrāvapāte garbhasya
pātane cottamo damaḥ
/
uttamo vādhamo vāpi
puruṣastrīpramāpaṇe
//
śastra-avapāte garbhasya
pātane ca uttamo damaḥ
/
uttamo va ādhamo va āpi
puruṣa-strī-pramāpaṇe
//
vipraduṣṭāṃ striyaṃ caiva
puruṣaghnīm agarbhiṇīm
/
setubhedakarīṃ cāpsu
śilāṃ baddhvā praveśayet
//
vipraduṣṭāṃ striyaṃ caiva
puruṣa-ghnīm agarbhiṇīm
/
setu-bheda-karīṃ ca apsu
śilāṃ baddhvā praveśayet
//
viṣāgnidāṃ patiguru
nijāpatyapramāpaṇīm
/
vikarṇakaranāsauṣṭhīṃ
kṛtvā gobhiḥ pramāpayet
//
viṣa-agnidāṃ pati-guru
nija-apatya-pramāpaṇīm
/
vikarṇa-kara-nāsa-oṣṭhīṃ
kṛtvā gobhiḥ pramāpayet
//
avijñātahatasyāśu
kalahaṃ sutabāndhavāḥ
/
praṣṭavyā yoṣitaś cāsya
parapuṃsi ratāḥ pṛthak
//
avijñāta-hatasyā aśu
kalahaṃ suta-bāndhavāḥ
/
praṣṭavyā yoṣitaś ca asya
para-puṃsi ratāḥ pṛthak
//
strīdravyavṛttikāmo vā
kena vāyaṃ gataḥ saha
/
mṛtyudeśasamāsannaṃ
pṛcched vāpi janaṃ śanaiḥ
//
strī-dravya-vṛtti-kāmo vā
kena va āyaṃ gataḥ saha
/
mṛtyu-deśa-samāsannaṃ
pṛcched va āpi janaṃ śanaiḥ
//
kṣetraveśmavanagrāma
vivītakhaladāhakāḥ
/
rājapatnyabhigāmī ca
dagdhavyās tu kaṭāgninā
//
kṣetra-veśma-vana-grāma
vivīta-khala-dāhakāḥ
/
rāja-patny-abhigāmī ca
dagdhavyās tu kaṭa-agninā
//
24 strī-saṃgrahaṇa-prakaraṇam
pumān saṃgrahaṇe grāhyaḥ
keśākeśi parastriyā
/
sadyo vā kāmajaiś cihnaiḥ
pratipattau dvayos tathā
//
pumān saṃgrahaṇe grāhyaḥ
keśā-keśi para-striyā
/
sadyo vā kāmajaiś cihnaiḥ
pratipattau dvayos tathā
//
nīvīstanaprāvaraṇa
sakthikeśāvamarśanam
/
adeśakālasaṃbhāṣaṃ
sahaikāsanam eva ca
//
nīvī-stana-prāvaraṇa
sakthi-keśa-avamarśanam
/
adeśa-kāla-saṃbhāṣaṃ
saha-eka-āsanam eva ca
//
strī niṣedhe śataṃ dadyād
dviśataṃ tu damaṃ pumān
/
pratiṣedhe tayor daṇḍo
yathā saṃgrahaṇe tathā
//
strī niṣedhe śataṃ dadyād
dvi-śataṃ tu damaṃ pumān
/
pratiṣedhe tayor daṇḍo
yathā saṃgrahaṇe tathā
//
sajātāv uttamo daṇḍa
ānulomye tu madhyamaḥ
/
prātilomye vadhaḥ puṃso
nāryāḥ karṇādikartanam
//
sajātāv uttamo daṇḍa
ānulomye tu madhyamaḥ
/
prātilomye vadhaḥ puṃso
nāryāḥ karṇa-ādi-kartanam
//
alaṃkṛtāṃ haran kanyām
uttamaṃ hy anyathādhamam
/
daṇḍaṃ dadyāt savarṇāsu
prātilomye vadhaḥ smṛtaḥ
//
alaṃkṛtāṃ haran kanyām
uttamaṃ hy anyatha ādhamam
/
daṇḍaṃ dadyāt savarṇāsu
prātilomye vadhaḥ smṛtaḥ
//
sakāmāsv anulomāsu na
doṣas tv anyathā damaḥ
/
dūṣaṇe tu karaccheda
uttamāyāṃ vadhas tathā
//
sa-kāmāsv anulomāsu na
doṣas tv anyathā damaḥ
/
dūṣaṇe tu kara-ccheda
uttamāyāṃ vadhas tathā
//
śataṃ strīdūṣaṇe dadyād
dve tu mithyābhiśaṃsane
/
paśūn gacchan śataṃ dāpyo
hīnāṃ strīṃ gāṃ ca madhyamam
//
śataṃ strī-dūṣaṇe dadyād
dve tu mithyā-abhiśaṃsane
/
paśūn gacchan śataṃ dāpyo
hīnāṃ strīṃ gāṃ ca madhyamam
//
avaruddhāsu dāsīsu
bhujiṣyāsu tathaiva ca
/
gamyāsv api pumān dāpyaḥ
pañcāśat paṇikaṃ damam
//
avaruddhāsu dāsīsu
bhujiṣyāsu tathaiva ca
/
gamyāsv api pumān dāpyaḥ
pañcāśat paṇikaṃ damam
//
prasahya dāsyabhigame
daṇḍo daśapaṇaḥ smṛtaḥ
/
bahūnāṃ yady akāmāsau
caturviṃśatikaḥ pṛthak
//
prasahya dāsy-abhigame
daṇḍo daśa-paṇaḥ smṛtaḥ
/
bahūnāṃ yady akāma āsau
caturviṃśatikaḥ pṛthak
//
gṛhītavetanā veśyā
necchantī dviguṇaṃ vahet
/
agṛhīte samaṃ dāpyaḥ
pumān apy evam eva hi
//
gṛhīta-vetanā veśyā
na icchantī dvi-guṇaṃ vahet
/
agṛhīte samaṃ dāpyaḥ
pumān apy evam eva hi
//
ayonau gacchato yoṣāṃ
puruṣaṃ vābhimehataḥ
/
caturviṃśatiko daṇḍas
tathā pravrajitāgame
//
ayonau gacchato yoṣāṃ
puruṣaṃ va ābhimehataḥ
/
caturviṃśatiko daṇḍas
tathā pravrajitā-game
//
antyābhigamane tv aṅkyaḥ
aṅkya?
kubandhena pravāsayet
/
śūdras tathāntya eva syād
antyasyāryāgame vadhaḥ
//
antyā-abhigamane tv aṅkyaḥ
aṅkya?
kubandhena pravāsayet
/
śūdras tatha āntya eva syād
antyasyā aryā-game vadhaḥ
//
25. prakīrṇaka-prakaraṇam
ūnaṃ vābhyadhikaṃ vāpi
likhed yo rājaśāsanam
/
pāradārikacauraṃ vā
muñcato daṇḍa uttamaḥ
//
ūnaṃ va ābhyadhikaṃ va āpi
likhed yo rāja-śāsanam
/
pāradārika-cauraṃ vā
muñcato daṇḍa uttamaḥ
//
abhakṣyeṇa dvijaṃ dūṣyo
dūṣya?
daṇḍya uttamasāhasam
/
madhyamaṃ kṣatriyaṃ vaiśyaṃ
prathamaṃ śūdram ardhikam
//
abhakṣyeṇa dvijaṃ dūṣyo
dūṣya?
daṇḍya uttama-sāhasam
/
madhyamaṃ kṣatriyaṃ vaiśyaṃ
prathamaṃ śūdram ardhikam
//
kūṭasvarṇavyavahārī
vimāṃsasya ca vikrayī
/
tryaṅgahīnas tu kartavyo
dāpyaś cottamasāhasam
//
kūṭa-svarṇa-vyavahārī
vimāṃsasya ca vikrayī
/
try-aṅga-hīnas tu kartavyo
dāpyaś ca uttama-sāhasam
//
catuṣpādakṛto doṣo
nāpehīti prajalpataḥ
/
kāṣṭhaloṣṭeṣupāṣāṇa
bāhuyugyakṛtas tathā
//
catuṣpāda-kṛto doṣo
na apehi iti prajalpataḥ
/
kāṣṭha-loṣṭa-iṣu-pāṣāṇa
bāhu-yugya-kṛtas tathā
//
chinnanasyena yānena
tathā bhagnayugādinā
/
paścāc caivāpasaratā
hiṃsane svāmy adoṣabhāk
//
chinna-nasyena yānena
tathā bhagna-yuga-ādinā
/
paścāc caiva apasaratā
hiṃsane svāmy adoṣa-bhāk
//
śakto 'py amokṣayan svāmī
daṃṣṭriṇāṃ śṛṅgiṇāṃ tathā
/
prathamaṃ sāhasaṃ dadyād
vikruṣṭe dviguṇaṃ tathā
//
śakto 'py amokṣayan svāmī
daṃṣṭriṇāṃ śṛṅgiṇāṃ tathā
/
prathamaṃ sāhasaṃ dadyād
vikruṣṭe dvi-guṇaṃ tathā
//
jāraṃ caurety abhivadan
dāpyaḥ pañcaśataṃ damam
/
upajīvya dhanaṃ muñcaṃs
tad evāṣṭaguṇīkṛtam
//
jāraṃ caura ity abhivadan
dāpyaḥ pañca-śataṃ damam
/
upajīvya dhanaṃ muñcaṃs
tad eva aṣṭa-guṇī-kṛtam
//
rājño 'niṣṭapravaktāraṃ
tasyaivākrośakāriṇam
/
tanmantrasya ca bhettāraṃ
chittvā jihvāṃ pravāsayet
//
rājño 'niṣṭa-pravaktāraṃ
tasya evā akrośa-kāriṇam
/
tan-mantrasya ca bhettāraṃ
chittvā jihvāṃ pravāsayet
//
mṛtāṅgalagnavikretur
guros tāḍayitus tathā
/
rājayānāsanāroḍhur
daṇḍa uttamasāhasaḥ
//
mṛta-aṅga-lagna-vikretur
guros tāḍayitus tathā
/
rāja-yāna-āsana-āroḍhur
daṇḍa uttama-sāhasaḥ
//
dvinetrabhedino rāja
dviṣṭādeśakṛtas tathā
/
vipratvena ca śūdrasya
jīvato 'ṣṭaśato damaḥ
//
dvi-netra-bhedino rāja
dviṣṭa-ādeśa-kṛtas tathā
/
vipratvena ca śūdrasya
jīvato 'ṣṭa-śato damaḥ
//
durdṛṣṭāṃs tu punar dṛṣṭvā
vyavahārān nṛpeṇa tu
/
sabhyāḥ sajayino daṇḍyā
vivādād dviguṇaṃ damam
//
durdṛṣṭāṃs tu punar dṛṣṭvā
vyavahārān nṛpeṇa tu
/
sabhyāḥ sajayino daṇḍyā
vivādād dvi-guṇaṃ damam
//
yo manyetājito 'smīti
nyāyenāpi parājitaḥ
/
tam āyāntaṃ punar jitvā
dāpayed dviguṇaṃ damam
//
yo manyeta ajito 'smi iti
nyāyena api parājitaḥ
/
tam āyāntaṃ punar jitvā
dāpayed dvi-guṇaṃ damam
//
rājñānyāyena yo daṇḍo
gṛhīto varuṇāya tam
/
nivedya dadyād viprebhyaḥ
svayaṃ triṃśadguṇīkṛtam
//
rājña ānyāyena yo daṇḍo
gṛhīto varuṇāya tam
/
nivedya dadyād viprebhyaḥ
svayaṃ triṃśad-guṇī-kṛtam
//
III. prāyaścittā1dhyāyah
1. āśauca-prakaraṇam
ūnadvivarṣaṃ nikhanen
na kuryād udakaṃ tataḥ
/
āśmaśānād anuvrajya
itaro jñātibhir vṛtaḥ
//
ūna-dvi-varṣaṃ nikhanen
na kuryād udakaṃ tataḥ
/
ā-śmaśānād anuvrajya
itaro jñātibhir vṛtaḥ
//
yamasūktaṃ tathā gāthā
japadbhir laukikāgninā
/
sa dagdhavya upetaś ced
āhitāgnyāvṛtārthavat
//
yama-sūktaṃ tathā gāthā
japadbhir laukika-agninā
/
sa dagdhavya upetaś ced
āhita-agny-āvṛta-arthavat
//
saptamād daśamād vāpi
jñātayo 'bhyupayanty apaḥ
/
apa naḥ śośucad agham
anena pitṛdiṅmukhāḥ
//
saptamād daśamād va āpi
jñātayo 'bhyupayanty apaḥ
/
apa naḥ śośucad agham
anena pitṛ-diṅ-mukhāḥ
//
evaṃ mātāmahācārya
pretānām udakakriyā
/
kāmodakaṃ sakhiprattā
svasrīyaśvaśurartvijām
//
evaṃ mātāmaha-ācārya
pretānām udaka-kriyā
/
kāma-udakaṃ sakhi-prattā
svasrīya-śvaśurartvijām
//
sakṛt prasiñcanty udakaṃ
nāmagotreṇa vāgyatāḥ
/
na brahmacāriṇaḥ kuryur
udakaṃ patitās tathā
//
sakṛt prasiñcanty udakaṃ
nāma-gotreṇa vāg-yatāḥ
/
na brahma-cāriṇaḥ kuryur
udakaṃ patitās tathā
//
pākhaṇḍyanāśritāḥ stenā
bhartṛghnyaḥ kāmagādikāḥ
/
surāpya ātmatyāginyo
nāśaucodakabhājanāḥ
//
pākhaṇḍy-anāśritāḥ stenā
bhartṛghnyaḥ kāmaga-ādikāḥ
/
surāpya ātma-tyāginyo
na aśauca-udaka-bhājanāḥ
//
kṛtodakān samuttīrṇān
mṛduśādvalasaṃsthitān
/
snātān apavadeyus tān
itihāsaiḥ purātanaiḥ
//
kṛta-udakān samuttīrṇān
mṛdu-śādvala-saṃsthitān
/
snātān apavadeyus tān
itihāsaiḥ purātanaiḥ
//
mānuṣye kadalīstambha
niḥsāre sāramārgaṇam
/
karoti yaḥ sa sammūḍho
jalabudbudasaṃnibhe
//
mānuṣye kadalī-stambha
niḥsāre sāra-mārgaṇam
/
karoti yaḥ sa sammūḍho
jala-budbuda-saṃnibhe
//
pañcadhā saṃbhṛtaḥ kāyo
yadi pañcatvam āgataḥ
/
karmabhiḥ svaśarīrotthais
tatra kā paridevanā
//
pañcadhā saṃbhṛtaḥ kāyo
yadi pañcatvam āgataḥ
/
karmabhiḥ sva-śarīra-utthais
tatra kā paridevanā
//
gantrī vasumatī nāśam
udadhir daivatāni ca
/
phenaprakhyaḥ kathaṃ nāśaṃ
martyaloko na yāsyati
//
gantrī vasumatī nāśam
udadhir daivatāni ca
/
phena-prakhyaḥ kathaṃ nāśaṃ
martya-loko na yāsyati
//
śleṣmāśru bāndhavair muktaṃ
preto bhuṅkte yato 'vaśaḥ
/
ato na roditavyaṃ hi
kriyāḥ kāryāḥ svaśaktitaḥ
//
śleṣma-aśru bāndhavair muktaṃ
preto bhuṅkte yato 'vaśaḥ
/
ato na roditavyaṃ hi
kriyāḥ kāryāḥ sva-śaktitaḥ
//
iti saṃśrutya gaccheyur
gṛhaṃ bālapuraḥsarāḥ
/
vidaśya nimbapatrāṇi
niyatā dvāri veśmanaḥ
//
iti saṃśrutya gaccheyur
gṛhaṃ bāla-puraḥsarāḥ
/
vidaśya nimba-patrāṇi
niyatā dvāri veśmanaḥ
//
ācamyāgnyādi salilaṃ
gomayaṃ gaurasarṣapān
/
praviśeyuḥ samālabhya
kṛtvāśmani padaṃ śanaiḥ
//
ācamya agny-ādi salilaṃ
gomayaṃ gaura-sarṣapān
/
praviśeyuḥ samālabhya
kṛtva āśmani padaṃ śanaiḥ
//
praveśanādikaṃ karma
pretasaṃsparśinām api
/
icchatāṃ tatkṣaṇāc chuddhiḥ
pareṣāṃ snānasaṃyamān
//
praveśana-ādikaṃ karma
preta-saṃsparśinām api
/
icchatāṃ tat-kṣaṇāc chuddhiḥ
pareṣāṃ snāna-saṃyamān
//
ācāryapitṛupādhyāyān
nirhṛtyāpi vratī vratī
/
saṃkaṭānnaṃ ca nāśnīyān
na ca taiḥ saha saṃvaset
//
ācārya-pitṛ-upādhyāyān
nirhṛtya api vratī vratī
