Śūnyatāsaptatiḥ (Śs)
svopajñavṛttyā samanvitā utpādasthitibhaṅgāstināstihīnasamottamam /
laukikavyavahārāttu buddhenoktaṃ na tattvataḥ // 1 //
ātmā kaścinna cānātmā hyātmānātmetaraśca na /
vācyaḥ sarvaḥ svabhāvena śūnyo nirvāṇasadṛśaḥ // 2 //
hetupratyayasāmagrayāṃ sarvasyāṃ vā pṛthak pṛthak /
sarvabhāvasvabhāvo na tasmācchūnyaṃ hi vidyate // 3 //
bhāvo notpadyate bhāvān nābhāvo 'vidyamānataḥ /
sadasanna virodhānna sthitibhaṅgau hyajātitaḥ // 4 //
na jāyate yadā jātaṃ nājātamapi jāyate /
jātājātācca naivaṃ hi jāyamāno 'pi jāyate // 5 //
phale syāt phalavān hetuḥ nāstitve 'hetunā samaḥ /
sadasattve virodhitvaṃ traikālye nopapadyate // 6 //
naikatve 'nekavṛttirna no 'nekatve hi naikatā /
tatpratītyasamutpannabhāvāste hyanimittakāḥ // 7 //
dvādaśāṅgo hyanutpādaḥ samutpādaḥ pratītyajaḥ /
ekacitte na tad yuktaṃ bahuṣvapi na yujyate // 8 //
ātmā nāsti na cānātmā nityānitye duḥkhaṃ sukham /
śucirnāśucirapyasti viparyāsā na santyataḥ // 9 //
tadabhāve na cāvidyā viparyāsacatuṣkajā /
tadabhāvānna saṃskārāḥ syuḥ śeṣā api tādṛśāḥ // 10 //
saṃskāre 'satyavidyā na naiva sa tadabhāvataḥ /
parasparaṃ hetubhūte svabhāvena na sidhyataḥ // 11 //
svayaṃ svabhāvato 'siddhaṃ paraṃstajjanayet katham /
ato 'siddhaparaistairna janyeran pratyayaiḥ pare // 12 //
pitā putro na putro 'pi pitānyonyaṃ na tau vinā /
tathā na yugapattau hi dvādaśāṅgaṃ tathaiva ca // 13 //
pratītya viṣayān svapne na syād duḥkhaṃ sukhaṃ yathā /
viṣayo na tathaivāpi taṃ pratītya pratītyajaḥ // 14 //
svabhāvāddhi na bhāvāśceduttamādhamamadhyamāḥ /
nānātve 'sati hetubhyo 'bhinirvṛttirna sidhyati // 15 //
bhāvāḥ svabhāvataḥ siddhā no 'pratītya pratītya sat /
niḥsvabhāvāḥ kuto bhāvāḥ svabhāvo 'pi nasthāpyate // 16 //
svabhāvaparabhāvau vā bhaṅgo 'bhāve 'pi vā kutaḥ /
svabhāvaparabhāvau cābhāvaste 'to viparyayāḥ // 17 //
śūnyatve sati notpādo nirodho 'pi na vidyate /
svabhāvaśūnyatāyāṃ hi kutaḥ syādudayavyayau // 18 //
abhāve 'sati bhāvo na bhāvābhāvau na caikadā /
ṛte bhāvaṃ na cābhāvo bhāvo 'bhāvaḥ sadā bhavet // 19 //
na svato nāpi parato 'bhāvo bhāvaṃ vinā na hi /
ata eva na bhāvo 'styabhāvo na tadabhāvataḥ // 20 //
sati bhāve śāśvatatvaṃ vyucchedastadabhāvataḥ /
ubhayaṃ hi sato bhāvād bhāvo 'to nābhyupeyate // 21 //
santānāttanna santānaṃ bhāvo nirvartya naśyati /
sidhyatīdaṃ na santānocchedadoṣaśca pūrvavat // 22 //
dṛṣṭvā nirvṛttimārgoktiḥ śūnyatvānnodayavyayau /
ado 'nyonyavirodhāddhi viruddhānaṃ ca darśanāt // 23 //
yadyutpādanirodhau na nirvāṇaṃ kinnirodhataḥ /
na nirvāṇamanutpādānirodhau yau svabhāvataḥ? // 24 //
nirodho yadi nirvāṇaṃ hyucchedaḥ śāśvato 'nyathā /
