Padmagupta (alias Parimala): Navasāhasāṅkacarita
prathamaḥ sargaḥ
avyāt sa vo yasya nisargavakraḥ
spṛśaty adhijyasmaracāpalīlām
jaṭāpinaddhoragarājaratna
marīcilīḍhobhayakoṭir induḥ
//
avyāt sa vo yasya nisarga-vakraḥ
spṛśaty adhijya-smara-cāpa-līlām
jaṭā-pinaddha-uraga-rāja-ratna
marīci-līḍha-ubhaya-koṭir induḥ
//
jaṭāhiratnadyutipāṭalo 'vyāt
sa vaḥ śaśī śaṅkaramauliratnam
śrutāv aśokāṅkurakautukena
yaṃ kartum icchaty acalendrakanyā
//
jaṭā-ahi-ratna-dyuti-pāṭalo 'vyāt
sa vaḥ śaśī śaṅkara-mauli-ratnam
śrutāv aśoka-aṅkura-kautukena
yaṃ kartum icchaty acala-indra-kanyā
//
kumbhasthalī rakṣatu vo vikīrṇa
sindūrareṇur dviradānanasya
praśāntaye vighnatamaśchaṭānāṃ
niṣṭhyūtabālātapapallaveva
//
kumbha-sthalī rakṣatu vo vikīrṇa
sindūra-reṇur dvirada-ānanasya
praśāntaye vighna-tamaś-chaṭānāṃ
niṣṭhyūta-bāla-ātapa-pallava īva
//
cakṣus tad unmeṣi sadā mukhe vaḥ
sārasvataṃ śāśvatam āvir astu
paśyanti yenāvahitāḥ kavīndrās
triviṣṭapābhyantaravarti vastu
//
cakṣus tad unmeṣi sadā mukhe vaḥ
sārasvataṃ śāśvatam āvir astu
paśyanti yena-avahitāḥ kavi-indrās
triviṣṭapa-abhyantara-varti vastu
//
prācīnakavivarṇanam
prācīnakavivarṇanam
tattvaspṛśas te kavayaḥ purāṇāḥ
śrībhartṛmeṇṭhapramukhā jayanti
nistṛṃśadhārāsadṛśena yeṣāṃ
vaidarbhamārgeṇa giraḥ pravṛttāḥ
//
tattva-spṛśas te kavayaḥ purāṇāḥ
śrī-bhartṛmeṇṭha-pramukhā jayanti
nistṛṃśa-dhārā-sadṛśena yeṣāṃ
vaidarbha-mārgeṇa giraḥ pravṛttāḥ
//
pūrṇendubimbād api sundarāṇi
teṣām adūre purato yaśāṃsi
ye bhartṛmeṇṭhādikavīndrasūkti
vyaktopadiṣṭena pathā prayānti
//
pūrṇa-indu-bimbād api sundarāṇi
teṣām adūre purato yaśāṃsi
ye bhartṛmeṇṭha-ādi-kavi-indra-sūkti
vyakta-upadiṣṭena pathā prayānti
//
sarasvatīkalpalataikakandaṃ
vandāmahe vākpatirājadevam
yasya prasādād vayam apy ananya
kavīndracīrṇe pathi sañcarāmaḥ
//
sarasvatī-kalpalatā-eka-kandaṃ
vandāmahe vākpatirāja-devam
yasya prasādād vayam apy ananya
kavi-indra-cīrṇe pathi sañcarāmaḥ
//
divaṃ yiyāsur mama vāci mudrām
adatta yāṃ vākpatirājadevaḥ
tasyānujanmā kavibāndhavasya
bhinatti tāṃ saṃprati sindhurājaḥ
//
divaṃ yiyāsur mama vāci mudrām
adatta yāṃ vākpatirāja-devaḥ
tasya anujanmā kavi-bāndhavasya
bhinatti tāṃ saṃprati sindhurājaḥ
//
kaveḥ śālīnatādi
kaveḥ śālīnatādi
naite kavīndrāḥ kati kāvyabandhe
tad eṣa rājñā kim ahaṃ niyuktaḥ
kiṃ vālukāparvatake dhareyam
āropyate satsu kulācaleṣu
//
na ete kavi-indrāḥ kati kāvya-bandhe
tad eṣa rājñā kim ahaṃ niyuktaḥ
kiṃ vāluka-aparvatake dhara īyam
āropyate satsu kula-acaleṣu
//
aho mahatsāhasam etad eva
yad varṇaṇīyo navasāhasāṅkaḥ
dūre paricchedakathā hi satyam
etadguṇānām udadher apāṃ ca
//
aho mahat-sāhasam etad eva
yad varṇaṇīyo nava-sāhasa-aṅkaḥ
dūre pariccheda-kathā hi satyam
etad-guṇānām udadher apāṃ ca
//
bhaktyāthavāsyaiva mama prabandhe
sūkṣmo 'yam unmīlati śaktileśaḥ
ullaṅghito yat kapinā payodhiḥ
sevānubhavaḥ sa raghūdvahasya
//
bhaktya āthava āsya eva mama prabandhe
sūkṣmo 'yam unmīlati śakti-leśaḥ
ullaṅghito yat kapinā payodhiḥ
sevā-anubhavaḥ sa raghu-udvahasya
//
samatsare cetasi durjanānāṃ
na jātucit sūktiguṇo guṇāya
nisargakṛṣṇendravadhūkapole
nirarthakaḥ kuṅkumapattrabhaṅgaḥ
//
sa-matsare cetasi durjanānāṃ
na jātu-cit sūkti-guṇo guṇāya
nisarga-kṛṣṇa-indra-vadhū-kapole
nirarthakaḥ kuṅkuma-pattra-bhaṅgaḥ
//
kim anyad asyāś caritair nṛpasya
muktāvadātaiḥ kṛtamaṇḍanāyāḥ
madīyasūkter mukulībhavantu
svabhāvaśuddhāni satāṃ manāṃsi
//
kim anyad asyāś caritair nṛpasya
muktāvadātaiḥ kṛta-maṇḍanāyāḥ
madīya-sūkter mukulībhavantu
svabhāva-śuddhāni satāṃ manāṃsi
//
namo 'stu sāhityarasāya tasmai
niṣiktam antaḥ pṛṣatāpi yasya
suvarṇatāṃ vaktram upaiti sadhor
durvarṇatāṃ yāti ca durjanasya
//
namo 'stu sāhitya-rasāya tasmai
niṣiktam antaḥ pṛṣata āpi yasya
suvarṇatāṃ vaktram upaiti sadhor
durvarṇatāṃ yāti ca durjanasya
//
śrīsāhasāṅkojjvalakīrtigarbhā
mamāthavā kaṃ na haranti vācaḥ
kasyātra lobhāya na śuktayas tā
muktā hi yāsām udare sphuranti
//
śrī-sāhasa-aṅka-ujjvala-kīrti-garbhā
mama athavā kaṃ na haranti vācaḥ
kasya atra lobhāya na śuktayas tā
muktā hi yāsām udare sphuranti
//
pratijñā
pratijñā
etāny avantīśvarapārijāta
jātāni tārāpatipāṇḍurāṇi
sampraty ahaṃ paśyata! digvadhūnāṃ
yaśaḥprasūnāny avataṃsayāmi
//
etāny avanti-īśvara-pārijāta
jātāni tārā-pati-pāṇḍurāṇi
sampraty ahaṃ paśyata! dig-vadhūnāṃ
yaśaḥ-prasūnāny avataṃsayāmi
//
atha ujjayinīvarṇanam
atha ujjayinīvarṇanam
asti kṣitaūjjayinīti nāmnā
purī vihāyasy amarāvatīva
babandha yasyāṃ padam indrakalpaḥ
śrīvikramāditya iti kṣitīśaḥ
//
asti kṣitau ujjayini īti nāmnā
purī vihāyasy amarāvati īva
babandha yasyāṃ padam indra-kalpaḥ
śrī-vikramāditya iti kṣiti-īśaḥ
//
āmañjuguñjatkalahaṃsapaṅkti
vikasvarāmbhojarajaḥpiśaṅgā
ābhāti yasyāḥ parikhā nitambe
saśabdajambūnadamekhaleva
//
ā-mañju-guñjat-kalahaṃsa-paṅkti
vikasvara-ambhoja-rajaḥ-piśaṅgā
ābhāti yasyāḥ parikhā nitambe
sa-śabda-jambū-nada-mekhala īva
//
prākāravapracchalataḥ śarīram
āvartya līlāśayanaṃ murāreḥ
yatrāntarasthāyinidhānarakṣāṃ
vidhātum unmagna ivoragendraḥ
//
prākāra-vapra-cchalataḥ śarīram
āvartya līlā-śayanaṃ murāreḥ
yatra antara-sthāyi-nidhāna-rakṣāṃ
vidhātum unmagna iva uraga-indraḥ
//
pade pade sāndrasudhojjvalāni
gṛhāṇi yā nākasadāṃ bibharti
abhyudgatānīva phaṇīndralokam
āpūrya tadbhūmibhṛtāṃ yaśāṃsi
//
pade pade sāndra-sudhā-ujjvalāni
gṛhāṇi yā nāka-sadāṃ bibharti
abhyudgatāni-iva phaṇi-indra-lokam
āpūrya tad-bhūmi-bhṛtāṃ yaśāṃsi
//
himacchaṭāhāribhir aṃśujālaiḥ
prālambimuktāphalajālakāni
vilāsinīvibhramamandirāṇi
yasyāṃ hasantīva parasparasya
//
hima-cchaṭā-hāribhir aṃśu-jālaiḥ
prālambi-muktāphala-jālakāni
vilāsinī-vibhrama-mandirāṇi
yasyāṃ hasanti iva parasparasya
//
gṛhāṇi yasyāṃ savarāṅganāni
varāṅganā rūpapuraskṛtāṅgyaḥ
rūpaṃ samunmīlitasadvilāsam
astraṃ vilāsāḥ kusumāyudhasya
//
gṛhāṇi yasyāṃ sa-vara-aṅganāni
vara-aṅganā rūpa-puraskṛta-aṅgyaḥ
rūpaṃ samunmīlita-sad-vilāsam
astraṃ vilāsāḥ kusumāyudhasya
//
CF. Kāvyaprakāśa 10.131a
yatrānanair eṇādṛśām abhikhyāṃ
sitāśmavātāyanapaṅktir eti
ambhoruhair ujjvalahemakḷptair
ākāśagaṅgājalaveṇikeva
//
yatrā ananair eṇā-dṛśām abhikhyāṃ
sita-aśma-vāta-āyana-paṅktir eti
ambho-ruhair ujjvala-hema-kḷptair
ākāśa-gaṅgā-jala-veṇika īva
//
vidhūyamānāḥ pavanena yasyāṃ
nīlāśmaveśmāruṇavaijayantyaḥ
bhinnāñjanaśyāmaghanodgatānāṃ
taḍillatānāṃ dyutim āvahanti
//
vidhūyamānāḥ pavanena yasyāṃ
nīla-aśma-veśma-aruṇa-vaijayantyaḥ
bhinna-añjana-śyāma-ghana-udgatānāṃ
taḍil-latānāṃ dyutim āvahanti
//
udeti kāntāmaṇimekhalānāṃ
gṛhe gṛhe yatra muhur ninādaḥ
āyāti yo 'naṅgajayadvipasya
madāvatārotsavaḍiṇḍimatvam
//
udeti kāntā-maṇi-mekhalānāṃ
gṛhe gṛhe yatra muhur ninādaḥ
āyāti yo 'naṅga-jaya-dvipasya
mada-avatāra-utsava-ḍiṇḍimatvam
//
mukhendubhiḥ pauravilāsinīnāṃ
kapolakāntyā kṛtasaṃvibhāgaḥ
na yāti kārśyaṃ bahule 'pi yatra
vātāyanāsannataraḥ śaśāṅkaḥ
//
mukha-indubhiḥ paura-vilāsinīnāṃ
kapola-kāntyā kṛta-saṃvibhāgaḥ
na yāti kārśyaṃ bahule 'pi yatra
vātāyana-āsanna-taraḥ śaśa-aṅkaḥ
//
na pakṣapātena vadāmi satyam
uṣassu yasyāṃ bhavanāṅganebhyaḥ
sammarjanībhiḥ parataḥ kriyante
visūtritaikāvalimauktikāni
//
na pakṣa-pātena vadāmi satyam
uṣassu yasyāṃ bhavana-aṅganebhyaḥ
sammarjanībhiḥ parataḥ kriyante
visūtrita-eka-āvali-mauktikāni
//
yasyām asaṅkṣiptadṛśāṃ stanāṅke
kastūrikāpattralatā cakāsti
śarāsanābhyāsavidhau samāpte
mukteva godhā makaradhvajena
//
yasyām asaṅkṣipta-dṛśāṃ stana-aṅke
kastūrikā-pattra-latā cakāsti
śara-āsana-ābhyāsa-vidhau samāpte
mukta īva godhā makara-dhvajena
//
vilāsinīsadmalasatpatākā
paṭāñcale kāñcanakiṅkiṇīnām
nirantarair yā raṇitair ajasram
ājñām ivodghoṣayati smarasya
//
vilāsinī-sadma-lasat-patākā
paṭa-añcale kāñcana-kiṅkiṇīnām
nirantarair yā raṇitair ajasram
ājñām iva udghoṣayati smarasya
//
pratikṣaṇaṃ yā galitāṃśukānām
anaṅgalīlākalahotsaveṣu
analpakṛṣṇāgurudhūmabhaṅgyā
vāmabhruvām arpayatīva vāsaḥ
//
pratikṣaṇaṃ yā galita-aṃśukānām
anaṅga-līlā-kalaha-utsaveṣu
an-alpa-kṛṣṇa-āguru-dhūma-bhaṅgyā
vāma-bhruvām arpayati iva vāsaḥ
//
yatrāṣṭamīcandram upeyivāṃsam
ālambya saudheṣv asamagrakāntim
keśāhṛtaiḥ ketakagarbhabarhair
āpūrayanty ardham arālakeśyaḥ
//
yatra aṣṭamī-candram upeyivāṃsam
ālambya saudheṣv a-samagra-kāntim
keśa-āhṛtaiḥ ketaka-garbha-barhair
āpūrayanty ardham arāla-keśyaḥ
//
līlākaṭākṣe madirekṣaṇānāṃ
sammohanāstrasphuritaṃ niveśya
ratyā saha kṛīḍati puṣpadhanvā
yasyām aśokadrumavīthikāsu
//
līlā-kaṭa-akṣe madirā-īkṣaṇānāṃ
sammohana-astra-sphuritaṃ niveśya
ratyā saha kṛīḍati puṣpa-dhanvā
yasyām aśoka-druma-vīthikāsu
//
jāne jaganmohanakautukena
vidhāya kūjāmiṣam anyapuṣṭaiḥ
aharniśaṃ cūtavaneṣu yasyām
adhīyate mānmatham astravedam
//
jāne jagan-mohana-kautukena
vidhāya kūja-āmiṣam anya-puṣṭaiḥ
ahar-niśaṃ cūta-vaneṣu yasyām
adhīyate mānmatham astra-vedam
//
dikcakrasaṃcārimarīcidaṇḍa=
cchalena cāmīkaratoraṇānām
avaimi dikpālapurīr vijitya
yā hemavetragrahaṇe niyuṅkte
//
dik-cakra-saṃcāri-marīci-daṇḍa=
cchalena cāmīkara-toraṇānām
avaimi dik-pāla-purīr vijitya
yā hema-vetra-grahaṇe niyuṅkte
//
ullāsiṣu svarṇagavākṣapaṅkter
yā raśmidaṇḍeṣu vighūrṇamānaiḥ
bhāty agravedisphaṭikāṃśujālair
dodhūyamānojjvalacāmareva
//
ullāsiṣu svarṇa-gava-akṣa-paṅkter
yā raśmi-daṇḍeṣu vighūrṇamānaiḥ
bhāty agra-vedi-sphaṭika-aṃśu-jālair
dodhūyamāna-ujjvala-cāmara īva
//
yasyāṃ gṛhaprāṅganapadmarāga
raśmicchaṭāpāṭalam antarikṣam
āliṅgitaṃ kiṃśukaśoṇabhāsā
sandhyātapeneva sadā vibhāti
//
yasyāṃ gṛha-prāṅgana-padma-rāga
raśmi-cchaṭā-pāṭalam antarikṣam
āliṅgitaṃ kiṃśuka-śoṇa-bhāsā
sandhyā-ātapena iva sadā vibhāti
//
avāpya yasyāṃ gṛhadīrghikāccha
vaiḍūryasopānamayūkhasakhyam
hārītaśaṅkāṃ kalahaṃsaśāvā
vāmabhruvāṃ pratyaham arpayanti
//
avāpya yasyāṃ gṛha-dīrghika-accha
vaiḍūrya-sopāna-mayūkha-sakhyam
hārīta-śaṅkāṃ kalahaṃsa-śāvā
vāma-bhruvāṃ pratyaham arpayanti
//
nikāmam acchaiḥ pramadākapolair
yatrendubimbākṛtibhiḥ kriyante
svavaktrasaundaryavilokaneṣu
vilāsino darpaṇanirvyapekṣāḥ
//
nikāmam acchaiḥ pramadā-kapolair
yatra indu-bimba-ākṛtibhiḥ kriyante
sva-vaktra-saundarya-vilokaneṣu
vilāsino darpaṇa-nirvyapekṣāḥ
//
parāṅmukhīnām api ratnabhittau
prasādavat tadvadanaṃ vilokya
yasyāṃ yuvāno hariṇekṣaṇānām
alīkakopaṃ sahasā vidanti
//
parāṅmukhīnām api ratna-bhittau
prasādavat tad-vadanaṃ vilokya
yasyāṃ yuvāno hariṇa-īkṣaṇānām
alīka-kopaṃ sahasā vidanti
//
kurvanti yasyāṃ kusumeṣukeli
śramonmiṣatsvedalavās taruṇyaḥ
kapolakālāgurupattravallī
kalmāṣam ambho gṛhadīrghikāsu
//
kurvanti yasyāṃ kusuma-iṣu-keli
śrama-unmiṣat-sveda-lavās taruṇyaḥ
kapola-kāla-āguru-pattra-vallī
kalmāṣam ambho gṛha-dīrghikāsu
//
yasyāṃ samunmīlati sundarīṇāṃ
sā kāpi saubhāgyaviśeṣalakṣmīḥ
vilāsamuktāguṇavad yad āsāṃ
sadā priyas tiṣṭhati kaṇṭhalagnaḥ
//
yasyāṃ samunmīlati sundarīṇāṃ
sā ka āpi saubhāgya-viśeṣa-lakṣmīḥ
vilāsa-muktā-guṇa-vad yad āsāṃ
sadā priyas tiṣṭhati kaṇṭha-lagnaḥ
//
avaimi gītena hṛte kuraṅge
purandhribhiḥ saudhatalasthitābhiḥ
śyāmāsu yasyāṃ labhate tadaccha=
kapolabimbānukṛtiṃ mṛgāṅkaḥ
//
avaimi gītena hṛte kuraṅge
purandhribhiḥ saudha-tala-sthitābhiḥ
śyāmāsu yasyāṃ labhate tad-accha=
kapola-bimba-anukṛtiṃ mṛgāṅkaḥ
//
durgeti sarvatra gatā prasiddhiṃ
nagendrakanyeva sanīlakaṇṭhā
yā lagnakāñcīviṣayeṇa kāntiṃ
siṃhāsanenātitarāṃ bibharti
//
durga īti sarvatra gatā prasiddhiṃ
naga-indra-kanya īva sa-nīla-kaṇṭhā
yā lagna-kāñcī-viṣayeṇa kāntiṃ
siṃhāsanena atitarāṃ bibharti
//
vṛntād apāstair marutā vikīrṇaiḥ
sugandhibhis tīrataruprasūnaiḥ
śiprāsarit kūlatamālanīlā
vibhāti yasyāḥ kabarīlateva
//
vṛntād apāstair marutā vikīrṇaiḥ
sugandhibhis tīra-taru-prasūnaiḥ
śiprā-sarit kūla-tamāla-nīlā
vibhāti yasyāḥ kabarī-lata īva
//
dhūmena yā naikamukhogatena
saṃveṣṭyamāṇā paritaś cakāsti
madāttaratneti samatsareṇa
kṛtoparodheva mahārṇaveṇa
//
dhūmena yā na-eka-mukha-ugatena
saṃveṣṭyamāṇā paritaś cakāsti
mad-ātta-ratna īti sa-matsareṇa
kṛta-uparodha īva mahā-arṇaveṇa
//
vilaṅghayanti śrutivartma yasyāṃ
līlāvatīnāṃ nayanotpalāni
bibharti yasyām api vakrimāṇam
eko mahākālajaṭārdhacandraḥ
//
vilaṅghayanti śruti-vartma yasyāṃ
līlāvatīnāṃ nayana-utpalāni
bibharti yasyām api vakrimāṇam
eko mahā-kāla-jaṭā-ardha-candraḥ
//
dhvajāgralagnena vilambatā kham
anekaratnāṃśukadambakena
yasyāṃ sa caṇḍīpatimaṇḍapo 'pi
bibharti māyūram ivātapattram
//
dhvaja-agra-lagnena vilambatā kham
aneka-ratna-aṃśu-kadambakena
yasyāṃ sa caṇḍī-pati-maṇḍapo 'pi
bibharti māyūram ivā atapattram
//
purā kila brahmakamaṇḍalor yat
āpūritaṃ puṇyatamābhir adbhiḥ
dhatte 'tra yā tat tripurāntakasya
taḍāgam ādarśam ivāṅkadeśe
//
purā kila brahma-kamaṇḍalor yat
āpūritaṃ puṇyatamābhir adbhiḥ
dhatte 'tra yā tat tripura-antakasya
taḍāgam ādarśam iva aṅkadeśe
//
yasyām anekāmaraveśmarājir
maṇidhvajāgrocchalitair mayūkhaiḥ
likhaty amartyapramadākuceṣu
vicitravarṇā iva patralekhāḥ
//
yasyām aneka-amara-veśma-rājir
maṇi-dhvaja-agra-ucchalitair mayūkhaiḥ
likhaty amartya-pramadā-kuceṣu
vicitra-varṇā iva patra-lekhāḥ
//
yasyāṃ visūtrojjhitamekhalāni
tathā śukāvartitasītkṛtāni
śaṃsanti saṃketam uṣassu yūnāṃ
śiprātaṭodyānalatāgṛhāṇi
//
yasyāṃ visūtra-ujjhita-mekhalāni
tathā śuka-āvartita-sītkṛtāni
śaṃsanti saṃketam uṣassu yūnāṃ
śiprā-taṭa-udyāna-latā-gṛhāṇi
//
manoharaiḥ kāmijanasya yasyāṃ
nīrandhraniryanmṛganābhigandhaiḥ
sacandanaiḥ kāñcanakeliśailaiḥ
kucair ivodyānabhuvo vibhānti
//
manoharaiḥ kāmi-janasya yasyāṃ
nīrandhra-niryan-mṛga-nābhi-gandhaiḥ
sa-candanaiḥ kāñcana-keli-śailaiḥ
kucair iva udyāna-bhuvo vibhānti
//
gatāsu tīraṃ timighaṭṭanena
sasaṃbhramaṃ pauravilāsinīṣu
yatrollasatphenataticchalena
muktārdrahāseva vibhāti śiprā
//
gatāsu tīraṃ timi-ghaṭṭanena
sa-saṃbhramaṃ paura-vilāsinīṣu
yatra ullasat-phena-tati-cchalena
mukta-ardrahāsa īva vibhāti śiprā
//
saṃsargam āsādya vilāsinīnāṃ
vilāsaveśmāgurudhūpadhūmaiḥ
baddhāspadāḥ saudhaśikhāsu yasyāṃ
sugandhi toyaṃ jaladā vamanti
//
saṃsargam āsādya vilāsinīnāṃ
vilāsa-veśma-āguru-dhūpa-dhūmaiḥ
baddha-āspadāḥ saudha-śikhāsu yasyāṃ
sugandhi toyaṃ jaladā vamanti
//
satpuṣkaroddyotitaraṅgaśobhi
ny amandam ārabdhamṛdaṅgavādye
udyānavāpīpayasīva yasyām
eṇīdṛśo lāsyagṛhe ramante
//
sat-puṣkara-uddyoti-taraṅga-śobhi
ny amandam ārabdha-mṛdaṅga-vādye
udyāna-vāpī-payasi iva yasyām
eṇī-dṛśo lāsya-gṛhe ramante
//
māṇikyavātāyanakāntijāla
viluptarathyātimirotkarāsu
śyāmāsu yasyāṃ pramadāḥ kathaṃ cit
saṅketam utkampikucāḥ prayānti
//
māṇikya-vātāyana-kānti-jāla
vilupta-rathyā-timira-utkarāsu
śyāmāsu yasyāṃ pramadāḥ kathaṃ cit
saṅketam utkampi-kucāḥ prayānti
//
navāmbuvāhapratibimbavatyāṃ
yatroccaharmyāruṇaratnabhūmau
vyaktiṃ labhante surasundarīṇāṃ
sālaktakāḥ prāvṛṣi pādamudrāḥ
//
nava-ambu-vāha-pratibimbavatyāṃ
yatra ucca-harmya-aruṇa-ratna-bhūmau
vyaktiṃ labhante sura-sundarīṇāṃ
sa-alaktakāḥ prāvṛṣi pāda-mudrāḥ
//
kṛtāvadhānātiśayena manye
yā vedhasā madhyamalokaratnam
svaśilpavijñānaparaprakarṣa
prakāśanāyātra vinirmiteva
//
kṛta-avadhāna-atiśayena manye
yā vedhasā madhyama-loka-ratnam
sva-śilpa-vijñāna-para-prakarṣa
prakāśanāya atra vinirmita īva
//
atha nāyakavarṇanam
atha nāyaka-varṇanam
rājāsti tasyāṃ sa kulācalendra
nikuñjaviśrāntayaśastaraṅgaḥ
bhāsvān grahāṇām iva bhūpatīnām
avāptasaṃkhyo dhuri sindhurājaḥ
//
rāja āsti tasyāṃ sa kula-acala-indra
nikuñja-viśrānta-yaśas-taraṅgaḥ
bhāsvān grahāṇām iva bhūpatīnām
avāpta-saṃkhyo dhuri sindhurājaḥ
//
nirvyūḍhanānādbhutasāhasaṃ ca
raṇe vṛtaṃ ca svayam eva lakṣmyā
nāmnā yam eke navasāhasāṅkaṃ
kumāranārāyaṇam āhur anye
//
nirvyūḍha-nānā-adbhuta-sāhasaṃ ca
raṇe vṛtaṃ ca svayam eva lakṣmyā
nāmnā yam eke nava-sāhasa-aṅkaṃ
kumāra-nārāyaṇam āhur anye
//
sahelam abhyuddharatā dharitrīṃ
magnāṃ dviṣadvārinidhāv agādhe
yenātra nītā pṛthuvikrameṇa
vyaktiṃ jagaty ādivarāhalīlā
//
sa-helam abhyuddharatā dharitrīṃ
magnāṃ dviṣad-vāri-nidhāv agādhe
yena atra nītā pṛthu-vikrameṇa
vyaktiṃ jagaty ādi-varāha-līlā
//
uddāmadugdhābdhitaraṅgahāse
yasyārikāntākucamaṇḍalāni
hārāḥ patatsāñjanabāṣpapaṅka
kalaṅkabhītyeva parityajanti
//
uddāma-dugdha-abdhi-taraṅga-hāse
yasya ari-kāntā-kuca-maṇḍalāni
hārāḥ patat-sa-añjana-bāṣpa-paṅka
kalaṅka-bhītya īva parityajanti
//
VAR 1.61a: #hāse\lem \conj; #bhāso \ed, #hāso
sadyaḥ karasparśam avāpya citraṃ
raṇe raṇe yasya kṛpāṇalekhā
tamālanīlā śaradindupāṇḍu
yaśas trilokābharaṇaṃ prasūte
//
sadyaḥ kara-sparśam avāpya citraṃ
raṇe raṇe yasya kṛpāṇa-lekhā
tamāla-nīlā śarad-indu-pāṇḍu
yaśas triloka-ābharaṇaṃ prasūte
//
parāṅmukhenāpi sadā parasve
patyā bhuvaḥ sāgaramekhalāyāḥ
aho yaśaḥ pūrvamahīpatīnām
anāvilaṃ yena balād viluptam
//
parāṅmukhena api sadā parasve
patyā bhuvaḥ sāgara-mekhalāyāḥ
aho yaśaḥ pūrva-mahī-patīnām
an-āvilaṃ yena balād viluptam
//
cittaṃ prasādaś ca manasvitā ca
bhujaṃ pratāpaś ca vasundharā ca
adhyāsate yasya mukhāravindaṃ
dve eva satyaṃ ca sarasvatī ca
//
cittaṃ prasādaś ca manasvitā ca
bhujaṃ pratāpaś ca vasundharā ca
adhyāsate yasya mukha-aravindaṃ
dve eva satyaṃ ca sarasvatī ca
//
yasyāpsarobhiḥ parigīyamānam
ākarṇya bāhvor vijayaprapañcam
śacīkucasparśam ivāpya dhatte
romodgamādhyāsitam aṅgam indraḥ
//
yasya apsarobhiḥ parigīyamānam
ākarṇya bāhvor vijaya-prapañcam
śacī-kuca-sparśam ivā apya dhatte
roma-udgama-adhyāsitam aṅgam indraḥ
//
prasādhitā yena ca bālya eva
caturbhir utsāhavatā catasraḥ
śrutena buddhiḥ prabhutā nayena
tyāgena lakṣmīr vasudhā balena
//
prasādhitā yena ca bālya eva
caturbhir utsāhavatā catasraḥ
śrutena buddhiḥ prabhutā nayena
tyāgena lakṣmīr vasudhā balena
//
raṇe raṇe muktakṛpaḥ kṛpāṇaṃ
yaḥ śātadhāraṃ kṛtavān kṛtāstraḥ
anekarājanyaghaṭākirīṭa
māṇikyaśāṇopalapaṭṭikāsu
//
raṇe raṇe mukta-kṛpaḥ kṛpāṇaṃ
yaḥ śāta-dhāraṃ kṛtavān kṛta-astraḥ
aneka-rājanya-ghaṭā-kirīṭa
māṇikya-śāṇa-upala-paṭṭikāsu
//
bhareṇa bhūmeḥ sphuṭam ā namantyāḥ
pāṃsucchaṭāḥ śeṣaphaṇāmaṇīnām
nyamīlayan yadvijayaprayāṇe
nāgāṅganānāṃ nayanotpalāni
//
bhareṇa bhūmeḥ sphuṭam ā namantyāḥ
pāṃsu-cchaṭāḥ śeṣa-phaṇā-maṇīnām
nyamīlayan yad-vijaya-prayāṇe
nāga-aṅganānāṃ nayana-utpalāni
//
anyonyasaṃśleṣaviśīrṇahāra
cyutena sevāvasare nṛpāṇām
kīrṇāsu muktānikareṇa yasya
kakṣyāsu vārapramadāḥ skhalanti
//
anyonya-saṃśleṣa-viśīrṇa-hāra
cyutena sevā-avasare nṛpāṇām
kīrṇāsu muktā-nikareṇa yasya
kakṣyāsu vāra-pramadāḥ skhalanti
//
ākṣipya hārān nijavikramāgni
sphuliṅgaśaṅkām anusandadhanti
yenārikāntākucamaṇḍaleṣu
guñjāphalāny ābharaṇīkṛtāni
//
ākṣipya hārān nija-vikrama-agni
sphuliṅga-śaṅkām anusandadhanti
yena ari-kāntā-kuca-maṇḍaleṣu
guñjā-phalāny ābharaṇīkṛtāni
//
kṛpāṇapātair dalatām arāti
karīndrakumbhasthalamauktikānām
dhūlicchaṭā māṃsalayanti yasya
samudgatāny ājimukhe yaśāṃsi
//
kṛpāṇa-pātair dalatām arāti
kari-indra-kumbha-sthala-mauktikānām
dhūli-cchaṭā māṃsalayanti yasya
samudgatāny āji-mukhe yaśāṃsi
//
indudyutiḥ kundasitān dadhānā
guṇān anaṅgotsavavaijayantī
yena dviṣāṃ dūram anāyi kaṇṭhād
ekāvalī vāmavilocanā ca
//
indu-dyutiḥ kunda-sitān dadhānā
guṇān anaṅga-utsava-vaijayantī
yena dviṣāṃ dūram anāyi kaṇṭhād
eka-āvalī vāma-vilocanā ca
//
yasmin vahaty ambudhinemim urvīm
maurvīkiṇaśyāmaladīrghadoṣṇi
vibhāvyate pauravarāṅganānām
madhyaṃ paraṃ dhāma daridratāyāḥ
//
yasmin vahaty ambudhi-nemim urvīm
maurvī-kiṇa-śyāmala-dīrgha-doṣṇi
vibhāvyate paura-vara-aṅganānām
madhyaṃ paraṃ dhāma daridratāyāḥ
//
ākrāntadiṅmaṇḍalakuntalendra
sāndrāndhakārāntaritaṃ raṇe yaḥ
svarājyam astrāruṇamaṇḍalāgro
gṛhītavān dīdhitimān ivāhaḥ
//
ākrānta-diṅ-maṇḍala-kuntala-indra
sāndra-andha-kāra-antaritaṃ raṇe yaḥ
sva-rājyam astra-aruṇa-maṇḍala-agro
gṛhītavān dīdhitimān iva ahaḥ
//
ākampitānāṃ maruteva yasya
doṣṇājibhūmāv atidakṣiṇena
ajāyatāripramadālatānāṃ
bāṣpodabindūtkarapuṣpamokṣaḥ
//
ākampitānāṃ maruta īva yasya
doṣṇā āji-bhūmāv atidakṣiṇena
ajāyata ari-pramadā-latānāṃ
bāṣpa-uda-bindu-utkara-puṣpa-mokṣaḥ
//
vipakṣahṛdbhaṅgakṛtā nitāntam
bhrūlekhayākuñcitayollasantyā
nākāramātreṇa parantapasya
yasyānvakāri kriyayāpi cāpam
//
vipakṣa-hṛd-bhaṅga-kṛtā nitāntam
bhrū-lekhayā ākuñcitaya ūllasantyā
nā akāra-mātreṇa parantapasya
yasya anvakāri kriyaya āpi cāpam
//
doścandanānokaham āpya yasya
samullasatsāndrayaśaḥprasūnā
gatātivṛddhiṃ lavalīlateva
nibaddhamūlā paramāralakṣmīḥ
//
doś-candana-anokaham āpya yasya
samullasat-sāndra-yaśaḥ-prasūnā
gata ātivṛddhiṃ lavalī-lata īva
nibaddha-mūlā paramāra-lakṣmīḥ
//
kṛtānatibhyaḥ sahasā dadāti
yaḥ sāmparāyeṣv abhayaṃ ripubhyaḥ
yaśaś ca gṛhṇāti tuṣārahāra
mṛṇālakarpūraparāgapāṇḍu
//
kṛta-ānatibhyaḥ sahasā dadāti
yaḥ sāmparāyeṣv abhayaṃ ripubhyaḥ
yaśaś ca gṛhṇāti tuṣāra-hāra
mṛṇāla-karpūra-parāga-pāṇḍu
//
prakāśitāśaṃ paritaḥ prajānāṃ
yasyodayaṃ dhāmanidher vadanti
muktāñjanadhvāntaparigrahāṇi
netrāṇi śatrupramadājanasya
//
prakāśita-āśaṃ paritaḥ prajānāṃ
yasya udayaṃ dhāma-nidher vadanti
mukta-añjana-dhvānta-parigrahāṇi
netrāṇi śatru-pramadā-janasya
//
yasya prayāṇe pṛtanābhareṇa
pariskhalatsaptasamudramudrā
parasparakṣodasamākulāsu
dolāyate bhūḥ phaṇabhṛtphaṇāsu
//
yasya prayāṇe pṛtanā-bhareṇa
pariskhalat-sapta-samudra-mudrā
paraspara-kṣoda-samākulāsu
dolāyate bhūḥ phaṇa-bhṛt-phaṇāsu
//
vibhinnamānaṃ kamalekṣaṇānāṃ
vyaktānubhāvaṃ bhuvanatraye 'pi
āhur janā dīrghaguṇābhirāmaṃ
yam ekacāpaṃ kusumāyudhasya
//
vibhinna-mānaṃ kamala-īkṣaṇānāṃ
vyakta-anubhāvaṃ bhuvana-traye 'pi
āhur janā dīrgha-guṇa-abhirāmaṃ
yam eka-cāpaṃ kusuma-āyudhasya
//
asaṃśayaṃ prāg asṛjad vidhātā
yam ekam eva trijagadvadānyam
kalpadrumādīn atha tais tadīya
nirmāṇaśeṣaiḥ paramāṇuleśaiḥ
//
asaṃśayaṃ prāg asṛjad vidhātā
yam ekam eva tri-jagad-vadānyam
kalpa-drumādīn atha tais tadīya
nirmāṇa-śeṣaiḥ paramāṇu-leśaiḥ
//
akṛtrimatyāgasamudgatāni
vipakvatālīdalapāṇḍurāṇi
āśālatānāṃ valayeṣu bhartur
yaśāṃsi yasya stabakībhavanti
//
akṛtrima-tyāga-samudgatāni
vipakva-tālī-dala-pāṇḍurāṇi
āśā-latānāṃ valayeṣu bhartur
yaśāṃsi yasya stabakībhavanti
//
yatra pratāporjitarājacakra
kirīṭaratnadyuticumbitāṅghrau
yathārthatāṃ yāti yayātipāṇḍu
dilīpatulyaujasi rājaśabdaḥ
//
yatra pratāpa-ūrjita-rāja-cakra
kirīṭa-ratna-dyuti-cumbita-aṅghrau
yathā-arthatāṃ yāti yayāti-pāṇḍu
dilīpa-tulya-ojasi rāja-śabdaḥ
//
ucchindataḥ kṣmāsarasīṃ vigāhya
dharmakriyāpaṅkajinīvanāni
svairapracāraḥ kalikuñjarasya
yenāṅkuśeneva balān niruddhaḥ
//
ucchindataḥ kṣmā-sarasīṃ vigāhya
dharma-kriyā-paṅkajinī-vanāni
svaira-pracāraḥ kali-kuñjarasya
yena aṅkuśena iva balān niruddhaḥ
//
VAR 1.85c: {kalikuñjarasya\lem \ed; hyaghakuñjarasya \k (agha must be masc.)}
ciraṃ vibhinnāḥ kumudendukunda
bhāsaḥ samagrā api yatra te te
anyonyam ekatra nivāsasaukhya
kutūhaleneva guṇā ghaṭante
//
ciraṃ vibhinnāḥ kumuda-indu-kunda
bhāsaḥ samagrā api yatra te te
anyonyam ekatra nivāsa-saukhya
kutūhalena iva guṇā ghaṭante
//
kāntyānuliptāni vilocanānām
ā pāṭalānām atirodanena
sakuṅkumānīva puno bhavanti
yasyārinārīkucamaṇḍalāni
//
kāntya ānuliptāni vilocanānām
ā pāṭalānām atirodanena
sa-kuṅkumāni iva puno bhavanti
yasya ari-nārī-kuca-maṇḍalāni
//
śriyi pratāpe yaśasi kṣamāyāṃ
tyāge vilāse vinaye mahimni
kim anyad ārohati yasya sāmyaṃ
na rantidevo na pṛthur na pārthaḥ
//
śriyi pratāpe yaśasi kṣamāyāṃ
tyāge vilāse vinaye mahimni
kim anyad ārohati yasya sāmyaṃ
na ranti-devo na pṛthur na pārthaḥ
//
sacivavarṇanam
saciva-varṇanam
sāmrājyabhārodvahanapragalbho
yaśobhaṭākhyaḥ sacivo 'sti yasya
svasūkticaryāsv apareṇa nāmnā
ramāṅgadaṃ yaṃ kavayo vadanti
//
sāmrājya-bhāra-udvahana-pragalbho
yaśobhaṭa-ākhyaḥ sacivo 'sti yasya
sva-sūkti-caryāsv apareṇa nāmnā
ramāṅgadaṃ yaṃ kavayo vadanti
//
kularājadhānīvarṇanam
kula-rāja-dhānī-varṇanam
vijitya laṅkām api vartate yā
yasyāś ca nāyāty alakāpi sāmyam
jetuḥ purī sāpy aparāsti tasya
dhāreti nāmnā kularājadhānī
//
vijitya laṅkām api vartate yā
yasyāś ca nā ayāty alaka āpi sāmyam
jetuḥ purī sa āpy apara āsti tasya
dhāra īti nāmnā kula-rāja-dhānī
//
VAR 1.90d: {tasya\lem \k\b; yasya \ed}
tasyāṃ sa sāhasajitāvanipālamauli
ratnāṃśupallavitakāñcanapādapīṭhaḥ
devaḥ kṣamāvalayam etad udañcitaika
līlātapatrasulabhābharaṇaṃ bhunakti
//
tasyāṃ sa sāhasa-jita-avani-pāla-mauli
ratna-aṃśu-pallavita-kāñcana-pāda-pīṭhaḥ
devaḥ kṣamā-valayam etad udañcita-eka
līlā-ātapatra-sulabha-ābharaṇaṃ bhunakti
//
VAR 1.91d: {#sulabha#\lem \k; #lalilta# \ed}
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye nagarī-nare1ndra-varṇano nāma prathamaḥ sargaḥ
dvitīyaḥ sargaḥ
kadā cil locanātithyam
āptenālekhyaveśmani
sa mṛgavyāvinodena
paspṛśe pārthivo bhṛśam
//
kadā cil locana-atithyam
āptenā alekhya-veśmani
sa mṛgavya-avinodena
paspṛśe pārthivo bhṛśam
//
VAR 2.1: {bhṛśam\lem \k; hṛdi \ed}
udagraturagārūḍhaḥ
sa samaṃ rājasūnubhiḥ
girer agacchad vipinam
vindhyasyāvandhyaśasanaḥ
//
udagra-turaga-ārūḍhaḥ
sa samaṃ rāja-sūnubhiḥ
girer agacchad vipinam
vindhyasya avandhya-śasanaḥ
//
hāreṇāmalakasthūla
muktenāmuktakuntalaḥ
phaṇīndrabaddhajūṭasya
śriyam āpa sa dhūrjaṭeḥ
//
hāreṇa amalaka-sthūla
muktena amukta-kuntalaḥ
phaṇi-indra-baddha-jūṭasya
śriyam āpa sa dhūrjaṭeḥ
//
devaḥ sa vārabāṇena
nalinīpatrabandhunā
śyāmajīmūtasannaddhaḥ
kāñcanādrir ivābabhau
//
devaḥ sa vāra-bāṇena
nalinī-patra-bandhunā
śyāma-jīmūta-sannaddhaḥ
kāñcana-adrir ivā ababhau
//
tasyopari vibho nīlam
ātapatraṃ vyarājata
vāridher iva pītāmbhaś
śyāmalaṃ meghamaṇḍalam
//
tasya upari vibho nīlam
ātapatraṃ vyarājata
vāridher iva pīta-ambhaś
śyāmalaṃ megha-maṇḍalam
//
vyādhūtimuktamarutā
vyarucac cāmareṇa saḥ
bandigṛhān niḥśvasatā
yaśasevādibhūbhujām
//
vyādhūti-mukta-marutā
vyarucac cāmareṇa saḥ
bandi-gṛhān niḥśvasatā
yaśasa īvā adi-bhū-bhujām
//
VAR 2.6a: {vyādhūti#\lem \ed (not attested); c: {#gṛhāt\lem \ed; #grahāt \em?}
vyadhād ivodgatair dūraṃ
cūḍāratnaraśmibhiḥ
niśākarakuraṅgasya
pāśam ākāśavartmani
//
vyadhād iva udgatair dūraṃ
cūḍā-ratna-raśmibhiḥ
niśākara-kuraṅgasya
pāśam ākāśa-vartmani
//
tasyāṃsayor nṛsiṃhasya
hārakāntisaṭābharaḥ
uvāha kaṇṭhalagnaśrī
vilāsahasitaśriyam
//
tasya aṃsayor nṛ-siṃhasya
hāra-kānti-saṭā-bharaḥ
uvāha kaṇṭha-lagna-śrī
vilāsa-hasita-śriyam
//
puraḥ pade pade tasya
nānāratnāṅgadatviṣaḥ
racayanti sma sañcāri
cāpaṃ prācīnabarhiṣaḥ
//
puraḥ pade pade tasya
nānā-ratna-aṅgada-tviṣaḥ
racayanti sma sañcāri
cāpaṃ prācīna-barhiṣaḥ
//
bhāti sma kaṇṭhābharaṇa
padmarāgaprabhāvṛtaḥ
rājanyāsrasaraḥsnātaḥ
sa bhārgava ivāparaḥ
//
bhāti sma kaṇṭha-ābharaṇa
padma-rāga-prabhā-vṛtaḥ
rājanya-asra-saraḥ-snātaḥ
sa bhārgava iva aparaḥ
//
ruruce sa purastvaṅgat
sitacchatraparamparaḥ
velānilasamuddhūta
pheṇaḥ patir ivārṇasām
//
ruruce sa puras-tvaṅgat
sita-cchatra-paramparaḥ
velā-anila-samuddhūta
pheṇaḥ patir iva arṇasām
//
upāyanīkṛtonnidra
padmakiñjalkasaurabhaḥ
tam asevata samrājaṃ
vindhyadūta ivānilaḥ
//
upāyanīkṛta-unnidra
padma-kiñjalka-saurabhaḥ
tam asevata samrājaṃ
vindhya-dūta iva anilaḥ
//
tadaśvīyakhurotkhātaiḥ
pāṃsukūṭair ajāyata
punaḥ prasabhavardhiṣṇu
vindhyaśaṅkākulaṃ jagat
//
tad-aśvīya-khura-utkhātaiḥ
pāṃsu-kūṭair ajāyata
punaḥ prasabha-vardhiṣṇu
vindhya-śaṅkā-ākulaṃ jagat
//
sahemaśṛṅkhalāḥ śvānaḥ
śvetās tasyāgrato yayuḥ
vahantaḥ sataḍiddāma
śāradāmbudharaśriyam
//
sa-hema-śṛṅkhalāḥ śvānaḥ
śvetās tasya agrato yayuḥ
vahantaḥ sa-taḍid-dāma
śāradā-ambu-dhara-śriyam
//
tatas turagaheṣābhiḥ
pattikolāhalena ca
ajāyanta bhayodbhrānta
śvāpadā vindhyabhūmayaḥ
//
tatas turaga-heṣābhiḥ
patti-kolāhalena ca
ajāyanta bhaya-udbhrānta
śvāpadā vindhya-bhūmayaḥ
//
rabhasākṛṣṭakodaṇḍaṃ
karṇapūrīkṛtekṣaṇāḥ
tam anaṅgam ivāpaśyan
vanānte vanadevatāḥ
//
rabhasā ākṛṣṭa-kodaṇḍaṃ
karṇapūrīkṛta-īkṣaṇāḥ
tam anaṅgam iva apaśyan
vana-ante vana-devatāḥ
//
mayi goptari coro 'yam
abalālocanaśriyaḥ
itīva mumuce tena
kṛṣṇasāre śilīmukhaḥ
//
mayi goptari coro 'yam
abalā-locana-śriyaḥ
iti iva mumuce tena
kṛṣṇa-sāre śilī-mukhaḥ
//
sa citravarṇavicchitti
hāriṇor avanīpatiḥ
śrīharṣa iva saṃghaṭṭaṃ cakre
bāṇamayūrayoḥ
//
sa citra-varṇa-vicchitti
hāriṇor avanī-patiḥ
śrīharṣa iva saṃghaṭṭaṃ cakre
bāṇa-mayūrayoḥ
//
camarīṇāṃ śarotkṛttaiḥ
sa vāladhibhir ujjvalam
parito vyadhitāraṇyaṃ
svayaśaḥstabakair iva
//
camarīṇāṃ śara-utkṛttaiḥ
sa vāladhibhir ujjvalam
parito vyadhita araṇyaṃ
sva-yaśaḥ-stabakair iva
//
āhuta iva sāṭopaṃ
lāṅgūlasphoṭaniḥsvanaiḥ
abhyadhāvad abhivyāghrān
āgrataḥ kautukena sa
//
ā-huta iva sāṭopaṃ
lāṅgūla-sphoṭa-niḥsvanaiḥ
abhyadhāvad abhivyāghrān
āgrataḥ kautukena sa
//
vidhitsur ātmanaḥ śauryam
asāmānyam ivādadhe
sa śarān puṇḍarīkeṣu
puṇḍarīkāyatekṣaṇaḥ
//
vidhitsur ātmanaḥ śauryam
asāmānyam ivā adadhe
sa śarān puṇḍarīkeṣu
puṇḍarīka-āyata-īkṣaṇaḥ
//
tais tasya bāhuvīryeṇa
dṛṣṭena vrīḍitair iva
tatyaje vikramaspardhā
puraḥ paścāt tu jīvitam
//
tais tasya bāhu-vīryeṇa
dṛṣṭena vrīḍitair iva
tatyaje vikrama-spardhā
puraḥ paścāt tu jīvitam
//
kṣiter ekātapatrāyāḥ
sa patir matsarād iva
udagrapuṇḍarīkatvaṃ
na sehe vindhyabhūbhṛtaḥ
//
kṣiter eka-ātapatrāyāḥ
sa patir matsarād iva
udagra-puṇḍarīkatvaṃ
na sehe vindhya-bhū-bhṛtaḥ
//
araṇyamahiṣair dūraṃ
tasmāt sāyakavarṣiṇaḥ
apasasre vikīrṇāṃśos
tamobhir iva bhāsvataḥ
//
araṇya-mahiṣair dūraṃ
tasmāt sāyaka-varṣiṇaḥ
apasasre vikīrṇa-aṃśos
tamobhir iva bhāsvataḥ
//
mahāmahiṣaniṣpeṣakeliḥ
pāram agād dvayoḥ
rājñas tasyāticaṇḍasya
caṇḍikācaraṇasya ca
//
mahā-mahiṣa-niṣpeṣa-keliḥ
pāram agād dvayoḥ
rājñas tasya aticaṇḍasya
caṇḍikā-caraṇasya ca
//
śaradīva prasarpantyāṃ
tasya kodaṇḍaṭāṅkṛtau
vinidrajṛmbhitaharir
vindhyodadhir ajāyata
//
śaradi iva prasarpantyāṃ
tasya kodaṇḍa-ṭāṅkṛtau
vinidra-jṛmbhita-harir
vindhya-udadhir ajāyata
//
aśeṣabhuvanakhyāta
vikrame 'vyaktavikramaiḥ
darpān mumucire tasmin
tiryakkesaribhir dṛśaḥ
//
aśeṣa-bhuvana-khyāta
vikrame 'vyakta-vikramaiḥ
darpān mumucire tasmin
tiryak-kesaribhir dṛśaḥ
//
sa teṣāṃ sahajodagra
śauryasañcāravīthiṣu
mattebhamauktikottaṃsān
na sehe nakhaśuktiṣu
//
sa teṣāṃ sahaja-udagra
śaurya-sañcāra-vīthiṣu
matta-ibha-mauktika-uttaṃsān
na sehe nakha-śuktiṣu
//
yūthe mahāvarāhāṇāṃ
gate tadbāṇagocaram
cirāt palvalamustānāṃ
santānaḥ svastimān abhūt
//
yūthe mahā-varāhāṇāṃ
gate tad-bāṇa-gocaram
cirāt palvala-mustānāṃ
santānaḥ svastimān abhūt
//
samadakroḍadaṃṣṭrābhiḥ
kṛttābhiḥ kautukena sa
sthalīr vyadhita vindhyasya
vikīrṇendukalā iva
//
sa-mada-kroḍa-daṃṣṭrābhiḥ
kṛttābhiḥ kautukena sa
sthalīr vyadhita vindhyasya
vikīrṇa-indu-kalā iva
//
asairibham asāraṅgam
avārāham akesari
kṣaṇād vanam aśārdūlam
āttacāpaś cakāra sa
//
a-sairibham a-sāraṅgam
a-vārāham a-kesari
kṣaṇād vanam a-śārdūlam
ātta-cāpaś cakāra sa
//
alaṃ prahṛtya bhūpāla
sattveṣv anaparādhiṣu
itīva saḥ khagārāvair
nyaṣedhi vanarājibhiḥ
//
alaṃ prahṛtya bhū-pāla
sattveṣv an-aparādhiṣu
iti iva saḥ khaga-ārāvair
nyaṣedhi vana-rājibhiḥ
//
asevanta samīrās tam
anastamṛgayāśramam
surataśrāntaśabarī
kabarīmālyacumbinaḥ
//
asevanta samīrās tam
an-asta-mṛgayā-śramam
surata-śrānta-śabarī
kabarī-mālya-cumbinaḥ
//
sacivavarṇanam
saciva-varṇanam
athendracāpalalitaṃ
sañcarantam itas tataḥ
amandamṛgayāsaṅgaḥ
saḥ kuraṅgam alokata
//
atha indra-cāpa-lalitaṃ
sañcarantam itas tataḥ
a-manda-mṛgayā-āsaṅgaḥ
saḥ kuraṅgam alokata
//
so 'pi taṃ valitagrīvaḥ
kṣaṇaṃ sthitvā dadarśa ca
nirantaralatāpuñjaṃ
vindhyakuñjaṃ viveśa ca
//
so 'pi taṃ valita-grīvaḥ
kṣaṇaṃ sthitvā dadarśa ca
nirantara-latā-puñjaṃ
vindhya-kuñjaṃ viveśa ca
//
tatas turagam utsṛjya
visṛjyānuplavān api
tam anviyāya sāraṅgaṃ
sāraṅgāyatalocanaḥ
//
tatas turagam utsṛjya
visṛjya anuplavān api
tam anviyāya sāraṅgaṃ
sāraṅga-āyata-locanaḥ
//
devo ramāṅgadenātha
saḥ śriyevānvagamyata
chāyā nivartate jātu
na tu tasyaiṣa bhūpateḥ
//
devo ramāṅgadena atha
saḥ śriya īva anvagamyata
chāyā nivartate jātu
na tu tasya eṣa bhū-pateḥ
//
mṛgānusārī vicarann
āttacāpo vane vane
līlāṃ kirātaveṣasya
saḥ prapede pinākinaḥ
//
mṛga-anusārī vicarann
ātta-cāpo vane vane
līlāṃ kirāta-veṣasya
saḥ prapede pinākinaḥ
//
dūrād eva sa tenātha
śaravyatvam anīyata
svanāmadheyasya cihnasya
hemapuṅkhasya patriṇaḥ
//
dūrād eva sa tena atha
śaravyatvam anīyata
sva-nāma-dheyasya cihnasya
hema-puṅkhasya patriṇaḥ
//
śilābhedakṣamenāpi
kim api ślathamuṣṭinā
abhūd viddhaḥ saḥ sāraṅgas
tena tvaci ca marmaṇi
//
śilā-bheda-kṣamena api
kim api ślatha-muṣṭinā
abhūd viddhaḥ saḥ sāraṅgas
tena tvaci ca marmaṇi
//
VAR 2.40a: {śilābheda#\lem \ed; sirābheda \em?}
saḥ śarāpātabhītena
manaso 'py atiraṃhasā
atidūraṃ kuraṅgeṇa
ninye rāma ivāparaḥ
//
saḥ śara-āpāta-bhītena
manaso 'py atiraṃhasā
atidūraṃ kuraṅgeṇa
ninye rāma iva aparaḥ
//
tena vindhyāṭavīmadhye
dhāvan nīrandhravīrudhi
utpatann utpatann eva
sa kevalam alakṣyata
//
tena vindhya-aṭavī-madhye
dhāvan nīrandhra-vīrudhi
utpatann utpatann eva
sa kevalam alakṣyata
//
dṛśā vanasthalīḥ kurvan
vikīrṇendīvarā iva
javād dūram atikrāntaṃ
taṃ kṣitīśas tadaikṣata
//
dṛśā vana-sthalīḥ kurvan
vikīrṇa-indīvarā iva
javād dūram atikrāntaṃ
taṃ kṣitīśas tadā aikṣata
//
tatas tirohite tasminn
asamāptakutūhalaḥ
svabāṇa iva sa prāpa
pṛthivīṃ durvilakṣatām
//
tatas tirohite tasminn
a-samāpta-kutūhalaḥ
sva-bāṇa iva sa prāpa
pṛthivīṃ durvilakṣatām
//
daśanajyotsnayā kurvan
latāḥ stabakitā iva
iti pārśvagataṃ smitvā
sa jagāda ramāṅgadam
//
daśana-jyotsnayā kurvan
latāḥ stabakitā iva
iti pārśva-gataṃ smitvā
sa jagāda ramāṅgadam
//
VAR 2.45a: {#jyotsnayā\lem \em; #jotsnayā \ed}
ramāṅgadāya mṛgavarṇanam
ramāṅgadāya mṛga-varṇanam
ayaṃ tulitapaulomī
kāntakāmukavigrahaḥ
mṛgo dṛggocaraṃ kaccit
gatas tava ramāṅgada!
//
ayaṃ tulita-paulomī
kānta-kāmuka-vigrahaḥ
mṛgo dṛg-gocaraṃ kac-cit
gatas tava ramāṅgada!
//
tadvadhūsvakaranyasta
citrapatralatāṅkitaḥ
asau vihārahariṇaḥ
kiṃ syād analasāratheḥ
//
tad-vadhū-sva-kara-nyasta
citra-patra-latā-aṅkitaḥ
asau vihāra-hariṇaḥ
kiṃ syād anala-sāratheḥ
//
api dṛṣṭā tvayaitasya
kaṇṭhe kanakaśṛṅkhalā?
churitasyendracāpena
meghasyeva taḍillatā
//
api dṛṣṭā tvaya aitasya
kaṇṭhe kanaka-śṛṅkhalā?
churitasya indra-cāpena
meghasya iva taḍil-latā
//
mṛgajātir apūrveyaṃ
sarvathā vasudhātale
sambhavaty amarādrau vā
bhuvane vā phaṇābhṛtām
//
mṛga-jātir a-pūrva īyaṃ
sarvathā vasudhā-tale
sambhavaty amara-adrau vā
bhuvane vā phaṇā-bhṛtām
//
asyākhaṇḍalakodaṇḍa
kānti carmātipāvanam
gajapṛṣṭhe nidhāsyāmi
mahāsamaraparvasu
//
asyā akhaṇḍala-kodaṇḍa
kānti carma ati-pāvanam
gaja-pṛṣṭhe nidhāsyāmi
mahā-samara-parvasu
//
yan nimajjati maccetaḥ
kutūhalarasormiṣu
mārgam anveṣṭum etasya
tad ehi prayatāvahe
//
yan nimajjati mac-cetaḥ
kutūhala-rasa-ūrmiṣu
mārgam anveṣṭum etasya
tad ehi prayatāvahe
//
ity uktvā virate tasmin
paramāramahībhṛti
ūce ramāṅgadenaivam
avāpyāvasaraṃ vacaḥ
//
ity uktvā virate tasmin
paramāra-mahī-bhṛti
ūce ramāṅgadena evam
avāpya avasaraṃ vacaḥ
//
ramāṅgadakṛto mṛgānusaraṇaniṣedhaḥ
ramāṅgada-kṛto mṛga-anusaraṇa-niṣedhaḥ
krudhevādhijyacāpena
varṇasaṅkaradarśinā
tvayaiṣa citrasāraṅgo
deva dūram anudruta
//
krudha īva adhijya-cāpena
varṇa-saṅkara-darśinā
tvaya aiṣa citra-sāraṅgo
deva dūram anudruta
//
aśūnyāḥ suragandharva
siddhavidyādharoragaiḥ
imā navanavāścarya
nidhayo vindhyabhūmayaḥ
//
a-śūnyāḥ sura-gandharva
siddha-vidyādhara-uragaiḥ
imā nava-nava-āścarya
nidhayo vindhya-bhūmayaḥ
//
viramātyādaraḥ ko 'yaṃ
kuraṅgānveṣaṇe tava
na dhāvanty arthariktāsu
kriyāsu tvādṛśāṃ dhiyaḥ
//
virama atyādaraḥ ko 'yaṃ
kuraṅga-anveṣaṇe tava
na dhāvanty artha-riktāsu
kriyāsu tvādṛśāṃ dhiyaḥ
//
mṛgayāsaktacittasya
tavātra vicariṣyataḥ
pathi locanayor eṣa
puno 'py āpatiṣyati
//
mṛgayā-āsakta-cittasya
tava atra vicariṣyataḥ
pathi locanayor eṣa
puno 'py āpatiṣyati
//
śaraḥ saṃhriyatām eṣa
dhanur apy avatāryatām
śeṣā ca svastimaty astu
deva śvāpadasantatiḥ
//
śaraḥ saṃhriyatām eṣa
dhanur apy avatāryatām
śeṣā ca svastimaty astu
deva śvāpada-santatiḥ
//
daśā dinasya tīvreyaṃ
yad ayaṃ bhagavān raviḥ
kṛṣṇasyorasi puṣṇāti
nabhasaḥ kaustubhaśriyam
//
daśā dinasya tīvra īyaṃ
yad ayaṃ bhagavān raviḥ
kṛṣṇasya urasi puṣṇāti
nabhasaḥ kaustubha-śriyam
//
nihateṣu tvayā deva
sattveṣu vyathitā iva
etā vahanti santāpam
atīvāraṇyabhūmayaḥ
//
nihateṣu tvayā deva
sattveṣu vyathitā iva
etā vahanti santāpam
atīva araṇya-bhūmayaḥ
//
amībhir bālavānīra
viṭapeṣv agataklamaiḥ
kapiñjalair itaḥ paśya
sahasaiva nilīyate
//
amībhir bāla-vānīra
viṭapeṣv a-gata-klamaiḥ
kapiñjalair itaḥ paśya
sahasa aiva nilīyate
//
arkāṃśuglapitair
ebhir ito 'py ālikhitair iva
rājajambūnikuñjeṣu
paśya puṃskokilaiḥ sthitam
//
arka-aṃśu-glapitair
ebhir ito 'py ālikhitair iva
rāja-jambū-nikuñjeṣu
paśya puṃs-kokilaiḥ sthitam
//
āhlādahetuḥ snigdheyam
ito vanyena dantinā
paśya nīpataroś chāyā
savaśena niṣevyate
//
āhlāda-hetuḥ snigdha īyam
ito vanyena dantinā
paśya nīpa-taroś chāyā
sa-vaśena niṣevyate
//
navāmbudharanīlo 'yaṃ
dāvadhūmalatodgamaḥ
nīlakaṇṭhair itas tarṣāt
sotkaṇṭhair avalokyate
//
nava-ambu-dhara-nīlo 'yaṃ
dāva-dhūma-latā-udgamaḥ
nīla-kaṇṭhair itas tarṣāt
sa-utkaṇṭhair avalokyate
//
anayā vidrumastamba
bhaṅgapiṅgalayā dṛśā
itaḥ palvalapaṅkānto
vyaktim abhyeti sairibhaḥ
//
anayā vidruma-stamba
bhaṅga-piṅgalayā dṛśā
itaḥ palvala-paṅka-anto
vyaktim abhyeti sairibhaḥ
//
VAR 2.64c: {#paṅka#\lem \em; #paṅkta# \ed}
kaṭhorātapataptasya
rājahaṃsasya samprati
narendra nalinīpatram
ātapatrībhavaty adaḥ
//
kaṭhora-ātapa-taptasya
rājahaṃsasya samprati
nara-indra nalinī-patram
ātapatrībhavaty adaḥ
//
mukham aśvarajachanna
kapolaphalakadyuti
deva danturayanty ete
tavāpi svedabindavaḥ
//
mukham aśva-raja-channa
kapola-phalaka-dyuti
deva danturayanty ete
tava api sveda-bindavaḥ
//
tad atra kusumasmere
niḥsvanatsamadālini
vinīyatāṃ latākuñje
tvayaiṣa mṛgayāśramaḥ
//
tad atra kusuma-smere
niḥsvanat-sa-mada-ālini
vinīyatāṃ latā-kuñje
tvaya aiṣa mṛgayā-śramaḥ
//
api svacchajalā deva
kalahaṃsāṅkasaikatā
varāhotkhātamṛtsneyaṃ
puraḥ puṣkariṇī tava
//
api svaccha-jalā deva
kalahaṃsa-aṅka-saikatā
varāha-utkhāta-mṛtsna īyaṃ
puraḥ puṣkariṇī tava
//
tvām ivārkakaraklāntam
ākārayitum etayā
ayam ādhūtakahlāra
kalikaḥ preṣito 'nilaḥ
//
tvām iva arka-kara-klāntam
ākārayitum etayā
ayam ādhūta-kahlāra
kalikaḥ preṣito 'nilaḥ
//
latāpuṣpotkaraiḥ kīrṇo
mārgo 'yam avagāhyatām
ito vanyebhamuktābhir
imāḥ śarkarilā bhuvaḥ
//
latā-puṣpa-utkaraiḥ kīrṇo
mārgo 'yam avagāhyatām
ito vanya-ibha-muktābhir
imāḥ śarkarilā bhuvaḥ
//
ity ukte masṛṇaṃ tena
nṛpasya padam ādadhe
smitaṃ sarasvatīratna
paryaṅke dantavāsasi
//
ity ukte masṛṇaṃ tena
nṛpasya padam ādadhe
smitaṃ sarasvatī-ratna
paryaṅke danta-vāsasi
//
yaśobhaṭopadiṣṭena
gatvā kiñcid ivādhvanā
prāpa puṣkariṇītīram
avantitilako 'tha saḥ
//
yaśobhaṭa-upadiṣṭena
gatvā kiñ-cid iva adhvanā
prāpa puṣkariṇī-tīram
avanti-tilako 'tha saḥ
//
karād anucaras tasya
sāndrasvedajalāṅguleḥ
madhur manobhavasyeva
saśaraṃ cāpam ādade
//
karād anucaras tasya
sāndra-sveda-jala-aṅguleḥ
madhur manobhavasya iva
sa-śaraṃ cāpam ādade
//
atha snānādivarṇanam
atha snāna-ādi-varṇanam
tataḥ snānecchayā spṛṣṭo
visṛṣṭaśyāmakañcukaḥ
sa reje meghanirmuktaḥ
paryāpta iva candramaḥ
//
tataḥ snāna-icchayā spṛṣṭo
visṛṣṭa-śyāma-kañcukaḥ
sa reje megha-nirmuktaḥ
paryāpta iva candramaḥ
//
pramṛṣtamṛgayāreṇu
tanmukhaṃ pārśvavartinā
ruruce mārutākṣipta
parāgam iva paṅkajam
//
pramṛṣta-mṛgayā-reṇu
tan-mukhaṃ pārśva-vartinā
ruruce māruta-ākṣipta
parāgam iva paṅkajam
//
nisargalalitā tasya
vimuktālaṅkṛtis tanuḥ
lateva pārijātasya
paryastastabakābhavat
//
nisarga-lalitā tasya
vimukta-alaṅkṛtis tanuḥ
lata īva pārijātasya
paryasta-stabaka ābhavat
//
svedanunnāṅgavarṇasya
sarasīm avagāhataḥ
vanyasyevābhavat tasya
śrīḥ paryantavisarpiṇī
//
sveda-nunna-aṅga-varṇasya
sarasīm avagāhataḥ
vanyasya iva abhavat tasya
śrīḥ paryanta-visarpiṇī
//
Only in K; ed. reads: svedabhinnāṅgarāgaḥ sa sarasīṃ tām agāhata | madasiktataṭāghātadhūlir vanya iva dvipaḥ}
sa tasyāṃ dūravikṣipta
vihagaśreṇimekhalaḥ
vijahāra yathākāmaṃ
vilāsakusumāyudhaḥ
//
sa tasyāṃ dūra-vikṣipta
vihaga-śreṇi-mekhalaḥ
vijahāra yathā-kāmaṃ
vilāsa-kusumāyudhaḥ
//
uvāha visphurannāla
kaṇṭakacchadmanāpi sā
tadaṅgayaṣṭisparśena
romañcam iva padminī
//
uvāha visphuran-nāla
kaṇṭaka-cchadmana āpi sā
tad-aṅga-yaṣṭi-sparśena
romañcam iva padminī
//
tatas taraṅganirdhautam
adhyāsya sa śilātalam
yaśaḥsnapitadiksīmā
devaḥ sasnau yathāvidhi
//
tatas taraṅga-nirdhautam
adhyāsya sa śilā-talam
yaśaḥ-snapita-dik-sīmā
devaḥ sasnau yathā-vidhi
//
tasyā-viralamattāli
niḥsvanacchadmanā vane
agīyateva devasya
latābhiḥ snānakautukam
//
tasya a-virala-matta-ali
niḥsvanac-chadmanā vane
agīyata iva devasya
latābhiḥ snāna-kautukam
//
VAR 2.81d: {#kautukam\lem \k; #maṅgalam \ed}
so dūrodastaparyasta
sapuṣpasalilāñjaliḥ
jagattamo'pahaṃ jyotis
trayīmayam upasthitaḥ
//
so dūra-udasta-paryasta
sa-puṣpa-salila-añjaliḥ
jagat-tamo-'pahaṃ jyotis
trayī-mayam upasthitaḥ
//
tam ānarca sa rājendur
maulau yasyendulekhayā
kriyate svardhunībāla
mṛṇālaśakalabhramaḥ
//
tam ānarca sa rāja-indur
maulau yasya indu-lekhayā
kriyate svar-dhunī-bāla
mṛṇāla-śakala-bhramaḥ
//
dhanyā hi tā vanalatā
yatphalāny ajahāra sa
kāryataḥ sadṛśī tāsāṃ
samudraraśanā mahī
//
dhanyā hi tā vana-latā
yat-phalāny ajahāra sa
kāryataḥ sadṛśī tāsāṃ
samudra-raśanā mahī
//
nipīya nikhilavyakta
rājacihnena pāṇinā
upāspṛśat sa cāmbhoja
kiñjalkakapiśaṃ payaḥ
//
nipīya nikhila-vyakta
rāja-cihnena pāṇinā
upāspṛśat sa ca ambhoja
kiñjalka-kapiśaṃ payaḥ
//
nīlātapatramitreṇa
patreṇāmbujinībhuvā
nivāritoṣṇaḥ saśrīkaṃ
latākuñjaṃ jagāma sa
//
nīla-ātapatra-mitreṇa
patreṇa ambujinī-bhuvā
nivārita-uṣṇaḥ sa-śrīkaṃ
latā-kuñjaṃ jagāma sa
//
saparāge viśaśrāma
kusumaprastare ca sa
lakṣmīkucāṅgarāgeṇa
bhinne śeṣa ivācyutaḥ
//
sa-parāge viśaśrāma
kusuma-prastare ca sa
lakṣmī-kuca-aṅga-rāgeṇa
bhinne śeṣa iva acyutaḥ
//
ramāṅgado 'pi nirvartya
tvarayā kiṃ cid āhnikam
avāptasevāvasaraḥ
paryupāsta viśāmpatim
//
ramāṅgado 'pi nirvartya
tvarayā kiṃ cid āhnikam
avāpta-seva-avasaraḥ
paryupāsta viśām-patim
//
so bhṛṅgadhvaninā supto
vipañcīnādabandhunā
tamālapallavais tena
kiṃ cit kiṃ cid avījyata
//
so bhṛṅga-dhvaninā supto
vipañcī-nāda-bandhunā
tamāla-pallavais tena
kiṃ cit kiṃ cid avījyata
//
nidrāgṛhītanirmukta
locano 'tha jahāra sa
ghanachāyāvṛtavyakta
bhāsvato nabhasaḥ śriyam
//
nidrā-gṛhīta-nirmukta
locano 'tha jahāra sa
ghana-chāyā-āvṛta-vyakta
bhāsvato nabhasaḥ śriyam
//
pīnāṃsataṭasaṃśliṣṭa
puṣpakesaraśobhinā
uṣaḥsākalpakeneva
śayanīyam amucyate
//
pīna-aṃsa-taṭa-saṃśliṣṭa
puṣpa-kesara-śobhinā
uṣaḥ-sa-ākalpakena-iva
śayanīyam amucyate
//
punar mṛgayāvihāraḥ
punar mṛgayā-vihāraḥ
cakāra ca padaṃ citraḥ
sa mṛgas tasya cetasi
lagnaṃ hi kim api kvāpi
kṛcchrād ākṛṣyate manaḥ
//
cakāra ca padaṃ citraḥ
sa mṛgas tasya cetasi
lagnaṃ hi kim api kva api
kṛcchrād ākṛṣyate manaḥ
//
prasādahṛdyālaṅkārais
tena mūrtir abhūṣyata
atyujjvalaiḥ kavīndreṇa
kālidāsena vāg iva
//
prasāda-hṛdya-alaṅkārais
tena mūrtir abhūṣyata
atyujjvalaiḥ kavi-indreṇa
kālidāsena vāg iva
//
jagāhe sa mahāraṇyam
aṃsāsaktadhanurlataḥ
upoḍhaśaśabhṛllekhaḥ
sāyam abdhim ivāryamā
//
jagāhe sa mahā-araṇyam
aṃsa-āsakta-dhanur-lataḥ
upoḍha-śaśabhṛl-lekhaḥ
sāyam abdhim iva aryamā
//
tasmin kusumakirmīra
tale ca vicacāra sa
sphurannakṣatraśabale
nabhasīva niśākaraḥ
//
tasmin kusuma-kirmīra
tale ca vicacāra sa
sphuran-nakṣatra-śabale
nabhasi iva niśākaraḥ
//
mṛgānugamanirbandho
na jagāmāsya mandatām
maithilīramaṇasyeva
vipine pṛthivīpateḥ
//
mṛga-anugama-nirbandho
na jagāma asya mandatām
maithilī-ramaṇasya iva
vipine pṛthivī-pateḥ
//
niśātikramaṇam
niśā-atikramaṇam
tataḥ papāta jaladhau
virocanaphaṇāmaṇiḥ
dināher nīyamānasya
balātkāragarutmatā
//
tataḥ papāta jaladhau
virocana-phaṇā-maṇiḥ
dina-aher nīyamānasya
balāt-kāra-garutmatā
//
śanaiḥ śanair atha vyomni
mṛgāṅkaḥ padam ādadhe
saśaṅka iva bhūpālān
mṛgayāsaktacetasaḥ
//
śanaiḥ śanair atha vyomni
mṛga-aṅkaḥ padam ādadhe
sa-śaṅka iva bhū-pālān
mṛgayā-āsakta-cetasaḥ
//
ramāṅgadāstṛtasnigdha
pallavaprastare tataḥ
vane rājendunā ninye
tenendutilakā niśā
//
ramāṅgada-āstṛta-snigdha
pallava-prastare tataḥ
vane rāja-indunā ninye
tena indu-tilakā niśā
//
atha mukharakhagāpanītanidraḥ
kvacid api padmasarasy upāsya sandhyām
puno 'pi tam avekṣituṃ niśānte
nṛpatir iyeṣṭa mṛgaṃ mṛgendrakalpaḥ
//
atha mukhara-khaga-apanīta-nidraḥ
kva-cid api padma-sarasy upāsya sandhyām
puno 'pi tam avekṣituṃ niśā-ante
nṛpatir iyeṣṭa mṛgaṃ mṛga-indra-kalpaḥ
//
VAR 2.100c: {niśānte\lem \k; vanānte \ed}
pañcaikena smara iva śarān pāṇinā hemapuṅkhān
anyenorvīvijayi ca dhanuḥ sāhasāṅkaṃ dadhānaḥ
devaḥ sa atha vyavaharad ariṣu nyastapādaḥ pikālī
nīḍanyañcanniculanicayaśyāmalāsu sthalīṣu
//
pañca ekena smara iva śarān pāṇinā hema-puṅkhān
anyenā urvī-vijayi ca dhanuḥ sāhasa-aṅkaṃ dadhānaḥ
devaḥ sa atha vyavaharad ariṣu nyasta-pādaḥ pikālī
nīḍa-nyañcan-nicula-nicaya-śyāmalāsu sthalīṣu
//
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye citra-mṛgā1valokano nāma dvitīyaḥ sargaḥ
tritīyaḥ sargaḥ
atha bahu carato 'sya cāpapāṇeś
cakitavalanmṛgayūthavīkṣitasya
vanabhuvi sulabhaḥ pariśramo 'bhūn
na tu hariṇaḥ sa hṛtendracāpaśobhaḥ
//
atha bahu carato 'sya cāpa-pāṇeś
cakita-valan-mṛga-yūtha-vīkṣitasya
vana-bhuvi sulabhaḥ pariśramo 'bhūn
na tu hariṇaḥ sa hṛta-indra-cāpa-śobhaḥ
//
dhanuṣi tanubharaṃ nidhāya kiṃcit
taruṇatamālavane vinītakhedaḥ
mṛgarudhirakalaṅkitena devaḥ
samaviṣameṇa pathā puraḥ pratasthe
//
dhanuṣi tanu-bharaṃ nidhāya kiṃcit
taruṇa-tamāla-vane vinīta-khedaḥ
mṛga-rudhira-kalaṅkitena devaḥ
sama-viṣameṇa pathā puraḥ pratasthe
//
VAR 3.2c: {#kalaṅkitena\lem \k\b; #lavāṅkitena \ed}
vindhyakandarapraveśaḥ
vindhya-kandara-praveśaḥ
atha sa caṭulaṣaṭpadopagītaṃ
vanagajadānasugandhigandhavāham
parisaram abhinṛttanīlakaṇṭhaṃ
nyaviśata vindhyanagendrakandarasya
//
atha sa caṭula-ṣaṭpada-upagītaṃ
vana-gaja-dāna-sugandhi-gandha-vāham
parisaram abhinṛtta-nīlakaṇṭhaṃ
nyaviśata vindhya-naga-indra-kandarasya
//
caṭulakṛtakacagrahaḥ sa gacchan
vanalatayā parihāsalolayeva
narapatir avaśaḥ kṛtaḥ sa kāmaṃ
viyati mukhendum udañcayāṃ cakāra
//
caṭula-kṛta-kaca-grahaḥ sa gacchan
vana-latayā parihāsa-lolaya īva
nara-patir avaśaḥ kṛtaḥ sa kāmaṃ
viyati mukha-indum udañcayāṃ cakāra
//
VAR 3.4a: {caṭula#\lem \ed; catura# \ed}
namad avanipatiḥ patiḥ prajānām
ayi! capale nu vikṛṣyate kaceṣu
virama muhur itīva manyuguñjad
dhvanibhir asāv alibhir latābhyadhāyi
//
namad avani-patiḥ patiḥ prajānām
ayi! capale nu vikṛṣyate kaceṣu
virama muhur iti iva manyu-guñjad
dhvanibhir asāv alibhir lata ābhyadhāyi
//
VAR 3.5c: {manyu#\lem \conj; mañju# \ed}\var{guñjad\lem \k; mukta \ed}
katicidalinipītadhūpagandhān
anativilambiparārdhyamauliratnān
tvaritam atha ramāṅgado 'sya keśān
vipinalatāviṭapāntarāc cakarṣa
//
kati-cid-ali-nipīta-dhūpa-gandhān
an-ati-vilambi-parārdhya-mauli-ratnān
tvaritam atha ramāṅgado 'sya keśān
vipina-latā-viṭapa-antarāc cakarṣa
//
haṃsadarśanam
haṃsa-darśanam
nṛpatir atha tadonmukhaś carantaṃ
jhaṭiti sitacchadam ambare dadarśa
dadhatam adhigatāṃ kuto 'pi cañcvā
bisalatikām iva tārahāralekhām
//
nṛpatir atha tada ūnmukhaś carantaṃ
jhaṭiti sita-cchadam ambare dadarśa
dadhatam adhigatāṃ kuto 'pi cañcvā
bisa-latikām iva tāra-hāra-lekhām
//
vikasitakumudacchadāvadāte
tatanibhṛte patatāṃ tatī dadhānam
viracayitum upāyanaṃ nṛpendor
navaghaṭite iva dantapatralekhe
//
vikasita-kumuda-cchada-avadāte
tata-nibhṛte patatāṃ tatī dadhānam
viracayitum upāyanaṃ nṛpa-indor
nava-ghaṭite iva danta-patra-lekhe
//
citam atanu visarpatā samantāt
kiraṇalatānikareṇa hārayaṣṭeḥ
sitamaṇimayasūcinirmitasya
sthitam iva jaṅgamapañjarasya madhye
//
citam a-tanu visarpatā samantāt
kiraṇa-latā-nikareṇa hāra-yaṣṭeḥ
sita-maṇi-maya-sūci-nirmitasya
sthitam iva jaṅgama-pañjarasya madhye
//
taralamaṇirucāvṛtaṃ prakṛtyā
vidalitavidrumakandakāñcituṇḍam
praṇayanihitapādayāvakāṅkaṃ
kamalavanasthitilolayeva lakṣmyā
//
tarala-maṇi-rucā āvṛtaṃ prakṛtyā
vidalita-vidruma-kanda-kāñci-tuṇḍam
praṇaya-nihita-pāda-yāvaka-aṅkaṃ
kamala-vana-sthiti-lolaya īva lakṣmyā
//
caraṇayugatale vibhātakāla
sphuṭitajapākusumābhitāmrabhāsi
svayam iva nalinīvanaprasūteḥ
paricayataḥ kṛtakāntisaṃvibhāgam
//
caraṇa-yuga-tale vibhāta-kāla
sphuṭita-japā-kusuma-abhitāmra-bhāsi
svayam iva nalinī-vana-prasūteḥ
paricayataḥ kṛta-kānti-saṃvibhāgam
//
pratipadam atidīrghahārabhārāt
avanamadunnamayantam uttamāṅgam
śirasi nipatato nikāmam uṣṇān
ahimarucaḥ kiraṇān ivotkṣipantam
//
pratipadam atidīrgha-hāra-bhārāt
avanamad-unnamayantam uttamāṅgam
śirasi nipatato nikāmam uṣṇān
a-hima-rucaḥ kiraṇān iva utkṣipantam
//
vivṛtamukhadhṛtasya niṣpatadbhis
taralamaṇer aruṇasya kāntileśaiḥ
aviratam aravindavṛndapītān
madhupṛṣatān iva bhūyasodvamantam
//
vivṛta-mukha-dhṛtasya niṣpatadbhis
tarala-maṇer aruṇasya kānti-leśaiḥ
a-viratam aravinda-vṛnda-pītān
madhupṛṣatān iva bhūyasa ūdvamantam
//
parikhacitam ayatnapūritāśair
aviralamauktikadāmaraśmijālaiḥ
yaśa iva parabhūtabhṛtāṃ niruddhya
prasabham upāhṛtam ātmano yaśobhiḥ
//
parikhacitam a-yatna-pūrita-āśair
a-virala-mauktika-dāma-raśmi-jālaiḥ
yaśa iva para-bhūta-bhṛtāṃ niruddhya
prasabham upāhṛtam ātmano yaśobhiḥ
//
abhinavabisaśaṅkayāpahṛtya
sphaṭikamayīm asamakṣam akṣamālām
vihagam iva vimānahaṃsapaṅkter
vighaṭitam ekataraṃ caturmukhasya
//
abhinava-bisa-śaṅkaya āpahṛtya
sphaṭika-mayīm a-samakṣam akṣa-mālām
vihagam iva vimāna-haṃsa-paṅkter
vighaṭitam ekataraṃ caturmukhasya
//
cyutam iva sitacāmaraṃ maghoneḥ
śramajaḍavāravilāsinīkarāgrāt
apahṛtam iva lolapatrajālaṃ
surasaritaḥ pavanena puṇḍarīkam
//
cyutam iva sita-cāmaraṃ maghoneḥ
śrama-jaḍa-vāra-vilāsinī-kara-agrāt
apahṛtam iva lola-patra-jālaṃ
surasaritaḥ pavanena puṇḍarīkam
//
harahasitasitaṃ divāpi kānti
stabakam ivāpatitam sudhākarasya
api patitam ivāntarikṣapīlor
maghavadibhasya vilāsakarṇaśaṅkham
//
hara-hasita-sitaṃ diva āpi kānti
stabakam ivā apatitam sudhā-ākarasya
api patitam iva antarikṣa-pīlor
maghavad-ibhasya vilāsa-karṇa-śaṅkham
//
SYNTAX: kulakam
sa ca pariṇatalodhradhūliśuklas
taralam avantipateś cakāra cetaḥ
kisalayam iva bālacandanasya
stimitagatir malayācalendravātaḥ
//
sa ca pariṇata-lodhra-dhūli-śuklas
taralam avanti-pateś cakāra cetaḥ
kisalayam iva bāla-candanasya
stimita-gatir malaya-acala-indra-vātaḥ
//
nāyakavarṇanam
nāyaka-varṇanam
avadad atha vibuddhapuṇḍarīka
pratimam upāntacare nidhāya cakṣuḥ
daśanamaṇimayūkhabhinnavarṇāṃ
girim iti mālavarājapūrṇacandraḥ
//
avadad atha vibuddha-puṇḍarīka
pratimam upānta-care nidhāya cakṣuḥ
daśana-maṇi-mayūkha-bhinna-varṇāṃ
girim iti mālava-rāja-pūrṇa-candraḥ
//
surabhikusumacumbināvanamrām
alipaṭalena latām imāṃ vinā me
khagam amum upadarśayet ka evaṃ
gaganaramāpatipāñcajanyam anyaḥ
//
surabhi-kusuma-cumbina āvanamrām
ali-paṭalena latām imāṃ vinā me
khagam amum upadarśayet ka evaṃ
gagana-ramā-pati-pāñca-janyam anyaḥ
//
smaravarakarihastaśīkarāṇām
vidadhati rucayo navahāramauktikānām
vidadhati rucayo 'sya canncukoṭau
kavalitabālamṛṇālasūtralīlām
//
smara-vara-kari-hasta-śīkarāṇām
vidadhati rucayo nava-hāra-mauktikānām
vidadhati rucayo 'sya canncu-koṭau
kavalita-bāla-mṛṇāla-sūtra-līlām
//
ayi! kathaya sitacchadaḥ kva cāyaṃ
vananalinīpulināntabaddhavāsaḥ
avanipatikalatrakaṇṭhayogyaḥ
kva ca śaśibandhur anargha eṣa hāraḥ
//
ayi! kathaya sita-cchadaḥ kva cāyaṃ
vana-nalinī-pulina ānta-baddha-vāsaḥ
avani-pati-kalatra-kaṇṭha-yogyaḥ
kva ca śaśi-bandhur anargha eṣa hāraḥ
//
vanabhuvipatitaḥ kuto 'yam asyāṃ
katham ayam asya mukhātithitvam āptaḥ?