/
saṃkaṭa-annaṃ ca na aśnīyān
na ca taiḥ saha saṃvaset
//
krītalabdhāśanā bhūmau
svapeyus te pṛthak kṣitau
/
piṇḍayajñāvṛtā deyaṃ
pretāyānnaṃ dinatrayam
//
krīta-labdha-aśanā bhūmau
svapeyus te pṛthak kṣitau
/
piṇḍa-yajña-āvṛtā deyaṃ
pretāya annaṃ dina-trayam
//
jalam ekāham ākāśe
sthāpyaṃ kṣīraṃ ca mṛnmaye
/
vaitānāupāsanāḥ kāryāḥ
kriyāś ca śruticodanāt
//
jalam eka-aham ākāśe
sthāpyaṃ kṣīraṃ ca mṛn-maye
/
vaitāna-aupāsanāḥ kāryāḥ
kriyāś ca śruti-codanāt
//
trirātraṃ daśarātraṃ vā
śāvam āśaucam iṣyate
/
ūnadvivarṣa ubhayoḥ
sūtakaṃ mātur eva hi
//
tri-rātraṃ daśa-rātraṃ vā
śāvam āśaucam iṣyate
/
ūna-dvi-varṣa ubhayoḥ
sūtakaṃ mātur eva hi
//
pitros tu sūtakaṃ mātus
tad asṛgdarśanād dhruvam
/
tad ahar na praduṣyeta
pūrveṣāṃ janmakāraṇāt
//
pitros tu sūtakaṃ mātus
tad asṛg-darśanād dhruvam
/
tad ahar na praduṣyeta
pūrveṣāṃ janma-kāraṇāt
//
antarā janmamaraṇe
śeṣāhobhir viśudhyati
/
garbhasrāve māsatulyā
niśāḥ śuddhes tu kāraṇam
//
antarā janma-maraṇe
śeṣa-ahobhir viśudhyati
/
garbha-srāve māsa-tulyā
niśāḥ śuddhes tu kāraṇam
//
hatānāṃ nṛpagoviprair
anvakṣaṃ cātmaghātinām
/
proṣite kālaśeṣaḥ syāt
pūrṇe dattvodakaṃ śuciḥ
//
hatānāṃ nṛpa-go-viprair
anvakṣaṃ cā atma-ghātinām
/
proṣite kāla-śeṣaḥ syāt
pūrṇe dattva ūdakaṃ śuciḥ
//
kṣatrasya dvādaśāhāni
viśaḥ pañcadaśaiva tu
/
triṃśaddināni śūdrasya
tadardhaṃ nyāyavartinaḥ
//
kṣatrasya dvādaśa-ahāni
viśaḥ pañca-daśa eva tu
/
triṃśad-dināni śūdrasya
tad-ardhaṃ nyāya-vartinaḥ
//
ādantajanmanaḥ sadyā
acūḍān naiśikī smṛtā
/
trirātram āvratādeśād
daśarātram ataḥ param
//
ā-danta-janmanaḥ sadyā
a-cūḍān naiśikī smṛtā
/
tri-rātram ā-vrata-ādeśād
daśa-rātram ataḥ param
//
ahas tv adattakanyāsu
bāleṣu ca viśodhanam
/
gurvantevāsyanūcānam
ātulaśrotriyeṣu ca
//
ahas tv adatta-kanyāsu
bāleṣu ca viśodhanam
/
gurv-antevāsy-anūcānam
ātula-śrotriyeṣu ca
//
anauraseṣu putreṣu
bhāryāsv anyagatāsu ca
/
nivāsarājani prete
tad ahaḥ śuddhikāraṇam
//
anauraseṣu putreṣu
bhāryāsv anya-gatāsu ca
/
nivāsa-rājani prete
tad ahaḥ śuddhi-kāraṇam
//
brāhmaṇenānugantavyo
na śūdro na dvijaḥ kvacit
/
anugamyāmbhasi snātvā
spṛṣṭvāgniṃ ghṛtabhuk śuciḥ
//
brāhmaṇena anugantavyo
na śūdro na dvijaḥ kvacit
/
anugamya ambhasi snātvā
spṛṣṭva āgniṃ ghṛta-bhuk śuciḥ
//
mahīpatīnāṃ nāśaucaṃ
hatānāṃ vidyutā tathā
/
gobrāhmaṇārthaṃ saṃgrāme
yasya cecchati bhūmipaḥ
//
mahī-patīnāṃ nā aśaucaṃ
hatānāṃ vidyutā tathā
/
go-brāhmaṇa-arthaṃ saṃgrāme
yasya ca icchati bhūmipaḥ
//
ṛtvijāṃ dīkṣitānāṃ ca
yajñiyaṃ karma kurvatām
/
satrivratibrahmacāri
dātṛbrahmavidāṃ tathā
//
ṛtvijāṃ dīkṣitānāṃ ca
yajñiyaṃ karma kurvatām
/
satri-vrati-brahmacāri
dātṛ-brahmavidāṃ tathā
//
dāne vivāhe yajñe ca
saṃgrāme deśaviplave
/
āpadyapi hi kaṣṭāyāṃ
sadyaḥ śaucaṃ vidhīyate
//
dāne vivāhe yajñe ca
saṃgrāme deśa-viplave
/
āpady-api hi kaṣṭāyāṃ
sadyaḥ śaucaṃ vidhīyate
//
udakyāśucibhiḥ snāyāt
saṃspṛṣṭas tair upaspṛśet
/
abliṅgāni japec caiva
gāyatrīṃ manasā sakṛt
//
udakya āśucibhiḥ snāyāt
saṃspṛṣṭas tair upaspṛśet
/
ab-liṅgāni japec caiva
gāyatrīṃ manasā sakṛt
//
kālo 'gniḥ karma mṛd vāyur
mano jñānaṃ tapo jalam
/
paścāt tāpo nirāhāraḥ
sarve 'mī śuddhihetavaḥ
//
kālo 'gniḥ karma mṛd vāyur
mano jñānaṃ tapo jalam
/
paścāt tāpo nirāhāraḥ
sarve 'mī śuddhi-hetavaḥ
//
akāryakāriṇāṃ dānaṃ
vego nadyāś ca śuddhikṛt
/
śodhyasya mṛc ca toyaṃ ca
saṃnyāso vai dvijanmanām
//
akārya-kāriṇāṃ dānaṃ
vego nadyāś ca śuddhi-kṛt
/
śodhyasya mṛc ca toyaṃ ca
saṃnyāso vai dvijanmanām
//
tapo vedavidāṃ kṣāntir
viduṣāṃ varṣmaṇo jalam
/
japaḥ pracchannapānānāṃ
manasaḥ satyam ucyate
//
tapo vedavidāṃ kṣāntir
viduṣāṃ varṣmaṇo jalam
/
japaḥ pracchanna-pānānāṃ
manasaḥ satyam ucyate
//
bhūtātmanas tapovidye
buddher jñānaṃ viśodhanam
/
kṣetrajñasyeśvarajñānād
viśuddhiḥ paramā matā
//
bhūta-ātmanas tapo-vidye
buddher jñānaṃ viśodhanam
/
kṣetrajñasyā iśvara-jñānād
viśuddhiḥ paramā matā
//
2. āpad-dharma-prakaraṇam
kṣātreṇa karmaṇā jīved
viśāṃ vāpy āpadi dvijaḥ
/
nistīrya tām athātmānaṃ
pāvayitvā nyaset pathi
//
kṣātreṇa karmaṇā jīved
viśāṃ va āpy āpadi dvijaḥ
/
nistīrya tām athā atmānaṃ
pāvayitvā nyaset pathi
//
phalopalakṣaumasoma
manuṣyāpūpavīrudhaḥ
/
tilaudanarasakṣārān
dadhi kṣīraṃ ghṛtaṃ jalam
//
phala-upala-kṣauma-soma
manuṣya-apūpa-vīrudhaḥ
/
tila-odana-rasa-kṣārān
dadhi kṣīraṃ ghṛtaṃ jalam
//
śastrāsavamadhūcchiṣṭaṃ
madhu lākṣā ca barhiṣaḥ
/
mṛccarmapuṣpakutapa
keśatakraviṣakṣitiḥ
//
śastra-āsava-madhu-ucchiṣṭaṃ
madhu lākṣā ca barhiṣaḥ
/
mṛc-carma-puṣpa-kutapa
keśa-takra-viṣa-kṣitiḥ
//
kauśeyanīlalavaṇa
māṃsaikaśaphasīsakān
/
śakārdrauṣadhipiṇyāka
paśugandhāṃs tathaiva ca
//
kauśeya-nīla-lavaṇa
māṃsa-ekaśapha-sīsakān
/
śaka-ārdra-oṣadhi-piṇyāka
paśu-gandhāṃs tathaiva ca
//
vaiśyavṛttyāpi jīvan no
vikrīṇīta kadācana
/
dharmārthaṃ vikrayaṃ neyās
tilā dhānyena tatsamāḥ
//
vaiśya-vṛttya āpi jīvan no
vikrīṇīta kadācana
/
dharma-arthaṃ vikrayaṃ neyās
tilā dhānyena tat-samāḥ
//
lākṣālavaṇamāṃsāni
patanīyāni vikraye
/
pāyo dadhi ca madyaṃ ca
hīnavarṇakarāṇi tu
//
lākṣā-lavaṇa-māṃsāni
patanīyāni vikraye
/
pāyo dadhi ca madyaṃ ca
hīna-varṇa-karāṇi tu
//
āpadgataḥ saṃpragṛhṇan
bhuñjāno vā yatas tataḥ
/
na lipyetainasā vipro
jvalanārkasamo hi saḥ
//
āpad-gataḥ saṃpragṛhṇan
bhuñjāno vā yatas tataḥ
/
na lipyeta enasā vipro
jvalana-arka-samo hi saḥ
//
kṛṣiḥ śilpaṃ bhṛtir vidyā
kusīdaṃ śakaṭaṃ giriḥ
/
sevānūpaṃ nṛpo bhaikṣam
āpattau jīvanāni tu
//
kṛṣiḥ śilpaṃ bhṛtir vidyā
kusīdaṃ śakaṭaṃ giriḥ
/
seva ānūpaṃ nṛpo bhaikṣam
āpattau jīvanāni tu
//
bubhukṣitas tryahaṃ sthitvā
dhānyam abrāhmaṇād haret
/
pratigṛhya tad ākhyeyam
abhiyuktena dharmataḥ
//
bubhukṣitas tryahaṃ sthitvā
dhānyam abrāhmaṇād haret
/
pratigṛhya tad ākhyeyam
abhiyuktena dharmataḥ
//
tasya vṛttaṃ kulaṃ śīlaṃ
śrutam adhyayanaṃ tapaḥ
/
jñātvā rājā kuṭumbaṃ ca
dharmyāṃ vṛttiṃ prakalpayet
//
tasya vṛttaṃ kulaṃ śīlaṃ
śrutam adhyayanaṃ tapaḥ
/
jñātvā rājā kuṭumbaṃ ca
dharmyāṃ vṛttiṃ prakalpayet
//
3. vānaprastha-dharma-prakaraṇam
sutavinyastapatnīkas
tayā vānugato vanam
/
vānaprastho brahmacārī
sāgniḥ sopāsano vrajet
//
suta-vinyasta-patnīkas
tayā va ānugato vanam
/
vānaprastho brahma-cārī
sa-agniḥ sa-upāsano vrajet
//
aphālakṛṣtenāgnīṃś ca
pitṝn devātithīn api
/
bhṛtyāṃś ca tarpayet śmaśru
jaṭālomabhṛd ātmavān
//
aphāla-kṛṣtena agnīṃś ca
pitṝn deva-atithīn api
/
bhṛtyāṃś ca tarpayet śmaśru
jaṭā-loma-bhṛd ātmavān
//
ahno māsasya ṣaṇṇāṃ vā
tathā saṃvatsarasya vā
/
arthasya saṃcayaṃ kuryāt
kṛtam āśvayuje tyajet
//
ahno māsasya ṣaṇṇāṃ vā
tathā saṃvatsarasya vā
/
arthasya saṃcayaṃ kuryāt
kṛtam āśvayuje tyajet
//
dāntas triṣavaṇasnāyī
nivṛttaś ca pratigrahāt
/
svādhyāyavān dānaśīlaḥ
sarvasattvahite rataḥ
//
dāntas triṣavaṇa-snāyī
nivṛttaś ca pratigrahāt
/
svādhyāyavān dāna-śīlaḥ
sarva-sattva-hite rataḥ
//
dantolūkhalikaḥ kāla
pakvāśī vāśmakuṭṭakaḥ
/
śrautraṃ smārtaṃ phalasnehaiḥ
karma kuryāt tathā kriyāḥ
//
danta-ulūkhalikaḥ kāla
pakva-āśī va āśma-kuṭṭakaḥ
/
śrautraṃ smārtaṃ phala-snehaiḥ
karma kuryāt tathā kriyāḥ
//
cāndrāyaṇair nayet kālaṃ
kṛcchrair vā vartayet sadā
/
pakṣe gate vāpy aśnīyān
māse vāhani vā gate
//
cāndrāyaṇair nayet kālaṃ
kṛcchrair vā vartayet sadā
/
pakṣe gate va āpy aśnīyān
māse va āhani vā gate
//
svapyād bhūmau śucī rātrau
divā saṃprapadair nayet
/
sthānāsanavihārair vā
yogābhyāsena vā tathā
//
svapyād bhūmau śucī rātrau
divā saṃprapadair nayet
/
sthāna-āsana-vihārair vā
yoga-abhyāsena vā tathā
//
grīṣme pañcāgnimadhyastho
varṣāsu sthaṇḍileśayaḥ
/
ārdravāsās tu hemante
śaktyā vāpi tapaś caret
//
grīṣme pañca-agni-madhyastho
varṣāsu sthaṇḍile-śayaḥ
/
ārdra-vāsās tu hemante
śaktyā va āpi tapaś caret
//
yaḥ kaṇṭakair vitudati
candanair yaś ca liṃpati
/
akruddho 'parituṣṭaś ca
samastasya ca tasya ca
//
yaḥ kaṇṭakair vitudati
candanair yaś ca liṃpati
/
akruddho 'parituṣṭaś ca
samastasya ca tasya ca
//
agnīn vāpy ātmasātkṛtvā
vṛkṣāvāso mitāśanaḥ
/
vānaprasthagṛheṣv eva
yātrārthaṃ bhaikṣam ācaret
//
agnīn va āpy ātmasāt-kṛtvā
vṛkṣa-āvāso mita-aśanaḥ
/
vānaprastha-gṛheṣv eva
yātrā-arthaṃ bhaikṣam ācaret
//
grāmād āhṛtya vā grāsān
aṣṭau bhuñjīta vāgyataḥ
/
vāyubhakṣaḥ prāgudīcīṃ
gacched vāvarṣmasaṃkṣayāt
//
grāmād āhṛtya vā grāsān
aṣṭau bhuñjīta vāg-yataḥ
/
vāyu-bhakṣaḥ prāg-udīcīṃ
gacched vā āvarṣma-saṃkṣayāt
//
4. yati-dharma-prakaraṇam
vanād gṛhād vā kṛtveṣṭiṃ
sārvavedasadakṣiṇām
/
prājāpatyāṃ tadante tān
agnīn āropya cātmani
//
vanād gṛhād vā kṛtva īṣṭiṃ
sārvavedasa-dakṣiṇām
/
prājāpatyāṃ tad-ante tān
agnīn āropya cā atmani
//
adhītavedo japakṛt
putravān annado 'gnimān
/
śaktyā ca yajñakṛn mokṣe
manaḥ kuryāt tu nānyathā
//
adhīta-vedo japa-kṛt
putravān annado 'gnimān
/
śaktyā ca yajña-kṛn mokṣe
manaḥ kuryāt tu na anyathā
//
sarvabhūtahitaḥ śāntas
tridaṇḍī sakamaṇḍaluḥ
/
ekārāmaḥ parivrajya
bhikṣārthī grāmam āśrayet
//
sarva-bhūta-hitaḥ śāntas
tri-daṇḍī sa-kamaṇḍaluḥ
/
eka-ārāmaḥ parivrajya
bhikṣā-arthī grāmam āśrayet
//
apramattaś cared bhaikṣaṃ
sāyāhne 'nabhilakṣitaḥ
/
rahite bhikṣukair grāme
yātrāmātram alolupaḥ
//
apramattaś cared bhaikṣaṃ
sāya-ahne 'nabhilakṣitaḥ
/
rahite bhikṣukair grāme
yātrā-mātram alolupaḥ
//
yatipātrāṇi mṛdveṇu
dārvalābumayāni ca
/
salilaṃ śuddhir eteṣāṃ
govālaiś cāvagharṣaṇam
//
yati-pātrāṇi mṛd-veṇu
dārv-alābu-mayāni ca
/
salilaṃ śuddhir eteṣāṃ
go-vālaiś ca avagharṣaṇam
//