tasmād bhāvo na cābhāvo 'pyanutpādānirodhatā // 25 //
kācitsthitirhi nirvāṇamabhāvo 'pi ca tad bhavet /
abhāve 'pi hi tannaivābhāvābhāve 'pi tacca na // 26 //
na svato lakṣaṇaṃ lakṣyāllakṣyaṃ sidhyati lakṣaṇāt /
nāpyanyonyamasiddhasyāsiddho naiva hi sādhakaḥ // 27 //
etena kāraṇaṃ kāryaṃ vedanāvedakādayaḥ /
dṛśyadraṣṭrādikāḥ sarve ke 'pi coktā aśeṣataḥ // 28 //
asthiteśca mithaḥ siddheḥ svato 'siddheśca samplavāt /
bhāvābhāvācca traikālyamasanmātraṃ vikalpanā // 29 //
utpādasthitibhaṅgā na trayaṃ saṃskṛtalakṣaṇam /
tasmānna vidyate kiñcitsaṃskṛtaṃ nāpyasaṃskṛtam // 30 //
bhagno na bhajyate 'bhagno 'pyasthitasya na ca sthitiḥ /
sthitasyāpi sthitirnāsan saṃścāpyutpadyate na hi // 31 //
na sannāsanna sadasannaiko nāneka ityapi /
saṃskṛto 'saṃskṛtaḥ sarve koṭiṣvāsveva te gatāḥ // 32 //
asti karmasvakatvaṃ hi karmakarmaphalaṃ tathā /
karmaṇo 'vipraṇāśaśca dideśa bhagavān guruḥ // 33 //
aniruddhamanutpannaṃ karmoktaṃ niḥsvabhāvakam /
ātmagrahāddhi tajjātaṃ janako 'pi vikalpataḥ // 34 //
yadi svabhāvataḥ karma tajjaḥ kāyo 'pi śāśvataḥ /
vipākaduḥkhavanna syāt, syādātmaivāpi karma ca // 35 //
karma pratyayajaṃ kiñcināstyapratyayajaṃ na ca /
māyāvatsarvasaṃskārāḥ gandhabhukpurmarīcivat // 36 //
kleśakāraṇakaṃ karma saṃskārāḥ kleśakarmataḥ /
karmahetuśca kāyo 'pi trayaṃ śūnyaṃ svabhāvataḥ // 37 //
karmaṇyasati kartā na dvayābhāve na tatphalam /
tadabhāve na bhoktā syādasattvācca viviktatā // 38 //
yo 'paśyatkarmaśūnyatvaṃ samyagjñānena kama na /
karmaṇyasati karmabhyaḥ samutpannā na santi vai // 39 //
nirmimīte yathā ṛddhyā bhagavāṃśca tathāgataḥ /
tena nirmitakenāpi hyanyo nirmīyate punaḥ // 40 //
buddhanirmitakaḥ śūnyaḥ kā tannirmitake kathā /
yatkiñcitkalpanāmātrasattvaṃ taccobhayostathā // 41 //
kartā nirmitakeneva karma nirmitasadṛśam /
śūnyaṃ svabhāvato yatsat kalpanāmātrameva tat // 42 //
karmakartā na nirvāṇaṃ yadi karma svabhāvataḥ /
iṣṭāniṣṭaphalaṃ na syāttadbhāvo yadi nāsti vai // 43 //
saccāpyasti hyasaccāpi sadasaccāpi vidyate /
sugamā na hi buddhānāmābhiprāyikadeśanā // 44 //
rūpaṃ ced bhūtato jātaṃ tadrūpaṃ syādatattvataḥ /
svabhāvānna hi tannāpi paratastadabhāvataḥ // 45 //
ekasminna catuḥsattvaṃ sannaikaṃ hi caturṣvapi /
asaccaturmahābhūtāpekṣaṃ rūpaṃ kva sidhyati // 46 //
liṅgāditi na talliṅgamatyantāgrahaṇānnanu /
hetupratyayajaṃ sattve na liṅgaṃ neti yujyate // 47 //
rūpasya grahaṇaṃ cet syātsvasvabhāvagraho bhavet /
asannimittayā buddhyā hyasadrūpagrahaḥ katham // 48 //
buddhyā kṣaṇikayā rūpaṃ nāpyate kṣaṇikaṃ yadā /
tadānāgatarūpaṃ cātītaṃ kimiva gṛhyate // 49 //