guruvibhavapadasya kasya vā syād
ayam iti me na paricchinatti cetaḥ
//
vana-bhuvi-patitaḥ kuto 'yam asyāṃ
katham ayam asya mukha-ātithitvam āptaḥ?
guru-vibhava-padasya kasya vā syād
ayam iti me na paricchinatti cetaḥ
//
ayam ucitataraḥ phaṇistriyo vā
kucakalaśāntaramartyayoṣito vā ?
niyatam udadhim udram īdṛśāni
kṣititalam ābharaṇāni na spṛśanti
//
ayam ucitataraḥ phaṇi-striyo vā
kuca-kalaśa-antara-martya-yoṣito vā ?
niyatam udadhim udram īdṛśāni
kṣiti-talam ābharaṇāni na spṛśanti
//
kim aparam anugamya eṣa haṃsaḥ
śramajaḍapakṣatirāvayor vanānte
ayi! yad ayam avāmanasya bhūmir
mukhadhṛtahāralataḥ kutūhalasy
//
kim aparam anugamya eṣa haṃsaḥ
śrama-jaḍa-pakṣa-tirāvayor vana-ante
ayi! yad ayam a-vāmanasya bhūmir
mukha-dhṛta-hāra-lataḥ kutūhalasy
//
ramāṅgadavākyam
ramāṅgada-vākyam
iti viratavacasy udīrya tasmin
kṛtini nṛpe paramāravaṃśaketau
sphuradadharavikīrṇadantakānti
prasaram idaṃ jagade ramāṅgadena
//
iti virata-vacasy udīrya tasmin
kṛtini nṛpe paramāra-vaṃśa-ketau
sphurad-adhara-vikīrṇa-danta-kānti
prasaram idaṃ jagade ramāṅgadena
//
jaḍarucir api rocate na kasmai
katham api dīrghaguṇena labdhasaṅgaḥ
naravara yad anena hāradāmnā
tava patagaḥ spṛhaṇīya eṣa jātaḥ
//
jaḍa-rucir api rocate na kasmai
katham api dīrgha-guṇena labdha-saṅgaḥ
nara-vara yad anena hāra-dāmnā
tava patagaḥ spṛhaṇīya eṣa jātaḥ
//
upavana iva sambhavaḥ kadācin
nṛpa ghaṭate vipine 'pi hārayaṣṭeḥ
yad asurasuranāgarājakanyā
iha viharanti nagendrakandareṣu
//
upavana iva sambhavaḥ kadācin
nṛpa ghaṭate vipine 'pi hāra-yaṣṭeḥ
yad asura-sura-nāga-rāja-kanyā
iha viharanti naga-indra-kandareṣu
//
śakunir ayam ito digantalagnair
anupamamauktikanirgatair mayūkhaiḥ
tava viracayatīva sūtrapātaṃ
sukṛtanidhāna! bhaviṣyataḥ śubhasya
//
śakunir ayam ito dig-anta-lagnair
an-upama-mauktika-nirgatair mayūkhaiḥ
tava viracayati iva sūtra-pātaṃ
sukṛta-nidhāna! bhaviṣyataḥ śubhasya
//
drutam ayam anugamyatām idānīm
anugamanena yato 'sya hāralābhaḥ
phalam adhikam ato 'pi naḥ kadācit
kim api bhaved ayam asya hetuḥ
//
drutam ayam anugamyatām idānīm
anugamanena yato 'sya hāra-lābhaḥ
phalam adhikam ato 'pi naḥ kadācit
kim api bhaved ayam asya hetuḥ
//
taruviṭapalatāntareṇa gacchan
bhuvam abhajan bahumuktameghavartmā
ayam atiguruhārabhārajātāṃ
śramajaḍatāmalam ātmano vyanakti
//
taru-viṭapa-latā-antareṇa gacchan
bhuvam abhajan bahu-mukta-megha-vartmā
ayam ati-guru-hāra-bhāra-jātāṃ
śrama-jaḍa-tāmalam ātmano vyanakti
//
nayanapatham ayaṃ yathā tavārāt
tvam api tathāsya sitacchadasya yātaḥ
avanitalamṛgāṅka! yad vanāntaś
cakitam ivāyam itas tataḥ prayāti
//
nayana-patham ayaṃ yathā tavā arāt
tvam api tatha āsya sita-cchadasya yātaḥ
avani-tala-mṛga-aṅka! yad vana-antaś
cakitam iva ayam itas tataḥ prayāti
//
niculavanam atītya vartate 'yam
purata imām ayam abjinīm upetaḥ
navajaladharaśaṅkayeva śaṅke
taruṇatamālavanādito nivṛttaḥ
//
nicula-vanam atītya vartate 'yam
purata imām ayam abjinīm upetaḥ
nava-jala-dhara-śaṅkaya īva śaṅke
taruṇa-tamāla-vana-ādito nivṛttaḥ
//
kisalayakalitāñjaliṃ tvarāvān
ayam upasarpati nīlasinduvāram
kṣaṇam ayam iha bālacūtamaulau
vicakilamālyavilāsam ādadhāti
//
kisalaya-kalita-añjaliṃ tvarāvān
ayam upasarpati nīla-sindu-vāram
kṣaṇam ayam iha bāla-cūta-maulau
vicakila-mālya-vilāsam ādadhāti
//
ayam abhinavakarṇikārayaṣṭiṃ
jhaṭiti ghanastabakastanīm upaiti
ayam aticapalo nisargaraktāṃ
sthalanalinīm avadhīrya deva! yātaḥ
//
ayam abhinava-karṇikā-āra-yaṣṭiṃ
jhaṭiti ghana-stabaka-stanīm upaiti
ayam aticapalo nisarga-raktāṃ
sthala-nalinīm avadhīrya deva! yātaḥ
//
ayam iha hi latām upaiti kaundīṃ
kusumavatīṃ navamādhavīṃ vilaṅghya
kvaṇadalivalayāsu nāsu tena
skhalitam itaḥ sahakāramañjarīṣu
//
ayam iha hi latām upaiti kaundīṃ
kusumavatīṃ nava-mādhavīṃ vilaṅghya
kvaṇad-ali-valayāsu nā asu tena
skhalitam itaḥ sahakāra-mañjarīṣu
//
abhisarati vanasthalīm ivaitāṃ
madanavatīmayamūḍhakāmilīlaḥ
sphuradatanuśilīmukhasya cāgre
vicarati karṇe ivāyam arjunasya
//
abhisarati vana-sthalīm iva etāṃ
madanavatī-maya-mūḍha-kāmi-līlaḥ
sphurad-atanu-śilīmukhasya ca agre
vicarati karṇe iva ayam arjunasya
//
śramam apaharatas tanūrmivātair
ayam atithir vanapalvalasya jātaḥ
tarutatiṣu tirohito 'yam etāsv
ayam aravindavanād ivojjihīte
//
śramam apaharatas tanu-ūrmi-vātair
ayam atithir vana-palvalasya jātaḥ
taru-tatiṣu tirohito 'yam etāsv
ayam aravinda-vanād iva ujjihīte
//
kurabakavanataḥ kadambarājiṃ
vrajati tato mucakundakānanāni
iti nagam avagāhate sahāras
tvam iva dhrtaklama eṣa rājahaṃsaḥ
//
kurabaka-vanataḥ kadamba-rājiṃ
vrajati tato mucakunda-kānanāni
iti nagam avagāhate sa-hāras
tvam iva dhrta-klama eṣa rājahaṃsaḥ
//
kuru vijayam ito mamārpya etad
dhanur adhunā sasuvarṇapuṅkhabāṇam
yad ayam itagatir gato 'tidūraṃ
jalapatagaḥ saha naḥ kutūhalena
//
kuru vijayam ito mama arpya etad
dhanur adhunā sa-suvarṇa-puṅkha-bāṇam
yad ayam ita-gatir gato 'tidūraṃ
jala-patagaḥ saha naḥ kutūhalena
//
haṃsānugamanam
haṃsa-anugamanam
iti kathayati cāpam arpayitvā
samam iṣubhiḥ sa ramāṅgade narendras
patagam anu tam āttahāraṃ
harati na kaṃ navavastusaṃprayogaḥ
//
iti kathayati cāpam arpayitvā
samam iṣubhiḥ sa ramāṅgade nara-indras
patagam anu tam āttahāraṃ
harati na kaṃ nava-vastu-saṃprayogaḥ
//
ṛju tam atha vihāyasā vrajantam
rabhasavaśād anugacchato nṛpasya
samajani bhṛśam āyato 'sya panthās
taruviṭapāvaṭavarjanena vakraḥ
//
ṛju tam atha vihāyasā vrajantam
rabhasa-vaśād anugacchato nṛpasya
samajani bhṛśam āyato 'sya panthās
taru-viṭapa-avaṭa-varjanena vakraḥ
//
nṛpatir anuyayau vane vihaṅgaṃ
nṛpatim abhi praṇayī ramāṅgado 'pi
śrutam iva viśadaṃ śucir vivekaḥ
kṛtini vivekam ivāntaraḥ prasādaḥ
//
nṛ-patir anuyayau vane vihaṅgaṃ
nṛpatim abhi praṇayī ramāṅgado 'pi
śrutam iva viśadaṃ śucir vivekaḥ
kṛtini vivekam iva antaraḥ prasādaḥ
//
atha kamalasarastaraṅgadolā
calayavilolarathāṅganāmayugmam
madakalakalahaṃsanādakṛṣṭaḥ
śramaviveśaḥ saḥ sitacchadaḥ prapede
//
atha kamala-saras-taraṅga-dolā
calaya-vilola-rathāṅganāma-yugmam
mada-kala-kalahaṃsa-nāda-kṛṣṭaḥ
śrama-viveśaḥ saḥ sita-cchadaḥ prapede
//
vilulitakabarīkalāpamālyā
mṛdunavaśaivalamekhalā vahantyaḥ
ratiraṇam avasāya yatra nityaṃ
saha ramaṇair amarāṅganā ramante
//
vilulita-kabarī-kalāpa-mālyā
mṛdu-nava-śaivala-mekhalā vahantyaḥ
rati-raṇam avasāya yatra nityaṃ
saha ramaṇair amara-aṅganā ramante
//
salilagatadhiyātha tena dūrāt
sa gurur amucyata niḥsahena hāraḥ
jaḍahṛtahṛdayāḥ kiyac ciraṃ vā
guṇamahatām iha bhāram udvahanti
//
salila-gata-dhiya ātha tena dūrāt
sa gurur amucyata niḥsahena hāraḥ
jaḍa-hṛta-hṛdayāḥ kiyac ciraṃ vā
guṇa-mahatām iha bhāram udvahanti
//
sa ca vitatamarīcicañculekho
vigalitahāralatāmiṣeṇa haṃsaḥ
pariṇatabisakāṇḍabhaṅgapītaṃ
paya iva vistṛtadhāram ujjagāra
//
sa ca vitata-marīci-cañcu-lekho
vigalita-hāra-latāmiṣeṇa haṃsaḥ
pariṇata-bisa-kāṇḍa-bhaṅga-pītaṃ
paya iva vistṛta-dhāram ujjagāra
//
atha kanakamṛṇālikāyugasya
dyutinicayena citaṃ visarpatādhaḥ
aśiśiramahaso visāriṇā khe
valayitam aṃśulatākadambakena
//
atha kanaka-mṛṇālikā-yugasya
dyuti-nicayena citaṃ visarpata ādhaḥ
a-śiśira-mahaso visāriṇā khe
valayitam aṃśu-latā-kadambakena
//
taṭabhuvi tam apaśyad āpatantaṃ
patir avane ravataṃsitāyatākṣaḥ
sitam abhinavahemadaṇḍaśobhi
sphaṭikaśalākam ivātapatram aindram
//
taṭa-bhuvi tam apaśyad āpatantaṃ
patir avane rava-taṃsita-āyata-akṣaḥ
sitam abhinava-hema-daṇḍa-śobhi
sphaṭika-śalākam ivā atapatram aindram
//
SYNTAX: sandānitakam
sarasi dhavalite tataḥ samantād
amṛtamarīciruceva tasya kāntyā
vyadhita balavatī viyogapīḍā
padam apade hṛdayeṣu cakranāmnām
//
sarasi dhavalite tataḥ samantād
amṛta-marīci-ruca īva tasya kāntyā
vyadhita balavatī viyoga-pīḍā
padam apade hṛdayeṣu cakra-nāmnām
//
ativitataguṇaikadhāmni tasmin
vidhuram adhaḥpatite viśuddhibhāji
katham api vasudhādhipaḥ pramodaṃ
jhaṭiti jagāma guṇiṣv amatsaro hi
//
ativitata-guṇa-eka-dhāmni tasmin
vidhuram adhaḥ-patite viśuddhi-bhāji
katham api vasudhā-adhipaḥ pramodaṃ
jhaṭiti jagāma guṇiṣv amatsaro hi
//
atha nabhasi piśaṅgasāndhyarāga
cchurita ivāmbaranimnagātaraṅgam
kiyad api sarasas taṭe sa gatvā
kamalarajaḥkapiśe dadarśa hāram
//
atha nabhasi piśaṅga-sāndhya-rāga
cchurita iva ambara-nimnag-ātaraṅgam
kiyad api sarasas taṭe sa gatvā
kamala-rajaḥ-kapiśe dadarśa hāram
//
sa ca sapadi ramāṅgadopanītaṃ
kanakasaroruhakāntinā kareṇa
nijayaśa iva mūrtam ādade taṃ
bhuvanatalābhayadānadīkṣitena
//
sa ca sapadi ramāṅgada-upanītaṃ
kanaka-saroruha-kāntinā kareṇa
nija-yaśa iva mūrtam ādade taṃ
bhuvana-tala-abhaya-dāna-dīkṣitena
//
sujanam iva guṇair upoḍhaśobhaṃ
śucitarabālamṛṇālasūtradīrghaiḥ
ahamahamikayā kṛtapraveśaṃ
taraṇikaraglapitair ivendupādaiḥ
//
sujanam iva guṇair upoḍha-śobhaṃ
śucitara-bāla-mṛṇāla-sūtra-dīrghaiḥ
aham-ahamikayā kṛta-praveśaṃ
taraṇi-kara-glapitair iva-indu-pādaiḥ
//
dadhatam aruṇam aṅgarāgaśeṣaṃ
kvacid api yaṣṭiṣu tāramauktikāsu
ghaṭitam iva navātapena kiṃcid
bahunavayā śaśalakṣmaṇas tviṣā ca
//
dadhatam aruṇam aṅga-rāga-śeṣaṃ
kva-cid api yaṣṭiṣu tāra-mauktikāsu
ghaṭitam iva nava-ātapena kiṃ-cid
bahu-navayā śaśalakṣmaṇas tviṣā ca
//
ativitataruciṃ vahantam antas
taralamaṇiṃ taruṇendragopaśr̆bham
aviralam asakṛnnivāsalagnaṃ
lalitavadhūhṛdayād ivānurāgam
//
ativitata-ruciṃ vahantam antas
tarala-maṇiṃ taruṇa-indragopa-śr̆bham
aviralam asakṛn-nivāsa-lagnaṃ
lalita-vadhū-hṛdayād iva anurāgam
//
katicid api latāntare dadhānaṃ
mṛgamadaliptatalāni mauktikāni
śabalajalalavair ivāttajanmāny
ayam aranadīyamunātither ghanasya
//
kati-cid api latā-antare dadhānaṃ
mṛga-mada-lipta-talāni mauktikāni
śabala-jala-lavair ivā atta-janmāny
ayam ara-nadī-yamunā-ātither ghanasya
//
anuguṇapadavīvinirgatāsu
pratilatam āyatamauktikaprabhāsu
rajanikaramarīcisūcidīrghair
bahubhir iva grathitaṃ mṛṇālasūtraiḥ
//
anuguṇa-padavī-vinirgatāsu
pratilatam āyata-mauktika-prabhāsu
rajani-kara-marīci-sūci-dīrghair
bahubhir iva grathitaṃ mṛṇālasūtraiḥ
//
atidṛḍham anuraktayā vitīrṇaṃ
mukharamahodadhimekhalāṃ vahantyā
urasi nihitabandhujīvam urvyā
vicakilamālyam iva svayaṃvarāya
//
atidṛḍham anuraktayā vitīrṇaṃ
mukhara-mahā-udadhi-mekhalāṃ vahantyā
urasi nihita-bandhu-jīvam urvyā
vicakila-mālyam iva svayaṃ-varāya
//
SYNTAX: kulakam
arucad atha kare sa tasya bibhrad
yuvatiradacchadakāntimadhyaratnam
kim api manasijena śāsanāṅkaḥ
prahitanijāyudhacitrapuṣpamudraḥ
//
arucad atha kare sa tasya bibhrad
yuvati-rada-cchada-kānti-madhya-ratnam
kim api manasijena śāsana-aṅkaḥ
prahita-nija-āyudha-citra-puṣpa-mudraḥ
//
śaśikararucā sa tena reje
mṛdukarapuṣkaravartinā narendraḥ
amarapuradhunīsamuddhṛtena
tridaśakarīva mṛṇālakandalena
//
śaśi-kara-rucā sa tena reje
mṛdu-kara-puṣkara-vartinā nara-indraḥ
amara-pura-dhunī-samuddhṛtena
tridaśa-kari īva mṛṇāla-kandalena
//
urasi narapateḥ pataṃś cakāśe
kanakaśilāvipule tadaṃśupūraḥ
akhilabhuvanakośarājalakṣmyā
nihita ivādhikam utkyā kaṭākṣaḥ
//
urasi nara-pateḥ pataṃś cakāśe
kanaka-śilā-vipule tad-aṃśu-pūraḥ
akhila-bhuvana-kośa-rāja-lakṣmyā
nihita iva adhikam utkyā kaṭa-akṣaḥ
//
VAR 3.62: {kaṭākṣaḥ\lem \em; kadākṣaḥ \ed}
vikṛtir udadhiśuktieṣu cyutānāṃ
dhruvam iyam indukalāsudhālavānām
jaladajalakaṇodbhaveṣu kāmaṃ
nivasati kāntir iyaṃ na mauktikeṣu
//
vikṛtir udadhi-śuktieṣu cyutānāṃ
dhruvam iyam indu-kalā-sudhā-lavānām
jalada-jala-kaṇa-udbhaveṣu kāmaṃ
nivasati kāntir iyaṃ na mauktikeṣu
//
na kim ayam uḍumaṇḍalāpavādaḥ
kumudavanāni puro 'sya na trapante
katham ayam avadhir na muktibhājām
iti tam avekṣya sa cintayāṃ cakāra
//
na kim ayam uḍu-maṇḍala-apavādaḥ
kumuda-vanāni puro 'sya na trapante
katham ayam avadhir na muktibhājām
iti tam avekṣya sa cintayāṃ cakāra
//
SYNTAX: sandānitakam
sphuradudaraniveśitendranīlāṃ
madajalarājim iva smaradvipasya
avanipatir apaśyad akṣarāṇāṃ
tatim atha hāramṛṇālikāntarāle
//
sphurad-udara-niveśita-indranīlāṃ
mada-jala-rājim iva smara-dvipasya
avani-patir apaśyad akṣarāṇāṃ
tatim atha hāra-mṛṇālikā-antarāle
//
abhinavalikhitām iva praśatiṃ
madanamahānṛpateḥ sa pārthivendraḥ
iti nibiḍakutūhalākulas tāṃ
lalitapadābharaṇām avācayac ca
//
abhinava-likhitām iva praśatiṃ
madana-mahā-nṛpateḥ sa pārthiva-indraḥ
iti nibiḍa-kutūhala-ākulas tāṃ
lalita-pada-ābharaṇām avācayac ca
//
``manasijavaravīravaijantyās
tribhuvanadurlabhavibhramaikabhūmeḥ
kucamukulavicitrapatravallī
paricita eṣa sadā śaśiprabhāyāḥ''
//
``manasija-vara-vīra-vaijantyās
tri-bhuvana-durlabha-vibhrama-eka-bhūmeḥ
kuca-mukula-vicitra-patra-vallī
paricita eṣa sadā śaśiprabhāyāḥ''
//
kim u vipulam imaṃ manuṣyalokaṃ
puram uta parvatapakṣaśātanasya
kim u yuvatir iyaṃ bhujaṅgabhartur
bhuvanam alaṅkurute śaśiprabheti
//
kim u vipulam imaṃ manuṣya-lokaṃ
puram uta parvata-pakṣa-śātanasya
kim u yuvatir iyaṃ bhujaṅga-bhartur
bhuvanam alaṅkurute śaśiprabha īti
//
vadati śaśimukhīm itas na dūre
taruṇavilepanabhinna eṣa hāraḥ
saritam iva vanāntare samīraḥ
sphutitasaroruhareṇunā piśaṅgaḥ
//
vadati śaśi-mukhīm itas na dūre
taruṇa-vilepana-bhinna eṣa hāraḥ
saritam iva vana-antare samīraḥ
sphutita-saroruha-reṇunā piśaṅgaḥ
//
kusumaśarasakhasya kasya cit kiṃ
samajani nākatalādhidevateyam
uta mukulitamanmathāvatāre
pathi vicare 'dhinākakanyakānām
//
kusumaśara-sakhasya kasya cit kiṃ
samajani nāka-tala-adhidevata īyam
uta mukulita-manmatha-avatāre
pathi vicare 'dhināka-kanyakānām
//
api kṛtanayanotsavena tanvī
taruṇasudhāmadhureṇa darśanena
mudam upajaned vane kim eṣā ?
mama śaradindukaleva kairavasya
//
api kṛta-nayana-utsavena tanvī
taruṇa-sudhā-madhureṇa darśanena
mudam upajaned vane kim eṣā ?
mama śarad-indu-kala īva kairavasya
//
iti kiyad api yāvad eva cintā
vaśam agamat sa manuṣyalokapālaḥ
dhanur api niculaṃ vidhāya tāvat
kusumaśaro 'sya babhūva pārśvavartī
//
iti kiyad api yāvad eva cintā
vaśam agamat sa manuṣya-loka-pālaḥ
dhanur api niculaṃ vidhāya tāvat
kusuma-śaro 'sya babhūva pārśvavartī
//
atha sambhramād anucareṇa
nihitatamālapallave
āsta tarukusumasaṃvalite
sarasaḥ saḥ saikataśilātale nṛpaḥ
//
atha sambhramād anucareṇa
nihita-tamāla-pallave
āsta taru-kusuma-saṃvalite
sarasaḥ saḥ saikata-śilā-tale nṛpaḥ
//
ālakṣya stanasakhyalakṣmaṇi tatas tasmin kuraṅgīdṛśo
muktādāmni karodarapraṇayitām āpte tuṣāratviṣi
vismṛtyā sahasā hṛtaṃ caturayā kroḍīkṛtaṃ cintayā
cetaḥ śrīnavasāhasāṅkanṛpater utkaṇṭhayākṛṣyata
//
ālakṣya stana-sakhya-lakṣmaṇi tatas tasmin kuraṅgī-dṛśo
muktā-dāmni kara-udara-praṇayitām āpte tuṣāra-tviṣi
vismṛtyā sahasā hṛtaṃ caturayā kroḍīkṛtaṃ cintayā
cetaḥ śrī-navasāhasāṅka-nṛpater utkaṇṭhayā ākṛṣyata
//
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā-hāra-lābho nāma tṛtīyaḥ sargaḥ
caturthaḥ sargaḥ
tataḥ saś cetasy avanīpatir dadhe
śaśiprabhālokamahotsavaspṛhām
upoḍharāgām udadhis taṭodare
navodgatāṃ vidrumakandalīm iva
//
tataḥ saś cetasy avanī-patir dadhe
śaśiprabhā-āloka-mahā-utsava-spṛhām
upoḍha-rāgām udadhis taṭa-udare
nava-udgatāṃ vidruma-kandalīm iva
//
śaśiprabhāśānalinīmṛṇālatām
upāgate mauktikadāmni sādaraḥ
tadāgate dūta iva nyaveśayat
sa darśitapremalave vilocane
//
śaśiprabhā-āśā-nalinī-mṛṇālatām
upāgate mauktika-dāmni sa-ādaraḥ
tad-āgate dūta iva nyaveśayat
sa darśita-prema-lave vilocane
//
punaḥ punaḥ ṣaṭpadarājimecakāṃ
tadindranīlākṣarapaṅktim aikṣata
sa tatkṣanān manmathajātavedasaṃ
tanīyasīṃ dhūmalatām ivodgatām
//
punaḥ punaḥ ṣaṭpada-rāji-mecakāṃ
tad-indranīla-akṣara-paṅktim aikṣata
sa tat-kṣanān manmatha-jātavedasaṃ
tanīyasīṃ dhūma-latām iva udgatām
//
sugandhihārād anulepanaṃ kare
samunmiṣatsvedalave vilumpati
asaṅgatāyā api dīrghacakṣuṣaḥ
payodharaspṛśam ivāsasāda sa
//
sugandhi-hārād anulepanaṃ kare
samunmiṣat-sveda-lave vilumpati
a-saṅgatāyā api dīrgha-cakṣuṣaḥ
payodhara-spṛśam ivā asasāda sa
//
tadīyanāmāṅkalipiṃ śanaiḥ śanaiḥ
salīlam āvartayituṃ pracakrame
parisphuratpallavapāṭalādharo
rahasyavidyām iva manmathasya sa
//
tadīya-nāma-aṅka-lipiṃ śanaiḥ śanaiḥ
sa-līlam āvartayituṃ pracakrame
parisphurat-pallava-pāṭala-adharo
rahasya-vidyām iva manmathasya sa
//
anekarūpālikhanapragalbhayā
sutīkṣṇayā vartikayeva cintayā
sas tām anāptekṣaṇasaṃstavāṃ purā
lilekha citte muhur anyathānyathā
//
aneka-rūpa-ālikhana-pragalbhayā
sutīkṣṇayā vartikaya īva cintayā
sas tām anāpta-īkṣaṇa-saṃstavāṃ purā
lilekha citte muhur anyatha ānyathā
//
anaṅgacaṇḍātapataptayos tadā
śaśiprabhāvibhramadarśanaṃ prati
dvayor abhūd utsukatā vanāntare
vilāsinas tasya ca kairavasya ca
//
anaṅga-caṇḍa-ātapa-taptayos tadā
śaśiprabhā-vibhrama-darśanaṃ prati
dvayor abhūd utsukatā vana-antare
vilāsinas tasya ca kairavasya ca
//
udagradigvāraṇahastahāriṇā
sa dakṣiṇena sphuratā ca bahunā
sthirīkṛtāśo manāsāpi durlabhām
adurlabhām indumukhīm amanyata
//
udagra-dig-vāraṇa-hasta-hāriṇā
sa dakṣiṇena sphuratā ca bahunā
sthirīkṛta-āśo manāsa āpi durlabhām
a-durlabhām indu-mukhīm amanyata
//
puro vimuñcannayane yadṛcchayā
nṛpas tamāladrumakānanodare
apaśyad atravāsare vilāsinīṃ
payodhamadhye śaśinaḥ kalām iva
//
puro vimuñcan-nayane yadṛcchayā
nṛpas tamāla-druma-kānana-udare
apaśyad atra-vāsare vilāsinīṃ
payodha-madhye śaśinaḥ kalām iva
//
nāyakavākyam
nāyaka-vākyam
athaiṣa dīrghā darśanārciṣaḥ kiran
mukhāmṛtāṃśoḥ kiraṇacchaṭā iva
nirīkṣya tām unmadahaṃsagāminīṃ
ramāṅgadaṃ sasmitam ity avocat
//
atha eṣa dīrghā darśana-arciṣaḥ kiran
mukha-amṛta-aṃśoḥ kiraṇa-cchaṭā iva
nirīkṣya tām unmada-haṃsa-gāminīṃ
ramāṅgadaṃ sa-smitam ity avocat
//
VAR 4.10d: {sasmitam\lem % K\tr\i; saspṛham \ed}
śanaiś carantī vipine tava sthitā
nitambinī kaccid iyaṃ dṛśaḥ pathi?
adhīratāṃ dakṣiṇamātariśvanā
lateva nītā masṛṇena mādhavī
//
śanaiś carantī vipine tava sthitā
nitambinī kac-cid iyaṃ dṛśaḥ pathi?
a-dhīratāṃ dakṣiṇa-mātariśvanā
lata īva nītā masṛṇena mādhavī
//
yutā sitābhaiḥ sumanobhir etayā
pariślatheyaṃ kabarī niyamyate
udastabhāsvatkarakāntayā śriyā
dinasya tārāśabaleva śarvarī
//
yutā sita-ābhaiḥ sumanobhir etayā
pariślatha īyaṃ kabarī niyamyate
udasta-bhāsvat-kara-kāntayā śriyā
dinasya tārā-śabala īva śarvarī
//
asatkaver vāg iva vītasauṣṭhavaṃ
niveśayantī padam avyavasthayā
asāv anekaskhalitaiḥ samākulā
vimucya mārgaṃ kim itaḥ pratiṣṭhate
//
asat-kaver vāg iva vīta-sauṣṭhavaṃ
niveśayantī padam avyavasthayā
asāv aneka-skhalitaiḥ samākulā
vimucya mārgaṃ kim itaḥ pratiṣṭhate
//
haṭhena netuṃ vaśatām ivātmano
mano'bhirāmāsu vilāsabhaṅgiṣu
dhṛtāṃśukā tābhir iyaṃ pade pade
latābhir ambhojamukhī niruddhyate
//
haṭhena netuṃ vaśatām ivā atmano
mano-'bhirāmāsu vilāsa-bhaṅgiṣu
dhṛta-aṃśukā tābhir iyaṃ pade pade
latābhir ambhoja-mukhī niruddhyate
//
vicinvatī kiṃ cid iveyam ādarād
apakṣamapātastimite vilocane
gate 'vataṃsotpalapatrabandhutām
itas tataḥ padmavane vimuñcati
//
vicinvatī kiṃ cid iva iyam ādarād
apakṣama-pāta-stimite vilocane
gate 'vataṃsa-utpala-patra-bandhutām
itas tataḥ padma-vane vimuñcati
//
mṛdu prayāntīyam animnanimnayoḥ
sitāṃśukā kām api kāntim aśnute
jale kalā iva pratibimbitaindavī
vanānilodañcadavāñcadūrmiṇi
//
mṛdu prayānti īyam animna-nimnayoḥ
sita-aṃśukā kām api kāntim aśnute
jale kalā iva pratibimbita-endavī
vana-anila-udañcad-avāñcad-ūrmiṇi
//
prasādam asmākam araṇyadurlabhair
vidhehi sālaktakapādatāḍanaiḥ
asāv aśokaiḥ kṣaṇam āśritaiḥ śramāt
itīva mattālirutena yācyate
//
prasādam asmākam araṇya-durlabhair
vidhehi sa-ālaktaka-pāda-tāḍanaiḥ
asāv aśokaiḥ kṣaṇam āśritaiḥ śramāt
iti iva matta-ali-rutena yācyate
//
abhedamūḍhastabakābhir āvṛtā
latābhir īṣal lulitālipaṅktibhiḥ
iyaṃ puro mārutanartitālakā
na lakṣyate vyaktam avāmanastanī
//
abheda-mūḍha-stabakābhir āvṛtā
latābhir īṣal lulita-ali-paṅktibhiḥ
iyaṃ puro māruta-nartita-alakā
na lakṣyate vyaktam a-vāmana-stanī
//
ṛju kvacit kvāpi anṛju pravartate
kvacit skhalaty uccaśilātale pathi
iyaṃ śanaiḥ śailanadīva ca kvacit
vinamravānīratalena gacchati
//
ṛju kva-cit kva-api anṛju pravartate
kva-cit skhalaty ucca-śilā-tale pathi
iyaṃ śanaiḥ śaila-nadi īva ca kva-cit
vinamra-vānīra-talena gacchati
//
sthite pariṣvajya sarojinīm imāṃ
vane ghane 'smin kusumonmadālini
prayāti sāsūyam iyaṃ kathaṃcana
svahastasīmantitamārgavīrudhi
//
sthite pariṣvajya sarojinīm imāṃ
vane ghane 'smin kusuma-unmada-alini
prayāti sāsūyam iyaṃ kathaṃ-cana
sva-hasta-sīmantita-mārga-vīrudhi
//
kvacit kvacit svedalavodgamo mukhe
samāhṛteyaṃ kabarī yathā tathā
sayaṃ ca kampaḥ kucayor vadhūr iyaṃ
ratiśramavyākuliteva lakṣyate
//
kva-cit kva-cit sveda-lava-udgamo mukhe
samāhṛta īyaṃ kabarī yathā tathā
sayaṃ ca kampaḥ kucayor vadhūr iyaṃ
rati-śrama-vyākulita īva lakṣyate
//
anena rūpātiśayena līlayā
viviktanepathyaparigraheṇa ca
araṇyasañcāraparā iyam ekikā
kutūhalaṃ me hṛdaye niṣiñcati
//
anena rūpa-atiśayena līlayā
vivikta-nepathya-parigraheṇa ca
araṇya-sañcāra-parā iyam ekikā
kutūhalaṃ me hṛdaye niṣiñcati
//
asau parādhīnatayāspadīkṛtā
na bālikā na pratibhāsate na mama
ayaṃ sphuratkāñcanapadmasodaraḥ
sacāmaro 'syāḥ kathamanyathā karaḥ
//
asau parādhīnatayā āspadīkṛtā
na bālikā na pratibhāsate na mama
ayaṃ sphurat-kāñcana-padma-sa-udaraḥ
sa-cāmaro 'syāḥ katham-anyathā karaḥ
//
iyaṃ kim u syād vanadevatāgatā ?
gatā dharāṃ vyomavadhūr iyaṃ kim u ?
avekṣituṃ hāram iheyam āgatā
śaśiprabhāvāravilāsinī kim u ?
//
iyaṃ kim u syād vana-devatā āgatā ?
gatā dharāṃ vyoma-vadhūr iyaṃ kim u ?
avekṣituṃ hāram iha iyam āgatā
śaśiprabhā-vāra-vilāsinī kim u ?
//
itaḥ saś citrākṛtir īkṣato mṛgaḥ
sitacchadādāptam ito vibhūṣaṇam
itaś ca dṛṣṭeyam iti sprasūyate
prasaktam āścaryam iyaṃ vanasthalī
//
itaḥ saś citra-ākṛtir īkṣato mṛgaḥ
sita-cchadād-āptam ito vibhūṣaṇam
itaś ca dṛṣṭa īyam iti sprasūyate
prasaktam āścaryam iyaṃ vana-sthalī
//
pāṭalāyā nāyakadarśanam
pāṭalāyā nāyaka-darśanam
iti prakṛtyā madhuroktir uktavān
tayāyatākṣyā dadṛśe viśāmpatiḥ
tamālapatrāpihite śilātale
kumudvatīkānta ivāmbare sthitaḥ
//
iti prakṛtyā madhura-uktir uktavān
tayā āyata-akṣyā dadṛśe viśāmpatiḥ
tamāla-patra-apihite śilā-tale
kumudvatī-kānta iva ambare sthitaḥ
//
tatas tadālokanakautukena sā
sthitā nimeṣojjhitapakṣmalekṣaṇam
vinidrasatkesarapaṅkajā babhau
vane nivātastimiteva padminī
//
tatas tad-ālokana-kautukena sā
sthitā nimeṣa-ujjhita-pakṣmala-īkṣaṇam
vinidra-satkesara-paṅkajā babhau
vane nivāta-stimita īva padminī
//
pāṭalāyāḥ svagatam
pāṭalāyāḥ svagatam
acintayat seti ca pāṭalādharaḥ
sitāravindacchadadīrghalocanaḥ
mukhaṃ sudhādīdhitisundaraṃ dadhan
vane gataḥ ko 'yam anaṅgavibhramaḥ
//
acintayat sa īti ca pāṭalādharaḥ
sita-aravinda-cchada-dīrgha-locanaḥ
mukhaṃ sudhā-dīdhiti-sundaraṃ dadhan
vane gataḥ ko 'yam anaṅga-vibhramaḥ
//
vyanakti kalyāṇamayīyam ākṛtir
mahīyasīmasya mahānubhavatām
asatyam etāsu rucā vitanvatī
latāsu kārtasvarapallavodgamam
//
vyanakti kalyāṇa-mayīyam ākṛtir
mahīya-sīmasya mahā-anubhavatām
asatyam etāsu rucā vitanvatī
latāsu kārtasvara-pallava-udgamam
//
bhujena citrāṅgadaratnaśobhinā
satārahāreṇa bhujāntareṇa ca
vadaty ayaṃ madhyamalokapālatāṃ
parārdhyacūḍāmaṇinā ca maulinā
//
bhujena citra-aṅgada-ratna-śobhinā
sa-tāra-hāreṇa bhuja-antareṇa ca
vadaty ayaṃ madhyama-lokapālatāṃ
para-ardhya-cūḍāmaṇinā ca maulinā
//
anātapatro 'yam atra lakṣyate
sitātapatrair iva sarvato vṛtaḥ
acāmaro 'py eṣa sateva vījyate
vilāsavālavyajanena ko 'pi ayam
//
anātapatro 'yam atra lakṣyate
sita-ātapatrair iva sarvato vṛtaḥ
acāmaro 'py eṣa sata īva vījyate
vilāsa-vālavyajanena ko 'pi ayam
//
priyā iyam ārūḍhaguṇā suvaṃśabhūr
na cāntikaṃ cāpalatāsya muñcati
ime pṛṣatkā api pārthivaśriyo
vilāsakarṇotpalapallavā iva
//
priyā iyam ārūḍha-guṇā suvaṃśa-bhūr
na ca antikaṃ cāpalata āsya muñcati
ime pṛṣatkā api pārthiva-śriyo
vilāsa-karṇa-utpala-pallavā iva
//
itaḥ śilotsaṅgatale niṣeduṣā
divaścyuteneva kuraṅgalakṣmaṇā
adhas taruṇām amunā vinīyate
kṣaṇaṃ mṛgavyopanataḥ pariśramaḥ
//
itaḥ śilā-utsaṅga-tale niṣeduṣā
divaś-cyutena iva kuraṅga-lakṣmaṇā
adhas taruṇām amunā vinīyate
kṣaṇaṃ mṛgavya-upanataḥ pariśramaḥ
//
ayaṃ sa na syān navasāhasāṅka ity
anaṅgalīlāsu kṛtī bhuvaḥpatiḥ
sa yena mukto nijanāmalāñchitaḥ
śaśiprabhākelikuraṅgake śaraḥ
//
ayaṃ sa na syān nava-sāhasa-aṅka ity
anaṅga-līlāsu kṛtī bhuvaḥ-patiḥ
sa yena mukto nija-nāma-lāñchitaḥ
śaśiprabhā-keli-kuraṅgake śaraḥ
//
ayaṃ sa no hāra ivāsya dṛśyate
karodare pallavapāṭalatviṣi
itaḥ kim etasya na saikate saḥ kiṃ
sitacchado locanagocaraṃ gataḥ
//
ayaṃ sa na u hāra iva asya dṛśyate
karodare pallava-pāṭalatviṣi
itaḥ kim etasya na saikate saḥ kiṃ
sita-cchado locana-gocaraṃ gataḥ
//
suvarṇapuṅkhe likhitaṃ śilīmukhe
tad asya nāmāsti samānam ākṛteḥ
yad adbhutām ekapade pṛṣatkatām
agād anaṅgasya śaśiprābhāṃ prati
//
suvarṇa-puṅkhe likhitaṃ śilīmukhe
tad asya nāma asti samānam ākṛteḥ
yad adbhutām eka-pade pṛṣatkatām
agād anaṅgasya śaśiprābhāṃ prati
//
anena ced yogam upaiti daivataḥ
phanīndrakanyā śaśineva rohiṇī
analpalāvaṇyatiraskṛtopamaṃ
vapus tad asyāḥ saphalatvam eṣyati
//
anena ced yogam upaiti daivataḥ
phanīndra-kanyā śaśina īva rohiṇī
analpa-lāvaṇya-tiraskṛta-upamaṃ
vapus tad asyāḥ saphalatvam eṣyati
//
vidhātum enām aham eva vā kṣamā
mitodarīm aṅkatale 'sya ko vidhiḥ
mamedṛśe yadviṣaye vimatsarāḥ
stuvanti sakhyo masṛṇoktisauṣṭhavam
//
vidhātum enām aham eva vā kṣamā
mita-udarīm aṅkatale 'sya ko vidhiḥ
mamā idṛśe yad-viṣaye vimatsarāḥ
stuvanti sakhyo masṛṇa-ukti-sauṣṭhavam
//
sahāmunā kiṃcidupāntavartinā
vadaty asaūdgatadantadīdhitiḥ
kutūhalākṣiptanimeṣalāsyayā
vilokayan mām iva dīrghayā dṛśā
//
saha amunā kiṃ-cid-upānta-vartinā
vadaty asau udgata-danta-dīdhitiḥ
kutūhala-ākṣipta-nimeṣa-lāsyayā
vilokayan mām iva dīrghayā dṛśā
//
pāṭalāyāḥsamīpagamanam
pāṭalāyāḥ-samīpa-gamanam
athādhigantuṃ kila tasya patriṇo
gatiṃ vanānte katham apy alakṣitām
tam abhyagāt sā nṛpatiṃ sacāmarā
sarit saphenā nidhim ambhasām iva
//
atha adhigantuṃ kila tasya patriṇo
gatiṃ vana-ante katham apy alakṣitām
tam abhyagāt sā nṛpatiṃ sa-cāmarā
sarit saphenā nidhim ambhasām iva
//
samuccaran nūpurasinncitaiḥ padair
yathā yathā saṃmukham ājagāma sā
tayāyatākṣyeva tathātatheritā
dṛg asya paścād apasāram ādade
//
samuccaran nūpura-sinncitaiḥ padair
yathā yathā saṃmukham ājagāma sā
tayā āyata-akṣya īva tathā-tathā-īritā
dṛg asya paścād apasāram ādade
//
śanais tatas tāṃ savidhopasarpaṇīṃ
nirīkṣya hāraṃ pidadhe narādhipaḥ
nijottarīyeṇa sitena mārutaḥ
śaraddhaneneva śaśāṅkamaṇḍalam
//
śanais tatas tāṃ savidha-upasarpaṇīṃ
nirīkṣya hāraṃ pidadhe narādhipaḥ
nija-uttarīyeṇa sitena mārutaḥ
śarad-dhanena iva śaśāṅka-maṇḍalam
//
payodharotsaṅganivāsalālitaṃ
vyadhād imaṃ pannagarājakanyakā
iti prarohadbahumānamantharo
babhūva tasminn avanīpurandaraḥ
//
payodhara-utsaṅga-nivāsa-lālitaṃ
vyadhād imaṃ pannaga-rāja-kanyakā
iti prarohad-bahumāna-mantharo
babhūva tasminn avanī-purandaraḥ
//
analpalāvaṇyavilāsajanmabhūr
vicitraratnadyutibhāsvarormikā
tamiddhamuktābharaṇaṃ bhuvaḥpatiṃ
payodhiveleva suvelam āpa sā
//
analpa-lāvaṇya-vilāsa-janma-bhūr
vicitra-ratna-dyuti-bhāsvara-ūrmikā
tamiddhamukta-ābharaṇaṃ bhuvaḥ-patiṃ
payodhi-vela īva suvelam āpa sā
//
avāpa devaḥ śriyam antikasthayā
tayā sa vālavyajanāṅkahastayā
niṣevyamāṇaḥ sphuṭalakṣyadehayā
narendralakṣmyeva yaśaḥsametayā
//
avāpa devaḥ śriyam antikasthayā
tayā sa vālavyajana-aṅka-hastayā
niṣevyamāṇaḥ sphuṭa-lakṣya-dehayā
narendra-lakṣmya īva yaśaḥ-sametayā
//
pāṭalākṛtaḥ satkāraḥ
pāṭalā-kṛtaḥ satkāraḥ
vibhinnacūrṇālakabhakti kurvatī
vikīrṇacūḍāmaṇicandrikaṃ śiraḥ
athānubhavena nideśiteva sā
nanāma māninyavaśā viśāṃpatim
//
vibhinna-cūrṇa-alaka-bhakti kurvatī
vikīrṇa-cūḍāmaṇi-candrikaṃ śiraḥ
atha anubhavena nideśita īva sā
nanāma māninyavaśā viśāṃpatim
//
dṛśā narendreṇa nideśite svayaṃ
śilātale nātividūravartini
upāviśat sā raśanāmaṇitviṣā
niṣicyamāne 'maracāpaśobhini
//
dṛśā narendreṇa nideśite svayaṃ
śilā-tale na-atividūra-vartini
upāviśat sā raśanā-maṇi-tviṣā
niṣicyamāne 'mara-cāpa-śobhini
//
ramāṅgadavākyam
ramāṅgada-vākyam
tayātidīrghair daśanānupātibhir
vikṛṣyamāṇām iva bhūṣaṇāṃśubhiḥ
iti kṣitīśeṅgitavartmadīpikām
udīrayām āsa giraṃ ramāṅgadaḥ
//
taya ātidīrghair daśana-anupātibhir
vikṛṣyamāṇām iva bhūṣaṇa-aṃśubhiḥ
iti kṣitīśa-iṅgita-vartma-dīpikām
udīrayām āsa giraṃ ramāṅgadaḥ
//
anena vindhyādrivihārajanmanā
śrameṇa kāmaṃ bhavatī kadarthitā
prasuptajūṭāhimukhāniloṣmaṇā
jaṭāviṭaṅkendukaleva śūlinaḥ
//
anena vindhya-adri-vihāra-janmanā
śrameṇa kāmaṃ bhavatī kadarthitā
prasupta-jūṭa-ahi-mukha ānila-uṣmaṇā
jaṭā-viṭaṅka-indu-kala īva śūlinaḥ
//
amī sarojapratime mukhe muhus
tavātapātāmrakapolabhittini
samunmiṣanti śramavāribindavo
natāṅgi lāvaṇyasudhālavās iva
//
amī saroja-pratime mukhe muhus
tavā atapa-ātāmra-kapola-bhittini
samunmiṣanti śrama-vāri-bindavo
nata-aṅgi lāvaṇya-sudhā-lavās iva
//
ito 'vataṃsotpalalāsyadeśike
nirantaraṃ gandhavahe vahaty api
na ghūrṇate khinnalalāṭasaṅginī
tavālakaśreṇir iyaṃ manāg api
//
ito 'vataṃsa-utpala-lāsya-deśike
nirantaraṃ gandha-vahe vahaty api
na ghūrṇate khinna-lalāṭa-saṅginī
tava alaka-śreṇir iyaṃ manāg api
//
anena pīnastanakampadāyinā
nirāyatenodvahatā kaduṣṇatām
atha pravālād api pāṭalacchavir
na dūyate niḥśvasitena te 'dharaḥ
//
anena pīna-stana-kampa-dāyinā
nirāyatena udvahatā kaduṣṇatām
atha pravālād api pāṭala-cchavir
na dūyate niḥśvasitena te 'dharaḥ
//
uditya paṅktyā śramavārivipruṣāṃ
nirantarādhyāsitarekhayānayā
tavaiṣa kaṇṭhaḥ kuṭajāvadātayā
vilāsamuktālatatayeva bhūṣyate
//
uditya paṅktyā śrama-vāri-vipruṣāṃ
nirantara-adhyāsita-rekhaya ānayā
tava eṣa kaṇṭhaḥ kuṭaja-avadātayā
vilāsa-muktā-latataya īva bhūṣyate
//
idaṃ mahac citram amānuṣaṃ tvayā
vigāhyate yad vanam advitīyayā
imāḥ kva vindhyasya bhuvo 'tidurgamāḥ
kva rājaveśmābharaṇaṃ bhavādṛśī
//
idaṃ mahac citram amānuṣaṃ tvayā
vigāhyate yad vanam advitīyayā
imāḥ kva vindhyasya bhuvo 'tidurgamāḥ
kva rāja-veśma-ābharaṇaṃ bhavādṛśī
//
navodgatāśokapalāśakāntinā
nikāmaniryannakhacandrikeṇa ca
bibharṣi kasyedam anena pāṇinā
vadāvadhūtendumarīci cāmaram
//
nava-udgata-aśoka-palāśa-kāntinā
nikāma-niryan-nakha-candrikeṇa ca
bibharṣi kasya idam anena pāṇinā
vada āvadhūta-indu-marīci cāmaram
//
nṛpasya kasyāpi paricchadāṅganā
yadi tvam uccair vibhavo hi ko 'pi sa
marutpatir menakayeva tanvi yas
tvayāpi vālavyajanena vījyate
//
nṛpasya kasya api paricchada-aṅganā
yadi tvam uccair vibhavo hi ko 'pi sa
marutpatir menakaya īva tanvi yas
tvaya āpi vālavyajanena vījyate
//
atha rdhimatyā paravaty asi striyā
kayāpi kāsau jagadekasundarī
natabhru yasyāḥ smaracāpayaṣṭayo
vidheyatāṃ yānti bhavadvidhā api
//
atha rdhimatyā paravaty asi striyā
kaya āpi ka āsau jagad-eka-sundarī
nata-bhru yasyāḥ smara-cāpa-yaṣṭayo
vidheyatāṃ yānti bhavadvidhā api
//
parasparaspardhi vilāsasampadāṃ
trayaṃ bhavatsvāmitayā vikalpyate
marutvato vā ramaṇī ramātha vā
kalatram ardhenduvibhūṣaṇasya vā ?
//
paraspara-spardhi vilāsa-sampadāṃ
trayaṃ bhavat-svāmitayā vikalpyate
marutvato vā ramaṇī rama ātha vā
kalatram ardha-indu-vibhūṣaṇasya vā ?
//
iyaṃ paribhrāntir agendrakandare
sakhīva te śaṃsati kāryagauravam
bhavādṛśaḥ śvāpadadūṣite 'nyathā
caranty araṇye kim adhīnanītayaḥ
//
iyaṃ paribhrāntir aga-indra-kandare
sakhi iva te śaṃsati kārya-gauravam
bhavādṛśaḥ śvāpada-dūṣite 'nyathā
caranty araṇye kim adhīna-nītayaḥ
//
anena khelanmadadantinā vada
tvam āgatā caṇḍi kuto duradhvanā
vidhāya viśleṣaviṣādam āvayoḥ
svakāryaniṣṭhe kathaya kva yāsyasi ?
//
anena khelan-mada-dantinā vada
tvam āgatā caṇḍi kuto duradhvanā
vidhāya viśleṣa-viṣādam āvayoḥ
sva-kārya-niṣṭhe kathaya kva yāsyasi ?