saṃnirudhyendriyagrāmaṃ
rāgadveṣau prahāya ca
/
bhayaṃ hitvā ca bhūtānām
amṛtībhavati dvijaḥ
//
saṃnirudhya indriya-grāmaṃ
rāga-dveṣau prahāya ca
/
bhayaṃ hitvā ca bhūtānām
amṛtī-bhavati dvijaḥ
//
kartavyāśayaśuddhis tu
bhikṣukeṇa viśeṣataḥ
/
jñānotpattinimittatvāt
svātantryakaraṇāya ca
//
kartavyā āśaya-śuddhis tu
bhikṣukeṇa viśeṣataḥ
/
jñāna-utpatti-nimittatvāt
svātantrya-karaṇāya ca
//
avekṣyā garbhavāsāś ca
karmajā gatayas tathā
/
ādhayo vyādhayaḥ kleśā
jarā rūpaviparyayaḥ
//
avekṣyā garbha-vāsāś ca
karmajā gatayas tathā
/
ādhayo vyādhayaḥ kleśā
jarā rūpa-viparyayaḥ
//
bhavo jātisahasreṣu
priyāpriyaviparyayaḥ
/
dhyānayogena saṃpaśyet
sūkṣma ātmātmani sthitaḥ
//
bhavo jāti-sahasreṣu
priya-apriya-viparyayaḥ
/
dhyāna-yogena saṃpaśyet
sūkṣma ātmā ātmani sthitaḥ
//
nāśramaḥ kāraṇaṃ dharme
kriyamāṇo bhaved hi saḥ
/
ato yad ātmano 'pathyaṃ
pareṣāṃ na tad ācaret
//
nā aśramaḥ kāraṇaṃ dharme
kriyamāṇo bhaved hi saḥ
/
ato yad ātmano 'pathyaṃ
pareṣāṃ na tad ācaret
//
satyam asteyam akrodho
hrīḥ śaucaṃ dhīr dhṛtir damaḥ
/
saṃyatendriyatā vidyā
dharmaḥ sarva udāhṛtaḥ
//
satyam asteyam akrodho
hrīḥ śaucaṃ dhīr dhṛtir damaḥ
/
saṃyata-indriyatā vidyā
dharmaḥ sarva udāhṛtaḥ
//
niḥsaranti yathā loha
piṇḍāt taptāt sphuliṅgakāḥ
/
sakāśād ātmanas tadvad
ātmānaḥ prabhavanti hi
//
niḥsaranti yathā loha
piṇḍāt taptāt sphuliṅgakāḥ
/
sakāśād ātmanas tadvad
ātmānaḥ prabhavanti hi
//
tatrātmā hi svayaṃ kiṃcit
karma kiṃcit svabhāvataḥ
/
karoti kiṃcid abhyāsād
dharmādharmobhayātmakam
//
tatrā atmā hi svayaṃ kiṃcit
karma kiṃcit svabhāvataḥ
/
karoti kiṃcid abhyāsād
dharma-adharma-ubhaya-ātmakam
//
nimittam akṣaraḥ
kartā boddhā guṇī vaśī
/
ajaḥ śarīragrahaṇāt
sa jāta iti kīrtyate
//
nimittam akṣaraḥ
kartā boddhā guṇī vaśī
/
ajaḥ śarīra-grahaṇāt
sa jāta iti kīrtyate
//
sargādau sa yathākāśaṃ
vāyuṃ jyotir jalaṃ mahīm
/
sṛjaty ekottaraguṇāṃs
tathādatte bhavann api
//
sarga-ādau sa yathā-ākāśaṃ
vāyuṃ jyotir jalaṃ mahīm
/
sṛjaty eka-uttara-guṇāṃs
tathā ādatte bhavann api
//
āhutyāpyāyate sūryaḥ
sūryād vṛṣṭir athauṣadhiḥ
/
tad annaṃ rasarūpeṇa
śukratvam adhigacchati
//
āhutyā āpyāyate sūryaḥ
sūryād vṛṣṭir atha oṣadhiḥ
/
tad annaṃ rasa-rūpeṇa
śukratvam adhigacchati
//
strīpuṃsayos tu saṃyoge
viśuddhe śukraśoṇite
/
pañcadhātūn svayaṃ ṣaṣṭha
ādatte yugapat prabhuḥ
//
strī-puṃsayos tu saṃyoge
viśuddhe śukra-śoṇite
/
pañca-dhātūn svayaṃ ṣaṣṭha
ādatte yugapat prabhuḥ
//
indriyāṇi manaḥ prāṇo
jñānam āyuḥ sukhaṃ dhṛtiḥ
/
dhāraṇā preraṇaṃ duḥkham
icchāhaṃkāra eva ca
//
indriyāṇi manaḥ prāṇo
jñānam āyuḥ sukhaṃ dhṛtiḥ
/
dhāraṇā preraṇaṃ duḥkham
iccha āhaṃkāra eva ca
//
prayatna ākṛtir varṇaḥ
svaradveṣau bhavābhavau
/
tasyaitad ātmajaṃ sarvam
anāder ādim icchataḥ
//
prayatna ākṛtir varṇaḥ
svara-dveṣau bhava-abhavau
/
tasya etad ātmajaṃ sarvam
anāder ādim icchataḥ
//
prathame māsi saṃkleda
bhūto dhātuvimūrcchitaḥ
/
māsy arbudaṃ dvitīye tu
tṛtīye 'ṅgendriyair yutaḥ
//
prathame māsi saṃkleda
bhūto dhātu-vimūrcchitaḥ
/
māsy arbudaṃ dvitīye tu
tṛtīye 'ṅga-indriyair yutaḥ
//
ākāśāl lāghavaṃ saukṣmyaṃ
śabdaṃ śrotraṃ balādikam
/
vāyoś ca sparśanaṃ ceṣṭāṃ
vyūhanaṃ raukṣyam eva ca
//
ākāśāl lāghavaṃ saukṣmyaṃ
śabdaṃ śrotraṃ bala-ādikam
/
vāyoś ca sparśanaṃ ceṣṭāṃ
vyūhanaṃ raukṣyam eva ca
//
pittāt tu darśanaṃ paktim
auṣṇyaṃ rūpaṃ prakāśitām
/
rasāt tu rasanaṃ śaityaṃ
snehaṃ kledaṃ samārdavam
//
pittāt tu darśanaṃ paktim
auṣṇyaṃ rūpaṃ prakāśitām
/
rasāt tu rasanaṃ śaityaṃ
snehaṃ kledaṃ samārdavam
//
bhūmer gandhaṃ tathā ghrāṇaṃ
gauravaṃ mūrtim eva ca
/
ātmā gṛhṇāty ajaḥ sarvaṃ
tṛtīye spandate tataḥ
//
bhūmer gandhaṃ tathā ghrāṇaṃ
gauravaṃ mūrtim eva ca
/
ātmā gṛhṇāty ajaḥ sarvaṃ
tṛtīye spandate tataḥ
//
dauhṛdasyāpradānena
garbho doṣam avāpnuyāt
/
vairūpyaṃ maraṇaṃ vāpi
tasmāt kāryaṃ priyaṃ striyāḥ
//
dauhṛdasya apradānena
garbho doṣam avāpnuyāt
/
vairūpyaṃ maraṇaṃ va āpi
tasmāt kāryaṃ priyaṃ striyāḥ
//
sthairyaṃ caturthe tv aṅgānāṃ
pañcame śoṇitodbhavaḥ
/
ṣaṣṭhe balasya varṇasya
nakharomṇāṃ ca saṃbhavaḥ
//
sthairyaṃ caturthe tv aṅgānāṃ
pañcame śoṇita-udbhavaḥ
/
ṣaṣṭhe balasya varṇasya
nakha-romṇāṃ ca saṃbhavaḥ
//
manaścaitanyayukto 'sau
nāḍīsnāyuśirāyutaḥ
/
saptame cāṣṭame caiva
tvaṅmāṃsasmṛtimān api
//
manaś-caitanya-yukto 'sau
nāḍī-snāyu-śirā-yutaḥ
/
saptame ca aṣṭame caiva
tvaṅ-māṃsa-smṛtimān api
//
punar dhātrīṃ punar gharmam
ojas tasya pradhāvati
/
aṣṭame māsy ato garbho
jātaḥ prāṇair viyujyate
//
punar dhātrīṃ punar gharmam
ojas tasya pradhāvati
/
aṣṭame māsy ato garbho
jātaḥ prāṇair viyujyate
//
navame daśame vāpi
prabalaiḥ sūtimārutaiḥ
/
niḥsāryate bāṇa iva
yantracchidreṇa sajvaraḥ
//
navame daśame va āpi
prabalaiḥ sūti-mārutaiḥ
/
niḥsāryate bāṇa iva
yantra-cchidreṇa sa-jvaraḥ
//
tasya ṣoḍhā śarīrāṇi
śaṭ tvaco dhārayanti ca
/
saḍaṅgāni tathāsthnāṃ ca
saha ṣaṣṭyā śatatrayam
//
tasya ṣoḍhā śarīrāṇi
śaṭ tvaco dhārayanti ca
/
saḍ-aṅgāni tatha āsthnāṃ ca
saha ṣaṣṭyā śata-trayam
//
sthālaiḥ saha catuḥṣaṣṭir
dantā vai viṃśatir nakhāḥ
/
pāṇipādaśalākāś ca
teṣāṃ sthānacatuṣṭayam
//
sthālaiḥ saha catuḥ-ṣaṣṭir
dantā vai viṃśatir nakhāḥ
/
pāṇi-pāda-śalākāś ca
teṣāṃ sthāna-catuṣṭayam
//
ṣaṣṭyaṅgulīnāṃ dve pārṣṇyor
gulpheṣu ca catuṣṭayam
/
catvāryaratnikāsthīni
jaṅghayos tāvad eva tu
//
ṣaṣṭy-aṅgulīnāṃ dve pārṣṇyor
gulpheṣu ca catuṣṭayam
/
catvāry-aratnika-asthīni
jaṅghayos tāvad eva tu
//
dve dve jānukapoloru
phalakāṃsasamudbhave
/
akṣatālūṣake śroṇī
phalake ca vinirdiśet
//
dve dve jānu-kapola-ūru
phalaka-aṃsa-samudbhave
/
akṣa-tālūṣake śroṇī
phalake ca vinirdiśet
//
bhagāsthy ekaṃ tathā pṛṣṭhe
catvāriṃśac ca pañca ca
/
grīvā pañcadaśāsthiḥ syāj
jatrv ekaikaṃ tathā hanuḥ
//
bhaga-asthy ekaṃ tathā pṛṣṭhe
catvāriṃśac ca pañca ca
/
grīvā pañcadaśa-asthiḥ syāj
jatrv eka-ekaṃ tathā hanuḥ
//
tanmūle dve lalāṭākṣi
gaṇḍe nāsā ghanāsthikā
/
pārśvakāḥ sthālakaiḥ sārdham
arbudaiś ca dvisaptatiḥ
//
tan-mūle dve lalāṭa-akṣi
gaṇḍe nāsā ghana-asthikā
/
pārśvakāḥ sthālakaiḥ sārdham
arbudaiś ca dvi-saptatiḥ
//
dvau śaṅkhakau kapālāni
catvāri śirasas tathā
/
uraḥ saptadaśāsthīni
puruṣasyāsthisaṃgrahaḥ
//
dvau śaṅkhakau kapālāni
catvāri śirasas tathā
/
uraḥ sapta-daśa-asthīni
puruṣasya asthi-saṃgrahaḥ
//
gandharūparasasparśa
śabdāś ca viṣayāḥ smṛtāḥ
/
nāsikā locane jihvā tvak
śrotraṃ ca indriyāṇi ca
//
gandha-rūpa-rasa-sparśa
śabdāś ca viṣayāḥ smṛtāḥ
/
nāsikā locane jihvā tvak
śrotraṃ ca indriyāṇi ca
//
hastau pāyur upasthaṃ ca
jihvā pādau ca pañca vai
/
karmendriyāṇi jānīyān
manaś caivobhayātmakam
//
hastau pāyur upasthaṃ ca
jihvā pādau ca pañca vai
/
karma-indriyāṇi jānīyān
manaś caiva ubhaya-ātmakam
//
nābhir ojo gudaṃ śukraṃ
śoṇitaṃ śaṅkhakau tathā
/
mūrdhāṃsakaṇṭhahṛdayaṃ
prāṇasyāyatanāni tu
//
nābhir ojo gudaṃ śukraṃ
śoṇitaṃ śaṅkhakau tathā
/
mūrdha-aṃsa-kaṇṭha-hṛdayaṃ
prāṇasyā ayatanāni tu
//
vapā vasāvahananaṃ
nābhiḥ kloma yakṛt plihā
/
kṣudrāntraṃ vṛkkakau bastiḥ
purīṣādhānam eva ca
//
vapā vasa āvahananaṃ
nābhiḥ kloma yakṛt plihā
/
kṣudra-antraṃ vṛkkakau bastiḥ
purīṣa-ādhānam eva ca
//
āmāśayo 'tha hṛdayaṃ
sthūlāntraṃ guda eva ca
/
udaraṃ ca gudau koṣṭhyau
vistāro 'yam udāhṛtaḥ
//
āma-āśayo 'tha hṛdayaṃ
sthūla-antraṃ guda eva ca
/
udaraṃ ca gudau koṣṭhyau
vistāro 'yam udāhṛtaḥ
//
kanīnike cākṣikūṭe
śaṣkulī karṇapatrakau
/
karṇau śaṅkhau bhruvau danta
veṣṭāv oṣṭhau kakundare
//
kanīnike ca akṣi-kūṭe
śaṣkulī karṇa-patrakau
/
karṇau śaṅkhau bhruvau danta
veṣṭāv oṣṭhau kakundare
//
vaṅkṣaṇau vṛṣaṇau vṛkkau
śleṣmasaṃghātajau stanau
/
upajihvāsphijau bāhū
jaṅghoruṣu ca piṇḍikā
//
vaṅkṣaṇau vṛṣaṇau vṛkkau
śleṣma-saṃghātajau stanau
/
upajihvā-sphijau bāhū
jaṅgha-ūruṣu ca piṇḍikā
//
tālūdaraṃ bastiśīrṣaṃ
cibuke galaśuṇḍike
/
avaṭaś caivam etāni
sthānāny atra śarīrake
//
tālu-udaraṃ basti-śīrṣaṃ
cibuke gala-śuṇḍike
/
avaṭaś caivam etāni
sthānāny atra śarīrake
//
akṣikarṇacatuṣkaṃ ca
paddhastahṛdayāni ca
/
nava chidrāṇi tāny eva
prāṇasyāyatanāni tu
//
akṣi-karṇa-catuṣkaṃ ca
pad-dhasta-hṛdayāni ca
/
nava chidrāṇi tāny eva
prāṇasyā ayatanāni tu
//
śirāḥ śatāni saptaiva
nava snāyuśatāni ca
/
dhamanīnāṃ śate dve tu
pañca peśīśatāni ca
//
śirāḥ śatāni sapta eva
nava snāyu-śatāni ca
/
dhamanīnāṃ śate dve tu
pañca peśī-śatāni ca
//
ekonatriṃśallakṣāṇi
tathā nava śatāni ca
/
ṣaṭpañcāśac ca jānīta
śirā dhamanisaṃjñitāḥ
//
ekona-triṃśal-lakṣāṇi
tathā nava śatāni ca
/
ṣaṭ-pañcāśac ca jānīta
śirā dhamani-saṃjñitāḥ
//
trayo lakṣās tu vijñeyāḥ
śmaśrukeśāḥ śarīriṇām
/
saptottaraṃ marmaśataṃ
dve ca saṃdhiśate tathā
//
trayo lakṣās tu vijñeyāḥ
śmaśru-keśāḥ śarīriṇām
/
sapta-uttaraṃ marma-śataṃ
dve ca saṃdhi-śate tathā
//
romṇāṃ koṭyas tu pañcāśac
catasraḥ koṭya eva ca
/
saptaṣaṣṭis tathā lakṣāḥ
sārdhāḥ svedāyanaiḥ saha
//
romṇāṃ koṭyas tu pañcāśac
catasraḥ koṭya eva ca
/
sapta-ṣaṣṭis tathā lakṣāḥ
sa-ardhāḥ sveda-ayanaiḥ saha
//
vāyavīyair vigaṇyante
vibhaktāḥ paramāṇavaḥ
/
yady apy eko 'nuvetty eṣāṃ
bhāvanāṃ caiva saṃsthitim
//
vāyavīyair vigaṇyante
vibhaktāḥ parama-aṇavaḥ
/
yady apy eko 'nuvetty eṣāṃ
bhāvanāṃ caiva saṃsthitim
//
rasasya nava vijñeyā
jalasyāñjalayo daśa
/
saptaiva tu purīṣasya
raktasyāṣṭau prakīrtitāḥ
//
rasasya nava vijñeyā
jalasya añjalayo daśa
/
sapta eva tu purīṣasya
raktasya aṣṭau prakīrtitāḥ
//
ṣaṭ śleṣmā pañca pittaṃ tu
catvāro mūtram eva ca
/
vasā trayo dvau tu medo
majjaikordhvam
ardham?