kadāpi varṇasaṃsthāne yadā naiva pṛthak pṛthak /
naikagraho hi bhinnānāṃ hyubhe rūpaṃ prasidhyataḥ // 50 //
na rūpe nāpi madhye hi cakṣurbuddhirna cakṣuṣoḥ /
cakṣuḥ pratītya rūpaṃ ca viparyāso vikalpanā // 51 //
cakṣuḥ paśyati nātmānaṃ rūpaṃ paśyennu tatkatham /
cakṣurnirātmakaṃ rūpaṃ śeṣāṇyāyatanānyapi // 52 //
cakṣuḥ svabhāvataḥ śūnyaṃ śūnyañca parabhāvataḥ /
śūnyaṃ tathaiva rūpañca śeṣāṇyāyatanānyapi // 53 //
saṃsparśena sahaikaṃ syāttadānyeṣāṃ hi śūnyatā /
śūnyaṃ nāpekṣate 'śūnyaṃ hyaśūnyaṃ cāpi śūnyatām // 54 //
nāsti svabhāvasaṃyogaḥ trikamasthitamapyasat /
tatsvabhāvātmasaṃsparśo nāstyato vedanāpi sat // 55 //
antarāyatanaṃ prāpya vijñānaṃ bāhyameva vā /
jāyate 'to na vijñānaṃ śūnyaṃ māyāmarīcivat // 56 //
vijñeyāpekṣayotpādādvijñānaṃ nāsti sad dhruvam /
jñātuścāvidyamānatvamasattvājjñānajñeyayoḥ // 57 //
kaścinnityo hyanityo vānityaṃ sarvaṃ ca nāsti vā /
bhāve nityaṃ hyanityaṃ vā kathaṅkāraṃ tathā bhavet // 58 //
rāgo dveṣaśca moho hi ceṣṭāniṣṭaviparyayaiḥ /
pratyayajā hyato rāgo dveṣo mohaśca na svataḥ // 59 //
yasmin rāgo bhavettasmin dveṣamohau yatastataḥ /
vikalpato hi jāyante no vikalpo 'pi tattvataḥ // 60 //
ye vikalpyā na te santi kalpyābhāve kva kalpanam /
pratyayairjanitattvāddhi śūnye kalpyakakalpane // 61 //
caturviparyayai rjātā nāvidyā tattvadarśanāt /
tadabhāve na saṃskārāḥ syuḥ śeṣā api tādṛśāḥ // 62 //
yadyatpratītya yajjātaṃ tadabhāve na tattataḥ /
bhāvābhāvāśca saṃskārāsaṃskārāḥ śāntanirvṛtāḥ // 63 //
hetupratyayajā bhāvāḥ kalpyante ye ca tatvataḥ /
proktā śāstrā hyavidyā sā dvādaśāṅgaṃ tato bhavet // 64 //
bhāvaśūnyatvasajjñānānnāvidyā tattvadarśanāt /
so hyavidyānirodho 'to dvādaśāṅgaṃ nirudhyate // 65 //
māyāmarīcigandharvapurabudbudaphenavat /
saṃskārāḥ svapnasaṃkāśā vidyante 'lātacakravat // 66 //
bhāvaḥ svabhāvataḥ kaścinnātrābhāvo 'pi vidyate /
hetupratyayato jāto bhāvo 'bhāvaśca śūnyakaḥ // 67 //
sarvabhāvasvabhāvānāṃ śūnyatvādupadiṣṭavān /
sarve pratītyajā bhāvā ityatulyastathāgataḥ // 68 //
tanmātraḥ paramārtho hi bhagavān buddha uktavān /
lokavartanamāśritya sarvaṃ nānā yathārthataḥ // 69 //
lokabhāsanabhaṅgo na dharmaḥ kaścinna tattvataḥ /
bhīto 'jño 'kalpanirhāre saugate vacane tvataḥ // 70 //
idampratītya cāstīdaṃ na rodho lokapaddhateḥ /
pratītyajaḥ sa niḥsattvaḥ santyete niścayaḥ katham // 71 //
tattvānvīkṣārataḥ śrāddha ukte kutrāpi na sthitaḥ /
prāpya yuktyā nayaṃ śāntaḥ bhāvābhāvaprahāṇataḥ // 72 //
idampratyayatājñānāt dṛṣṭijālavinirgataḥ /
aspṛṣṭaṃ yāti nirvāṇaṃ rāgapratighamohahaḥ // 73 //
śūnyatāsaptatervṛttiḥ ācāryanāgārjunapādakṛtā samāptā //