//
nāyakavākyam
nāyaka-vākyam
iti sābhihitā mṛgāyatākṣī
samupoḍhapraṇayaṃ yaśobhaṭena
sahasā na jagāda lajjayā nu
śramataḥ kiṃ tu nṛpas tu tām avocat
//
iti sa ābhihitā mṛgā-āyata-akṣī
samupoḍha-praṇayaṃ yaśobhaṭena
sahasā na jagāda lajjayā nu
śramataḥ kiṃ tu nṛpas tu tām avocat
//
śrāntāsi kautukahṛtena kadarthitāsi
praśnair anena vihito na tavopacāraḥ
ātithyam eṣa kurute param aṅgalekhā
saṃvāhanaikacaturo niculānilas te
//
śrānta āsi kautuka-hṛtena kadarthita āsi
praśnair anena vihito na tava upacāraḥ
ātithyam eṣa kurute param aṅga-lekhā
saṃvāhana-eka-caturo nicula-anilas te
//
evaṃ nisargamadhureṇa sudhārasaika
niṣyandinā phaṇivadhūr atha sā hasantī
candrāṃśunā kumudinīva dinoṣmataptā
vītaklamā narapater vacasā babhūva
//
evaṃ nisarga-madhureṇa sudhā-rasa-eka
niṣyandinā phaṇi-vadhūr atha sā hasantī
candra-aṃśunā kumudini īva dina-uṣma-taptā
vīta-klamā narapater vacasā babhūva
//
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye pāṭalā-darśanaṃ nāma caturthaḥ sargaḥ
pañcamaḥ sargaḥ
atha sā vadane navendukānti
smitam aṅke viniveśya cāmaraṃ ca
jagatīpatim evam ā babhāṣe
masṛṇaṃ mūrtimatī vidagdhateva
//
atha sā vadane nava-indu-kānti
smitam aṅke viniveśya cāmaraṃ ca
jagatīpatim evam ā babhāṣe
masṛṇaṃ mūrtimatī vidagdhata īva
//
VAR 5.1a: {#kānti#\lem \em; #kānti# \ed}
tvayi puṇyavaśena dṛṣtim āpte
labhate śarma gataśramo mamātmā
udite hi virocane nalinyā
vitamastāmarasaṃ vikāsam eti
//
tvayi puṇya-vaśena dṛṣtim āpte
labhate śarma gata-śramo mamā atmā
udite hi virocane nalinyā
vitamas-tāmarasaṃ vikāsam eti
//
atimātram upoḍhasaukumārye
vacasi śrotram upeyuṣi tvadīye
jhaṭiti pratibhāsate mamāyaṃ
kaṭhinaś candanapallavāvataṃsaḥ
//
atimātram upoḍha-saukumārye
vacasi śrotram upeyuṣi tvadīye
jhaṭiti pratibhāsate mama ayaṃ
kaṭhinaś candana-pallava-avataṃsaḥ
//
kim ayaṃ mayi saṃbhramo 'yam āstāṃ
kim ayaṃ na eva janaḥ paricchadas te
upacāraviśeṣasaṃvidhāne
pratipaccandra iva uditas tvam eva
//
kim ayaṃ mayi saṃbhramo 'yam āstāṃ
kim ayaṃ na eva janaḥ paricchadas te
upacāra-viśeṣa-saṃvidhāne
pratipac-candra iva uditas tvam eva
//
bhavadiṅgitavedinaiva pṛṣṭā
yad anenāham upāntavartinā te
kim u tat kathayāmi sammataṃ cet
kriyatāṃ me svayam ājñayā prasādaḥ
//
bhavad-iṅgita-vedina aiva pṛṣṭā
yad anena aham upānta-vartinā te
kim u tat kathayāmi sammataṃ cet
kriyatāṃ me svayam ājñayā prasādaḥ
//
nāyakanideśaḥ
nāyaka-nideśaḥ
abhidhehi lavaḥ kutūhalasya
tvadudantaśravaṇe mamāpi jātaḥ
iti sā vasudhāpater nideśād atha
pātālavilāsinī jagāda
//
abhidhehi lavaḥ kutūhalasya
tvad-udanta-śravaṇe mama api jātaḥ
iti sā vasudhāpater nideśād atha
pātāla-vilāsinī jagāda
//
bhujaṅgalokavarṇanam
bhujaṅga-loka-varṇanam
sa tava śrutim āpta eva tāvat
smaralīlābhavanaṃ bhujaṅgalokaḥ
upayāti yad ekadeśasāmyaṃ
na mahī nāpi purī purandarasya
//
sa tava śrutim āpta eva tāvat
smara-līlā-bhavanaṃ bhujaṅga-lokaḥ
upayāti yad eka-deśa-sāmyaṃ
na mahī na āpi purī purandarasya
//
atidurlabhasūryabhāsi yasmiṃs
tamasām ullasatāṃ tiraskriyāyai
phaṇino 'ruṇakāntibhiḥ śirasthair
maṇibhir bālam ivātapaṃ vahanti
//
atidurlabha-sūrya-bhāsi yasmiṃs
tamasām ullasatāṃ tiraskriyāyai
phaṇino 'ruṇa-kāntibhiḥ śirasthair
maṇibhir bālam ivā atapaṃ vahanti
//
anulimpati rodasī yathenduḥ
prabhayā māṃ na tathety asūyayeva
paṭu yaḥ pramādāvilāsahāsa
stabakair induparamparāḥ prasūte
//
anulimpati rodasī yatha īnduḥ
prabhayā māṃ na tatha īty asūyaya īva
paṭu yaḥ pramāda-avilāsa-hāsa
stabakair indu-paramparāḥ prasūte
//
savilāsam udastahastamuktair
nikarair digdviradendraśīkarāṇām
parito nicitāḥ sadaiva yasmin
kakubhas tārikā ivāvabhānti
//
savilāsam udasta-hasta-muktair
nikarair dig-dvirada-indra-śīkarāṇām
parito nicitāḥ sada aiva yasmin
kakubhas tārikā iva avabhānti
//
pratibhāti dadhan phaṇākalāpe
pṛthivīṃ yatra saḥ śeṣanāgarājaḥ
nabhaso nipatañ javena bhittvā
jagatīṃ gāṅga iva cyutaḥ pravāhaḥ
//
pratibhāti dadhan phaṇā-kalāpe
pṛthivīṃ yatra saḥ śeṣa-nāga-rājaḥ
nabhaso nipatañ javena bhittvā
jagatīṃ gāṅga iva cyutaḥ pravāhaḥ
//
bhogavatīvarṇanam
bhogavatī-varṇanam
viditā khalu vāsukes trilokyāṃ
harakaṇṭhābharaṇasya bhogibhartuḥ
lalitādbhutabhūmir asti tasmin
nagarī bhogavatīti rājadhānī
//
viditā khalu vāsukes trilokyāṃ
hara-kaṇṭha-ābharaṇasya bhogi-bhartuḥ
lalita-adbhuta-bhūmir asti tasmin
nagarī bhogavati īti rājadhānī
//
maṇiharmyatalāni ratnadīpāḥ
phaṇikāntārdhavilokitāni vīṇāḥ
ṛtavo 'py akhilāḥ sametya yatra
smarasāmrājyamahādhuraṃ vahanti
//
maṇi-harmya-talāni ratna-dīpāḥ
phaṇi-kānta-ardha-vilokitāni vīṇāḥ
ṛtavo 'py akhilāḥ sametya yatra
smara-sāmrājya-mahā-dhuraṃ vahanti
//
anupādhir upāhṛto vikāsaḥ
kamalair yatra vilāsadīrghikāsu
api yatra kumudvatībhir astaḥ
sahajaś candramarīcipakṣapātaḥ
//
anupādhir upāhṛto vikāsaḥ
kamalair yatra vilāsa-dīrghikāsu
api yatra kumudvatībhir astaḥ
sahajaś candra-marīci-pakṣa-pātaḥ
//
abhikān abhisartum udyataḥ san
sapadi vyālavilāsinīsamūhaḥ
bhavati svaphaṇāmaṇipradīpe
timirotsāriṇi yatra sābhyasūyaḥ
//
abhikān abhisartum udyataḥ san
sapadi vyāla-vilāsinī-samūhaḥ
bhavati sva-phaṇā-maṇi-pradīpe
timira-utsāriṇi yatra sa-abhyasūyaḥ
//
adhirohati yatra vaṃśamuktā
paṭalasmerataṭā surasravantī
saritaḥ śriyam īrṣyayeva tasyāḥ
suvate mauktikam eva yat payāṃsi
//
adhirohati yatra vaṃśa-muktā
paṭala-smera-taṭā surasravantī
saritaḥ śriyam īrṣyaya īva tasyāḥ
suvate mauktikam eva yat payāṃsi
//
atikāntaguṇābhirāmamūrtir
madhureṇa dhvaninā manoharantī
vidadhāti sadaiva yatra yūnāṃ
padam aṅke vanitā ca vallakī ca
//
atikānta-guṇa-abhirāma-mūrtir
madhureṇa dhvaninā manoharantī
vidadhāti sada aiva yatra yūnāṃ
padam aṅke vanitā ca vallakī ca
//
śataśo vilasanty udaṃśuratna
stabakāḥ kalpalatā yad aṅgaṇeṣu
pratimandriram evam eva yasyām
api cintāmaṇayaḥ pade luṭhanti
//
śataśo vilasanty udaṃśu-ratna
stabakāḥ kalpalatā yad aṅgaṇeṣu
pratimandriram evam eva yasyām
api cintāmaṇayaḥ pade luṭhanti
//
api dattakutūhalāḥ surāṇām
api vāñcchāpadam ekapiṅgalasya
api nirviṣayā manorathānām
uragān yatra vibhūtayaḥ śrayante
//
api datta-kutūhalāḥ surāṇām
api vāñcchā-padam eka-piṅgalasya
api nirviṣayā manorathānām
uragān yatra vibhūtayaḥ śrayante
//
vasati svayam eva yatra devaḥ
sadā kalpitahāṭakeśvarākhyaḥ
smaram ūrdhvavilocanārciṣīva
tripuraṃ yaḥ śarapāvake juhāva
//
vasati svayam eva yatra devaḥ
sadā kalpita-hāṭakeśvara-ākhyaḥ
smaram ūrdhva-vilocana-arciṣi iva
tripuraṃ yaḥ śara-pāvake juhāva
//
VAR 5.20c: {smaram ūrdhva#\lem \k; smaramūrdha# \ed}
śaṅkhapālavarṇanam
śaṅkhapāla-varṇanam
nijavaṃśaviśeṣako 'sti tasyām
uragāṇām adhipaḥ saḥ śaṅkhapālaḥ
srag asāv iti yat phaṇāsu dhatte
vasudhāṃ vāsukinā samānasāraḥ
//
nija-vaṃśa-viśeṣako 'sti tasyām
uragāṇām adhipaḥ saḥ śaṅkhapālaḥ
srag asāv iti yat phaṇāsu dhatte
vasudhāṃ vāsukinā samāna-sāraḥ
//
śaśiprabhāvarṇanam
śaśiprabhā-varṇanam
jagadekalalāma tasya kanyā
guṇavaty asti śaśiprabhā nāmnā
sahasaiva phaṇabhṛtāṃ praviṣṭā
bhuvane rāhubhayād ivendulekhā
//
jagad-eka-lalāma tasya kanyā
guṇavaty asti śaśiprabhā nāmnā
sahasa aiva phaṇa-bhṛtāṃ praviṣṭā
bhuvane rāhu-bhayād iva indu-lekhā
//
na kayāpy atiśayyate 'tiśīghraṃ
yad iyaṃ kandukakeliṣu bhramantī
aparaṃ kṛtam arthavat tad asyāḥ
sutarāṃ nāma sakhībhir āśugeti
//
na kaya āpy atiśayyate 'tiśīghraṃ
yad iyaṃ kanduka-keliṣu bhramantī
aparaṃ kṛtam arthavat tad asyāḥ
sutarāṃ nāma sakhībhir āśuga īti
//
sphuradadbhutarūpasampadāṃ tām
anukartuṃ kalayāpi dhārṣṭyam eti
na ratir na śacī na citralekhā
na ghṛtācī na tilottamā na rambhā
//
sphurad-adbhuta-rūpa-sampadāṃ tām
anukartuṃ kalaya āpi dhārṣṭyam eti
na ratir na śacī na citralekhā
na ghṛtācī na tilottamā na rambhā
//
surakinnarasiddhakanyakābhiḥ
svakalābhyāsavatībhir āptasakhyā
nikhilāsu gatā paraṃ prakarṣaṃ
śitadhīḥ śaiśavas eva yā kalāsu
//
sura-kinnara-siddha-kanyakābhiḥ
sva-kalā-abhyāsavatībhir āpta-sakhyā
nikhilāsu gatā paraṃ prakarṣaṃ
śita-dhīḥ śaiśavas eva yā kalāsu
//
anivāritakelikautukā sā
sutanuḥ snehavaṃśavadena pitrā
viharaty apacīyamānabālyā
haraśaile malaye himālaye ca
//
anivārita-keli-kautukā sā
sutanuḥ sneha-vaṃśa-vadena pitrā
viharaty apacīyamāna-bālyā
hara-śaile malaye himālaye ca
//
adhunā puno 'tra vindhyapade
viharantyāḥ kusumāvacūḍanāmni
kvacid apy agamat palāyya tasyāś
capalaḥ kelimṛgo mṛgāyatākṣyāḥ
//
adhunā puno 'tra vindhya-pade
viharantyāḥ kusumāvacūḍa-nāmni
kva-cid apy agamat palāyya tasyāś
capalaḥ keli-mṛgo mṛga-āyata-akṣyāḥ
//
ativatsalayā samaṃ sakhībhir
vipine taṃ paritas tayā vicitya
puline saritaḥ śaśāṅkasūteḥ
śramavatyeyam anīyata triyāmā
//
ativatsalayā samaṃ sakhībhir
vipine taṃ paritas tayā vicitya
puline saritaḥ śaśāṅka-sūteḥ
śramavatya īyam anīyata tri-yāmā
//
kalahaṃsakalasvanair vibuddhā
parivārapramadānideśitaṃ sā
nikaṣā niculapravālaśayyāṃ
tam atha prekṣitavaty āptanidram
//
kalahaṃsa-kala-svanair vibuddhā
parivāra-pramadā-nideśitaṃ sā
nikaṣā nicula-pravāla-śayyāṃ
tam atha prekṣitavaty āpta-nidram
//
tapanīyaśilīmukhas tadaṅge
cakitaṃ citrarucau tayā ca dṛṣṭaḥ
jalade lalitendracāpabhaktau
ahimāṃśor iva bhāsuro mayūkhaḥ
//
tapanīya-śilīmukhas tad-aṅge
cakitaṃ citra-rucau tayā ca dṛṣṭaḥ
jalade lalita-indracāpa-bhaktau
ahimāṃśor iva bhāsuro mayūkhaḥ
//
aravindadalatviṣā kareṇa
svayam utpāṭya sakautukaṃ gṛhīte
avalokitam etayātha tasmin
vijayāṅke navasāhasāṅkanāma
//
aravinda-dala-tviṣā kareṇa
svayam utpāṭya sa-kautukaṃ gṛhīte
avalokitam etaya ātha tasmin
vijaya-aṅke navasāhasāṅka-nāma
//
aviśan naranātha nāma pūrvaṃ
hṛdaye 'syāḥ sahasātha puṣpaketuḥ
amṛtāṃśumarīciluptanidre
labhate yat kumude 'ntaraṃ dvirephaḥ
//
aviśan nara-nātha nāma pūrvaṃ
hṛdaye 'syāḥ sahasa ātha puṣpaketuḥ
amṛta-aṃśu-marīci-lupta-nidre
labhate yat kumude 'ntaraṃ dvirephaḥ
//
navameghamalīmasād yugānte
vasudhām uddharato rathāṅgapāṇeḥ
paritaḥ śramavāribindavo ye
nirapīyanta payodhaśuktiyūthaiḥ
//
nava-megha-malīmasād yuga-ante
vasudhām uddharato rathāṅgapāṇeḥ
paritaḥ śrama-vāri-bindavo ye
nirapīyanta payodha-śukti-yūthaiḥ
//
prakṛtiḥ kila yasya te parītā
pariṇāmena tadantare 'tra haṃsaḥ
śayanāntagataṃ mṛṇālaśaṅki
shṛtavān hāram adhīralocanāyāḥ
//
prakṛtiḥ kila yasya te parītā
pariṇāmena tad-antare 'tra haṃsaḥ
śayana-anta-gataṃ mṛṇāla-śaṅki
shṛtavān hāram adhīra-locanāyāḥ
//
SYNTAX: sandānitakam
udaḍīyata khe mukhena bibhrad
bhujagendrapratimaṃ tam añjasā sa
apadārpitavaitaneyaśaṅkaḥ
phaṇikanyāsu muhūrtaviklavāsu
//
udaḍīyata khe mukhena bibhrad
bhujaga-indra-pratimaṃ tam añjasā sa
apadārpita-vaitaneya-śaṅkaḥ
phaṇi-kanyāsu muhūrta-viklavāsu
//
sa ca vindhyavanāntarājim etām
aviśan mārutapītapadmagandhām
atidūravikṛṣṭanāgakanyā
cakitodañcitadīrghanetramālaḥ
//
sa ca vindhya-vana-anta-rājim etām
aviśan māruta-pīta-padma-gandhām
atidūra-vikṛṣṭa-nāga-kanyā
cakita-udañcita-dīrgha-netra-mālaḥ
//
ahirājasutānideśato 'smin
asamāpteṣuvilokanotsavo 'pi
atha haṃsam itas tato vicetuṃ
vijane nāgavadhūjanaḥ pravṛttaḥ
//
ahi-rāja-sutā-nideśato 'smin
asamāpta-iṣu-vilokana-utsavo 'pi
atha haṃsam itas tato vicetuṃ
vijane nāga-vadhū-janaḥ pravṛttaḥ
//
śabalāsv iha kṛṣṇasārayūthaiḥ
samadakroḍasanāthapalvalāsu
gahanāsv api tadgaveṣaṇāyai
vanalekhāsu mama tvayaṃ prayatnaḥ
//
śabalāsv iha kṛṣṇasāra-yūthaiḥ
sa-mada-kroḍa-sa-nātha-palvalāsu
gahanāsv api tad-gaveṣaṇāyai
vana-lekhāsu mama tvayaṃ prayatnaḥ
//
sa mayā na taṭeṣu nirjharāṇāṃ
sarasāṃ nāpsu na puṇḍarīkaṣaṇḍe
sarasīṣv api nāyatormilekhā
ntarapāriplavasārasāsu dṛṣṭaḥ
//
sa mayā na taṭeṣu nirjharāṇāṃ
sarasāṃ na apsu na puṇḍarīka-ṣaṇḍe
sarasīṣv api nā ayata-ūrmi-lekha-a
ntara-pāriplava-sārasāsu dṛṣṭaḥ
//
sitacāmaradhāraṇe niyuktāṃ
duhitas tena bhujaṅgamādhipena
avadhāraya pāṭaleti nāmnā
tanayāṃ mām uragasya hemanāmnaḥ
//
sita-cāmara-dhāraṇe niyuktāṃ
duhitas tena bhujaṅgama-adhipena
avadhāraya pāṭala īti nāmnā
tanayāṃ mām uragasya hema-nāmnaḥ
//
acale vicayaḥ patatriṇo 'yaṃ
phalitaḥ sādhu mamāhitaśramo 'pi
yad itaḥ puruṣottamo 'si dṛṣṭo
vanamadhye nibiḍaśriyopagūḍhaḥ
//
acale vicayaḥ patatriṇo 'yaṃ
phalitaḥ sādhu mamā ahita-śramo 'pi
yad itaḥ puruṣa-uttamo 'si dṛṣṭo
vana-madhye nibiḍa-śriya ūpagūḍhaḥ
//
uparodham imaṃ na manyase ced
yadi vāsmāsu tavāsti pakṣapātaḥ
vada tac caratā kvacid vane 'smin
saḥ sahāro vihagas tvayā nu dṛṣṭaḥ
//
uparodham imaṃ na manyase ced
yadi va āsmāsu tava asti pakṣa-pātaḥ
vada tac caratā kva-cid vane 'smin
saḥ sahāro vihagas tvayā nu dṛṣṭaḥ
//
na sa dṛṣṭim itas tavāpi manye
tad ahaṃ tadvicayād ito nivarte
nanu tāmyati kāmam āttacintā
cirayantyāṃ mayi sāhirājakanyā
//
na sa dṛṣṭim itas tava api manye
tad ahaṃ tad-vicayād ito nivarte
nanu tāmyati kāmam ātta-cintā
cirayantyāṃ mayi sa āhi-rāja-kanyā
//
atha vā mṛgabhaṅginopanīte
vidhinā sā navasāhasāṅkabāṇe
praṇayārpitalocanā sanāmany
adhunāpy ālikhiteva nūnam āste
//
atha vā mṛga-bhaṅgina ūpanīte
vidhinā sā navasāhasāṅka-bāṇe
praṇaya-arpita-locanā sanāmany
adhuna āpy ālikhita īva nūnam āste
//
puno 'pi pāṭaloktiḥ
puno 'pi pāṭalā-uktiḥ
iti sā samudīrya tatpṛṣatkān
avalokyaiva punaś camatkṛtā iva
sphuṭakelimṛgopanītabāṇa
smaraṇasmeramukhī puno jagāda
//
iti sā samudīrya tat-pṛṣatkān
avalokya eva punaś camatkṛtā iva
sphuṭa-keli-mṛga-upanīta-bāṇa
smaraṇa-smera-mukhī puno jagāda
//
so nṛlokaśaśī tvam eva manye
mṛgayābaddharuciḥ sa yatpṛṣatkaḥ
bhuvanābhayadāyinām amīṣāṃ
bhavataḥ saṃvadatīva sāyakānām
//
so nṛ-loka-śaśī tvam eva manye
mṛgayā-baddha-ruciḥ sa yat-pṛṣatkaḥ
bhuvana-abhaya-dāyinām amīṣāṃ
bhavataḥ saṃvadati iva sāyakānām
//
sthitam etad ayomukheṣv amīṣu
sphutavarṇaṃ tava nāmadheyalakṣma
avanītilaka tvayi prarūḍhaṃ
mama sandehalavaṃ balāt pramārṣṭi
//
sthitam etad ayomukheṣv amīṣu
sphuta-varṇaṃ tava nāmadheya-lakṣma
avanī-tilaka tvayi prarūḍhaṃ
mama sandeha-lavaṃ balāt pramārṣṭi
//
samupaiti sanāthatāṃ kim anyat
tritayena tritayaṃ narendracandra
tridivaṃ namucidviṣā tvayeyaṃ
vasudhā vāsukinā rasātalaṃ ca
//
samupaiti sa-nāthatāṃ kim anyat
tritayena tritayaṃ narendra-candra
tridivaṃ namucidviṣā tvaya īyaṃ
vasudhā vāsukinā rasā-talaṃ ca
//
sanaye nṛpatāv akhaṇḍitājñe
tvayi śāsaty avanīṃ dilīpakalpe
vidadhīta padaṃ sudurnaye kas
tam ṛte hāramalimlucaṃ vihaṅgam
//
sa-naye nṛpatāv akhaṇḍita-ājñe
tvayi śāsaty avanīṃ dilīpa-kalpe
vidadhīta padaṃ sudurnaye kas
tam ṛte hāra-malimlucaṃ vihaṅgam
//
asatām asuhṛn na lajjate 'yaṃ
kim iti jyākiṇalāñchito bhujas te
avanau yad anena rakṣitāyāṃ
vayam asyāṃ mūṣitāḥ patatriṇāpi
//
asatām asuhṛn na lajjate 'yaṃ
kim iti jyā-kiṇa-lāñchito bhujas te
avanau yad anena rakṣitāyāṃ
vayam asyāṃ mūṣitāḥ patatriṇa āpi
//
apayātu khagaḥ sas tena kṛtyaṃ
na hi me hāram iha tvam eva yācyaḥ
na diśanti kim atra coraluptaṃ
bata ṣaṣṭāṃśabhujo vasundharāyāḥ
//
apayātu khagaḥ sas tena kṛtyaṃ
na hi me hāram iha tvam eva yācyaḥ
na diśanti kim atra cora-luptaṃ
bata ṣaṣṭa-aṃśa-bhujo vasundharāyāḥ
//
pathi ced avatiṣṭhase praṇīte
manunā nātha tad arpyatāṃ sa hāraḥ
na narendra bhavādṛśāḥ kadācit
padavīṃ nyāyavidāṃ vilaṅghayanti
//
pathi ced avatiṣṭhase praṇīte
manunā nātha tad arpyatāṃ sa hāraḥ
na narendra bhavādṛśāḥ kadā-cit
padavīṃ nyāya-vidāṃ vilaṅghayanti
//
nijam arthayase śilīmukhaṃ ced
bhavatā yatnavatāpi kiṃ na labhyaḥ?
tvam anāgasi yac chaśiprabhāyāḥ
praharan kelimṛge kṛtavyālīkaḥ
//
nijam arthayase śilīmukhaṃ ced
bhavatā yatnavata āpi kiṃ na labhyaḥ?
tvam anāgasi yac chaśiprabhāyāḥ
praharan keli-mṛge kṛta-vyālīkaḥ
//
atha vā mṛgayiṣyate na hāraṃ
viśikhaṃ dāsyati coragendrakanyā
tvayi netrapathātithitvam āpte
sulabho 'syā hi mahājanoparodhaḥ
//
atha vā mṛgayiṣyate na hāraṃ
viśikhaṃ dāsyati ca uragendra-kanyā
tvayi netra-patha-atithitvam āpte
sulabho 'syā hi mahā-jana-uparodhaḥ
//
atidūrato dṛśyate 'yaṃ
tvam ivābhyunnatimānino nagendraḥ
vahati praṇayoparuddhakūlā
kalahaṃsair amum antareṇa revā
//
atidūrato dṛśyate 'yaṃ
tvam iva abhyunnati-mānino nagendraḥ
vahati praṇaya-uparuddha-kūlā
kalahaṃsair amum antareṇa revā
//
amṛtendukalāsahodarāsyāḥ
sutanus tīratale 'vatiṣṭhate sā
urasīva payodhirājakanyā
vanamālābharaṇe rathāṅgapāṇeḥ
//
amṛta-indu-kalā-sahodara āsyāḥ
sutanus tīra-tale 'vatiṣṭhate sā
urasi iva payodhi-rāja-kanyā
vana-mālā-ābharaṇe rathāṅgapāṇeḥ
//
tad itaḥ svayam eva deva gatvā
pulinaṃ somabhuvas taraṅgavatyāḥ
khagaluptavibhūṣaṇaṃ kṣitau te
phaṇirājendrasutāṃ vibodhayehi
//
tad itaḥ svayam eva deva gatvā
pulinaṃ soma-bhuvas taraṅgavatyāḥ
khaga-lupta-vibhūṣaṇaṃ kṣitau te
phaṇi-rāja-indra-sutāṃ vibodhayehi
//
iti tadvacasā smaraikadūta
prasavollāsavasantavāsareṇa
so nṛpaḥ kam api pramodam āpat
ghanarājidhvanineva nīlakaṇṭhaḥ
//
iti tad-vacasā smara-eka-dūta
prasava-ullāsa-vasanta-vāsareṇa
so nṛpaḥ kam api pramodam āpat
ghana-rāji-dhvanina īva nīlakaṇṭhaḥ
//
avadac ca vihasya pārthivendraḥ
phaṇirājendrasutāvilāsinīṃ tām
vacasotkayatā mayūraśāvān
navajīmūtaninādasodareṇa
//
avadac ca vihasya pārthiva-indraḥ
phaṇi-rāja-indra-sutā-vilāsinīṃ tām
vacasa ūtkayatā mayūra-śāvān
nava-jīmūta-nināda-sodareṇa
//
api nāma mṛdūni vetsi vaktuṃ
nipunaṃ nyāyam anujjhatī vacāṃsi
prasabhaṃ vihitās tvayā yad ete
vayam ātmaskhalite 'pi sāparādhāḥ
//
api nāma mṛdūni vetsi vaktuṃ
nipunaṃ nyāyam anujjhatī vacāṃsi
prasabhaṃ vihitās tvayā yad ete
vayam ātma-skhalite 'pi sa-aparādhāḥ
//
idam om iti gṛhyate vacas te
saha medhāvini kas tvayā vivādaḥ
yad imā viśadodgamā giras te
pathi siddhāntasamīkṣite caranti
//
idam om iti gṛhyate vacas te
saha medhāvini kas tvayā vivādaḥ
yad imā viśada-udgamā giras te
pathi siddhānta-samīkṣite caranti
//
tad anena vinodayāśu tāvan
mama hāreṇa manaḥ śaśiprabhāyāḥ
iha palvalasaikateṣu yāvat
tadalaṅkāram avekṣituṃ yatiṣyate
//
tad anena vinodayā aśu tāvan
mama hāreṇa manaḥ śaśiprabhāyāḥ
iha palvala-saikateṣu yāvat
tad-alaṅkāram avekṣituṃ yatiṣyate
//
hārapradānam
hāra-pradānam
atha hāram anādareṇa kaṇṭhāt
svayam ākṛṣya saḥ kṛṣṭacandraśobham
vihasann aravindakośatāmre
nidade pāṇitale vilāsavatyāḥ
//
atha hāram anādareṇa kaṇṭhāt
svayam ākṛṣya saḥ kṛṣṭa-candra-śobham
vihasann aravinda-kośa-tāmre
nidade pāṇi-tale vilāsavatyāḥ
//
api kośagṛhodare durāpaṃ
phaṇināṃ bhartur upoḍhavismayā sā
tam udañcitapakṣmaṇā mṛgākṣī
likhitenaiva dadarśa locanena
//
api kośa-gṛha-udare durāpaṃ
phaṇināṃ bhartur upoḍha-vismayā sā
tam udañcita-pakṣmaṇā mṛga-akṣī
likhitena eva dadarśa locanena
//
śaśiprabhāhārapradānam
śaśiprabhā-hāra-pradānam
avakṛṣya salīlam uttarīyāt
sitameghād iva tārakāvitānam
urasā sa babhāra hāram īśaḥ
stanaparyaṅkaśayaṃ śaśiprabhāyāḥ
//
avakṛṣya salīlam uttarīyāt
sita-meghād iva tārakā-vitānam
urasā sa babhāra hāram īśaḥ
stana-paryaṅka-śayaṃ śaśiprabhāyāḥ
//
vadati sma hasan ramāṅgadas tām
uragastrīm atah bhartur iṅgitajñaḥ
yadi kautukavaty amatsaras te
tad itaḥ kiṃ cid ito 'valokayeti
//
vadati sma hasan ramāṅgadas tām
uraga-strīm atah bhartur iṅgita-jñaḥ
yadi kautukavaty amatsaras te
tad itaḥ kiṃ cid ito 'valokaya iti
//
atha hāralatāvikṛṣṭadṛṣṭiḥ
sahasā vārivihaṅgamāvaluptam
uragendrasutāvibhūṣaṇaṃ tan
nṛpater vakṣasi pāṭalā dadarśaḥ
//
atha hāra-latā-vikṛṣṭa-dṛṣṭiḥ
sahasā vāri-vihaṅgama-avaluptam
uragendra-sutā-vibhūṣaṇaṃ tan
nṛpater vakṣasi pāṭalā dadarśaḥ
//
punaḥ pāṭalāvākyam
punaḥ pāṭalā-vākyam
daśanacchadam āttabimbaśobhaṃ
snapayantī sudhayeva hāsakāntyā
avadac ca vācāṃsi pārthivaṃ sā
caturaivaṃ parihāsapeśalāni
//
daśana-cchadam ātta-bimba-śobhaṃ
snapayantī sudhaya īva hāsa-kāntyā
avadac ca vācāṃsi pārthivaṃ sā
catura aivaṃ parihāsa-peśalāni
//
apahartum agās tvam eva hāraṃ
kim itaḥ kalpitarājahaṃsarūpaḥ
vidito 'si ghanā tavoragāṇāṃ
nagare 'sty eva hi kāmarūpavārtā
//
apahartum agās tvam eva hāraṃ
kim itaḥ kalpita-rājahaṃsa-rūpaḥ
vidito 'si ghanā tava uragāṇāṃ
nagare 'sty eva hi kāmarūpa-vārtā
//
paravañcanapaṇḍitā matis te
yadi naivaṃ katham anyathā narendra
idam ābharaṇaṃ harasy araṇye
harahāsaikasitaṃ śaśiprabhāyāḥ
//
para-vañcana-paṇḍitā matis te
yadi na evaṃ katham anyathā narendra
idam ābharaṇaṃ harasy araṇye
hara-hāsa-eka-sitaṃ śaśiprabhāyāḥ
//
avanīvalaye tvam āttadaṇḍaḥ
sahase nāvinayāṃśam ity avaimi
atha ca sthitim ātmanā vidhatse
viṣaye dasyuniṣevite kim etat
//
avanī-valaye tvam ātta-daṇḍaḥ
sahase na āvinaya-aṃśam ity avaimi
atha ca sthitim ātmanā vidhatse
viṣaye dasyu-niṣevite kim etat
//
72 kṣitipa smayase kim eṣa kelir
na bhavaty arpaya hāram asmadīyam
nayavartmajuṣo bhavādṛśāḥ kiṃ
na parasvagrahaṇād iha trapante
//
72 kṣitipa smayase kim eṣa kelir
na bhavaty arpaya hāram asmadīyam
naya-vartma-juṣo bhavādṛśāḥ kiṃ
na para-sva-grahaṇād iha trapante
//
athavā parato 'stu narma nāsyāṃ
bhuvi devena samo 'sti pārthivo 'nyaḥ
apaviddhanayā na yasya dṛṣṭer
apasarpanty atha khecarāḥ kim anye
//
athavā parato 'stu narma na asyāṃ
bhuvi devena samo 'sti pārthivo 'nyaḥ
apaviddhanayā na yasya dṛṣṭer
apasarpanty atha khecarāḥ kim anye
//
anayoḥ kim api tvayā vilāsin
parivarto 'yam akāri hārayor yaḥ
vacasām avakāśam īśa datte
sa na kasyānṛjucetaso janaḥ?
//
anayoḥ kim api tvayā vilāsin
parivarto 'yam akāri hārayor yaḥ
vacasām avakāśam īśa datte
sa na kasya anṛju-cetaso janaḥ?
//
vihito na hi vakṣasi tvayāyaṃ
nṛpa hāraḥ phaṇirājakanyakāyāḥ
kim apīpsitam ātmano vidhātur
vihitaṃ sūtram idaṃ manobhavena
//
vihito na hi vakṣasi tvaya āyaṃ
nṛpa hāraḥ phaṇi-rāja-kanyakāyāḥ
kim apī ipsitam ātmano vidhātur
vihitaṃ sūtram idaṃ manobhavena
//
nanu yāmy amunā śaśiprabhāyās
tava hāreṇa mano vinodayāmi
tvayi sāpy alam eva sāndracetaḥ
sutanuḥ sneharasārdratām upaitu
//
nanu yāmy amunā śaśiprabhāyās
tava hāreṇa mano vinodayāmi
tvayi sa āpy alam eva sāndra-cetaḥ
sutanuḥ sneha-rasa-ārdratām upaitu
//
ucitaṃ nijasāyakānurodhād
ahirājendrasutopasarpaṇaṃ te
parato 'stu śaras tvadarthitā sā
kim u na tyāgavaśaṃvadā dadāti
//
ucitaṃ nija-sāyaka-anurodhād
ahi-rāja-indra-sutopa-sarpaṇaṃ te
parato 'stu śaras tvad-arthitā sā
kim u na tyāga-vaśaṃvadā dadāti
//
saraso 'sya vimuñca tīralekhām
anurevā pulinaṃ gṛhāṇa yātrām
uragādhiparūpapakṣapātaṃ
śamaya vyālavadhūvilocanānām
//
saraso 'sya vimuñca tīra-lekhām
anurevā pulinaṃ gṛhāṇa yātrām
uraga-adhipa-rūpa-pakṣapātaṃ
śamaya vyāla-vadhū-vilocanānām
//
śaśiprabhādarśanārthaṃ gamanam
śaśiprabhā-darśana-arthaṃ gamanam
iti valgu vaco niśamya tasyāḥ
sa nṛpaḥ pannagavāmalocanāyāḥ
sthitam atra vacasy alaṅghanīye
tava kalyāṇi mayeti tām uvāca
//
iti valgu vaco niśamya tasyāḥ
sa nṛpaḥ pannaga-vāma-locanāyāḥ
sthitam atra vacasy alaṅghanīye
tava kalyāṇi maya īti tām uvāca
//
atha sānṛjuvādinī vidhāya
kṣitipālaṃ purataś cacāla bālā
hṛdayena parāmamarśa caivaṃ
vilasanmāṃsalavismayo narendraḥ
//
atha sa ānṛju-vādinī vidhāya
kṣitipālaṃ purataś cacāla bālā
hṛdayena parāmamarśa ca evaṃ
vilasan-māṃsala-vismayo narendraḥ
//
araṇyānī kveyaṃ dhṛtakanasūtraḥ kva sa mṛgaḥ
kva muktāhāro 'yaṃ kva ca saḥ patagaḥ kveyam abalā
kva tat kanyāratnaṃ lalitam ahibhartuḥ kva ca vayam
svam ākūtaṃ dhātā kim api nibhṛtaṃ pallavayati
//
araṇyānī kva iyaṃ dhṛta-kana-sūtraḥ kva sa mṛgaḥ
kva muktā-hāro 'yaṃ kva ca saḥ patagaḥ kva iyam abalā
kva tat kanyā-ratnaṃ lalitam ahi-bhartuḥ kva ca vayam
svam ākūtaṃ dhātā kim api nibhṛtaṃ pallavayati
//
atha madagajalīlākhelagāmī saḥ kṛtvā
kanakaviśikhayācñāvyājam avyājakāntaḥ
avanihariṇalakṣmā sāhasopārjitaśrīr
ahiparivṛḍhakanyālokanāya pratasthe
//
atha mada-gaja-līlā-khela-gāmī saḥ kṛtvā
kanaka-viśikha-yācñā-vyājam avyāja-kāntaḥ
avani-hariṇa-lakṣmā sāhasa-upārjita-śrīr
ahi-parivṛḍha-kanyā-ālokanāya pratasthe
//
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā2valokanā1rtha-prasthānaṃ nāma pañcamaḥ sargaḥ
ṣaṣṭhaḥ sargaḥ
nāyikāvasthāvarṇanam
nāyikā-avasthā-varṇanam
tadā phaṇīndrakanyāpi
bāṇanāmāṅkasūcite
narendratilake tasminn
abhilāṣaṃ babandha sā
//
tadā phaṇi-indra-kanya āpi
bāṇa-nāma-aṅka-sūcite
narendra-tilake tasminn
abhilāṣaṃ babandha sā
//
sahasā hṛdaye tasyā
nidadhe manmathaḥ padam
aśokayaṣṭistabake
sarāga iva ṣaṭpadaḥ
//
sahasā hṛdaye tasyā
nidadhe manmathaḥ padam
aśoka-yaṣṭi-stabake
sa-rāga iva ṣaṭpadaḥ
//
avaśā sābhavac citraṃ
nāmnāpi pṛthivīpateḥ
na tad asty atra yan nāstraṃ
sannaddhasya manobhuvaḥ
//
avaśā sa ābhavac citraṃ
nāmna āpi pṛthivī-pateḥ
na tad asty atra yan na astraṃ
sannaddhasya manobhuvaḥ
//
smarāgnikaṇameṇākṣyās
tasyāḥ samudadīpayat
makaradhvajasāmrājya
sacivo malayānilaḥ
//
smara-agni-kaṇa-meṇā-akṣyās
tasyāḥ samudadīpayat
makara-dhvaja-sāmrājya
sacivo malaya-anilaḥ
//
sollasatsmaralīlena
navena vayasā babhau
unmiṣanmadhulekhena
mukuleneva mālatī
//
sa-ullasat-smara-līlena
navena vayasā babhau
unmiṣan-madhu-lekhena
mukulena iva mālatī
//
sātanuśvasanaspṛṣṭa
pāṭalādharapallavam
uvāha mukham ujjṛmbham
ambhojam iva padminī
//
sa ātanu-śvasana-spṛṣṭa
pāṭala-adhara-pallavam
uvāha mukham ujjṛmbham
ambhojam iva padminī
//
nikāmasarale tasmin
sā muhus taraledṛśau
śare narendracandrasya
cikṣepa na sakhījane
//
nikāma-sarale tasmin
sā muhus taraledṛśau
śare narendra-candrasya
cikṣepa na sakhī-jane
//
narendranāmāṅkalipis
tām ānandayati sma sā
kumudvatīm ivodañcat
bālendukiraṇacchaṭā
//
narendra-nāma-aṅka-lipis
tām ānandayati sma sā
kumudvatīm iva udañcat
bāla-indu-kiraṇa-cchaṭā
//
hemapuṅkhāṅkite tasmin
śare karam upeyuṣi
balād viveśa sā bālā
dīkṣāṃ vaivāhikīm iva
//
hema-puṅkha-aṅkite tasmin
śare karam upeyuṣi
balād viveśa sā bālā
dīkṣāṃ vaivāhikīm iva
//
tenāvāptatadātāmra
pāṇisparśeṇa patriṇā
sphuratkānticayavyājād
amucyanteva pallavāḥ
//
tena avāpta-tad-ātāmra
pāṇi-sparśeṇa patriṇā
sphurat-kānti-caya-vyājād
amucyanta iva pallavāḥ
//
navīnasāhasāṅkasya
kāmadevākṛter ayam
mālavaikamṛgāṅkasya
sindhurājasya sāyakaḥ
//
navīnasāhasāṅkasya
kāmadeva-ākṛter ayam
mālava-eka-mṛgāṅkasya
sindhurājasya sāyakaḥ
//
punaḥpuna iti svādu
nṛpater nāmalakṣma sā
apaṭhac cārubimbauṣṭha
luṭhaddaśanacandrikā
//
punaḥpuna iti svādu
nṛpater nāma-lakṣma sā
apaṭhac cāru-bimba-oṣṭha
luṭhad-daśana-candrikā
//
SYNTAX: sandānitakam
adhītya kautukenātha
kṛtapañcamamūrcchanāḥ
tadagre nṛpanāmāṅkaṃ
jaguḥ pātālakanyakāḥ
//
adhītya kautukena atha
kṛta-pañcama-mūrcchanāḥ
tad-agre nṛpa-nāma-aṅkaṃ
jaguḥ pātāla-kanyakāḥ
//
adṛṣṭe 'py utsukā rājñi
tadgītena babhūva sā
prabodhe yadanaṅgāgneḥ
pañcamaḥ prathāmā samit
//
adṛṣṭe 'py utsukā rājñi
tad-gītena babhūva sā
prabodhe yad-anaṅga-agneḥ
pañcamaḥ prathāmā samit
//
avepata samunmīlat
vilāsakusumānncitā
manobhavānilasparśa
vaśād vanalateva sā
//
avepata samunmīlat
vilāsa-kusuma-anncitā
manobhava-anila-sparśa
vaśād vana-lata īva sā
//
navānurāgam aṅgena
vyaktataccihnacumbinā
vināvacanam ācakhyau
sakhīṣu caturāsu sā
//
nava-anurāgam aṅgena
vyakta-tac-cihna-cumbinā
vinā-vacanam ācakhyau
sakhīṣu caturāsu sā
//
śaśiprabhāyāḥ praśnaḥ
śaśiprabhāyāḥ praśnaḥ
sāvahittham athetthaṃ sā
sakhījanam abhāṣata
sudhāniṣyandajaḍayā
śaradindumukhī girā
//
sāvahittham atha itthaṃ sā
sakhī-janam abhāṣata
sudhā-niṣyanda-jaḍayā
śarad-indu-mukhī girā
//
abhedam indunā nītaḥ
sācivyaṃ menaketunā
sakhyaḥ kaḥ sindhurājo 'yaṃ
sāhasāṅkanirūpyate
//
abhedam indunā nītaḥ
sācivyaṃ menaketunā
sakhyaḥ kaḥ sindhurājo 'yaṃ
sāhasa-aṅka-nirūpyate
//
kim evam avatiṣṭhadhvai
maunaṃ muñcata śaṃsata
unmīlati yad antar me
balāt kautukakandalī
//
kim evam avatiṣṭhadhvai
maunaṃ muñcata śaṃsata
unmīlati yad antar me
balāt kautuka-kandalī
//
malyavatyā uttaram
malyavatyā uttaram
atha mālyavatī nāma
tatsakhī siddhakanyakā
iti smitasudhārdreṇa
vacasā tām avocata
//
atha mālyavatī nāma
tat-sakhī siddha-kanyakā
iti smita-sudhā-ārdreṇa
vacasā tām avocata
//
sakhi sāhāsikaḥ sa ayam
avantitilako nṛpaḥ
gīyate ketakāpāṇḍu
yasyoragapure yaśaḥ
//
sakhi sāhāsikaḥ sa ayam
avanti-tilako nṛpaḥ
gīyate ketakā-pāṇḍu
yasya uraga-pure yaśaḥ
//
taṃ kāśyapīsahasrākṣam
adrakṣam aham ekadā
gatā śrīmanmahākāla
parvaṇy ujjayinīṃ purīṃ
//
taṃ kāśyapī-sahasrākṣam
adrakṣam aham ekadā
gatā śrīman-mahākāla
parvaṇy ujjayinīṃ purīṃ
//
tanvi tigmāṃśuneva dyaur
niśeva śaśalakṣmaṇā
sā sanāthā purī
tena vajriṇevāmarāvatī
//
tanvi tigmāṃśuna īva dyaur
niśeva śaśalakṣmaṇā
sā sa-nāthā purī
tena vajriṇa īva amarāvatī
//
rambhā tvayeva yat satyaṃ
tenāli nalakūbaraḥ
tyājito rūpajaṃ garvam
urvīmakaraketunā
//
rambhā tvaya īva yat satyaṃ
tenā ali nalakūbaraḥ
tyājito rūpajaṃ garvam
urvī-makaraketunā
//
akalaṅkākṛtes tasya
catuḥṣaṣṭhikalāvataḥ
tulādhirohahevāke
kaḥ ṣoḍaśakalaḥ śaśī
//
akalaṅka-ākṛtes tasya
catuḥ-ṣaṣṭhi-kalāvataḥ
tula-adhiroha-hevāke
kaḥ ṣoḍaśa-kalaḥ śaśī
//
tasyāvanipradīpasya
te te naisargikā guṇāḥ
kva nāma na prakāśante
raver iva marīcayaḥ
//
tasya avani-pradīpasya
te te naisargikā guṇāḥ
kva nāma na prakāśante
raver iva marīcayaḥ
//
na nāgeṣu na siddheṣu
na nareṣv amareṣv atha
avāpi kvāpi saṃvādas
tadrūpollekhalekhayā
//
na nāgeṣu na siddheṣu
na nareṣv amareṣv atha
avāpi kva api saṃvādas
tad-rūpa-ullekha-lekhayā
//
VAR 6.27b: {amareṣv atha\lem \k; amareṣu ca \ed}
so hi kenāpi kṛtyena
gāṃ gataḥ śrūyate punaḥ
nihnutaikabhujadvandvo
devaḥ śrīvatsalāñchanaḥ
//
so hi kena api kṛtyena
gāṃ gataḥ śrūyate punaḥ
nihnuta-eka-bhuja-dvandvo
devaḥ śrīvatsalāñchanaḥ
//
kim anyat tava saṃtuṣṭyai
paśya citre likhāmy aham
cirasya dīrghanayane
tavāstu nayanotsavaḥ
//
kim anyat tava saṃtuṣṭyai
paśya citre likhāmy aham
cirasya dīrgha-nayane
tava astu nayana-utsavaḥ
//
ākṛtilekhanam
ākṛti-lekhanam
atha sā siddhatanayā
taṃ lilekha śilātale
hṛdi tūragarājendra
duhitur mīnaketanaḥ
//
atha sā siddha-tanayā
taṃ lilekha śilā-tale
hṛdi tu uraga-rājendra
duhitur mīnaketanaḥ
//
tadālikhitabhūpālaṃ
tayā cintitakāmadam
cintāmaṇer apy adhikaṃ
śilātalam amāṃsta sā
//
tadā ālikhita-bhūpālaṃ
tayā cintita-kāmadam
cintā-maṇer apy adhikaṃ
śilā-talam amāṃsta sā
//
tataś citragate tasmin
mahīpālo madālasāḥ
samam evāhikanyānāṃ
petur netraparamparāḥ
//
tataś citra-gate tasmin
mahīpālo mada-ālasāḥ
samam eva ahi-kanyānāṃ
petur netra-paramparāḥ
//
papau śaśiprabhāpy enaṃ
ciram utpakṣmalekhayā
punaruktīkṛtonnidra
karṇendīvarayā dṛśā
//
papau śaśiprabha āpy enaṃ
ciram utpakṣmalekhayā
punaruktīkṛta-unnidra
karṇa-indīvarayā dṛśā
//
rūpam āsvādayām āsa
tasyālekhyagatasya sā
bhramarīvāravindasya
sudhāsahacaram madhu
//
rūpam āsvādayām āsa
tasyā alekhya-gatasya sā
bhramari īva aravindasya
sudhā-sahacaram madhu
//
ānīyatākulatvaṃ sā
tritīyena tanūdarī
vismayenātisāndreṇa
madena madanena ca
//
ānīyatā akulatvaṃ sā
tritīyena tanu-udarī
vismayena atisāndreṇa
madena madanena ca
//
viveśa hṛdaye tasyāḥ
sa citralikhito nṛpaḥ
śaratprasanne saritaḥ
pratimendur iva ambhasi
//
viveśa hṛdaye tasyāḥ
sa citra-likhito nṛpaḥ
śarat-prasanne saritaḥ
pratimā-indur iva ambhasi
//
stanapatralatāṃ tasyā
bibheda pulakodgamaḥ
satyaṃ yadantaraṅgeṇa
bahiraṅgo nirasyate
//
stana-patra-latāṃ tasyā
bibheda pulaka-udgamaḥ
satyaṃ yad-antar-aṅgeṇa
bahir-aṅgo nirasyate
//
tasyāḥ kucayuge kiṃcin
niśvāsaḥ kampam ādadhe
rathāṅganāmamithune
sāyantana ivānilaḥ
//
tasyāḥ kuca-yuge kiṃ-cin
niśvāsaḥ kampam ādadhe
rathāṅga-nāma-mithune
sāyantana iva anilaḥ
//
tasyāḥ svedalavaśreṇi
cchadmanā vadanaśriyā
viśato 'ntar anaṅgasya
lājāñjalir ivojjhitaḥ
//
tasyāḥ sveda-lava-śreṇi
cchadmanā vadana-śriyā
viśato 'ntar anaṅgasya
lājā-añjalir iva ujjhitaḥ
//
śaṅke śaram ṛjūkurvan
dadṛśe manmathas tayā
yat sā mṛdukvaṇatkāñci
kiṅkiṇīkam akampata
//
śaṅke śaram ṛjūkurvan
dadṛśe manmathas tayā
yat sā mṛdu-kvaṇat-kāñci
kiṅkiṇīkam akampata
//
eṣa dṛṣṭas tvayety uktā
sakhyā sā sādhvasākulā
gadgadākṣaram avyaktaṃ
kṛcchrāt prativaco dadau
//
eṣa dṛṣṭas tvaya īty uktā
sakhyā sā sādhvasā ākulā
gadgada-akṣaram avyaktaṃ
kṛcchrāt prativaco dadau
//
citravartiny api nṛpe
tattvāveśena cetasi
vrīḍārdhavalitaṃ cakre
mukhendum avaśaiva sā
//
citra-vartiny api nṛpe
tattva-āveśena cetasi
vrīḍā-ardha-valitaṃ cakre
mukha-indum avaśa aiva sā
//
dṛṣṭā sakhībhiḥ sākūtaṃ
sā bālādharapallave
dadhau vailakṣyahasitaṃ
prasūnam iva mādhavī
//
dṛṣṭā sakhībhiḥ sākūtaṃ
sā bāla-adhara-pallave
dadhau vailakṣya-hasitaṃ
prasūnam iva mādhavī
//
navaṃ prema navotkaṇṭhā
navās te te manorathāḥ
iti tasyās tathaivābhūd
antaraṅgaḥ paricchadaḥ
//
navaṃ prema nava-utkaṇṭhā
navās te te manorathāḥ
iti tasyās tatha aiva abhūd
antaraṅgaḥ paricchadaḥ
//
kiṃcit trapānuviddhena
puṇḍarīkadalatviṣā
tam ānarceva rājendum
animittasmitena sā
//
kiṃ-cit trapā-anuviddhena
puṇḍarīka-dala-tviṣā
tam ānarca iva rāja-indum
animitta-smitena sā
//
sā ca doḥśayitabhuvā
nṛpeṇāddhyāsitā hṛdi
kṛtāṅgabhaṅgavalanā
jhaṭity ālasyam āyayau
//
sā ca doḥ-śayita-bhuvā
nṛpeṇāddhyāsitā hṛdi
kṛta-aṅga-bhaṅga-valanā
jhaṭity ālasyam āyayau
//
tatkṣaṇenaiva sā citraṃ
tanvī tanmayatāṃ yayau
kaṃ na pratārayaty eṣa
kitavaḥ kusumāyudhaḥ
//
tat-kṣaṇena eva sā citraṃ
tanvī tanmayatāṃ yayau
kaṃ na pratārayaty eṣa
kitavaḥ kusumāyudhaḥ
//
stimitevāvatasthe
sā sāraṅgāyatalocanā
acetaneva śūnyeva
suptevālikhiteva ca
//
stimita īva avatasthe
sā sāraṅga-āyata-locanā
acetana īva śūnya īva
supta īvā alikhita īva ca
//
smareṇa marmaṇi kvāpi
sāvidhyata sumadhyamā
anidritāpi yat sābhūt
kṣaṇaṃ mukulitekṣaṇā
//
smareṇa marmaṇi kva api
sa āvidhyata sumadhyamā
anidrita āpi yat sa ābhūt
kṣaṇaṃ mukulita-īkṣaṇā
//
vyañcitānaṅgalīlena
śṛṅgārarasabandhunā
tanvī navānurāgeṇa
sānyaiva ghaṭitābhavat
//
vyañcita-anaṅga-līlena
śṛṅgāra-rasa-bandhunā
tanvī nava-anurāgeṇa
sa ānya aiva ghaṭita ābhavat
//
ṛjunā aikṣata yac citraṃ
yad abhūc ca trapāvatī
tenātigūḍhabhāvāpi
sā sakhībhir alakṣyata
//
ṛjunā aikṣata yac citraṃ
yad abhūc ca trapāvatī
tena atigūḍha-bhāva āpi
sā sakhībhir alakṣyata
//
athānaṅgavatī nāma
sakhī tām ity avocata
daśanajyotsnayāraṇyaṃ
sudhayeva niṣiñcatī
//
atha anaṅgavatī nāma
sakhī tām ity avocata
daśana-jyotsnaya āraṇyaṃ
sudhaya īva niṣiñcatī
//
kac cid asya pramodāya
kumudasyeva cakṣuṣaḥ
ayaṃ madhyamalokenduḥ
pātālendukale tava
//
kac cid asya pramodāya
kumudasya iva cakṣuṣaḥ
ayaṃ madhyama-loka-induḥ
pātāla-indu-kale tava
//
vanānilāhṛtonnidra
padmakesaraśālinā
romodgama ivānena
dhṛtas tvadavalokanāt
//
vana-anila-āhṛta-unnidra
padma-kesara-śālinā
roma-udgama iva anena
dhṛtas tvad-avalokanāt
//
adya naḥ saphalaṃ cakṣuś
citre yad avalokitaḥ
kandarpādhikakānto 'yam
avantimṛgalāñchanaḥ
//
adya naḥ saphalaṃ cakṣuś
citre yad avalokitaḥ
kandarpa-adhika-kānto 'yam
avanti-mṛga-lāñchanaḥ
//
tvām apy avāñcitāṃ manye
yat tvayaitasya vakṣasi
ete savibhramaṃ nyaste
dṛśau muktālate iva
//
tvām apy avāñcitāṃ manye
yat tvaya aitasya vakṣasi
ete savibhramaṃ nyaste
dṛśau muktā-late iva
//
jitam etena ko 'py eṣa
satyaṃ kāmo 'sya kiṅkaraḥ
ārohati parāṃ koṭim
atra yat tava sambhramaḥ
//
jitam etena ko 'py eṣa
satyaṃ kāmo 'sya kiṅkaraḥ
ārohati parāṃ koṭim
atra yat tava sambhramaḥ
//
tvam atra baddhabhāveva
kim indumukhi lajjase
vilaṅghayaty alaṅghyāni
smaradurlalitāni kaḥ
//
tvam atra baddha-bhāva īva
kim indu-mukhi lajjase
vilaṅghayaty alaṅghyāni
smara-durlalitāni kaḥ
//
ko 'nyaḥ sakhi nṛśaṃso 'sti
kāmaṃ viṣamabāṇataḥ
sukumāre tavāpy aṅge
yena vyāpāritaḥ śaraḥ
//
ko 'nyaḥ sakhi nṛśaṃso 'sti
kāmaṃ viṣamabāṇataḥ
sukumāre tava apy aṅge
yena vyāpāritaḥ śaraḥ
//
bimbauṣṭhe eva rāgas te
tanvi pūrvam adṛśyata
adhunā hṛdaye 'py eṣa
mṛgaśāvākṣi lakṣyate
//
bimba-oṣṭhe eva rāgas te
tanvi pūrvam adṛśyata
adhunā hṛdaye 'py eṣa
mṛga-śāva-akṣi lakṣyate
//
ekena rājahaṃsena
hṛto hāras tanūdari
anena tu dvitīyena
likhitenāpi te manaḥ
//
ekena rājahaṃsena
hṛto hāras tanu-udari
anena tu dvitīyena
likhitena api te manaḥ
//
kutas trapā tavālīṣu
kiṃcid unnamayānanam
aho bata tvam etasminn
atyāyatakutūhalā
//
kutas trapā tavā alīṣu
kiṃ-cid unnamayā ananam
aho bata tvam etasminn
atyāyata-kutūhalā
//
etat karṇotpalaṃ lolam
apāṅgaprativeśitam
tvad udantam ivaitasya
kathayaty alikūjitaiḥ
//
etat karṇa-utpalaṃ lolam
apāṅga-prativeśitam
tvad udantam iva etasya
kathayaty ali-kūjitaiḥ
//
aho dūrasthitenāpi
hṛdi spṛṣṭā nṛpendunā
indukāntaśileva tvam
ārdratām avagāhase
//
aho dūrasthitena api
hṛdi spṛṣṭā nṛpa-indunā
indu-kānta-śila īva tvam
ārdratām avagāhase
//
nipuṇe niḥśvasiṣy evam
atigūḍhaṃ yathā yathā
tathā tathā tava vyaktam
ayam ucchvasati smaraḥ
//
nipuṇe niḥśvasiṣy evam
atigūḍhaṃ yathā yathā
tathā tathā tava vyaktam
ayam ucchvasati smaraḥ
//
smitam etad alolākṣi
lajjāsaṃvalitaṃ tava
idaṃ nirjitabālyasya
yauvanasyoditaṃ yaśaḥ
//
smitam etad alola-akṣi
lajjā-saṃvalitaṃ tava
idaṃ nirjita-bālyasya
yauvanasya uditaṃ yaśaḥ
//
yathā taveyam aratir
yathā sutanu vepase
tathā kavacitaḥ śaṅke
niḥśaṅkaṃ madanas tvayi
//
yathā tava iyam aratir
yathā sutanu vepase
tathā kavacitaḥ śaṅke
niḥśaṅkaṃ madanas tvayi
//
kim atra karavai gāḍham
ākalpakam idaṃ tava
iyaṃ ca manmathasyāstraṃ
nirgatā cūtamañjarī
//
kim atra karavai gāḍham
ākalpakam idaṃ tava
iyaṃ ca manmathasya astraṃ
nirgatā cūta-mañjarī
//
surataklāntaśabarī
kabarīmālyacumbinaḥ
katham ete tvayā tanvi
sahyā malayavāyavaḥ
//
surata-klānta-śabarī
kabarī-mālya-cumbinaḥ
katham ete tvayā tanvi
sahyā malaya-vāyavaḥ
//
kiṃ tāmyasi tavopāntam
ānayāmy adhunaiva tam
ity āśvāsayatīva tvām
kokilo 'yaṃ kalasvanaḥ
//
kiṃ tāmyasi tava upāntam
ānayāmy adhuna aiva tam
ity āśvāsayati iva tvām
kokilo 'yaṃ kala-svanaḥ
//
kūjantī kokilavadhūr
iyam ādhiṃ dhunoti te
anaṅganṛpasāmrājya
līlāmaṅgalagāyinī
//
kūjantī kokila-vadhūr
iyam ādhiṃ dhunoti te
anaṅga-nṛpa-sāmrājya
līlā-maṅgala-gāyinī
//
vanāntadevatāvāpta
pādanyāsotsavaḥ sphuṭam
eṣa stabakito 'śokaḥ
suhṛt kāmasya kā gatiḥ
//
vana-anta-devatā-avāpta
pāda-nyāsa-utsavaḥ sphuṭam
eṣa stabakito 'śokaḥ
suhṛt kāmasya kā gatiḥ
//
atrorvītilake dṛṣṭim
asyantīṃ tilakaḥ krudhā
ayaṃ tarjayatīva tvāṃ
vātādhūtalatāṅguliḥ
//
atra urvī-tilake dṛṣṭim
asyantīṃ tilakaḥ krudhā
ayaṃ tarjayati iva tvāṃ
vātā-dhūta-latā-aṅguliḥ
//
pathi smarasya viṣame
skhalitāyām itas tvayi
smitacchaṭeva niryāti
sinduvārasya mañjarī
//
pathi smarasya viṣame
skhalitāyām itas tvayi
smita-cchaṭa īva niryāti
sinduvārasya mañjarī
//
drāghayaty astabimbauṣṭha
ruciniḥśvasitāni te
ayaṃ mukulitaḥ kiṃcid
bakulo mukulastani
//
drāghayaty asta-bimba-oṣṭha
ruci-niḥśvasitāni te
ayaṃ mukulitaḥ kiṃ-cid
bakulo mukula-stani
//
latayā karṇikārasya
puraḥ puṣpitayānayā
anaṅgasyaikarājye 'smin
hemavetralatāyitam
//
latayā karṇika-arasya
puraḥ puṣpitaya ānayā
anaṅgasya eka-rājye 'smin
hema-vetra-latāyitam
//
aho na kasya bhindanti
hṛdayaṃ vīkṣitā api
nisargamṛdavo 'py ete
sahakāranavāṅkurāḥ
//
aho na kasya bhindanti
hṛdayaṃ vīkṣitā api
nisarga-mṛdavo 'py ete
sahakāra-nava-aṅkurāḥ
//
caturāṃ kokilām eṣa
kṛtvā kurabako mukhe
durlabhaṃ yācatīva tvāṃ
līlāliṅganadohadam
//
caturāṃ kokilām eṣa
kṛtvā kurabako mukhe
durlabhaṃ yācati iva tvāṃ
līlā-liṅgana-dohadam
//
aśokaskandhalagneyaṃ
kusumair navamādhavī
prārthanīyapriyasparśāṃ
hasati tvām ivotsukām
//
aśoka-skandha-lagna īyaṃ
kusumair nava-mādhavī
prārthanīya-priya-sparśāṃ
hasati tvām iva utsukām
//
bhūpatāv anuraktāyās
tava santāpadīpanam
sthalāravindaṃ serṣyeva
sūte sakhi vasundharā
//
bhūpatāv anuraktāyās
tava santāpa-dīpanam
sthala-aravindaṃ sa-īrṣya īva
sūte sakhi vasundharā
//
amīṣv aṅkasthakandarpa
jagadvijagayasiddhiṣu
dṛṣṭir udvijate tanvi
pāṭalākuḍmaleṣu te
//
amīṣv aṅkastha-kandarpa
jagad-vijagaya-siddhiṣu
dṛṣṭir udvijate tanvi
pāṭalā-kuḍmaleṣu te
//
sundari dvitayasyātra
kraśimā bhūṣaṇāyate
rājanyābaddhabhāvāyās
tava rātreś ca samprati
//
sundari dvitayasya atra
kraśimā bhūṣaṇāyate
rājanya-ābaddha-bhāvāyās
tava rātreś ca samprati
//
eṣa caitrotsavaś citre
nṛpo 'yaṃ nūtanaṃ vayaḥ
prāptāvakāśaḥ kāmo 'pi
patitāsyatisaṅkaṭe
//
eṣa caitra-utsavaś citre
nṛpo 'yaṃ nūtanaṃ vayaḥ
prāpta-avakāśaḥ kāmo 'pi
patitāsyati-saṅkaṭe
//
kim ālikhitavaty eṣā
citre mālyavatī nṛpam
dvārīkṛteyam athavā
vāmena vidhinā tava
//
kim ālikhitavaty eṣā
citre mālyavatī nṛpam
dvārīkṛta īyam athavā
vāmena vidhinā tava
//
bahunā kiṃ cakorākṣi
chalitāsi manobhuvā
sarvathā te kariṣyanti
kuśalaṃ kuladevatāḥ
//
bahunā kiṃ cakora-akṣi
chalita āsi manobhuvā
sarvathā te kariṣyanti
kuśalaṃ kula-devatāḥ
//
ityādi vyāharantī sā
kṛtabhrūbhaṅgayā tayā
narendrabāṇapuṅkhena
kuce kiṃ cid atudyata
//
ity-ādi vyāharantī sā
kṛta-bhrū-bhaṅgayā tayā
narendra-bāṇa-puṅkhena
kuce kiṃ cid atudyata
//
kalāvatīvacanam
kalāvatī-vacanam
atha kinnararājendra
kanyā nāmnā kalāvatī
evaṃ vacaḥ smitasudhā
niṣiktākṣaram ādade
//
atha kinnara-rājendra
kanyā nāmnā kalāvatī
evaṃ vacaḥ smita-sudhā
niṣikta-akṣaram ādade
//
kāmaṃ durlabham evaitac
caitraś candrāṅkitā niśāḥ
preyān vipañcīraṇitaṃ
pañcabāṇāṅkitaṃ vayaḥ
//
kāmaṃ durlabham eva etac
caitraś candra-aṅkitā niśāḥ
preyān vipañcī-raṇitaṃ
pañcabāṇa-aṅkitaṃ vayaḥ
//
ayi tvāṃ mlāpayaty eṣa
kālaḥ kamalalocane
jagadāhlādajanakaḥ
sudhāsūtir ivābjinīm
//
ayi tvāṃ mlāpayaty eṣa
kālaḥ kamala-locane
jagad-āhlāda-janakaḥ
sudhā-sūtir iva abjinīm
//
sthāne tavānurāgo 'yam
anaṅgasyāyam utsavaḥ
sakhi snihyati nirvyājam
indāv eva kumudvatī
//
sthāne tava anurāgo 'yam
anaṅgasya ayam utsavaḥ
sakhi snihyati nirvyājam
indāv eva kumudvatī
//
nṛpasyāraṇyasañcāraḥ
śareṇānena sūcyate
marutā dviradasyeva
madaniṣyandagandhinā
//
nṛpasya araṇya-sañcāraḥ
śareṇa anena sūcyate
marutā dviradasya iva
mada-niṣyanda-gandhinā
//
avaśyaṃ tanvi cinvānā
vane haṃsam itas tataḥ
kvacid vilokayiṣyanti
taṃ tvatparijanastriyaḥ
//
avaśyaṃ tanvi cinvānā
vane haṃsam itas tataḥ
kva-cid vilokayiṣyanti
taṃ tvat-parijana-striyaḥ
//
jñātatvadiṅgitaivātra
taṃ ced drakṣyati pāṭalā
tato 'sya ṣaṭpadasyeva
balāc ceto hariṣyati
//
jñāta-tvad-iṅgita aiva atra
taṃ ced drakṣyati pāṭalā
tato 'sya ṣaṭpadasya iva
balāc ceto hariṣyati
//
sthirā bhava nṛpena tvam
iha saṃyogam āpsyasi
yathā kaṇvāśrame pūrvaṃ
duṣyantena śakuntalā
//
sthirā bhava nṛpena tvam
iha saṃyogam āpsyasi
yathā kaṇva-āśrame pūrvaṃ
duṣyantena śakuntalā
//
iti tadvacasaḥ sīmni
masṛṇotkampitastanī
vyājasācīkṛtamukhaṃ
niśaśvāsa śaśiprabhā
//
iti tad-vacasaḥ sīmni
masṛṇa-utkampita-stanī
vyāja-sācīkṛta-mukhaṃ
niśaśvāsa śaśiprabhā
//
vanaśrīratnamañjīro
latākuñjodare tataḥ
cukūja mañjukaṇṭhas tāṃ
dakṣiṇena kapiñjalaḥ
//
vana-śrī-ratna-mañjīro
latā-kuñja-udare tataḥ
cukūja mañju-kaṇṭhas tāṃ
dakṣiṇena kapiñjalaḥ
//
harṣāśrulavakīrṇena
satpatrāvalicāruṇā
vāmena pasphure tasyāś
cakṣuṣā ca stanena ca
//
harṣa-aśru-lava-kīrṇena
sat-patra-āvali-cāruṇā
vāmena pasphure tasyāś
cakṣuṣā ca stanena ca
//
atrāntare samāyāntī
dadṛśe dūratas tayā
narendrasavitus tasya
puraḥ sandhyeva pāṭalā
//
atra antare samāyāntī
dadṛśe dūratas tayā
narendra-savitus tasya
puraḥ sandhya īva pāṭalā
//
tasyās traye ca tritayam
apaśyat phaṇikanyakā
mukhe smitaṃ kare hāraṃ
sitam aṃse ca cāmaram
//
tasyās traye ca tritayam
apaśyat phaṇi-kanyakā
mukhe smitaṃ kare hāraṃ
sitam aṃse ca cāmaram
//
sā hārahastā ruruce
dhṛtastimitacāmarā
sarasī suptahaṃseva
phenādhyāsitapaṅkajā
//
sā hāra-hastā ruruce
dhṛta-stimita-cāmarā
sarasī supta-haṃsa īva
phena-adhyāsita-paṅkajā
//
dṛṣṭiḥ phanīndraduhitur
atikramyaiva pāṭalām
bhṛṅgaśreṇir ivāśoke
papātāvantibhartari
//
dṛṣṭiḥ phani-indra-duhitur
atikramya eva pāṭalām
bhṛṅga-śreṇir iva aśoke
papāta avanti-bhartari
//
priyaṃ naḥ sa ayam āyāti
paśya paśya śaśiprabhe
paramārānvayodāra
hāramadhyamaṇir nṛpas
//
priyaṃ naḥ sa ayam āyāti
paśya paśya śaśiprabhe
paramāra-anvaya-udāra
hāra-madhya-maṇir nṛpas
//
iti priyasakhīsūkti
sudhāniṣyandalekhayā
sikte tadābhavat tasyāḥ
smaraḥ pallavito hṛdi
//
iti priya-sakhī-sūkti
sudhā-niṣyanda-lekhayā
sikte tada ābhavat tasyāḥ
smaraḥ pallavito hṛdi
//
SYNTAX: sandānitakam
sudhārasa ivorvībhṛt
tayā saṃmukham āpatan
dṛśā sphaṭikaśuktyeva
vāraṃvāram apīyata
//
sudhā-rasa iva urvībhṛt
tayā saṃmukham āpatan
dṛśā sphaṭika-śuktya īva
vāraṃvāram apīyata
//
vitene 'py ahikanyābhiḥ
kautukenātanīyasā
tasyāgre rājahaṃsasya
netrendīvaravāgurā
//
vitene 'py ahi-kanyābhiḥ
kautukena atanīyasā
tasya agre rājahaṃsasya
netra indīvara-vāgurā
//
avantitilakodantam
upasṛtyātha pāṭalā
anaṅgadīpanaṃ tasyai
jagādeṅgitavedinī
//
avanti-tilaka-udantam
upasṛtya atha pāṭalā
anaṅga-dīpanaṃ tasyai
jagāda iṅgita-vedinī
//
deva paścātsthito 'py agre
prāptaḥ paryutsuko bhavān
ity abhāṣyata bhūpālaḥ
citre caturayā tayā
//
deva paścāt-sthito 'py agre
prāptaḥ paryutsuko bhavān
ity abhāṣyata bhūpālaḥ
citre caturayā tayā
//
abhūt paryākulā sā ca
muhūrtam asitekṣaṇā
paścād alajjatālībhis
tathā sasmitam īkṣitā
//
abhūt paryākulā sā ca
muhūrtam asita-īkṣaṇā
paścād alajjatā alībhis
tathā sa-smitam īkṣitā
//
tasyai hāraṃ mahībhartur
arpayām āsa pāṭalā
ākṛṣya bhartum ānītam
atiśuddham iva āśayam
//
tasyai hāraṃ mahībhartur
arpayām āsa pāṭalā
ākṛṣya bhartum ānītam
atiśuddham iva āśayam
//
sakhīnām anurodhena
sā kilānaṅgamohitā
hṛdi dīrghaguṇaṃ dadhre
hāraṃ priyam ivāparam
//
sakhīnām anurodhena
sā kila anaṅga-mohitā
hṛdi dīrgha-guṇaṃ dadhre
hāraṃ priyam iva aparam
//
tuṣārapāṇḍunā tena
vavṛdhe 'syā manobhavaḥ
digantavāntajyotsnena
mahodadhir ivendunā
//
tuṣāra-pāṇḍunā tena
vavṛdhe 'syā manobhavaḥ
dig-anta-vānta-jyotsnena
mahā-udadhir iva indunā
//
puṣpodgameneva latā
prasādeneva bhāratī
sā tena reje hāreṇa
yaśaseva narendratā
//
puṣpa-udgamena iva latā
prasādena iva bhāratī
sā tena reje hāreṇa
yaśasa īva narendratā
//
tataḥ śithilaparyasta
vilolakabarīlatā
ketuyaṣṭir iva śyāma
patākāṅgā hiraṇmayī
//
tataḥ śithila-paryasta
vilola-kabarī-latā
ketu-yaṣṭir iva śyāma
patāka-aṅgā hiraṇmayī
//
vasaṃtakamalollāsi
mattabhramaraniḥsvanā
dīpamānopadeśeva
svarahasye manobhuvaḥ
//
vasaṃta-kamala-ullāsi
matta-bhramara-niḥsvanā
dīpamāna-upadeśa īva
sva-rahasye manobhuvaḥ
//
ullasatkuṭajācchāccha
vilāsahasitacchaviḥ
jhaṭity uadadhiveleva
nirgacchad amṛtacchaṭā
//
ullasat-kuṭaja-acchāccha
vilāsa-hasita-cchaviḥ
jhaṭity uadadhi-vela īva
nirgacchad amṛta-cchaṭā
//
sarojinīva haṃsībhir
bhṛṅgībhir iva mālatī
śaśilekheva tārābhiḥ
sakhībhir abhito vṛtā
//
sarojini īva haṃsībhir
bhṛṅgībhir iva mālatī
śaśi-lekha īva tārābhiḥ
sakhībhir abhito vṛtā
//
dṛṣṭvā narandram āyāntam
udasthād utsukātha sā
dadhatī nūtanaprema
pariṇītām adhīratām
//
dṛṣṭvā narandram āyāntam
udasthād utsuka ātha sā
dadhatī nūtana-prema
pariṇītām adhīratām
//
SYNTAX: kulakam
atha sutanur alolatārake sā
suciram udañcitadīrghapakṣmamāle
śaśina iva navodgatasya dūrāt
avanipateḥ pathi locane mumoca
//
atha sutanur alola-tārake sā
suciram udañcita-dīrgha-pakṣmamāle
śaśina iva nava-udgatasya dūrāt
avanipateḥ pathi locane mumoca
//
āsannānucaradhṛtena paṅkajinyāḥ
patreṇa sphuṭaghaṭitātapatralīlaḥ
saś cchāyām atha mahasā hasan himāṃśoḥ
kṣmāpālaḥ pulinam avāpa narmadāyās
//
āsanna-anucara-dhṛtena paṅkajinyāḥ
patreṇa sphuṭa-ghaṭita-ātapatra-līlaḥ
saś cchāyām atha mahasā hasan hima-aṃśoḥ
kṣmāpālaḥ pulinam avāpa narmadāyās
//
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā-darśano nāma ṣaṣṭhaḥ sargaḥ
saptamaḥ sargaḥ
śaśiprabhādarśanam
śaśiprabhā-darśanam
tataḥ sa dūrād ahirājakanyakāṃ
javaikamitreṇā yutāṃ patatriṇā
viśāmpatidīrghaguṇānuṣaṅgiṇīm
anaṅgakodaṇḍalatām ivaikṣata
//
tataḥ sa dūrād ahi-rāja-kanyakāṃ
javā-eka-mitreṇā yutāṃ patatriṇā
viśāmpati-dīrgha-guṇa-anuṣaṅgiṇīm
anaṅga-kodaṇḍa-latām ivā ekṣata
//
upoḍhalāvaṇyataraṅgabhaṅgayā
sarāgabimbauṣṭhagalatpravālayā
ahāri lolaṃ nṛpates tayā balāt
anaṅgaratnākaravelayā manaḥ
//
upoḍha-lāvaṇya-taraṅga-bhaṅgayā
sa-rāga-bimba-oṣṭha-galat-pravālayā
ahāri lolaṃ nṛpates tayā balāt
anaṅga-ratna-ākara-velayā manaḥ
//
ramāṅgadakṛtaṃ śaśiprabhāvarṇanam
ramāṅgada-kṛtaṃ śaśiprabhā-varṇanam
savismayo locanamārgam āptayā
tayā saḥ pātālatalendulekhayā
athettham amlānamanorathodgamo
ramāṅgadenābhidadhe narādhipaḥ
//
sa-vismayo locana-mārgam āptayā
tayā saḥ pātāla-tala-indu-lekhayā
atha ittham amlāna-manoratha-udgamo
ramāṅgadena abhidadhe narādhipaḥ
//
avaimi saiveyam amogham āyudhaṃ
manobhuvaḥ pannagarājakanyakā
udaṃśulekhena mukhena kurvatī
jagad vilīnenduvilokanaspṛham
//
avaimi sa aiva iyam amogham āyudhaṃ
manobhuvaḥ pannaga-rāja-kanyakā
udaṃśu-lekhena mukhena kurvatī
jagad vilīna-indu-vilokana-spṛham
//
narendra satyaṃ saḥ kutūhalī bhaved
alaukikaṃ rūpam avekṣituṃ rateḥ
iyaṃ na yasyātithitāṃ gatā dṛśor
agādhalāvaṇyasarit sumadhyamā
//
narendra satyaṃ saḥ kutūhalī bhaved
alaukikaṃ rūpam avekṣituṃ rateḥ
iyaṃ na yasya atithitāṃ gatā dṛśor
agādha-lāvaṇya-sarit sumadhyamā
//
iyaṃ sudhā mugdhavilāsajanmabhūr
iyaṃ bhujaṅgālayaratnadīpikā
iyaṃ jagannetracakoracandrikā
puraḥ patākeyam ayugmapatriṇaḥ
//
iyaṃ sudhā mugdha-vilāsa-janma-bhūr
iyaṃ bhujaṅga-ālaya-ratna-dīpikā
iyaṃ jagannetra-cakora-candrikā
puraḥ patāka īyam ayugma-patriṇaḥ
//
iyattayā muktam avaimi naipuṇaṃ
prajāpater adbhutaśilpakarmaṇi
nṛpopamānām upamānatāṃ gataṃ
vinirmitaṃ yena hi ratnam īdṛśam
//
iyattayā muktam avaimi naipuṇaṃ
prajāpater adbhuta-śilpa-karmaṇi
nṛpa-upamānām upamānatāṃ gataṃ
vinirmitaṃ yena hi ratnam īdṛśam
//
iyaṃ tavānena virājatetarāṃ
karasthitenāvanipālapatriṇā
upeyuṣā kāñcanapadmam aṃśunā
himetarāṃśor iva jahnukanyakā
//
iyaṃ tava anena virājatetarāṃ
kara-sthitena avanipāla-patriṇā
upeyuṣā kāñcana-padmam aṃśunā
hima-itara-aṃśor iva jahnu-kanyakā
//
arālakeśīyam anena bhāti te
śareṇa kārtasvarapuṅkhaśobhinā
nisargagaureṇa narendraraśminā
sakajjalā dīpaśikheva śārvarī
//
arāla-keśīyam anena bhāti te
śareṇa kārtasvara-puṅkha-śobhinā
nisarga-gaureṇa narendra-raśminā
sa-kajjalā dīpa-śikha īva śārvarī
//
iyaṃ vilāsorminimagnaśaiśavaṃ
svibhāvyamānastanakuḍmalodgamam
madaikavisrambhagṛhaṃ vigāhate
vayo vibhaktāṅgam anaṅgadohadam
//
iyaṃ vilāsa-ūrmi-nimagna-śaiśavaṃ
svibhāvyamāna-stana-kuḍmala-udgamam
mada-eka-visrambha-gṛhaṃ vigāhate
vayo vibhakta-aṅgam anaṅga-dohadam
//
iyaṃ natāṅgī jagadekasundare
nideśite pāṭalayā nṛpa tvayi
dṛśau navendīvarapatrapeśale
vimuñcati śrīr iva śārṅgadhanvani
//
iyaṃ nata-aṅgī jagad-eka-sundare
nideśite pāṭalayā nṛpa tvayi
dṛśau nava-indīvara-patra-peśale
vimuñcati śrīr iva śārṅgadhanvani
//
anaṅgasāmrājyavilāsacāmare
vanānilavyākulite 'ṃsucumbini
pariślathe saṃyamanārtham etayā
salīlam astaḥ kabarībhare karaḥ
//
anaṅga-sāmrājya-vilāsa-cāmare
vana-anila-vyākulite 'ṃsu-cumbini
pariślathe saṃyamana-artham etayā
sa-līlam astaḥ kabarī-bhare karaḥ
//
vilokayantī kusumaṃ kacāgrataś
cyutaṃ kucasparśadhiyeva vakṣasi
iyaṃ kṛśāṅgī kusumāstraśaṅkayā
kṛtapraṇāmeva tavāvalokyate
//
vilokayantī kusumaṃ kaca agrataś
cyutaṃ kuca-sparśa-dhiya īva vakṣasi
iyaṃ kṛśa-aṅgī kusumāstra-śaṅkayā
kṛta-praṇāma īva tava avalokyate
//
vilokayāsyāḥ kṣitipāla bibhratīṃ
pradīpaśobhāṃ kabarīṃ niśāmukhe
amī muhuḥ kuṅkumakesarāruṇā
lasanti sīmantamaṇer marīcayaḥ
//