tu mastake
//
ṣaṭ śleṣmā pañca pittaṃ tu
catvāro mūtram eva ca
/
vasā trayo dvau tu medo
majja aikā ūrdhvam
ardham?
tu mastake
//
śleṣmaujasas tāvad eva
retasas tāvad eva tu
/
ity etad asthiraṃ varṣma
yasya mokṣāya kṛty asau
//
śleṣma-ojasas tāvad eva
retasas tāvad eva tu
/
ity etad asthiraṃ varṣma
yasya mokṣāya kṛty asau
//
dvāsaptatisahasrāṇi
hṛdayād abhiniḥsṛtāḥ
/
hitāhitā nāma nāḍyas
tāsāṃ madhye śaśiprabham
//
dvāsaptati-sahasrāṇi
hṛdayād abhiniḥsṛtāḥ
/
hita-ahitā nāma nāḍyas
tāsāṃ madhye śaśi-prabham
//
maṇḍalaṃ tasya madhyastha
ātmā dīpa ivācalaḥ
/
sa jñeyas taṃ viditveha
punar ājāyate na tu
//
maṇḍalaṃ tasya madhyastha
ātmā dīpa iva acalaḥ
/
sa jñeyas taṃ viditva īha
punar ājāyate na tu
//
jñeyaṃ cāraṇyakam ahaṃ
yad ādityād avāptavān
/
yogaśāstraṃ ca matproktaṃ
jñeyaṃ yogam abhīpsatā
//
jñeyaṃ cā araṇyakam ahaṃ
yad ādityād avāptavān
/
yoga-śāstraṃ ca mat-proktaṃ
jñeyaṃ yogam abhīpsatā
//
ananyaviṣayaṃ kṛtvā
manobuddhismṛtīndriyam
/
dhyeya ātmā sthito yo 'sau
hṛdaye dīpavat prabhuḥ
//
ananya-viṣayaṃ kṛtvā
mano-buddhi-smṛti-indriyam
/
dhyeya ātmā sthito yo 'sau
hṛdaye dīpavat prabhuḥ
//
yathāvidhānena paṭhan
sāmagāyam avicyutam
/
sāvadhānas tad abhyāsāt
paraṃ brahmādhigacchati
//
yathā-vidhānena paṭhan
sāma-gāyam avicyutam
/
sa-avadhānas tad abhyāsāt
paraṃ brahma adhigacchati
//
aparāntakam ullopyaṃ
madrakaṃ prakarīṃ tathā
/
auveṇakaṃ sarobindum
uttaraṃ gītakāni ca
//
apara-antakam ullopyaṃ
madrakaṃ prakarīṃ tathā
/
auveṇakaṃ saro-bindum
uttaraṃ gītakāni ca
//
ṛggāthā pāṇikā dakṣa
vihitā brahmagītikā
/
geyam etat tadabhyāsa
karaṇān mokṣasaṃjñitam
//
ṛg-gāthā pāṇikā dakṣa
vihitā brahma-gītikā
/
geyam etat tad-abhyāsa
karaṇān mokṣa-saṃjñitam
//
vīṇāvādanatattvajñaḥ
śrutijātiviśāradaḥ
/
tālajñaś cāprayāsena
mokṣamārgaṃ niyacchati
//
vīṇā-vādana-tattvajñaḥ
śruti-jāti-viśāradaḥ
/
tālajñaś ca aprayāsena
mokṣa-mārgaṃ niyacchati
//
gītajño yadi yogena
nāpnoti paramaṃ padam
/
rudrasyānucaro bhūtvā
tenaiva saha modate
//
gītajño yadi yogena
nā apnoti paramaṃ padam
/
rudrasya anucaro bhūtvā
tena eva saha modate
//
anādir ātmā kathitas
tasyādis tu śarīrakam
/
ātmanas tu jagat sarvaṃ
jagataś cātmasaṃbhavaḥ
//
anādir ātmā kathitas
tasyā adis tu śarīrakam
/
ātmanas tu jagat sarvaṃ
jagataś cā atma-saṃbhavaḥ
//
katham etad vimuhyāmaḥ
sadevāsuramānavam
/
jagadudbhūtam ātmā ca
kathaṃ tasmin vadasva naḥ
//
katham etad vimuhyāmaḥ
sa-deva-asura-mānavam
/
jagad-udbhūtam ātmā ca
kathaṃ tasmin vadasva naḥ
//
mohajālam apāsyeha
puruṣo dṛśyate hi yaḥ
/
sahasrakarapannetraḥ
sūryavarcāḥ sahasrakaḥ
//
moha-jālam apāsya iha
puruṣo dṛśyate hi yaḥ
/
sahasra-kara-pan-netraḥ
sūrya-varcāḥ sahasrakaḥ
//
sa ātmā caiva yajñaś ca
viśvarūpaḥ prajāpatiḥ
/
virājaḥ so 'nnarūpeṇa
yajñatvam upagacchati
//
sa ātmā caiva yajñaś ca
viśva-rūpaḥ prajāpatiḥ
/
virājaḥ so 'nna-rūpeṇa
yajñatvam upagacchati
//
yo dravyadevatātyāga
saṃbhūto rasa uttamaḥ
/
devān saṃtarpya sa raso
yajamānaṃ phalena ca
//
yo dravya-devatā-tyāga
saṃbhūto rasa uttamaḥ
/
devān saṃtarpya sa raso
yajamānaṃ phalena ca
//
saṃyojya vāyunā somaṃ
nīyate raśmibhis tataḥ
/
ṛgyajuḥ sāmavihitaṃ
sauraṃ dhāmopanīyate
//
saṃyojya vāyunā somaṃ
nīyate raśmibhis tataḥ
/
ṛg-yajuḥ sāma-vihitaṃ
sauraṃ dhāma upanīyate
//
khamaṇḍalād asau sūryaḥ
sṛjaty amṛtam uttamam
/
yaj janma sarvabhūtānām
aśanānaśanātmanām
//
kha-maṇḍalād asau sūryaḥ
sṛjaty amṛtam uttamam
/
yaj janma sarva-bhūtānām
aśana-anaśana-ātmanām
//
tasmād annāt punar yajñaḥ
punar annaṃ punaḥ kratuḥ
/
evam etad anādyantaṃ
cakraṃ saṃparivartate
//
tasmād annāt punar yajñaḥ
punar annaṃ punaḥ kratuḥ
/
evam etad anādy-antaṃ
cakraṃ saṃparivartate
//
anādir ātmā saṃbhūtir
vidyate nāntarātmanaḥ
/
samavāyī tu puruṣo
mohecchādveṣakarmajaḥ
//
anādir ātmā saṃbhūtir
vidyate na antar-ātmanaḥ
/
samavāyī tu puruṣo
moha-icchā-dveṣa-karmajaḥ
//
sahasrātmā mayā yo va
vā?
ādideva udāhṛtaḥ
/
mukhabāhūrupajjāḥ syus
tasya varṇā yathākramam
//
sahasra-ātmā mayā yo va
vā?
ādi-deva udāhṛtaḥ
/
mukha-bāhu-ūru-pajjāḥ syus
tasya varṇā yathā-kramam
//
pṛthivī pādatas tasya
śiraso dyaur ajāyata
/
nastaḥ prāṇā diśaḥ śrotrāt
sparśād vāyur mukhāc chikhī
//
pṛthivī pādatas tasya
śiraso dyaur ajāyata
/
nastaḥ prāṇā diśaḥ śrotrāt
sparśād vāyur mukhāc chikhī
//
manasaś candramā jātaś
cakṣuṣaś ca divākaraḥ
/
jaghanād antarikṣaṃ ca
jagac ca sacarācaram
//
manasaś candramā jātaś
cakṣuṣaś ca divākaraḥ
/
jaghanād antarikṣaṃ ca
jagac ca sa-cara-acaram
//
yady evaṃ sa kathaṃ brahman
pāpayoniṣu jāyate
/
īśvaraḥ sa kathaṃ bhāvair
aniṣṭaiḥ saṃprayujyate
//
yady evaṃ sa kathaṃ brahman
pāpa-yoniṣu jāyate
/
īśvaraḥ sa kathaṃ bhāvair
aniṣṭaiḥ saṃprayujyate
//
karaṇair anvitasyāpi
pūrvaṃ jñānaṃ kathaṃ ca na
/
vetti sarvagatāṃ kasmāt
sarvago 'pi na vedanām
//
karaṇair anvitasya api
pūrvaṃ jñānaṃ kathaṃ ca na
/
vetti sarva-gatāṃ kasmāt
sarvago 'pi na vedanām
//
antyapakṣisthāvaratāṃ
manovākkāyakarmajaiḥ
/
doṣaiḥ prayāti jīvo 'yaṃ
bhavaṃ yoniśateṣu ca
//
antya-pakṣi-sthāvaratāṃ
mano-vāk-kāya-karmajaiḥ
/
doṣaiḥ prayāti jīvo 'yaṃ
bhavaṃ yoni-śateṣu ca
//
anantāś ca yathā bhāvāḥ
śarīreṣu śarīriṇām
/
rūpāṇyapi tathaiveha
sarvayoniṣu dehinām
//
anantāś ca yathā bhāvāḥ
śarīreṣu śarīriṇām
/
rūpāṇy-api tathaiva iha
sarva-yoniṣu dehinām
//
vipākaḥ karmaṇāṃ pretya
keṣāṃcid iha jāyate
/
iha vāmutra vaikeṣāṃ
bhāvas tatra prayojanam
//
vipākaḥ karmaṇāṃ pretya
keṣāṃcid iha jāyate
/
iha va āmutra va aikeṣāṃ
bhāvas tatra prayojanam
//
paradravyāṇy abhidhyāyaṃs
tathāniṣṭāni cintayan
/
vitathābhiniveśī ca
jāyate 'nyāsu yoniṣu
//
para-dravyāṇy abhidhyāyaṃs
tatha āniṣṭāni cintayan
/
vitathā-abhiniveśī ca
jāyate 'nyāsu yoniṣu
//
puruṣo 'nṛtavādī ca
piśunaḥ paruṣas tathā
/
anibaddhapralāpī ca
mṛgapakṣiṣu jāyate
//
puruṣo 'nṛta-vādī ca
piśunaḥ paruṣas tathā
/
anibaddha-pralāpī ca
mṛga-pakṣiṣu jāyate
//
adattādānanirataḥ
paradāropasevakaḥ
/
hiṃsakaś cāvidhānena
sthāvareṣv abhijāyate
//
adatta-ādāna-nirataḥ
para-dāra-upasevakaḥ
/
hiṃsakaś ca avidhānena
sthāvareṣv abhijāyate
//
ātmajñaḥ śaucavān dāntas
tapasvī vijitendriyaḥ
/
dharmakṛd vedavidyāvit
sāttviko devayonitām
//
ātmajñaḥ śaucavān dāntas
tapasvī vijita-indriyaḥ
/
dharmakṛd veda-vidyāvit
sāttviko deva-yonitām
//
asatkāryarato 'dhīra
ārambhī viṣayī ca yaḥ
/
sa rājaso manuṣyeṣu
mṛto janmādhigacchati
//
asat-kārya-rato 'dhīra
ārambhī viṣayī ca yaḥ
/
sa rājaso manuṣyeṣu
mṛto janma adhigacchati
//
nidrāluḥ krūrakṛl lubdho
nāstiko yācakas tathā
/
pramādavān bhinnavṛtto
bhavet tiryakṣu tāmasaḥ
//
nidrāluḥ krūra-kṛl lubdho
nāstiko yācakas tathā
/
pramādavān bhinna-vṛtto
bhavet tiryakṣu tāmasaḥ
//
rajasā tamasā caivaṃ
samāviṣṭo bhramann iha
/
bhāvair aniṣṭaiḥ saṃyuktaḥ
saṃsāraṃ pratipadyate
//
rajasā tamasā caivaṃ
samāviṣṭo bhramann iha
/
bhāvair aniṣṭaiḥ saṃyuktaḥ
saṃsāraṃ pratipadyate
//
malino hi yathā ādarśo
rūpālokasya na kṣamaḥ
/
tathāvipakvakaraṇa
ātmajñānasya na kṣamaḥ
//
malino hi yathā ādarśo
rūpa-ālokasya na kṣamaḥ
/
tatha āvipakva-karaṇa
ātma-jñānasya na kṣamaḥ
//
kaṭver vārau yathāpakve
madhuraḥ san raso 'pi na
/
prāpyate hy ātmani tathā
nāpakvakaraṇe jñatā
//
kaṭver vārau yatha āpakve
madhuraḥ san raso 'pi na
/
prāpyate hy ātmani tathā
na apakva-karaṇe jñatā
//
sarvāśrayāṃ nije dehe
dehī vindati vedanām
/
yogī muktaś ca sarvāsāṃ
yo na cāpnoti vedanām
//
sarva-āśrayāṃ nije dehe
dehī vindati vedanām
/
yogī muktaś ca sarvāsāṃ
yo na cā apnoti vedanām
//
ākāśam ekaṃ hi yathā
ghaṭādiṣu pṛthag bhavet
/
tathātmā eko hy anekaś ca
jalādhāreṣv ivāṃśumān
//
ākāśam ekaṃ hi yathā
ghaṭa-ādiṣu pṛthag bhavet
/
tathā ātmā eko hy anekaś ca
jala-ādhāreṣv iva aṃśumān
//
brahmakhānilatejāṃsi
jalaṃ bhūś ceti dhātavaḥ
/
ime lokā eṣa cātmā
tasmāc ca sacarācaram
//
brahma-kha-anila-tejāṃsi
jalaṃ bhūś ca iti dhātavaḥ
/
ime lokā eṣa cā atmā
tasmāc ca sa-cara-acaram
//
mṛddaṇḍacakrasaṃyogāt
kumbhakāro yathā ghaṭam
/
karoti tṛṇamṛtkāṣṭhair
gṛhaṃ vā gṛhakārakaḥ
//
mṛd-daṇḍa-cakra-saṃyogāt
kumbha-kāro yathā ghaṭam
/
karoti tṛṇa-mṛt-kāṣṭhair
gṛhaṃ vā gṛha-kārakaḥ
//
hemamātram upādāya
rūpaṃ vā hemakārakaḥ
/
nijalālāsamāyogāt
kośaṃ vā kośakārakaḥ
//
hema-mātram upādāya
rūpaṃ vā hema-kārakaḥ
/
nija-lālā-samāyogāt
kośaṃ vā kośa-kārakaḥ
//
kāraṇāny evam ādāya
tāsu tāsv iha yoniṣu
/
sṛjaty ātmānam ātmā ca
saṃbhūya karaṇāni ca
//
kāraṇāny evam ādāya
tāsu tāsv iha yoniṣu
/
sṛjaty ātmānam ātmā ca
saṃbhūya karaṇāni ca
//
mahābhūtāni satyāni
yathātmāpi tathaiva hi
/
ko 'nyathaikena netreṇa
dṛṣṭam anyena paśyati
//
mahā-bhūtāni satyāni
yathā ātma āpi tathaiva hi
/
ko 'nyatha aikena netreṇa
dṛṣṭam anyena paśyati
//
vācaṃ vā ko vijānāti
punaḥ saṃśrutya saṃśrutām
/
atītārthasmṛtiḥ kasya
ko vā svapnasya kārakaḥ
//
vācaṃ vā ko vijānāti
punaḥ saṃśrutya saṃśrutām
/
atīta-artha-smṛtiḥ kasya
ko vā svapnasya kārakaḥ
//
jātirūpavayovṛtta
vidyādibhir ahaṃkṛtaḥ
/
śabdādiviṣayodyogaṃ
karmaṇā manasā girā
//
jāti-rūpa-vayo-vṛtta
vidyā-ādibhir ahaṃkṛtaḥ
/
śabda-ādi-viṣaya-udyogaṃ
karmaṇā manasā girā
//
sa saṃdigdhamatiḥ karma
phalam asti na veti vā
/
viplutaḥ siddham ātmānam
asiddho 'pi hi manyate
//
sa saṃdigdha-matiḥ karma
phalam asti na va īti vā
/
viplutaḥ siddham ātmānam
asiddho 'pi hi manyate
//
mama dārāḥ sutāmātyā
aham eṣām iti sthitiḥ
/
hitāhiteṣu bhāveṣu
viparītamatiḥ sadā
//
mama dārāḥ suta-amātyā
aham eṣām iti sthitiḥ
/
hita-ahiteṣu bhāveṣu
viparīta-matiḥ sadā
//
jñeyajñe prakṛtau caiva
vikāre cāviśeṣavān
/
anāśakānalāghāta
jalaprapatanodyamī
//
jñeyajñe prakṛtau caiva
vikāre ca aviśeṣavān
/
anāśaka-anala-āghāta
jala-prapatana-udyamī
//
evaṃvṛtto 'vinītātmā
vitathābhiniveśavān
/
karmaṇā dveṣamohābhyām
icchayā caiva badhyate
//
evaṃ-vṛtto 'vinīta-ātmā
vitathā-abhiniveśavān
/
karmaṇā dveṣa-mohābhyām
icchayā caiva badhyate
//
ācāryopāsanaṃ veda
śāstrārtheṣu vivekitā
/
tatkarmaṇām anuṣṭhānaṃ
saṅgaḥ sadbhir giraḥ śubhāḥ
//
ācārya-upāsanaṃ veda
śāstra-artheṣu vivekitā
/
tat-karmaṇām anuṣṭhānaṃ
saṅgaḥ sadbhir giraḥ śubhāḥ
//
stryālokālambhavigamaḥ
sarvabhūtātmadarśanam
/
tyāgaḥ parigrahāṇāṃ ca
jīrṇakāṣāyadhāraṇam
//
stry-āloka-ālambha-vigamaḥ
sarva-bhūta-ātma-darśanam
/
tyāgaḥ parigrahāṇāṃ ca
jīrṇa-kāṣāya-dhāraṇam
//
viṣayendriyasaṃrodhas
tandrālasyavivarjanam
/
śarīraparisaṃkhyānaṃ
pravṛttiṣv aghadarśanam
//
viṣaya-indriya-saṃrodhas
tandra-ālasya-vivarjanam
/
śarīra-parisaṃkhyānaṃ
pravṛttiṣv agha-darśanam
//
nīrajastamasā
?
sattva
śuddhir niḥspṛhatā śamaḥ
/
etair upāyaiḥ saṃśuddhaḥ
sattvayogy amṛtī bhavet
//
nīrajas-tamasā
?
sattva
śuddhir niḥspṛhatā śamaḥ
/
etair upāyaiḥ saṃśuddhaḥ
sattva-yogy amṛtī bhavet
//
tattvasmṛter upasthānāt
sattvayogāt parikṣayāt
/
karmaṇāṃ saṃnikarṣāc ca
satāṃ yogaḥ pravartate
//
tattva-smṛter upasthānāt
sattva-yogāt parikṣayāt
/
karmaṇāṃ saṃnikarṣāc ca
satāṃ yogaḥ pravartate
//
śarīrasaṃkṣaye yasya
manaḥ sattvastham īśvaram
/
aviplutamatiḥ samyak
sa jātisaṃsmaratām iyāt
//
śarīra-saṃkṣaye yasya
manaḥ sattvastham īśvaram
/
avipluta-matiḥ samyak
sa jāti-saṃsmaratām iyāt
//
yathā hi bharato varṇair
varṇayaty ātmanas tanum
/
nānārūpāṇi kurvāṇas
tathātmā karmajās tanūḥ
//
yathā hi bharato varṇair
varṇayaty ātmanas tanum
/
nānā-rūpāṇi kurvāṇas
tathā ātmā karmajās tanūḥ
//
kālakarmātmabījānāṃ
doṣair mātus tathaiva ca
/
garbhasya vaikṛtaṃ dṛṣṭam
aṅgahīnādi janmanaḥ
//
kāla-karma-ātma-bījānāṃ
doṣair mātus tathaiva ca
/
garbhasya vaikṛtaṃ dṛṣṭam
aṅga-hīna-ādi janmanaḥ
//
ahaṃkāreṇa manasā
gatyā karmaphalena ca
/
śarīreṇa ca nātmāyaṃ
muktapūrvaḥ kathaṃcana
//
ahaṃkāreṇa manasā
gatyā karma-phalena ca
/
śarīreṇa ca nā atma āyaṃ
mukta-pūrvaḥ kathaṃcana
//
vartyādhārasnehayogād
yathā dīpasya saṃsthitiḥ
/
vikriyāpi ca dṛṣṭaivam
akāle prāṇasaṃkṣayaḥ
//
varty-ādhāra-sneha-yogād
yathā dīpasya saṃsthitiḥ
/
vikriya āpi ca dṛṣṭa aivam
akāle prāṇa-saṃkṣayaḥ
//
anantā raśmayas tasya
dīpavad yaḥ sthito hṛdi
/
sitāsitāḥ karburūpāḥ
kapilā nīlalohitāḥ
//
anantā raśmayas tasya
dīpavad yaḥ sthito hṛdi
/
sita-asitāḥ karbu-rūpāḥ
kapilā nīla-lohitāḥ
//
ūrdhvam ekaḥ sthitas teṣāṃ
yo bhittvā sūryamaṇḍalam
/
brahmalokam atikramya
tena yāti parāṃ gatim
//
ūrdhvam ekaḥ sthitas teṣāṃ
yo bhittvā sūrya-maṇḍalam
/
brahma-lokam atikramya
tena yāti parāṃ gatim
//
yad asyānyad raśmiśatam
ūrdhvam eva vyavasthitam
/
tena devaśarīrāṇi
sadhāmāni prapadyate
//
yad asya anyad raśmi-śatam
ūrdhvam eva vyavasthitam
/
tena deva-śarīrāṇi
sa-dhāmāni prapadyate
//
ye 'nekarūpāś cādhastād
raśmayo 'sya mṛduprabhāḥ
/
iha karmopabhogāya
taiḥ saṃsarati so 'vaśaḥ
//
ye 'neka-rūpāś ca adhastād
raśmayo 'sya mṛdu-prabhāḥ
/
iha karma-upabhogāya
taiḥ saṃsarati so 'vaśaḥ
//
vedaiḥ śāstraiḥ savijñānair
janmanā maraṇena ca
/
ārtyā gatyā tathāgatyā
satyena hy anṛtena ca
//
vedaiḥ śāstraiḥ sa-vijñānair
janmanā maraṇena ca
/
ārtyā gatyā tatha āgatyā
satyena hy anṛtena ca
//
śreyasā sukhaduḥkhābhyāṃ
karmabhiś ca śubhāśubhaiḥ
/
nimittaśākunajñāna
grahasaṃyogajaiḥ phalaiḥ
//
śreyasā sukha-duḥkhābhyāṃ
karmabhiś ca śubha-aśubhaiḥ
/
nimitta-śākuna-jñāna
graha-saṃyogajaiḥ phalaiḥ
//
tārānakṣatrasaṃcārair
jāgaraiḥ svapnajair api
/
ākāśapavanajyotir
jalabhūtimirais tathā
//
tārā-nakṣatra-saṃcārair
jāgaraiḥ svapnajair api
/
ākāśa-pavana-jyotir
jala-bhū-timirais tathā
//
manvantarair yugaprāptyā
mantrauṣadhiphalair api
/
vittātmānaṃ vedyamānaṃ
kāraṇaṃ jagatas tathā
//
manvantarair yuga-prāptyā
mantra-oṣadhi-phalair api
/
vittā atmānaṃ vedyamānaṃ
kāraṇaṃ jagatas tathā
//
ahaṃkāraḥ smṛtir medhā
dveṣo buddhiḥ sukhaṃ dhṛtiḥ
/
indriyāntarasaṃcāra
icchā dhāraṇajīvite
//
ahaṃkāraḥ smṛtir medhā
dveṣo buddhiḥ sukhaṃ dhṛtiḥ
/
indriya-antara-saṃcāra
icchā dhāraṇa-jīvite
//
svargaḥ svapnaś ca bhāvānāṃ
preraṇaṃ manaso gatiḥ
/
nimeṣaś cetanā yatna
ādānaṃ pāñcabhautikam
//
svargaḥ svapnaś ca bhāvānāṃ
preraṇaṃ manaso gatiḥ
/
nimeṣaś cetanā yatna
ādānaṃ pāñcabhautikam
//
yata etāni dṛśyante
liṅgāni paramātmanaḥ
/
tasmād asti paro dehād
ātmā sarvaga īśvaraḥ
//
yata etāni dṛśyante
liṅgāni parama-ātmanaḥ
/
tasmād asti paro dehād
ātmā sarvaga īśvaraḥ
//
buddhīndriyāṇi sārthāni
manaḥ karmendriyāṇi ca
/
ahaṃkāraś ca buddhiś ca
pṛthivyādīni caiva hi
//
buddhi-indriyāṇi sa-arthāni
manaḥ karma-indriyāṇi ca
/
ahaṃkāraś ca buddhiś ca
pṛthivy-ādīni caiva hi
//
avyaktam ātmā kṣetrajñaḥ
kṣetrasyāsya nigadyate
/
īśravaḥ sarvabhūtasthaḥ
sann asan sad asac ca yaḥ
//
avyaktam ātmā kṣetrajñaḥ
kṣetrasya asya nigadyate
/
īśravaḥ sarvabhūta-sthaḥ
sann asan sad asac ca yaḥ
//
buddher utpattir avyaktāt
tato 'haṃkārasaṃbhavaḥ
/
tanmātrādīny ahaṃkārād
ekottaraguṇāni ca
//
buddher utpattir avyaktāt
tato 'haṃkāra-saṃbhavaḥ
/
tanmātra-ādīny ahaṃkārād
eka-uttara-guṇāni ca
//
śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca
raso gandhaś ca tadguṇāḥ
/
yo yasmān niḥsṛtaś caiṣāṃ
sa tasminn eva līyate
//
śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca
raso gandhaś ca tad-guṇāḥ
/
yo yasmān niḥsṛtaś ca eṣāṃ
sa tasminn eva līyate
//
yathātmānaṃ sṛjaty ātmā
tathā vaḥ kathito mayā
/
vipākāt triprakārāṇāṃ
karmaṇām īśvaro 'pi san
//
yathā ātmānaṃ sṛjaty ātmā
tathā vaḥ kathito mayā
/
vipākāt tri-prakārāṇāṃ
karmaṇām īśvaro 'pi san
//
sattvaṃ rajas tamaś caiva
guṇās tasyaiva kīrtitāḥ
/
rajastamobhyām āviṣṭaś
cakravad bhrāmyate hy asau
//
sattvaṃ rajas tamaś caiva
guṇās tasya eva kīrtitāḥ
/
rajas-tamobhyām āviṣṭaś
cakravad bhrāmyate hy asau
//
anādir ādimāṃś caiva
sa eva puruṣaḥ paraḥ
/
liṅgendriyagrāhyarūpaḥ
savikāra udāhṛtaḥ
//
anādir ādimāṃś caiva
sa eva puruṣaḥ paraḥ
/
liṅga-indriya-grāhya-rūpaḥ
sa-vikāra udāhṛtaḥ
//
pitṛyāno 'javīthyāś ca
yad agastyasya cāntaram
/
tenāgnihotriṇo yānti
svargakāmā divaṃ prati
//
pitṛ-yāno 'ja-vīthyāś ca
yad agastyasya ca antaram
/
tena agnihotriṇo yānti
svarga-kāmā divaṃ prati
//
ye ca dānaparāḥ samyag
aṣṭābhiś ca guṇair yutāḥ
/
te 'pi tenaiva mārgeṇa
satyavrataparāyaṇāḥ
//
ye ca dāna-parāḥ samyag
aṣṭābhiś ca guṇair yutāḥ
/
te 'pi tenaiva mārgeṇa
satya-vrata-parāyaṇāḥ
//
tatrāṣṭāśītisāhasra
munayo gṛhamedhinaḥ
/
punarāvartino bīja
bhūtā dharmapravartakāḥ
//
tatra aṣṭāśīti-sāhasra
munayo gṛhamedhinaḥ
/
punar-āvartino bīja
bhūtā dharma-pravartakāḥ
//
saptarṣināgavīthyantar
devalokaṃ samāśritāḥ
/
tāvanta eva munayaḥ
sarvārambhavivarjitāḥ
//
saptarṣi-nāga-vīthy-antar
deva-lokaṃ samāśritāḥ
/
tāvanta eva munayaḥ
sarva-ārambha-vivarjitāḥ
//
tapasā brahmacaryeṇa
saṅgatyāgena medhayā
/
tatra gatvāvatiṣṭhante
yāvad ābhūtasaṃplavam
//
tapasā brahma-caryeṇa
saṅga-tyāgena medhayā
/
tatra gatva āvatiṣṭhante
yāvad ā-bhūta-saṃplavam
//
yato vedāḥ purāṇāni
vidyopaniṣadas tathā
/
ślokā sūtrāṇi bhāṣyāṇi
yac ca kiṃcana vāṅmayam
//
yato vedāḥ purāṇāni
vidyā-upaniṣadas tathā
/
ślokā sūtrāṇi bhāṣyāṇi
yac ca kiṃcana vāṅ-mayam
//
vedānuvacanaṃ yajño
brahmacaryaṃ tapo damaḥ
/
śraddhopavāsaḥ svātantryam
ātmano jñānahetavaḥ
//
veda-anuvacanaṃ yajño
brahma-caryaṃ tapo damaḥ
/
śraddha ūpavāsaḥ svātantryam
ātmano jñāna-hetavaḥ
//
sa hy āśramair vijijñāsyaḥ
samastair evam eva tu
/
draṣṭavyas tv atha mantavyaḥ
śrotavyaś ca dvijātibhiḥ
//
sa hy āśramair vijijñāsyaḥ
samastair evam eva tu
/
draṣṭavyas tv atha mantavyaḥ
śrotavyaś ca dvijātibhiḥ
//
ya enam evaṃ vindanti
ya vāraṇyakam āśritāḥ
/
upāsate dvijāḥ satyaṃ
śraddhayā parayā yutāḥ
//
ya enam evaṃ vindanti
ya vā āraṇyakam āśritāḥ
/
upāsate dvijāḥ satyaṃ
śraddhayā parayā yutāḥ
//
kramāt te saṃbhavanty arcir
ahaḥ śuklaṃ tathottaram
/
ayanaṃ devalokaṃ ca
savitāraṃ savaidyutam
//
kramāt te saṃbhavanty arcir
ahaḥ śuklaṃ tatha ūttaram
/
ayanaṃ deva-lokaṃ ca
savitāraṃ sa-vaidyutam
//
tatas tān puruṣo 'bhyetya
mānaso brahmalaukikān
/
karoti punarāvṛttis
teṣām iha na vidyate
//
tatas tān puruṣo 'bhyetya
mānaso brahma-laukikān
/
karoti punar-āvṛttis
teṣām iha na vidyate
//
yajñena tapasā dānair
ye hi svargajito narāḥ
/
dhūmaṃ niśāṃ kṛṣṇapakṣaṃ
dakṣiṇāyanam eva ca
//
yajñena tapasā dānair
ye hi svarga-jito narāḥ
/
dhūmaṃ niśāṃ kṛṣṇa-pakṣaṃ
dakṣiṇa-ayanam eva ca
//
pitṛlokaṃ candramasaṃ
vāyuṃ vṛṣṭiṃ jalaṃ mahīm
/
kramāt te saṃbhavantīha
punar eva vrajanti ca
//
pitṛ-lokaṃ candramasaṃ
vāyuṃ vṛṣṭiṃ jalaṃ mahīm
/
kramāt te saṃbhavanti iha
punar eva vrajanti ca
//
etad yo na vijānāti
mārgadvitayam ātmavān
/
dandaśūkaḥ pataṅgo vā
bhavet kīṭo 'tha vā kṛmiḥ
//
etad yo na vijānāti
mārga-dvitayam ātmavān
/
dandaśūkaḥ pataṅgo vā
bhavet kīṭo 'tha vā kṛmiḥ
//
ūrusthottānacaraṇaḥ
savye nyasyottaraṃ karam
/
uttānaṃ kiṃcid unnāmya
mukhaṃ viṣṭabhya corasā
//
ūrustha-uttāna-caraṇaḥ
savye nyasya uttaraṃ karam
/
uttānaṃ kiṃcid unnāmya
mukhaṃ viṣṭabhya ca urasā
//
nimīlitākṣaḥ sattvastho
dantair dantān asaṃspṛśan
/
tālusthācalajihvaś ca
saṃvṛtāsyaḥ suniścalaḥ
//
nimīlita-akṣaḥ sattvastho
dantair dantān asaṃspṛśan
/
tālustha-acala-jihvaś ca
saṃvṛta-āsyaḥ su-niścalaḥ
//
saṃnirudhyendriyagrāmaṃ
nātinīcocchritāsanaḥ
/
dviguṇaṃ triguṇaṃ vāpi
prāṇāyāmam upakramet
//
saṃnirudhya indriya-grāmaṃ
na ati-nīca-ucchrita-āsanaḥ
/
dvi-guṇaṃ tri-guṇaṃ va āpi
prāṇa-āyāmam upakramet
//
tato dhyeyaḥ sthito yo 'sau
hṛdaye dīpavat prabhuḥ
/
dhārayet tatra cātmānaṃ
dhāraṇāṃ dhārayan budhaḥ
//
tato dhyeyaḥ sthito yo 'sau
hṛdaye dīpavat prabhuḥ
/
dhārayet tatra cā atmānaṃ
dhāraṇāṃ dhārayan budhaḥ
//
antardhānaṃ smṛtiḥ kāntir
dṛṣṭiḥ śrotrajñatā tathā
/
nijaṃ śarīram utsṛjya
parakāyapraveśanam
//
antardhānaṃ smṛtiḥ kāntir
dṛṣṭiḥ śrotrajñatā tathā
/
nijaṃ śarīram utsṛjya
para-kāya-praveśanam
//
arthānāṃ chandataḥ sṛṣṭir
yogasiddher hi lakṣaṇam
/
siddhe yoge tyajan deham
amṛtatvāya kalpate
//
arthānāṃ chandataḥ sṛṣṭir
yoga-siddher hi lakṣaṇam
/
siddhe yoge tyajan deham
amṛtatvāya kalpate
//
atha vāpy abhyasan vedaṃ
nyastakarmā vane vasan
/
ayācitāśī mitabhuk
parāṃ siddhim avāpnuyāt
//
atha va āpy abhyasan vedaṃ
nyasta-karmā vane vasan
/
ayācita-āśī mita-bhuk
parāṃ siddhim avāpnuyāt
//
nyāyāgatadhanas tattva
jñānaniṣṭho 'tithipriyaḥ
/
śrādhakṛt satyavādī ca
gṛhastho 'pi hi mucyate
//
nyāya-āgata-dhanas tattva
jñāna-niṣṭho 'tithi-priyaḥ
/
śrādha-kṛt satya-vādī ca
gṛhastho 'pi hi mucyate
//
5. prāyaścitta-prakaraṇam
mahāpātakajān ghorān
narakān prāpya dāruṇān
/
karmakṣayāt prajāyante
mahāpātakinas tv iha
//
mahā-pātakajān ghorān
narakān prāpya dāruṇān
/
karma-kṣayāt prajāyante
mahā-pātakinas tv iha
//
mṛgāśva
?