vilokaya asyāḥ kṣitipāla bibhratīṃ
pradīpa-śobhāṃ kabarīṃ niśā-mukhe
amī muhuḥ kuṅkuma-kesara-aruṇā
lasanti sīmanta-maṇer marīcayaḥ
//
virājate 'syās tilako 'yam añcito
vikuñcitabhrūlatikāntare nṛpa
vijitya lokadvitayaṃ divaṃ prati
smareṇa bāṇo dhanuṣīva saṃhitaḥ
//
virājate 'syās tilako 'yam añcito
vikuñcita-bhrū-latikā-antare nṛpa
vijitya loka-dvitayaṃ divaṃ prati
smareṇa bāṇo dhanuṣi iva saṃhitaḥ
//
apāṅgasaṃvardhitaśoṇakāntinā
sukṛṣṇatāreṇa tuṣārapāṇḍunā
iyaṃ pravālāsitaratnamauktikair
vinirmiteneva cakāsti cakṣuṣā
//
apāṅga-saṃvardhita-śoṇakāntinā
sukṛṣṇa-tāreṇa tuṣāra-pāṇḍunā
iyaṃ pravāla-asita-ratna-mauktikair
vinirmitena iva cakāsti cakṣuṣā
//
iyaṃ puro niryatidūram āyate
kapolataḥ kāñcanakuṇḍalārciṣi
iṣuṃ ruṣeva pratibhoktum udyatā
manobhuve muktaśilīmukhe hṛdi
//
iyaṃ puro niryati-dūram āyate
kapolataḥ kāñcana-kuṇḍala-arciṣi
iṣuṃ ruṣa īva pratibhoktum udyatā
manobhuve mukta-śilīmukhe hṛdi
//
iyaṃ triyāmāpatikāntipeśalaṃ
vibuddhabandhūkadalādhikatviṣā
bibharti bimbādharamudrayā mukhaṃ
manobhirāmaṃ rajanīva sandhyayā
//
iyaṃ triyāmā-pati-kānti-peśalaṃ
vibuddha-bandhūka-dala-adhika-tviṣā
bibharti bimba-adhara-mudrayā mukhaṃ
manobhirāmaṃ rajani īva sandhyayā
//
upoḍhatārāpatitārahārayor
iyaṃ yugena stanayor virājate
dvayena deva uṣasi cakravākayoḥ
saridgṛhītaikamṛṇālayor iva
//
upoḍha-tārāpati-tāra-hārayor
iyaṃ yugena stanayor virājate
dvayena deva uṣasi cakravākayoḥ
sarid-gṛhīta-eka-mṛṇālayor iva
//
surāpagāvīcivipāṇḍur eṣa te
cireṇa hāraś caritārthatāṃ gataḥ
dhṛtaḥ kṣitīśa praṇayārdrayānayā
salīlam utkampini yat kucadvaye
//
surā-apagā-vīci-vipāṇḍur eṣa te
cireṇa hāraś carita-arthatāṃ gataḥ
dhṛtaḥ kṣitīśa praṇaya-ārdraya ānayā
sa-līlam utkampini yat kuca-dvaye
//
iyaṃ mahīpāla vilokitena te
vigāhate kāntam idaṃ daśāntaram
bhavaty anārūḍhavikāsavibhramā
kim udgame candramasaḥ kumudvatī
//
iyaṃ mahīpāla vilokitena te
vigāhate kāntam idaṃ daśā-antaram
bhavaty anārūḍha-vikāsa-vibhramā
kim udgame candramasaḥ kumudvatī
//
kim anyad uktaṃ sudhayeva sāndrayā
tad anyathā nātha na pāṭalavacaḥ
sphuṭeyam asyāḥ kurute yad aṅgake
balāt pariṣvaṅgam anaṅgavikriyā
//
kim anyad uktaṃ sudhaya īva sāndrayā
tad anyathā nātha na pāṭala-vacaḥ
sphuṭa īyam asyāḥ kurute yad aṅgake
balāt pariṣvaṅgam anaṅga-vikriyā
//
śaśiprabhāsamīpagamanam
śaśiprabhā-samīpa-gamanam
itīṅgitajñe vadati priyaṃvade
ramāṅgadena smitam udgatasmitaḥ
avāpa paryāptaśaśāṅkadarśanaḥ
phanīndrakanyāsavidhaṃ narādhipaḥ
//
iti iṅgitajñe vadati priyaṃvade
ramāṅgadena smitam udgata-smitaḥ
avāpa paryāpta-śaśāṅka-darśanaḥ
phani-indra-kanyā-savidhaṃ narādhipaḥ
//
nāyikāceṣṭāḥ
nāyikā-ceṣṭāḥ
uvāha lajjānatam añcitālakaṃ
tato bhujaṅgādhipateḥ sutāmukhaṃ
avāñcitaṃ kiṃ cana mātariśvanā
saṣaṭpadaṃ padmam ivāravindinī
//
uvāha lajjā-natam añcita-alakaṃ
tato bhujaṅga-adhipateḥ sutā-mukhaṃ
avāñcitaṃ kiṃ cana mātariśvanā
sa-ṣaṭpadaṃ padmam iva aravindinī
//
pataty adhaḥ kuṅkumapaṅkapāṭale
mayūkhalekhāpaṭale śikhāmaṇeḥ
hriyeva raktāṃśukapallavas tayā
pidhātum ālekhyanṛpe nyadhīyata
//
pataty adhaḥ kuṅkuma-paṅka-pāṭale
mayūkha-lekhā-paṭale śikhā-maṇeḥ
hriya īva rakta-aṃśuka-pallavas tayā
pidhātum ālekhya-nṛpe nyadhīyata
//
nṛpasya citre madhureyam ākṛtir
na bhidyate candramaso yathāmbhasi
sakhījanas tām iti narmapeśalaḥ
śanais trapānamramukhīm abhāṣata
//
nṛpasya citre madhura īyam ākṛtir
na bhidyate candramaso yatha āmbhasi
sakhī-janas tām iti narma-peśalaḥ
śanais trapā-namra-mukhīm abhāṣata
//
yathāsmi vaktāsi tathāsya bhūpater
yadā punaḥ karṇasamīpam āpsyasi
itīva nirvyājam udīrya tatyaje
tayāyatākṣyā sa narendrasāyakaḥ
//
yatha āsmi vakta āsi tatha āsya bhūpater
yadā punaḥ karṇa-samīpam āpsyasi
iti iva nirvyājam udīrya tatyaje
tayā āyata-akṣyā sa narendra-sāyakaḥ
//
alaṃ hriyaivaṃ samupekṣya gṛhyatām
ayaṃ hi pāṇigrahaṇocitas tava
itīrayantyāḥ kuṭilaṃ vacaḥ karād
anaṅgavatyāḥ kamalaṃ jahāra sā
//
alaṃ hriya aivaṃ samupekṣya gṛhyatām
ayaṃ hi pāṇi-grahaṇa-ucitas tava
itī irayantyāḥ kuṭilaṃ vacaḥ karād
anaṅgavatyāḥ kamalaṃ jahāra sā
//
atha svabimbādharapāṭalacchadaṃ
kareṇa tattatsadṛśena bibhratī
niṣevitum bhūpatim abhyupāgatā
rameva rājīvamukhī rarāja sā
//
atha sva-bimba-adhara-pāṭala-cchadaṃ
kareṇa tattat-sadṛśena bibhratī
niṣevitum bhūpatim abhyupāgatā
rama īva rājīva-mukhī rarāja sā
//
dṛśas tatas tatparivārayoṣitāṃ
netrāñjanaśyāmalapakṣmarājayaḥ
śaśiprabhe bhūmipatau sakautukāḥ
samāpatan kunda ivālipaṅktayaḥ
//
dṛśas tatas tat-parivāra-yoṣitāṃ
netra-añjana-śyāmala-pakṣma-rājayaḥ
śaśiprabhe bhūmipatau sa-kautukāḥ
samāpatan kunda iva-ali-paṅktayaḥ
//
nṛpārhaṇam
nṛpa-arhaṇam
nipīyamānasya tayā śanaiḥśanair
apāṅgasañcāritadīrghanetrayā
upāttapuṣpaḥ kṣitibhartur arhaṇāṃ
cakāra tasyāś caturaḥ sakhījanaḥ
//
nipīyamānasya tayā śanaiḥ-śanair
apāṅga-sañcārita-dīrgha-netrayā
upātta-puṣpaḥ kṣiti-bhartur arhaṇāṃ
cakāra tasyāś caturaḥ sakhī-janaḥ
//
puraḥ śirasy āhitamanmathājñayā
tayā kaṭākṣaiḥ kuṭajair ivārcitaḥ
nṛpaḥ saparyāṃ punaruktasaṃvidāṃ
sas tadvayasyānihitāv amanyata
//
puraḥ śirasy āhita-manmatha-ājñayā
tayā kaṭa-akṣaiḥ kuṭajair iva arcitaḥ
nṛpaḥ saparyāṃ punarukta-saṃvidāṃ
sas tad-vayasyā-nihitāv amanyata
//
sarāgavaty utkalikābhir ākule
mṛduny alaṃ pāṭalayā samarpite
atha nyaṣīdannavapallavāsane
phanīndrakanyāmanasīva pārthivaḥ
//
sa-rāgavaty utkalikābhir ākule
mṛduny alaṃ pāṭalayā samarpite
atha nyaṣīdan-nava-pallava-āsane
phanīndra-kanyā-manasi iva pārthivaḥ
//
anu kṣitīśaṃ nalinīdalāsane
kayā cid āste parivārayoṣitā
ramāṅgado 'py āsanabandham ādade
vasundharāyāṃ vinayaikabandhuḥ
//
anu kṣitīśaṃ nalinī-dala-āsane
kayā cid āste parivāra-yoṣitā
ramāṅgado 'py āsana-bandham ādade
vasundharāyāṃ vinaya-eka-bandhuḥ
//
śramānurodhād upaviśyatām itaḥ
kṣaṇaṃ kṛśāṅgīti sakhībhir arthitā
upāviśad vepitavāmanastanī
tataḥ samaṃ tābhir ahīndrakanyakā
//
śrama-anurodhād upaviśyatām itaḥ
kṣaṇaṃ kṛśa-aṅgi īti sakhībhir arthitā
upāviśad vepita-vāmana-stanī
tataḥ samaṃ tābhir ahi-indra-kanyakā
//
nāyikāvilasitāni
nāyikā-vilasitāni
vivartayantī vadanendumaṇḍalaṃ
viśālanetrāntaniṣaktatārakam
dvayena sā kṛṣyata sundarī samaṃ
hriyā nṛpālokanakautukena ca
//
vivartayantī vadana-indu-maṇḍalaṃ
viśāla-netra-anta-niṣakta-tārakam
dvayena sā kṛṣyata sundarī samaṃ
hriyā nṛpa-ālokana-kautukena ca
//
athāvataṃsīkṛtalocanotpalaṃ
kapoladolāyitaratnakuṇḍalam
ciraṃ papau saḥ stimitena cakṣuṣā
tadānanaṃ mālavamīnaketanaḥ
//
atha avataṃsīkṛta-locana-utpalaṃ
kapola-dolāyita-ratna-kuṇḍalam
ciraṃ papau saḥ stimitena cakṣuṣā
tad-ānanaṃ mālava-mīnaketanaḥ
//
kṛtī dṛśāsyāḥ sudṛśaḥ pibaty ayaṃ
kapolalāvaṇyasudhāṃ narādhipaḥ
mithaḥ sakhīnām iti sasmitaṃ vaco
niśamya sābhūd adhikādhikatrapā
//
kṛtī dṛśa āsyāḥ sudṛśaḥ pibaty ayaṃ
kapola-lāvaṇya-sudhāṃ narādhipaḥ
mithaḥ sakhīnām iti sasmitaṃ vaco
niśamya sa ābhūd adhika-adhika-trapā
//
manāg ivāṃsād apavartitānanā
nirīkṣya taṃ bhūpatim arpitekṣaṇam
vihasya lajjāmukule cakarṣa sā
balād apāṅgaprasṛte vilocane
//
manāg iva aṃsād apavartita-ānanā
nirīkṣya taṃ bhūpatim arpita-īkṣaṇam
vihasya lajjā-mukule cakarṣa sā
balād apāṅga-prasṛte vilocane
//
yaśobhaṭe rūpam avantiśasituḥ
kṛtasmite citragataṃ praśaṃsati
karasthitaṃ sā jhaṭiti nyadhāt tataḥ
śilātale tāmarasaṃ trapāvatī
//
yaśobhaṭe rūpam avanti-śasituḥ
kṛta-smite citra-gataṃ praśaṃsati
kara-sthitaṃ sā jhaṭiti nyadhāt tataḥ
śilā-tale tāmarasaṃ trapāvatī
//
nikāmam uktaṃ sukumāram aṅganā
vilāsinas tasya jahāra sā manaḥ
smaraikadūtīsahakāraśākhino
lasanmadhāv anyabhṛteva pallavam
//
nikāmam uktaṃ sukumāram aṅganā
vilāsinas tasya jahāra sā manaḥ
smara-eka-dūtī-sahakāra-śākhino
lasan-madhāv anya-bhṛta īva pallavam
//
tadīyam uddāmarasorminirbharaṃ
sa rājahaṃso 'pi viveśa mānasam
kṛtapraveśaś ca salīlam acchinan
manāṅ mṛṇālīm iva dhīratām ataḥ
//
tadīyam uddāma-rasa-ūrmi-nirbharaṃ
sa rājahaṃso 'pi viveśa mānasam
kṛta-praveśaś ca salīlam acchinan
manāṅ mṛṇālīm iva dhīratām ataḥ
//
kṣaṇād apāṅgastimitāyatākṣayoḥ
sakampayoḥ kaṇṭakitāṅgalekhayoḥ
avāpad anyonyanibaddhabhāvayos
tayoḥ prarohaṃ hṛdi bālamanmathaḥ
//
kṣaṇād apāṅga-stimita-āyata-akṣayoḥ
sa-kampayoḥ kaṇṭakita-aṅga-lekhayoḥ
avāpad anyonya-nibaddha-bhāvayos
tayoḥ prarohaṃ hṛdi bāla-manmathaḥ
//
nāyakasya nāyikāṃ praty uktiḥ
nāyakasya nāyikāṃ praty uktiḥ
asūyayevātha vimuñcatī dṛśaṃ
sakhīṣu sā sūtritanarmasūktiṣu
iti smitakṣālitadantavāsasā
nṛpeṇa nāgendrasutābhyadhīyata
//
asūyayā-iva atha vimuñcatī dṛśaṃ
sakhīṣu sā sūtrita-narma-sūktiṣu
iti smita-kṣālita-danta-vāsasā
nṛpeṇa nāga-indra-sutā-abhyadhīyata
//
vadānavadyāṅgi sakhījanādṛtaḥ
kim eṣa nāma vyatiricyate janaḥ
vihāya visrambhaviśeṣam etayā
yad aṅgam anto viśatīva lajjayā
//
vada anavadya-aṅgi sakhī-jana-ādṛtaḥ
kim eṣa nāma vyatiricyate janaḥ
vihāya visrambha-viśeṣam etayā
yad aṅgam anto viśati iva lajjayā
//
sadā sadācārapareti vārtayā
vayaṃ hṛtāḥ pannagarājaputri te
ataḥ kim evaṃ pratipattimūḍhatāṃ
vigāhase 'smāsu vimucyatām iyam
//
sadā sadācāra-para īti vārtayā
vayaṃ hṛtāḥ pannaga-rāja-putri te
ataḥ kim evaṃ pratipatti-mūḍhatāṃ
vigāhase 'smāsu vimucyatām iyam
//
anena te sundari darśanena vā
kṛtopacāro 'smi kiyat kadarthyase
na vīkṣate valgu na mañju bhāṣate
gatā kvacil locanavartmamālatī
//
anena te sundari darśanena vā
kṛta-upacāro 'smi kiyat kadarthyase
na vīkṣate valgu na mañju bhāṣate
gatā kva-cil locana-vartma-mālatī
//
adhaḥkṛtāḥ satyam adhīralocane
rasātalena tridivasya bhūmayaḥ
anaṅgadurvāraśarādhidaivataṃ
bhavadvidhaṃ ratnam avāpyate 'tra yat
//
adhaḥ-kṛtāḥ satyam adhīra-locane
rasātalena tridivasya bhūmayaḥ
anaṅga-durvāra-śara-adhidaivataṃ
bhavad-vidhaṃ ratnam avāpyate 'tra yat
//
kutūhalādhyāsitamadhyalokayā
tvayā muhūrtaṃ phaṇilokakaumudi
avaimi pātālam avāptasandhinā
vilaṅghyate santamasena samprati
//
kutūhala-adhyāsita-madhya-lokayā
tvayā muhūrtaṃ phaṇi-loka-kaumudi
avaimi pātālam avāpta-sandhinā
vilaṅghyate santamasena samprati
//
idaṃ mṛṇālad api komalaṃ vapus
tavaiṣa dūrād aravindinīpatiḥ
punaḥ punaḥ saṃspṛśatīva kautukāt
tamālagulmāntarapātibhiḥ karaiḥ
//
idaṃ mṛṇālad api komalaṃ vapus
tava eṣa dūrād aravindinī-patiḥ
punaḥ punaḥ saṃspṛśati iva kautukāt
tamāla-gulma-antara-pātibhiḥ karaiḥ
//
anena te saśramavāribindunā
navīnapīyūṣatuṣāradanturaḥ
śirīṣamṛdvaṅgi tuṣārapāṇḍunā
kapolabimbena viḍambyate śāśī
//
anena te sa-śrama-vāri-bindunā
navīna-pīyūṣa-tuṣāra-danturaḥ
śirīṣa-mṛdv-aṅgi tuṣāra-pāṇḍunā
kapola-bimbena viḍambyate śāśī
//
idaṃ vadāśikṣata kaitavaṃ kutas
tavaiṣa mugdhe saralāṅguliḥ karaḥ
ihaitad ālikhya śilātale śanair
anena līlākamalaṃ yad ujjhitam
//
idaṃ vada aśikṣata kaitavaṃ kutas
tava eṣa mugdhe sarala-aṅguliḥ karaḥ
iha etad ālikhya śilā-tale śanair
anena līlā-kamalaṃ yad ujjhitam
//
na citram evaṃ kva cid asti bhūtale
mamātra tenāsti kutūhalaṃ mahat
ataḥ kim etat pihitaṃ prakāśyatām
ahetukas tanvi ka eṣa matsaraḥ
//
na citram evaṃ kva cid asti bhū-tale
mama atra tena asti kutūhalaṃ mahat
ataḥ kim etat pihitaṃ prakāśyatām
ahetukas tanvi ka eṣa matsaraḥ
//
adṛśyam etad yadi manyase tataḥ
kim arthyase kiṃ tv iyad eva śaṃso naḥ
kṛtī tvayāyaṃ bhujagāmbaraukasām
alekhi citre katamaḥ kṛśodari
//
adṛśyam etad yadi manyase tataḥ
kim arthyase kiṃ tv iyad eva śaṃso naḥ
kṛtī tvaya āyaṃ bhujaga-ambara-okasām
alekhi citre katamaḥ kṛśa-udari
//
lateva sammīlitaṣaṭpadasvanā
kiyac ciraṃ nirvacanaiva tiṣṭhasi
itaś cakorākṣi vicintya sūnṛtaṃ
mamottaraṃ kiṃ cana dātum arhasi
//
lata īva sammīlita-ṣaṭpada-svanā
kiyac ciraṃ nirvacana aiva tiṣṭhasi
itaś cakora-akṣi vicintya sūnṛtaṃ
mama uttaraṃ kiṃ cana dātum arhasi
//
yathātijihreṣi yathātivepase
yathā kapole pulakaṃ bibharṣi ca
tathātra manye tava pakṣapātavan
nitāntam antaḥkaraṇaṃ kṛśodari
//
yatha ātijihreṣi yatha ātivepase
yathā kapole pulakaṃ bibharṣi ca
tatha ātra manye tava pakṣapātavan
nitāntam antaḥkaraṇaṃ kṛśa-udari
//
hriye taveyaṃ yadi kalpate kathā
kim etayā naḥ prakṛte yatāmahe
yad artham ete vayam āgatāḥ svayaṃ
sa nārpyate kiṃ karabhoru sāyakaḥ
//
hriye tava iyaṃ yadi kalpate kathā
kim etayā naḥ prakṛte yatāmahe
yad artham ete vayam āgatāḥ svayaṃ
sa na arpyate kiṃ karabha-ūru sāyakaḥ
//
salīlam evaṃ vadati smitānane
nṛpe navapremasārdracetasi
vivartayantī maṇikaṅkaṇaṃ kare
mumoca maunaṃ na phaṇīndrakanyakā
//
sa-līlam evaṃ vadati smita-ānane
nṛpe nava-prema-sārdra-cetasi
vivartayantī maṇi-kaṅkaṇaṃ kare
mumoca maunaṃ na phaṇi-indra-kanyakā
//
mālyavatīvacanam
mālyavatī-vacanam
tayā tathā dṛṣṭam athāntarāntarā
kaṭākṣakāntiḥ snapitāvataṃsayā
iti smitāpy āyitadantadīdhitir
jagāda taṃ mālyavātī viśāmpatim
//
tayā tathā dṛṣṭam atha antara-antarā
kaṭākṣa-kāntiḥ snapita-avataṃsayā
iti smita āpy āyita-danta-dīdhitir
jagāda taṃ mālyavātī viśāmpatim
//
tavaitayā satkṛtipātra satkṛtaṃ
svayaṃ na yat kalpitam alpamadhyayā
na sa avalepo na ca sā pramāditā
na ca trapā tatra nṛpo 'parāddhyati
//
tava etayā satkṛti-pātra satkṛtaṃ
svayaṃ na yat kalpitam alpa-madhyayā
na sa avalepo na ca sā pramāditā
na ca trapā tatra nṛpo 'parāddhyati
//
kṛtīti vārtā tava vetsi vāñchitaṃ
tvam antarātmeva na kasya vā bhuvi
ataḥ sakhībhāvagatasya gopanaṃ
na yujyate nas tvayi tan niśāmyatām
//
kṛti īti vārtā tava vetsi vāñchitaṃ
tvam antara-ātma īva na kasya vā bhuvi
ataḥ sakhī-bhāva-gatasya gopanaṃ
na yujyate nas tvayi tan niśāmyatām
//
śilīmukhe 'smiṃs tava nāmalāñchite
mṛgopanīte mṛgaśāvalocanā
pramodam āpteyam ito vilokite
kare cakorīva tuṣāradīdhiteḥ
//
śilīmukhe 'smiṃs tava nāma-lāñchite
mṛga-upanīte mṛga-śāva-locanā
pramodam āpta īyam ito vilokite
kare cakori īva tuṣāra-dīdhiteḥ
//
ka eṣa rājeti muhuḥ kutūhalād
iyaṃ yadā pṛṣṭavatī sakhījanam
atas tadāsyai kathitaḥ savistaraṃ
mayā tvam urvītalamīnalāñchānaḥ
//
ka eṣa rāja īti muhuḥ kutūhalād
iyaṃ yadā pṛṣṭavatī sakhī-janam
atas tada āsyai kathitaḥ savistaraṃ
mayā tvam urvī-tala-mīnalāñchānaḥ
//
kareṇa sāsūyam apāsya karṇataḥ
kvaṇaddvirephāvali nīlam utpalam
tadaitayābhyudgatapakṣapātayā
śrutā guṇāḍhyasya bṛhatkathā tava
//
kareṇa sa-āsūyam apāsya karṇataḥ
kvaṇad-dvirepha-āvali nīlam utpalam
tada aitaya ābhyudgata-pakṣa-pātayā
śrutā guṇāḍhyasya bṛhatkathā tava
//
imāṃ tvadākāranirūpiṇe sakhīm
avetya paryutsukalocanām iva
tato mayā viśvavilocanotsavas
tvam eva citre likhito 'si pārthiva !
//
imāṃ tvad-ākāra-nirūpiṇe sakhīm
avetya paryutsuka-locanām iva
tato mayā viśva-vilocana-utsavas
tvam eva citre likhito 'si pārthiva !
//
udañcitavyāyatapakṣmaṇā tataḥ
sakhīsamakṣaṃ nibhṛtena cakṣuṣā
ciraṃ nipītasatṛṣeva mugdhayā
tvayaitayā madhyamalokavāsasaḥ
//
udañcita-vyāyata-pakṣmaṇā tataḥ
sakhī-samakṣaṃ nibhṛtena cakṣuṣā
ciraṃ nipīta-sa-tṛṣa īva mugdhayā
tvaya aitayā madhyama-loka-vāsasaḥ
//
VAR 7.66d: {tvayaitayā\lem \em; tvayetayā \ed}
ato varo 'yaṃ yuvayoḥ samāgamaḥ
kumudvatīcandramasor ivocitaḥ
iyaṃ hi bālocchvasito manobhuvas
tvam atra lokatritayaikasundaraḥ
//
ato varo 'yaṃ yuvayoḥ samāgamaḥ
kumudvatī-candramasor iva ucitaḥ
iyaṃ hi bāla-ucchvasito manobhuvas
tvam atra loka-tritaya-eka-sundaraḥ
//
nṛpa gṛhītuṃ nayam atra ko 'py alaṃ
sureṣu vā pannagapuṅgaveṣu vā
sa eṣa paṅkeruhakarṇikāmṛdus
tvayā śayo 'syāḥ kriyate sakautukaḥ
//
nṛpa gṛhītuṃ nayam atra ko 'py alaṃ
sureṣu vā pannaga-puṅgaveṣu vā
sa eṣa paṅkeruha-karṇikā-mṛdus
tvayā śayo 'syāḥ kriyate sakautukaḥ
//
ayācito 'py arpita eva te śaraḥ
kṣiter ayaṃ nyāyavidāṃ varaitayā
tad enam abhyarthayase kathaṃ punaḥ
kalatram eṣā hi vasundharā tava
//
ayācito 'py arpita eva te śaraḥ
kṣiter ayaṃ nyāya-vidāṃ vara aitayā
tad enam abhyarthayase kathaṃ punaḥ
kalatram eṣā hi vasundharā tava
//
7.69b: em. kṣitir ?
itītivṛttaṃ tadupāśrayaṃ tathā
prakāśayantī pṛthivīpatiṃ prati
chalād alīkabhṛkuṭiṃ vidhāya sā
tayāluloke phaṇirājakanyayā
//
iti itivṛttaṃ tad-upāśrayaṃ tathā
prakāśayantī pṛthivīpatiṃ prati
chalād alīka-bhṛkuṭiṃ vidhāya sā
taya āluloke phaṇi-rāja-kanyayā
//
atha dvirephasya mukhābjapātino
nivāraṇayoragarājakanyakā
śilātalāt saṃbhramamīlitasmṛtis
tadāśu līlāśatapatram ādade
//
atha dvirephasya mukha-abja-pātino
nivāraṇaya ūraga-rāja-kanyakā
śilā-talāt saṃbhrama-mīlita-smṛtis
tadā āśu līlā-śatapatram ādade
//
tataḥ sa romañcanipīḍitāṅgado
ramāṅgadaṃ vyaktaśaśiprabheṅgitaḥ
apaśyad indīvaradāmadīrghayā
pramodavistaritayā dṛśā nṛpaḥ
//
tataḥ sa romañca-nipīḍita-aṅgado
ramāṅgadaṃ vyakta-śaśiprabhā-iṅgitaḥ
apaśyad indīvara-dāma-dīrghayā
pramoda-vistaritayā dṛśā nṛpaḥ
//
ramāṅgadavacanam
ramāṅgada-vacanam
samarpitā pārthiva puṣpaketunā
taveyam ārdrapraṇayā manasvinī
asīmasaundaryasudhāvilāsabhūr
udanvatevendukalā pinākinaḥ
//
samarpitā pārthiva puṣpaketunā
tava iyam ārdra-praṇayā manasvinī
asīma-saundarya-sudhā-vilāsa-bhūr
udanvata īva indu-kalā pinākinaḥ
//
kim anyad atrollasitaṃ jagattraye
tavaiva saubhāgyapatākayā nṛpa
yad āgatā manmathapatriṇām iyaṃ
śaravyatām evam api śrute tvayi
//
kim anyad atra ullasitaṃ jagat-traye
tava eva saubhāgya-patākayā nṛpa
yad āgatā manmatha-patriṇām iyaṃ
śara-vyatām evam api śrute tvayi
//
vadhūr dilīpasya sudakṣiṇā yathā
yathā sunandā bharatasya bhūpateḥ
raghūdvahasyāvanikanyakā yathā
tathā taveyaṃ vidhinā upapāditā
//
vadhūr dilīpasya sudakṣiṇā yathā
yathā sunandā bharatasya bhūpateḥ
raghu-udvahasya avani-kanyakā yathā
tathā tava iyaṃ vidhinā upapāditā
//
kim anyad asyāḥ kṛtapāṇipīḍanaḥ
padaṃ nidhatse gṛhamedhināṃ dhuri
iti prasarpatsmitacandrikaḥ śanair
abhāṣatorvītilakaṃ ramāṅgadaḥ
//
kim anyad asyāḥ kṛta-pāṇi-pīḍanaḥ
padaṃ nidhatse gṛha-medhināṃ dhuri
iti prasarpat-smita-candrikaḥ śanair
abhāṣata urvī-tilakaṃ ramāṅgadaḥ
//
SYNTAX: kulakam
vilokitaṃ citram alīkabhāṣiṇī
bhavatsakhīyaṃ pratibhāsate mama
udīritaivaṃ kila pārthivena sā
bhṛśam lalajje nibhṛtaṃ jahāsa ca
//
vilokitaṃ citram alīka-bhāṣiṇī
bhavat-sakhi īyaṃ pratibhāsate mama
udīrita aivaṃ kila pārthivena sā
bhṛśam lalajje nibhṛtaṃ jahāsa ca
//
vilokayantī tam apāṅgalocanā
samullasatsvedalavāṅkitastanī
tataḥ sujātastabakāstamauktikā
lateva sā hemamayī vyakampata
//
vilokayantī tam apāṅga-locanā
samullasat-sveda-lava-aṅkita-stanī
tataḥ sujāta-stabaka-asta-mauktikā
lata īva sā hema-mayī vyakampata
//
mukhe tavāsaktam idaṃ śaśiprabhe
dṛśāvataṃsāgatayaitadīyayā
sakhījanaḥ sasmitam ity uvāca tām
avantināthaṃ ca mitho ramāṅgadaḥ
//
mukhe tavā asaktam idaṃ śaśiprabhe
dṛśa āvataṃsa-āgataya aitadīyayā
sakhī-janaḥ sasmitam ity uvāca tām
avanti-nāthaṃ ca mitho ramāṅgadaḥ
//
atrāntare jhaṭiti cittam ivāccham ambhaḥ
kṣobhaṃ jagāma saritas tuhināṃśusūteḥ
vāti sma ca prasabhabhagnatamālatāla
hintālasālasaralaḥ sahasā samīraḥ
//
atra antare jhaṭiti cittam iva accham ambhaḥ
kṣobhaṃ jagāma saritas tuhina-aṃśu-sūteḥ
vāti sma ca prasabha-bhagna-tamāla-tāla
hintāla-sāla-saralaḥ sahasā samīraḥ
//
payododayaḥ
payoda-udayaḥ
udanamad atha tatkṣaṇād udañcat
kanakapiśaṅgataḍillataḥ payodaḥ
adharitamurajadhvanīni muñcan
vidhuritakarṇatalāni garjitāni
//
udanamad atha tat-kṣaṇād udañcat
kanaka-piśaṅga-taḍil-lataḥ payodaḥ
adharita-muraja-dhvanīni muñcan
vidhurita-karṇa-talāni garjitāni
//
atha samuditatrāsā meghasvanān nanu bhūpater
bhujaparighayor anto bālā praveṣṭum iyeṣa sā
kim asi cakitā mā tvaṃ bhaiṣīr ito bhava lajjayā
kṛtam iti ca tām ūce devaḥ sa sāhasalāñcanaḥ
//
atha samudita-trāsā megha-svanān nanu bhūpater
bhuja-parighayor anto bālā praveṣṭum iyeṣa sā
kim asi cakitā mā tvaṃ bhaiṣīr ito bhava lajjayā
kṛtam iti ca tām ūce devaḥ sa sāhasa-lāñcanaḥ
//
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā-saṃllāpo nāma saptamaḥ sargaḥ samāptaḥ
aṣṭamaḥ sargaḥ
nāyikātirodhānam
nāyikā-tirodhānam
sāpade 'tha bhujagendrakanyakā
khe payodapatalais tirohite
narmadāpulinapallavasthitā
haṃsapaṅktir iva kampam ādade
//
sa āpade 'tha bhujaga-indra-kanyakā
khe payoda-patalais tirohite
narmadā-pulina-pallava-sthitā
haṃsa-paṅktir iva kampam ādade
//
spardhayeva nicayaḥ payomucāṃ
tāramandram anadad yathā yathā
sā narendratilakaṃ tam aikṣata
mugdhalolanayanā tathā tathā
//
spardhaya īva nicayaḥ payomucāṃ
tāra-mandram anadad yathā yathā
sā narendra-tilakaṃ tam aikṣata
mugdha-lola-nayanā tathā tathā
//
ullasan navapayodharālasāṃ
dyāṃ ca tāṃ ca sumukhīṃ vilokayan
bhūpatiḥ sa nitarām abhūd vaśo
vismayasya ca manobhavasya ca
//
ullasan nava-payodhara-ālasāṃ
dyāṃ ca tāṃ ca sumukhīṃ vilokayan
bhūpatiḥ sa nitarām abhūd vaśo
vismayasya ca manobhavasya ca
//
vāmanatvam alinatvam atyajan
vyañjitakrama iva trivikramaḥ
krāmati sma sahasaiva meghabhūr
andhakāranikaro 'tha rodasī
//
vāmanatvam alinatvam atyajan
vyañjita-krama iva trivikramaḥ
krāmati sma sahasa aiva meghabhūr
andhakāra-nikaro 'tha rodasī
//
8.4d: andhaka pun?
netrarodhini tayor na kevalaṃ
mūrcchite tamasi vaiśasaṃ hṛdi
yāvad āsyavigaladbisāṅkure
cakravākamithune 'py ajṛmbhata
//
netra-rodhini tayor na kevalaṃ
mūrcchite tamasi vaiśasaṃ hṛdi
yāvad āsya-vigalad-bisa-aṅkure
cakravāka-mithune 'py ajṛmbhata
//
karṇabhūṣaṇamaṇiprabhālavais
tokalakṣitakapolapatrayā
kṛṣyamāṇanayano 'tha pipriye
pannagendrasutayā tayā nṛpaḥ
//
karṇa-bhūṣaṇa-maṇi-prabhā-lavais
toka-lakṣita-kapola-patrayā
kṛṣyamāṇa-nayano 'tha pipriye
pannaga-indra-sutayā tayā nṛpaḥ
//
tejasi sphurati tāḍite muhur
bibhyatī kanakabhaṅgapiṅgale
taṃ hṛdisthitam iveśam īkṣituṃ
sāpi mīlitavilocanābhavat
//
tejasi sphurati tāḍite muhur
bibhyatī kanaka-bhaṅga-piṅgale
taṃ hṛdi-sthitam ivā iśam īkṣituṃ
sa āpi mīlita-vilocana ābhavat
//
ākāśavāṇī
ākāśa-vāṇī
eṣa te na ghaṭate manorathaḥ
pārthivāhipatikanyakāṃ prati
gaccha vindhyavipināntadṛṣṭayā
vañcito 'si mṛgatṛṣṇayaitayā
//
eṣa te na ghaṭate manorathaḥ
pārthiva ahi-pati-kanyakāṃ prati
gaccha vindhya-vipina-anta-dṛṣṭayā
vañcito 'si mṛgatṛṣṇaya aitayā
//
sāhasodadhiviloḍane svayaṃ
yo 'ṃsam aṃsalatayārpayiṣyati
śrīr ivorasi muradviṣaḥ padaṃ
tasya niścitam iyaṃ vidhāsyati
//
sāhasa-udadhi-viloḍane svayaṃ
yo 'ṃsam aṃsa-lataya ārpayiṣyati
śrīr iva urasi mura-dviṣaḥ padaṃ
tasya niścitam iyaṃ vidhāsyati
//
paśya paśya capaleyam antikāt
nīyate tava yathocitaṃ kuru
evam eva yad iyaṃ na labhyate
jānakīva janakapratijñayā
//
paśya paśya capala īyam antikāt
nīyate tava yathā-ucitaṃ kuru
evam eva yad iyaṃ na labhyate
jānaki īva janaka-pratijñayā
//
kanyakāsi kim idaṃ śaśiprabhe
yuktam ehi pitur antikaṃ vraja
ity avigrahavatī nabhastalāt
ullalāsa sahasā sarasvatī
//
kanyaka āsi kim idaṃ śaśiprabhe
yuktam ehi pitur antikaṃ vraja
ity avigrahavatī nabhas-talāt
ullalāsa sahasā sarasvatī
//
tāṃ niśamya sa nikāmavismitaḥ
sācikārmukalatām alokata
indumauligalakandalāsitaṃ
tatkṣaṇāc ca timiraṃ nyavartata
//
tāṃ niśamya sa nikāma-vismitaḥ
sāci-kārmuka-latām alokata
indumauli-gala-kandala-asitaṃ
tat-kṣaṇāc ca timiraṃ nyavartata
//
sācirāṃśutapanīyamekhalā
śakracāpamaṇikuṇḍalā tataḥ
kvāpi mudritamayūratāṇḍavā
saṃhatir jalamucāṃ tirodadhe
//
sa ācira-aṃśu-tapanīya-mekhalā
śakracāpa-maṇi-kuṇḍalā tataḥ
kva api mudrita-mayūra-tāṇḍavā
saṃhatir jalamucāṃ tirodadhe
//
sā purātanapathena pāvanī
somasūtir api nimnagā vahat
svādunirmalarasorminirbharā
bhāratīva masṛṇaṃ mahākaveḥ
//
sā purātana-pathena pāvanī
soma-sūtir api nimnagā vahat
svādu-nirmala-rasa-ūrmi-nirbharā
bhārati īva masṛṇaṃ mahā-kaveḥ
//
apy apākṛtarayaḥ sa narmadā
vīcilāsyaracanākutūhalī
āvavau śabararājayoṣitāṃ
nartitālakalataḥ samīraṇaḥ
//
apy apākṛta-rayaḥ sa narmadā
vīci-lāsya-racanā-kutūhalī
āvavau śabara-rāja-yoṣitāṃ
nartita-alaka-lataḥ samīraṇaḥ
//
ity akālajaladādivaikṛte
kena cid viracite gate śamam
bhūpateḥ śaśimukhī sakhīyutā
netranirviṣayatām avāpa sā
//
ity akāla-jalada-ādi-vaikṛte
kena cid viracite gate śamam
bhūpateḥ śaśi-mukhī sakhī-yutā
netra-nirviṣayatām avāpa sā
//
kvāpi nūnam apahṛtya tanmano
nāgarājaduhitā jagāma sā
utpalasya sarasaṃ lasatspṛhā
cakravākavaniteva kesaram
//
kva api nūnam apahṛtya tan-mano
nāga-rāja-duhitā jagāma sā
utpalasya sarasaṃ lasat-spṛhā
cakravāka-vanita īva kesaram
//
agrataḥ kṛtapayodharaśriyā
dhautataptatapanīyakāntayā
vidyuteva sadṛśā tayākulaḥ
sa abhavaj jhaṭiti dṛṣṭanaṣṭayā
//
agrataḥ kṛta-payodhara-śriyā
dhauta-tapta-tapanīya-kāntayā
vidyuta īva sadṛśā tayā ākulaḥ
sa abhavaj jhaṭiti dṛṣṭa-naṣṭayā
//
sā puro mama hṛteti lajjayā
cintayā kim iva sā cared iti
sā puno na sulabhety asau śucā
tapyate sma tisṛbhiḥ kṣitīśvaraḥ
//
sā puro mama hṛta īti lajjayā
cintayā kim iva sā cared iti
sā puno na sulabha īty asau śucā
tapyate sma tisṛbhiḥ kṣitīśvaraḥ
//
tasya tāpajananena mānasaṃ
tena bālaviraheṇa vivyathe
ketakacchadakadarthane paraṃ
yat kaṇo 'pi śiśiraḥ pragalbhate
//
tasya tāpa-jananena mānasaṃ
tena bāla-viraheṇa vivyathe
ketaka-cchada-kadarthane paraṃ
yat kaṇo 'pi śiśiraḥ pragalbhate
//
jitvaraṃ jagati puṣpaketunā
tadvikṛṣya tarasā śarāsanam
tāḍyate sma hṛdaye patatṛiṇā
so 'tha mālavakuraṅgalāñchanaḥ
//
jitvaraṃ jagati puṣpaketunā
tad-vikṛṣya tarasā śara-āsanam
tāḍyate sma hṛdaye patatṛiṇā
so 'tha mālava-kuraṅga-lāñchanaḥ
//
lajjayā valitakaṇṭhakandalaṃ
locanāñcalamiladvataṃsakam
tasya vartitam ivābhavat tadā
tat priyāvadanam unnasaṃ hṛdi
//
lajjayā valita-kaṇṭha-kandalaṃ
locana-añcala-milad-vataṃsakam
tasya vartitam iva abhavat tadā
tat priyā-vadanam unnasaṃ hṛdi
//
mlānim āpa sas tayā vinā nṛpas
tatra pannagapates tanūjayā
svāṃ ruciṃ na hi kadā cid aśnute
śarvarīvirahadhūsaraḥ śaśī
//
mlānim āpa sas tayā vinā nṛpas
tatra pannaga-pates tanūjayā
svāṃ ruciṃ na hi kadā cid aśnute
śarvarī-viraha-dhūsaraḥ śaśī
//
pāṇḍupakṣmaladṛśaḥ paricyutaṃ
so 'tha mālyaśakalaṃ vyalokata
tādṛśi vyatikare vinirgataṃ
hāsaleśam iva puṣpadhanvanaḥ
//
pāṇḍu-pakṣmala-dṛśaḥ paricyutaṃ
so 'tha mālya-śakalaṃ vyalokata
tādṛśi vyatikare vinirgataṃ
hāsa-leśam iva puṣpadhanvanaḥ
//
śaṃsadujjvalakapolasaṃgataṃ
kuṅkumena dalakoṭicumbinā
sambhrameṇa galitaṃ natabhruvaḥ
karṇatāmarasam ādade 'tha sa
//
śaṃsad-ujjvala-kapola-saṃgataṃ
kuṅkumena dala-koṭi-cumbinā
sambhrameṇa galitaṃ nata-bhruvaḥ
karṇa-tāmarasam ādade 'tha sa
//
kārmuke sati śareṣu satsv api
preyasī tava hṛtāntikād iti
tena saurabhahṛtāliniḥsvanair
vācyateva nṛpater vyadhīyata
//
kārmuke sati śareṣu satsv api
preyasī tava hṛta-antikād iti
tena saurabha-hṛta-ali-niḥsvanair
vācyata īva nṛpater vyadhīyata
//
koṣṇaniḥśvasitavepitacchadaṃ
tanniveśya vadane saḥ sādaraḥ
ardhanimīlitalocanotpalaḥ
pustakalpita ivābhavat kṣaṇam
//
koṣṇa-niḥśvasita-vepita-cchadaṃ
tan-niveśya vadane saḥ sādaraḥ
ardha-nimīlita-locana-utpalaḥ
pusta-kalpita iva abhavat kṣaṇam
//
narmadormilulite tadaṃśuke
pallavālikhitahaṃsahāriṇi
āhṛtastanavilepane dṛśā
so 'kṛtapraṇayam indupāṇḍuni
//
narmadā-ūrmi-lulite tad-aṃśuke
pallava-ālikhita-haṃsa-hāriṇi
āhṛta-stana-vilepane dṛśā
so 'kṛta-praṇayam indu-pāṇḍuni
//
mā viṣīda navasāhasāṅka, te
kāntayā gatam anena vartmanā
paśya tatpadam itīva revayā
tasya sārasarutair asūcyata
//
mā viṣīda navasāhasāṅka, te
kāntayā gatam anena vartmanā
paśya tat-padam iti iva revayā
tasya sārasa-rutair asūcyata
//
kiṃ nimagnam iha bālayā tayā
bhītayā bhujagarājakanyayā
naivam atra niyataṃ rasātale
vidyate vivaram ityatarkayat
//
kiṃ nimagnam iha bālayā tayā
bhītayā bhujaga-rāja-kanyayā
na evam atra niyataṃ rasātale
vidyate vivaram ity-atarkayat
//
so 'timātragahane 'pi raṃhasā
pārthivaḥ patitum aicchad ambhasi
jīvitaṃ tṛṇam ivāvajānate
sāhasavyasanino 'pi tādṛśāḥ
//
so 'timātra-gahane 'pi raṃhasā
pārthivaḥ patitum aicchad ambhasi
jīvitaṃ tṛṇam iva avajānate
sāhasa-vyasanino 'pi tādṛśāḥ
//
tat samīhitam avantivāsavas
tasya nāvadad upāntavartinaḥ
eṣa vighnam iha sāhasotsave
kalpayiṣyati mameti śaṅkitaḥ
//
tat samīhitam avanti-vāsavas
tasya na avadad upānta-vartinaḥ
eṣa vighnam iha sāhasa-utsave
kalpayiṣyati mama iti śaṅkitaḥ
//
ujjhati sma saḥ śanaiḥ samucchvasan
pallavāsanam upāsya śāsanaḥ
agrahīc ca saśaraṃ kareṇa tad
vyaktarājakakudena kārmukam
//
ujjhati sma saḥ śanaiḥ samucchvasan
pallava-āsanam upāsya śāsanaḥ
agrahīc ca sa-śaraṃ kareṇa tad
vyakta-rāja-kakudena kārmukam
//
pannagendraduhituḥ kareṇa yaḥ
sakhyam āpad aravindabandhunā
arpitaṃ praṇayinā tam apy asau
sāyakaṃ kanakapuṅkham ādade
//
pannaga-indra-duhituḥ kareṇa yaḥ
sakhyam āpad aravinda-bandhunā
arpitaṃ praṇayinā tam apy asau
sāyakaṃ kanaka-puṅkham ādade
//
subhruvaḥ smaravilāsadeśikaṃ
taṃ śaśaṃsa saḥ śaram patatriṣu
pītaśītakaramūrtitānavaṃ
bhānumān iva mayūkham aṃśuṣu
//
subhruvaḥ smara-vilāsa-deśikaṃ
taṃ śaśaṃsa saḥ śaram patatriṣu
pīta-śītakara-mūrti-tānavaṃ
bhānumān iva mayūkham aṃśuṣu
//
vyaktataccaraṇalakṣmaṇā tataḥ
srastakeśakusumākulālinā
meghasiktasikatenavartmanā
narmadājalasamīpam āpa sa
//
vyakta-tac-caraṇa-lakṣmaṇā tataḥ
srasta-keśa-kusuma-ākula-alinā
megha-sikta-sikatenavartmanā
narmadā-jala-samīpam āpa sa
//
eṣa jātu na vikatthate kva cil
lakṣyate 'sya phalataḥ sadā kriyā
tat kariṣyati kim atra sāhasaṃ
cetasīti vidadhe ramāṅgadaḥ
//
eṣa jātu na vikatthate kva cil
lakṣyate 'sya phalataḥ sadā kriyā
tat kariṣyati kim atra sāhasaṃ
cetasi iti vidadhe ramāṅgadaḥ
//
narmadāpraveśaḥ
narmadā-praveśaḥ
akṣipat taṭaśilāviṭaṅkataḥ
pārthivaḥ svam atha narmadāmbhasi
vāridheḥ payasi viśvadīpakaḥ
sāyamadriśikharād ivāryamā
//
akṣipat taṭa-śilā-viṭaṅkataḥ
pārthivaḥ svam atha narmadā-ambhasi
vāridheḥ payasi viśva-dīpakaḥ
sāyam-adri-śikharād ivā aryamā
//
tatra mīnamakarākule patan
āsasāda sa vilāsam iśvaraḥ
yāmunāmbhasi nipātinaḥ purā
gopatām upāgatasya śārṅgiṇaḥ
//
tatra mīna-makara-ākule patan
āsasāda sa vilāsam iśvaraḥ
yāmunā-ambhasi nipātinaḥ purā
gopatām upāgatasya śārṅgiṇaḥ
//
ambhasas tadavapātatāḍitād
ūrdhvam etya nipatatsu binduṣu
sāhasena paritoṣitaiḥ surair
mauktikārgha iva tasya cikṣipe
//
ambhasas tad-avapāta-tāḍitād
ūrdhvam etya nipatatsu binduṣu
sāhasena paritoṣitaiḥ surair
mauktika-argha iva tasya cikṣipe
//
kiṃ cid antaritamūrtibhiḥ kṣaṇād
anvagacchad atha taṃ ramāṅgadaḥ
yena yāty aruṇasārathiḥ pathā
vāsaras tam avalambate na kim ?
//
kiṃ cid antarita-mūrtibhiḥ kṣaṇād
anvagacchad atha taṃ ramāṅgadaḥ
yena yāty aruṇasārathiḥ pathā
vāsaras tam avalambate na kim ?
//
kas tulāgram adhiropya jīvitaṃ
svāminaṃ tvam iva sevatām iti
tasya haṃsaninādena valgunā
sādhuvādam iva narmadā dadau
//
kas tulāgram adhiropya jīvitaṃ
svāminaṃ tvam iva sevatām iti
tasya haṃsa-ninādena valgunā
sādhu-vādam iva narmadā dadau
//
bilapraveśaḥ
bila-praveśaḥ
tau muhur jalacarair adṛśyatām
agrataś cakitam uktavartmabhiḥ
dhvāntasantatibhide rasātalaṃ
prastitau raviniśākarāv iva
//
tau muhur jala-carair adṛśyatām
agrataś cakitam ukta-vartmabhiḥ
dhvānta-santati-bhide rasātalaṃ
prastitau ravi-niśākarāv iva
//
āśrayaty avanimeghavāhane
vārigarbham abhito garīyasi
prāpa mekalasutā samānatām
antarāhitanidhānayā bhuvā
//
āśrayaty avani-megha-vāhane
vāri-garbham abhito garīyasi
prāpa mekala-sutā samānatām
antara-āhita-nidhānayā bhuvā
//
ujjhitā jhaṭiti kāryagauravād
īśvareṇa ruruce na medinī
sodyamena puno 'py avaiṣyatā
bhānuneva padavī payomucām
//
ujjhitā jhaṭiti kārya-gauravād
īśvareṇa ruruce na medinī
sa-udyamena puno 'py avaiṣyatā
bhānuna īva padavī payomucām
//
āpapāta saramāṅgadaḥ kṣaṇāt
sarvataḥ sas tamasāvile bile
gūḍhamatsaraviṣe viśeṣavān
durjanasya manasīva sadguṇaḥ
//
āpapāta sa-ramāṅgadaḥ kṣaṇāt
sarvataḥ sas tamasā āvile bile
gūḍha-matsara-viṣe viśeṣavān
durjanasya manasi iva sad-guṇaḥ
//
yad babhūva purato 'sya bhūpater
ekakuṇḍalapaṭāsitaṃ tamaḥ
tasya taddinakarāṃśubhāsurair
mauliratnakiraṇair abhajyata
//
yad babhūva purato 'sya bhūpater
eka-kuṇḍala-paṭa-asitaṃ tamaḥ
tasya tad-dina-kara-aṃśu-bhāsurair
mauli-ratna-kiraṇair abhajyata
//
sandrahemarajasā mahaujasām
agraṇīr agarudhūpagandhinā
so 'tha tena bilavartmanā śanaiḥ
krośamātram agaman nareśvaraḥ
//
sandra-hema-rajasā mahaujasām
agraṇīr agaru-dhūpa-gandhinā
so 'tha tena bila-vartmanā śanaiḥ
krośa-mātram agaman nareśvaraḥ
//
siṃhadarśanam
siṃha-darśanam
lagnasāndragajaśoṇitacchaṭaiḥ
śauryapāvakaśikhāṅkurair iva
kesarair atikarālakandharo
mārgam asya rurudhe 'tha kesarī
//
lagna-sāndra-gaja-śoṇita-cchaṭaiḥ
śaurya-pāvaka-śikhā-aṅkurair iva
kesarair atikarāla-kandharo
mārgam asya rurudhe 'tha kesarī
//
muktagharghararavaḥ sa raṃhasā
taṃ viśāmadhipam abhyadhāvata
vyāttadīrghadaśanāsyakandaraḥ
pūrṇam indum iva siṃhikāsutaḥ
//
mukta-gharghara-ravaḥ sa raṃhasā
taṃ viśāmadhipam abhyadhāvata
vyātta-dīrgha-daśana-āsya-kandaraḥ
pūrṇam indum iva siṃhikā-sutaḥ
//
ardhacandram atha tajjighāṃsayā
saṃdadhe dhanuṣi yāvad īśvaraḥ
tāvad asphuṭitakorakaṃ puro
bālakundaviṭapaṃ tam aikṣata
//
ardha-candram atha taj-jighāṃsayā
saṃdadhe dhanuṣi yāvad īśvaraḥ
tāvad asphuṭita-korakaṃ puro
bāla-kunda-viṭapaṃ tam aikṣata
//
bibhrato vikaṭadaṃṣṭram ānanaṃ
kālameghaśakalāsitatviṣaḥ
āyato 'bhimukham īrṣyayā javāt
tena vartma mumuce na potriṇaḥ
//
bibhrato vikaṭa-daṃṣṭram ānanaṃ
kāla-megha-śakala-asita-tviṣaḥ
āyato 'bhimukham īrṣyayā javāt
tena vartma mumuce na potriṇaḥ
//
gajadarśanam
gaja-darśanam
kiṃ cid asya purato 'tha gacchataḥ
karṇatālavidhutālipaṅktinā
ruddhyate sma samadena paddhatir
dīrghadantamusalena dantinā
//
kiṃ cid asya purato 'tha gacchataḥ
karṇa-tāla-vidhuta-ali-paṅktinā
ruddhyate sma sa-madena paddhatir
dīrgha-danta-musalena dantinā
//
mandrakaṇṭhaninado 'tivegavān
ūrdhvavāladhir udagralocanaḥ
kuṇḍalīkṛtakaras tam abhyagāt
saḥ krudhā nibhṛtakarṇapallavaḥ
//
mandra-kaṇṭha-ninado 'tivegavān
ūrdhva-vāladhir udagra-locanaḥ
kuṇḍalī-kṛta-karas tam abhyagāt
saḥ krudhā nibhṛta-karṇa-pallavaḥ
//
yāvad aṅkuritamatsaro 'bhavat
tasya saṃmukham adhijyakārmukaḥ
tāvad aikṣata na saḥ kva cid dvipaṃ
rājagandhamadagandhakesarī (\ed emends ? gandhamada to gandhavaha)
//
yāvad aṅkurita-matsaro 'bhavat
tasya saṃmukham adhijya-kārmukaḥ
tāvad aikṣata na saḥ kva cid dvipaṃ
rāja-gandha-mada-gandha-kesarī (\ed emends ? gandhamada to gandhavaha)
//
utpatan nipatad agrato muhur
muñcad aṭṭahasitaṃ sahārciṣā
kevalaṃ kapilakuntalaṃ śiraḥ
paśyato 'sya na camatkṛtaṃ manaḥ
//
utpatan nipatad agrato muhur
muñcad aṭṭahasitaṃ saha-arciṣā
kevalaṃ kapila-kuntalaṃ śiraḥ
paśyato 'sya na camatkṛtaṃ manaḥ
//
evamādi yad abhūn mahīpater
adbhutaṃ pathi bibhīṣikāvaham
tad bibheda nijasattvasampadā
tigmadīdhitir iva tviṣā tamaḥ
//
evam-ādi yad abhūn mahīpater
adbhutaṃ pathi bibhīṣikā-āvaham
tad bibheda nija-sattva-sampadā
tigma-dīdhitir iva tviṣā tamaḥ
//
sariduttaraṇam
sarid-uttaraṇam
tāṃ dadarśa saritaṃ sudustarām
agrato 'tha bilakalpavin nṛpaḥ
sparśataḥ kila yadambhasāṃ jhaṭity
aśmabhāvam upayānty asūrayaḥ
//
tāṃ dadarśa saritaṃ sudustarām
agrato 'tha bila-kalpa-vin nṛpaḥ
sparśataḥ kila yad-ambhasāṃ jhaṭity
aśma-bhāvam upayānty asūrayaḥ
//
mārutair aparapāranunnayā
prāṃśu vaṃśalatayā saḥ sānugaḥ
tām alaṅghayad athopagūḍhayā
janmabhītim iva yogavidyayā
//
mārutair apara-pāra-nunnayā
prāṃśu vaṃśa-latayā saḥ sānugaḥ
tām alaṅghayad atha upagūḍhayā
janma-bhītim iva yoga-vidyayā
//
nagaradarśanam
nagara-darśanam
prasthitas tad anu sodyamaṃ puraḥ
sa atha sāhasavatāṃ puraḥsaraḥ
nirmitaṃ maṇimayūkhapallavair
bālam ātapam iva vyalokata
//
prasthitas tad anu sa-udyamaṃ puraḥ
sa atha sāhasavatāṃ puraḥ-saraḥ
nirmitaṃ maṇi-mayūkha-pallavair
bālam ātapam iva vyalokata
//
indranīlakapiśīrṣakaṃ tataḥ
sa abhitaḥ sphaṭikasālam aikṣata
sāvaśeṣajalanīlakoṭibhiḥ
śāradair ghaṭitam ambudair iva
//
indranīla-kapi-śīrṣakaṃ tataḥ
sa abhitaḥ sphaṭika-sālam aikṣata
sāvaśeṣa-jala-nīla-koṭibhiḥ
śāradair ghaṭitam ambudair iva
//
utpatākamaṇitoraṇāṅkitaṃ
maṇditaṃ kanakapallavasrajā
kiṃ ca kāñcanakapāṭasaṃpuṭaṃ
tatra gopuram apaśyad īśvaraḥ
//
utpatāka-maṇi-toraṇa-aṅkitaṃ
maṇditaṃ kanaka-pallava-srajā
kiṃ ca kāñcana-kapāṭa-saṃpuṭaṃ
tatra gopuram apaśyad īśvaraḥ
//
vismayena viṣayīkṛtaḥ puraṃ
tena sa aviśad avantivāsavaḥ
nirvṛtaiḥ padam ivojjhitāvaniḥ
sūryamaṇḍalapathena yogavān
//
vismayena viṣayīkṛtaḥ puraṃ
tena sa aviśad avanti-vāsavaḥ
nirvṛtaiḥ padam iva ujjhita-avaniḥ
sūrya-maṇḍala-pathena yogavān
//
tatra vaidrumagavākṣam ucchritaṃ
hemaharmyam avalokate sma sa
meruśṛṅgam iva dhātutāmrayā
sandhyayā kṛtapadaṃ kva cit kva cit
//
tatra vaidruma-gavākṣam ucchritaṃ
hema-harmyam avalokate sma sa
meru-śṛṅgam iva dhātu-tāmrayā
sandhyayā kṛta-padaṃ kva cit kva cit
//
agrataḥ saś ca yaśobhaṭo 'viśat
so 'tha kautukahṛtas tadaṅgaṇam
indranīlamaṇikāntimecakaṃ
vyoma sāruṇa ivoṣṇadīdhitiḥ
//
agrataḥ saś ca yaśobhaṭo 'viśat
so 'tha kautuka-hṛtas tad-aṅgaṇam
indranīla-maṇi-kānti-mecakaṃ
vyoma sa-aruṇa iva uṣṇa-dīdhitiḥ
//
padmarāgaracitālavālakā
vedikāmaṇiviṭaṅkavistṛtā
tena tatra dadṛśe kutūhalād
antike kanakamādhavīlatā
//
padmarāga-racita-ālavālakā
vedikā-maṇi-viṭaṅka-vistṛtā
tena tatra dadṛśe kutūhalād
antike kanaka-mādhavī-latā
//
strīdarśanam
strī-darśanam
tattale sthitim upeyuṣā śamāt
tena kā cid abalā vyalokata
nirgatā jhaṭiti hemaveśmataḥ
śrīḥ suvarṇakamalodarād iva
//
tat-tale sthitim upeyuṣā śamāt
tena kā cid abalā vyalokata
nirgatā jhaṭiti hema-veśmataḥ
śrīḥ suvarṇa-kamala-udarād iva
//
aṃśukena śaradindubandhunā
tyāgiteva yaśasāvabhāsitā
kāntimatyadharanīlavāsasā
yāmunena payaseva jāhnavī
//
aṃśukena śarad-indu-bandhunā
tyāgita īva yaśasa āvabhāsitā
kāntimaty-adhara-nīla-vāsasā
yāmunena payasa īva jāhnavī
//
bandhujīvakumudachavī mukhe
bibhratīva kuruvindakuṇḍale
śarvarīva sitapakṣaparvaṇaḥ
śītadīdhitipataṅgamaṇḍale
//
bandhu-jīva-kumuda-chavī mukhe
bibhrati īva kuruvinda-kuṇḍale
śarvari īva sita-pakṣa-parvaṇaḥ
śītadīdhiti-pataṅga-maṇḍale
//
śobhitā kim api hāralekhayā
bhinnakhelalolayorasi
tatkṣaṇasphuṭitakundaśuddhayā
gandhavāhapadavīva gaṅgayā
//
śobhitā kim api hāra-lekhayā
bhinna-khela-lolaya ūrasi
tat-kṣaṇa-sphuṭita-kunda-śuddhayā
gandha-vāha-padavi īva gaṅgayā
//
ānanena lalitākṣipakṣmaṇā
niryadujjvalakapolakāntinā
kurvatīva phaṇilokam aṅkitaṃ
yāminītilakabindunendunā
//
ānanena lalita-akṣi-pakṣmaṇā
niryad-ujjvala-kapola-kāntinā
kurvati īva phaṇi-lokam aṅkitaṃ
yāminī-tilaka-binduna īndunā
//
puṣpadāma dadhatī saṣaṭpadaṃ
dakṣiṇena śaśipāṇḍupāṇinā
sākṣataṃ sadadhidūrvayāñcitaṃ
hemapātram itareṇa bibhratī
//
puṣpa-dāma dadhatī sa-ṣaṭpadaṃ
dakṣiṇena śaśi-pāṇḍu-pāṇinā
sa-akṣataṃ sa-dadhi-dūrvaya āñcitaṃ
hema-pātram itareṇa bibhratī
//
SYNTAX: kulakam
tannirīkṣaṇasavismayaṃ tataḥ
pārthivaṃ janitakautukaḥ śukaḥ
ity uvāca maṇipañjare sthito
bālacūtaviṭapāvalambini
//
tan-nirīkṣaṇa-sa-vismayaṃ tataḥ
pārthivaṃ janita-kautukaḥ śukaḥ
ity uvāca maṇi-pañjare sthito
bāla-cūta-viṭapa-avalambini
//
śukavākyam
śuka-vākyam
satkriyāṃ racayituṃ tavātither
narmadā bhagavtīyam udyatā
ślāghanīyacarito jagattraye
kasya nāsi bahumānabhājanam
//
sat-kriyāṃ racayituṃ tava atither
narmadā bhagavtīyam udyatā
ślāghanīya-carito jagat-traye
kasya na asi bahu-māna-bhājanam
//
deva pannagavadhūbhir ujjvalaṃ
vallakīkalaravaṃ priyaiḥ saha
mallikādhavalam atra gīyate
keliratnabhavaneṣu te yaśaḥ
//
deva pannaga-vadhūbhir ujjvalaṃ
vallakī-kala-ravaṃ priyaiḥ saha
mallikā-dhavalam atra gīyate
keli-ratna-bhavaneṣu te yaśaḥ
//
durmanā nṛpa, pathāmunā gatā
sā vilāsavasatiḥ śaśiprabhā
tatsakhījanakathānvayaśruter
yuṣmad āgamanam ūhitaṃ mayā
//
durmanā nṛpa, patha āmunā gatā
sā vilāsa-vasatiḥ śaśiprabhā
tat-sakhī-jana-kathā-anvaya-śruter
yuṣmad āgamanam ūhitaṃ mayā
//
durlabho 'yam atithir mamāpi tad
guhyatām ucitayā saparyayā
pārthivo hi navasāhasāṅka
ity eṣa sīyakanarendranandanaḥ
//
durlabho 'yam atithir mama api tad
guhyatām ucitayā saparyayā
pārthivo hi navasāhasāṅka
ity eṣa sīyaka-narendra-nandanaḥ
//
peśaloktinipuṇasya pakṣiṇas
tasya gām iti niśamya sasmitaḥ
tām atha praṇamati sma nimnagām
indusūtim avanīndur ādṛtaḥ
//
peśala-ukti-nipuṇasya pakṣiṇas
tasya gām iti niśamya sa-smitaḥ
tām atha praṇamati sma nimnagām
indu-sūtim avani-indur ādṛtaḥ
//
SYNTAX: kulakam
narmadākṛtaḥ satkāraḥ
narmadā-kṛtaḥ satkāraḥ
kāritāsanaparigrahe puro
bhūpatāv apacitiṃ vidhāya sā
āsta mauktikaśilātale tataś
cetasīva sukaveḥ sarasvatī
//
kārita-āsana-parigrahe puro
bhūpatāv apacitiṃ vidhāya sā
āsta mauktika-śilā-tale tataś
cetasi iva sukaveḥ sarasvatī
//
sthitvātha kiṃ cit tam avantinātham
apṛcchad acchannakutūhalā sā
nivedyatāṃ mānavadeva kasmād
alaṅkṛtā bhūmir iyaṃ tvayeti
//
sthitva ātha kiṃ cit tam avanti-nātham
apṛcchad acchanna-kutūhalā sā
nivedyatāṃ mānava-deva kasmād
alaṅkṛtā bhūmir iyaṃ tvaya īti
//
tasyai śaśaṃsa nijam ā mṛgayāvihārād
vṛttāntam antavirasaṃ sa viśuddhavṛttiḥ
kāntāsmṛtiprasabhakaṇṭakitāṅgajāta
lajjāvanamravadano navasāhasāṅkaḥ
//
tasyai śaśaṃsa nijam ā mṛgayā-vihārād
vṛttāntam anta-virasaṃ sa viśuddha-vṛttiḥ
kāntā-smṛti-prasabha-kaṇṭakita-aṅga-jāta
lajjā-avanamra-vadano navasāhasāṅkaḥ
//
iti parimalā1para-nāmno mṛgāṅkadatta-sūnoḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite nāga-lokā1vatāro nāmā7ṣṭamaḥ sargaḥ samāptaḥ
navamaḥ sargaḥ
narmadāvākyam
narmadā-vākyam
atha svareṇāṅgaṇadīrghikāṇāṃ
saṃvāhayantī kalahaṃsanādam
tam ity avantīśvaram ā babhāṣe
sā mekalakṣmādhararājakanyā
//
atha svareṇa aṅgaṇa-dīrghikāṇāṃ
saṃvāhayantī kalahaṃsa-nādam
tam ity avanti-īśvaram ā babhāṣe
sā mekala-kṣmā-dhara-rāja-kanyā
//
nāsya kṣitīśopakṛtaṃ janasya
kiyat tayā pannagarājaputryā
yasyāḥ kṛte samprati bhūṣiteyaṃ
bhūmis tvayā bhūśaśalāñchanena
//
na asya kṣitīśa-upakṛtaṃ janasya
kiyat tayā pannaga-rāja-putryā
yasyāḥ kṛte samprati bhūṣita īyaṃ
bhūmis tvayā bhū-śaśa-lāñchanena
//
idaṃ nṛpa tvām avalokya jātaṃ
manaḥ pramodena mamāsvatantram
no kasya lokatrayasaṃmatānāṃ
bhavet satāṃ saṅgatam utsavāya
//
idaṃ nṛpa tvām avalokya jātaṃ
manaḥ pramodena mama asvatantram
no kasya loka-traya-saṃmatānāṃ
bhavet satāṃ saṅgatam utsavāya
//
adyaiṣa kasyāpi mayā śubhasya
tvaddarśanenānumito vipākaḥ
ātithyam akṣṇoḥ katham anyathaivam
āyānti ratnāni bhavadvidhāni
//
adya eṣa kasya api mayā śubhasya
tvad-darśanena anumito vipākaḥ
ātithyam akṣṇoḥ katham anyatha aivam
āyānti ratnāni bhavadvidhāni
//
so vatsa, jāte janakaḥ kṛtātmā
sā puṇyamūrtijananī jagatsu
mahīkalāpodvahanādipātraḥ
putro yayos tvaṃ naralokapālaḥ
//
so vatsa, jāte janakaḥ kṛta-ātmā
sā puṇya-mūrti-jananī jagatsu
mahī-kalāpa-udvahana-ādi-pātraḥ
putro yayos tvaṃ nara-loka-pālaḥ
//
rūpeṇa tejasvitayārjavena
priyaṃvadatvena tavāmunā ca
dilīpaduṣyantabhagīrathādīn
tān ādirājān jhaṭiti smarāmi
//
rūpeṇa tejasvitayā ārjavena
priyaṃvadatvena tava amunā ca
dilīpa-duṣyanta-bhagīratha-ādīn
tān ādi-rājān jhaṭiti smarāmi
//
samānabhāvais tribhir eva manye
samudranemivasudhā dhṛteyam
bhujaṅgamendreṇa ca meruṇā ca
doṣṇā ca maurvīkiṇaśobhinā te
//
samāna-bhāvais tribhir eva manye
samudra-nemi-vasudhā dhṛta īyam
bhujaṅgama-indreṇa ca meruṇā ca
doṣṇā ca maurvī-kiṇa-śobhinā te
//
tvayi sthite samprati jāgarūke
jagadvidheyeṣu vidhūtacintaḥ
karoti netre bhagavān avaimi
sa yoganidrāmukule mukundaḥ
//
tvayi sthite samprati jāgarūke
jagad-vidheyeṣu vidhūta-cintaḥ
karoti netre bhagavān avaimi
sa yoganidrā-mukule mukundaḥ
//
na kiṃ cid ikṣvākukulāvatīrṇād
rathāṅgapāṇeḥ parihīyate te
ajāyatāmbhojadṛśā viyogo
vane yathā tasya tathā tavāpi
//
na kiṃ cid ikṣvāku-kula-avatīrṇād
rathāṅgapāṇeḥ parihīyate te
ajāyata-ambhoja-dṛśā viyogo
vane yathā tasya tathā tava api
//
akṛtrimo 'yaṃ guṇavatsu jāne
jātyaiva te pārthiva pakṣapātaḥ
yat prauḍhalāvaṇyasudhāsravantyā
tayā vinā cetasi tāmyasīva
//
akṛtrimo 'yaṃ guṇavatsu jāne
jātya aiva te pārthiva pakṣa-pātaḥ
yat prauḍha-lāvaṇya-sudhā-sravantyā
tayā vinā cetasi tāmyasi iva
//
alaṃ viṣādena ghanādhirūḍhā
lalāmabhūtā jagato 'khilasya
tavāṅkam abhyeṣyati sācireṇa
śaśiprabhā pārthivakairavasya
//
alaṃ viṣādena ghana-adhirūḍhā
lalāma-bhūtā jagato 'khilasya
tava aṅkam abhyeṣyati sa ācireṇa
śaśiprabhā pārthiva-kairavasya
//
ito 'dya yāntī purato mayā sā
dṛṣṭā bhujaṅgādhipates tanūjā
udagrabhogair ahibhiḥ parītā
lateva tanvī haricandanasya
//
ito 'dya yāntī purato mayā sā
dṛṣṭā bhujaṅga-adhipates tanūjā
udagra-bhogair ahibhiḥ parītā
lata īva tanvī hari-candanasya
//
uddaṇḍahemāmburuhāsu khelad
etāsu līlāgṛhadīrghikāsu
samutkayantī kalahaṃsayūtham
āmañjunā nūpurasiñjitena
//
uddaṇḍa-hema-amburuhāsu khelad
etāsu līlā-gṛha-dīrghikāsu
samutkayantī kalahaṃsa-yūtham
āmañjunā nūpura-siñjitena
//
vyāpārayantī valitānanenduḥ
paścād dṛśau ketakapatradīrghe
itas tataḥ śūnyatayā skhalantī
same 'pi mārge dadatī padāni
//
vyāpārayantī valita-ānana-induḥ
paścād dṛśau ketaka-patra-dīrghe
itas tataḥ śūnyatayā skhalantī
same 'pi mārge dadatī padāni
//
visrastamālyaḥ ślathabandhanatvād
aṃsāvakīrṇāṃ kabarīṃ vahantī
kalindakanyāmasṛṇorminīlāṃ
nistṛṃśalekhām iva manmathasya
//
visrasta-mālyaḥ ślatha-bandhanatvād
aṃsa-avakīrṇāṃ kabarīṃ vahantī
kalinda-kanyā-masṛṇa-ūrmi-nīlāṃ
nistṛṃśa-lekhām iva manmathasya
//
mukhaṃ niśāghrātam ivāravindaṃ
viṣadavītaprabham udvahantī
vilumpatī niḥśvasitena kāntim
āpāṭalasyādharapallavasya
//
mukhaṃ niśā-āghrātam iva aravindaṃ
viṣada-vīta-prabham udvahantī
vilumpatī niḥśvasitena kāntim
āpāṭalasya adhara-pallavasya
//
unmocayantīm alakāgram etya
lagnaṃ calatkuṇḍalaratnakoṭau
kim apy udañcaddaśanāṃśulekhā
sakhīṃ śanaiḥ sasmitam ālapantī
//
unmocayantīm alaka-agram etya
lagnaṃ calat-kuṇḍala-ratna-koṭau
kim apy udañcad-daśana-aṃśu-lekhā
sakhīṃ śanaiḥ sasmitam ālapantī
//
sudhāsitaṃ kṣaumam ivāstṛtaṃ taṃ
nakhāṃśurekhāvalayacchalena
kṛtaṃ dadhānopari pāṇipadmam
udagrakampasya kucadvayasya
//
sudhā-sitaṃ kṣaumam ivā astṛtaṃ taṃ
nakha-aṃśu-rekhā-valaya-cchalena
kṛtaṃ dadhāna upari pāṇi-padmam
udagra-kampasya kuca-dvayasya
//
gatāni sadyaḥ ślathatāṃ sakhībhir
vihasya sākūtavilokitāni
krameṇa kiṃ cit pratisārayantī
vilajjamānā maṇikaṅkaṇāni
//
gatāni sadyaḥ ślathatāṃ sakhībhir
vihasya sa-ākūta-vilokitāni
krameṇa kiṃ cit pratisārayantī
vilajjamānā maṇi-kaṅkaṇāni
//
aśokapuṣpagrathitāṃ dadhānā
prālambamālām avalagnamadhyā
āropitajyeva jagajjayāya
svacāpalekhā makaradhvajena
//
aśoka-puṣpa-grathitāṃ dadhānā
prālamba-mālām avalagna-madhyā
āropita-jya īva jagaj-jayāya
sva-cāpa-lekhā makaradhvajena
//
ārdravraṇāṅkasya kṛpārdracittā
kelīmṛgasya svayam eva tasya
ācumbatī pāṇḍukapolalekhaṃ
vataṃsadūrdhvāṅkuram arpayantī
//
ārdra-vraṇa-aṅkasya kṛpā-ārdra-cittā
kelī-mṛgasya svayam eva tasya
ācumbatī pāṇḍu-kapola-lekhaṃ
vataṃsad-ūrdhva-aṅkuram arpayantī
//
mārgeṣu rūḍhāsu nirūḍhabhāvāt
dvirephasampātasamākulāpi
latāsu puṣpāvacchayacchalena
pade pade vatsa vilambamānā
//
mārgeṣu rūḍhāsu nirūḍha-bhāvāt
dvirepha-sampāta-samākula āpi
latāsu puṣpa-avacchaya-cchalena
pade pade vatsa vilambamānā
//
SYNTAX: kulakam
tvadīyaviśleṣam avāpya bālā
sā lakṣyate kiṃ cid anirvṛteva
bhavādṛśām ekapade viyogo
na kasya, rājendra, mano dunoti
//
tvadīya-viśleṣam avāpya bālā
sā lakṣyate kiṃ cid anirvṛta īva
bhavādṛśām eka-pade viyogo
na kasya, rājendra, mano dunoti
//
pṛthupratāpaḥ savitā yathaiva
yathā kalānāṃ nidhir oṣadhīśaḥ
yathā vasantaḥ sumano 'nukūlas
tathāsi bhūmiḥ spṛhaṇīyatāyāḥ
//
pṛthu-pratāpaḥ savitā yatha aiva
yathā kalānāṃ nidhir oṣadhīśaḥ
yathā vasantaḥ sumano 'nukūlas
tatha āsi bhūmiḥ spṛhaṇīyatāyāḥ
//
nāyakavākyam
nāyaka-vākyam
iti kṣitīśaśrutiśuktipeyām
udīrya vācaṃ virarāma revā
sa ca smitadyotitadantam evam
uvāca tāṃ madhyamalokapālaḥ
//
iti kṣitīśa-śruti-śukti-peyām
udīrya vācaṃ virarāma revā
sa ca smita-dyotita-dantam evam
uvāca tāṃ madhyama-lokapālaḥ
//
sthāne yad āhlādayasi prapannaṃ
pīyūṣadhārāmadhurair vacobhis
sudhaikasūtiḥ sa yadākaras te
caṇḍīśacūḍābharaṇaṃ śaśāṅkaḥ
//
sthāne yad āhlādayasi prapannaṃ
pīyūṣa-dhārā-madhurair vacobhis
sudhā-eka-sūtiḥ sa yad-ākaras te
caṇḍīśa-cūḍā-ābharaṇaṃ śaśāṅkaḥ
//
ṛjuḥ prakṛtyāsi paraṃ tad amba
vīcīśu paryāptam anārjavaṃ te
na kevalaṃ sā payasi prasaktir
ālakṣyate te bata mānase 'pi
//
ṛjuḥ prakṛtyā āsi paraṃ tad amba
vīcīśu paryāptam anārjavaṃ te
na kevalaṃ sā payasi prasaktir
ālakṣyate te bata mānase 'pi
//
yā jūṭamadhye ca śaśāṅkamauler
unnidrakundasrag ivāvabhāti
tām apyatīva trijagatpratīkṣyāṃ
triḥsrotasaṃ puṇyatayātiśeṣe
//
yā jūṭa-madhye ca śaśāṅka-mauler
unnidra-kunda-srag iva avabhāti
tām apy-atīva trijagat-pratīkṣyāṃ
triḥ-srotasaṃ puṇyataya ātiśeṣe
//
yā sāsya śaktiḥ prasarāmbupaṅke
tvayā vṛtā dharmavihāravīthiḥ
salīlam uddhūlakulācaleyaṃ
mahī mahāsūkaradaṃṣṭra eva
//
yā sa āsya śaktiḥ prasara-ambu-paṅke
tvayā vṛtā dharma-vihāra-vīthiḥ
sa-līlam uddhūla-kula-acala īyaṃ
mahī mahā-sūkara-daṃṣṭra eva
//
bhavādṛśīnāṃ mahatāṃ nadīnām
adbhir jagatyastamitopasarge
sukhaṃ sadaivāsurajit samudre
nidrāti paryaṅkitapannagendraḥ
//
bhavādṛśīnāṃ mahatāṃ nadīnām
adbhir jagaty-astamita-upasarge
sukhaṃ sada aiva asurajit samudre
nidrāti paryaṅkita-pannaga-indraḥ
//
asantam apy amba mayi prasannā
sambhāvanābhāramaho nidhatse
asty eva bhakteṣv ativatsalatvāt
balād guṇāropaṇakautukaṃ te
//
asantam apy amba mayi prasannā
sambhāvanā-bhāra-maho nidhatse
asty eva bhakteṣv ativatsalatvāt
balād guṇa-āropaṇa-kautukaṃ te
//
anena me ko 'pi hṛdi praharṣas
tava prasādātiśayena jātaḥ
anārdratām indumarīcisakhye
kiyac ciraṃ candramaṇir bibharti
//
anena me ko 'pi hṛdi praharṣas
tava prasāda-atiśayena jātaḥ
anārdratām indu-marīci-sakhye
kiyac ciraṃ candra-maṇir bibharti
//
vidhāya tattādṛśam indrajālaṃ
sā kena nītā phaṇirājakanyā
apaśyato hetum ihopapannaṃ
kim apy aho vismayate mano me
//
vidhāya tat-tādṛśam indrajālaṃ
sā kena nītā phaṇi-rāja-kanyā
apaśyato hetum iha upapannaṃ
kim apy aho vismayate mano me
//
ajñānam asmin viṣaye kim anyat
mamaitad arhasy apanetum amba
dināntasammūrcchitam andhakāraṃ
niśāmukhasyeva śaśāṅkalekhā
//
ajñānam asmin viṣaye kim anyat
mama etad arhasy apanetum amba
dina-anta-sammūrcchitam andhakāraṃ
niśā-mukhasya iva śaśāṅka-lekhā
//
puno narmadāvākyam
puno narmadā-vākyam
uktveti tūṣṇīm abhavan nṛsomaḥ
sā somasūtiḥ sarid ity uvāca
atretivṛttaṃ kathayāmy aśeṣaṃ
niśamyatāṃ mālavalokapālaḥ
//
uktva īti tūṣṇīm abhavan nṛ-somaḥ
sā soma-sūtiḥ sarid ity uvāca
atra itivṛttaṃ kathayāmy aśeṣaṃ
niśamyatāṃ mālava-loka-pālaḥ
//
gṛhadevatāvācaḥ
gṛhadevatā-vācaḥ
yadaiva sā tarjitacandrakāntir
ajāyatendīvarapatranetrā
citrasthitānāṃ gṛhadevatānām
iti sphuranti sma tadaiva vācaḥ
//
yada aiva sā tarjita-candra-kāntir
ajāyata indīvara-patra-netrā
citra-sthitānāṃ gṛha-devatānām
iti sphuranti sma tada aiva vācaḥ
//
ratnākaratvaṃ, bhujagendra jātaṃ
kanyā tava śrīḥ śubhalakṣaṇeyam
vakṣaḥsthalaṃ madhyamalokabhartur
vibhūṣayitrī puruṣottamasya
//
ratnākaratvaṃ, bhujaga-indra jātaṃ
kanyā tava śrīḥ śubha-lakṣaṇa īyam
vakṣaḥ-sthalaṃ madhyama-loka-bhartur
vibhūṣayitrī puruṣottamasya
//
9.37a: read: ratnākarastvaṃ bhujagendra jātā? or follow \k?