sūkaroṣṭrāṇāṃ
brahmahā yonim ṛcchati
/
kharapulkasavenānāṃ
surāpo nātra saṃśayaḥ
//
mṛga-aśva
?
-sūkara-uṣṭrāṇāṃ
brahmahā yonim ṛcchati
/
khara-pulkasa-venānāṃ
surāpo na atra saṃśayaḥ
//
kṛmikīṭapataṅgatvaṃ
svarṇahārī samāpnuyāt
/
tṛṇagulmalatātvaṃ ca
kramaśo gurutalpagaḥ
//
kṛmi-kīṭa-pataṅgatvaṃ
svarṇa-hārī samāpnuyāt
/
tṛṇa-gulma-latātvaṃ ca
kramaśo guru-talpagaḥ
//
brahmahā kṣayarogī syāt
surāpaḥ śyāvadantakaḥ
/
hemahārī tu kunakhī
duścarmā gurutalpagaḥ
//
brahmahā kṣaya-rogī syāt
surāpaḥ śyāva-dantakaḥ
/
hema-hārī tu kunakhī
duścarmā guru-talpagaḥ
//
yo yena saṃvasaty eṣāṃ
sa talliṅgo 'bhijāyate
/
annahartāmayāvī syān
mūko vāgapahārakaḥ
//
yo yena saṃvasaty eṣāṃ
sa tal-liṅgo 'bhijāyate
/
anna-hartā āma-yāvī syān
mūko vāg-apahārakaḥ
//
dhānyamiśro 'tiriktāñgaḥ
piśunaḥ pūtināsikaḥ
/
tailahṛt tailapāyī syāt
pūtivaktras tu sūcakaḥ
//
dhānya-miśro 'tirikta-añgaḥ
piśunaḥ pūti-nāsikaḥ
/
taila-hṛt taila-pāyī syāt
pūti-vaktras tu sūcakaḥ
//
parasya yoṣitaṃ hṛtvā
brahmasvam apahṛtya ca
/
araṇye nirjale deśe
bhavati brahmarākṣasaḥ
//
parasya yoṣitaṃ hṛtvā
brahma-svam apahṛtya ca
/
araṇye nirjale deśe
bhavati brahma-rākṣasaḥ
//
hīnajātau prajāyeta
pararatnāpahārakaḥ
/
patraśākaṃ śikhī hatvā
gandhān chucchundarī śubhān
//
hīna-jātau prajāyeta
para-ratna-apahārakaḥ
/
patra-śākaṃ śikhī hatvā
gandhān chucchundarī śubhān
//
mūṣako dhānyahārī syād
yānam uṣṭraḥ kapiḥ phalam
/
jalaṃ plavaḥ payaḥ kāko
gṛhakārī hy upaskaram
//
mūṣako dhānya-hārī syād
yānam uṣṭraḥ kapiḥ phalam
/
jalaṃ plavaḥ payaḥ kāko
gṛha-kārī hy upaskaram
//
madhu daṃśaḥ palaṃ gṛdhro
gāṃ godhāgniṃ bakas tathā
/
śvitrī vastraṃ śvā rasaṃ tu
cīrī lavaṇahārakaḥ
//
madhu daṃśaḥ palaṃ gṛdhro
gāṃ godha āgniṃ bakas tathā
/
śvitrī vastraṃ śvā rasaṃ tu
cīrī lavaṇa-hārakaḥ
//
pradarśanārtham etat tu
mayoktaṃ steyakarmaṇi
/
dravyaprakārā hi yathā
tathaiva prāṇijātayaḥ
//
pradarśana-artham etat tu
maya ūktaṃ steya-karmaṇi
/
dravya-prakārā hi yathā
tathaiva prāṇi-jātayaḥ
//
yathākarma phalaṃ prāpya
tiryaktvaṃ kālaparyayāt
/
jāyante lakṣaṇabhraṣṭā
daridrāḥ puruṣādhamāḥ
//
yathā-karma phalaṃ prāpya
tiryaktvaṃ kāla-paryayāt
/
jāyante lakṣaṇa-bhraṣṭā
daridrāḥ puruṣa-adhamāḥ
//
tato niṣkalmaṣībhūtāḥ
kule mahati bhoginaḥ
/
jāyante vidyayopetā
dhanadhānyasamanvitāḥ
//
tato niṣkalmaṣī-bhūtāḥ
kule mahati bhoginaḥ
/
jāyante vidyaya ūpetā
dhana-dhānya-samanvitāḥ
//
vihitasyānanuṣṭhānān
ninditasya ca sevanāt
/
anigrahāc cendriyāṇāṃ
naraḥ patanam ṛcchati
//
vihitasya ananuṣṭhānān
ninditasya ca sevanāt
/
anigrahāc ca indriyāṇāṃ
naraḥ patanam ṛcchati
//
tasmāt teneha kartavyaṃ
prāyaścittaṃ viśuddhaye
/
evam asyāntarātmā ca
lokaś caiva prasīdati
//
tasmāt tena iha kartavyaṃ
prāyaścittaṃ viśuddhaye
/
evam asya antar-ātmā ca
lokaś caiva prasīdati
//
prāyaścittam akurvāṇāḥ
pāpeṣu niratā narāḥ
/
apaścāttāpinaḥ kaṣṭān
narakān yānti dāruṇān
//
prāyaścittam akurvāṇāḥ
pāpeṣu niratā narāḥ
/
apaścāt-tāpinaḥ kaṣṭān
narakān yānti dāruṇān
//
tāmisraṃ lohaśaṅkuṃ ca
mahānirayaśālmalī
/
rauravaṃ kuḍmalaṃ pūti
mṛttikaṃ kālasūtrakam
//
tāmisraṃ loha-śaṅkuṃ ca
mahā-niraya-śālmalī
/
rauravaṃ kuḍmalaṃ pūti
mṛttikaṃ kāla-sūtrakam
//
saṃghātaṃ lohitodaṃ ca
saviṣaṃ saṃprapātanam
/
mahānarakakākolaṃ
saṃjīvanamahāpatham
//
saṃghātaṃ lohita-udaṃ ca
sa-viṣaṃ saṃprapātanam
/
mahā-naraka-kākolaṃ
saṃjīvana-mahā-patham
//
avīcim andhatāmisraṃ
kumbhīpākaṃ tathaiva ca
/
asipatravanaṃ caiva
tāpanaṃ caikaviṃśakam
//
avīcim andha-tāmisraṃ
kumbhī-pākaṃ tathaiva ca
/
asi-patra-vanaṃ caiva
tāpanaṃ ca ekaviṃśakam
//
mahāpātakajair ghorair
upapātakajais tathā
/
anvitā yānty acarita
prāyaścittā narādhamāḥ
//
mahā-pātakajair ghorair
upapātakajais tathā
/
anvitā yānty acarita
prāyaścittā nara-adhamāḥ
//
prāyaścittair apaity eno
yad ajñānakṛtaṃ bhavet
/
kāmato vyavahāryas tu
vacanād iha jāyate
//
prāyaścittair apaity eno
yad ajñāna-kṛtaṃ bhavet
/
kāmato vyavahāryas tu
vacanād iha jāyate
//
brahmahā madyapaḥ stenas
tathaiva gurutalpagaḥ
/
ete mahāpātakino
yaś ca taiḥ saha saṃvaset
//
brahmahā madyapaḥ stenas
tathaiva guru-talpagaḥ
/
ete mahā-pātakino
yaś ca taiḥ saha saṃvaset
//
gurūṇām adhyadhikṣepo
vedanindā suhṛdvadhaḥ
/
brahmahatyāsamaṃ jñeyam
adhītasya ca nāśanam
//
gurūṇām adhyadhikṣepo
veda-nindā suhṛd-vadhaḥ
/
brahma-hatyā-samaṃ jñeyam
adhītasya ca nāśanam
//
niṣiddhabhakṣaṇaṃ jaihmyam
utkarṣe ca vaco 'nṛtam
/
rajasvalāmukhāsvādaḥ
surāpānasamāni tu
//
niṣiddha-bhakṣaṇaṃ jaihmyam
utkarṣe ca vaco 'nṛtam
/
rajasvalā-mukha-āsvādaḥ
surā-pāna-samāni tu
//
aśvaratnamanuṣyastrī
bhūdhenuharaṇaṃ tathā
/
nikṣepasya ca sarvaṃ hi
suvarṇasteyasammitam
//
aśva-ratna-manuṣya-strī
bhū-dhenu-haraṇaṃ tathā
/
nikṣepasya ca sarvaṃ hi
suvarṇa-steya-sammitam
//
sakhibhāryākumārīṣu
svayoniṣv antyajāsu ca
/
sagotrāsu sutantrīṣu
gurutalpasamaṃ smṛtam
//
sakhi-bhāryā-kumārīṣu
sva-yoniṣv antyajāsu ca
/
sa-gotrāsu su-tantrīṣu
guru-talpa-samaṃ smṛtam
//
pituḥ svasāraṃ mātuś ca
matulānīṃ snuṣām api
/
mātuḥ sapatnīṃ bhaginīm
ācāryatanayāṃ tathā
//
pituḥ svasāraṃ mātuś ca
matulānīṃ snuṣām api
/
mātuḥ sapatnīṃ bhaginīm
ācārya-tanayāṃ tathā
//
ācāryapatnīṃ svasutāṃ
gacchaṃs tu gurutalpagaḥ
/
liṅgaṃ chittvā vadhas
tasya sakāmāyāḥ striyā api
//
ācārya-patnīṃ sva-sutāṃ
gacchaṃs tu guru-talpagaḥ
/
liṅgaṃ chittvā vadhas
tasya sa-kāmāyāḥ striyā api
//
govadho vrātyatā steyam
ṛṇānāṃ cānapākriyā
/
anāhitāgnitāpaṇya
vikrayaḥ paridevanam
//
go-vadho vrātyatā steyam
ṛṇānāṃ ca anapākriyā
/
anāhita-agnita āpaṇya
vikrayaḥ paridevanam
//
bhṛtād adhyayanādānaṃ
bhṛtakādhyāpanaṃ tathā
/
pāradāryaṃ pārivittyaṃ
vārdhuṣyaṃ lavaṇakriyā
//
bhṛtād adhyayana-ādānaṃ
bhṛtaka-adhyāpanaṃ tathā
/
pāradāryaṃ pārivittyaṃ
vārdhuṣyaṃ lavaṇa-kriyā
//
strīśūdraviṭkṣatravadho
ninditārthopajīvanam
/
nāstikyaṃ vratalopaś ca
sutānāṃ caiva vikrayaḥ
//
strī-śūdra-viṭ-kṣatra-vadho
nindita-artha-upajīvanam
/
nāstikyaṃ vrata-lopaś ca
sutānāṃ caiva vikrayaḥ
//
dhānyakupyapaśusteyam
ayājyānāṃ ca yājanam
/
pitṛmātṛsutatyāgas
taḍāgārāmavikrayaḥ
//
dhānya-kupya-paśu-steyam
ayājyānāṃ ca yājanam
/
pitṛ-mātṛ-suta-tyāgas
taḍāga-ārāma-vikrayaḥ
//
kanyāsaṃdūṣaṇaṃ caiva
parivindakayājanam
/
kanyāpradānaṃ tasyaiva
kauṭilyaṃ vratalopanam
//
kanyā-saṃdūṣaṇaṃ caiva
parivindaka-yājanam
/
kanyā-pradānaṃ tasyaiva
kauṭilyaṃ vrata-lopanam
//
ātmano 'rthe kriyārambho
madyapastrīniṣevaṇam
/
svādhyāyāgnisutatyāgo
bāndhavatyāga eva ca
//
ātmano 'rthe kriyā-ārambho
madyapa-strī-niṣevaṇam
/
svādhyāya-agni-suta-tyāgo
bāndhava-tyāga eva ca
//
indhanārthaṃ drumachedaḥ
strīhiṃsāuṣadhajīvanam
/
hiṃsrayantravidhānaṃ ca
vyasanāny ātmavikrayaḥ
//
indhana-arthaṃ druma-chedaḥ
strī-hiṃsa āuṣadha-jīvanam
/
hiṃsra-yantra-vidhānaṃ ca
vyasanāny ātma-vikrayaḥ
//
śūdrapreṣyaṃ hīnasakhyaṃ
hīnayoniniṣevaṇam
/
tathaivānāśrame vāsaḥ
parānnaparipuṣṭatā
//
śūdra-preṣyaṃ hīna-sakhyaṃ
hīna-yoni-niṣevaṇam
/
tathaiva anāśrame vāsaḥ
para-anna-paripuṣṭatā
//
asacchāstrādhigamanam
ākareṣv adhikāritā
/
bhāryāyā vikrayaś caiṣām
ekaikam upapātakam
//
asac-chāstra-adhigamanam
ākareṣv adhikāritā
/
bhāryāyā vikrayaś caiṣām
ekaikam upapātakam
//
śiraḥkapālī dhvajavān
bhikṣāśī karma vedayan
/
brahmahā dvādaśābdāni
mitabhuk śuddhim āpnuyāt
//
śiraḥ-kapālī dhvajavān
bhikṣā-āśī karma vedayan
/
brahmahā dvādaśa-abdāni
mita-bhuk śuddhim āpnuyāt
//
brāhmaṇasya paritrāṇād
gavāṃ dvādaśakasya ca
/
tathāśvamedhāvabhṛtha
snānād vā śuddhim āpnuyāt
//
brāhmaṇasya paritrāṇād
gavāṃ dvādaśakasya ca
/
tatha āśvamedha-avabhṛtha
snānād vā śuddhim āpnuyāt
//
dīrghatīvrāmayagrastaṃ
brāhmaṇaṃ gām athāpi vā
/
dṛṣṭvā pathi nirātaṅkaṃ
kṛtvā tu brahmahā śuciḥ
//
dīrgha-tīvra-āmaya-grastaṃ
brāhmaṇaṃ gām atha api vā
/
dṛṣṭvā pathi nirātaṅkaṃ
kṛtvā tu brahmahā śuciḥ
//
ānīya viprasarvasvaṃ
hṛtaṃ ghātita eva vā
/
tannimittaṃ kṣataḥ śastrair
jīvann api viśudhyati
//
ānīya vipra-sarvasvaṃ
hṛtaṃ ghātita eva vā
/
tan-nimittaṃ kṣataḥ śastrair
jīvann api viśudhyati
//
lomabhyaḥ svāhety evaṃ hi
lomaprabhṛti vai tanum
/
majjāntāṃ juhuyād vāpi
mantrair ebhir yathākramam
//
lomabhyaḥ svāha īty evaṃ hi
loma-prabhṛti vai tanum
/
majjā-antāṃ juhuyād va āpi
mantrair ebhir yathā-kramam
//
saṃgrāme vā hato lakṣya
bhūtaḥ śuddhim avāpnuyāt
/
mṛtakalpaḥ prahārārto
jīvann api viśudhyati
//
saṃgrāme vā hato lakṣya
bhūtaḥ śuddhim avāpnuyāt
/
mṛta-kalpaḥ prahāra-ārto
jīvann api viśudhyati
//
araṇye niyato japtvā
trir vai vedasya saṃhitām
/
śudhyeta vā mitāśitvāt
pratisrotaḥ sarasvatīm
//
araṇye niyato japtvā
trir vai vedasya saṃhitām
/
śudhyeta vā mita-āśitvāt
pratisrotaḥ sarasvatīm
//
pātre dhanaṃ vā paryāptaṃ
dattvā śuddhim avāpnuyāt
/
ādātuś ca viśuddhyartham
iṣṭair vaiśvānarī smṛtā
//
pātre dhanaṃ vā paryāptaṃ
dattvā śuddhim avāpnuyāt
/