bhujaṅgavaṃśārṇavakaumudīyam
iyaṃ patākāsya rasātalasya
upāgateyaṃ nidhanāgradūtī
vajrāṅkuśasyāsurapuṅgavasya
//
bhujaṅga-vaṃśa-arṇava-kaumudīyam
iyaṃ patāka āsya rasātalasya
upāgata īyaṃ nidhana-agra-dūtī
vajrāṅkuśasya asura-puṅgavasya
//
SYNTAX: kulakam
NOTE: Vajrāṅkuśa is the eastern guardian of the vajradhātumaṇḍala!
svavīryaparyastapurandareṇa
tenāsurendreṇa kadarthitasya
tejaś cirād ucchvasitaṃ tadābhūd
iti śrute bhogabhṛtāṃ kulasya
//
sva-vīrya-paryasta-purandareṇa
tena asura-indreṇa kadarthitasya
tejaś cirād ucchvasitaṃ tada ābhūd
iti śrute bhoga-bhṛtāṃ kulasya
//
taddehakāntis timiraṃ vyanaiṣīt
yad atra moghīkṛtaratnadīpā
pitrā tad asyāḥ kṛtam arthayuktam
āhlādanaṃ nāma śaśiprabheti
//
tad-deha-kāntis timiraṃ vyanaiṣīt
yad atra moghīkṛta-ratna-dīpā
pitrā tad asyāḥ kṛtam artha-yuktam
āhlādanaṃ nāma śaśiprabha īti
//
tataḥ sudhāsūtikarābhirāmair
guṇaiḥ parītā sahajanmabhiḥ sā
śanaiḥ śanair vṛddhim avāpad atra
rasātale bālamṛṇālokeva
//
tataḥ sudhā-sūti-kara-abhirāmair
guṇaiḥ parītā saha-janmabhiḥ sā
śanaiḥ śanair vṛddhim avāpad atra
rasātale bāla-mṛṇāloka īva
//
śaśiprābhāpituḥ pratijñā
śaśiprābhā-pituḥ pratijñā
yad arthitābhūd anubaddhamānasaiḥ
suraiś ca siddhaiś ca mahoragaiś ca
teṣāṃ purastād akṛtavyavasthām
ity ekadā saṃsadi pannagendraḥ
//
yad arthita ābhūd anubaddha-mānasaiḥ
suraiś ca siddhaiś ca mahā-uragaiś ca
teṣāṃ purastād akṛta-vyavasthām
ity ekadā saṃsadi pannaga-indraḥ
//
guptābhihito yat tridaśārivīrair
vajrāṅkuśākhyasya mahāsurasya
asūta līlāgṛhadīrghikeha
haimaṃ harer nābhir ivāravindam
//
gupta ābhihito yat tridaśa-ari-vīrair
vajrāṅkuśa-ākhyasya mahā-asurasya
asūta līlā-gṛha-dīrghika īha
haimaṃ harer nābhir iva aravindam
//
ānīya tad yo duhitur mamāsyāḥ
karṇāvataṃsapraṇayīkaroti
tasyeyam iṣvāsabhṛtaḥ kalatraṃ
pārthasya pāñcālanṛpātmajeva
//
ānīya tad yo duhitur mama asyāḥ
karṇa-avataṃsa-praṇayīkaroti
tasya iyam iṣvāsa-bhṛtaḥ kalatraṃ
pārthasya pāñcāla-nṛpa-ātmaja īva
//
SYNTAX: kulakam
tenaivam ukte ca tadā pareṣu
tam artham aṅgīkṛtavān na ko 'pi
vanyadvipād udgatadānarājeḥ
kaḥ kumbhamuktāphalam ādadīta
//
tena evam ukte ca tadā pareṣu
tam artham aṅgīkṛtavān na ko 'pi
vanya-dvipād udgata-dāna-rājeḥ
kaḥ kumbha-muktā-phalam ādadīta
//
tataḥ prabhṛtyadbhutarūparekhā
sā bālikābhūd avarā varāpi
citte vacas tat kuladevatānāṃ
kṛtvāpi tasyāḥ saś ca nānvaśeta
//
tataḥ prabhṛty-adbhuta-rūpa-rekhā
sā bālika ābhūd avarā vara āpi
citte vacas tat kula-devatānāṃ
kṛtva āpi tasyāḥ saś ca na anvaśeta
//
sampraty avaimi prathitā yadātaḥ
svarge ca bhūmau ca bhuvastale ca
nīto 'si netrātithitāṃ tvam asyāḥ
puṇyena janmāntarasambhṛtena
//
sampraty avaimi prathitā yada ātaḥ
svarge ca bhūmau ca bhuvas-tale ca
nīto 'si netra-atithitāṃ tvam asyāḥ
puṇyena janma-antara-sambhṛtena
//
ānetukāmena bhavantam atra
nijaṃ vacas tannayatā pratiṣṭhām
āptaprayatnena tathā sa manye
phaṇīśvareṇopakṛtaḥ prapañcaḥ
//
ānetukāmena bhavantam atra
nijaṃ vacas tan-nayatā pratiṣṭhām
āpta-prayatnena tathā sa manye
phaṇi-īśvareṇa upakṛtaḥ prapañcaḥ
//
ekaḥ kṣitau sāhasikas tvam eva
nānyo 'sti rājan navasāhasāṅkaḥ
nisargadurgām api bhūmim etāṃ
svodyānavīthīm iva yaḥ praviṣṭaḥ
//
ekaḥ kṣitau sāhasikas tvam eva
na anyo 'sti rājan navasāhasāṅkaḥ
nisarga-durgām api bhūmim etāṃ
sva-udyāna-vīthīm iva yaḥ praviṣṭaḥ
//
tad asya kāryasya puraskṛtasya
yatasva sīmāntavilokanāya
vigāhamāno 'mbaram ardhamārgaṃ
nivartate jātu kim uṣṇarāśmiḥ
//
tad asya kāryasya puraskṛtasya
yatasva sīmānta-vilokanāya
vigāhamāno 'mbaram ardha-mārgaṃ
nivartate jātu kim uṣṇarāśmiḥ
//
ito 'sti gavyūtiśatārdhamātraṃ
gatvā purī ratnavatīti nāmnā
vinirmitā śilpikalāmayena
mayena yā nākajigīṣayena
//
ito 'sti gavyūti-śata-ardha-mātraṃ
gatvā purī ratnavati īti nāmnā
vinirmitā śilpi-kalā-mayena
mayena yā nāka-jigīṣayena
//
NOTE: allusion to aṇahilapura, capital of the solaṅkis?
tasyāsurendrasya narādhipendra
jagaddruhaḥ sā kila rājadhānī
samedhitasyābjabhuvā vareṇa
raṇeṣv avadhyo marutāṃ bhaveti
//
tasya asura-indrasya narādhipa-indra
jagad-druhaḥ sā kila rājadhānī
sa-medhitasya abja-bhuvā vareṇa
raṇeṣv avadhyo marutāṃ bhava iti
//
so mauliratnāni mahoragāṇām
utkhyāya cotkhāya ca kautukena
karoti nirvāsitanāyakeṣu
nijāṅganāhāralatāntareṣu
//
so mauli-ratnāni mahā-uragāṇām
utkhyāya ca utkhāya ca kautukena
karoti nirvāsita-nāyakeṣu
nija-aṅganā-āhāra-latā-antareṣu
//
so bāṣpaparyākulalocanāni
niḥśvāsabhinnādharapallavāni
karoti vaktrāṇy amarāṅganānām
utsannalīlāsmitacandrikāni
//
so bāṣpa-paryākula-locanāni
niḥśvāsa-bhinna-adhara-pallavāni
karoti vaktrāṇy amara-aṅganānām
utsanna-līlā-smita-candrikāni
//
kṛtāṅgadaḥ kambalakāliyābhyāṃ
yajñopavītīkṛtaśaṅkhacūḍaḥ
sas takṣakāpāditakaṇṭhabhūṣo
bibharti līlām aśivaḥ śivasya
//
kṛta-aṅgadaḥ kambala-kāliyābhyāṃ
yajñopavītīkṛta-śaṅkha-cūḍaḥ
sas takṣaka-āpādita-kaṇṭha-bhūṣo
bibharti līlām aśivaḥ śivasya
//
āstāṃ kim anyaiḥ phaṇibhiḥ saś cintyas
tasyāpi śeṣasya ca vāsukeś ca
rāhur yathā viśvabhayaikahetus
tārādhipasyāhimadīdhiteś ca
//
āstāṃ kim anyaiḥ phaṇibhiḥ saś cintyas
tasya api śeṣasya ca vāsukeś ca
rāhur yathā viśva-bhaya-eka-hetus
tārādhipasya ahimadīdhiteś ca
//
khagendrabhaṅgena tathā tathā ca
na sarpayajñe janamejayasya
nidhānam ātaṅkaparamparāṇāṃ
jāto yathā samprati nāgalokaḥ
//
khagendra-bhaṅgena tathā tathā ca
na sarpa-yajñe janamejayasya
nidhānam ātaṅka-paramparāṇāṃ
jāto yathā samprati nāga-lokaḥ
//
hares tvam aṃśo 'tra kṛtāvatāras
tasyāsurendrasya nibarhaṇāya
avaimi lokatrayakaṇṭakasya
laṅkādhipasyeva sa maithilīśaḥ
//
hares tvam aṃśo 'tra kṛta-avatāras
tasya asura-indrasya nibarhaṇāya
avaimi loka-traya-kaṇṭakasya
laṅkā-adhipasya iva sa maithilī-īśaḥ
//
śrīkaṇṭhavaikuṇṭhapurandarādyair
upekṣitaṃ yat tridaśair aśaktyā
kṛtasya tasyāsya bharaṃ visoḍhuṃ
sambhāvyase me nṛpate tvam eva
//
śrīkaṇṭha-vaikuṇṭha-purandara-ādyair
upekṣitaṃ yat tridaśair aśaktyā
kṛtasya tasya asya bharaṃ visoḍhuṃ
sambhāvyase me nṛpate tvam eva
//
kim anyad uttiṣṭha gṛhāṇa yātrāṃ
vajrāṅkuśaṃ pratyamitapratāpa
tac cāvataṃsīkuru hemapadmam
ānīya, bhūśakra, śaśiprabhāyāḥ
//
kim anyad uttiṣṭha gṛhāṇa yātrāṃ
vajrāṅkuśaṃ pratyamita-pratāpa
tac ca avataṃsīkuru hema-padmam
ānīya, bhūśakra, śaśiprabhāyāḥ
//
sā te samāptādbhutasāhasasya
vatsāṅkam abhyetu phaṇīndrakanyā
[vatsāṅka pun?]
sītā yathā daśaratheḥ salīlam
āropitatryambakakārmukasya
//
sā te samāpta-adbhuta-sāhasasya
vatsa aṅkam abhyetu phaṇi-indra-kanyā
[vatsāṅka pun?]
sītā yathā daśaratheḥ salīlam
āropita-tryambaka-kārmukasya
//
9.61a: read asamāpta# ?
agādhapātālatalodgatāni
vinidrakundacchadasundarāni
lokadvaye samprati te yaśāṃsi
ākalpapallavīphalavac carantu
//
agādha-pātāla-tala-udgatāni
vinidra-kunda-cchada-sundarāni
loka-dvaye samprati te yaśāṃsi
ākalpa-pallavī-phalavac carantu
//
prasādam āptena cirād vilīne
tasmin surārātighanoparodhe
mukhendunā pannagasundarīṇāṃ
punaḥ samāgacchatu patralekhā
//
prasādam āptena cirād vilīne
tasmin surārāti-ghana-uparodhe
mukhendunā pannaga-sundarīṇāṃ
punaḥ samāgacchatu patra-lekhā
//
āsīt purastāt tripurāvabhaṅge
yan maṇḍalaṃ bālamṛgāṅkamauleḥ
mahāsurair bhāvini sāmparāye
tavāstu tat saṃyugajāmadagnya
//
āsīt purastāt tripurā-avabhaṅge
yan maṇḍalaṃ bāla-mṛgāṅka-mauleḥ
mahā-asurair bhāvini sāmparāye
tava astu tat saṃyuga-jāmadagnya
//
panthāḥ śivo 'yaṃ purato 'tra gantā
vaṅkurmunir locanagocaraṃ te
upācares taṃ ca tathāvidhānāṃ
bhaktiṃ hi gāṃ kāmaduhām uśanti
//
panthāḥ śivo 'yaṃ purato 'tra gantā
vaṅkur-munir locana-gocaraṃ te
upācares taṃ ca tathāvidhānāṃ
bhaktiṃ hi gāṃ kāmaduhām uśanti
//
ity udīrya maṇikāntikandalīḥ
kalpitaṃ tridaśacāpam asya sā
ā mumoca nijakaṇkaṇaṃ bhuje
jyākiṇāṅkakaṭhiṇīkṛtatvaci
//
ity udīrya maṇi-kānti-kandalīḥ
kalpitaṃ tridaśa-cāpam asya sā
ā mumoca nija-kaṇkaṇaṃ bhuje
jyā-kiṇa-aṅka-kaṭhiṇīkṛta-tvaci
//
narmadoktisvīkāraḥ
narmadā-ukti-svīkāraḥ
avadad atha saḥ sāhasonmukhas tām
iha hi vayaṃ vacasi sthitās taveti
taḍid iva na cirād udīritāśīḥ
sarid api sāsya puras tirobabhūva
//
avadad atha saḥ sāhasa-unmukhas tām
iha hi vayaṃ vacasi sthitās tava iti
taḍid iva na cirād udīritā aśīḥ
sarid api sa āsya puras tirobabhūva
//
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye narmadā-saṃvādo nāma navamaḥ sargaḥ
daśamaḥ sargaḥ
nāyakasya ramāṅgadaṃ prati praśnaḥ
nāyakasya ramāṅgadaṃ prati praśnaḥ
atha mekalācalasutātirohitau
atimātravismayarasārdramānasaḥ
daśanacchavicchuritapāṭalādharaḥ
sa ramāṅgadaṃ nṛpatir ity avocat
//
atha mekala-acala-sutā-tirohitau
atimātra-vismaya-rasa-ārdra-mānasaḥ
daśana-cchavi-cchurita-pāṭala-adharaḥ
sa ramāṅgadaṃ nṛpatir ity avocat
//
adhirohati svayam acintitāpy aho
śubhasampadaṅkam aparāṅmukhe vidhau
savapur vilocanapathaṃ yadāvayor
amṛtāṃśusūtir iyam āpadāpagā
//
adhirohati svayam acintita āpy aho
śubha-sampad-aṅkam aparāṅmukhe vidhau
sa-vapur vilocana-pathaṃ yadā āvayor
amṛta-aṃśu-sūtir iyam āpada āpagā
//
idam indrajālam iti me samutthitām
matim etad arpitam udārayā tayā
vikasanmarīciracitendrakārmukaṃ
karavarti ratnavalayaṃ vilumpati
//
idam indrajālam iti me samutthitām
matim etad arpitam udārayā tayā
vikasan-marīci-racita-indra-kārmukaṃ
karavarti ratna-valayaṃ vilumpati
//
ayi mekalādritanayāpuraḥkṛte
kriyate kim atra vada kṛtyavastuni
tava yat sadā nayarahasyavedino
na dhiyaś caranty anayapāṃsule pathi
//
ayi mekala-adri-tanayā-puraḥ-kṛte
kriyate kim atra vada kṛtya-vastuni
tava yat sadā naya-rahasya-vedino
na dhiyaś caranty anaya-pāṃsule pathi
//
ramāṅgadavākyam
ramāṅgada-vākyam
iti pārthivena kathite dadhan manāk
pulakena cumbitakapolam ānanam
idam āttanītipatham ādade vacaḥ
smitapuṣpitādharadalo ramāṅgadaḥ
//
iti pārthivena kathite dadhan manāk
pulakena cumbita-kapolam ānanam
idam ātta-nīti-patham ādade vacaḥ
smita-puṣpita-adhara-dalo ramāṅgadaḥ
//
iha kiṃ pratisphurati me tavāgrato
nayaśāstranīranidhipāradṛśvanaḥ
avalīḍhaviśvatamasaḥ puro raver
na hi jātu dipakaśikhā prakāśate
//
iha kiṃ pratisphurati me tava agrato
naya-śāstra-nīra-nidhi-pāra-dṛśvanaḥ
avalīḍha-viśva-tamasaḥ puro raver
na hi jātu dipaka-śikhā prakāśate
//
viṣaye 'tra maunam ucitaṃ hi mādṛśām
avaśas tathāpi kathayāmi kiṃ cana
kṣitipālamaulimaṇiveṇikātithes
tava kena śāsanam idaṃ vilaṅghyate
//
viṣaye 'tra maunam ucitaṃ hi mādṛśām
avaśas tatha āpi kathayāmi kiṃ cana
kṣitipāla-mauli-maṇi-veṇikā-atithes
tava kena śāsanam idaṃ vilaṅghyate
//
prathamaṃ hi maṇḍalam akhaṇḍaśāktibhir
vijigīṣubhiḥ svam abhitaḥ prasādhyate
paramaṇḍale tad anu nītipāragair
avanīpurandara, karaḥ prasāryate
//
prathamaṃ hi maṇḍalam akhaṇḍa-śāktibhir
vijigīṣubhiḥ svam abhitaḥ prasādhyate
para-maṇḍale tad anu nīti-pāragair
avanī-purandara, karaḥ prasāryate
//
tad apāsyam evam avitarkitotthite
paripanthinām iha vidheyavastuni
yadi nābhaviṣyad abhimānaśālinas
tava rājyam uddhṛtasamastakaṇṭakam
//
tad apāsyam evam avitarkita-utthite
paripanthinām iha vidheya-vastuni
yadi na abhaviṣyad abhimāna-śālinas
tava rājyam uddhṛta-samasta-kaṇṭakam
//
śrutaśaktisaṅkalitamantraniścayair
upalabdhaṣaḍguṇavivekavartmabhiḥ
tadupāyatattvam adhigamya dhūḥ kṣites
tava mantribhir nṛpa durudvahohyate
//
śruta-śakti-saṅkalita-mantra-niścayair
upalabdha-ṣaḍguṇa-viveka-vartmabhiḥ
tad-upāya-tattvam adhigamya dhūḥ kṣites
tava mantribhir nṛpa durudvahā uhyate
//
atisāndrakāñcanamarīcipiṅgalaṃ
digupāhitapracurapatraśobhinaḥ
tava kośam utsṛjati na kṣaṇaṃ ramā
paramāravaṃśasarasīsaroruha
//
atisāndra-kāñcana-marīci-piṅgalaṃ
dig-upāhita-pracura-patra-śobhinaḥ
tava kośam utsṛjati na kṣaṇaṃ ramā
paramāra-vaṃśa-sarasī-saroruha
//
priyakīrtayo jayapavitritāśayās
tarasā tṛṇīkṛtajagattrayā yudhi
jagatīviśeṣaka tavānujīvino
nivasanty avantiviṣaye sahasraśaḥ
//
priya-kīrtayo jaya-pavitrita-āśayās
tarasā tṛṇīkṛta-jagat-trayā yudhi
jagatī-viśeṣaka tava anujīvino
nivasanty avanti-viṣaye sahasraśaḥ
//
pṛthivībhṛtaḥ prathitavikrameṇa ye
gamitās tvayā vaśam upāyasampadā
nayavartmagāḥ kṣitipate tavānyathā
na bhavanti bhāvisamarābhiśaṅkayā
//
pṛthivī-bhṛtaḥ prathita-vikrameṇa ye
gamitās tvayā vaśam upāya-sampadā
naya-vartma-gāḥ kṣitipate tava anyathā
na bhavanti bhāvi-samara-abhiśaṅkayā
//
apakartum atra samaye tavāttabhīr
manasāpi hūṇanṛpatir na vāñchati
ibhakumbhabhittidalanodyame harer
na kapiḥ kadā cana saṭāṃ vikaṛṣati
//
apakartum atra samaye tavā atta-bhīr
manasa āpi hūṇa-nṛpatir na vāñchati
ibha-kumbha-bhitti-dalana-udyame harer
na kapiḥ kadā cana saṭāṃ vikaṛṣati
//
asikāntijālajaṭilāgrabāhunā
raṇasīmni nātha nihateṣu bhartṛṣu
bhavatātra vāgaḍavadhūjanaḥ kṛto
ratisandhivigrahakathāparāṅmukhaḥ
//
asi-kānti-jāla-jaṭila-agra-bāhunā
raṇa-sīmni nātha nihateṣu bhartṛṣu
bhavata ātra vāgaḍa-vadhū-janaḥ kṛto
rati-sandhivigraha-kathā-parāṅmukhaḥ
//
adhunāpi deva muralāṅganājanais
vijayapraśastir iva likhyate tava
galadañjanāśrupṛṣatāvalicchalāl
lasadindupāṇḍuṣu kapolabhittiṣu
//
adhuna āpi deva muralā-aṅganā-janais
vijaya-praśastir iva likhyate tava
galad-añjana-aśru-pṛṣata-āvalicchalāl
lasad-indu-pāṇḍuṣu kapola-bhittiṣu
//
rabhasād apāsya maṇikaṅkaṇāvalīḥ
kanakāravindakatakeṣu te 'sinā
na kim arpitāni nṛpa lāṭayoṣitā
sphaṭikākṣasūtravalayāni pāṇiṣu
//
rabhasād apāsya maṇi-kaṅkaṇa-āvalīḥ
kanaka-aravinda-katakeṣu te 'sinā
na kim arpitāni nṛpa lāṭa-yoṣitā
sphaṭika-akṣasūtra-valayāni pāṇiṣu
//
nayanāmbubhiḥ snapitadhūsarādharāḥ
pratibaddharūkṣamalinaikaveṇayaḥ
nihitā na kiṃ mahati śokasāgare
jagatīndra kosalapateḥ purandhrayaḥ
//
nayana-ambubhiḥ snapita-dhūsara-adharāḥ
pratibaddha-rūkṣa-malina-eka-veṇayaḥ
nihitā na kiṃ mahati śoka-sāgare
jagatī-indra kosala-pateḥ purandhrayaḥ
//
uditena vairitimiradruhābhitas
tava nātha vikramamayūkhamālinā
gamitāḥ prabhāvalayaśūnyatāṃ jhaṭity
aparāntapārthivavadhūmukhendavaḥ
//
uditena vairi-timira-druha ābhitas
tava nātha vikrama-mayūkha-mālinā
gamitāḥ prabhā-valaya-śūnyatāṃ jhaṭity
aparānta-pārthiva-vadhū-mukhendavaḥ
//
ativelam uttaradigantavartinā
samaraśramābhyuditagharmabindunā
śaradindunirmalam apāyi bhūbhṛtām
asipatrapātrapatitaṃ tvayā yaśaḥ
//
ativelam uttara-dig-anta-vartinā
samara-śrama-abhyudita-gharma-bindunā
śarad-indu-nirmalam apāyi bhūbhṛtām
asi-patra-pātra-patitaṃ tvayā yaśaḥ
//
nijarandhragopanapaṭīyasābhitaḥ
pararandhradṛṣṭipaṭucāracakṣuṣā
nayabhinnasāhasabhuvā bhuvastale
bhavatā samaṃ kathaya ko viruddhyate
//
nija-randhra-gopana-paṭīyasa ābhitaḥ
para-randhra-dṛṣṭi-paṭu-cāra-cakṣuṣā
naya-bhinna-sāhasa-bhuvā bhuvas-tale
bhavatā samaṃ kathaya ko viruddhyate
//
naradeva daivam adhikṛtya yā vipat
nipataty avantiviṣaye kathaṃ cana
śikhimuktamantrahaviṣā vihanyate
tava sā vasiṣṭhamahasā purodhasā
//
nara-deva daivam adhikṛtya yā vipat
nipataty avanti-viṣaye kathaṃ cana
śikhi-mukta-mantra-haviṣā vihanyate
tava sā vasiṣṭha-mahasā purodhasā
//
nṛpa vāsarāṇi nirupaplavāḥ prajāḥ
sukham ātmakarmaṇi ratā nayanti yat
vijayaṃ jayaikasuhṛdo 'sya sarvadā
nanu kārmukasya tava tadvijṛmbhitam
//
nṛpa vāsarāṇi nirupaplavāḥ prajāḥ
sukham ātma-karmaṇi ratā nayanti yat
vijayaṃ jaya-eka-suhṛdo 'sya sarvadā
nanu kārmukasya tava tad-vijṛmbhitam
//
iti kiṃ cid eva na tava svamaṇḍale
nṛpa cintyam asty uditaśaktisampadaḥ
adhunā tu nītinihitena cetasā
phaṇilokakṛtyam idam eva cintyatām
//
iti kiṃ cid eva na tava sva-maṇḍale
nṛpa cintyam asty udita-śakti-sampadaḥ
adhunā tu nīti-nihitena cetasā
phaṇi-loka-kṛtyam idam eva cintyatām
//
prabhuśāktir udyamaparatvam arpita
trijagaccamatkṛtir ahaṅkṛtiś ca sā
asurasya tasya kathitā narendra te
nagarī ca mekalanagendrakanyayā
//
prabhu-śāktir udyama-paratvam arpita
trijagac-camatkṛtir ahaṅkṛtiś ca sā
asurasya tasya kathitā narendra te
nagarī ca mekala-nagendra-kanyayā
//
abhigamya eva sas tavādhunā ripur
marutām udāranijakāryasiddhaye
śrutilagnagandhagajabṛṃhitaḥ kṣaṇaṃ
nṛpa kesarī kathaya kiṃ vilambate
//
abhigamya eva sas tava adhunā ripur
marutām udāra-nija-kārya-siddhaye
śruti-lagna-gandha-gaja-bṛṃhitaḥ kṣaṇaṃ
nṛpa kesarī kathaya kiṃ vilambate
//
navasāhasāṅka, na tavāsurād ahaṃ
kalayāmi samprati kim apy atādṛśam
vidhutiḥ kadā cana vibho na bhūbhṛtaḥ
kalaviṅkapakṣapavanena śāṅkyate
//
navasāhasāṅka, na tava asurād ahaṃ
kalayāmi samprati kim apy atādṛśam
vidhutiḥ kadā cana vibho na bhūbhṛtaḥ
kalaviṅka-pakṣa-pavanena śāṅkyate
//
bhavatā yadoccalita eṣa dakṣiṇaś
caraṇas tadaiva suravairiyoṣitām
vigalanti deva nayanodabindavaḥ
śaradindupāṇḍuni kapolamaṇḍale
//
bhavatā yada ūccalita eṣa dakṣiṇaś
caraṇas tada aiva sura-vairi-yoṣitām
vigalanti deva nayana-udabindavaḥ
śarad-indu-pāṇḍuni kapola-maṇḍale
//
vijayaikasadmani guṇaḥ śarāsane
tava yāvad atra na nṛpādhirohati
tuhinacchaṭādhavalacāmarasmitā
vilasanti tāvad asurālaye śriyaḥ
//
vijaya-eka-sadmani guṇaḥ śarāsane
tava yāvad atra na nṛpa-adhirohati
tuhina-cchaṭā-dhavala-cāmara-smitā
vilasanti tāvad asura-ālaye śriyaḥ
//
kanakāravindam aravindalocana
praṇayena naiva saḥ samarpayiṣyati
suranirjayārjitamadāvṛte 'ntaraṃ
labhate na sāma kila tādṛśaṃ hṛdi
//
kanaka-aravindam aravinda-locana
praṇayena na eva saḥ samarpayiṣyati
sura-nirjaya-arjita-mada-āvṛte 'ntaraṃ
labhate na sāma kila tādṛśaṃ hṛdi
//
bhavataḥ kuto 'pi nṛpa yāvad āgamaṃ
na sa vetti tāvad abhiyoktum arhasi
sahasānyathā rahasi mantribodhitaḥ
paritaḥ svadurghaṭane yatiṣyate
//
bhavataḥ kuto 'pi nṛpa yāvad āgamaṃ
na sa vetti tāvad abhiyoktum arhasi
sahasa ānyathā rahasi mantri-bodhitaḥ
paritaḥ sva-durghaṭane yatiṣyate
//
kṛtanūtanārgalakapāṭasaṃpuṭāṃ
subhaṭair udāyudhakarair adhiṣṭhitām
paritaḥ sukhātaparikhāṃ punaḥ purīṃ
racitaikadurgam apathāṃ vidhāsyati
//
kṛta-nūtana-argala-kapāṭa-saṃpuṭāṃ
subhaṭair udāyudha-karair adhiṣṭhitām
paritaḥ sukhāta-parikhāṃ punaḥ purīṃ
racita-eka-durgam apathāṃ vidhāsyati
//
valite 'pi kiṃ cana dhanuḥparigrahe
bhuvanatrayaprathitasāhase tvayi
api jāyate dhṛtiviparyayo harer
asureṣu kaiva gaṇanā tapasviṣu
//
valite 'pi kiṃ cana dhanuḥ-parigrahe
bhuvana-traya-prathita-sāhase tvayi
api jāyate dhṛti-viparyayo harer
asureṣu ka aiva gaṇanā tapasviṣu
//
niyataṃ, narendra, vidatphaṇāmaṇi
sphuradaṃśusūtritanavātapaṃ nabhaḥ
suravairivīryadṛḍhamatsaraṃ puraḥ
phaṇisainyam ājibhuvi te bhaviṣyati
//
niyataṃ, narendra, vidat-phaṇā-maṇi
sphurad-aṃśu-sūtrita-nava-ātapaṃ nabhaḥ
sura-vairi-vīrya-dṛḍha-matsaraṃ puraḥ
phaṇi-sainyam āji-bhuvi te bhaviṣyati
//
adhunaiva te 'tra nijatāṃ vrajanti vā
subhaṭāḥ svayaṃ vidhivaśena ke cana
kapayaḥ purā raghupater yathā vane
hanumatpataṅgatanayāṅgadādayaḥ
//
adhuna aiva te 'tra nijatāṃ vrajanti vā
subhaṭāḥ svayaṃ vidhi-vaśena ke cana
kapayaḥ purā raghupater yathā vane
hanumat-pataṅga-tanaya-aṅgada-ādayaḥ
//
yad udīritaś ca purukutsakāntayā
saritāsi vaṅkumunidarśanaṃ prati
pratibhāti kiṃ cana mamaiva tatra te
kim u nirmukheṅgitavidas tadiṅgitam
//
yad udīritaś ca puru-kutsa-kāntayā
sarita āsi vaṅku-muni-darśanaṃ prati
pratibhāti kiṃ cana mama eva tatra te
kim u nirmukha-iṅgita-vidas tad-iṅgitam
//
athavaika eva vibhur asy arer vadhe
nanu dhāma tat sphurati śārṅgiṇas tvayi
uditakrudhas tripuradāhaḍambare
śaratām avāpa kila yat pinākinaḥ
//
athava aika eva vibhur asy arer vadhe
nanu dhāma tat sphurati śārṅgiṇas tvayi
udita-krudhas tripura-dāha-ḍambare
śaratām avāpa kila yat pinākinaḥ
//
avalokayāmi śakunaṃ yathā tathā
tad avaimi pakṣmaladṛśaḥ sabhāntare
na cirād upoḍḥapulakena pāṇinā
kanakāravindam avataṃsayiṣyasi
//
avalokayāmi śakunaṃ yathā tathā
tad avaimi pakṣmala-dṛśaḥ sabhā-antare
na cirād upoḍḥa-pulakena pāṇinā
kanaka-aravindam avataṃsayiṣyasi
//
tvam ihaiva nātha maṇidhāmni tiṣṭha vā
na hi nāma tādṛśam idaṃ prayojanam
asuraṃ nihatya sahasaiva tatkṣaṇād
aham ānayāmi tapanīyapaṅkajam
//
tvam iha eva nātha maṇi-dhāmni tiṣṭha vā
na hi nāma tādṛśam idaṃ prayojanam
asuraṃ nihatya sahasa aiva tat-kṣaṇād
aham ānayāmi tapanīya-paṅkajam
//
vijayī yad asmi smareṣu jitvarāḥ
prabhavanti tatra tava pādapāṃsavaḥ
aruṇo yad andhatamasaṃ niṣedhati
sphuritaṃ narādhipa tad arkatejasām
//
vijayī yad asmi smareṣu jitvarāḥ
prabhavanti tatra tava pāda-pāṃsavaḥ
aruṇo yad andhatamasaṃ niṣedhati
sphuritaṃ narādhipa tad arka-tejasām
//
nāyakavākyam
nāyaka-vākyam
masṛṇoktipallavitanītivikrama
kramam ity udīrya virate ramāṅgade
saḥ sarasvatīmukhararatnanūpura
dhvanipeśalaṃ nṛpatir ādade vacaḥ
//
masṛṇa-ukti-pallavita-nīti-vikrama
kramam ity udīrya virate ramāṅgade
saḥ sarasvatī-mukhara-ratna-nūpura
dhvani-peśalaṃ nṛpatir ādade vacaḥ
//
tvadṛte mukhāt sukhanirastasaṃśaya
prasareyaṃ bhāratī ullasati kasya bhāratī
śaśalakṣmaṇaḥ paramakharvaśarvarī
timirachiducchalati kāntikandali
//
tvad-ṛte mukhāt sukha-nirasta-saṃśaya
prasara īyaṃ bhāratī ullasati kasya bhāratī
śaśalakṣmaṇaḥ parama-kharva-śarvarī
timira-chid-ucchalati kānti-kandali
//
tava vedmi pauruṣam ahaṃ tvayā vinā
na vapuḥsthitiṃ kva cana kartum utsahe
dhanuṣīva dīrghaguṇasaṅgate yatas
tvayi me dṛḍhapraṇayavāsitaṃ manaḥ
//
tava vedmi pauruṣam ahaṃ tvayā vinā
na vapuḥ-sthitiṃ kva cana kartum utsahe
dhanuṣi iva dīrgha-guṇa-saṅgate yatas
tvayi me dṛḍha-praṇaya-vāsitaṃ manaḥ
//
gamane tad ehi sahitau yatāvahe
jhaṭiti triviṣṭaparipoḥ purīṃ prati
apade yad udyamakathāvirodhinī
na hi siddhaye bhavati dīrghasūtratā
//
gamane tad ehi sahitau yatāvahe
jhaṭiti triviṣṭapa-ripoḥ purīṃ prati
apade yad udyama-kathā-virodhinī
na hi siddhaye bhavati dīrgha-sūtratā
//
śukavākyam
śuka-vākyam
iti pārśvavartinam udīrya maunavān
abhavat sa mālavakuraṅgalāñchanaḥ
tvarayāvatīrya saś ca ratnapañjarāt
purataḥ śuko 'sya puna ity abhāṣata
//
iti pārśvavartinam udīrya maunavān
abhavat sa mālava-kuraṅga-lāñchanaḥ
tvaraya āvatīrya saś ca ratna-pañjarāt
purataḥ śuko 'sya puna ity abhāṣata
//
śṛṇu śaṅkhacūḍaśucivaṃśabhūr ahaṃ
nṛpa, ratnacūḍa iti nāgarakaḥ
udapādi kaṇvamuniśiṣyaśāpataḥ
śukatā mameyam animīlitasmṛtiḥ
//
śṛṇu śaṅkhacūḍa-śuci-vaṃśa-bhūr ahaṃ
nṛpa, ratnacūḍa iti nāgarakaḥ
udapādi kaṇva-muni-śiṣya-śāpataḥ
śukatā mama-iyam animīlita-smṛtiḥ
//
praṇayoktibhir munir atha prasedivān
iti me saḥ śāpatimirāvadhiṃ vyadhāt
vaśināṃ ruṣo matiṣu nāsate ciraṃ
jalavipuṣaś ca, nṛpa, sasyasūciṣu
//
praṇaya-uktibhir munir atha prasedivān
iti me saḥ śāpa-timira-avadhiṃ vyadhāt
vaśināṃ ruṣo matiṣu na-āsate ciraṃ
jala-vipuṣaś ca, nṛpa, sasya-sūciṣu
//
tvam aphalgu neṣyasi śaśiprabhāntikaṃ
navasāhasāṅkanṛpater yadā vacaḥ
niyataṃ bhaviṣyati tadā kumāra te
śukarūparūpaparivartanotsavaḥ
//
tvam aphalgu neṣyasi śaśiprabhā-antikaṃ
navasāhasāṅka-nṛpater yadā vacaḥ
niyataṃ bhaviṣyati tadā kumāra te
śuka-rūpa-rūpa-parivartana-utsavaḥ
//
tad anaṅgaṣaṣṭhaśaraṃ saṃdiśa svayaṃ
śanakaiḥ kim apy uragabālikāṃ prati
hṛdi yan nidhāya sahasaiva yāmy ahaṃ
phaṇinām anamramaṇitoraṇāṃ purīm
//
tad anaṅga-ṣaṣṭha-śaraṃ saṃdiśa svayaṃ
śanakaiḥ kim apy uraga-bālikāṃ prati
hṛdi yan nidhāya sahasa aiva yāmy ahaṃ
phaṇinām anamra-maṇi-toraṇāṃ purīm
//
VAR 10.49a: {#śaraṃ\lem \em; #śara \ed}
ayi maunam etad avanīndra, mucyatāṃ
drutam ucyatāṃ ca kim iyaṃ mayi trapā
pṛthag asmi deva na hi te paricchadāt
ucitaṃ na tan mayi rahasyagopanam
//
ayi maunam etad avanīndra, mucyatāṃ
drutam ucyatāṃ ca kim iyaṃ mayi trapā
pṛthag asmi deva na hi te paricchadāt
ucitaṃ na tan mayi rahasya-gopanam
//
nāyakavākyam
nāyaka-vākyam
iti valgu jalpati śuke 'tha vismayād
api vismayaṃ param avāpa pārthivaḥ
avadac ca pañjaram ivāsya kalpayan
daśanāṃśubhiḥ sphaṭikasūcikomalaiḥ
//
iti valgu jalpati śuke 'tha vismayād
api vismayaṃ param avāpa pārthivaḥ
avadac ca pañjaram iva asya kalpayan
daśana-aṃśubhiḥ sphaṭika-sūci-komalaiḥ
//
vipadaṃ vilokya tava duḥsahām imām
ayi ratnacūḍa mama dūyate manaḥ
patitaṃ kukūladahane na kasya vā
mṛdumālatīmukulamālyamādhaye
//
vipadaṃ vilokya tava duḥsahām imām
ayi ratnacūḍa mama dūyate manaḥ
patitaṃ kukūla-dahane na kasya vā
mṛdu-mālatī-mukula-mālya-mādhaye
//
nāyikāṃ prati saṃdeśaḥ
nāyikāṃ prati saṃdeśaḥ
ghaṭitaṃ vidher idam ajaryam āvayor
na ramāṅgadān mama sakhe 'tiricyase
idam ārya tat tvayi vimuktayantraṇo
nanu saṃdiśāmi hariṇīdṛśāṃ prati
//
ghaṭitaṃ vidher idam ajaryam āvayor
na ramāṅgadān mama sakhe 'tiricyase
idam ārya tat tvayi vimukta-yantraṇo
nanu saṃdiśāmi hariṇī-dṛśāṃ prati
//
virate 'pi meghatimire natāṅgi me
na gatāsi locanapathaṃ yadā tadā
phaṇilokabhūmim atidurgamām imām
aviśaṃ tava anupadam eva sudnari
//
virate 'pi megha-timire nata-aṅgi me
na gata āsi locana-pathaṃ yadā tadā
phaṇi-loka-bhūmim atidurgamām imām
aviśaṃ tava anupadam eva sudnari
//
nagarīṃ tvadāttahṛdayo 'pi bhoginām
aham āgato na mṛgadīrghalocane
śrutayendusūtisaritānyato hṛtaḥ
sahasaiva hemaśatapatravārtayā
//
nagarīṃ tvad-ātta-hṛdayo 'pi bhoginām
aham āgato na mṛga-dīrgha-locane
śrutaya īndu-sūti-sarita ānyato hṛtaḥ
sahasa aiva hema-śata-patra-vārtayā
//
atipāṭalādharam avāñcitaṃ hriyā
smitakāntimat stimitaratnakuṇḍalam
tadapāṅgasaṅkalitalocanotpalaṃ
phaṇilokakaumudi mukhaṃ smarāmi te
//
atipāṭala-adharam avāñcitaṃ hriyā
smita-kāntimat stimita-ratna-kuṇḍalam
tad-apāṅga-saṅkalita-locana-utpalaṃ
phaṇi-loka-kaumudi mukhaṃ smarāmi te
//
dvitaye dvayena sahasojjhitas tadā
śaśisūtisindhupulinodare śaraḥ
jagadekavibhramabhvā bhuvastale
sutanu tvayā mayi ca puṣpadhanvanā
//
dvitaye dvayena sahasā-ujjhitas tadā
śaśi-sūti-sindhu-pulina-udare śaraḥ
jagad-eka-vibhrama-bhvā bhuvas-tale
sutanu tvayā mayi ca puṣpadhanvanā
//
dhṛtam ūrmihastanivahena revayā
nanu phenakānti karabhoru me patat
viṣaye dṛśor upadaśaṃ manaḥśilā
likhitaikahaṃsamithunaṃ tavāṃśukam
//
dhṛtam ūrmi-hasta-nivahena revayā
nanu phena-kānti karabha-ūru me patat
viṣaye dṛśor upadaśaṃ manaḥśilā
likhita-eka-haṃsa-mithunaṃ tava aṃśukam
//
maṇikāntiluptatimire rasātale
bhavatīm ihānusaratā tanūdari
avalokitāny atha mayā padāni te
sahasā suvarṇasikatāṅkite pathi
//
maṇi-kānti-lupta-timire rasātale
bhavatīm iha anusaratā tanu-udari
avalokitāny atha mayā padāni te
sahasā suvarṇa-sikata-aṅkite pathi
//
sarale jaṭhity uditakārśyadorlatā
gailtāni ratnavalayāni te mayā
katham apy udaśrupṛṣataṃ pade pade
cakitena candramukhi vīkṣitāni ca
//
sarale jaṭhity udita-kārśya-dor-latā
gailtāni ratna-valayāni te mayā
katham apy udaśrupṛṣataṃ pade pade
cakitena candra-mukhi vīkṣitāni ca
//
manasā kim ālikhati kiṃ samācaraty
adhunā kim induvadanā ca vakti sā
iti me 'padiśya bhavatīṃ pravṛttayā
hṛdayaṃ saśalyam iva hanta cintayā
//
manasā kim ālikhati kiṃ samācaraty
adhunā kim indu-vadanā ca vakti sā
iti me 'padiśya bhavatīṃ pravṛttayā
hṛdayaṃ saśalyam iva hanta cintayā
//
paritāpavatyaviralocchalatprabhā
tuhinacchaṭābhir asitābjalocane
śaradindudīdhitikalāpasundaras
tava hāra eṣa hṛdi siñcatīva mām
//
paritāpavaty-avirala-ucchalat-prabhā
tuhina-cchaṭābhir asita-abja-locane
śarad-indu-dīdhiti-kalāpa-sundaras
tava hāra eṣa hṛdi siñcati iva mām
//
kathaya priye nihitasāndracandana
dravaśītalojjvalakarā kucadvaye
mama hārayaṣṭir api sā sakhīva kiṃ
madanābhitāpam apaṭūkaroti te
//
kathaya priye nihita-sāndra-candana
drava-śītala-ujjvala-karā kuca-dvaye
mama hāra-yaṣṭir api sā sakhi īva kiṃ
madana-abhitāpam apaṭūkaroti te
//
kṣaṇam apy aho patasi me śucismite
na samutsukasya tava vismṛteḥ pathi
jhaṭiti praviśya hṛdaye mamātra kiṃ
likhitāsi padmamukhi puṣpaketunā
//
kṣaṇam apy aho patasi me śuci-smite
na samutsukasya tava vismṛteḥ pathi
jhaṭiti praviśya hṛdaye mama atra kiṃ
likhita āsi padma-mukhi puṣpaketunā
//
samudvahantī sravadañjanāśru
ghorotkaraśyāmitakaṅkaṇena
karāravindena mukhendubimbam
āpāṇḍurakṣāmakapolabhitti
//
samudvahantī sravad-añjana-aśru
ghora-utkara-śyāmita-kaṅkaṇena
kara-aravindena mukha-indu-bimbam
āpāṇḍura-kṣāma-kapola-bhitti
//
nave nave paṅkajinīpalāśa
mṛṇālahārādisanāthapārśve
pravālalīlāstaraṇe niṣaṇṇā
siṃhāsane manmathapārthivasya
//
nave nave paṅkajinī-palāśa
mṛṇāla-hāra-ādi-sanātha-pārśve
pravāla-līlā-āstaraṇe niṣaṇṇā
siṃhāsane manmatha-pārthivasya
//
bālapravālāṅkurapāṭalasya
lāvaṇyaratnākarakaustubhasya
udūṣmaṇā niḥśvasitena kāntiṃ
kadarthayantī daśanacchadasya
//
bāla-pravāla-aṅkura-pāṭalasya
lāvaṇya-ratna-ākara-kaustubhasya
udūṣmaṇā niḥśvasitena kāntiṃ
kadarthayantī daśana-cchadasya
//
analpasaṅkalpavikalpajāla
viloḍanair na svam api smarantī
sasādhvasenāvirataṃ mayā tvam
utprekṣyase pannagarājaputri
//
analpa-saṅkalpa-vikalpa-jāla
viloḍanair na svam api smarantī
sa-sādhvasena avirataṃ mayā tvam
utprekṣyase pannaga-rāja-putri
//
SYNTAX: kalāpakas
brūmaḥ kiyan naya kathaṃ cana kālam alpam
atrābjapatranayane nayane nimīlya
hemāmbujaṃ taruṇi tat tarasāpahṛtya
devadviṣo 'yam aham āgata ity avehi
//
brūmaḥ kiyan naya kathaṃ cana kālam alpam
atra abja-patra-nayane nayane nimīlya
hema-ambujaṃ taruṇi tat tarasa āpahṛtya
deva-dviṣo 'yam aham āgata ity avehi
//
bhadraitad vraja ratnacūḍanibiḍapremārdram asmadvacas
tasyās tatra kuraṅgaśāvakadṛśaḥ karṇāvataṃsīkuru
śāpānte bata vismariṣyasi bhrātas tad ekaṃ kim
apy ādāya svayam eva tatprativacaḥ pārśvaṃ mamābhyeṣyasi
//
bhadra aitad vraja ratnacūḍa-nibiḍa-prema-ārdram asmad-vacas
tasyās tatra kuraṅga-śāvaka-dṛśaḥ karṇa-avataṃsīkuru
śāpa-ante bata vismariṣyasi bhrātas tad ekaṃ kim
apy ādāya svayam eva tat-prativacaḥ pārśvaṃ mama abhyeṣyasi
//
iti nṛpateḥ svānte kṛtvā manomṛgavāgurāṃ
giram udakamannistriṃśābhe nabhasy aśanaiḥ śukaḥ
ciravinihitāṃ dṛṣṭiṃ tasmān nivartya tathotsuko
jhaṭiti gamane devo 'py asīt saḥ sāhasalāñchanaḥ
//
iti nṛpateḥ svānte kṛtvā manomṛga-vāgurāṃ
giram udakaman-nistriṃśa-ābhe nabhasy aśanaiḥ śukaḥ
cira-vinihitāṃ dṛṣṭiṃ tasmān nivartya tatha ūtsuko
jhaṭiti gamane devo 'py asīt saḥ sāhasa-lāñchanaḥ
//
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye ratnacūḍa-saṃpreṣaṇo nāma daśamaḥ sargaḥ
ekādaśaḥ sargaḥ
śatrujayārthaṃ prasthānam
śatru-jaya-arthaṃ prasthānam
atha bibhrat sarāgeṇa
hṛdayena kṛśodarīm
saḥ pratasthe mahīnāthaḥ
kareṇa ca dhanurlatām
//
atha bibhrat sa-rāgeṇa
hṛdayena kṛśa-udarīm
saḥ pratasthe mahī-nāthaḥ
kareṇa ca dhanur-latām
//
indranīlapratolītaḥ
sa nirgacchan patiḥ śriyaḥ
tatkāntiśyāmatāṃ gatvā
kṣaṇaṃ kṛṣṇa ivābabhau
//
indranīla-pratolītaḥ
sa nirgacchan patiḥ śriyaḥ
tat-kānti-śyāmatāṃ gatvā
kṣaṇaṃ kṛṣṇa ivā ababhau
//
āsannapadmasarasā
kusumānamraśākhinā
so narmadopadiṣṭena
gantuṃ pravavṛte pathā
//
āsanna-padma-sarasā
kusuma-ānamra-śākhinā
so narmadā-upadiṣṭena
gantuṃ pravavṛte pathā
//
yāntam ekāntaśiśirāḥ
samīrās taṃ siṣevire
elālavaṅgakaṅkola
jātīphalasugandhayaḥ
//
yāntam ekānta-śiśirāḥ
samīrās taṃ siṣevire
elā-lavaṅga-kaṅkola
jātī-phala-sugandhayaḥ
//
cakras tasyānilasparśa
kvaṇatkāñcanapallavāḥ
mauktikastabakasmerā
vismayaṃ ratnavīrudhaḥ
//
cakras tasya anila-sparśa
kvaṇat-kāñcana-pallavāḥ
mauktika-stabaka-smerā
vismayaṃ ratna-vīrudhaḥ
//
amandamārutākṣepa
muktamuktāphalacchalāt
caladvaṃśalatā mūrdhni
tasya lājān ivākiran
//
amanda-māruta-ākṣepa
mukta-muktāphala-cchalāt
calad-vaṃśa-latā mūrdhni
tasya lājān ivā akiran
//
agalan kusumavyājāt
tasminn abhyarṇagāmini
pātālakalpavṛkṣāṇām
ānandāśrulavā iva
//
agalan kusuma-vyājāt
tasminn abhyarṇa-gāmini
pātāla-kalpavṛkṣāṇām
ānanda-aśrulavā iva
//
aravindamukhakroḍa
krīḍanmukharaṣaṭpadā
anāmayam ivāpṛcchat
tam abhyāgatam abjinī
//
aravinda-mukha-kroḍa
krīḍan-mukhara-ṣaṭpadā
anāmayam iva apṛcchat
tam abhyāgatam abjinī
//
śaśiprabhākṣivistāra
saṃvādinyaḥ pade pade
taṃ kim apy ārdratāṃ ninyur
araṇyahariṇīdṛśaḥ
//
śaśiprabhā-akṣi-vistāra
saṃvādinyaḥ pade pade
taṃ kim apy ārdratāṃ ninyur
araṇya-hariṇī-dṛśaḥ
//
upayuktāmṛtaspardhi
nārikelaphalodakān
āsvāditalavāṅgailā
pūganāgalatādalān
//
upayukta-amṛta-spardhi
nārikela-phala-udakān
āsvādita-lavāṅga-elā-
pūga-nāgalatā-dalān
//
śayyīkṛtātanusvarṇa
kadalībālapallavān
viṣṭarīkṛtavistīrṇa
candrakāntaśilātalān
//
śayyīkṛta-atanu-svarṇa
kadalī-bāla-pallavān
viṣṭarīkṛta-vistīrṇa
candrakānta-śilā-talān
//
tatkālocitakartavya
vyāvṛttaikaramāṅgadān
āvṛttivihitapreyaḥ
phaṇirājasutākathān
//
tat-kāla-ucita-kartavya
vyāvṛtta-eka-ramāṅgadān
āvṛtti-vihita-preyaḥ
phaṇi-rāja-sutā-kathān
//
hṛdayanyastakarpūra
mṛṇālanalinīdalān
puṃḥkokilakulollāpa
janitasmarasañjvarā
//
hṛdaya-nyasta-karpūra
mṛṇāla-nalinī-dalān
puṃḥ-kokila-kula-ullāpa
janita-smara-sañjvarā
//
jāmbūnadalatāgulma
vihitāśrayasauhṛdān
gacchan sas tatra kati cin
nivāsān vyadhitādhvani
//
jāmbūnada-latā-gulma
vihita-āśraya-sauhṛdān
gacchan sas tatra kati cin
nivāsān vyadhita adhvani
//
SYNTAX: kulakam
vaṅkumunyāśramaprāptiḥ
vaṅkumuny-āśrama-prāptiḥ
saṃprāpa pṛthivīpālaḥ
kālena kiyatāpy atha
saḥ kūlopāntavicaran
yaṅku vaṅkutapovanam
//
saṃprāpa pṛthivīpālaḥ
kālena kiyata āpy atha
saḥ kūla-upānta-vicaran
yaṅku vaṅku-tapovanam
//
āśramavarṇanam
āśrama-varṇanam
hṛtaṃ kutūhalenālaṃ
tadālokanajanmanā
patiṃ madhyamalokasya
taṃ jagāda ramāṅgadaḥ
//
hṛtaṃ kutūhalena alaṃ
tad-ālokana-janmanā
patiṃ madhyama-lokasya
taṃ jagāda ramāṅgadaḥ
//
sīmā satītiśabdasya
sakuśāṅkālpapallavā
maithilīva śriyaṃ dhatte
kām apy āśramabhūr iyam
//
sīmā sa-tīti-śabdasya
sa-kuśa-aṅka-alpa-pallavā
maithili īva śriyaṃ dhatte
kām apy āśrama-bhūr iyam
//
ito vānti havir dhūma
latālasyapradā ime
marutaḥ pāvanāḥ pakva
puroḍāśasugandhayaḥ
//
ito vānti havir dhūma
latā-ālasya-pradā ime
marutaḥ pāvanāḥ pakva
puroḍāśa-sugandhayaḥ
//
ito hiraṇmayī bhūmis
taravo hemavalkalāḥ
unnidrahemapadmāni
payāṃsīva pade pade
//
ito hiraṇmayī bhūmis
taravo hema-valkalāḥ
unnidra-hema-padmāni
payāṃsi iva pade pade
//
kākapakṣāṅkamūrdhānaḥ
paśyaite guruśikṣayā
baṭavaḥ khaṇḍayanty atra
samidhaś ca padāni ca
//
kāka-pakṣa-aṅka-mūrdhānaḥ
paśya ete guru-śikṣayā
baṭavaḥ khaṇḍayanty atra
samidhaś ca padāni ca
//
anayā sāma gāyantyā
svarasaṃśayavān ayam
itaḥ karoti kalahaṃ
śukaḥ sārikayā samam
//
anayā sāma gāyantyā
svara-saṃśayavān ayam
itaḥ karoti kalahaṃ
śukaḥ sārikayā samam
//
idam atrādbhutaṃ paśya
madaklinnaṃ gajasya yat
gaṇḍalekhāṃ nakhāgreṇa
śanaiḥ kaṇḍūyate hariḥ
//
idam atra adbhutaṃ paśya
mada-klinnaṃ gajasya yat
gaṇḍa-lekhāṃ nakha-agreṇa
śanaiḥ kaṇḍūyate hariḥ
//
prabhāmaṇḍalaparyasta
tamasaḥ śataśaḥ pathi
tavāpatanti pātāla
ravayo 'mī maharṣayaḥ
//
prabhā-maṇḍala-paryasta
tamasaḥ śataśaḥ pathi
tavā apatanti pātāla
ravayo 'mī maharṣayaḥ
//
eṣāṃ dvitayam etābhiḥ
kapilābhir alaṅkṛtam
uṭajaprāṅgaṇaṃ gobhir
jaṭābhir abhitaḥ śiraḥ
//
eṣāṃ dvitayam etābhiḥ
kapilābhir alaṅkṛtam
uṭaja-prāṅgaṇaṃ gobhir
jaṭābhir abhitaḥ śiraḥ
//
ito gātraparāvṛtti
bhagnāsthi puruṣetarān
muneḥ śayyākuśān atti
bālaḥ kastūrikāmṛgaḥ
//
ito gātra-parāvṛtti
bhagna-asthi puruṣa-itarān
muneḥ śayyā-kuśān atti
bālaḥ kastūrikā-mṛgaḥ
//
ito 'py ayam ṛṣiḥ
paśya japāpāṭalayānayā
gavānugamyate sāyaṃ
saṃdhyeva divākaraḥ
//
ito 'py ayam ṛṣiḥ
paśya japā-pāṭalaya ānayā
gava ānugamyate sāyaṃ
saṃdhya īva divākaraḥ
//
sahasaivātithiḥ prāptaḥ
ko 'py ayaṃ bhavatām iti
eṣa praty uṭajaṃ vakti
sasaṃbhramam ayaṃ śukaḥ
//
sahasa aiva atithiḥ prāptaḥ
ko 'py ayaṃ bhavatām iti
eṣa praty uṭajaṃ vakti
sa-saṃbhramam ayaṃ śukaḥ
//
ataḥ saṃprati vīkṣante
kautukottānitekṣaṇāḥ
tvām indum iva paryāpta
maṇḍalaṃ munikanyakāḥ
//
ataḥ saṃprati vīkṣante
kautuka-uttānita-īkṣaṇāḥ
tvām indum iva paryāpta
maṇḍalaṃ muni-kanyakāḥ
//
bhūdattasmarasāmrājyaṃ
mukhaśrītarjitendu ca
āsām indīvarākṣīṇām
alaṅkāro navaṃ vayaḥ
//
bhū-datta-smara-sāmrājyaṃ
mukha-śrī-tarjita-indu ca
āsām indīvara-akṣīṇām
alaṅkāro navaṃ vayaḥ
//
muktāstraḥ strīṣu kandarpo
devātrānuśayād iva
śaṅke saṃtyajya kodaṇḍam
āttadaṇḍas tapasyati
//
mukta-astraḥ strīṣu kandarpo
deva atra anuśayād iva
śaṅke saṃtyajya kodaṇḍam
ātta-daṇḍas tapasyati
//
vaṅkumunidarśanam
vaṅkumuni-darśanam
tasminn ityuktavaty eva
tathā savidhavartmani
tataḥ pṛthvīśaśāṅkena
vaṅkumunir adṛśyata
//
tasminn ity-uktavaty eva
tathā savidha-vartmani
tataḥ pṛthvī-śaśāṅkena
vaṅku-munir adṛśyata
//
aṃsāvalambinīr bibhrat
sandhyābhrakapiśā jaṭāḥ
prasṛtā iva nirgatya
paramajyotiṣaḥ śikhāḥ
//
aṃsa-avalambinīr bibhrat
sandhyā-abhra-kapiśā jaṭāḥ
prasṛtā iva nirgatya
parama-jyotiṣaḥ śikhāḥ
//
dadhadyajñopavītena
sīmantitam uraḥsthalam
jāhnavīnirjhareṇeva
nabhaḥ prāleyapāṇḍunā
//
dadhad-yajñopavītena
sīmantitam uraḥ-sthalam
jāhnavī-nirjhareṇa iva
nabhaḥ prāleya-pāṇḍunā
//
śuddhaikaguṇasaṃpṛktām
akṣamālāṃ dadhat kare
mūrtāṃ tīvratapaḥsiddhim
ātmanaḥ phalitām iva
//
śuddha-eka-guṇa-saṃpṛktām
akṣa-mālāṃ dadhat kare
mūrtāṃ tīvra-tapaḥ-siddhim
ātmanaḥ phalitām iva
//
yogakṣemopapattyartham
upaviṣṭaḥ kuśāsane
napteva maithilībhartur
atithir nāma pārthivaḥ
//
yoga-kṣema-upapatty-artham
upaviṣṭaḥ kuśa-āsane
napta īva maithilī-bhartur
atithir nāma pārthivaḥ
//
priyasomaḥ sadāyuktaḥ
priyayā cānasūyayā
pātram atrir ivogrāṇāṃ
tapasāṃ tejasām iva
//
priya-somaḥ sadā-yuktaḥ
priyayā ca anasūyayā
pātram atrir iva ugrāṇāṃ
tapasāṃ tejasām iva
//
so dṛṣṭipatham āyāti
yayātipratime nṛpe
tutoṣa kasya vā na syād
ākṛtis tasya sā mude
//
so dṛṣṭi-patham āyāti
yayāti-pratime nṛpe
tutoṣa kasya vā na syād
ākṛtis tasya sā mude
//
tataḥ kṛtapraṇāmasya
tasya praṇatabhūbhṛtaḥ
vidadhe sa viśāmpatyur
ātithyam attithipriyaḥ
//
tataḥ kṛta-praṇāmasya
tasya praṇata-bhūbhṛtaḥ
vidadhe sa viśāmpatyur
ātithyam attithi-priyaḥ
//
athādūre sukhāsīnaḥ
sukhāsīne mahībhṛti
iti sūnṛtayā vācā
sa vaktum upacakrame
//
atha adūre sukha-āsīnaḥ
sukha-āsīne mahībhṛti
iti sūnṛtayā vācā
sa vaktum upacakrame
//
adya naḥ puṇyabījena
mukto yat satyam aṅkuraḥ
lalāma lokatritaye
yena tvam avalokitaḥ
//
adya naḥ puṇya-bījena
mukto yat satyam aṅkuraḥ
lalāma loka-tritaye
yena tvam avalokitaḥ
//
tava śaṃsati saubhāgyam
abhijāteyam ākṛtiḥ
indoḥ sudhānidhānatvaṃ
jyotsnayā yat pratīyate
//
tava śaṃsati saubhāgyam
abhijāta īyam ākṛtiḥ
indoḥ sudhā-nidhānatvaṃ
jyotsnayā yat pratīyate
//
yathā pradeśam āyātair
vyaktiṃ vajrāṅkuśādibhiḥ
cakravartīty anukto 'pi
cihnais tvam anumīyase
//
yathā pradeśam āyātair
vyaktiṃ vajrāṅkuśa-ādibhiḥ
cakravarti īty anukto 'pi
cihnais tvam anumīyase
//
tvadarśanotsavenaiva
kṛtārthaṃ cakṣur adya naḥ
vimuñcati śaraccandre
cirarūḍham api spṛhām
//
tva-darśana-utsavena-eva
kṛta-arthaṃ cakṣur adya naḥ
vimuñcati śarac-candre
cira-rūḍham api spṛhām
//
hetudvitayam evātra
paramānandasampadaḥ
parabrahmopalabdhir vā
saṅgataṃ vā bhavādṛśām
//
hetu-dvitayam eva atra
parama-ānanda-sampadaḥ
para-brahma-upalabdhir vā
saṅgataṃ vā bhavādṛśām
//
akṛtvā bhavataḥ praśnaṃ
na sthātum aham utsahe
dhīratāṃ mama bhindanti
yat kautukarasormayaḥ
//
akṛtvā bhavataḥ praśnaṃ
na sthātum aham utsahe
dhīratāṃ mama bhindanti
yat kautuka-rasa-ūrmayaḥ
//
tvayā mahībhṛtām atra
vaṃśaḥ keṣām alaṅkṛtaḥ?
śrotrapīyūṣagaṇḍūṣaḥ
kāni nāmākṣarāṇi te ?
//
tvayā mahībhṛtām atra
vaṃśaḥ keṣām alaṅkṛtaḥ?
śrotra-pīyūṣa-gaṇḍūṣaḥ
kāni nāma akṣarāṇi te ?
//
anena guṇinā sārdhaṃ
dhanuṣānucareṇa ca
kena kāryātibhāreṇa
tvam etām āgato bhuvam ?
//
anena guṇinā sārdhaṃ
dhanuṣa ānucareṇa ca
kena kārya-atibhāreṇa
tvam etām āgato bhuvam ?