ādātuś ca viśuddhy-artham
iṣṭair vaiśvānarī smṛtā
//
yāgasthakṣatraviḍghātī
cared brahmahaṇi vratam
/
garbhahā ca yathāvarṇaṃ
tathātreyīniṣūdakaḥ
//
yāgastha-kṣatra-viḍ-ghātī
cared brahmahaṇi vratam
/
garbhahā ca yathā-varṇaṃ
tathā ātreyī-niṣūdakaḥ
//
cared vratam ahatvāpi
ghātārthaṃ cet samāgataḥ
/
dviguṇaṃ savanasthe tu
brāhmaṇe vratam ādiśet
//
cared vratam ahatva āpi
ghāta-arthaṃ cet samāgataḥ
/
dvi-guṇaṃ savanasthe tu
brāhmaṇe vratam ādiśet
//
surāmbughṛtagomūtra
payasām agnisaṃnibham
/
surāpo 'nyatamaṃ pītvā
maraṇāc chuddhim ṛcchati
//
surā-ambu-ghṛta-go-mūtra
payasām agni-saṃnibham
/
surāpo 'nyatamaṃ pītvā
maraṇāc chuddhim ṛcchati
//
vālavāsā jaṭī vāpi
brahmahatyāvrataṃ caret
/
piṇyākaṃ vā kaṇān vāpi
bhakṣayet trisamā niśi
//
vāla-vāsā jaṭī va āpi
brahma-hatyā-vrataṃ caret
/
piṇyākaṃ vā kaṇān va āpi
bhakṣayet tri-samā niśi
//
ajñānāt tu surāṃ pītvā
reto viṇmūtram eva ca
/
punaḥ saṃskāram arhanti
trayo varṇā dvijātayaḥ
//
ajñānāt tu surāṃ pītvā
reto viṇ-mūtram eva ca
/
punaḥ saṃskāram arhanti
trayo varṇā dvijātayaḥ
//
patilokaṃ na sā yāti
brāhmaṇī yā surāṃ pibet
/
ihaiva sā śunī gṛdhrī
sūkarī copajāyate
//
pati-lokaṃ na sā yāti
brāhmaṇī yā surāṃ pibet
/
iha eva sā śunī gṛdhrī
sūkarī ca upajāyate
//
brāhmaṇasvarṇahārī tu
rājñe musalam arpayet
/
svakarma vyākhyāyaṃs tena
hato mukto 'pi vāśuciḥ
//
brāhmaṇa-svarṇa-hārī tu
rājñe musalam arpayet
/
sva-karma vyākhyāyaṃs tena
hato mukto 'pi vā-śuciḥ
//
anivedya nṛpe śudhyet
surāpavratam ācaran
/
ātmatulyaṃ suvarṇaṃ vā
dadyād vā vipratuṣṭikṛt
//
anivedya nṛpe śudhyet
surāpa-vratam ācaran
/
ātma-tulyaṃ suvarṇaṃ vā
dadyād vā vipra-tuṣṭi-kṛt
//
tapte 'yaḥśayane sārdham
āyasyā yoṣitā svapet
/
gṛhītvotkṛttya vṛṣaṇau
nairṛtyāṃ cotsṛjet tanum
//
tapte 'yaḥ-śayane sārdham
āyasyā yoṣitā svapet
/
gṛhītva ūtkṛttya vṛṣaṇau
nairṛtyāṃ ca utsṛjet tanum
//
prājāpatyaṃ caret kṛcchraṃ
samā vā gurutalpagaḥ
/
cāndrāyaṇaṃ vā trīn māsān
abhyased vedasaṃhitām
//
prājāpatyaṃ caret kṛcchraṃ
samā vā guru-talpagaḥ
/
cāndrāyaṇaṃ vā trīn māsān
abhyased veda-saṃhitām
//
ebhis tu saṃvased yo vai
vatsaraṃ so 'pi tatsamaḥ
/
kanyāṃ samudvahed eṣāṃ
sopavāsām akiṃcanām
//
ebhis tu saṃvased yo vai
vatsaraṃ so 'pi tat-samaḥ
/
kanyāṃ samudvahed eṣāṃ
sa-upavāsām akiṃcanām
//
cāndrāyaṇaṃ caret sarvān
avakṛṣṭān nihatya tu
/
śūdro 'dhikārahīnopi
kālenānena śudhyati
//
cāndrāyaṇaṃ caret sarvān
avakṛṣṭān nihatya tu
/
śūdro 'dhikāra-hīno-pi
kālena anena śudhyati
//
pañcagavyaṃ pibed goghno
māsam āsīta saṃyataḥ
/
goṣṭheśayo go'nugāmī
gopradānena śudhyati
//
pañca-gavyaṃ pibed goghno
māsam āsīta saṃyataḥ
/
goṣṭhe-śayo go-'nugāmī
go-pradānena śudhyati
//
kṛcchraṃ caivātikṛcchraṃ ca
cared vāpi samāhitaḥ
/
dadyāt trirātraṃ copoṣya
vṛṣabhaikādaśās tu gāḥ
//
kṛcchraṃ caiva atikṛcchraṃ ca
cared va āpi samāhitaḥ
/
dadyāt tri-rātraṃ ca upoṣya
vṛṣabha-ekādaśās tu gāḥ
//
upapātakaśuddhiḥ syād
evaṃ cāndrāyaṇena vā
/
payasā vāpi māsena
parākeṇātha vā punaḥ
//
upapātaka-śuddhiḥ syād
evaṃ cāndrāyaṇena vā
/
payasā va āpi māsena
parākeṇa atha vā punaḥ
//
ṛṣabhaikasahasrā gā
dadyāt kṣatravadhe pumān
/
brahmahatyāvrataṃ vāpi
vatsaratritayaṃ caret
//
ṛṣabha-ekasahasrā gā
dadyāt kṣatra-vadhe pumān
/
brahma-hatyā-vrataṃ va āpi
vatsara-tritayaṃ caret
//
vaiśyahābdaṃ cared etad
dadyād vaikaśataṃ gavām
/
ṣaṇmāsāc chūdrahāpy etad
dhenur dadyād daśātha vā
//
vaiśya-ha ābdaṃ cared etad
dadyād va aikaśataṃ gavām
/
ṣaṇ-māsāc chūdraha āpy etad
dhenur dadyād daśa atha vā
//
durvṛttabrahmaviṭkṣatra
śūdrayoṣāḥ pramāpya tu
/
dṛtiṃ dhanur bastam aviṃ
kramād dadyād viśuddhaye
//
durvṛtta-brahma-viṭ-kṣatra
śūdra-yoṣāḥ pramāpya tu
/
dṛtiṃ dhanur bastam aviṃ
kramād dadyād viśuddhaye
//
apraduṣṭāṃ striyaṃ hatvā
śūdrahatyāvrataṃ caret
/
asthimatāṃ sahasraṃ tu
tathānasthimatām anaḥ
//
apraduṣṭāṃ striyaṃ hatvā
śūdra-hatyā-vrataṃ caret
/
asthimatāṃ sahasraṃ tu
tatha ānasthimatām anaḥ
//
mārjāragodhānakula
maṇḍūkāṃś ca patatriṇaḥ
/
hatvā tryahaṃ pibet kṣīraṃ
kṛcchraṃ vā pādikaṃ caret
//
mārjāra-godhā-nakula
maṇḍūkāṃś ca patatriṇaḥ
/
hatvā tryahaṃ pibet kṣīraṃ
kṛcchraṃ vā pādikaṃ caret
//
gaje nīlavṛṣāḥ pañca
śuke vatso dvihāyanaḥ
/
kharājameṣeṣu vṛṣo
deyaḥ krauñce trihāyanaḥ
//
gaje nīla-vṛṣāḥ pañca
śuke vatso dvi-hāyanaḥ
/
khara-aja-meṣeṣu vṛṣo
deyaḥ krauñce tri-hāyanaḥ
//
haṃsaśyenakapikravyāj
jalasthalaśikhaṇḍinaḥ
/
bhāsaṃ ca hatvā dadyād gām
akravyādas tu vatsikām
//
haṃsa-śyena-kapi-kravya-aj
jala-sthala-śikhaṇḍinaḥ
/
bhāsaṃ ca hatvā dadyād gām
akravya-adas tu vatsikām
//
urageṣv āyaso daṇḍaḥ
paṇḍake trapu sīsakam
/
kole ghṛtaghaṭo deya
uṣṭre guñjā haye 'ṃśukam
//
urageṣv āyaso daṇḍaḥ
paṇḍake trapu sīsakam
/
kole ghṛta-ghaṭo deya
uṣṭre guñjā haye 'ṃśukam
//
tittirau tu tiladroṇaṃ
gajādīnām aśaknuvan
/
dānaṃ dātuṃ caret kṛcchram
ekaikasya viśuddhaye
//
tittirau tu tila-droṇaṃ
gaja-ādīnām aśaknuvan
/
dānaṃ dātuṃ caret kṛcchram
ekaikasya viśuddhaye
//
phalapuṣpānnarasaja
sattvaghāte ghṛtāśanam
/
kiṃcit sāsthivadhe deyaṃ
prāṇāyāmas tv anasthike
//
phala-puṣpa-anna-rasaja
sattva-ghāte ghṛta-aśanam
/
kiṃcit sa-asthi-vadhe deyaṃ
prāṇa-āyāmas tv anasthike
//
vṛkṣagulmalatāvīru
cchedane japyam ṛkśatam
/
syād oṣadhivṛthāchede
kṣīrāśī go'nugo dinam
//
vṛkṣa-gulma-latā-vīru
cchedane japyam ṛk-śatam
/
syād oṣadhi-vṛthā-chede
kṣīra-āśī go-'nugo dinam
//
puṃścalīvānarakharair
daṣṭa
daṣṭaḥ?
śvoṣṭrādivāyasaiḥ
/
prāṇāyāmaṃ jale kṛtvā
ghṛtaṃ prāśya viśudhyati
//
puṃścalī-vānara-kharair
daṣṭa
daṣṭaḥ?
-śva-uṣṭra-ādi-vāyasaiḥ
/
prāṇa-āyāmaṃ jale kṛtvā
ghṛtaṃ prāśya viśudhyati
//
yan me 'dya reta ityābhyāṃ
skannaṃ reto 'bhimantrayet
/
stanāntaraṃ bhruvor madhyaṃ
tenānāmikayā spṛśet
//
yan me 'dya reta ity-ābhyāṃ
skannaṃ reto 'bhimantrayet
/
stana-antaraṃ bhruvor madhyaṃ
tena anāmikayā spṛśet
//
mayi teja iti chāyāṃ
svāṃ dṛṣṭvāmbugatāṃ japet
/
sāvitrīm aśucau dṛṣṭe
cāpalye cānṛte 'pi ca
//
mayi teja iti chāyāṃ
svāṃ dṛṣṭva āmbu-gatāṃ japet
/
sāvitrīm aśucau dṛṣṭe
cāpalye ca anṛte 'pi ca
//
avakīrṇī bhaved gatvā
brahmacārī tu yoṣitam
/
gardabhaṃ paśum ālabhya
nairṛtaṃ sa viśudhyati
//
avakīrṇī bhaved gatvā
brahma-cārī tu yoṣitam
/
gardabhaṃ paśum ālabhya
nairṛtaṃ sa viśudhyati
//
bhaikṣāgnikārye tyaktvā tu
saptarātram anāturaḥ
/
kāmāvakīrṇa ity ābhyāṃ
juhuyād āhutidvayam
//
bhaikṣa-agni-kārye tyaktvā tu
sapta-rātram anāturaḥ
/
kāma-avakīrṇa ity ābhyāṃ
juhuyād āhuti-dvayam
//
upasthānaṃ tataḥ kuryāt
saṃ mā siṃcantv anena tu
/
madhumāṃsāśane kāryaḥ
kṛcchraḥ śeṣavratāni ca
//
upasthānaṃ tataḥ kuryāt
saṃ mā siṃcantv anena tu
/
madhu-māṃsa-aśane kāryaḥ
kṛcchraḥ śeṣa-vratāni ca
//
pratikūlaṃ guroḥ kṛtvā
prasādyaiva viśudhyati
/
kṛcchratrayaṃ guruḥ kuryān
mriyate prahito yadi
//
pratikūlaṃ guroḥ kṛtvā
prasādya eva viśudhyati
/
kṛcchra-trayaṃ guruḥ kuryān
mriyate prahito yadi
//
kriyamāṇopakāre tu
mṛte vipre na pātakam
/
vipāke govṛṣāṇāṃ tu
bheṣajāgnikriyāsu ca
//
kriyamāṇa-upakāre tu
mṛte vipre na pātakam
/
vipāke go-vṛṣāṇāṃ tu
bheṣaja-agni-kriyāsu ca
//
mithyābhiśaṃsino doṣo
dviḥ samo bhūtavādinaḥ
/
mithyābhiśastadoṣaṃ ca
samādatte mṛṣā vadan
//
mithyā-abhiśaṃsino doṣo
dviḥ samo bhūta-vādinaḥ
/
mithyā-abhiśasta-doṣaṃ ca
samādatte mṛṣā vadan
//
mahāpāpopapāpābhyāṃ yo
'bhiśaṃsen mṛṣā param
/
abbhakṣo māsam āsīta
sa jāpī niyatendriyaḥ
//
mahā-pāpa-upapāpābhyāṃ yo
'bhiśaṃsen mṛṣā param
/
ab-bhakṣo māsam āsīta
sa jāpī niyata-indriyaḥ
//
abhiśasto mṛṣā kṛcchraṃ
cared āgneyam eva vā
/
nirvapet tu puroḍāśaṃ
vāyavyaṃ paśum eva vā
//
abhiśasto mṛṣā kṛcchraṃ
cared āgneyam eva vā
/
nirvapet tu puroḍāśaṃ
vāyavyaṃ paśum eva vā
//
aniyukto bhrātṛjāyāṃ
gacchaṃś cāndrāyaṇaṃ caret
/
trirātrānte ghṛtaṃ prāśya
gatvodakyāṃ viśudhyati
//
aniyukto bhrātṛ-jāyāṃ
gacchaṃś cāndrāyaṇaṃ caret
/
tri-rātra-ante ghṛtaṃ prāśya
gatva ūdakyāṃ viśudhyati
//
trīn kṛcchrān ācared vrātya
yājako 'bhicarann api
/
vedaplāvī yavāśy abdaṃ
tyaktvā ca śaraṇāgatam
//
trīn kṛcchrān ācared vrātya
yājako 'bhicarann api
/
veda-plāvī yava-āśy abdaṃ
tyaktvā ca śaraṇa-āgatam
//
goṣṭhe vasan brahmacārī
māsam ekaṃ payovratam
/
gāyatrījapyanirataḥ
śudhyate 'satpratigrahāt
//
goṣṭhe vasan brahma-cārī
māsam ekaṃ payo-vratam
/
gāyatrī-japya-nirataḥ
śudhyate 'sat-pratigrahāt
//
prāṇāyāmī jale snātvā
kharayānoṣṭrayānagaḥ
/
nagnaḥ snātvā ca bhuktvā ca
gatvā caiva divā striyam
//
prāṇa-āyāmī jale snātvā
khara-yāna-uṣṭra-yāna-gaḥ
/
nagnaḥ snātvā ca bhuktvā ca
gatvā caiva divā striyam
//
guruṃ huṃkṛtya tvaṃkṛtya
vipraṃ nirjitya vādataḥ
/
baddhvā vā vāsasā kṣipraṃ
prasādyopavased dinam
//
guruṃ huṃ-kṛtya tvaṃ-kṛtya
vipraṃ nirjitya vādataḥ
/
baddhvā vā vāsasā kṣipraṃ
prasādya upavased dinam
//
vipradaṇḍodyame kṛcchras tv
atikṛcchro nipātane
/
kṛcchrātikṛcchro 'sṛkpāte
kṛcchro 'bhyantaraśoṇite
//
vipra-daṇḍa-udyame kṛcchras tv
ati-kṛcchro nipātane
/
kṛcchra-ati-kṛcchro 'sṛk-pāte
kṛcchro 'bhyantara-śoṇite
//
deśaṃ kālaṃ vayaḥ śaktiṃ
pāpaṃ cāvekṣya yatnataḥ
/
prāyaścittaṃ prakalpyaṃ syād
yatra coktā na niṣkṛtiḥ
//
deśaṃ kālaṃ vayaḥ śaktiṃ
pāpaṃ ca avekṣya yatnataḥ
/
prāyaścittaṃ prakalpyaṃ syād
yatra ca uktā na niṣkṛtiḥ
//
dāṣīkumbhaṃ bahirgrāmān
ninayeran svabāndhavāḥ
/
patitasya bahiḥ kuryuḥ
sarvakāryeṣu caiva tam
//
dāṣī-kumbhaṃ bahir-grāmān
ninayeran sva-bāndhavāḥ
/
patitasya bahiḥ kuryuḥ
sarva-kāryeṣu caiva tam
//
caritavrata āyāte
ninayeran navaṃ ghaṭam
/
jugupseran na cāpy enaṃ
saṃvaseyuś ca sarvaśaḥ
//
carita-vrata āyāte
ninayeran navaṃ ghaṭam
/
jugupseran na ca apy enaṃ
saṃvaseyuś ca sarvaśaḥ
//
patitānām eṣa eva
vidhiḥ strīṇāṃ prakīrtitaḥ
/
vāso gṛhāntake deyam
annaṃ vāsaḥ sarakṣaṇam
//
patitānām eṣa eva
vidhiḥ strīṇāṃ prakīrtitaḥ
/
vāso gṛha-antake deyam
annaṃ vāsaḥ sa-rakṣaṇam
//
nīcābhigamanaṃ garbha
pātanaṃ bhartṛhiṃsanam
/
viśeṣapatanīyāni
strīmām etāny api dhruvam
//
nīca-abhigamanaṃ garbha
pātanaṃ bhartṛ-hiṃsanam
/
viśeṣa-patanīyāni
strīmām etāny api dhruvam
//
śaraṇāgatabālastrī
hiṃsakān saṃvasen na tu
/
cīrṇavratān api sataḥ
kṛtaghnasahitān imān
//
śaraṇa-āgata-bāla-strī
hiṃsakān saṃvasen na tu
/
cīrṇa-vratān api sataḥ
kṛta-ghna-sahitān imān
//
ghaṭe 'pavarjite jñāti
madhyastho yavasaṃ gavām
/
sa dadyāt prathamaṃ gobhiḥ
satkṛtasya hi satkriyā
//
ghaṭe 'pavarjite jñāti
madhyastho yavasaṃ gavām
/
sa dadyāt prathamaṃ gobhiḥ
satkṛtasya hi satkriyā
//
vikhyātadoṣaḥ kurvīta
parṣado 'numataṃ vratam
/
rahasyaprāyaścittam
anabhikhyātadoṣas tu
rahasyaṃ vratam ācaret
//
vikhyāta-doṣaḥ kurvīta
parṣado 'numataṃ vratam
/
rahasya-prāyaścittam
anabhikhyāta-doṣas tu
rahasyaṃ vratam ācaret
//
trirātropoṣito japtvā
brahmahā tv aghamarṣaṇam
/
antarjale viśudhyeta
dattvā gāṃ ca payasvinām
//
tri-rātra-upoṣito japtvā
brahmahā tv agha-marṣaṇam
/
antar-jale viśudhyeta
dattvā gāṃ ca payasvinām
//
lomabhyaḥ svāhety atha vā
divasaṃ mārutāśanaḥ
/
jale sthitvābhijuhuyāc
catvāriṃśadghṛtāhutīḥ
//
lomabhyaḥ svāha īty atha vā
divasaṃ māruta-aśanaḥ
/
jale sthitva ābhijuhuyāc
catvāriṃśad-ghṛta-āhutīḥ
//
trirātropoṣito hutvā
kūṣmāṇḍībhir ghṛtaṃ śuciḥ
/
brāhmaṇasvarṇahārī tu
rudrajāpī jale sthitaḥ
//
tri-rātra-upoṣito hutvā
kūṣmāṇḍībhir ghṛtaṃ śuciḥ
/
brāhmaṇa-svarṇa-hārī tu
rudra-jāpī jale sthitaḥ
//
sahasraśīrṣājāpī tu
mucyate gurutalpagaḥ
/
gaur deyā karmaṇo 'syānte
pṛthag ebhiḥ payasvinī
//
sahasra-śīrṣā-jāpī tu
mucyate guru-talpagaḥ
/
gaur deyā karmaṇo 'sya ante
pṛthag ebhiḥ payasvinī
//
prāṇāyāmaśataṃ kāryaṃ
sarvapāpāpanuttaye
/
upapātakajātānām
anādiṣṭasya caiva hi
//
prāṇa-āyāma-śataṃ kāryaṃ
sarva-pāpa-apanuttaye
/
upapātaka-jātānām
anādiṣṭasya caiva hi
//
oṃkārābhiṣṭutaṃ soma
salilaṃ pāvanaṃ pibet
/
kṛtvā hi retoviṇmūtra
prāśanaṃ tu dvijottamaḥ
//
oṃ-kāra-abhiṣṭutaṃ soma
salilaṃ pāvanaṃ pibet
/
kṛtvā hi reto-viṇ-mūtra
prāśanaṃ tu dvija-uttamaḥ
//
niśāyāṃ vā divā vāpi
yad ajñānakṛtaṃ bhavet
/
traikālyasaṃdhyākaraṇāt
tat sarvaṃ vipraṇaśyati
//
niśāyāṃ vā divā va āpi
yad ajñāna-kṛtaṃ bhavet
/
traikālya-saṃdhyā-karaṇāt
tat sarvaṃ vipraṇaśyati
//
śukriyāraṇyakajapo
gāyatryāś ca viśeṣataḥ
/
sarvapāpaharā hy ete
rudraikādaśinī tathā
//
śukriya-āraṇyaka-japo
gāyatryāś ca viśeṣataḥ
/
sarva-pāpa-harā hy ete
rudra-ekādaśinī tathā
//
yatra yatra ca saṃkīrṇam
ātmānaṃ manyate dvijaḥ
/
tatra tatra tilair homo
gāyatryā vācanaṃ tathā
//
yatra yatra ca saṃkīrṇam
ātmānaṃ manyate dvijaḥ
/
tatra tatra tilair homo
gāyatryā vācanaṃ tathā
//
vedābhyāsarataṃ kṣāntaṃ
pañcayajñakriyāparam
/
na spṛśantīha pāpāni
mahāpātakajāny api
//
veda-abhyāsa-rataṃ kṣāntaṃ
pañca-yajña-kriyā-param
/
na spṛśanti iha pāpāni
mahā-pātakajāny api
//
vāyubhakṣo divā tiṣṭhan
rātriṃ nītvāpsu sūryadṛk
/
japtvā sahasraṃ gāyatryāḥ
śudhyed brahmavadhād ṛte
//
vāyu-bhakṣo divā tiṣṭhan
rātriṃ nītva āpsu sūrya-dṛk
/
japtvā sahasraṃ gāyatryāḥ
śudhyed brahma-vadhād ṛte
//
brahmacaryaṃ dayā kṣāntir
dānaṃ satyam akalkatā
/
ahiṃsā steyamādhurye
damaś ceti yamāḥ smṛtāḥ
//
brahmacaryaṃ dayā kṣāntir
dānaṃ satyam akalkatā
/
ahiṃsā steya-mādhurye
damaś ca iti yamāḥ smṛtāḥ
//
snānaṃ maunopavāsejyā
svādhyāyopasthanigrahāḥ
/
niyamā guruśuśrūṣā
śaucākrodhāpramādatā
//
snānaṃ mauna-upavāsa-ijyā
svādhyāya-upastha-nigrahāḥ
/
niyamā guru-śuśrūṣā
śauca-akrodha-apramādatā
//
gomūtraṃ gomayaṃ kṣīraṃ
dadhi sarpiḥ kuśodakam
/
jagdhvā pare 'hny upavaset
kṛcchraṃ sāntapanaṃ caret
//
go-mūtraṃ go-mayaṃ kṣīraṃ
dadhi sarpiḥ kuśa-udakam
/
jagdhvā pare 'hny upavaset
kṛcchraṃ sāntapanaṃ caret
//
pṛthaksāntapanadravyaiḥ
ṣaḍahaḥ sopavāsakaḥ
/
saptāhena tu kṛcchro 'yaṃ
mahāsāntapanaḥ smṛtaḥ
//
pṛthak-sāntapana-dravyaiḥ
ṣaḍ-ahaḥ sa-upavāsakaḥ
/
sapta-ahena tu kṛcchro 'yaṃ
mahā-sāntapanaḥ smṛtaḥ
//
parṇodumbararājīva
bilvapatrakuśodakaiḥ
/
pratyekaṃ pratyahaṃ pītaiḥ
parṇakṛcchra udāhṛtaḥ
//
parṇa-udumbara-rājīva
bilva-patra-kuśa-udakaiḥ
/
pratyekaṃ pratyahaṃ pītaiḥ
parṇa-kṛcchra udāhṛtaḥ
//
taptakṣīraghṛtāmbūnām
ekaikaṃ pratyahaṃ pibet
/
ekarātropavāsaś ca
taptakṛcchra udāhṛtaḥ
//
tapta-kṣīra-ghṛta-ambūnām
ekaikaṃ pratyahaṃ pibet
/
eka-rātra-upavāsaś ca
tapta-kṛcchra udāhṛtaḥ
//
ekabhaktena naktena
tathaivāyācitena ca
/
upavāsena caivāyaṃ
pādakṛcchraḥ prakīrtitaḥ
//
eka-bhaktena naktena
tathaiva ayācitena ca
/
upavāsena caiva ayaṃ
pāda-kṛcchraḥ prakīrtitaḥ
//
yathākathaṃcit triguṇaḥ
prājāpatyo 'yam ucyate
/
ayam evātikṛcchraḥ syāt
pāṇipūrānnabhojanaḥ
//
yathā-kathaṃcit tri-guṇaḥ
prājāpatyo 'yam ucyate
/
ayam eva ati-kṛcchraḥ syāt
pāṇi-pūra-anna-bhojanaḥ
//
kṛcchrātikṛcchraḥ payasā
divasānekaviṃśatim
/
dvādaśāhopavāsena
parākaḥ parikīrtitaḥ
//
kṛcchra-ati-kṛcchraḥ payasā
divasa ānekaviṃśatim
/
dvādaśa-aha-upavāsena
parākaḥ parikīrtitaḥ
//
piṇyākācāmatakrāmbu
saktūnāṃ prativāsaram
/
ekarātropavāsaś ca
kṛcchraḥ saumyo 'yam ucyate
//
piṇyāka-ācāma-takra-ambu
saktūnāṃ prativāsaram
/
eka-rātra-upavāsaś ca
kṛcchraḥ saumyo 'yam ucyate
//
eṣāṃ trirātram abhyāsād
ekaikasya yathākramam
/
tulāpuruṣa ity eṣa
jñeyaḥ pañcadaśāhikaḥ
//
eṣāṃ tri-rātram abhyāsād
ekaikasya yathā-kramam
/
tulā-puruṣa ity eṣa
jñeyaḥ pañcadaśa-ahikaḥ
//
tithivṛddhyā caret piṇḍān
śukle śikhyaṇḍasammitān
/
ekaikaṃ hrāsayet kṛṣne
piṇḍaṃ cāndrāyaṇaṃ caran
//
tithi-vṛddhyā caret piṇḍān
śukle śikhy-aṇḍa-sammitān
/
ekaikaṃ hrāsayet kṛṣne
piṇḍaṃ cāndrāyaṇaṃ caran
//
yathākathaṃcit piṇḍānāṃ
catvāriṃśac chatadvayam
/
māsenaivopabhuñjīta
cāndrāyaṇam athāparam
//
yathā-kathaṃcit piṇḍānāṃ
catvāriṃśac chata-dvayam
/
māsena eva upabhuñjīta
cāndrāyaṇam atha aparam
//
kuryāt triṣavaṇasnāyī
kṛcchraṃ cāndrāyaṇaṃ tathā
/
pavitrāṇi japet piṇḍān
gāyatryā cābhimantrayet
//
kuryāt triṣavaṇa-snāyī
kṛcchraṃ cāndrāyaṇaṃ tathā
/
pavitrāṇi japet piṇḍān
gāyatryā ca abhimantrayet
//
anādiṣṭeṣu pāpeṣu
śuddhiś cāndrāyaṇena ca
/
dharmārthaṃ yaś cared etac
candrasyaiti salokatām
//
anādiṣṭeṣu pāpeṣu
śuddhiś cāndrāyaṇena ca
/
dharma-arthaṃ yaś cared etac
candrasya eti sa-lokatām
//
kṛcchrakṛd dharmakāmas tu
mahatīṃ śriyam āpnuyāt
/
yathā gurukratuphalaṃ
prāpnoti susamāhitaḥ
//
kṛcchra-kṛd dharma-kāmas tu
mahatīṃ śriyam āpnuyāt
/
yathā guru-kratu-phalaṃ
prāpnoti su-samāhitaḥ
//
śrutvaitān ṛṣayo dharmān
yājñavalkyena bhāṣitān
/
idam ūcur mahātmānaṃ
yogīndram amitaujasam
//
śrutva aitān ṛṣayo dharmān
yājñavalkyena bhāṣitān
/
idam ūcur mahā-ātmānaṃ
yogi-indram amita-ojasam
//
ya idaṃ dhārayiṣyanti
dharmaśāstram atandritāḥ
/
iha loke yaśaḥ prāpya
te yāsyanti triviṣṭapam
//
ya idaṃ dhārayiṣyanti
dharma-śāstram atandritāḥ
/
iha loke yaśaḥ prāpya
te yāsyanti tri-viṣṭapam
//
vidyārthī prāpnuyād vidyāṃ
dhanakāmo dhanaṃ tathā
/
āyuṣkāmas tathaivāyuḥ
śrīkāmo mahatīṃ śriyam
//
vidyā-arthī prāpnuyād vidyāṃ
dhana-kāmo dhanaṃ tathā
/
āyuṣ-kāmas tathaivā ayuḥ
śrī-kāmo mahatīṃ śriyam
//
ślokatrayam api hy asmād
yaḥ śrāddhe śrāvayiṣyati
/
pitṝṇāṃ tasya tṛptiḥ syād
akṣayyā nātra saṃśayaḥ
//
śloka-trayam api hy asmād
yaḥ śrāddhe śrāvayiṣyati
/
pitṝṇāṃ tasya tṛptiḥ syād
akṣayyā na atra saṃśayaḥ
//
brāhmaṇaḥ pātratāṃ yāti
kṣatriyo vijayī bhavet
/
vaiśyaś ca dhānyadhanavān
asya śāstrasya dhāraṇāt
//
brāhmaṇaḥ pātratāṃ yāti
kṣatriyo vijayī bhavet
/
vaiśyaś ca dhānya-dhanavān
asya śāstrasya dhāraṇāt
//
ya idaṃ śrāvayed vidvān
dvijān parvasu parvasu
/
aśvamedhaphalaṃ tasya
tad bhavān anumanyatām
//
ya idaṃ śrāvayed vidvān
dvijān parvasu parvasu
/
aśva-medha-phalaṃ tasya
tad bhavān anumanyatām
//
śrutvaitad yājñavaklyo 'pi
prītātmā munibhāṣitam
/
evam astv iti hovāca
namaskṛtya svayaṃbhuve
//
śrutva aitad yājñavaklyo 'pi
prīta-ātmā muni-bhāṣitam
/
evam astv iti ha uvāca
namas-kṛtya svayaṃbhuve
//