//
ramāṅgadavākyam
ramāṅgada-vākyam
ity uktvā virate tasmin
rājñā sasmitam īkṣitaḥ
sthitvā kṣaṇam uvācedam
iṅgitajño ramāṅgadaḥ
//
ity uktvā virate tasmin
rājñā sa-smitam īkṣitaḥ
sthitvā kṣaṇam uvāca idam
iṅgita-jño ramāṅgadaḥ
//
arbudācalavarṇanam
arbudācala-varṇanam
brahmāṇḍamaṇḍapastambhaḥ
śrīmān asty abudo giriḥ
upoḍhahaṃsikā yasya
saritaḥ sālabhañjikā
//
brahmāṇḍa-maṇḍapa-stambhaḥ
śrīmān asty abudo giriḥ
upoḍha-haṃsikā yasya
saritaḥ sālabhañjikā
//
yaḥ sūryāṃśuśalākasya
viśvasyopari tiṣṭhataḥ
vyomanīlātapatrasya
daṇḍatvam adhirohat
//
yaḥ sūrya-aṃśu-śalākasya
viśvasya upari tiṣṭhataḥ
vyoma-nīla-ātapatrasya
daṇḍatvam adhirohat
//
ādātum avataṃsāya
svarṇadīhemapuṣkaram
yaḥ sendranīlakaṭako
bhuvo bhuja ivoddhṛtaḥ
//
ādātum avataṃsāya
svarṇadī-hema-puṣkaram
yaḥ sa-indranīla-kaṭako
bhuvo bhuja iva uddhṛtaḥ
//
śikharāsannanakṣatro
lakṣyate yaḥ pratikṣapam
saśīkara ivodasto
hastaḥ pātāladantinā
//
śikhara-āsanna-nakṣatro
lakṣyate yaḥ pratikṣapam
sa-śīkara iva udasto
hastaḥ pātāla-dantinā
//
yasya śṛṅgendranīlāṃśu
śyāmam ādityamaṇḍalam
kṣaṇaṃ puṭakinīpatra
chatrākṛti vilokyate
//
yasya śṛṅga-indranīla-aṃśu
śyāmam āditya-maṇḍalam
kṣaṇaṃ puṭakinī-patra
chatra-ākṛti vilokyate
//
nīlakaṇṭhapriyā kāmaṃ
kṛtapañcānanasthitiḥ
yasyāgrabhūmir gaurīva
guhāpītapayodharā
//
nīlakaṇṭha-priyā kāmaṃ
kṛta-pañcānana-sthitiḥ
yasya agra-bhūmir gauri īva
guhā-pīta-payodharā
//
adhaḥsaṃnaddhamedheṣu
sthitā yasyāgrasānuṣu
prāvṛḍvilāsālāsyānām
anabhijñāḥ kalāpinaḥ
//
adhaḥ-saṃnaddha-medheṣu
sthitā yasya agra-sānuṣu
prāvṛḍ-vilāsa-ālāsyānām
anabhijñāḥ kalāpinaḥ
//
induḥ kaṭakamāṇikyaṃ
yasya tuṅgasya bhūbhṛtaḥ
bhuvo yasya ca kāntāyā
mekhalāmaṇir aṃśumān
//
induḥ kaṭaka-māṇikyaṃ
yasya tuṅgasya bhūbhṛtaḥ
bhuvo yasya ca kāntāyā
mekhalā-maṇir aṃśumān
//
kva cit kva cit patantyā yaḥ
kṛṣṇasāraḥ śaśitviṣā
kaṇḍūyata ivāsannaṃ
śṛṅgeṇa hi mṛgīṃ niśi
//
kva cit kva cit patantyā yaḥ
kṛṣṇasāraḥ śaśi-tviṣā
kaṇḍūyata ivā asannaṃ
śṛṅgeṇa hi mṛgīṃ niśi
//
pāṇḍuḥ śaraddhanair ūrdhvam
adhastālīvanāsitaḥ
yaḥ kailāsa ivāśliṣṭaḥ
paulastyabhujasampradā
//
pāṇḍuḥ śaraddhanair ūrdhvam
adhastālīvanāsitaḥ
yaḥ kailāsa ivā aśliṣṭaḥ
paulastya-bhuja-sampradā
//
harayaḥ śerate yasya
mattebhavadhaniḥsahāḥ
guhāsu nakhanirmukta
muktādanturabhūmiṣu
//
harayaḥ śerate yasya
matta-ibha-vadha-niḥsahāḥ
guhāsu nakha-nirmukta
muktā-dantura-bhūmiṣu
//
alakacyutamandāra
makarandasugandhibhiḥ
amartyamithunakrīḍā
nikuñjair yasya sūcyate
//
alaka-cyuta-mandāra
makaranda-sugandhibhiḥ
amartya-mithuna-krīḍā
nikuñjair yasya sūcyate
//
udañcadindracāpāni
nānāratnāṃśupallavaiḥ
sānūni yasya sevante
dvaye citraśīnaḥ
//
udañcad-indracāpāni
nānā-ratna-aṃśu-pallavaiḥ
sānūni yasya sevante
dvaye citra-śīnaḥ
//
patyā saha vanānteṣu
viharantyādrikanyayā
nīyante śoṇatāṃ yasya
śilāḥ sālaktakaiḥ padaiḥ
//
patyā saha vana-anteṣu
viharantya ādri-kanyayā
nīyante śoṇatāṃ yasya
śilāḥ sālaktakaiḥ padaiḥ
//
pratibhānti puras te 'pi
yasya valmīkavāmanāḥ
śailāḥ suvelakailāsa
mahendramalayādayaḥ
//
pratibhānti puras te 'pi
yasya valmīka-vāmanāḥ
śailāḥ suvela-kailāsa
mahendra-malaya-ādayaḥ
//
vasiṣṭhāśramavarṇanam
vasiṣṭha-āśrama-varṇanam
atisvādhīnanīvāra
phalamūlasamitkuśam
munis tapovanaṃ cakre
tatrekṣvākupurohitaḥ
//
ati-svādhīna-nīvāra
phala-mūla-samit-kuśam
munis tapo-vanaṃ cakre
tatra-ikṣvāku-purohitaḥ
//
hṛtā tasyaikadā dhenuḥ
kāmasargādhisūnunā
kārtavīryārjuneneva
jamadagner anīyata
//
hṛtā tasya-ekadā dhenuḥ
kāma-sarga-adhisūnunā
kārtavīryārjunena-iva
jamadagner anīyata
//
VAR 11.65a: {hṛtā\lem \ed; hṛtvā \buh}; 11.65d: {-sarga+\buh#\lem -sūrga+\ed; }
sthūlāśrudhārāsaṃtāna
snapitastanavalkalā
amarṣapāvakasyābhūd
bhartuḥ samid arundhatī
//
sthūla-aśru-dhārā-saṃtāna
snapita-stana-valkalā
amarṣa-pāvakasya abhūd
bhartuḥ samid arundhatī
//
athātharvavidām ādyaḥ
samantrām āhutiṃ dadau
vikasadvikaṭajvālā
jaṭile jātavedasi
//
atha atharvavidām ādyaḥ
sa-mantrām āhutiṃ dadau
vikasad-vikaṭa-jvālā
jaṭile jātavedasi
//
VAR 11.67c: {-vikaṭa-\lem \ed; -vikala+\buh}
tataḥ kṣaṇat sakodaṇḍaḥ
kirīṭī kāñcanāṅgadaḥ
ujjagāmāgnitaḥ ko 'pi
sahemakavacaḥ pumān
//
tataḥ kṣaṇat sa-kodaṇḍaḥ
kirīṭī kāñcana-aṅgadaḥ
ujjagāma agnitaḥ ko 'pi
sa-hema-kavacaḥ pumān
//
dūraṃ saṃtamaseneva
viśvāmitreṇa sā hṛtā
tenāninye muner dhenur
dinaśrīr iva bhānunā
//
dūraṃ saṃtamasena iva
viśvāmitreṇa sā hṛtā
tena-āninye muner dhenur
dina-śrīr iva bhānunā
//
tatas tāpasakanyābhir
ānandāśrulavāṅkitaḥ
kapolaḥ pāṇiparyaṅkāt
sāśrulekhād apāsyata
//
tatas tāpasa-kanyābhir
ānanda-aśru-lava-aṅkitaḥ
kapolaḥ pāṇi-paryaṅkāt
sa-aśru-lekhād apāsyata
//
VAR 11.70d: {sā1śru-lekhāt-\lem \ed; sādhu-pūjyāt \buh}
paramāravaṃśavarṇanam
paramāra-vaṃśa-varṇanam
paramāra iti prapāt
sa muner nāma cārthavat
mīlitānyanṛpacchatram
ātapatraṃ ca bhūtale
//
paramāra iti prapāt
sa muner nāma ca-arthavat
mīlita-anya-nṛpa-cchatram
ātapatraṃ ca bhū-tale
//
VAR 11.71d: {ātapatraṃ\lem \ed; adhipatyaṃ \buh}
pravartitātivistīrṇa
saptatantuparamparaḥ
purāṇakūrmaśeṣaṃ yaś
cakārāmbhonidheḥ payaḥ
//
pravartita-ativistīrṇa
sapta-tantu-paramparaḥ
purāṇa-kūrma-śeṣaṃ yaś
cakāra ambhonidheḥ payaḥ
//
sthāpitair maṇipīṭheṣu
muktāprālambamālibhiḥ
bhūr iyaṃ yajvanā yena
hemayūpair apūryata
//
sthāpitair maṇi-pīṭheṣu
muktā-prālamba-mālibhiḥ
bhūr iyaṃ yajvanā yena
hema-yūpair apūryata
//
praśāntacintāsantāne
cireṇa namucidviṣi
amocyatāstadaityena
yenerṣyākalahaṃ śacī
//
praśānta-cintā-santāne
cireṇa namuci-dviṣi
amocyatāsta-daityena
yenā irṣyā-kalahaṃ śacī
//
vaṃśaḥ pravaṛte tasmād
ādirājān manor iva
nītaḥ suvṛttair gurutāṃ
nṛpair muktāphalair iva
//
vaṃśaḥ pravaṛte tasmād
ādi-rājān manor iva
nītaḥ suvṛttair gurutāṃ
nṛpair muktāphalair iva
//
tasmin pṛthupratāpo 'pi
nirvāpitamahītalaḥ
upendra iti sañjajñe
rājā sūryendusaṃnibhaḥ
//
tasmin pṛthu-pratāpo 'pi
nirvāpita-mahī-talaḥ
upendra iti sañjajñe
rājā sūrya-indu-saṃnibhaḥ
//
sadāgatipravṛttena
sītocchvasitahetunā
hanumateva yaśasā
yasyālaṅghyata sāgaraḥ
//
sadāgati-pravṛttena
sītā-ucchvasita-hetunā
hanumata īva yaśasā
yasya alaṅghyata sāgaraḥ
//
śaṅkitendreṇa dadhatā
pūtām avabhṛtais tanum
akāri yajvanā yena
hemayūpāṅkitā mahī
//
śaṅkita-indreṇa dadhatā
pūtām avabhṛtais tanum
akāri yajvanā yena
hema-yūpa-aṅkitā mahī
//
atyacchadaśanodgacchat
aṃśulekhātaraṅgibhiḥ
dīrghair yasyārinārīṇāṃ
niḥśvāsaiś cāmārayitam
//
atyaccha-daśana-udgacchat
aṃśu-lekhā-taraṅgibhiḥ
dīrghair yasya ari-nārīṇāṃ
niḥśvāsaiś cāmārayitam
//
tasmin gate narendreṣu
tadanyeṣu gateṣu ca
tatra vākpatirājākhyaḥ
pārthivendur ajāyata
//
tasmin gate narendreṣu
tad-anyeṣu gateṣu ca
tatra vākpatirāja-ākhyaḥ
pārthiva-indur ajāyata
//
dīrgheṇa cakṣuṣā lakṣmīṃ
bheje kuvalayasya yaḥ
nārīṇāṃ diśatānandaṃ
doṣṇā sattārakeṇa ca
//
dīrgheṇa cakṣuṣā lakṣmīṃ
bheje kuvalayasya yaḥ
nārīṇāṃ diśatā ānandaṃ
doṣṇā sattārakeṇa ca
//
śithilīkṛtajīvāśā
yasmin koponnatabhruvi
ninyuḥ śirāṃsi stabdhāni
na dhanūṃṣi natiṃ nṛpāḥ
//
śithilīkṛta-jīva-āśā
yasmin kopa-unnata-bhruvi
ninyuḥ śirāṃsi stabdhāni
na dhanūṃṣi natiṃ nṛpāḥ
//
vairisiṃha iti prāpaj
janma tasmāj janādhipaḥ
kīrtibhir yasya kundendu
viśadābhiḥ saṭāyitam
//
vairisiṃha iti prāpaj
janma tasmāj jana-adhipaḥ
kīrtibhir yasya kunda-indu
viśadābhiḥ saṭāyitam
//
paulomīramaṇasyeva
yasya cāpe vilokite
cakitaiḥ sarasīva kṣmā
rājahaṃsair amucyata
//
paulomī-ramaṇasya iva
yasya cāpe vilokite
cakitaiḥ sarasi iva kṣmā
rājahaṃsair amucyata
//
śrīsīyaka iti kṣetraṃ
yaśasām udabhūt tataḥ
dilīpapratimaḥ pṛthvī
śuktimuktāphalaṃ nṛpaḥ
//
śrī-sīyaka iti kṣetraṃ
yaśasām udabhūt tataḥ
dilīpa-pratimaḥ pṛthvī
śukti-muktāphalaṃ nṛpaḥ
//
lakṣmīr adhokṣajasyeva
śaśimauler ivāmbikā
vaḍajety abhavad devī
kalatraṃ yasya bhūr iva
//
lakṣmīr adhokṣajasya iva
śaśimauler iva ambikā
vaḍaja īty abhavad devī
kalatraṃ yasya bhūr iva
//
akhaṇḍamaṇḍalenāpya
prajāpuṇyair mahodayam
kalisaṃtamasaṃ yena
vyanīyata nṛpendunā
//
akhaṇḍa-maṇḍalenā apya
prajā-puṇyair mahodayam
kali-saṃtamasaṃ yena
vyanīyata nṛpa-indunā
//
vaśīkṛtākṣamālo yaḥ
kṣmām atyāyatāṃ dadhan
rājyāśramam alaṃcakre
rājārṣiḥ kuśacīvaraḥ
//
vaśīkṛta-akṣamālo yaḥ
kṣmām atyāyatāṃ dadhan
rājya-āśramam alaṃcakre
rājārṣiḥ kuśa-cīvaraḥ
//
smitajyotsnādaridreṇa
bāṣpasrāvimukhendunā
śaśaṃsur vijayaṃ yasya
rudrapāṭīpatistriyaḥ
//
smita-jyotsnā-daridreṇa
bāṣpa-srāvi-mukha-indunā
śaśaṃsur vijayaṃ yasya
rudra-pāṭī-pati-striyaḥ
//
akaṅkaṇam akeyūram
anūpuram amekhalam
hūṇāvarodhavaidhavya
dīkṣādānaṃ vyadhatta yaḥ
//
akaṅkaṇam akeyūram
anūpuram amekhalam
hūṇa-avarodha-vaidhavya
dīkṣā-dānaṃ vyadhatta yaḥ
//
nāyakavarṇanam
nāyaka-varṇanam
ayaṃ netrotsavas tasmāj
jajñe devaḥ pitṛpriyaḥ
jagattamo'paho netrād
atrer iva niśākaraḥ
//
ayaṃ netra-utsavas tasmāj
jajñe devaḥ pitṛ-priyaḥ
jagat-tamo-'paho netrād
atrer iva niśākaraḥ
//
śrīmadvākapatirājo 'bhūt
agrajo 'syāgraṇīḥ satām
sagarāpatyadattābdhi
parikhāyāḥ patir bhuvaḥ
//
śrīmad-vākapatirājo 'bhūt
agrajo 'sya agraṇīḥ satām
sagara-āpatya-datta-abdhi
parikhāyāḥ patir bhuvaḥ
//
atīte vikramāditye
gate 'staṃ sātavāhane
kavimitre viśaśrāma
yasmin devī sarasvatī
//
atīte vikramāditye
gate 'staṃ sātavāhane
kavi-mitre viśaśrāma
yasmin devī sarasvatī
//
cakrire vedhasā nūnaṃ
nirvyājaudāryaśālinaḥ
te cintāmaṇayo yasya
nirmāṇe paramāṇavaḥ
//
cakrire vedhasā nūnaṃ
nirvyāja-audārya-śālinaḥ
te cintā-maṇayo yasya
nirmāṇe paramāṇavaḥ
//
yaśobhis induśucibhir
yasyācchataravārijaiḥ
apūryatā iyaṃ brahmāṇḍa
śuktir muktāphalair iva
//
yaśobhis indu-śucibhir
yasya acchatara-vārijaiḥ
apūryatā iyaṃ brahmāṇḍa
śuktir muktāphalair iva
//
śriyaṃ nīlābjakāntyā yaḥ
praṇayibhyo dadau dṛśā
arātibhyaś ca sahasā
jahre nistriṃśalekhayā
//
śriyaṃ nīla-abja-kāntyā yaḥ
praṇayibhyo dadau dṛśā
arātibhyaś ca sahasā
jahre nistriṃśa-lekhayā
//
aṃsaḥ savalkalagranthiḥ
sajaṭāpallavaṃ śiraḥ
cakre yenāhitastrīṇām
akṣasūtrāṅkitaḥ karaḥ
//
aṃsaḥ sa-valkala-granthiḥ
sa-jaṭā-pallavaṃ śiraḥ
cakre yena ahita-strīṇām
akṣa-sūtra-aṅkitaḥ karaḥ
//
puraṃ kālakramāt tena
prasthitenāmbikāpateḥ
maurvīkiṇāṅkavaty asya
pṛthvī doṣṇi niveśitā
//
puraṃ kāla-kramāt tena
prasthitena ambikāpateḥ
maurvī-kiṇa-aṅkavaty asya
pṛthvī doṣṇi niveśitā
//
praśasti parito viśvam
ujjayinyāṃ puri sthitaḥ
ayaṃ yayātimandhātṛ
duṣyantabharatopamaḥ
//
praśasti parito viśvam
ujjayinyāṃ puri sthitaḥ
ayaṃ yayāti-mandhātṛ
duṣyanta-bharata-upamaḥ
//
anenāstaḥ kapoleṣu
pāṇḍimā ripuyoṣitām
samāhṛtyeva tadbhartṛ
yaśaso bāhuśalinā
//
anena astaḥ kapoleṣu
pāṇḍimā ripu-yoṣitām
samāhṛtya iva tad-bhartṛ
yaśaso bāhu-śalinā
//
sadā samakarasyāsya
lakṣmīkulagṛhasya ca
sindhurāja iti vyaktaṃ
nāma dugdhodadher iva
//
sadā sama-karasya asya
lakṣmī-kula-gṛhasya ca
sindhurāja iti vyaktaṃ
nāma dugdha-udadher iva
//
anena vihitāny atra
yat sāhasaśatāny ataḥ
navīnasāhasāṅko 'yaṃ
vīragoṣṭhīṣu gīyate
//
anena vihitāny atra
yat sāhasa-śatāny ataḥ
navīna-sāhasa-aṅko 'yaṃ
vīra-goṣṭhīṣu gīyate
//
vindhyāntaś caratānena
mṛgayāsaktacetasā
kanyā śaśiprabhā nāma
nāgasūtir adṛśyata
//
vindhyā-antaś carata ānena
mṛgayā-āsakta-cetasā
kanyā śaśiprabhā nāma
nāga-sūtir adṛśyata
//
adṛśyair atha sā nāgair
asya pārśvād anīyata
tām anveṣṭuṃ praviṣṭena
kutūhalabalād iha
//
adṛśyair atha sā nāgair
asya pārśvād anīyata
tām anveṣṭuṃ praviṣṭena
kutūhala-balād iha
//
samaṇistambham agre 'tha
dhāma hiraṇmayam
tatra mūrtā tataḥ sindhur
indusūtir vilokitā
//
sa-maṇi-stambham agre 'tha
dhāma hiraṇmayam
tatra mūrtā tataḥ sindhur
indu-sūtir vilokitā
//
akṛtātithyam etasya
bhaktinamrasya sā tataḥ
nītā pṛṣṭena caitena
svavārtāyām abhijñatām
//
akṛta-atithyam etasya
bhakti-namrasya sā tataḥ
nītā pṛṣṭena ca etena
sva-vārtāyām abhijñatām
//
tato vajrāṅkuśodyāna
hemābjāhṛtisāhasam
hetuḥ śaśiprabhāvāpter
vivṛtyāveditas tayā
//
tato vajrāṅkuśa-udyāna
hema-abja-āhṛti-sāhasam
hetuḥ śaśiprabhā-avāpter
vivṛtyā aveditas tayā
//
asūcayat prasaṅgena
triviṣṭaparipor atha
udagram asurendrasya
vīryaṃ vajrāṅkuśasya sā
//
asūcayat prasaṅgena
triviṣṭapa-ripor atha
udagram asura-indrasya
vīryaṃ vajrāṅkuśasya sā
//
tatas tam pratyamarṣo 'sya
jhaṭity aṅkurito hṛdi
anyatra vīravṛtter yad
ayam ekāntamatsarī
//
tatas tam pratyamarṣo 'sya
jhaṭity aṅkurito hṛdi
anyatra vīra-vṛtter yad
ayam ekānta-matsarī
//
panthāḥ puro 'surasyāsya
prāñjaleḥ śaṃsitas tayā
asūcyatāgrataś caitat
amoghaṃ darśanaṃ tava
//
panthāḥ puro 'surasya asya
prāñjaleḥ śaṃsitas tayā
asūcyata agrataś ca etat
amoghaṃ darśanaṃ tava
//
athedaṃ ratnavalayaṃ
dattvāsmai samam āśiṣā
kāntā tirohitā sā ca
purukutsasya bhūpateḥ
//
atha idaṃ ratna-valayaṃ
dattva āsmai samam āśiṣā
kāntā tirohitā sā ca
purukutsasya bhūpateḥ
//
athaitena gṛhīteyaṃ
yātrā vajrāṅkuśaṃ prati
eṣā ca sukṛtair dṛṣṭā
pādapadmadvayī tava
//
atha etena gṛhīta īyaṃ
yātrā vajrāṅkuśaṃ prati
eṣā ca sukṛtair dṛṣṭā
pāda-padma-dvayī tava
//
vaṅkumunivākyam
vaṅkumuni-vākyam
ity uktvā sūkticaturo
virarāma ramāṅgadaḥ
ādade munir apy udyat
dantāṃśuśabalaṃ vacaḥ
//
ity uktvā sūkti-caturo
virarāma ramāṅgadaḥ
ādade munir apy udyat
danta-aṃśu-śabalaṃ vacaḥ
//
aho purāṇarājārṣi
santānakathayaitayā
puṇyayā hṛtam ātmānam
adhunā manmahe vayam
//
aho purāṇa-rājārṣi
santāna-kathaya aitayā
puṇyayā hṛtam ātmānam
adhunā manmahe vayam
//
avaśyambhāvinī tatra
siddhiḥ sāhasikasya te
śalyaṃ triviṣṭapasyāsya
hṛdayād uddhariṣyasi
//
avaśyam-bhāvinī tatra
siddhiḥ sāhasikasya te
śalyaṃ triviṣṭapasya asya
hṛdayād uddhariṣyasi
//
eṣa vajrāṅkuśasyājau
nākṛtvāntaṃ nivartitā
bhujo bhuvanabhartus te
diṅnāgakarapīvaraḥ
//
eṣa vajrāṅkuśasyā ajau
na akṛtva āntaṃ nivartitā
bhujo bhuvana-bhartus te
diṅnāga-kara-pīvaraḥ
//
vadhūs tavācireṇātra
bhaviṣyati śaśiprabhā
yathā kuvalayāśvasya
divaḥkanyā madālasā
//
vadhūs tava acireṇa atra
bhaviṣyati śaśiprabhā
yathā kuvalayāśvasya
divaḥ-kanyā madālasā
//
sthiro bhava mitaṃ kālaṃ
sthitvāsmin nas tapovane
tvayā vinīyatām eṣa
dīrghadhvajanitaḥ śramaḥ
//
sthiro bhava mitaṃ kālaṃ
sthitva āsmin nas tapovane
tvayā vinīyatām eṣa
dīrgh-adhva-janitaḥ śramaḥ
//
sindhurājavākyam
sindhurāja-vākyam
ity ukte muninā sa atha
rājendur idam abravīt
ājñā vilaṅghyate tāta
tava kena jagadguroḥ
//
ity ukte muninā sa atha
rāja-indur idam abravīt
ājñā vilaṅghyate tāta
tava kena jagad-guroḥ
//
atha kramonmīlitasauhṛdāsu
kathāsv anekāsu mithaḥkṛtāsu
viśramyatām ity avadan maharṣiḥ
patiṃ pṛthivyāḥ prathitaprabhāvaḥ
//
atha krama-unmīlita-sauhṛdāsu
kathāsv anekāsu mithaḥ-kṛtāsu
viśramyatām ity avadan maharṣiḥ
patiṃ pṛthivyāḥ prathita-prabhāvaḥ
//
devas tataḥ sa munikalpitam indranīla
paryaṅkavat kanakavedisanāthamadhyam
adhyāsta ratnasadanaṃ parito vitāna
vyālambitamauktikalataṃ navasāhasāṅkaḥ
//
devas tataḥ sa muni-kalpitam indranīla
paryaṅkavat kanaka-vedi-sanātha-madhyam
adhyāsta ratna-sadanaṃ parito vitāna
vyālambita-mauktika-lataṃ navasāhasāṅkaḥ
//
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite Vaṅku-maharṣi-darśanaṃ nāma daśamaḥ sargaḥ
dvādaśaḥ sargaḥ
atha mānavamīnalakṣmaṇo
maṇiparyaṅkagatasya tasya sā
apatat phaṇirājakanyakā
jagadekābharaṇam smṛteḥ pathi
//
atha mānava-mīnalakṣmaṇo
maṇi-paryaṅka-gatasya tasya sā
apatat phaṇi-rāja-kanyakā
jagad-ekābharaṇam smṛteḥ pathi
//
vyadhita praṇayaṃ dṛśāṃ puraḥ
kamanīyeṣu sa yeṣu vastuṣu
janitotkalikāśataiḥ sas tair
arater āyatanaṃ vyadhīyata
//
vyadhita praṇayaṃ dṛśāṃ puraḥ
kamanīyeṣu sa yeṣu vastuṣu
janita-utkalikā-śataiḥ sas tair
arater āyatanaṃ vyadhīyata
//
muhur aṅgalatāvivartanaiḥ
śvasitaiḥ śūnyavilokanena ca
kṣitibhartur upāntavartinā
madanākalpakam anvamīyata
//
muhur aṅga-latā-vivartanaiḥ
śvasitaiḥ śūnya-vilokanena ca
kṣiti-bhartur upānta-vartinā
madanākalpakam anvamīyata
//
kadalīdaladattamāruto
hṛdayanyastamṛṇālakandalaḥ
atha tasya babhūva yatnavān
upacāre śiśire ramāṅgadaḥ
//
kadalī-dala-datta-māruto
hṛdaya-nyasta-mṛṇāla-kandalaḥ
atha tasya babhūva yatnavān
upacāre śiśire ramāṅgadaḥ
//
abhavad dvayam eva bhūpateḥ
smarataptasya manovinodanam
sudṛśaḥ saḥ karātithiḥ śaraḥ
saś ca hāraḥ stanacandanāṅkitaḥ
//
abhavad dvayam eva bhūpateḥ
smara-taptasya mano-vinodanam
sudṛśaḥ saḥ kara-atithiḥ śaraḥ
saś ca hāraḥ stana-candana-aṅkitaḥ
//
madanāntarito 'pi laṅghitaḥ
pathi jātena pariśrameṇa sa
stimitaḥ kṣaṇam āsta kaumudī
viśadakṣaumatirohitānanaḥ
//
madana-antarito 'pi laṅghitaḥ
pathi jātena pariśrameṇa sa
stimitaḥ kṣaṇam āsta kaumudī
viśada-kṣauma-tirohita-ānanaḥ
//
atha pārśvacareṇa sādaraṃ
mṛdusaṃvāhitapādapallavaḥ
saḥ kuraṅgadṛśeva nidrayā
caturaṃ locanayor acumbyata
//
atha pārśva-careṇa sādaraṃ
mṛdu-saṃvāhita-pāda-pallavaḥ
saḥ kuraṅga-dṛśa īva nidrayā
caturaṃ locanayor acumbyata
//
svapuropavane samutsukaḥ
sumukhīṃ svapnaprathena pārthivaḥ
avataṃsitahemapaṅkajām
atha tām aṅkagatāṃ vyalokayat
//
sva-pura-upavane samutsukaḥ
sumukhīṃ svapna-prathena pārthivaḥ
avataṃsita-hema-paṅkajām
atha tām aṅka-gatāṃ vyalokayat
//
abhikāntam apāṅgapātinā
jitanīlābjadalena cakṣuṣā
dadhatīm apavartitaṃ hriyā
mukham āpāṇḍukapolamaṇḍalam
//
abhikāntam apāṅga-pātinā
jita-nīla-abja-dalena cakṣuṣā
dadhatīm apavartitaṃ hriyā
mukham āpāṇḍu-kapola-maṇḍalam
//
śaradindumarīcinirmalaṃ
vigaladvepathunā stanāṃśukam
muhur ākṣipatīm alakṣitam
ślathamuktāvalayena pāṇinā
//
śarad-indu-marīci-nirmalaṃ
vigalad-vepathunā stana-aṃśukam
muhur ākṣipatīm alakṣitam
ślatha-muktā-valayena pāṇinā
//
navapallavakāntinā kim
apy acirāvāsitapuṣpaketunā
lalitām adhareṇa bibhratīṃ
mukhacandrāṃśusaṭāṃ smitacchaṭām
//
nava-pallava-kāntinā kim
apy acira-avāsita-puṣpa-ketunā
lalitām adhareṇa bibhratīṃ
mukha-candra-aṃśu-saṭāṃ smita-cchaṭām
//
jagadekavilokanotsave
vapuṣi svedakaṇair alaṅkṛtām
uditām iva mandarāhatāt
udadher lagnasudhālavāṃ śriyam
//
jagad-eka-vilokana-utsave
vapuṣi sveda-kaṇair alaṅkṛtām
uditām iva mandara-āhatāt
udadher lagna-sudhā-lavāṃ śriyam
//
valitāhitaniḥsahāṅguli
svakaraśleṣaviśeṣakampini
pulakiny adhikaṃ vimuñcatīṃ
cakitaṃ vāmakuce vilocane
//
valita-āhita-niḥsaha-aṅguli
sva-kara-śleṣa-viśeṣa-kampini
pulakiny adhikaṃ vimuñcatīṃ
cakitaṃ vāma-kuce vilocane
//
atibhāsuraratnakuṇḍalām
atikāntāyatahāramaṇḍalām
jaghanaślathahemamekhalām
asameṣor adhidevatām iva
//
atibhāsura-ratna-kuṇḍalām
atikānta-āyata-hāra-maṇḍalām
jaghana-ślatha-hema-mekhalām
asameṣor adhidevatām iva
//
SYNTAX: kulakam
nāyakoktiḥ
nāyaka-uktiḥ
atha sasmitam āttavepathuḥ
patito manmathapatriṇāṃ pathi
iti tāṃ praṇayārdragirā
saḥ kilāmbhojamukhīm avocat
//
atha sasmitam ātta-vepathuḥ
patito manmatha-patriṇāṃ pathi
iti tāṃ praṇaya-ārdra-girā
saḥ kila ambhoja-mukhīm avocat
//
valitaṃ na vibhāti pṛṣṭhataḥ
kabarīkāntam idaṃ tavānanam
ayi nīlapayodhalekhayā
saḥ pariṣvaṅgam ivendumaṇḍalam
//
valitaṃ na vibhāti pṛṣṭhataḥ
kabarī-kāntam idaṃ tavā ananam
ayi nīla-payodha-lekhayā
saḥ pariṣvaṅgam iva indu-maṇḍalam
//
idam aṅgadavartinā karair
maṇinā ruddham iveritaṃ hriyā
na samarthamitopavartituṃ
vadanaṃ te lalitāṅgi kā gatiḥ
//
idam aṅgada-vartinā karair
maṇinā ruddham ivā iritaṃ hriyā
na samarthamitopavartituṃ
vadanaṃ te lalita-aṅgi kā gatiḥ
//
idam ardhavilokitādharaṃ
madhurāpāṅgataraṅgitekṣaṇam
śriyam ātanute sitāsitaṃ
sutanu tryaśruvilokitaṃ tava
//
idam ardha-vilokita-adharaṃ
madhura-apāṅga-taraṅgita-īkṣaṇam
śriyam ātanute sita-asitaṃ
sutanu try-aśru-vilokitaṃ tava
//
militas tava gaṇḍalekhayā
sudati svedalavārdrapatrayā
kim api spṛhaṇīya eṣa me
marudāsannadivāntaśītalaḥ
//
militas tava gaṇḍa-lekhayā
sudati sveda-lava-ārdra-patrayā
kim api spṛhaṇīya eṣa me
marud-āsanna-diva-anta-śītalaḥ
//
ayam utpalaḥpatralocane
tava bimbādharapāṭalacchaviḥ
avalokaya kartum īhate
padam astācalacūlake raviḥ
//
ayam utpalaḥ-patra-locane
tava bimba-adhara-pāṭala-cchaviḥ
avalokaya kartum īhate
padam asta-acala-cūlake raviḥ
//
duritaghnam idaṃ sudarśanaṃ
dadhatā bimbam anūrusāratheḥ
smaralakṣmi vihāyasāmunā
tava kṛṣṇena hṛte vilocane
//
durita-ghnam idaṃ sudarśanaṃ
dadhatā bimbam anūru-sāratheḥ
smara-lakṣmi vihāyasa āmunā
tava kṛṣṇena hṛte vilocane
//
aravindakareṇa lohitaṃ
kamalinyā dhṛtam ātapāśukam
idam uṣṇakareṇa kṛṣyate
valitenāparadigvadhūṃ prati
//
aravinda-kareṇa lohitaṃ
kamalinyā dhṛtam ātapa-āśukam
idam uṣṇakareṇa kṛṣyate
valitena apara-dig-vadhūṃ prati
//
karuṇārpitalocanaṃ mithaḥ
kramaviśleṣagaladbisāṅkuram
idam ārdrayatīva me mano
mithunaṃ mānini cakravākayoḥ
//
karuṇā-arpita-locanaṃ mithaḥ
krama-viśleṣa-galad-bisa-aṅkuram
idam ārdrayati iva me mano
mithunaṃ mānini cakravākayoḥ
//
avalokaya bhīru samprati
tritayena tritayaṃ viyujyate
dyumaṇiḥ prabhayā, śriyāmbujaṃ
priyayā sāśrur ayaṃ vihaṅgamaḥ
//
avalokaya bhīru samprati
tritayena tritayaṃ viyujyate
dyumaṇiḥ prabhayā, śriya āmbujaṃ
priyayā sa-aśrur ayaṃ vihaṅgamaḥ
//
idam ambarapalvalodarād
atitāmradyuti kāladantinā
ravivāriruhaṃ nirasyate
kanakasnigdhamayūkhakesaram
//
idam ambara-palvala-udarād
atitāmra-dyuti kāla-dantinā
ravi-vāriruhaṃ nirasyate
kanaka-snigdha-mayūkha-kesaram
//
paricumbati vāruṇīṃ diśaṃ
purato rāgahṛte vivasvati
dig iyaṃ śatamanyulāñchitā
bhavati śyāmamukhī mitodari
//
paricumbati vāruṇīṃ diśaṃ
purato rāga-hṛte vivasvati
dig iyaṃ śatamanyu-lāñchitā
bhavati śyāma-mukhī mita-udari
//
iha bhānty atilohitātapa
stabakāḥ paśya vanāntabhūmayaḥ
tapanānugamotsavāṅkitā
dinalakṣmyeva padaiḥ sayāvakaiḥ
//
iha bhānty atilohita-ātapa
stabakāḥ paśya vana-anta-bhūmayaḥ
tapana-anugama-utsava-aṅkitā
dina-lakṣmya īva padaiḥ sayāvakaiḥ
//
madirākṣi puro 'valokyatām
aparasyāmayamānato diśi
stimitām avagāhate gatiṃ
gurugotraskhalitākulo raviḥ
//
madirā-akṣi puro 'valokyatām
aparasyā amaya-mānato diśi
stimitām avagāhate gatiṃ
guru-gotra-skhalita-ākulo raviḥ
//
amunā śatapatrabandhunā
sahasā sundari yad yad ujjhitam
samam adriguhāmukhasthitais
timirais tat tad itaḥkaṭākṣitam
//
amunā śatapatra-bandhunā
sahasā sundari yad yad ujjhitam
samam adri-guhā-mukha-sthitais
timirais tat tad itaḥ-kaṭākṣitam
//
viramannayi pallavādhare
suravīthīpathiko virocanaḥ
ayam astagirer niṣīdati
svakarāmṛṣṭaśilātale tale
//
viramannayi pallava-adhare
sura-vīthī-pathiko virocanaḥ
ayam asta-girer niṣīdati
sva-kara-āmṛṣṭa-śilā-tale tale
//
iyam aśrutaraṅgitāṃ dṛśaṃ
dvitaye cakravadhūr vimuñcati
navakuṅkumalohite ravau
dayite cāndraviyogaviklave
//
iyam aśru-taraṅgitāṃ dṛśaṃ
dvitaye cakra-vadhūr vimuñcati
nava-kuṅkuma-lohite ravau
dayite cāndra-viyoga-viklave
//
calito 'si vada kva māṃ vinā
virahaṃ soḍhum ahaṃ na te kṣamā
kṛtapaṅkajakuḍmalāñjalir
nalinī kāntam itīva yācate
//
calito 'si vada kva māṃ vinā
virahaṃ soḍhum ahaṃ na te kṣamā
kṛta-paṅkaja-kuḍmala-añjalir
nalinī kāntam iti iva yācate
//
anupuñjitapiṅgadīdhiti
drutalākṣāruṇadarpaṇopamam
parato 'stagirer idaṃ galaty
anavadyāṅgi pataṅgamaṇḍalam
//
anupuñjita-piṅga-dīdhiti
druta-lākṣā-aruṇa-darpaṇa-upamam
parato 'sta-girer idaṃ galaty
anavadya-aṅgi pataṅga-maṇḍalam
//
sarale saha vārijaśriyā
nibhṛtaṃ kvāpi gataḥ sa bhāskaraḥ
vada tena vinābjinī kathaṃ
kṣaṇadām adya natāṅgi neṣyati
//
sarale saha vārija-śriyā
nibhṛtaṃ kva api gataḥ sa bhāskaraḥ
vada tena vina ābjinī kathaṃ
kṣaṇadām adya nata-aṅgi neṣyati
//
sphuṭavidrumarājinaikataḥ
sadṛśaṃ jātam udañcatā nabhaḥ
sudati tvadapāṅgapaṭale
paṭu sāndhye mahasi prasarpati
//
sphuṭa-vidruma-rājina aikataḥ
sadṛśaṃ jātam udañcatā nabhaḥ
sudati tvad-apāṅga-paṭale
paṭu sāndhye mahasi prasarpati
//
paripiñjaritāsitāmbarair
nibiḍaiḥ kaṃ na haranti hāribhiḥ
ayi sāyam imāḥ payodharair
dhṛtasandhyātapakuṅkumair diśaḥ
//
paripiñjarita-asita-ambarair
nibiḍaiḥ kaṃ na haranti hāribhiḥ
ayi sāyam imāḥ payodharair
dhṛta-sandhyā-ātapa-kuṅkumair diśaḥ
//
kṣaṇadābhimukhena khaṇḍitā
nanu sandhyā tamasā manasvinī
kupiteva nivartate javāt
ativācālavihaṅganūpuram
//
kṣaṇadā-abhimukhena khaṇḍitā
nanu sandhyā tamasā manasvinī
kupita īva nivartate javāt
ativācāla-vihaṅga-nūpuram
//
tava caṇḍi viḍamayaty adas
tanusandhyātapaliptam ambujam
maṇikuṇḍalakāntisaṅkarāt
idam ātāmrakapolam ānanam
//
tava caṇḍi viḍamayaty adas
tanu-sandhyā-ātapa-liptam ambujam
maṇi-kuṇḍala-kānti-saṅkarāt
idam ātāmra-kapolam ānanam
//
uditāni tamāṃsi sā ca te
dayitā dainyam upaiti padminī
dinabhartur itīva śaṃsituṃ
sahasā sundari sandhyayā gatam
//
uditāni tamāṃsi sā ca te
dayitā dainyam upaiti padminī
dina-bhartur iti iva śaṃsituṃ
sahasā sundari sandhyayā gatam
//
nihitaṃ balidīpakeṣu tat
tapanenāśu mahaḥ kṛśodari
svaśarasphuritaṃ manobhuvā
tava savṛīḍavilokiteṣv iva
//
nihitaṃ bali-dīpakeṣu tat
tapanenā aśu mahaḥ kṛśa-udari
sva-śara-sphuritaṃ manobhuvā
tava sa-vṛīḍa-vilokiteṣv iva
//
atasīkusumopamaṃ mukhe
tad anu tvatkucacūcukadyuti
atha bālatamālamāṃsalaṃ
prasṛtaṃ saṃprati sarvatas tamaḥ
//
atasī-kusuma-upamaṃ mukhe
tad anu tvat-kuca-cūcuka-dyuti
atha bāla-tamāla-māṃsalaṃ
prasṛtaṃ saṃprati sarvatas tamaḥ
//
tarukoṭaramūkaśārikaṃ
nijanīḍāṅkanilīnakokilam
karabhoru sanidrabarhiṇaṃ
pramododyānam idaṃ nimīlati
//
taru-koṭara-mūka-śārikaṃ
nija-nīḍa-aṅka-nilīna-kokilam
karabha-ūru sa-nidra-barhiṇaṃ
pramoda-udyānam idaṃ nimīlati
//
prasṛtair girikandarodarāt
idam indīvaradāmakāntibhiḥ
adhunā timirair vigāhyate
bhuvanaṃ padmasaraś ca dantibhiḥ
//
prasṛtair giri-kandara-udarāt
idam indīvara-dāma-kāntibhiḥ
adhunā timirair vigāhyate
bhuvanaṃ padma-saraś ca dantibhiḥ
//
timirāñjanabhaktiśobhinā
dhavalenāyatapakṣmapaṅktinā
amunā bhavatīva cakṣuṣā
kumudenaiti rucaṃ kumudvatī
//
timira-añjana-bhakti-śobhinā
dhavalenā ayata-pakṣma-paṅktinā
amunā bhavati īva cakṣuṣā
kumudena eti rucaṃ kumudvatī
//
udarasthitayoḥ kutūhalāt
alinoḥ śrotum ivāsphuṭaṃ vacaḥ
kamalasya nilīya niścalaṃ
dalasandhiṣv avatiṣṭhate tamaḥ
//
udara-sthitayoḥ kutūhalāt
alinoḥ śrotum iva asphuṭaṃ vacaḥ
kamalasya nilīya niścalaṃ
dala-sandhiṣv avatiṣṭhate tamaḥ
//
tarale 'tisitāsitadyutāv
iha dolāyitam īkṣaṇadvaye
likhitāgarupatralekhayos
timiraṃ mūrcchati te kapolayoḥ
//
tarale 'tisita-asita-dyutāv
iha dolāyitam īkṣaṇa-dvaye
likhita-agaru-patra-lekhayos
timiraṃ mūrcchati te kapolayoḥ
//
uḍubhiḥ kham itas tataḥ kṣaṇād
uditair bhaṅgurakeśi bhāty adaḥ
atigāḍhadinoṣṇajanmabhiḥ
paritaḥ svedalavair ivāṅkitam
//
uḍubhiḥ kham itas tataḥ kṣaṇād
uditair bhaṅgura-keśi bhāty adaḥ
atigāḍha-dina-uṣṇa-janmabhiḥ
paritaḥ sveda-lavair iva aṅkitam
//
śabalaṃ śaśalāñchanatviṣā
satamaḥ paśya mahendradiṅmukham
acalendrasutāsmitacchavi
churitaṃ kaṇṭham umāpater iva
//
śabalaṃ śaśalāñchana-tviṣā
sa-tamaḥ paśya mahendra-diṅ-mukham
acalendrasutā-smita-cchavi
churitaṃ kaṇṭham umāpater iva
//
ahirājasute vilokyatām
iyam indoḥ prathamodgatā kalā
ayi bhāti yayā indradiṅmukhe
pramadevārdranakhāṅkarekhayā
//
ahi-rāja-sute vilokyatām
iyam indoḥ prathama-udgatā kalā
ayi bhāti yayā indra-diṅ-mukhe
pramada īvā ardra-nakha-aṅka-rekhayā
//
yadi kautukam āyatekṣane
na cirād eva sudhārdrayānayā
aravindadaladyutau kare
mṛdu līlāvalayaṃ karomi te
//
yadi kautukam āyata-īkṣane
na cirād eva sudhā-ārdraya ānayā
aravinda-dala-dyutau kare
mṛdu līlā-valayaṃ karomi te
//
anavadyam itaḥ puraḥ sthitaṃ
viditaṃ kiṃ śaśinā tavānanam
nabhasaḥ sahasāṅkam eṣa yan
na kalaṅkatrapayādhirohati
//
anavadyam itaḥ puraḥ sthitaṃ
viditaṃ kiṃ śaśinā tavā ananam
nabhasaḥ sahasa āṅkam eṣa yan
na kalaṅka-trapaya ādhirohati
//
idam udgatam indumaṇḍalaṃ
dig iyaṃ paśya bibharti lakṣmavat
tvam ivācchakapolamaṇḍala
sphuṭakālāgarupatram ānanam
//
idam udgatam indu-maṇḍalaṃ
dig iyaṃ paśya bibharti lakṣmavat
tvam iva accha-kapola-maṇḍala
sphuṭa-kāla-agaru-patram ānanam
//
vigalattimirāṃśuke śanaiḥ
spṛśati vyaktim ādhīratārake
iha paśya niśāvadhūmukhe
sphurati śvetamarīcikuṇḍalam
//
vigalat-timira-aṃśuke śanaiḥ
spṛśati vyaktim ādhīra-tārake
iha paśya niśā-vadhū-mukhe
sphurati śveta-marīci-kuṇḍalam
//
ayam ullikhati dhruvaṃ karair
vidhur indīvaralocane tamaḥ
kumudeṣu tathā hi dṛśyatāṃ
nipatanty asya lavā ivālayaḥ
//
ayam ullikhati dhruvaṃ karair
vidhur indīvara-locane tamaḥ
kumudeṣu tathā hi dṛśyatāṃ
nipatanty asya lavā iva alayaḥ
//
idam añjananīlam āhataṃ
pihitāśaṃ tuhināṃśunā karaiḥ
acalendraguhāsu līyate
śanakaiḥ saṃkucitaṃ punastanaḥ(?)
//
idam añjana-nīlam āhataṃ
pihita-āśaṃ tuhina-aṃśunā karaiḥ
acalendra-guhāsu līyate
śanakaiḥ saṃkucitaṃ punastanaḥ(?)
//
masṛṇollasadaṃśumaṇḍala
chalataḥ paśya divaḥkṛte 'nayā
iyam indusamudgakādito
niśayā hāralateva kṛṣyate
//
masṛṇa-ullasad-aṃśu-maṇḍala
chalataḥ paśya divaḥ-kṛte 'nayā
iyam indu-samudgaka-ādito
niśayā hāra-lata īva kṛṣyate
//
yad abhūt tamasā jagat tathā
pihite puṣkarapatralocane
tad idaṃ parataḥ prakāśitam
śaśinā kuṅkumakandapāṇḍunā
//
yad abhūt tamasā jagat tathā
pihite puṣkara-patra-locane
tad idaṃ parataḥ prakāśitam
śaśinā kuṅkuma-kanda-pāṇḍunā
//
prasṛteva vilocanodare
tilake saṅkuciteva cāndena
kaliteva natāṅgi lakṣyate
tava muktāvalayeṣu candrikā
//
prasṛta īva vilocana-udare
tilake saṅkucita īva cāndena
kalita īva nata-aṅgi lakṣyate
tava muktā-valayeṣu candrikā
//
kucayoḥ pratibimbitaḥ samaṃ
vidhur eko 'pi bhavaty ayaṃ dvidhā
vidhineva vibhinnasaṃpuṭas
tava lāvaṇyasudhāsamudgakaḥ
//
kucayoḥ pratibimbitaḥ samaṃ
vidhur eko 'pi bhavaty ayaṃ dvidhā
vidhina īva vibhinna-saṃpuṭas
tava lāvaṇya-sudhā-samudgakaḥ
//
hṛtamugdhamadhūkaśobhayor
anayoḥ pannagalokakaumudi
tava candrakalāḥ kapolayoḥ
patitāḥ sparśakutūhalād iva
//
hṛta-mugdha-madhūka-śobhayor
anayoḥ pannaga-loka-kaumudi
tava candra-kalāḥ kapolayoḥ
patitāḥ sparśa-kutūhalād iva
//
ayam indumukhi tvayā yathā
samupaiti spṛhaṇīyatāṃ janaḥ
anayaiṣa samāgatas tathā
niśayā paśya kuraṅgalāñchanas
//
ayam indu-mukhi tvayā yathā
samupaiti spṛhaṇīyatāṃ janaḥ
anaya aiṣa samāgatas tathā
niśayā paśya kuraṅga-lāñchanas
//
dhanuṣi kriyate 'dhirohaṇaṃ
smaramaurvīlatayā tanūdari
śaśineritayā samucchrite
pulinādrau ca payodhavelayā
//
dhanuṣi kriyate 'dhirohaṇaṃ
smara-maurvī-latayā tanu-udari
śaśinā īritayā samucchrite
pulina-adrau ca payodha-velayā
//
kṛtacāṭuśataiḥ parasparaṃ
makarandārdrarajaḥsugandhiṣu
sthitam antaramīṣu sāṃprataṃ
bhramaraiḥ puṣkaravāsaveśmasu
//
kṛta-cāṭu-śataiḥ parasparaṃ
makaranda-ārdra-rajaḥ-sugandhiṣu
sthitam antaramīṣu sāṃprataṃ
bhramaraiḥ puṣkara-vāsa-veśmasu
//
marutā suhṛdeva vījitaṃ
kumudāmodamucā śanair itaḥ
svapiti praṇayārdrayor idaṃ
mithunaṃ mānini rājahaṃsayoḥ
//
marutā suhṛda īva vījitaṃ
kumuda-āmoda-mucā śanair itaḥ
svapiti praṇaya-ārdrayor idaṃ
mithunaṃ mānini rājahaṃsayoḥ
//
ayi cakravadhūr iyaṃ puraḥ
karuṇaṃ kūjati hā tapasvini
iha sākṣitayālam āvayor
ucitaṃ gantum ataḥ kṛpāvati
//
ayi cakra-vadhūr iyaṃ puraḥ
karuṇaṃ kūjati hā tapasvini
iha sākṣitaya ālam āvayor
ucitaṃ gantum ataḥ kṛpāvati
//
iti bhūtalavāsavaḥ sas tām
abhidhāya pramadāṃ priyaṃvadaḥ
praviveśa tayāsamaṃ kila
pramanāḥ kelinagendrakandaram
//
iti bhū-tala-vāsavaḥ sas tām
abhidhāya pramadāṃ priyaṃvadaḥ
praviveśa taya āsamaṃ kila
pramanāḥ keli-nagendra-kandaram
//
jhaṭiti sphuṭabhāvasaṅkarāṃ
madhurāmaṅgalatāṃ dadhānayā
śaśikāntaśilātalaṃ tataḥ
saḥ kilādhyāsta tayā yuvānvitaḥ
//
jhaṭiti sphuṭa-bhāva-saṅkarāṃ
madhurā-maṅgalatāṃ dadhānayā
śaśi-kānta-śilā-talaṃ tataḥ
saḥ kila adhyāsta tayā yuva ānvitaḥ
//
tad anu trapayā parāṅmukhīṃ
pulakālaṅkṛtapīvarastanīm
saḥ kilāñcitacāṭur ānayat
sumukhīṃ tām anukūlavṛttitām
//
tad anu trapayā parāṅmukhīṃ
pulaka-alaṅkṛta-pīvara-stanīm
saḥ kila añcita-cāṭur ānayat
sumukhīṃ tām anukūla-vṛttitām
//
atha mantharalocanaṃ hriyā
vinamatsmeramukhaḥ smitānncitam
so dadarśa kila prajeśvaraḥ
sudṛśaḥ svinnakapolam ānanam
//
atha manthara-locanaṃ hriyā
vinamat-smera-mukhaḥ smita-anncitam
so dadarśa kila prajeśvaraḥ
sudṛśaḥ svinna-kapolam ānanam
//
yad alaṃ kila mānavaty abhūd
ṛjuvannendumukhī kilaikṣat
likhiteva kilāsta yat paraṃ
nṛpates tena manaḥ kilāharat
//
yad alaṃ kila mānavaty abhūd
ṛjuvannendumukhī kilā ekṣat
likhita īva kilā asta yat paraṃ
nṛpates tena manaḥ kilā aharat
//
parimṛjya mukhaṃ vilāsinā
śravaṇendīvarareṇurūṣitam
sudṛśaḥ śamavāripaṅkilāt
alakāntas tilakād apāsyata
//
parimṛjya mukhaṃ vilāsinā
śravaṇa-indīvara-reṇu-rūṣitam
sudṛśaḥ śama-vāri-paṅkilāt
alakāntas tilakād apāsyata
//
atha tāṃ śithilīkṛtatrapām
asamapremahṛtaḥ kileśvaraḥ
smarakelikalārasajñatām
anayadyūthapatir vaśām iva
//
atha tāṃ śithilīkṛta-trapām
asama-prema-hṛtaḥ kilā iśvaraḥ
smara-keli-kalā-rasa-jñatām
anayad-yūtha-patir vaśām iva
//
śithilākulakeśapāśayā
parimṛṣṭārdrakapolapatrayā
viralādhararatnarāgayā
sulabhasvedamukhendubimbayā
//
śithila-ākula-keśa-pāśayā
parimṛṣṭa-ārdra-kapola-patrayā
virala-adhara-ratna-rāgayā
sulabha-sveda-mukha-indu-bimbayā
//
truṭitojjhitahāralekhayā
nibiḍāśleṣakṛśāṅgarāgayā
asamagranakhāṅgamaṇḍita
stanavinyastasakampahastayā
//
truṭita-ujjhita-hāra-lekhayā
nibiḍa-āśleṣa-kṛśa-aṅga-rāgayā
asamagra-nakha-aṅga-maṇḍita
stana-vinyasta-sa-kampa-hastayā
//
adhikādhikajātalajjayā
mṛdumīlannayanatribhāgayā
atha kām api nirvṛtiṃ tayā
saḥ kilāpat phaṇirājakanyayā
//
adhika-adhika-jāta-lajjayā
mṛdu-mīlan-nayana-tribhāgayā
atha kām api nirvṛtiṃ tayā
saḥ kilā apat phaṇi-rāja-kanyayā
//
SYNTAX: kulakam
dadatā nalinīdalānilaṃ
vikasatsvedakaṇe kucadvaye
caturaṃ kila dīrghacakṣuṣas
tad anu klāntir anena cicchide
//
dadatā nalinī-dala-anilaṃ
vikasat-sveda-kaṇe kuca-dvaye
caturaṃ kila dīrgha-cakṣuṣas
tad anu klāntir anena cic-chide
//
atha satrapayā dhṛtāṃśukāṃ
jaghanasrastavisūtramekhalām
avataṃsitalocanotpalāṃ
nijam aṅkaṃ lalanāṃ nināya ca
//
atha sa-trapayā dhṛta-aṃśukāṃ
jaghana-srasta-visūtra-mekhalām
avataṃsita-locana-utpalāṃ
nijam aṅkaṃ lalanāṃ nināya ca
//
sudṛśaḥ saḥ kilānyataścutaṃ(?)
svapade maulimaṇiṃ nyaveśayat
akaroc ca kilāruṇāṅgulir
lalitāvartanakuñcitān kacān
//
sudṛśaḥ saḥ kila-anyataścutaṃ(?)
sva-pade mauli-maṇiṃ nyaveśayat
akaroc ca kila aruṇa-aṅgulir
lalita-āvartana-kuñcitān kacān
//
paśyātra darpaṇatale likhitā mayeyaṃ
patrāvalī taruṇi te valitānaneti
svapnāntarapraṇayajalpitam ātmabhartur
aśrūyata smitamukhena ramāṅgadena
//
paśya atra darpaṇa-tale likhitā maya īyaṃ
patra-āvalī taruṇi te valita-ānana īti
svapna-antara-praṇaya-jalpitam ātma-bhartur
aśrūyata smita-mukhena ramāṅgadena
//
atha śuci paṭhatā śukena sāma
sphuṭam uṭajāṅgaṇapādapasthitena
viracitadayitāsamāgamasya
prasabham abhajyata pārthivasya nidrā
//
atha śuci paṭhatā śukena sāma
sphuṭam uṭaja-aṅgaṇa-pādapa-sthitena
viracita-dayitā-samāgamasya
prasabham abhajyata pārthivasya nidrā
//
jhaṭiti vigate svapnāyātapriyānavasaṅgame
puno 'pi tathā tatpratyāśānimīlitalocanaḥ
likhita iva saḥ kṣmāpālo 'bhūt kṣaṇaṃ nanu tādṛśām
api manasijo dhairyaṃ lumpaty aho bata sāhasam
//
jhaṭiti vigate svapna-āyāta-priyā-nava-saṅgame
puno 'pi tathā tat-pratyāśā-nimīlita-locanaḥ
likhita iva saḥ kṣmāpālo 'bhūt kṣaṇaṃ nanu tādṛśām
api manasijo dhairyaṃ lumpaty aho bata sāhasam
//
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye phaṇi-rāja-sutā-svapna-samāgamo nāma dvādaśaḥ sargaḥ
trayodaśaḥ sargaḥ
tatas tathā pañcaśarapratāritaḥ
sajṛmbham unmīlayati sma locane
kṛtāṅguliśleṣavivartitollasat
bhujāṃsasampīḍitakuṇḍalo nṛpaḥ
//
tatas tathā pañcaśara-pratāritaḥ
sa-jṛmbham unmīlayati sma locane
kṛta-aṅguli-śleṣa-vivartita-ullasat
bhuja-aṃsa-sampīḍita-kuṇḍalo nṛpaḥ
//
saḥ saṅgataṃ yan mṛgaśāvacakṣuṣaḥ
śramāptanidraḥ sphuṭam anvabhūd iva
jhaṭity abhūj jāgradavasthayāsya tat
purātanālekhyam ivāsphuṭaṃ hṛdi
//
saḥ saṅgataṃ yan mṛga-śāva-cakṣuṣaḥ
śrama-āpta-nidraḥ sphuṭam anvabhūd iva
jhaṭity abhūj jāgrad-avasthaya āsya tat
purātana-ālekhyam iva asphuṭaṃ hṛdi
//
kucāṅgarāgaḥ kṛśamadhyayā tayā
mayi dhruvaṃ saṅkramito bhaved iti
śanaiḥ sa nidrākaluṣeṇa cakṣuṣā
parāmamarśāṅgam anaṅgamohitaḥ
//
kuca-aṅga-rāgaḥ kṛśa-madhyayā tayā
mayi dhruvaṃ saṅkramito bhaved iti
śanaiḥ sa nidrā-kaluṣeṇa cakṣuṣā
parāmamarśa aṅgam anaṅga-mohitaḥ
//
apāsya vāmetarakarṇabhūṣaṇaṃ
tathā śarair enam avākirat smaraḥ
yathāsya dhairyaṃ galati sma mānasāt
savikriyaṃ śuktipuṭād iva udakam
//
apāsya vāma-itara-karṇa-bhūṣaṇaṃ
tathā śarair enam avākirat smaraḥ
yatha āsya dhairyaṃ galati sma mānasāt
sa-vikriyaṃ śukti-puṭād iva udakam
//
dṛśaṃ viṣādastimitām upāntage
niveśya tenātha niśaśvase
yathā muhuḥ śyāmalatāṃ jagāhire
vitānamuktāphalajālakasrajaḥ
//
dṛśaṃ viṣāda-stimitām upāntage
niveśya tena atha niśaśvase
yathā muhuḥ śyāmalatāṃ jagāhire
vitāna-muktā-phala-jālaka-srajaḥ
//
ramāṅgadavākyam
ramāṅgada-vākyam
kayā nu sāraṅgadṛśāsi kāritaḥ
kapolapatrāvalikalpanaśramam
tam ity avocat parihāsavān atho(?)
ramāṅgadaḥ kiṃcid iva ślathāṅgadam
//
kayā nu sāraṅga-dṛśa āsi kāritaḥ
kapola-patra-āvali-kalpana-śramam
tam ity avocat parihāsavān atho(?)
ramāṅgadaḥ kiṃ-cid iva ślatha-aṅgadam
//
tataḥ sa muktāsitam ādadhat smitaṃ
jitapravālatviṣi dantavāsasi
śaśaṃsa tasmai bhujagendrakanyakā
samāgamaṃ svapnajam abjalocanaḥ
//
tataḥ sa muktā-sitam ādadhat smitaṃ
jita-pravāla-tviṣi danta-vāsasi
śaśaṃsa tasmai bhujaga-indra-kanyakā
samāgamaṃ svapnajam abja-locanaḥ
//
tadāśrayaivānucareṇa vardhitā
kathāsudhevāsya tato vilāsinaḥ
abhūt paraṃ manmathatāpaśāntaye
na padminīpatramarun na candanam
//
tad-āśraya aiva anucareṇa vardhitā
kathā-sudha īva asya tato vilāsinaḥ
abhūt paraṃ manmatha-tāpa-śāntaye
na padminī-patra-marun na candanam
//
ajāyatāntaḥkaraṇena tāmyatā
na hemapadmāharaṇāya satvaram
bhujaḥ sadā rakṣaṇadīkṣitaḥ kṣiter
amandam aspandata cāsya dakṣiṇaḥ
//
ajāyata antaḥkaraṇena tāmyatā
na hema-padma-āharaṇāya satvaram
bhujaḥ sadā rakṣaṇa-dīkṣitaḥ kṣiter
amandam aspandata ca asya dakṣiṇaḥ
//
vaṅkumuner āgamanam
vaṅku-muner āgamanam
tataḥ pinaddhojjvalahemavalkalaṃ
vahantam aṃsārdhavilambinīr jaṭāḥ
sanāthavāmetarapāṇipaṅkajaṃ
parisphurantyā sphaṭikākṣamālayā
//
tataḥ pinaddha-ujjvala-hema-valkalaṃ
vahantam aṃsa-ardha-vilambinīr jaṭāḥ
sa-nātha-vāma-itara-pāṇi-paṅkajaṃ
parisphurantyā sphaṭika-akṣamālayā
//
viśālanetrābharaṇair anudrutaṃ
sadaiva darbhāṅkuralālitair mṛgaiḥ
saśiṣyam abhyāgatam aṅganāntike
viśāmpatir vaṅkumaharṣim aikṣata
//
viśāla-netra-ābharaṇair anudrutaṃ
sada aiva darbha-aṅkura-lālitair mṛgaiḥ
sa-śiṣyam abhyāgatam aṅganā-antike
viśāmpatir vaṅku-maharṣim aikṣata
//
vimuktaparyaṅkatalaḥ sasaṃbhramaṃ
nirīkṣya sadyo maṇimandirād bahiḥ
kirīṭaratnadyutidīptabhūtalaṃ
praṇāmam asmai saś cakāra sādaram
//
vimukta-paryaṅka-talaḥ sa-saṃbhramaṃ
nirīkṣya sadyo maṇi-mandirād bahiḥ
kirīṭa-ratna-dyuti-dīpta-bhū-talaṃ
praṇāmam asmai saś cakāra sādaram
//
tataḥ kṛtāśīr maṇivedikāstṛte
munir nyaṣīdat sakuraṅgacarmaṇi
saś cāsanatvaṃ tadanujñayānayan
nṛpacandrāś candramaṇeḥ śilātalam
//
tataḥ kṛta-āśīr maṇi-vedikā-āstṛte
munir nyaṣīdat sa-kuraṅga-carmaṇi
saś cā asanatvaṃ tad-anujñayā ānayan
nṛpa-candrāś candramaṇeḥ śilā-talam
//
munipraśnaḥ
muni-praśnaḥ
api śrameṇāyatamārgajanmanā
tanur mahārāja taveyam ujjhitā
muniḥ praharṣeṇa kṛtārhaṇas tadā
sa rājacūḍāmaṇim ity apṛcchata
//
api śrameṇā ayata-mārga-janmanā
tanur mahārāja tava iyam ujjhitā
muniḥ praharṣeṇa kṛta-arhaṇas tadā
sa rāja-cūḍāmaṇim ity apṛcchata
//
bhūpativākyam
bhūpati-vākyam
athādadhad vaktra ivāmśukāñcalaṃ
tuṣārapāṇḍuprasṛtair dvijāṃśubhiḥ
akṛtrimapraśrayapeśalaṃ vacaḥ
sa bhūpatir vaktum iti pracakrame
//
atha adadhad vaktra iva amśuka-añcalaṃ
tuṣāra-pāṇḍu-prasṛtair dvija-aṃśubhiḥ
akṛtrima-praśraya-peśalaṃ vacaḥ
sa bhūpatir vaktum iti pracakrame
//
amī sahante mama tāta na śramaṃ
praṇāmalagnās tava pādapāṃsavaḥ
kiyac ciraṃ candramarīcicumbite
padaṃ nidhatte kumude dinaklamaḥ
//
amī sahante mama tāta na śramaṃ
praṇāma-lagnās tava pāda-pāṃsavaḥ
kiyac ciraṃ candra-marīci-cumbite
padaṃ nidhatte kumude dina-klamaḥ
//
kapidarśanam
kapi-darśanam
nṛlokapātālatalāśraye mithaḥ
kathānubandhe śithilībhavaty atha
paryāṇaparyutsukamānaso muniḥ
sa yāvad āpraṣṭum iyeṣa pārthivaḥ
//
nṛ-loka-pātāla-tala-āśraye mithaḥ
kathā-anubandhe śithilībhavaty atha
paryāṇa-paryutsuka-mānaso muniḥ
sa yāvad āpraṣṭum iyeṣa pārthivaḥ
//
anena tāvad dadṛśe puraḥsthito
viśālalāṅgūlalato valīmukhaḥ
adhaḥsthalīnirgatajahnukanyako
himojjvalaḥ pāda ivāmbikāguroḥ
//
anena tāvad dadṛśe puraḥ-sthito
viśāla-lāṅgūla-lato valī-mukhaḥ
adhaḥ-sthalī-nirgata-jahnu-kanyako
hima-ujjvalaḥ pāda iva ambikā-guroḥ
//
kareṇa bibhranmadhumattakeralī
kapolavatpāṭalakānti dāḍimam
aharmukhākṛṣṭapataṅgamaṇḍalaḥ
phalāśayā bāla ivāñjanīsutaḥ
//
kareṇa bibhran-madhu-matta-keralī
kapolavat-pāṭala-kānti dāḍimam
ahar-mukha-ākṛṣṭa-pataṅga-maṇḍalaḥ
phala-āśayā bāla iva añjanīsutaḥ
//
SYNTAX: sandānitakam
phalārpaṇam
phala-arpaṇam
dvayor ivārthaḥ khalu dharmakāmayos
tayos trilokaspṛhaṇīyayoḥ kapiḥ
munīndrabhūcandramasoḥ sthito 'ntare
tapasvibhiḥ smeramukhair adṛśyata
//
dvayor iva arthaḥ khalu dharma-kāmayos
tayos triloka-spṛhaṇīyayoḥ kapiḥ
muni-indra-bhū-candramasoḥ sthito 'ntare
tapasvibhiḥ smera-mukhair adṛśyata
//
athārpitaṃ tena phalaṃ tadādade
sa vismito madhyamalokavāsavaḥ
japāruṇaṃ mārutineva maithilī
śikhaṇḍaratnaṃ daśakaṇṭhaśāsanaḥ
//
atha arpitaṃ tena phalaṃ tadā ādade
sa vismito madhyama-loka-vāsavaḥ
japā-aruṇaṃ mārutina īva maithilī
śikhaṇḍa-ratnaṃ daśakaṇṭha-śāsanaḥ
//
akṛtrimaśrīnilayena rāgiṇā
narendracihnāṅkitahastaśobhinā
suvṛttatām udvahatā svabhāvataḥ
sas tena reje bhṛśam ātmanā yathā
//
akṛtrima-śrī-nilayena rāgiṇā
narendra-cihna-aṅkita-hasta-śobhinā
suvṛttatām udvahatā svabhāvataḥ
sas tena reje bhṛśam ātmanā yathā
//
ajātapākasya navātapādhikāṃ
punaḥ punas tasya vilokya śoṇatām
navapravālopamam eṇacakṣuṣaḥ
smaran sa bimboṣṭḥam avāpa śūnyatām
//
ajāta-pākasya nava-ātapa-adhikāṃ
punaḥ punas tasya vilokya śoṇatām
nava-pravāla-upamam eṇa-cakṣuṣaḥ
smaran sa bimboṣṭḥam avāpa śūnyatām
//
athāsya sīdanmaṇibandhanāt karād
avāñcataḥ kampavisūtritāṅguleḥ
papāta paścād iva hemakuṭṭime
tad asphutad drāg iva dāḍimīphalam
//
atha asya sīdan-maṇibandhanāt karād
avāñcataḥ kampa-visūtrita-aṅguleḥ
papāta paścād iva hema-kuṭṭime
tad asphutad drāg iva dāḍimī-phalam
//
tadantarāt kiṃśukakāntitaskaraḥ
sphuranmaṇīnāṃ nikaro 'tha niryayau
udarciṣaḥ puṣpaśarāsanakrudhā
kaṇotkaras tryambakalocanād iva
//
tad-antarāt kiṃśuka-kānti-taskaraḥ
sphuran-maṇīnāṃ nikaro 'tha niryayau
udarciṣaḥ puṣpa-śarāsana-krudhā
kaṇa-utkaras tryambaka-locanād iva
//
atha dvayenāvanipākaśāsanaḥ
sa vismayasyāgramahīm anīyata
vanaukasā tena vinītavṛttinā
vikīrṇabhāsā maṇidāḍimena ca
//
atha dvayena avani-pāka-śāsanaḥ
sa vismayasya agra-mahīm anīyata
vana-okasā tena vinīta-vṛttinā
vikīrṇa-bhāsā maṇi-dāḍimena ca
//
saś cādbhutaprābhṛtatoṣitaḥ kare
cakāra revāmaṇikaṅkaṇaṃ kapeḥ
ghanātyayaṛtor nijam indupāṇḍure
payodakhaṇḍe harivāḍ ivāyudham
//
saś ca adbhuta-prābhṛta-toṣitaḥ kare
cakāra revā-maṇi-kaṅkaṇaṃ kapeḥ
ghana-atyaya-ṛtor nijam indu-pāṇḍure
payoda-khaṇḍe harivāḍ ivā ayudham
//
tataḥ sudhāsūtim ivojjhitākṛtir
navāñjanaśyāmalayāṅgalekhayā
nṛpaḥ kṣaṇād eva vicitrabhūṣaṇam
pumāṃsam agre na hariṃ tam aikṣata
//
tataḥ sudhā-sūtim iva ujjhita-ākṛtir
nava-añjana-śyāmalaya āṅga-lekhayā
nṛpaḥ kṣaṇād eva vicitra-bhūṣaṇam
pumāṃsam agre na hariṃ tam aikṣata
//
kṛtānatir vismitamānase munau
ramāṅgade sādaramuktalocanaḥ
vyadhāt praṇāmaṃ saḥ kṛtāñjalir nṛpe
kapolavellatkaladhautakuṇḍalaḥ
//
kṛta-ānatir vismita-mānase munau
ramāṅgade sādara-mukta-locanaḥ
vyadhāt praṇāmaṃ saḥ kṛta-añjalir nṛpe
kapola-vellat-kaladhauta-kuṇḍalaḥ
//
munikṛtaḥ praśnaḥ
muni-kṛtaḥ praśnaḥ
alaṅkṛtaḥ kasya vadānvayas tvayā
padaṃ kva te kiṃ ca kapir bhavān abhūt
tam evam āha sma savismayormiṇā
nṛpeṇa sākūtavilokito muniḥ
//
alaṅkṛtaḥ kasya vada anvayas tvayā
padaṃ kva te kiṃ ca kapir bhavān abhūt
tam evam āha sma sa-vismaya-ūrmiṇā
nṛpeṇa sākūta-vilokito muniḥ
//
COM {āha past tense}
śaśikhaṇḍavākyam
śaśikhaṇḍa-vākyam
tataḥ sa mugdhendumayūkhabandhubhiḥ
prasādayan dantamarīcibhir diśaḥ
navāmbubhārālasanīradāvalī
ninādadhīrām iti vācam āde
//
tataḥ sa mugdha-indu-mayūkha-bandhubhiḥ
prasādayan danta-marīcibhir diśaḥ
nava-ambu-bhāra-ālasa-nīrada-āvalī
nināda-dhīrām iti vācam āde
//
śikhaṇḍaketoḥ śaśikhaṇḍa ity ahaṃ
munindra vidyādharaśāsituḥ sutaḥ
surāṅganādhyāsitaratnakandhare
mamādhivāsaḥ śaśikāntaparvate
//
śikhaṇḍa-ketoḥ śaśikhaṇḍa ity ahaṃ
mun-indra vidyādhara-śāsituḥ sutaḥ
sura-aṅganā-adhyāsita-ratna-kandhare
mama adhivāsaḥ śaśikānta-parvate
//
rathāṅgapāṇeḥ pratimā samudrataḥ
svayaṃ mahānīlamayī vinirgatā
iti pravādaḥ param īkṣituṃ ca tāṃ
gatā maṇidvīpam itaḥ purastriyaḥ
//
rathāṅgapāṇeḥ pratimā samudrataḥ
svayaṃ mahānīla-mayī vinirgatā
iti pravādaḥ param īkṣituṃ ca tāṃ
gatā maṇidvīpam itaḥ purastriyaḥ
//
mamāpi tasyām adhikaṃ kutūhalaṃ
tad ehi yāvaḥ kṛta eṣa te 'ñjaliḥ
kadā cid evaṃ sahasopasṛtya māṃ
priyā yayāce praṇipatya mālatī
//
mama api tasyām adhikaṃ kutūhalaṃ
tad ehi yāvaḥ kṛta eṣa te 'ñjaliḥ
kadā cid evaṃ sahasa ūpasṛtya māṃ
priyā yayāce praṇipatya mālatī
//
SYNTAX: sandānitaka
tataḥ kham indīvaranīlam ekatas
tayā sahotpatya javena gacchataḥ
sas tāta śailendrabharakṣamaḥ kṣaṇāt
papāta me locanagocare 'rṇavaḥ
//
tataḥ kham indīvara-nīlam ekatas
tayā saha utpatya javena gacchataḥ
sas tāta śailendra-bhara-kṣamaḥ kṣaṇāt
papāta me locana-gocare 'rṇavaḥ
//
upoḍhanānāmaṇimauktikotkaraiḥ
karair ivordhvaṃ prasaradbhir ūrmibhiḥ
anarghyam arghyaṃ jagadekacakṣuṣe
samudyato dātum ivāṃśumāline
//
upoḍha-nānā-maṇi-mauktika-utkaraiḥ
karair ivā urdhvaṃ prasaradbhir ūrmibhiḥ
anarghyam arghyaṃ jagad-eka-cakṣuṣe
samudyato dātum iva aṃśu-māline
//
navapravāladyutipāṭalodaraḥ
karo murārer iva śārṅgalāñchitaḥ
alaṅkṛto jahnumaharṣikanyayā
pṛthur jaṭājūṭa ivāndhakadviṣaḥ
//
nava-pravāla-dyuti-pāṭala-udaraḥ
karo murārer iva śārṅga-lāñchitaḥ
alaṅkṛto jahnu-maharṣi-kanyayā
pṛthur jaṭā-jūṭa iva andhaka-dviṣaḥ
//
udagrakallolakadarthitagrahair
agādhapātālatalāvagāhibhiḥ
diśo nirundhan navameghanādibhir
nimagnadiṅnāgamadāvilair jalaiḥ
//
udagra-kallola-kadarthita-grahair
agādha-pātāla-tala-avagāhibhiḥ
diśo nirundhan nava-megha-nādibhir
nimagna-diṅnāga-mada-āvilair jalaiḥ
//
samedhitaśrīr abhitas talotthitaiḥ
sphuranmaṇistomamayūkhadāmabhiḥ
yugāntajīmūtaśatodayārpitaiḥ
pulomakanyāpatikārmukair iva
//
samedhita-śrīr abhitas tala-utthitaiḥ
sphuran-maṇi-stoma-mayūkha-dāmabhiḥ
yuga-anta-jīmūta-śata-udaya-arpitaiḥ
puloma-kanyā-pati-kārmukair iva
//
upāntaviśrāntapayodamaṇḍalair
jaladvipaprastutavaprakelibhiḥ
cirollasaddvīpadhiyā samīkṣitair
viśālanetrais timibhiḥ kṛtādbhutaḥ
//
upānta-viśrānta-payoda-maṇḍalair
jala-dvipa-prastuta-vapra-kelibhiḥ
cira-ullasad-dvīpa-dhiyā samīkṣitair
viśāla-netrais timibhiḥ kṛta-adbhutaḥ
//
sujātakāṭhiṇyapayodharāḥ spṛhām
upāharantīḥ pathi tādṛśoḥ pathi
kva cid dadhānaḥ śaradindupeśalāḥ
śilāsu śuktīr jalamānuṣīr iva
//
sujāta-kāṭhiṇya-payodharāḥ spṛhām
upāharantīḥ pathi tādṛśoḥ pathi
kva cid dadhānaḥ śarad-indu-peśalāḥ
śilāsu śuktīr jala-mānuṣīr iva
//
nijaughasīmantitasānukardamair
bṛhaddarīpuñjitaratnarāśibhiḥ
adhaḥ praviṣṭoddhṛtakacchapoddhṛtair
mahācalair ullikhitāmbaraḥ kva cit
//
nija-ogha-sīmantita-sānu-kardamair
bṛhad-darī-puñjita-ratna-rāśibhiḥ
adhaḥ praviṣṭa-uddhṛta-kacchapa-uddhṛtair
mahā-acalair ullikhita-ambaraḥ kva cit
//
savegavelānilavellitāḥ kva cin
navodgatā vidrumakandalīr dadhan
śikhā ivordhvaṃ taruṇārkalohitā
vinirgatā vāḍavajātavedasaḥ
//
sa-vega-velā-anila-vellitāḥ kva cin
nava-udgatā vidruma-kandalīr dadhan
śikhā iva-ūrdhvaṃ taruṇa-arka-lohitā
vinirgatā vāḍava-jātavedasaḥ
//
kva cit sudhāpāṇḍuni phenamaṇḍale
nilīnadūrvādalanīlanīradaḥ
sanāthatāṃ nīta ivopari sphuṭam
phaṇīndraparyaṅkaśayena śārṅgiṇā
//
kva cit sudhā-pāṇḍuni phena-maṇḍale
nilīna-dūrvā-dala-nīla-nīradaḥ
sa-nāthatāṃ nīta iva upari sphuṭam
phaṇi-indra-paryaṅka-śayena śārṅgiṇā
//
kva cin maṇīnāṃ kumudodaratviṣaḥ
sitetarendīvaramecakāḥ kva cit
kva cid dadhānaḥ śukacañcupāṭalās
taṭeṣu muktāśabalodarāḥ śilāḥ
//
kva cin maṇīnāṃ kumuda-udara-tviṣaḥ
sita-itara-indīvara-mecakāḥ kva cit
kva cid dadhānaḥ śuka-cañcu-pāṭalās
taṭeṣu muktā-śabala-udarāḥ śilāḥ
//
SYNTAX: kulakam
tathaiva tasyopari gatvarasya me
tamālanīlena pathā payomucām
tvarāviśīrṇaślathabandhanāñcitaḥ
papāta sīmantamaṇir mṛgīdṛśaḥ
//
tatha aiva tasya upari gatvarasya me
tamāla-nīlena pathā payomucām
tvara-aviśīrṇa-ślatha-bandhana-añcitaḥ
papāta sīmanta-maṇir mṛgī-dṛśaḥ
//
13.46a cf. Pāṇini 3.2.164
pradhāvamānena mayāntarāntarā
nakhāgranirlūnamayūkhapallavaḥ
saś cāntaraṃ dīdhitimān ivodadher
viveśa kośāmratarucchaṭāruṇaḥ
//
pradhāvamānena maya āntarāntarā
nakha-agra-nirlūna-mayūkha-pallavaḥ
saś ca antaraṃ dīdhitimān iva udadher
viveśa kośa-āmra-taru-cchaṭā-aruṇaḥ
//
nivartamānaṃ tu haṭhād vikṛṣyatā
turaṅgahastena nirundhatā nabhaḥ
kṣaṇād iva kvāpi rasātalodare
karīva cikṣepa kṛtāravo 'rṇavaḥ
//
nivartamānaṃ tu haṭhād vikṛṣyatā
turaṅga-hastena nirundhatā nabhaḥ
kṣaṇād iva kva api rasātala-udare
kari īva cikṣepa kṛta-āravo 'rṇavaḥ
//
strīdarśanam
strī-darśanam
mayātha tatra bhramatā savismayaṃ
tam udvahantī maṇim utprabhaṃ kare
adṛśyataikā viśatī tapovanaṃ
smarasya mūrtā mamateva kanyakā
//
maya ātha tatra bhramatā sa-vismayaṃ
tam udvahantī maṇim utprabhaṃ kare
adṛśyata ekā viśatī tapo-vanaṃ
smarasya mūrtā mamata īva kanyakā
//
tataḥ priyāmaulimaṇir na me 'rpitaḥ
punaḥ punaḥ prārthitayāpi yat tvayā
ahaṃ tad asyā makarāṅkite balād
apāharaṃ manmatharatnapāduke
//
tataḥ priyā-mauli-maṇir na me 'rpitaḥ
punaḥ punaḥ prārthitaya āpi yat tvayā
ahaṃ tad asyā makara-aṅkite balād
apāharaṃ manmatha-ratna-pāduke
//
kim āśramaṃ śūnyam idaṃ tapodhanair
anena hā dhiṅ muṣitāsmi dasyunā
atheti bāṣpodgamagadgadaiḥ padair
nuhur vadantī karuṇaṃ ruroda sā
//
kim āśramaṃ śūnyam idaṃ tapo-dhanair
anena hā dhiṅ muṣita āsmi dasyunā
atha iti bāṣpa-udgama-gadgadaiḥ padair
nuhur vadantī karuṇaṃ ruroda sā
//
munidarśanam
muni-darśanam
tatas tadīye ruditadhvanau śrute
sasaṃbhramaṃ ko 'pi mahātapā muniḥ
viniryayau ratnaśilāgṛhād bahis
tamālabhāsas taraṇir ghanād iva
//
tatas tadīye rudita-dhvanau śrute
sasaṃbhramaṃ ko 'pi mahātapā muniḥ
viniryayau ratna-śilā-gṛhād bahis
tamāla-bhāsas taraṇir ghanād iva
//
anena kenāpi tavāśrame balād
idaṃ hi tātābharaṇaṃ hṛtaṃ mama
iti krudhaṃ tadvacasā sa ādade
havirniṣekeṇa śikhām ivānalaḥ
//
anena kena api tavā aśrame balād
idaṃ hi tātā abharaṇaṃ hṛtaṃ mama
iti krudhaṃ tad-vacasā sa ādade
havir-niṣekeṇa śikhām iva analaḥ
//
śāpavarṇanam
śāpa-varṇanam
nibaddhabhīmabhrukuṭir vilokayan
dṛśā tadolkākapiśogratārayā
sas tīvrakopasphuritādharo 'vadad
vaco mamākṣipya kṛtānater iti
//
nibaddha-bhīma-bhrukuṭir vilokayan
dṛśā tada ūlkā-kapiśa-ugra-tārayā
sas tīvra-kopa-sphurita-adharo 'vadad
vaco mamā akṣipya kṛtānater iti
//
prasūnam apy atra na jātu vīrudhāṃ
haraty ayaṃ naḥ pavanas tapovane
tvayā tu saṃpraty abalāvibhūṣaṇe
śaṭhātmanāśāya karaḥ prasāritaḥ
//
prasūnam apy atra na jātu vīrudhāṃ
haraty ayaṃ naḥ pavanas tapo-vane
tvayā tu saṃpraty abalā-vibhūṣaṇe
śaṭha-ātma-nāśāya karaḥ prasāritaḥ
//
akāri kāpeyam idaṃ tvayedṛśaṃ
yad adya sadyaḥ kapir eva tad bhava
tataḥ sa mām ity aśapat kamaṇḍalor
apaḥ samādāya davānalopamaḥ
//
akāri kāpeyam idaṃ tvayā īdṛśaṃ
yad adya sadyaḥ kapir eva tad bhava
tataḥ sa mām ity aśapat kamaṇḍalor
apaḥ samādāya davānala-upamaḥ
//
kopaśāntiḥ
kopa-śāntiḥ
athāsya kopaḥ praśaśāma mānase
śanaiḥ kṛpā sānuśaye prasīdati
apāṃ kaṇas tiṣṭhati vīcikampite
na padminīpatrapuṭodare ciram
//
atha asya kopaḥ praśaśāma mānase
śanaiḥ kṛpā sānuśaye prasīdati
apāṃ kaṇas tiṣṭhati vīci-kampite
na padminī-patra-puṭa-udare ciram
//
ihānutāpo bhagavan vimucyatām
iyaṃ madīyā bhavitavyatedṛśī
tad ucyatāṃ śāpaniśāmukhodgataṃ
kadā mamedaṃ timiraṃ vyaraṃsyati
//
iha anutāpo bhagavan vimucyatām
iyaṃ madīyā bhavitavyatā īdṛśī
tad ucyatāṃ śāpa-niśā-mukha-udgataṃ
kadā mama idaṃ timiraṃ vyaraṃsyati
//
mayaivam uktaḥ sas tadaivam ūcivān
yadā puro vaṅkumuner ihāgataḥ
kare tavādhāsyati vatsa kaṅkaṇaṃ
sa nārmadaṃ sīyakarājanandanaḥ
//
maya aivam uktaḥ sas tada aivam ūcivān
yadā puro vaṅku-muner ihā agataḥ
kare tavā adhāsyati vatsa kaṅkaṇaṃ
sa nārmadaṃ sīyaka-rāja-nandanaḥ
//
tataḥ prabhṛty eva valīmukhākṛteḥ
samāḥ sahasraṃ vasato rasātale
anena me saṃprati pārthivendunā
tavāśrame śāpatamas tiraskṛtam
//
tataḥ prabhṛty eva valī-mukha-ākṛteḥ
samāḥ sahasraṃ vasato rasātale
anena me saṃprati pārthiva-indunā
tavā aśrame śāpa-tamas tiraskṛtam
//
pratikriyākaraṇecchā
pratikriyā-karaṇa-icchā
kṛtaṃ yad etena munīndra līlayā
pratikriyāṃ tatra na kartum asmy alam
himatviṣaḥ pratyupakāragocaro
marīcilīḍhakraśimā kim aṃśumān
//
kṛtaṃ yad etena muni-indra līlayā
pratikriyāṃ tatra na kartum asmy alam
hima-tviṣaḥ pratyupakāra-gocaro
marīci-līḍha-kraśimā kim aṃśumān
//
tathāpy ayaṃ deva nijaprayojane
laghīyasi kvāpi niyojyataṃ janaḥ
anūrum urvītalaratnadīpakaḥ
kim āryamā nādhita sūtakarmaṇi
//
tatha āpy ayaṃ deva nija-prayojane
laghīyasi kva api niyojyataṃ janaḥ
anūrum urvī-tala-ratna-dīpakaḥ
kim āryamā nā adhita sūta-karmaṇi
//
tenaivam uktaḥ praṇayonmukhena
nrpas trapānamramukho babhūva
atādṛśānāṃ stutayaḥ prakṛtyā
madaṃ yad uddīpayituṃ yatante
//
tena evam uktaḥ praṇaya-unmukhena
nrpas trapā-namra-mukho babhūva
atādṛśānāṃ stutayaḥ prakṛtyā
madaṃ yad uddīpayituṃ yatante
//
nijavṛttakathanam
nija-vṛtta-kathanam
evaṃ sudhārasasamṛddhimanohareṇa
ślāghyena tena śaśikhaṇḍasamāgamena
kām apy avāpad umayā ghaṭitasya lakṣmīṃ
saḥ kṣmāpatir jhaṭiti jūṭa ivāṣṭamūrteḥ
//
evaṃ sudhā-rasa-samṛddhi-manohareṇa
ślāghyena tena śaśikhaṇḍa-samāgamena
kām apy avāpad umayā ghaṭitasya lakṣmīṃ
saḥ kṣmā-patir jhaṭiti jūṭa iva aṣṭamūrteḥ
//
tenātha sūnṛtavacaḥśrutaye saḥ pṛṣṭaḥ
pṛthvītalāgamanahetum ajānateva
ākhyātavān smitasudhāsnapitauṣṭhabimbas
tasmai nijavyatikaraṃ naralokapālaḥ
//
tena atha sūnṛta-vacaḥ-śrutaye saḥ pṛṣṭaḥ
pṛthvī-tala-āgamana-hetum ajānata īva
ākhyātavān smita-sudhā-snapita-oṣṭha-bimbas
tasmai nija-vyatikaraṃ nara-loka-pālaḥ
//
vidyādharas tad anu saḥ prahito 'pi rājñā
naiva svadhāmagamanābhimukho babhūva
pūrvopakāriṇi jane 'nupakṛtya kiṃ cid
yānto yad unnatadhiyaḥ kim api trapante
//
vidyādharas tad anu saḥ prahito 'pi rājñā
na eva sva-dhāma-gamana-abhimukho babhūva
pūrva-upakāriṇi jane 'nupakṛtya kiṃ cid
yānto yad unnata-dhiyaḥ kim api trapante
//
deva prasīda samitiḥ kriyatām idānīṃ
bhṛtyaḥ svapādarajasām ayam agrayāyī
tasyeti valgu vacanaṃ vacasā maharṣeḥ
samrāṭ tataḥ saḥ katham apy urarīcakāra
//
deva prasīda samitiḥ kriyatām idānīṃ
bhṛtyaḥ sva-pāda-rajasām ayam agra-yāyī
tasya iti valgu vacanaṃ vacasā maharṣeḥ
samrāṭ tataḥ saḥ katham apy urarīcakāra
//
vidyādharasainyāgamanam
vidyādhara-sainya-āgamanam
āmandraśaṅkhapaṭahasvanasūcitaṃ prāk
sainyaṃ kṣaṇān nijam atha smṛtamātram eva
dhautāsipatrabahulāṃśulatopagūḍhaṃ
pātālasaṃtamasam asya puro babhūva
//
ā-mandra-śaṅkha-paṭaha-svana-sūcitaṃ prāk
sainyaṃ kṣaṇān nijam atha smṛta-mātram eva
dhauta-asi-patra-bahula-aṃśu-latā-upagūḍhaṃ
pātāla-saṃtamasam asya puro babhūva
//
prasthānam
prasthānam
tenopapāditam atho ratham utpātakam
adhyāsya kārmukasanāthakaro narendraḥ
vajrāṅkuśaṃ prati sa vaṅkumuniprayuktaḥ
prasthānamaṅgalavidhir masṛṇaṃ pratasthe
//
tena upapāditam atho ratham utpātakam
adhyāsya kārmuka-sa-nātha-karo narendraḥ
vajrāṅkuśaṃ prati sa vaṅku-muni-prayuktaḥ
prasthāna-maṅgala-vidhir masṛṇaṃ pratasthe
//
lagnenāṅge yugapad uṭajadvāradeśād adūre
paśyantīnāṃ munimṛgadṛśāṃ locanāṃśūtkareṇa
uddāmājikratumakhavidher dīkṣayā saḥ kṣitīśo
medhyām eṇatvacam iva dadhan saḥ kṣaṇaṃ lakṣyate sma
//
lagnena aṅge yugapad uṭaja-dvāra-deśād adūre
paśyantīnāṃ muni-mṛga-dṛśāṃ locana-aṃśu-utkareṇa
uddāma-āji-kratu-makha-vidher dīkṣayā saḥ kṣiti-īśo
medhyām eṇa-tvacam iva dadhan saḥ kṣaṇaṃ lakṣyate sma
//
VAR 13.70c: {#vidher\lem \k; #mahā# \ed}
calitayatisamādhi trastasāraṅgaśāvaṃ
nibhṛtaśukabhṛtoccair naḍim uḍḍīnabarhi
hariṇamithunamuktānyonyakaṇḍūyanaṃ tan
munivanam abhito 'bhūt sainyakolāhalena
//
calita-yati-samādhi trasta-sāraṅga-śāvaṃ
nibhṛta-śuka-bhṛta-uccair naḍim uḍḍīna-barhi
hariṇa-mithuna-mukta-anyonya-kaṇḍūyanaṃ tan
muni-vanam abhito 'bhūt sainya-kolāhalena
//
13.71b: nalim?
atha pathi navasāhasāṅkaḥ sa vidyādharair vanditaḥ
pramuditamunikanyakāmuktanīvāralājāñjaliḥ
śriyam adhita ramāṅgadenānvitas tūryaghoṣormibhiḥ
kulagirikuharapratidhvānaṃ dīrghair nirundhan diśaḥ
//
atha pathi navasāhasāṅkaḥ sa vidyādharair vanditaḥ
pramudita-muni-kanyakā-mukta-nīvāralājāñjaliḥ
śriyam adhita ramāṅgadena anvitas tūrya-ghoṣa-ūrmibhiḥ
kula-giri-kuhara-pratidhvānaṃ dīrghair nirundhan diśaḥ
//
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye vidyādharā1dhipa-samāgamo nāma trayodaśaḥ sargaḥ
caturdaśaḥ sargaḥ
ākāśārohaṇam
ākāśa-ārohaṇam
athāśramopāntamahīṃ vihāya
nemisvanotkaṇṭhitanīlakaṇṭhām
ratho 'sya vidyādharamantraśaktyā
rathāṅgapaṇeḥ padam āruroha
//
athā aśrama-upānta-mahīṃ vihāya
nemi-svana-utkaṇṭhita-nīla-kaṇṭhām
ratho 'sya vidyādhara-mantra-śaktyā
rathāṅgapaṇeḥ padam āruroha
//
sasaṃbhramottaṃbhitakarṇatālam
ākarṇito dikkaribhiḥ sakaṃpaiḥ
ādhmātaśaṅkhasvanamāṃsalo 'gre
tasyodagān maṅgalatūryaghoṣaḥ
//
sa-saṃbhrama-uttaṃbhita-karṇa-tālam
ākarṇito dik-karibhiḥ sa-kaṃpaiḥ
ādhmāta-śaṅkha-svana-māṃsalo 'gre
tasya udagān maṅgala-tūrya-ghoṣaḥ
//
udasya vaktrāṇi nabhasthalena
yāntaṃ tam aikṣanta tapasvikanyāḥ
ākarṇavistāritamugdhanetrāḥ
patrāntarair āśramapādapānām
//
udasya vaktrāṇi nabha-sthalena
yāntaṃ tam aikṣanta tapasvi-kanyāḥ
ākarṇa-vistārita-mugdha-netrāḥ
patra-antarair āśrama-pādapānām
//
vrajan sa vidyādharavāhinīnāṃ
madhye babhau madhyamalokapālaḥ
analpasaundaryasudhaikasūtiḥ
śaśīva nakṣatraparamparāṇām
//
vrajan sa vidyādhara-vāhinīnāṃ
madhye babhau madhyama-loka-pālaḥ
analpa-saundarya-sudhā-eka-sūtiḥ
śaśi īva nakṣatra-paramparāṇām
//
kutūhalollolāsitapakṣalekhāny
ākṛṣṭakarṇotpalavibhramāṇi
tasminn amuñcyanta nitambinībhir
apāṅgavalgīni vilocanāni
//
kutūhala-ullola-asita-pakṣa-lekhāny
ākṛṣṭa-karṇa-utpala-vibhramāṇi
tasminn amuñcyanta nitambinībhir
apāṅga-valgīni vilocanāni
//
ramāṅgadakṛtaṃ varṇanam
ramāṅgada-kṛtaṃ varṇanam
athāntikasthena saś cābhyadhāyi
ramāṅgadenettham avantināthaḥ
sahasraśaḥ khe calitāni paśyan
vidyādharāṇāṃ purato balāni
//
atha antikasthena saś ca abhyadhāyi
ramāṅgadena ittham avanti-nāthaḥ
sahasraśaḥ khe calitāni paśyan
vidyādharāṇāṃ purato balāni
//
haimaṃ nṛpa syandanam utpatākam
ākampi ratnāṅkitaketum ete
sahasraraśmer iva vālakhilyā
vidhyādharās te parivārayanti
//
haimaṃ nṛpa syandanam utpatākam
ākampi ratna-aṅkita-ketum ete
sahasraraśmer iva vālakhilyā
vidhyādharās te parivārayanti
//
vrajann amartyapramadāvimukta
mandāramālājaṭilāṃsakuṭaḥ
kundacchaṭāpāṇḍusaṭākalāpaḥ
kātyāyanīsiṃha ivāvabhāsi
//
vrajann amartya-pramadā-vimukta
mandāra-mālā-jaṭila-aṃsa-kuṭaḥ
kunda-cchaṭā-pāṇḍu-saṭākalāpaḥ
kātyāyanī-siṃha iva avabhāsi
//
prayāṇatūryadhvanir eṣa kiṃ te
pātālakukṣipratinādasāndraḥ
ravaḥ prasarpaty uta bhairavo 'yam
akālakalpāntapayodharāṇām
//
prayāṇa-tūrya-dhvanir eṣa kiṃ te
pātāla-kukṣi-pratināda-sāndraḥ
ravaḥ prasarpaty uta bhairavo 'yam
akāla-kalpa-anta-payodharāṇām
//
mūle bhuvaḥ kajjaladhūlikalpam
ālakṣyate paśya nilīnam etat
nīrandhravidyādharamauliratna
prabhāṅkuraprāśitam andhakāram
//
mūle bhuvaḥ kajjala-dhūli-kalpam
ālakṣyate paśya nilīnam etat
nīrandhra-vidyādhara-mauli-ratna
prabhāṅkura-prāśitam andhakāram
//
āyāmimālāmaṇikāntidaṇḍair
utsārayantaḥ paritas tamāṃsi
amī marunnartitacāmarās te
kham ullikhantīva khurais turaṅgāḥ
//
āyāmi-mālā-maṇi-kānti-daṇḍair
utsārayantaḥ paritas tamāṃsi
amī marun-nartita-cāmarās te
kham ullikhanti iva khurais turaṅgāḥ
//
vihasya vidyādharabālikābhiḥ
samaṃ vimuktā nayanatribhāgaiḥ
prasthānalājāñjalayas tavaite
rathe patākāskhalitāḥ patanti
//
vihasya vidyādhara-bālikābhiḥ
samaṃ vimuktā nayana-tribhāgaiḥ
prasthāna-lājāñjalayas tava ete
rathe patākāskhalitāḥ patanti
//
narendra vidyādharapuṅgavānām
ete puraḥ paśya kṛpāṇapaṭṭāḥ
kālāñjanaśyāmatayāśrayante
taraṅgatāṃ vyomamahārṇavasya
//
narendra vidyādhara-puṅgavānām
ete puraḥ paśya kṛpāṇa-paṭṭāḥ
kāla-añjana-śyāmatayā āśrayante
taraṅgatāṃ vyoma-mahā-arṇavasya
//
vācālayantyaḥ kakubhāṃ mukhāni
nādena jāmbūnadakiṅkiṇīnām
imā vimānāvalayaḥ kathaṃ cid
anyonyaruddhaprasarāḥ prayānti
//
vācālayantyaḥ kakubhāṃ mukhāni
nādena jāmbūnada-kiṅkiṇīnām
imā vimāna-āvalayaḥ kathaṃ cid
anyonya-ruddha-prasarāḥ prayānti
//
vātavarṇanam
vāta-varṇanam
ādhūtakārtasvaraketuyaṣtir
enāny aśokastabakāruṇāni
ānartayaty eṣa patākinīnāṃ
vātaḥ patākāṃśukapallavāni
//
ādhūta-kārtasvara-ketu-yaṣtir
enāny aśoka-stabaka-aruṇāni
ānartayaty eṣa patākinīnāṃ
vātaḥ patāka-aṃśuka-pallavāni
//
nabhaścarāṇāṃ vrajatām amīṣām
anyonyapīnāṃsavigharṣaṇena
ullāsitaḥ kuṅkumapāṃsupūraḥ
piśaṅgayaty eṣa diśāṃ mukhāni
//
nabhaś-carāṇāṃ vrajatām amīṣām
anyonya-pīna-aṃsa-vigharṣaṇena
ullāsitaḥ kuṅkuma-pāṃsu-pūraḥ
piśaṅgayaty eṣa diśāṃ mukhāni
//
prekṣakastrīvarṇanam
prekṣaka-strī-varṇanam
saratnakāñcīvalayair vilāsa
siṃhāsanair manmathapārthivasya
ito nitambair asitekṣaṇānāṃ
vyāptāntaraṃ vyoma samāptim eti
//
sa-ratna-kāñcī-valayair vilāsa
siṃhāsanair manmatha-pārthivasya
ito nitambair asita-īkṣaṇānāṃ
vyāpta-antaraṃ vyoma samāptim eti
//
anyonyasaṅghaṭṭavisūtritāni
kumudvatīkāntakaropamāni
etāni paśyāmbarataḥ patanti
vimānamuktāphalajālakāni
//
anyonya-saṅghaṭṭa-visūtritāni
kumudvatī-kānta-kara-upamāni
etāni paśya ambarataḥ patanti
vimāna-muktāphala-jālakāni
//
etāḥ prayāntyaḥ purato vimānair
vivartya bālā mukhapaṅkajāni
apāṅgaviśrāntavilolatārais
tvāṃ nātha netrāñjalibhiḥ pibanti
//
etāḥ prayāntyaḥ purato vimānair
vivartya bālā mukha-paṅkajāni
apāṅga-viśrānta-vilola-tārais
tvāṃ nātha netra-añjalibhiḥ pibanti
//
āsām itaḥ satvaragāminīnāṃ
gatāgatābhyāṃ maṇikuṇḍalāni
bhindanti vidyādharakāminīnāṃ
kapolakālāgurupattrakāni
//
āsām itaḥ satvara-gāminīnāṃ
gatāgatābhyāṃ maṇi-kuṇḍalāni
bhindanti vidyādhara-kāminīnāṃ
kapola-kālāguru-pattrakāni
//
ito mithaḥ pārśvavighaṭṭiteṣu
javād vimāneṣu samāpatatsu
āsām itaḥ preṅkhitamadhyaratna
visūtritā hāralatāḥ sphuṭanti
//
ito mithaḥ pārśva-vighaṭṭiteṣu
javād vimāneṣu samāpatatsu
āsām itaḥ preṅkhita-madhya-ratna
visūtritā hāra-latāḥ sphuṭanti
//
ete gatikṣobhavaśād vadhūnāṃ
paśyonmayūkhā maṇikarṇapūrāḥ
itas tale sañcaratām ahīnāṃ
nipatya cūḍāmaṇiṣu svananti
//
ete gati-kṣobha-vaśād vadhūnāṃ
paśya unmayūkhā maṇi-karṇa-pūrāḥ
itas tale sañcaratām ahīnāṃ
nipatya cūḍāmaṇiṣu svananti
//
pātālam etan nayanotsavena
vicintya śūnyaṃ śaśalāñchanena
ihāṅganābhiḥ svamukhachalena
kṛto 'mbare candramayīva sṛṣṭiḥ
//
pātālam etan nayana-utsavena
vicintya śūnyaṃ śaśalāñchanena
iha aṅganābhiḥ sva-mukha-chalena
kṛto 'mbare candra-mayi īva sṛṣṭiḥ
//
ito rasaṃ pallavayanti vīraṃ
vidyādharāṇāṃ karavālavallyaḥ
etāś ca śṛṅgāram ito 'ṅganānāṃ
dṛśo navendīvaradāmadīrghās
//
ito rasaṃ pallavayanti vīraṃ
vidyādharāṇāṃ karavāla-vallyaḥ
etāś ca śṛṅgāram ito 'ṅganānāṃ
dṛśo nava-indīvara-dāma-dīrghās
//
VAR 14.24b: {#vallyaḥ\em; #vallayaḥ \ed \unmetrical}
jhaṭity avāptapratibimbam etat
sainyaṃ vilokya sphaṭikāṅgaṇeṣu
savismayaṃ nāgapurāṅganābhir
itaḥ kriyante nayanotpalāni
//
jhaṭity avāpta-pratibimbam etat
sainyaṃ vilokya sphaṭika-aṅgaṇeṣu
sa-vismayaṃ nāga-pura-aṅga-nābhir
itaḥ kriyante nayana-utpalāni
//
narendra tasmād gaganāvahagāhi
tvaddarśanavyagratapasvipaṅkteḥ
dūraṃ havir dhūmasugandhisīmnaḥ
sthānād vayaṃ vaṅkumuneḥ pravṛttāḥ
//
narendra tasmād gagana-avahagāhi
tvad-darśana-vyagra-tapasvi-paṅkteḥ
dūraṃ havir dhūma-sugandhi-sīmnaḥ
sthānād vayaṃ vaṅku-muneḥ pravṛttāḥ
//
vanavarṇanam
vanavarṇanam
yathāyam abhyeti puro nabhasvān
ākṛṣṭanānāvidhapuṣpagandhaḥ
agre tathābhraṃlihabhūruhaṃ naḥ
śaṅke vanaṃ dṛkpatham eṣyatīti
//
yatha āyam abhyeti puro nabhasvān
ākṛṣṭa-nānāvidha-puṣpa-gandhaḥ
agre tatha ābhraṃliha-bhūruhaṃ naḥ
śaṅke vanaṃ dṛk-patham eṣyati iti
//
ebhir mahīpāla vimānaratnair
agresaraiḥ sambhramamuktamārgaḥ
niṣkampaketur mahatāspadena
rathas tavāyaṃ viyati prayāti
//
ebhir mahīpāla vimāna-ratnair
agresaraiḥ sambhrama-mukta-mārgaḥ
niṣkampa-ketur mahatā āspadena
rathas tava ayaṃ viyati prayāti
//
sitaprasūnastabakais tarūṇām
eṣā purastārikāntarikṣā
jhaṭity aśeṣaiva nimeṣamātrād
unmīlitā paśya vanāntalekhā
//
sita-prasūna-stabakais tarūṇām
eṣā puras-tārikāntarikṣā
jhaṭity aśeṣa aiva nimeṣa-mātrād
unmīlitā paśya vana-anta-lekhā
//
yadīśa vidyādharavāhinīyam
ākāśataḥ kiñcidadhaḥ pravṛttā
avaimi citte nihitaṃ tad asyāḥ
padaṃ vanālokanakautukena
//
yadī iśa vidyādhara-vāhini īyam
ākāśataḥ kiñ-cid-adhaḥ pravṛttā
avaimi citte nihitaṃ tad asyāḥ
padaṃ vana-ālokana-kautukena
//
eṣā tamālāvalinīlakānter
upoḍharāmāmukhahemapadmā
senā vanasyābhimukhaṃ prayāti
paśyāmburāser iva jahnukanyā
//
eṣā tamāla-āvali-nīla-kānter
upoḍha-rāmā-mukha-hema-padmā
senā vanasya abhimukhaṃ prayāti
paśya amburāser iva jahnu-kanyā
//
asyāḥ kṣamāpāla vanāntarājer
vimānapaṅktiḥ purataḥsthiteyam
ālambate ratnakirīṭalakṣmīṃ
maṇiprabhodgīrṇamahendracāpā
//
asyāḥ kṣamā-pāla vana-anta-rājer
vimāna-paṅktiḥ purataḥ-sthita īyam
ālambate ratna-kirīṭa-lakṣmīṃ
maṇi-prabhā-udgīrṇa-mahendra-cāpā
//
ete khalīnakṣataśoṇitāktāḥ
paśyendragopaśriyam udvahantaḥ
turaṅgalālājalabindavas te
luṭhanti hemadrumapallaveṣu
//
ete kha-līna-kṣata-śoṇita-aktāḥ
paśya indragopa-śriyam udvahantaḥ
turaṅga-lālā-jala-bindavas te
luṭhanti hema-druma-pallaveṣu
//
mandānilāndolitapallavāgrāḥ
samagrapuṣpāharaṇodyatābhyaḥ
ito latāḥ pārthiva saṃrabhante
lāvaṇyam ādātum ivāṅganābhyaḥ
//
manda-anila-andolita-pallava-agrāḥ
samagra-puṣpa-āharaṇa-udyatābhyaḥ
ito latāḥ pārthiva saṃrabhante
lāvaṇyam ādātum iva aṅganābhyaḥ
//
amūni puṣpāṇi mahīruhāṇām
ābhānti līnabhramarodarāṇi
vidyādharīvibhramadarśanārtham
uttānitānīva vilocanāni
//
amūni puṣpāṇi mahīruhāṇām
ābhānti līna-bhramara-udarāṇi
vidyādharī-vibhrama-darśana-artham
uttānitāni iva vilocanāni
//
paśyāgravātāyanam etad etya
latāgrapuṣpāṇy acinvatīnām
nṛpātibhāreṇa nitambinīnāṃ
vimānaratnāni puro namanti
//
paśya agra-vātāyanam etad etya
latā-agra-puṣpāṇy acinvatīnām
nṛpa atibhāreṇa nitambinīnāṃ
vimāna-ratnāni puro namanti
//
śākhāgralagnāsu mahātarūṇāṃ
viṭaṅkaratnadyutiśrṅkhalāsu
vilambamānair iva cimbiteyam
ito vimānair maṇipañjaraśrīḥ
//
śākhā-agra-lagnāsu mahā-tarūṇāṃ
viṭaṅka-ratna-dyuti-śrṅkhalāsu
vilambamānair iva cimbita īyam
ito vimānair maṇi-pañjara-śrīḥ
//
imāḥ samaṃ prāṇasamair vane 'smin
sarvaṛtur lakṣmīnibiḍopagūḍhe
nabhaḥsthitā eva narendra paśya
puṣpoccaye loladṛśaḥ pravṛttāḥ
//
imāḥ samaṃ prāṇa-samair vane 'smin
sarva-ṛtur lakṣmī-nibiḍa-upagūḍhe
nabhaḥ-sthitā eva narendra paśya
puṣpa-uccaye lola-dṛśaḥ pravṛttāḥ
//
etāḥ karaiḥ kāñcanapadmagaurair
vilāsavatyaḥ sanibandhanāni
haranti puṣpāṇi mahīruhāṇāṃ
mṛdūni yūnām iva mānasāni
//
etāḥ karaiḥ kāñcana-padma-gaurair
vilāsavatyaḥ sa-nibandhanāni
haranti puṣpāṇi mahīruhāṇāṃ
mṛdūni yūnām iva mānasāni
//
āsāṃ latāgrastabakotthitāni
śikhaṇḍaratnadyuticumbitāni
paśyopariṣṭād alimaṇḍalāni
nīlātapatrabhramam ārabhante
//
āsāṃ latā-agra-stabaka-utthitāni
śikhaṇḍa-ratna-dyuti-cumbitāni
paśya upariṣṭād ali-maṇḍalāni
nīla-ātapatra-bhramam ārabhante
//
muñcaty aliḥ puṣpalatām ito 'yam
āghrātarāmāmukhapadmagandhaḥ
guṇaprakarṣe hi sadā manāṃsi
guṇāntarajñāvatāṃ ramante
//
muñcaty aliḥ puṣpa-latām ito 'yam
āghrāta-rāmā-mukha-padma-gandhaḥ
guṇa-prakarṣe hi sadā manāṃsi
guṇa-antara-jñāvatāṃ ramante
//
lataitayā cūtataroḥ salīlam
ānīyamānā natim ānatāṅgyā
paśyotpatatpuṣpaśilīmukheyam
ābhāti kandarpadhanurlateva
//
lata aitayā cūta-taroḥ sa-līlam
ānīyamānā natim ānata-aṅgyā
paśya utpatat-puṣpa-śilīmukha īyam
ābhāti kandarpa-dhanur-lata īva
//
bhramaddvirephāvaliloladṛṣṭir
līlāvataṃsakriyayonmukhāni
vicetum eṣā kusumāni nālaṃ
tarostanāliṅganadohadasya
//
bhramad-dvirepha-āvali-lola-dṛṣṭir
līlā-avataṃsa-kriyaya ūnmukhāni
vicetum eṣā kusumāni nālaṃ
tarostanāliṅgana-dohadasya
//
priyārpitaḥ kāntanipītamukta
purandhribimbādharakānticoraḥ
asyāḥ saratnatviṣi karṇapāśe
kim apy aśokastabakaś cakāsti
//
priya-arpitaḥ kānta-nipīta-mukta
purandhri-bimba-adhara-kānti-coraḥ
asyāḥ sa-ratna-tviṣi karṇa-pāśe
kim apy aśoka-stabakaś cakāsti
//
asyā latākṣepavisūtritasya
hārasya lagnastanakuṅkumasya
bhraṣṭāḥ kṣitau dāḍimabījamohād
ākṣipya muktāḥ kapayaḥ kṣipanti
//
asyā latā-ākṣepa-visūtritasya
hārasya lagna-stana-kuṅkumasya
bhraṣṭāḥ kṣitau dāḍima-bīja-mohād
ākṣipya muktāḥ kapayaḥ kṣipanti
//
nidāghalakṣmīhasitachaṭeyaṃ
paryāptakṛṣṇāgurudhūmagandhe
bandhe kacānā navamallikāsyāḥ
paśyālinīle paribhāgam eti
//
nidāgha-lakṣmī-hasita-chaṭa īyaṃ
paryāpta-kṛṣṇa-āguru-dhūma-gandhe
bandhe kacānā navamallika āsyāḥ
paśya ali-nīle paribhāgam eti
//
asāv itaḥ pārthiva dantapatram
āpāsya haṃsachadapāṇḍu bālā
karoti karṇe navakarṇikāram
uttāpitāṣṭāpadaratnaśobhi
//
asāv itaḥ pārthiva danta-patram
āpāsya haṃsa-chada-pāṇḍu bālā
karoti karṇe nava-karṇikā-āram
uttāpita-aṣṭāpada-ratna-śobhi
//
sthito 'yam anto navapallavānāṃ
pravālatāmrāṅgulir āyatākṣyāḥ
vyaktiṃ śaraccandrakarojjvalābhir
nakhāṃśurekhābhir itaḥ prayāti
//
sthito 'yam anto nava-pallavānāṃ
pravāla-tāmra-aṅgulir āyata-akṣyāḥ
vyaktiṃ śarac-candra-kara-ujjvalābhir
nakha-aṃśu-rekhābhir itaḥ prayāti
//
dhāvatkarā karṇaśirīṣalobhād
itas tataḥ sampatati dvirephe
krīḍām iva vyākuladṛṣṭipātā
bāleyam abhyasyati kandukasya
//
dhāvat-karā karṇa-śirīṣa-lobhād
itas tataḥ sampatati dvirephe
krīḍām iva vyākula-dṛṣṭi-pātā
bāla īyam abhyasyati kandukasya
//
prāvṛḍvilāsasmitam udvahantī
karṇe navaṃ ketakabarham eṣā
priyāvataṃsīkṛtacandralekhā
cakāsti kanyeva himācalasya
//
prāvṛḍ-vilāsa-smitam udvahantī
karṇe navaṃ ketaka-barham eṣā
priya-avataṃsīkṛta-candra-lekhā
cakāsti kanya īva hima-acalasya
//
vilokitālekhyakapolabhāgāt
plavaṅgaśāve 'dhigate vimānam
itaḥ kadambād anivṛttahastam
āste bhayād ālikhiteva tanvī
//
vilokita-ālekhya-kapola-bhāgāt
plavaṅga-śāve 'dhigate vimānam
itaḥ kadambād anivṛtta-hastam
āste bhayād ālikhita īva tanvī
//
puṣpāṇi cinvaty atimuktakasya
paśya ślathaṃ keśakalāpam eṣā
aṃse bibhartīva tamālanīlaṃ
vilāsavālavyajanaṃ smarasya
//
puṣpāṇi cinvaty atimuktakasya
paśya ślathaṃ keśa-kalāpam eṣā
aṃse bibharti iva tamāla-nīlaṃ
vilāsa-vāla-vyajanaṃ smarasya
//
vimuñcatī cakṣuṣi puṣpadhūlim
eṣā gate taṃ prati vallabhasya
citraṃ jhaṭity aśrulavāvakīrṇe
dṛśau sapatnyāḥ kaluṣīkaroti
//
vimuñcatī cakṣuṣi puṣpa-dhūlim
eṣā gate taṃ prati vallabhasya
citraṃ jhaṭity aśru-lava-avakīrṇe
dṛśau sapatnyāḥ kaluṣīkaroti
//
madhyacyute bibhrati kiṃśuke 'sminn
asrāruṇasyākṛtim aṅkuśasya
asyāḥ stanābhyām adhunā dhṛteyam
anaṅgamattadvipakumbhalakṣmīḥ
//
madhya-cyute bibhrati kiṃśuke 'sminn
asra-aruṇasyā akṛtim aṅkuśasya
asyāḥ stanābhyām adhunā dhṛta īyam
anaṅga-matta-dvipa-kumbha-lakṣmīḥ
//
VAR 14.54c: {asyāḥ\lem \em; asyā# \ed}
abhyāgatāyāḥ sahasāmunāsyāḥ
kandarpasāmrājyadhurodvahena
sugandhibhiḥ pāṭalipādapena
puṣpair itaḥ kalpitam ātitheyam
//
abhyāgatāyāḥ sahasa āmuna āsyāḥ
kandarpa-sāmrājya-dhura-udvahena
sugandhibhiḥ pāṭali-pādapena
puṣpair itaḥ kalpitam ātitheyam
//
ārdrāgaseyaṃ gamitā prasādaṃ
kṛtapraṇāmāñjalinā priyeṇa
pramṛṣṭabāṣpā sumukhī nakhābhyāṃ
cūtāṅkuraṃ mānam ivocchinatti
//
ārdrāgasa īyaṃ gamitā prasādaṃ
kṛta-praṇāma-añjalinā priyeṇa
pramṛṣṭa-bāṣpā sumukhī nakhābhyāṃ
cūta-aṅkuraṃ mānam iva ucchinatti
//
adhyāsate kām api kāntim āsām
ete sakundāḥ kabarīkalāpāḥ
kumudvatīkāntakarānuviddhās
tamaḥpratānā iva yāminīnām
//
adhyāsate kām api kāntim āsām
ete sa-kundāḥ kabarī-kalāpāḥ
kumudvatī-kānta-kara-anuviddhās
tamaḥ-pratānā iva yāminīnām
//
puṣpāṇi nānāvidhavarṇabhāñji
vimānavātāyanato vicitya
yuvāyam indrāyudhavarṇakāntam
uttaṃsam asyāḥ sadṛśaḥ karoti
//
puṣpāṇi nānāvidha-varṇa-bhāñji
vimāna-vātāyanato vicitya
yuva āyam indrāyudha-varṇa-kāntam
uttaṃsam asyāḥ sadṛśaḥ karoti
//
paśyeyam udbāhulatāhitaśrīr
madhyena naśyattrivalī lateva
vimānataḥ komalam uccinoti
vadhūr madhūkaṃ svakapolakānti
//
paśya iyam udbāhu-latā āhita-śrīr
madhyena naśyat-trivalī lata īva
vimānataḥ komalam uccinoti
vadhūr madhūkaṃ sva-kapola-kānti
//
adaḥ sugandhīkuru matprasūnaṃ
mukhābjasaugandhyakaṇārpaṇena
ity añcalāsaktalato na yāñcām
asyāḥ karotīva saḥ karṇikāraḥ
//
adaḥ sugandhīkuru mat-prasūnaṃ
mukha-abja-saugandhya-kaṇa-arpaṇena
ity añcala-āsakta-lato na yāñcām
asyāḥ karoti iva saḥ karṇikā-āraḥ
//
tathā na cūte navamañjarīyam
avāptavaty ātmaguṇaprakarṣam
asyāḥ sakālāgarupatralekhe
yathā kapole kamalekṣaṇāyāḥ
//
tathā na cūte nava-mañjari īyam
avāptavaty ātma-guṇa-prakarṣam
asyāḥ sa-kālāgaru-patra-lekhe
yathā kapole kamala-īkṣaṇāyāḥ
//
vahaty aśoko 'yam amartyakāntā
padāhataḥ kāntam alaktakāṅgam
kṛtvā jagaty askhalitāṃ nijājñāṃ
skandhe 'rpitaṃ tūṇām iva smareṇa
//
vahaty aśoko 'yam amartya-kāntā
pada-āhataḥ kāntam alaktaka-aṅgam
kṛtvā jagaty askhalitāṃ nija-ājñāṃ
skandhe 'rpitaṃ tūṇām iva smareṇa
//
cireṇa manye bakuladrumo 'yam
avāptapāraḥspṛhaṇīyatāyāḥ
arthī karo 'syāḥ sumanaḥsu yasya
jāto jitāmartyatarupravālaḥ
//
cireṇa manye bakula-drumo 'yam
avāpta-pāraḥ-spṛhaṇīyatāyāḥ
arthī karo 'syāḥ sumanaḥsu yasya
jāto jita-amartya-taru-pravālaḥ
//
phalaṃ śirīṣeṇa cirād avāptam
asyāḥ samagraṃ sukumāratāyāḥ
nirasya gīrvāṇataruprasūnāṃ
yad etad uttaṃsitam āyātākṣyā
//
phalaṃ śirīṣeṇa cirād avāptam
asyāḥ samagraṃ sukumāratāyāḥ
nirasya gīrvāṇa-taru-prasūnāṃ
yad etad uttaṃsitam āyāta-akṣyā
//
asyāḥ śrutau campakam ādadhatyāḥ
kareṇa muktāvalayāṅkitena
eṣa dvijaḥ svastyayanaṃ virāvair
nāsyāḥ karotīti na mañjukaṇṭhaḥ
//
asyāḥ śrutau campakam ādadhatyāḥ
kareṇa muktā-valaya-aṅkitena
eṣa dvijaḥ svasty-ayanaṃ virāvair
na asyāḥ karoti iti na mañju-kaṇṭhaḥ
//
vinyastabandhūkadalī mukhe 'syāḥ
svedārdrakālāgarupatravallī
cakāsti saṃdhyātapaleśaśaṅki
kalaṅkalekhā śaśalakṣmanīva
//
vinyasta-bandhūka-dalī mukhe 'syāḥ
sveda-ārdra-kālāgaru-patra-vallī
cakāsti saṃdhyā-ātapa-leśa-śaṅki
kalaṅka-lekhā śaśalakṣmani iva
//
etā mitho ruddhavimānamārgā
latāgrajaṃ puṣpam anāpnuvantyaḥ
bhavanti bhārānamitāṅgakeṣu
baddhābhyasūyāḥ stanamaṇḍaleṣu
//
etā mitho ruddha-vimāna-mārgā
latā-agra-jaṃ puṣpam anāpnuvantyaḥ
bhavanti bhārā-namita-aṅgakeṣu
baddha-abhyasūyāḥ stana-maṇḍaleṣu
//
etāni kāntaiḥ pramadājanasya
navapravālāny avataṃsitāni
paśyanti paśya svam ivāptakāntiṃ
kapolapālīmaṇidarpaṇeṣu
//
etāni kāntaiḥ pramadā-janasya
nava-pravālāny avataṃsitāni
paśyanti paśya svam ivā apta-kāntiṃ
kapola-pālī-maṇi-darpaṇeṣu
//
yad yad vane 'bhūt kusumaṃ sugandhi
vadhūjanais tat tad ito gṛhītam
kṛtsnatrilokīvijayāvataṃsaṃ
nirmātum iṣvāsam iva smarasya
//
yad yad vane 'bhūt kusumaṃ sugandhi
vadhū-janais tat tad ito gṛhītam
kṛtsna-trilokī-vijaya-avataṃsaṃ
nirmātum iṣvāsam iva smarasya
//
karṇāvataṃsīkṛtapallavānāṃ
vicitrapuṣpābharaṇojjvaleṣu
paśyābhitaḥ pallaviteyam āsām
aṅgeṣu sāraṅgadṛśām ṛtuśrīḥ
//
karṇa-avataṃsīkṛta-pallavānāṃ
vicitra-puṣpa-ābharaṇa-ujjvaleṣu
paśya abhitaḥ pallavita īyam āsām
aṅgeṣu sāraṅga-dṛśām ṛtu-śrīḥ
//
svedodabinduchalataḥ kapole
vitīrṇamuktārgha iva smarasya
eṇīdṛśāṃ kānta iva pravṛttaḥ
śramo 'yam āliṅgitum aṅgalekhām
//
sveda-udabindu-chalataḥ kapole
vitīrṇa-mukta-argha iva smarasya
eṇī-dṛśāṃ kānta iva pravṛttaḥ
śramo 'yam āliṅgitum aṅga-lekhām
//
āsāṃ pṛthusvedakaṇāṅkitāni
vaktrāṇi netrotsavam arpayanti
pratyuptamuktāphaladanturāṇi
hiraṇyamayānīva saroruhāṇi
//
āsāṃ pṛthu-sveda-kaṇa-aṅkitāni
vaktrāṇi netra-utsavam arpayanti
pratyupta-muktāphala-danturāṇi
hiraṇya-mayāni iva saroruhāṇi
//
etāni paśya cyutapuṣpadhūli
vyāluptapakṣmāvalisauṣṭhavāni
śrameṇa kiṃ cin mukulībhavanti
sīmantinīnāṃ nayanotpalāni
//
etāni paśya cyuta-puṣpa-dhūli
vyālupta-pakṣma-āvali-sauṣṭhavāni
śrameṇa kiṃ cin mukulībhavanti
sīmantinīnāṃ nayana-utpalāni
//
VAR 14.73b: {sauṣṭhavāni\lem \em; sauṣṭavāni \ed}
etāsu sīdanmaṇibandhamūla
nilīnalīlāmaṇikaṅkaṇāsu
vilokyatāṃ vyaktim upaiti khedo
vidyādharastrījanadorlatāsu
//
etāsu sīdan-maṇibandha-mūla
nilīna-līlā-maṇi-kaṅkaṇāsu
vilokyatāṃ vyaktim upaiti khedo
vidyādhara-strī-jana-dor-latāsu
//
anaṅgakalpadrumamañjarīṇām
amoghamantraṃ kusumāyudhasya
bhṛśam yathā puṣpamayī vibhūṣā
nāsāṃ tathā ratnamayī vibhāti
//
anaṅga-kalpadruma-mañjarīṇām
amogha-mantraṃ kusumāyudhasya
bhṛśam yathā puṣpamayī vibhūṣā
nā asāṃ tathā ratnamayī vibhāti
//
vanāntam etā vanitā na muktum
anekapuṣpaṃ nṛpa śaknuvanti
vimucyate kena nāma sa deśo
yatrāsti sāndraḥ sumanaḥpracāraḥ
//
vana-antam etā vanitā na muktum
aneka-puṣpaṃ nṛpa śaknuvanti
vimucyate kena nāma sa deśo
yatra asti sāndraḥ sumanaḥ-pracāraḥ
//
ityujjvale tasya vacaḥprasūne
nīte 'pi karṇātithitāṃ vihasya
nṛpo babhūvāstamanāḥ sacitraṃ
smṛtāhirājendrasutāvilāsaḥ
//
ity-ujjvale tasya vacaḥ-prasūne
nīte 'pi karṇa-atithitāṃ vihasya
nṛpo babhūva astamanāḥ sacitraṃ
smṛta-ahi-rājendra-sutā-vilāsaḥ
//
puṣpapravālāṅkuramaṇḍalaṃ tat
kvaṇadvimānāvalihemaghaṇṭam
vanaṃ vihāyātha samagram agre
cacāla vidyādhararājasainyam
//
puṣpa-pravāla-aṅkura-maṇḍalaṃ tat
kvaṇad-vimāna-āvali-hema-ghaṇṭam
vanaṃ vihāya atha samagram agre
cacāla vidyādhara-rāja-sainyam
//
gaṅgāvarṇanam
gaṅgā-varṇanam-
atha pravālādharabimbacumbi
parisphuratphenavilāsahāsā
vācālahaṃsāvalikāñcidāma
sanāthatīrorunitambabimbā
//
atha pravāla-adharabimba-cumbi
parisphurat-phena-vilāsa-hāsā
vācāla-haṃsa-āvalikāñci-dāma
sanātha-tīra-ūru-nitambabimbā
//
samīravellattaṭahemavalli
lolaprabhāpiñjaritormilekhā
vilāsamajjatphaṇirājakanyā
saṅkrāntakāntastanakuṅkumeva
//
samīra-vellat-taṭa-hemavalli
lola-prabhā-piñjarita-ūrmi-lekhā
vilāsa-majjat-phaṇirāja-kanyā
saṅkrānta-kānta-stana-kuṅkuma īva
//
nimagnadiṅnāgakapolabhitti
santānaniryanmadaveṇikṛṣṇā
tṛtīyanetrānaladhūmavalli
kalaṅkiteva tripurāntakasya
//
nimagna-diṅnāga-kapola-bhitti
santāna-niryan-mada-veṇi-kṛṣṇā
tṛtīya-netra-anala-dhūma-valli
kalaṅkita īva tripura-antakasya
//
bhārānamadbhogiphaṇāsthitāyāḥ
sthalocchaladvīcicayacchalena
uttambhayantīva tale satarkam
arkopalastambhaśatāni bhūmeḥ
//
bhārā-namad-bhogi-phaṇa-āsthitāyāḥ
sthala-ucchalad-vīci-cayac-chalena
uttam-bhayanti īva tale satarkam
arkopala-stambha-śatāni bhūmeḥ
//
taṭodgataprāṃśu tamālarāji
chāyāghanaśyāmalitārdhabhāgā
mūrtis tuṣārācalatulyakāntir
umāpatiśrīdharayor ivaikā
//
taṭa-udgata-prāṃśu tamāla-rāji
chāyā-ghana-śyāmalita-ardha-bhāgā
mūrtis tuṣāra-acala-tulya-kāntir
umāpati-śrīdharayor iva ekā
//
kādambacañcūddhṛtacakravākī
pāriplavavyaktamṛṇālakāṇḍā
caṇḍīdhavonnaddhajaṭāviṭaṅka
kṛṣṭendulekhāṅkuradantureva
//
kādamba-cañcu-uddhṛta-cakravākī
pāriplava-vyakta-mṛṇāla-kāṇḍā
caṇḍīdhava-unnaddha-jaṭā-viṭaṅka
kṛṣṭa-indu-lekhā-aṅkura-dantura īva
//
taraṅgabhaṅgojjvalacāmaraśrīr
uddaṇḍahemāmburuhātapatrā
puṇyā puro dūrata eva tena
trimārgagādṛśyata pārthivena
//
taraṅga-bhaṅga-ujjvala-cāmara-śrīr
uddaṇḍa-hema-amburuha-ātapatrā
puṇyā puro dūrata eva tena
tri-mārga-ga ādṛśyata pārthivena
//
SYNTAX: kulaka
tasyās taṭe 'tha kusumāvacayaśramārta
sīmantinīnivahasasmitavīkṣitāyāḥ
vidyādhareṇa vidadhe dhavalormidhauta
paryantahemasikate pṛtanāniveśaḥ
//
tasyās taṭe 'tha kusuma-avacaya-śrama-ārta
sīmantinī-nivaha-sasmita-vīkṣitāyāḥ
vidyādhareṇa vidadhe dhavala-ūrmi-dhauta
paryanta-hema-sikate pṛtanā-niveśaḥ
//
tad anu puline sadyo vidyādharaiḥ parikalpitaṃ
nrpatir aviśal līlāgāraṃ saḥ sāhasalāñchanaḥ
bhramam ajanayan netrotkīrṇā iti pratibimbitāḥ
sitamaṇimaye yasminn anto bahiś ca mṛgīdṛśaḥ
//
tad anu puline sadyo vidyādharaiḥ parikalpitaṃ
nrpatir aviśal līlā-agāraṃ saḥ sāhasalāñchanaḥ
bhramam ajanayan netra-utkīrṇā iti pratibimbitāḥ
sita-maṇi-maye yasminn anto bahiś ca mṛgīdṛśaḥ
//
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye pātālā1valokano nāma caturdaśaḥ sargaḥ
pañcadaśaḥ sargaḥ
atha sāndragharmajalabindu
lulitatilakaḥ pracakrame
hemakamalasubhage saritaḥ
salile nimaṅktum asitekṣaṇājanaḥ
//
atha sāndra-gharma-jala-bindu
lulita-tilakaḥ pracakrame
hema-kamala-subhage saritaḥ
salile nimaṅktum asita-īkṣaṇā-janaḥ
//
śramam etya muñcata madambu
rabhasaparirambhalīlayā
evam avadad iva dīrghadṛśaḥ
kalahaṃsayūthaninadena jāhnavī
//
śramam etya muñcata mad-ambu
rabhasa-parirambha-līlayā
evam avadad iva dīrgha-dṛśaḥ
kalahaṃsa-yūtha-ninadena jāhnavī
//
marutāvadhūtakaladhauta
kamalamakarandagandhinā
ūrmidalanaśiśireṇa balād
abalājanasya nunude pariśramaḥ
//
maruta āvadhūta-kala-dhauta
kamala-makaranda-gandhinā
ūrmi-dalana-śiśireṇa balād
abalā-janasya nunude pariśramaḥ
//
parividdharekham adhitīra
viracitapade vadhūjane
kāntim udavahad amartyasarit
taṭarūḍhakāñcanalateva kāṃ cana
//
parividdha-rekham adhitīra
viracita-pade vadhū-jane
kāntim udavahad amartya-sarit
taṭa-rūḍha-kāñcana-lata īva kāṃ cana
//
sitacakṣuṣām asitaratna
rucimuṣi mṛṇālinīdale
sthūlajalalavanibhena dadhe
navamauktikārdha iva jāhnukanyayā
//
sita-cakṣuṣām asita-ratna
ruci-muṣi mṛṇālinī-dale
sthūla-jala-lava-nibhena dadhe
nava-mauktika-ardha iva jāhnu-kanyayā
//
uditatrapā iva vilāsa
masṛṇagamanena subrhuvām
jagmur amarasaritaḥ pulinaṃ
sahasā vihāya kalahaṃsapaṅktayaḥ
//
udita-trapā iva vilāsa
masṛṇa-gamanena subrhuvām
jagmur amara-saritaḥ pulinaṃ
sahasā vihāya kalahaṃsa-paṅktayaḥ
//
dhavalābhrakachuritabhitti
likhitalalitāṅganālipim
apsu kuvalayadṛśāṃ pratimāḥ
sitaratnadarpaṇanibhāsu lebhire
//
dhavala-abhraka-churita-bhitti
likhita-lalita-aṅganā-lipim
apsu kuvalaya-dṛśāṃ pratimāḥ
sita-ratna-darpaṇa-nibhāsu lebhire
//
atha vallabhārpitakarāgra
nihitanijapāṇipallavāḥ
vārivikacakanakābjarajaḥ
kapiśormimālam abalā jagāhire
//
atha vallabha-arpita-kara-agra
nihita-nija-pāṇi-pallavāḥ
vāri-vikaca-kanaka-abja-rajaḥ
kapiśa-ūrmi-mālam abalā jagāhire
//
sudṛśāṃ nimajjya surasindhu
payasi niyamasthitair iva
ūrmitaralitamayūkhaśikhair
maṇinūpuraiḥ sapadi maunam ādade
//
sudṛśāṃ nimajjya sura-sindhu
payasi niyama-sthitair iva
ūrmi-taralita-mayūkha-śikhair
maṇi-nūpuraiḥ sapadi maunam ādade
//
kucaluptapatralatayātha
vigalitavisūtrahārayā
prāpi ratiramaṇavilāsatulā
lalitabhruvāṃ jalavihāralīlayā
//
kuca-lupta-patra-lataya ātha
vigalita-visūtra-hārayā
prāpi rati-ramaṇa-vilāsa-tulā
lalita-bhruvāṃ jala-vihāra-līlayā
//
navakuṅkumāruṇapurandhri
kucakalaśatāḍitaṃ payaḥ
rāgam abhajata na kasya bhavet
sulabhāṅgakhelad abalasya vikriyā
//
nava-kuṅkuma-aruṇa-purandhri
kuca-kalaśa-tāḍitaṃ payaḥ
rāgam abhajata na kasya bhavet
sulabha-aṅga-khelad abalasya vikriyā
//
vikiran vihasya maṇiśṛṅga
dhṛtam udakam etya pṛṣṭhataḥ
sācimukulitadṛśā dadṛśe
dayito muhur valitakaṇṭham ekayā
//
vikiran vihasya maṇi-śṛṅga
dhṛtam udakam etya pṛṣṭhataḥ
sāci-mukulita-dṛśā dadṛśe
dayito muhur valita-kaṇṭham ekayā
//
VAR 15.12b: {pṛṣṭhataḥ\lem \em; pṛṣṭataḥ \ed}
pariṇāhavat kucaniṣiddha
karaṇavalanotkadorlatam
lolamukharamaṇikaṅkaṇayā
vidadhe jale murajavādyamanyayā
//
pariṇāhavat kuca-niṣiddha
karaṇa-valana-utka-dor-latam
lola-mukhara-maṇi-kaṅkaṇayā
vidadhe jale muraja-vādyamanyayā
//
hariṇīdṛśo hṛtapurandhri
kucakalaśakuṅkumāṅkitā
kṣipram adhijaghanam ūrmilatā
śithileva hemaraśanā vididyute
//
hariṇī-dṛśo hṛta-purandhri
kuca-kalaśa-kuṅkuma-aṅkitā
kṣipram adhijaghanam ūrmi-latā
śithila īva hema-raśanā vididyute
//
salilaṃ kirantam avalokya
ramaṇam aparāṅganāmukhe
citram aviraladhṛtāśrulave
nimimīla kā cid abalā vilocane
//
salilaṃ kirantam avalokya
ramaṇam apara-aṅganā-mukhe
citram avirala-dhṛta-aśru-lave
nimimīla kā cid abalā vilocane
//
drutam atruṭad vibudhasindhu
nibiḍalaharīkarāhatam
hāravalayam aravindadṛśāṃ
kuśalaṃ kuto 'sti guṇināṃ jaḍāntare
//
drutam atruṭad vibudha-sindhu
nibiḍa-laharī-kara-āhatam
hāra-valayam aravinda-dṛśāṃ
kuśalaṃ kuto 'sti guṇināṃ jaḍa-antare
//
śuśubhe kayāpi karayantra
nihitaśucivāridhārayā
muktasitakusumasāyakayā
makarāṅkacāpalatayeva bālayā
//
śuśubhe kaya āpi kara-yantra
nihita-śuci-vāri-dhārayā
mukta-sita-kusuma-sāyakayā
makara-aṅka-cāpa-lataya īva bālayā
//
pariveṣavibhramaniveśi
manasijatuṣāradīdhiteḥ
ko 'pi karakisalaye kamitā
vidadhe mṛṇālavalayaṃ mṛgīdṛśaḥ
//
pariveṣa-vibhrama-niveśi
manasi-ja-tuṣāra-dīdhiteḥ
ko 'pi kara-kisalaye kamitā
vidadhe mṛṇāla-valayaṃ mṛgī-dṛśaḥ
//
hṛdayeśamuktajaladhauta
malayajavilepanair hriyā
lakṣyanavanakhapadāv aparā
nalinīdalena pidadhe payodharau
//
hṛdaya-īśa-mukta-jala-dhauta
malaya-ja-vilepanair hriyā
lakṣya-nava-nakha-padāv aparā
nalinī-dalena pidadhe payodharau
//
abhito 'ṅganāmukhamṛgāṅkam
uḍunikarakāntim ādade
kelitaralataruṇīnibiḍa
stanatāḍite payasi budbudotakaraḥ
//
abhito 'ṅganā-mukha-mṛgāṅkam
uḍu-nikara-kāntim ādade
keli-tarala-taruṇī-nibiḍa
stana-tāḍite payasi budbuda-utakaraḥ
//
vidadhe vadhūr nijakarāgra
galitamaṇikaṅkaṇāṅkite
meghaśakala iva sendradhanur
valayodare nayanam abjinīdale
//
vidadhe vadhūr nija-kara-agra
galita-maṇi-kaṅkaṇa-aṅkite
megha-śakala iva sa-indradhanur
valaya-udare nayanam abjinī-dale
//
asitāñjanāṅkam abhijāta
kuvalayadṛśāṃ dṛśo 'ntarāt
nīramahṛta na hi śuddhimatāṃ
taṭavṛttir āśritakalaṅkamārjane
//
asita-añjana-aṅkam abhijāta
kuvalaya-dṛśāṃ dṛśo 'ntarāt
nīramahṛta na hi śuddhimatāṃ
taṭa-vṛttir āśrita-kalaṅka-mārjane
//
taralormilaṅghitanitamba
phalakalulitācchavāsaḥ
phenapaṭalam asitābjadṛśaḥ
kṣaṇam ekam aṃśukavilāsam ādade
//
tarala-ūrmi-laṅghita-nitamba
phalaka-lulita-accha-vāsaḥ
phena-paṭalam asita-abja-dṛśaḥ
kṣaṇam ekam aṃśuka-vilāsam ādade
//
sudṛśaḥ sphuṭaṃ navanakhāṅkam
urasi jaladhatakuṅkume
kāntanihitanayanaṃ pidadhe
pṛthuhāratārataralāṃśupallavaḥ
//
sudṛśaḥ sphuṭaṃ nava-nakha-aṅkam
urasi jala-dhata-kuṅkume
kānta-nihita-nayanaṃ pidadhe
pṛthu-hāra-tāra-tarala-aṃśu-pallavaḥ
//
lulitāñjanasya nayanasya
sahabhuvam ivekṣituṃ śriyam
lagnajalasaralitair alakair
luluṭhe lalāṭataṭasīmni subhruvaḥ
//
lulita-añjanasya nayanasya
saha-bhuvam ivā ikṣituṃ śriyam
lagna-jala-saralitair alakair
luluṭhe lalāṭa-taṭa-sīmni subhruvaḥ
//
dadhatīva kāpi rucim āpa
manasijavilāsavallakīm
aṃsavinihitamṛṇālalatā
talavarty alābuparivartulastanī
//
dadhati īva ka āpi rucim āpa
manasija-vilāsa-vallakīm
aṃsa-vinihita-mṛṇāla-latā
tala-varty alābu-parivartula-stanī
//
salilāhatitruṭitahāra
parigalitamauktikabhramāt
mugdhayuvatir aparā nidadhe
dṛśam abjinīdalapuṭodabinduṣu
//
salila-āhati-truṭita-hāra
parigalita-mauktika-bhramāt
mugdha-yuvatir aparā nidadhe
dṛśam abjinī-dala-puṭa-udabinduṣu
//
dhavalodarair bhayavaśena
taralavalitair vilocanaiḥ
nīlanalinadaladāmadṛśāṃ
śapharaiḥ samaṃ suciram apsu babhrame
//
dhavala-udarair bhaya-vaśena
tarala-valitair vilocanaiḥ
nīla-nalina-dala-dāma-dṛśāṃ
śapharaiḥ samaṃ suciram apsu babhrame
//
galitāṅgadā gurutaraṅga
dalitamaṇikarṇapūrakāḥ
srastakanakavalayāḥ sudṛśaḥ
ślathabandharatnaraśanāś cakāśire
//
galita-aṅgadā guru-taraṅga
dalita-maṇi-karṇa-pūrakāḥ
srasta-kanaka-valayāḥ sudṛśaḥ
ślatha-bandha-ratna-raśanāś cakāśire
//
atikampam ūrmikuṭilabhru
bahalanavakuṅkumāruṇam
straiṇakaratalanirastam abhūd
upajātakopam iva jāhnavījalam
//
atikampam ūrmi-kuṭila-bhru
bahala-nava-kuṅkuma-aruṇam
straiṇa-kara-tala-nirastam abhūd
upajāta-kopam iva jāhnavī-jalam
//
akarot padaṃ pṛthunitamba
vilulitajalārdraveṇiṣu
nīralavaśabalagaṇḍatalāsv
abalāsu kuṇḍalitakārmukaḥ smaraḥ
//
akarot padaṃ pṛthu-nitamba
vilulita-jala-ārdra-veṇiṣu
nīra-lava-śabala-gaṇḍa-talāsv
abalāsu kuṇḍalita-kārmukaḥ smaraḥ
//
cyutaratnabhūṣaṇamarīci
racitasuracāpamaṇḍalam
keśakusumaśabalam śuśubhe
sudṛśām anaṅgamadadīpanaṃ payaḥ
//
cyuta-ratna-bhūṣaṇa-marīci
racita-sura-cāpa-maṇḍalam
keśa-kusuma-śabalam śuśubhe
sudṛśām anaṅga-mada-dīpanaṃ payaḥ
//
atha tābhir ekatapanīya
sarasijasanāthapāṇibhiḥ
śrībhir iva samudatāri tataḥ
punaruktacāṭupaṭubhiḥ priyaiḥ saha
//
atha tābhir eka-tapanīya
sarasija-sa-nātha-pāṇibhiḥ
śrībhir iva samudatāri tataḥ
punarukta-cāṭu-paṭubhiḥ priyaiḥ saha
//
sajalāṃśukāntiviśadāṅga
janitanibiḍatrapākulāḥ
vyaktanavanakhapadābharaṇāḥ
priyalocanāny aramayan mṛgīdṛśaḥ
//
sa-jala-aṃśu-kānti-viśada-aṅga
janita-nibiḍa-trapā-ākulāḥ
vyakta-nava-nakha-pada-ābharaṇāḥ
priya-locanāny aramayan mṛgī-dṛśaḥ
//
atha tā gṛhītaśaradindu
dhavalasicayāḥ prasādhanām
cakrur adhivapur amartyasarit
pulinasthalīkanakavallidhāmasu
//
atha tā gṛhīta-śarad-indu
dhavala-sicayāḥ prasādhanām
cakrur adhivapur amartya-sarit
pulina-sthalī-kanaka-valli-dhāmasu
//
tilakāṅkitāḥ pracurapuṣpa
parimalamuco mṛgīdṛśaḥ
ūḍhanavalalitapatralatā
dadhur aṅgajopavanarājivibhramam
//
tilaka-aṅkitāḥ pracura-puṣpa
parimala-muco mṛgī-dṛśaḥ
ūḍha-nava-lalita-patra-latā
dadhur aṅgaja-upavana-rāji-vibhramam
//
na cirād alaṅkṛtiviśeṣa
vihitarucayo 'tipeśalāḥ
lakṣyanavanavarasāḥ śucayaḥ
kavipuṅgavoktaya ivāṅganā babhuḥ
//
na cirād alaṅkṛti-viśeṣa
vihita-rucayo 'tipeśalāḥ
lakṣya-nava-nava-rasāḥ śucayaḥ
kavi-puṅgava-uktaya iva aṅganā babhuḥ
//
vahati sma nirmalakapola
likhitamṛganābhipatrakam
kāpi nibhṛtamadhupāvalimat
kaladhautakokanadakāntam ānanam
//
vahati sma nirmala-kapola
likhita-mṛganābhi-patrakam
ka āpi nibhṛta-madhupa-āvalimat
kala-dhauta-koka-nada-kāntam ānanam
//
adhikarṇam udgatamayūkha
marakatamanoharodaram
bālam iva madanakalpataror
dalam ekayā kanakapatram ādade
//
adhikarṇam udgata-mayūkha
marakata-manohara-udaram
bālam iva madana-kalpataror
dalam ekayā kanaka-patram ādade
//
dhṛtayāvakāṅkam api kānta
vadanaparicumbanocite
rāgamadhurarucake nidadhe
dayite ca kā cana cakoralocanā
//
dhṛta-yāvakāṅkam api kānta
vadana-paricumbana-ucite
rāga-madhura-rucake nidadhe
dayite ca kā cana cakora-locanā
//
hariṇāṅkasundaram aneka
viśadaguṇagumphitākṛtim
hāram avahad aparā na paraṃ
hṛdi kāntam apy asamabāṇadīpanam
//
hariṇa-aṅka-sundaram aneka
viśada-guṇa-gumphita-ākṛtim
hāram avahad aparā na paraṃ
hṛdi kāntam apy asamabāṇa-dīpanam
//
itarā padāṅkam iva matta
madanakariṇo 'likodare
sāndramṛgamadanamaṣīracitaṃ
tilakaṃ kuraṅgatilakānanā dadhe
//
itarā padāṅkam iva matta
madana-kariṇo 'lika-udare
sāndra-mṛga-madana-maṣī-racitaṃ
tilakaṃ kuraṅga-tilaka-ānanā dadhe
//
hṛtasuptahemaśatapatra
rucimukulitāṅgulīdale
kā cid itarakarasaṅghaṭitaṃ
nidadhe vilāsamaṇikaṅkaṇaṃ kare
//
hṛta-supta-hema-śata-patra
ruci-mukulita-aṅgulī-dale
kā cid itara-kara-saṅghaṭitaṃ
nidadhe vilāsa-maṇi-kaṅkaṇaṃ kare
//
uditāsu kāñciguṇamadhya
marakatamarīcisūciṣu
vyaktim alabhata na romalatā
smaradīpakajjalaśikhā mṛgīdṛśām
//
uditāsu kāñci-guṇa-madhya
marakata-marīci-sūciṣu
vyaktim alabhata na romalatā
smara-dīpa-kajjala-śikhā mṛgī-dṛśām
//
sarasāgaseva ramaṇena
caraṇanalinānuṣaṅgiṇā
puṣpaśarataralitā dadhire
maṇinūpureṇa mṛgalocanā rucim
//
sarasāgasa īva ramaṇena
caraṇa-nalina ānuṣaṅgiṇā
puṣpa-śara-taralitā dadhire
maṇi-nūpureṇa mṛga-locanā rucim
//
dadhatībhir indukarajāla
śabalatimirormivibhramam
ūḍhadhavalakusumābhir alaṃ
kabarīlatābhir abalāś cakāśire
//
dadhatībhir indu-kara-jāla
śabala-timira-ūrmi-vibhramam
ūḍha-dhavala-kusumābhir alaṃ
kabarī-latābhir abalāś cakāśire
//
priyapāṇipaṅkajadhṛteṣu
sakalaśaśibimbabandhuṣu
vaktrakamalam aviloladṛśo
maṇidarpaṇeṣu dadṛśuḥ purandhrayaḥ
//
priya-pāṇi-paṅkaja-dhṛteṣu
sakala-śaśi-bimba-bandhuṣu
vaktra-kamalam avilola-dṛśo
maṇi-darpaṇeṣu dadṛśuḥ purandhrayaḥ
//
prakaṭaṃ dadhaj jhaṭiti rāgam
alaghum atha vāruṇīṃ prati
kāntinikara iva tigmarucer
vanitājano 'bhimukhatāṃ samādade
//
prakaṭaṃ dadhaj jhaṭiti rāgam
alaghum atha vāruṇīṃ prati
kānti-nikara iva tigma-rucer
vanitā-jano 'bhimukhatāṃ samādade
//
udiyāya mānatimiraugha
vighaṭanapaṭur mano'mbare
bālakuvalayadṛśāṃ viśade
śanakair manobhuvakuraṅgalāñchanaḥ
//
udiyāya māna-timira-augha
vighaṭana-paṭur mano-'mbare
bāla-kuvalaya-dṛśāṃ viśade
śanakair manobhuva-kuraṅga-lāñchanaḥ
//
aruṇāṅgulīdalaniruddha
navakanakakośakarṇikaiḥ
sāndramadhuparimalaī ruruce
karapaṅkajair atha cakoracakṣuṣām
//
aruṇa-aṅgulī-dala-niruddha
nava-kanaka-kośa-karṇikaiḥ
sāndra-madhu-parimalaī ruruce
kara-paṅkajair atha cakora-cakṣuṣām
//
maṇiśuktiṣu kṣaṇam upoḍha
kuvalayasugandhisīdhuṣu
nyasyad asamaśarayantram iva
bhramati sma bhṛṅgakulam utsukotsukam
//
maṇi-śuktiṣu kṣaṇam upoḍha
kuvalaya-sugandhi-sīdhuṣu
nyasyad asama-śara-yantram iva
bhramati sma bhṛṅga-kulam utsuka-utsukam
//
15.51c: śleṣa
ruruce 'limaṇḍalam udaṃśu
kamalacaṣakopari sthitam
ekam iva ratipater uditaṃ
tapanīyadaṇḍam asitoṣṇavāraṇam
//
ruruce 'li-maṇḍalam udaṃśu
kamala-caṣaka-upari sthitam
ekam iva ratipater uditaṃ
tapanīya-daṇḍam asita-uṣṇa-vāraṇam
//
VAR 15.52b: {kamala#\lem \em; kamaka# \ed}
vidhṛtā kare priyatamena
katipayaśilīmukhānvitā
cittam akṛta vivaśaṃ sudṛśāṃ
kusumeṣukārmukalateva vāruṇī
//
vidhṛtā kare priyatamena
katipaya-śilīmukha-anvitā
cittam akṛta vivaśaṃ sudṛśāṃ
kusuma-iṣu-kārmuka-lata īva vāruṇī
//
15.53d: śleṣa
atirāgiṇi praṇayiṇīva
madhuni paricumbitānane
vyaktim alabhata mado hṛdaye
pulakaḥ kapolaphalake ca subhruvām
//
atirāgiṇi praṇayiṇi iva
madhuni paricumbita-ānane
vyaktim alabhata mado hṛdaye
pulakaḥ kapola-phalake ca subhruvām
//
pratimāgatendukarajāla
dhavalitam iva śriyaṃ dadhe
pānanamitamukhamugdhavadhū
vigaladvilāsahasitachaṭaṃ madhu
//
pratimā-gata-indu-kara-jāla
dhavalitam iva śriyaṃ dadhe
pāna-namita-mukha-mugdha-vadhū
vigalad-vilāsa-hasita-chaṭaṃ madhu
//
madhu kāpi pāṭalakapola
taralakaladhautakuṇḍalā
lolanijamukhatuṣārakara
pratibimbagarbham abhikārpitaṃ papau
//
madhu ka āpi pāṭala-kapola
tarala-kaladhauta-kuṇḍalā
lola-nija-mukha-tuṣāra-kara
pratibimba-garbham abhika-arpitaṃ papau
//
atiraktam āyatatareṇa
vilasadasitotpalaśriyā
kāmam apibadaparendumukhī
caṣakeṇa sīdhu, nayanena vallabham
//
atiraktam āyata-tareṇa
vilasad-asita-utpala-śriyā
kāmam apibad-apara-indu-mukhī
caṣakeṇa sīdhu, nayanena vallabham
//
agamat trayasya samam eva
parimalarasajñatām aliḥ
kalpaviṭapimadhunaḥ pramadā
mukhamārutasya vikacotpalasya
//
agamat trayasya samam eva
parimala-rasa-jñatām aliḥ
kalpa-viṭapi-madhunaḥ pramadā
mukha-mārutasya vikaca-utpalasya
//
adharāgracumbanam avāpya
kamaladaladīrghacakṣuṣām
śvāsataralam ajaniṣṭa mudā
muhurāttalāsyam iva kāpiśāyanam
//
adhara-agra-cumbanam avāpya
kamala-dala-dīrgha-cakṣuṣām
śvāsa-taralam ajaniṣṭa mudā
muhura-ātta-lāsyam iva kāpiśāyanam
//
madam āsavena rameṇa
nakhapadam ivārpitaṃ hṛdi
nātiviśadapadabandhamatho
navasāhasāṅkacaritaṃ jaguḥ striyaḥ
//
madam āsavena rameṇa
nakha-padam iva arpitaṃ hṛdi
na ativiśada-pada-bandhamatho
navasāhasāṅkacaritaṃ jaguḥ striyaḥ
//
madirārpitādharadalena
yuvatir amṛtachaṭopamā
premarasamṛduṣu dīrghadṛśāṃ
hṛdayeṣu pallavayati sma manmatham
//
madirā-arpita-adhara-dalena
yuvatir amṛta-chaṭā-upamā
prema-rasa-mṛduṣu dīrgha-dṛśāṃ
hṛdayeṣu pallavayati sma manmatham
//
dayitāhite yuvajanena
vilasadatipāṭaladyutau
kāmasuhṛdi vihitaḥ praṇayaḥ
prathamaṃ madhuny adharapallave tataḥ
//
dayitā-hite yuva-janena
vilasad-atipāṭala-dyutau
kāma-suhṛdi vihitaḥ praṇayaḥ
prathamaṃ madhuny adhara-pallave tataḥ
//
avadhūtamānamadhupāna
rasarabhasataḥ prasannatām
prāpur atipṛthudṛśāṃ sahasā
hṛdayāni cācchamaṇibhājanāni ca
//
avadhūta-māna-madhupāna
rasa-rabhasataḥ prasannatām
prāpur atipṛthudṛśāṃ sahasā
hṛdayāni ca accha-maṇi-bhājanāni ca
//
dayitām anaṅgamadasūtim
asitanalināvataṃsakām
sāndraruciyuvajano madirāṃ
paricumbati sma na paraṃ vadhūm api
//
dayitām anaṅga-mada-sūtim
asita-nalina-avataṃsakām
sāndra-ruci-yuva-jano madirāṃ
paricumbati sma na paraṃ vadhūm api
//
anayan sahaiva śithilatvam
ubhayam ubhayena yoṣitām
vrīḍam aruṇarucinā madhunā
maṇikāñcidāma ca kareṇa kāminaḥ
//
anayan saha eva śithilatvam
ubhayam ubhayena yoṣitām
vrīḍam aruṇa-rucinā madhunā
maṇi-kāñci-dāma ca kareṇa kāminaḥ
//
sudṛśāṃ madād atha parisrud
aruṇitasitodarāḥ karāt
petur amarasaritaḥ puline
maṇiśuktayaḥ priyatame ca dṛṣṭayaḥ
//
sudṛśāṃ madād atha parisrud
aruṇita-sita-udarāḥ karāt
petur amara-saritaḥ puline
maṇi-śuktayaḥ priyatame ca dṛṣṭayaḥ
//
navapallavāruṇam uvāha
dhṛtataruṇavāruṇīmadaḥ
rāgam atha śucini gaṇḍatale
nayanodare ca madirekṣanājanaḥ
//
nava-pallava-aruṇam uvāha
dhṛta-taruṇa-vāruṇīmadaḥ
rāgam atha śucini gaṇḍa-tale
nayana-udare ca madirā-īkṣanā-janaḥ
//
aparisphuṭoktilalitāsu
madamukuladīrghadṛṣṭiṣu
tāsu śabalakusumāṃsalasat
kabarīlatāsu padam ādadhe smaraḥ
//
aparisphuṭa-ukti-lalitāsu
mada-mukula-dīrgha-dṛṣṭiṣu
tāsu śabala-kusuma-aṃsa-lasat
kabarī-latāsu padam ādadhe smaraḥ
//
āpānabhūr avasitāsavarāgadīrgha
sendīvarasphaṭikaśuktiśatā cakāse
kautūhalān madavilolavadhūvilāsa
vyālokanonmiṣitavaktraparampareva
//
āpāna-bhūr avasita-āsava-rāga-dīrgha
sa-indīvara-sphaṭika-śukti-śatā cakāse
kautūhalān mada-vilola-vadhū-vilāsa
vyālokana-unmiṣita-vaktra-parampara īva
//
aviralamaṇidīpoddyotadūrāpasarpat
timiram amarasindhoḥ kūlakacchaṃ praviśya
atha samamasunāthais tāḥ salīlaṃ niṣeduḥ
sarasakanakajambūpallavaprastareṣu
//
avirala-maṇi-dīpa-uddyota-dūra-apasarpat
timiram amara-sindhoḥ kūla-kacchaṃ praviśya
atha samamasunāthais tāḥ salīlaṃ niṣeduḥ
sarasa-kanaka-jambū-pallava-prastareṣu
//
sāndronmīlatsaurabhāṇy udvahantyo
vidyullekhapiṅgalāny aṅkāni
lakṣmīṃ hemāmbhojamālā ivāpuḥ
sāraṅgākṣyaḥ preyasāṃ kaṇṭhalagnāḥ
//
sāndra-unmīlat-saurabhāṇy udvahantyo
vidyul-lekha-piṅgalāny aṅkāni
lakṣmīṃ hema-ambhoja-mālā ivā apuḥ
sāraṅga-akṣyaḥ preyasāṃ kaṇṭha-lagnāḥ
//
tato visūtracyutahārayaṣṭiḥ
śīrṇāṅgado bhaṅgurakarṇapūraḥ
madena sadyo madirekṣaṇānāṃ
ratotsavaḥ pallavito babhūva
//
tato visūtra-cyuta-hāra-yaṣṭiḥ
śīrṇa-aṅgado bhaṅgura-karṇa-pūraḥ
madena sadyo madirā-īkṣaṇānāṃ
rata-utsavaḥ pallavito babhūva
//
nānāṅgarāgaśabale ślathabandhalola
dhammillamālyakusumaprakarāvakīrṇe
puṣpeṣutalpe iva vakṣasi vallabhānāṃ
nidrām avāpur atha tāḥ surataśrameṇa
//
nānā-aṅga-rāga-śabale ślatha-bandha-lola
dhammilla-mālya-kusuma-prakara-avakīrṇe
puṣpa-iṣu-talpe iva vakṣasi vallabhānāṃ
nidrām avāpur atha tāḥ surata-śrameṇa
//
kandarpasya trilokīhaṭhavijayamahāsāhasotsāhahetur
dhunvaṃs tatpakṣmadhūlivyatikarakapiśaḥ kāñcanāmbhoruhāṇi
tanvānas tīrarūḍhatridaśatarulatālāsyam ālasyabhājāṃ
tāsāṃ saṃbhogakeliklamabharam aharajjāhnavīvīcivātaḥ
//
kandarpasya trilokī-haṭha-vijaya-mahā-sāhasa-utsāha-hetur
dhunvaṃs tat-pakṣma-dhūli-vyatikara-kapiśaḥ kāñcana-ambhoruhāṇi
tanvānas tīra-rūḍha-tridaśa-taru-latā-lāsyam ālasya-bhājāṃ
tāsāṃ saṃbhoga-keli-klama-bharam aharaj-jāhnavī-vīci-vātaḥ
//
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye pātāla-gaṅgā2vagāhano nāma pañcadaśaḥ sargaḥ
ṣoḍaśaḥ sargaḥ
atrāntare nabhaḥsindhu
pulinaṃ prāpa pāṭalā
dadhaty anaṅgalekhena
lāñchitaṃ pāṇipallavam
//
atra antare nabhaḥ-sindhu
pulinaṃ prāpa pāṭalā
dadhaty anaṅga-lekhena
lāñchitaṃ pāṇi-pallavam
//
maṇipragrīvakodgīrṇa
śunāsīraśarāsanam
apaśyad gaganollekhi
tatra sphaṭikaveśma sā
//
maṇi-pragrīvaka-udgīrṇa
śunāsīra-śarāsanam
apaśyad gagana-ullekhi
tatra sphaṭika-veśma sā
//
tadindranīladvāre sā
hemavetrākule babhau
śliṣyantī sataḍillekhe
lekhevendoḥ payomuci
//
tad-indranīla-dvāre sā
hema-vetra-ākule babhau
śliṣyantī sa-taḍil-lekhe
lekha īva indoḥ payomuci
//
ratnavātāyanasthasya
tiṣṭhan pārśve mahīpateḥ
dvāḥsthaṃ kim api pṛcchantīṃ
tām aikṣata ramāṅgadaḥ
//
ratna-vātāyana-sthasya
tiṣṭhan pārśve mahīpateḥ
dvāḥ-sthaṃ kim api pṛcchantīṃ
tām aikṣata ramāṅgadaḥ
//
antaḥ praveśayām āsa
saś ca tām āttasaṃbhramaḥ
yayau sā ca viśāṃpatyur
locanāmṛtavartitām
//
antaḥ praveśayām āsa
saś ca tām ātta-saṃbhramaḥ
yayau sā ca viśāṃpatyur
locana-amṛta-vartitām
//
sitāśmaharmyam uttuṅgaṃ
jhaṭity adhiruroha sā
ānandakandalīcittam
atyacchaṃ pārthivasya ca
//
sita-aśma-harmyam uttuṅgaṃ
jhaṭity adhiruroha sā
ānanda-kandalī-cittam
atyacchaṃ pārthivasya ca
//
kṣiticumbitahāraṃ sā
praṇanāma mahībhuje
ramāṅgadaṃ karagrāha
sauhārdye pātratāṃ nayat
//
kṣiti-cumbita-hāraṃ sā
praṇanāma mahībhuje
ramāṅgadaṃ kara-grāha
sauhārdye pātratāṃ nayat
//
nṛpeṇa svayam uktāpi
ita ehy ehi pāṭale
tallīlāmaṇiparyaṅka
savidhe niṣasāda sā
//
nṛpeṇa svayam ukta āpi
ita ehy ehi pāṭale
tal-līlā-maṇi-paryaṅka
savidhe niṣasāda sā
//
pāṭalāvākyam
pāṭalā-vākyam
kṛtasambhāṣaṇā sātha
tenāvanimanobhuvā
ity avocata dantāṃśu
śabalādharapallavā
//
kṛta-sambhāṣaṇā sa ātha
tena avani-manobhuvā
ity avocata danta-aṃśu
śabala-adhara-pallavā
//
mudritasmarasaundarya
vāntā netrāmṛtachaṭā
iyaṃ mūrtir mahārāja
kaccit kuśalinī tava ?
//
mudrita-smara-saundarya
vāntā netra-amṛta-chaṭā
iyaṃ mūrtir mahārāja
kaccit kuśalinī tava ?
//
katham etāṃ praviṣṭās tvaṃ
bhūmim atyantadurgamām
na kasya vismayāyeyaṃ
śaktir atyadbhutā tava
//
katham etāṃ praviṣṭās tvaṃ
bhūmim atyanta-durgamām
na kasya vismayāya iyaṃ
śaktir atyadbhutā tava
//
deva vidyādharaḥ ko 'pi
śāpān nirmocitas tvayā
ity amandaḥ pravādo 'tra
tat ko 'py asi namo 'stu te
//
deva vidyādharaḥ ko 'pi
śāpān nirmocitas tvayā
ity amandaḥ pravādo 'tra
tat ko 'py asi namo 'stu te
//
aho guṇena rājendra
yena kenāpi gṛhyase
yad evaṃ kliśyase tasyāḥ
phaṇīndraduhituḥ kṛte
//
aho guṇena rāja-indra
yena kena api gṛhyase
yad evaṃ kliśyase tasyāḥ
phaṇi-indra-duhituḥ kṛte
//
nāyakavākyam
nāyakavākyam
atha vidrumatāmrauṣṭha
luṭhaddaśanadīdhitiḥ
smitvā vasumatīnāthas
tām iti pratyabhāṣata
//
atha vidruma-tāmra-oṣṭha
luṭhad-daśana-dīdhitiḥ
smitvā vasumatī-nāthas
tām iti pratyabhāṣata
//
kadācit pāṭale kaccid
bhujaṅgapatikanyakā
smaraty asmān sakhīsvaira
saṅkathāsv antarāntarā
//
kadācit pāṭale kaccid
bhujaṅga-pati-kanyakā
smaraty asmān sakhī-svaira
saṅkathāsv antara-antarā
//
kim anaṅgavatī vakti
brūte mālyavatī ca kim
apy asty ahipure 'smākaṃ
kiṃvadantī kiyaty api
//
kim anaṅgavatī vakti
brūte mālyavatī ca kim
apy asty ahi-pure 'smākaṃ
kiṃ-vadantī kiyaty api
//
phaṇirājasutākarṇaṃ
kaccit prāpayya madvacaḥ
vihito ratnacūḍena
śukarūpaviparyayaḥ
//
phaṇi-rāja-sutā-karṇaṃ
kac-cit prāpayya mad-vacaḥ
vihito ratnacūḍena
śuka-rūpa-viparyayaḥ
//
kim āgatāsi kiṃ caivaṃ
parimlāneva lakṣyase
nivedaya drutaṃ yan me
kim apy āśaṅkate manaḥ
//
kim āgata āsi kiṃ ca evaṃ
parimlāna īva lakṣyase
nivedaya drutaṃ yan me
kim apy āśaṅkate manaḥ
//
lekhārpaṇam
lekha-arpaṇam
iti pṛṣṭavate tasmai
sāndrapremārdracetase
kandarpadīpanaṃ lekham
arpayām āsa pāṭalā
//
iti pṛṣṭavate tasmai
sāndra-prema-ardra-cetase
kandarpa-dīpanaṃ lekham
arpayām āsa pāṭalā
//
tam āttaṃ vācayety uktvā
paramārakulodvahaḥ
ramāṅgadasya cikṣepa
sambhramottānite kare
//
tam āttaṃ vācaya ity uktvā
paramāra-kula-udvahaḥ
ramāṅgadasya cikṣepa
sambhrama-uttānite kare
//
taṃ hemakadalīpatra
kastūrilikhitākṣaram
so 'vadhāryātha tasyāgre
vyaktavāg ity avāacayat
//
taṃ hema-kadalī-patra
kastūri-likhita-akṣaram
so 'vadhārya atha tasya agre
vyakta-vāg ity avāacayat
//
śaśiprabhālekhaḥ
śaśiprabhā-lekhaḥ
svasti sthitasya svaḥsindhu
tīre phaṇipurasthayā
idaṃ madhyamalokendor
mālyavatyā nivedyate
//
svasti sthitasya svaḥ-sindhu
tīre phaṇi-pura-sthayā
idaṃ madhyama-loka-indor
mālyavatyā nivedyate
//
yadaivāsmatsakhī vindhye
tvayā rājan vyayujyata
tadaiveyaṃ kuraṅgīva
viddhā hṛdi manobhuvā
//
yada aiva asmat-sakhī vindhye
tvayā rājan vyayujyata
tada aiva iyaṃ kuraṅgi īva
viddhā hṛdi manobhuvā
//
dṛṣṭiḥ sarvatra rājendoḥ
sudhāniṣyandinī tava
jātā śaśiprabhāyāṃ tu
saiva hālāhalachaṭā
//
dṛṣṭiḥ sarvatra rāja-indoḥ
sudhā-niṣyandinī tava
jātā śaśiprabhāyāṃ tu
sa aiva hālāhala-chaṭā
//
na vinodayituṃ śakyam
eṣā kenāpi vastunā
vineśa tava karpūra
śītayā saṅgamāśayā
//
na vinodayituṃ śakyam
eṣā kena api vastunā
vinā īśa tava karpūra
śītayā saṅgama-āśayā
//
tvaddarśanopakāriṇyāḥ
karoty ekāvalīm iva
iyaṃ pakṣmāgravartyaśru
pṛṣatachadmanā dṛśaḥ
//
tvad-darśana-upakāriṇyāḥ
karoty eka-āvalīm iva
iyaṃ pakṣma-agravarty-aśru
pṛṣata-chadmanā dṛśaḥ
//
vakti vyaktāśrulekhena
nihitena karodare
iyam āpāṇḍugaṇḍena
smaratāpamukhendunā
//
vakti vyakta-aśru-lekhena
nihitena kara-udare
iyam ā-pāṇḍu-gaṇḍena
smara-tāpa-mukha-indunā
//
śirīṣād api mṛdvaṅgī
kveyam āyātalocanā
eṣa kva ca kukūlāgni
karkaśo madanajvaraḥ
//
śirīṣād api mṛdv-aṅgī
kva iyam āyāta-locanā
eṣa kva ca kukūla-agni
karkaśo madana-jvaraḥ
//
neyaṃ pravālaśayyāyāṃ
nāpi prāleyaveśmani
na cendumaṇiparyaṅke
sakhī nirvṛtim eti naḥ
//
na iyaṃ pravāla-śayyāyāṃ
na api prāleya-veśmani
na ca indu-maṇi-paryaṅke
sakhī nirvṛtim eti naḥ
//
nisargaraktam etasyāḥ
sakhījanam ivādharam
nayanti kim api mlānim
uṣṇā niḥśvasitormayaḥ
//
nisarga-raktam etasyāḥ
sakhī-janam iva adharam
nayanti kim api mlānim
uṣṇā niḥśvasita-ūrmayaḥ
//
aratitvam avāpyāmbhaḥ
kaṇikeva vighūrṇate
eṣā kamalinīpatra
śayyāyām āyatekṣaṇā
//
aratitvam avāpya ambhaḥ
kaṇika īva vighūrṇate
eṣā kamalinī-patra
śayyāyām āyata-īkṣaṇā
//
asyāḥ smarāgnisantaptaṃ
vapuḥ śaśikalāmṛdu
nīrandhragharmasalila
chaleneva vilīyate
//
asyāḥ smara-agni-santaptaṃ
vapuḥ śaśi-kalā-mṛdu
nīrandhra-gharma-salila
chalena iva vilīyate
//
kṛśatām aṅgake gāḍham
asyāḥ kusumakomale
āropayati puṣpeṣu
maurvīm iva śarāsane
//
kṛśatām aṅgake gāḍham
asyāḥ kusuma-komale
āropayati puṣpeṣu
maurvīm iva śarāsane
//
dhṛtayā hṛdi bāleyaṃ
vitīrṇaharicandane
nirvāṇam eti bhavataḥ
kathayā na jalārdrayā
//
dhṛtayā hṛdi bāla īyaṃ
vitīrṇa-hari-candane
nirvāṇam eti bhavataḥ
kathayā na jala-ardrayā
//
ākarṇakṛṣṭakodaṇḍas
tvāṃ vinā niśitaiḥ śaraiḥ
bhinatty aṅgam anaṅgo 'syāḥ
kṣitiś cetasi kāpi me
//
ākarṇa-kṛṣṭa-kodaṇḍas
tvāṃ vinā niśitaiḥ śaraiḥ
bhinatty aṅgam anaṅgo 'syāḥ
kṣitiś cetasi ka āpi me
//
iyam atyacchahṛdaye
dadhaty atisuvṛttatām
bālā māṇikyamukure
vimukhī saṃmukhī tvayi
//
iyam atyaccha-hṛdaye
dadhaty atisuvṛttatām
bālā māṇikya-mukure
vimukhī saṃmukhī tvayi
//
eṣā śikheva dīpasya
mugdhā dagdhadaśāśrayā
smarānilaparāmarśād
itaś cetaś ca vepate
//
eṣā śikha īva dīpasya
mugdhā dagdha-daśa-āśrayā
smara-anila-parāmarśād
itaś ca itaś ca vepate
//
iyam indudyutiharaṃ
yuktam atyāyatair guṇaiḥ
mṛṇālavalayaṃ haste
vahati tvāṃ ca cetasi
//
iyam indu-dyuti-haraṃ
yuktam atyāyatair guṇaiḥ
mṛṇāla-valayaṃ haste
vahati tvāṃ ca cetasi
//
anaṅgatāpavaty asyā
nikāmasarasaṃ hṛdi
saṅkucaty abjinīpatraṃ
na tu tvatpremapallavaḥ
//
anaṅga-tāpavaty asyā
nikāma-sarasaṃ hṛdi
saṅkucaty abjinī-patraṃ
na tu tvat-prema-pallavaḥ
//
kriyate valayenāsyā
maṇibandhe gatāgatam
kārśyāgrabhūmim āptāyās
tvayy antaḥkaraṇena ca
//
kriyate valayena asyā
maṇibandhe gatāgatam
kārśya-agra-bhūmim āptāyās
tvayy antaḥkaraṇena ca
//
jāyate peśalam api
prāyo vastv anyathāpadi
prāpto mṛṇālahāro 'pi
yad asyā dāhahetutām
//
jāyate peśalam api
prāyo vastv anyathā āpadi
prāpto mṛṇāla-hāro 'pi
yad asyā dāha-hetutām
//
nihitāḥ sāsramālībhir
lavalīpākapāṇḍunī
asyāḥ stanataṭe bhāraḥ
paraṃ vānīrapallavāḥ
//
nihitāḥ sāsramālībhir
lavalīpāka-pāṇḍunī
asyāḥ stana-taṭe bhāraḥ
paraṃ vānīra-pallavāḥ
//
na candanena nośīra
vāriṇā na jalārdrayā
nāsyāḥ puṭakinīpatraiḥ
śamam eti smarajvaraḥ
//
na candanena na uśīra
vāriṇā na jala-ardrayā
na asyāḥ puṭakinī-patraiḥ
śamam eti smara-jvaraḥ
//
kiṃ cāparam tvam etasyā
hṛdayasyādhidevatā
yatas tvanmayam evaiṣā
viśvaṃ viśveśa paśyati
//
kiṃ ca aparam tvam etasyā
hṛdayasya adhidevatā
yatas tvan-mayam eva eṣā
viśvaṃ viśveśa paśyati
//
ratnacūḍopanītena
sandeśena tavādhunā
iyam ucchvasitā kim cit
sudhāgaṇḍūṣabandhunā
//
ratnacūḍā-upanītena
sandeśena tava adhunā
iyam ucchvasitā kim cit
sudhā-gaṇḍūṣa-bandhunā
//
tāvad āgaccha vegena
gṛhītvā hemapaṅkajam
anaṅgavidhunā yāvad
iyaṃ śvasiti naḥ sakhī
//
tāvad āgaccha vegena
gṛhītvā hema-paṅkajam
anaṅga-vidhunā yāvad
iyaṃ śvasiti naḥ sakhī
//
nāyakasya pratisandeśaḥ
nāyakasya pratisandeśaḥ
evam ākarṇya lalitaṃ
lekhārtham atha pārthivaḥ
udbhinnasāndrapulakaḥ
pāṭalām ity avocata
//
evam ākarṇya lalitaṃ
lekha-artham atha pārthivaḥ
udbhinna-sāndra-pulakaḥ
pāṭalām ity avocata
//
yathā sakhī vaḥ kim api
prapannā vidhurāṃ daśām
tathā tvam api mām evaṃ
pāṭale kiṃ na paśyasi ?
//
yathā sakhī vaḥ kim api
prapannā vidhurāṃ daśām
tathā tvam api mām evaṃ
pāṭale kiṃ na paśyasi ?
//
tad gaccha tāṃ śaśimukhīm
āśvāsayitum arhasi
vayam ete ca hemābjam
ānetuṃ prayatāmahe
//
tad gaccha tāṃ śaśi-mukhīm
āśvāsayitum arhasi
vayam ete ca hema-abjam
ānetuṃ prayatāmahe
//
tathā kāryaṃ na vandhyaḥ syād
yathā mama manorathaḥ
vaktavyā mālyavatyaivaṃ
madgirā valguvādini
//
tathā kāryaṃ na vandhyaḥ syād
yathā mama manorathaḥ
vaktavyā mālyavatya aivaṃ
mad-girā valgu-vādini
//
pāṭalāprayāṇam
pāṭalā-prayāṇam
āvṛttidattasandeśā
sā tataḥ pṛthivībhujā
phaṇirājendranagarīṃ
tvaritam pāṭalā yayau
//
āvṛtti-datta-sandeśā
sā tataḥ pṛthivībhujā
phaṇirājendra-nagarīṃ
tvaritam pāṭalā yayau
//
prasthānaśaṃsī sahasā
tasyātha pṛthivīpateḥ
pralayāmbudharadhvāna
dhīraṃ dadhvāna dundubhiḥ
//
prasthāna-śaṃsī sahasā
tasya ātha pṛthivīpateḥ
pralaya-ambudhara-dhvāna
dhīraṃ dadhvāna dundubhiḥ
//
vidyādharastrīpuruṣavarṇanam
vidyādhara-strī-puruṣa-varṇanam
nadann utkampimanasāṃ
sa vidyādharayoṣitām
ninye priyapariṣvaṅga
ślathatām atha dorlatāḥ
//
nadann utkampi-manasāṃ
sa vidyādhara-yoṣitām
ninye priya-pariṣvaṅga
ślathatām atha dor-latāḥ
//
kathaṃ cit prāṇanāthasya
mukhādharapallavam
bālā vyaghaṭayat kā cit
kācid urasaś ca payodharau
//
kathaṃ cit prāṇa-nāthasya
mukha-adhara-pallavam
bālā vyaghaṭayat kā cit
kācid urasaś ca payodharau
//
śanair babandha jaghane
nakhāṅkavati mekhalām
kāpi smitamukhī kānte
tiryagarpitalocanā
//
śanair babandha jaghane
nakha-aṅkavati mekhalām
ka āpi smita-mukhī kānte
tiryag-arpita-locanā
//
dṛṣṭiṃ dāsyanti me sakhyaḥ
khaṇḍite dantavāsasi
kim atra kṛtyam ity anyā
kim api vyākulābhavat
//
dṛṣṭiṃ dāsyanti me sakhyaḥ
khaṇḍite danta-vāsasi
kim atra kṛtyam ity anyā
kim api vyākula ābhavat
//
kā cit paryaṅkam ālokya
sālaktakapadāṅkitam
anyonyārpitanetrābhir
vayasyābhir ahasyata
//
kā cit paryaṅkam ālokya
sālaktaka-pada-aṅkitam
anyonya-arpita-netrābhir
vayasyābhir ahasyata
//
ekā māṇikyakaṭakaṃ
karāgracyutam ādade
hṛdayaṃ puṣpacāpena
madhye viddham ivātmanaḥ
//
ekā māṇikya-kaṭakaṃ
kara-agra-cyutam ādade
hṛdayaṃ puṣpacāpena
madhye viddham ivā atmanaḥ
//
cumbanakliṣṭabimbauṣṭhaṃ
jāgarāruṇalocanam
mukhāmbhojaṃ dṛśānyonaṃ
vilāsibhir apīyata
//
cumbana-kliṣṭa-bimba-oṣṭhaṃ
jāgara-aruṇa-locanam
mukha-ambhojaṃ dṛśa ānyonaṃ
vilāsibhir apīyata
//
ratnavatīṃ prati gamanam
ratnavatīṃ prati gamanam
so 'tha pravavṛte gantuṃ
vidyādharabalānvitaḥ
rathena rathinām agryaḥ
purīṃ ratnavatīm prati
//
so 'tha pravavṛte gantuṃ
vidyādhara-bala-anvitaḥ
rathena rathinām agryaḥ
purīṃ ratnavatīm prati
//
ratnacūḍasamāgamaḥ
ratnacūḍa-samāgamaḥ
tataḥ phaṇikumārena
ratnacūḍena sa adhvani
samagaṃsta jagatpūjyaḥ
pūṣā darśa ivendunā
//
tataḥ phaṇi-kumārena
ratnacūḍena sa adhvani
samagaṃsta jagat-pūjyaḥ
pūṣā darśa iva indunā
//
16.16d: ādarśe?
sas tasyopayānīcakre
dikcakraskhalitadhvanim
acchinnadānaniṣyandam
ātmānam iva vāraṇam
//
sas tasya upayānīcakre
dik-cakra-skhalita-dhvanim
acchinna-dāna-niṣyandam
ātmānam iva vāraṇam
//
nṛpasya dīpikākṛtyaṃ
cakrire timiracchidaḥ
puraḥ prasarpattatsainya
phaṇāratnāṃśusūcayaḥ
//
nṛpasya dīpikā-kṛtyaṃ
cakrire timira-cchidaḥ
puraḥ prasarpat-tat-sainya
phaṇā-ratna-aṃśu-sūcayaḥ
//
kiyatāpy atha kālena
santataiḥ saḥ prayāṇakaiḥ
prapede kusumāśleṣa
sugandhipavanaṃ vanam
//
kiyata āpy atha kālena
santataiḥ saḥ prayāṇakaiḥ
prapede kusuma-āśleṣa
sugandhi-pavanaṃ vanam
//
dūtaprasthāpanam
dūta-prasthāpanam
asurādhipatiṃ sāmnā
yācituṃ hemapaṅkajam
sthitvā sas tatra purato
visasarja ramāṅgadam
//
asura-adhipatiṃ sāmnā
yācituṃ hema-paṅkajam
sthitvā sas tatra purato
visasarja ramāṅgadam
//
saś ca trijagataḥ sāram
ādāyaiva vinirmitām
uttuṅgaratnaprāsādāṃ
prāpa ratnavatīṃ purīm
//
saś ca tri-jagataḥ sāram
ādāya eva vinirmitām
uttuṅga-ratna-prāsādāṃ
prāpa ratnavatīṃ purīm
//
rāmārthabaddhakakṣeṇa
preṣitaḥ prabhuṇāviśat
parikhārṇavam ullaṅghya
sas tāṃ laṅkām ivāṅgadaḥ
//
rāmā-artha-baddha-kakṣeṇa
preṣitaḥ prabhuṇa āviśat
parikhā-arṇavam ullaṅghya
sas tāṃ laṅkām iva aṅgadaḥ
//
ko 'yaṃ ko 'py ayam anyonyam
evaṃ pallavitoktibhiḥ
kautukastimitākṣaiḥ saḥ
pauraiś ciram adṛśyata
//
ko 'yaṃ ko 'py ayam anyonyam
evaṃ pallavita-uktibhiḥ
kautuka-stimita-akṣaiḥ saḥ
pauraiś ciram adṛśyata
//
sa candranīlaharmyeṣu
dadarśāsurakanyakāḥ
lolās tamālaśyāmeṣu
megheṣv iva śatahradāḥ
//
sa candra-nīla-harmyeṣu
dadarśa asura-kanyakāḥ
lolās tamāla-śyāmeṣu
megheṣv iva śatahradāḥ
//
nipīyamānaḥ paurastrī
netrasphaṭikaśuktibhiḥ
vairidvipaghaṭāsiṃhaḥ
siṃhadvāram avāpa sa
//
nipīyamānaḥ paura-strī
netra-sphaṭika-śuktibhiḥ
vairi-dvipa-ghaṭā-siṃhaḥ
siṃha-dvāram avāpa sa
//
asurendrasya doḥkaṇḍu
duḥsthānaikabhaṭākulam
vīraḥ sa aviśad āsthānam
atha dvāḥsthaniveditaḥ
//
asurendrasya doḥ-kaṇḍu
duḥsthāna-eka-bhaṭa-ākulam
vīraḥ sa aviśad āsthānam
atha dvāḥstha-niveditaḥ
//
asurendravarṇanam
asurendra-varṇanam-
āsīnam añjanaśyāmam
uccaiḥ sphaṭikaviṣṭare
himācalendraśikhare
navīnam iva nīradam
//
āsīnam añjana-śyāmam
uccaiḥ sphaṭika-viṣṭare
himācala-indra-śikhare
navīnam iva nīradam
//
keyūrapadmarāgāṃśu
mañjarījaṭilaūbhau
bhujau bibhrāṇam ujjvāla
pratāpajvalanāv iva
//
keyūra-padmarāga-aṃśu
mañjarī-jaṭilau ubhau
bhujau bibhrāṇam ujjvāla
pratāpa-jvalanāv iva
//
urasā ruddhagīrvāṇa
dvipendraradakoṭinā
hāravallīṃ dadhal lolāṃ
dolām iva jayaśriyaḥ
//
urasā ruddha-gīrvāṇa
dvipa-indra-rada-koṭinā
hāra-vallīṃ dadhal lolāṃ
dolām iva jaya-śriyaḥ
//
dadhānaṃ dīptiparyasta
timirau maṇikuṇḍalau
bandīkṛtau sahaivobhau
sūryācandramasāv iva
//
dadhānaṃ dīpti-paryasta
timirau maṇi-kuṇḍalau
bandīkṛtau saha eva ubhau
sūryācandramasāv iva
//
vīravratasyālaṅkāram
ahaṅkārasya jīvitam
jagatām aṅkuśaṃ tatra
sa vajrāṅkuśam aikṣata
//
vīra-vratasya alaṅkāram
ahaṅkārasya jīvitam
jagatām aṅkuśaṃ tatra
sa vajrāṅkuśam aikṣata
//
tannideśitam adhyāsta
sa hiraṇyamayam āsanam
nānāratnāṃśuśabalaṃ
śṛṅgaṃ meror ivāryamā
//
tan-nideśitam adhyāsta
sa hiraṇyamayam āsanam
nānā-ratna-aṃśu-śabalaṃ
śṛṅgaṃ meror ivā aryamā
//
dūtaṃ prati praśnaḥ
dūtaṃ prati praśnaḥ
kurvan mukhāni smerāṇi
daśanajyotsnayā diśām
vidhāya satkriyām evam
asurendras tam abravīt
//
kurvan mukhāni smerāṇi
daśana-jyotsnayā diśām
vidhāya satkriyām evam
asurendras tam abravīt
//
aho kim api kalyāṇam
āsannaphalam adya naḥ
anyathā hi gṛhaṃ santaḥ
kim āyānti bhavadvidhāḥ
//
aho kim api kalyāṇam
āsanna-phalam adya naḥ
anyathā hi gṛhaṃ santaḥ
kim āyānti bhavadvidhāḥ
//
yad āśrame vaṅkumuner
yuvayor vṛttam adbhutam
tat karṇātithitāṃ nītam
etya praṇidhibhir mama
//
yad āśrame vaṅku-muner
yuvayor vṛttam adbhutam
tat karṇa-atithitāṃ nītam
etya praṇidhibhir mama
//
etayā sāṃprataṃ brūhi
yuto vidyādharair ayam
kim ākaṅkṣati vaḥ svāmī
phalaṃ pāṭālayātrayā
//
etayā sāṃprataṃ brūhi
yuto vidyādharair ayam
kim ākaṅkṣati vaḥ svāmī
phalaṃ pāṭāla-yātrayā
//
niyujyante nṛpeṇārthe
nālpīyasi bhavaddṛśāḥ
śeṣo dhṛter bhuvo 'nyatra
vyāpārayati kiṃ phaṇān
//
niyujyante nṛpeṇa arthe
na alpīyasi bhavad-dṛśāḥ
śeṣo dhṛter bhuvo 'nyatra
vyāpārayati kiṃ phaṇān
//
tad atra prahito rājñā
kim artham asi kathyatām
arthināṃ vyarthatām eti
na jātu prārthanā mama
//
tad atra prahito rājñā
kim artham asi kathyatām
arthināṃ vyarthatām eti
na jātu prārthanā mama
//
ramāṅgadoktiḥ
ramāṅgada-uktiḥ
mārgair ivāyatair vācāṃ
śucibhir daśanāṃśubhiḥ
sīmantitādharaḥ smitvā
tam ity ūce ramāṅgadaḥ
//
mārgair iva ayatair vācāṃ
śucibhir daśana-aṃśubhiḥ
sīmantita-adharaḥ smitvā
tam ity ūce ramāṅgadaḥ
//
āsāṃ sudhārasārdrāṇāṃ
śuddhānām asurādhipa
girāṃ tvam eko yat satyam
indur bhāsām ivākaraḥ
//
āsāṃ sudhā-rasa-ardrāṇāṃ
śuddhānām asura-adhipa
girāṃ tvam eko yat satyam
indur bhāsām ivā akaraḥ
//
kac cit tvayāyam ajñāyi
devaḥ sāhasalāñchanaḥ
jagatpradīpam athavā
ko na vetti virocanam
//
kac cit tvaya āyam ajñāyi
devaḥ sāhasa-lāñchanaḥ
jagat-pradīpam athavā
ko na vetti virocanam
//
phaṇirājasutām eṣa
pariṇetuṃ śaśiprabhām
pathānena rathakṣuṇṇa
ratnaśailena gacchati
//
phaṇi-rāja-sutām eṣa
pariṇetuṃ śaśiprabhām
patha ānena ratha-kṣuṇṇa
ratna-śailena gacchati
//
tvadvāpihemapadmena
śulkasaṃsthā kṛtā kila
asyāḥ pitreti devena
tadarthaṃ prahitā vayam
//
tvad-vāpi-hema-padmena
śulka-saṃsthā kṛtā kila
asyāḥ pitra īti devena
tad-arthaṃ prahitā vayam
//
anenecchasi cet kartuṃ
sakhyaṃ sāhasalakṣmaṇā
tat kārtasvararājīvam
ānīya svayam arpyatām
//
anena icchasi cet kartuṃ
sakhyaṃ sāhasa-lakṣmaṇā
tat kārtasvara-rājīvam
ānīya svayam arpyatām
//
lumpanti tvanmukhacchāyāṃ
yāvan nāsya camūrajaḥ
kuruṣva tāvad ātithyaṃ
hemābjena mahībhuje
//
lumpanti tvan-mukha-cchāyāṃ
yāvan na asya camū-rajaḥ
kuruṣva tāvad ātithyaṃ
hema-abjena mahībhuje
//
kim anyan ``nārthināṃ matto
vighaṭante manorathāḥ''
iti tvayā svam evāśu
pramāṇīkriyatāṃ vacaḥ
//
kim anyan ``nārthināṃ matto
vighaṭante manorathāḥ''
iti tvayā svam evā aśu
pramāṇīkriyatāṃ vacaḥ
//
vajrāṅkuśavākyam
vajrāṅkuśa-vākyam
ity uktavati sāmarṣa
bhaṭadṛṣṭe yaśobhaṭe
pratyabhāṣata sāvajñaṃ
vihasyāsurakuñjaraḥ
//
ity uktavati sāmarṣa
bhaṭa-dṛṣṭe yaśobhaṭe
pratyabhāṣata sāvajñaṃ
vihasya asura-kuñjaraḥ
//
aho bata vidagdho 'pi
dhiṅ mugdha iva lakṣyase
viduṣāpi tvayā kiṃcid
yad uktam asamañjasam
//
aho bata vidagdho 'pi
dhiṅ mugdha iva lakṣyase
viduṣa āpi tvayā kiṃ-cid
yad uktam asamañjasam
//
yūyaṃ kva māṇuṣāḥ pṛthvī
saṅkaṭasvāmyaduḥsthitāḥ
sā ca trijagatāṃ bhartur
ucitā kva śaśiprabhā
//
yūyaṃ kva māṇuṣāḥ pṛthvī
saṅkaṭa-svāmy-aduḥsthitāḥ
sā ca trijagatāṃ bhartur
ucitā kva śaśiprabhā
//
tādṛṅmadaṅkam evātra
strīratnam adhirohati
ramate hi harasyaiva
maulāv indukalāṅkuraḥ
//
tādṛṅ-mad-aṅkam eva atra
strī-ratnam adhirohati
ramate hi harasya eva
maulāv indu-kalā-aṅkuraḥ
//
yadyad astīha pātāle
ratnaṃ kva cana kiṃ cana
bhājanaṃ tasya tasyāham
ekaḥ ke yūyam ucyatām ?
//
yad-yad asti iha pātāle
ratnaṃ kva cana kiṃ cana
bhājanaṃ tasya tasya aham
ekaḥ ke yūyam ucyatām ?
//
sahate nṛpatau naiva
hematāmarasārpaṇam
mamaiṣa śakravijaya
krīḍādurlalito bhujaḥ
//
sahate nṛpatau naiva
hema-tāmarasārpaṇam
mama eṣa śakra-vijaya
krīḍā-durlalito bhujaḥ
//
prabhus tava nayajño 'pi
kim anarthāya kevalam
dīrghendīvaramāleti
vikarṣaty asitoragam
//
prabhus tava naya-jño 'pi
kim anarthāya kevalam
dīrgha-indīvara-māla īti
vikarṣaty asita-uragam
//
ita eva nivartadhvaṃ
vartadhvaṃ vacane mama
avaṭe kim iti kṣeptum
ātmānaṃ yūyam udyatāḥ
//
ita eva nivartadhvaṃ
vartadhvaṃ vacane mama
avaṭe kim iti kṣeptum
ātmānaṃ yūyam udyatāḥ
//
yāvad ete na muñcanti
maryādām asurābdhayaḥ
tāvat dūrāpasāreṇa
svāminaṃ trātum arhatha
//
yāvad ete na muñcanti
maryādām asura-abdhayaḥ
tāvat dūra-apasāreṇa
svāminaṃ trātum arhatha
//
narendraṃ durjigīṣātas
tad gaccha vinivāraya
tvādṛśāḥ kim upekṣante
patim utpathagāminam
//
narendraṃ durjigīṣātas
tad gaccha vinivāraya
tvādṛśāḥ kim upekṣante
patim utpatha-gāminam
//
athavāsyāsti śaktiś cet
kim adyāpi vilambate
āyātu svayam ādātum
itaḥ kāñcanapaṅkajam
//
athava āsya asti śaktiś cet
kim adya api vilambate
āyātu svayam ādātum
itaḥ kāñcana-paṅkajam
//
kim anyaj jāyatām eṣa
khaḍgadhārātithir mama
ity uktvā kopataralaṃ
virarāmāsureśvaraḥ
//
kim anyaj jāyatām eṣa
khaḍga-dhārā-atithir mama
ity uktvā kopa-taralaṃ
virarāma asurā iśvaraḥ
//
ramāṅgadasya prativacanam
dhairyaṃ saṃvṛtakopo 'tha
smayamāno ramāṅgadaḥ
tam ity amuktaparyaṅkaḥ
prativaktuṃ pracakrame
//
dhairyaṃ saṃvṛta-kopo 'tha
smayamāno ramāṅgadaḥ
tam ity amukta-paryaṅkaḥ
prativaktuṃ pracakrame
//
nirvāṇavīryavāte 'smin
rasātalabilodare
abhugnabhujakaṇḍūtir
aho kim api dṛpyase
//
nirvāṇa-vīrya-vāte 'smin
rasātala-bila-udare
abhugna-bhuja-kaṇḍūtir
aho kim api dṛpyase
//
manye tavaitannīrandhram
ajñātasvaparāntare
pātālacirasaṃvāsāc
citte pariṇataṃ tamaḥ
//
manye tava etan-nīrandhram
ajñāta-sva-para-antare
pātāla-cira-saṃvāsāc
citte pariṇataṃ tamaḥ
//
yāṃ harasyāṣṭamīm āhur
mūrtim āhutilehinīm
tatsūtiḥ prāg abhūd bhartā
paramāra iti kṣiteḥ
//
yāṃ harasya aṣṭamīm āhur
mūrtim āhuti-lehinīm
tat-sūtiḥ prāg abhūd bhartā
paramāra iti kṣiteḥ
//
kṛtāvatāraṃ tadvaṃśe
vadhāya vibudhadviṣām
kim ādidevaṃ kaṃsāriṃ
dhiṅ martya iti manyase
//
kṛta-avatāraṃ tad-vaṃśe
vadhāya vibudha-dviṣām
kim ādidevaṃ kaṃsāriṃ
dhiṅ martya iti manyase
//
16.108d: sandānitakam
kamaleva mukundasya
pārvatīva pinākinaḥ
phaṇikanyocitā patnī
sā mahīmīnalakṣmaṇaḥ
//
kamala īva mukundasya
pārvati īva pinākinaḥ
phaṇi-kanya ūcitā patnī
sā mahī-mīna-lakṣmaṇaḥ
//
tāṃ haṭhenātmasātkartum
asurendra na śakyase
na ratnasūcim ākraṣṭum
ayaskāntasya yogyatā
//
tāṃ haṭhenā atmasātkartum
asurendra na śakyase
na ratna-sūcim ākraṣṭum
ayaskāntasya yogyatā
//
padaṃ pathi nidhatse 'tra
kim anyāyamalīyase
apathe caratāṃ yānti
dūrād dūraṃ vibhūtayaḥ
//
padaṃ pathi nidhatse 'tra
kim anyāyamalīyase
apathe caratāṃ yānti
dūrād dūraṃ vibhūtayaḥ
//
anarpaṇaṃ mahīpāle
hemapaṅkeruhasya yat
tavāparigham utprekṣe
tad eva dvāram āpadām
//
anarpaṇaṃ mahīpāle
hema-paṅkeruhasya yat
tava aparigham utprekṣe
tad eva dvāram āpadām
//
rājendradīpake tasmin
samarāṅgaṇavartini
ete bhaṭās te na cirāt
āyāsyanti pataṅgatām
//
rājendra-dīpake tasmin
samarāṅgaṇa-vartini
ete bhaṭās te na cirāt
āyāsyanti pataṅgatām
//
tathā vidhehi na yathā
tvandataḥpurayoṣitām
karapallavaśayyāsu
śerate vadanendavaḥ
//
tathā vidhehi na yathā
tvandataḥpura-yoṣitām
kara-pallava-śayyāsu
śerate vadana-indavaḥ
//
pravṛttapatiśokārta
paurastrīparidevanā
iyam utsannasaṅgītā
mā bhūd ratnavatī purī
//
pravṛtta-pati-śoka-ārta
paura-strī-paridevanā
iyam utsanna-saṅgītā
mā bhūd ratnavatī purī
//
devasyārpitahemābjas
tad ehi pata pādayoḥ
śiraḥ punantu te kāmaṃ
puṇyās tatpādapāṃsavaḥ
//
devasya arpita-hema-abjas
tad ehi pata pādayoḥ
śiraḥ punantu te kāmaṃ
puṇyās tat-pāda-pāṃsavaḥ
//
athavā subhaṭaiḥ sārdham
uttiṣṭha purato bhava
samaṃ vidyādharānīkair
ayam āyāti bhūpatiḥ
//
athavā subhaṭaiḥ sārdham
uttiṣṭha purato bhava
samaṃ vidyādhara-anīkair
ayam āyāti bhūpatiḥ
//
kim anyat samam etena
śirastāmarasena te
hemakokanadaṃ devaḥ
svayam eva grahīṣyati
//
kim anyat samam etena
śiras-tāmarasena te
hema-kokanadaṃ devaḥ
svayam eva grahīṣyati
//
ramāṅgadāgamanam
ramāṅgada-āgamanam
tam ity uktvā sabhāmadhyān
nirjagāma ramāṅgadaḥ
nikaṭaṃ ca raṇotkasya
jagāma jagatīpateḥ
//
tam ity uktvā sabhā-madhyān
nirjagāma ramāṅgadaḥ
nikaṭaṃ ca raṇotkasya
jagāma jagatīpateḥ
//
atha vadati śanaiḥ sametya tasminn
amararipor vacanāni tānitāni
asurapativināśakālarātrim
bhṛkuṭīm uvāha mukhena mālavendraḥ
//
atha vadati śanaiḥ sametya tasminn
amara-ripor vacanāni tānitāni
asura-pati-vināśa-kālarātrim
bhṛkuṭīm uvāha mukhena mālava-indraḥ
//
gatvā vidyādharabhaṭacamūcakravālaiḥ sabhaṃ saḥ
kṣmāpālo 'tha vyadhita paritas tatpuro ratnavatyāḥ
yena vyaktāmarajayamahāsāhasasyāsurāṇāṃ
nāthasyāsīn navaparibhavaśyāmalāvaktralakṣmīḥ
//
gatvā vidyādhara-bhaṭa-camū-cakravālaiḥ sabhaṃ saḥ
kṣmāpālo 'tha vyadhita paritas tat-puro ratnavatyāḥ
yena vyakta-amara-jaya-mahā-sāhasasya-asurāṇāṃ
nāthasya-āsīn nava-paribhava-śyāmalā-vaktra-lakṣmīḥ
//
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye kanakā1ravinda-prārthano nāma ṣoḍaśaḥ sargaḥ
saptadaśaḥ sargaḥ
yuddhavarṇanaṃ
yuddha-varṇanaṃ
athāhividyādhararājasainyair
nipīḍitāyāṃ puri ratnavatyām
bhaṭāḥ sakopaṃ bhujadarpabhājo
nirjagmur ākṛṣṭakṛpāṇapaṭṭāḥ
//
atha ahi-vidyādhara-rāja-sainyair
nipīḍitāyāṃ puri ratnavatyām
bhaṭāḥ sa-kopaṃ bhuja-darpa-bhājo
nirjagmur ākṛṣṭa-kṛpāṇa-paṭṭāḥ
//
anyonyasaṅghaṭṭavaśena teṣām
udañcitāḥ kāñcanakaṅkaṭebhyaḥ
yugāntakālānalabījaśaṅkāṃ
na kasya cakruḥ śikhinaḥ sphulliṅgāḥ
//
anyonya-saṅghaṭṭa-vaśena teṣām
udañcitāḥ kāñcana-kaṅkaṭebhyaḥ
yuga-anta-kālānala-bīja-śaṅkāṃ
na kasya cakruḥ śikhinaḥ sphulliṅgāḥ
//
bhāleṣu bhīmā bhṛkuṭīr vahanto
bhṛṅgatviṣaś cāsilatāḥ kareṣu
khurāgrarugṇāvanibhiḥ saroṣaṃ
nirīyur anye caturais turaṅgaiḥ
//
bhāleṣu bhīmā bhṛkuṭīr vahanto
bhṛṅga-tviṣaś ca asi-latāḥ kareṣu
khura-agra-rugṇa-avanibhiḥ saroṣaṃ
nirīyur anye caturais turaṅgaiḥ
//
nyabhād anīkaṃ kariṇāṃ ca sāndra
sindūrapūrāruṇagaṇḍabhitti
pratyagradāvānalalīḍhakoṭi
kulācalendrapracayopameyam
//
nyabhād anīkaṃ kariṇāṃ ca sāndra
sindūra-pūra-aruṇa-gaṇḍa-bhitti
pratyagra-dāvānala-līḍha-koṭi
kula-acala-indra-pracaya-upameyam
//
puro raṇotsekabhṛtāṃ niruddham
oghena vidyādharavāhinīnām
tat puñjitaṃ sainyam amartyaśatror
babhūva mūle maṇitoraṇasya
//
puro raṇa-utseka-bhṛtāṃ niruddham
oghena vidyādhara-vāhinīnām
tat puñjitaṃ sainyam amartya-śatror
babhūva mūle maṇi-toraṇasya
//
sāṭopam āropitacāpayāṣṭir
nibaddhatūṇīrayugo gajasthaḥ
so nirjagāmātha mahāsurendro
vegād ahaṃkāra ivāttadehaḥ
//
sāṭopam āropita-cāpa-yāṣṭir
nibaddha-tūṇīra-yugo gajasthaḥ
so nirjagāma atha mahā-asura-indro
vegād ahaṃkāra ivā atta-dehaḥ
//
yugātyayāmbhodharanādadhīras
tasyodgataḥ saṅgaratūryaghoṣaḥ
baddhapratiśrunti nitāntabhīmaś
cakāra pātālabilodarāṇi
//
yuga-atyaya-ambhodhara-nāda-dhīras
tasya udgataḥ saṅgara-tūrya-ghoṣaḥ
baddha-pratiśrunti nitānta-bhīmaś
cakāra pātāla-bila-udarāṇi
//
satpuṣkarānañjanapuñjabhāsas
patho jayasyātha gajān asīṃś ca
vyāpārayanti sma rayeṇa vīrās
tatpreritā vairivarūthinīṣu
//
sat-puṣkara-anañjana-puñja-bhāsas
patho jayasya atha gajān asīṃś ca
vyāpārayanti sma rayeṇa vīrās
tat-preritā vairi-varūthinīṣu
//
parasparāpātikṛpāṇaniryat
jvālāvalīpallavitāntarikṣaḥ
abhūt pravṛttaḥ samaro mahāhi
vidyādharendrāsurapuṅgavānām
//
paraspara-āpāti-kṛpāṇa-niryat
jvāla-āvalī-pallavita-antarikṣaḥ
abhūt pravṛttaḥ samaro mahā-ahi
vidyādhara-indra-asura-puṅgavānām
//
vīreṣu dhāvatsu caratsv amandaṃ
gajeṣu valgatsu turaṅgameṣu
akālakalpātyayayaśāṅkitāni
cakampire sapta rasātalān
//
vīreṣu dhāvatsu caratsv amandaṃ
gajeṣu valgatsu turaṅgameṣu
akāla-kalpa-atyaya-yaśa-aṅkitāni
cakampire sapta rasātalān
//
prakāśayantaḥ karaṇaprapanncaṃ
surāṅganābhiḥ spṛhayekṣyamāṇāḥ
atyadbhutaṃ nṛttam ivārabhanta
bhaṭā raṇaprāṅgaṇaraṅgamadhye
//
prakāśayantaḥ karaṇa-prapanncaṃ
sura-aṅganābhiḥ spṛhayā īkṣyamāṇāḥ
atyadbhutaṃ nṛttam ivā arabhanta
bhaṭā raṇa-prāṅgaṇa-raṅga-madhye
//
utplutya vegāt pavamānamārgaṃ
vidyādharair dānajalāvilāni
paṭu vyapāṭyanta mataṅgajānāṃ
tīkṣṇāsipatrakrakacaiḥ śirāṃsi
//
utplutya vegāt pavamāna-mārgaṃ
vidyādharair dāna-jalāvilāni
paṭu vyapāṭyanta mataṅgajānāṃ
tīkṣṇa-asi-patra-krakacaiḥ śirāṃsi
//
nipatya kumbheṣu mahāgajānāṃ
nīrandhramukteṣu paṭu kvaṇantaḥ
bhānti sma vidyādharapuṅgavānāṃ
muktāṭṭahāsā iva khaḍgapaṭṭāḥ
//
nipatya kumbheṣu mahā-gajānāṃ
nīrandhra-mukteṣu paṭu kvaṇantaḥ
bhānti sma vidyādhara-puṅgavānāṃ
mukta-aṭṭahāsā iva khaḍga-paṭṭāḥ
//
āvartatām ūrmilatāyamāna
nistriṃśavallīvalayākulāsu
prapedire pūrvasurojjhitāni
cakrāṇi vidyādharavāhinīṣu
//
āvartatām ūrmi-latāyamāna
nistriṃśa-vallī-valaya-ākulāsu
prapedire pūrva-sura-ujjhitāni
cakrāṇi vidyādhara-vāhinīṣu
//
phaṇāvalīṣv āpatitoragāṇām
aphalguratnopalakarkaśāsu
kṛpāṇadharā masṛṇībabhūva
mahāsurāṇāṃ na tu saṅgarecchā
//
phaṇā-āvalīṣv āpatita-uragāṇām
aphalgu-ratna-upala-karkaśāsu
kṛpāṇa-dharā masṛṇībabhūva
mahā-surāṇāṃ na tu saṅgara-icchā
//
amānti pātālatale prasasruḥ
kṣitau biladvāravinirgatāni
jyāśabdahṛṣṭāsurasiṃhanāda
turaṅgaheṣāgajabṛṃhitāni
//
amānti pātāla-tale prasasruḥ
kṣitau bila-dvāra-vinirgatāni
jyā-śabda-hṛṣṭa-asura-siṃha-nāda
turaṅgaheṣā-gaja-bṛṃhitāni
//
pradhāvadaśvīyakhurāhatānām
abhyudgato ratnabhuvāṃ parāgaḥ
gīrvāṇacāpacchavilāñchitāni
kṛtsnāni cakre kakubhāṃ mukhāni
//
pradhāvad-aśvīya-khura-āhatānām
abhyudgato ratna-bhuvāṃ parāgaḥ
gīrvāṇa-cāpa-cchavi-lāñchitāni
kṛtsnāni cakre kakubhāṃ mukhāni
//
bhaṭāstrapūrṇaiḥ parito gajānāṃ
svadānapaṅkopacitaiḥ padāṅkaiḥ
bhayaṅkarābhūt taruṇārkabimba
sahasrakīrṇeva raṇāṅgaṇorvī
//
bhaṭa-astra-pūrṇaiḥ parito gajānāṃ
svadāna-paṅka-upacitaiḥ pada-aṅkaiḥ
bhayaṅkara ābhūt taruṇa-arka-bimba
sahasra-kīrṇa īva raṇa-aṅgaṇa-ūrvī
//
lūnāḥ samūlaṃ subhaṭāsipatraiḥ
sahasraśaḥ śoṇitaśīkarārdrāḥ
uttālavaivasvatatālavṛnta
vicchittimūhuḥ karikarṇatālāḥ
//
lūnāḥ samūlaṃ subhaṭa-asi-patraiḥ
sahasraśaḥ śoṇita-śīkara-ardrāḥ
uttāla-vaivasvata-tālavṛnta
vicchitti-mūhuḥ kari-karṇa-tālāḥ
//
anyonyakṛttāstarasā bhaṭānāṃ
navātapātāmranakhatviṣo 'gre
bhujā nipetuḥ samam īkṣaṇena
samauliratnā iva pannagendrāḥ
//
anyonya-kṛttāstarasā bhaṭānāṃ
nava-ātapa-ātāmra-nakha-tviṣo 'gre
bhujā nipetuḥ samam īkṣaṇena
samauli-ratnā iva pannaga-indrāḥ
//
aṅgād asiprāsapṛṣatkabhinnāt
asṛkpravāheṣu bhṛśaṃ vahatsu
līlāgaladgairikanirjharāṇāṃ
gajair jagāhe kulaparvatānām
//
aṅgād asi-prāsa-pṛṣatka-bhinnāt
asṛk-pravāheṣu bhṛśaṃ vahatsu
līlā-galad-gairika-nirjharāṇāṃ
gajair jagāhe kula-parvatānām
//
kṣmāyāṃ babhuḥkhaḍgapṛthakkṛtāni
sahasraśaḥ śastrabhṛtāṃ śirāṃsi
kālena saṅgrāmasarontarālād
utkhaṇḍitānīva saroruhāṇi
//
kṣmāyāṃ babhuḥ-khaḍga-pṛthak-kṛtāni
sahasraśaḥ śastra-bhṛtāṃ śirāṃsi
kālena saṅgrāma-sarontarālād
utkhaṇḍitāni iva saroruhāṇi
//
kabandhakaṇṭhocchaladasravantaḥ
samīpam etyopari kaṅkayūtham
muhūrtam iddhāruṇaratnadaṇḍam
adṛśyata cchatram ivāntakasya
//
kabandha-kaṇṭha-ucchalad-asravantaḥ
samīpam etya upari kaṅka-yūtham
muhūrtam iddhāruṇa-ratna-daṇḍam
adṛśyata cchatram iva antakasya
//
muktaiḥ samūhena nabhaścarāṇāṃ
kumbheṣu cakraiḥ kariṇāṃ patadbhiḥ
astācalavyāyatavaprapāti
pataṅgabimbānukṛtir vitene
//
muktaiḥ samūhena nabhaś-carāṇāṃ
kumbheṣu cakraiḥ kariṇāṃ patadbhiḥ
asta-acala-vyāyata-vapra-pāti
pataṅga-bimba-anukṛtir vitene
//
patadbhaṭaṃ nirdalitāśvavāraṃ
nikṛttamattebhakaraṃ kṣaṇena
vyadhāyi vidyādharasainikais tat
sanāgavīrair asurendrasainyam
//
patad-bhaṭaṃ nirdalita-aśva-vāraṃ
nikṛtta-matta-ibha-karaṃ kṣaṇena
vyadhāyi vidyādhara-sainikais tat
sa-nāga-vīrair asurendra-sainyam
//
haṃsair iva smerataṭāḥsamantāt
paricyutaiḥ kuñjarakarṇaśaṅkhaiḥ
voḍhuṃ pravṛttā bhavaduttaraṅgā
jhaṭity agādhā rudhirasravantī
//
haṃsair iva smera-taṭāḥ-samantāt
paricyutaiḥ kuñjara-karṇa-śaṅkhaiḥ
voḍhuṃ pravṛttā bhavad-uttaraṅgā
jhaṭity agādhā rudhira-sravantī
//
vidyādharavyālabhaṭāvalupta
dhairyeṣu naśyatsu mahāsureṣu
viśvāṅkuśo nāma surārisūnur
atho rathenājimahīṃ viveśa
//
vidyādhara-vyāla-bhaṭa-avalupta
dhairyeṣu naśyatsu mahā-asureṣu
viśvāṅkuśo nāma sura-ari-sūnur
atho rathena ajimahīṃ viveśa
//
ākarṇakṛṣtād dhanuṣaḥ patadbhir
bālendulekhākṛtibhiḥ pṛṣatkaiḥ
arātisainye raṇadhīravīrān
bhīrūnivaiko vimukhīcakāra
//
ākarṇa-kṛṣtād dhanuṣaḥ patadbhir
bāla-indu-lekha-ākṛtibhiḥ pṛṣatkaiḥ
arāti-sainye raṇa-dhīra-vīrān
bhīrūnivaiko vimukhīcakāra
//
tadvīryanirvāsitasauṣṭhavānāṃ
vidyādharāṇām apatan karebhyaḥ
dhārāgralagnadvipakumbhamuktāḥ
sabāṣpaleśā iva khaḍgalekhāḥ
//
tad-vīrya-nirvāsita-sauṣṭhavānāṃ
vidyādharāṇām apatan karebhyaḥ
dhāra-agra-lagna-dvipa-kumbha-muktāḥ
sa-bāṣpa-leśā iva khaḍga-lekhāḥ
//
kṣaṇād valanti sma tadā hatāni
balāni vidyādharapannagānām
saritpayāṃsīva niśakarāṃśu
pūrapravṛddhārṇavapīḍitāni
//
kṣaṇād valanti sma tadā hatāni
balāni vidyādhara-pannagānām
sarit-payāṃsi iva niśakara-aṃśu
pūra-pravṛddha-arṇava-pīḍitāni
//
na śekatus tasya gatiṃ niroddhuṃ
vidyādharendroragarājaputrau
ratnākarasyeva mahendrasahyā
vasahyavegaṃ pralayotthitasya
//
na śekatus tasya gatiṃ niroddhuṃ
vidyādhara-indra-uraga-rāja-putrau
ratnākarasya iva mahendra-sahya-a
vasahya-vegaṃ pralaya-utthitasya
//
dordaṇḍakaṇḍūtim athāsya hartum
udbhrūlataṃ bhūpatinā niyuktaḥ
javāj jagāmājipathaṃ rathena
ramāṅgadaḥkuṇḍalito 'gracāpaḥ
//
dor-daṇḍa-kaṇḍūtim atha asya hartum
udbhrūlataṃ bhūpatinā niyuktaḥ
javāj jagāma ajipathaṃ rathena
ramāṅgadaḥ-kuṇḍalito 'gra-cāpaḥ
//
tathopalebhe samaronmukhasya
nādena vṛddhiḥ śarajanmanāsya
cakre padaṃ bāṣpakaṇotkareṇa
yathā kapoleṣv asurāṅganānām
//
tatha ūpalebhe samara-unmukhasya
nādena vṛddhiḥ śara-janmana āsya
cakre padaṃ bāṣpa-kaṇa-utkareṇa
yathā kapoleṣv asura-aṅganānām
//
dūrāt suparvārisutaṃ rathena
sa raṃhasā saṃmukham āpatantam
rurodha taṃ bāṇaparaṃparābhir
yaśobhaṭaḥ karṇam ivendrasūnus
//
dūrāt suparvārisutaṃ rathena
sa raṃhasā saṃmukham āpatantam
rurodha taṃ bāṇa-paraṃparābhir
yaśobhaṭaḥ karṇam iva indra-sūnus
//
viśvāṅkuśaḥ satkavace mumoca
vakṣaḥsthale haimam athāsya bāṇam
taṭe 'ñjanaśyāmatanau mahādreḥ
śātahradaṃ jyotir ivāmbuvāhaḥ
//
viśvāṅkuśaḥ sat-kavace mumoca
vakṣaḥsthale haimam atha asya bāṇam
taṭe 'ñjana-śyāma-tanau mahā-adreḥ
śātahradaṃ jyotir iva ambu-vāhaḥ
//
alakṣyasaṃdhānavimokṣapātān
yaśobhaṭasyāttaruṣo 'pi ropān
mūrcchāluṭhatsārathir āhatāśvo
rathaḥ śaśaṃsāsuranandanasya
//
alakṣya-saṃdhāna-vimokṣa-pātān
yaśobhaṭasyā atta-ruṣo 'pi ropān
mūrcchā-luṭhat-sārathir āhata-aśvo
rathaḥ śaśaṃsa asura-nandanasya
//
vilāsakāñcīm atha kālarātrer
udyatkrudhaḥ paddhatim antakasya
maurvīṃ pṛṣatkeṇa ramāṅgadasya
ciccheda gīrvāṇaripos tanūjaḥ
//
vilāsa-kāñcīm atha kālarātrer
udyat-krudhaḥ paddhatim antakasya
maurvīṃ pṛṣatkeṇa ramāṅgadasya
ciccheda gīrvāṇa-ripos tanūjaḥ
//
sannābhibimbena mahājilakṣmyā
vīraśriyo vibhramanūpureṇa
saṃrabhya rāhor iva cakrapāṇiḥ
sa apy asya cakreṇa śiraś cakarta
//
sannābhi-bimbena mahāji-lakṣmyā
vīra-śriyo vibhrama-nūpureṇa
saṃrabhya rāhor iva cakrapāṇiḥ
sa apy asya cakreṇa śiraś cakarta
//
nanarta vidyādharasundarīṇāṃ
gaṇo nadannūpuram ambare 'tha
maulau śarakṣuṇṇaśirastraratne
cikṣepa cāsyām arapuṣpavṛṣṭim
//
nanarta vidyādhara-sundarīṇāṃ
gaṇo nadan-nūpuram ambare 'tha
maulau śara-kṣuṇṇa-śirastra-ratne
cikṣepa ca asyām ara-puṣpa-vṛṣṭim
//
dṛṣṭe śirasy utphalite svasūnor
diṅmulalīnāsu patākinīṣu
vajrāṅkuśāḥ saṃmukham āpapāta
patyur viśām astagirer ivārkaḥ
//
dṛṣṭe śirasy utphalite sva-sūnor
diṅ-mula-līnāsu patākinīṣu
vajrāṅkuśāḥ saṃmukham āpapāta
patyur viśām asta-girer iva arkaḥ
//
madāmbuvarṣī samare 'bhidhāvan
reje gajas tasya sahemakakṣyaḥ
bhinne 'ntarāle pavamānanunnas
tamālanīlas taḍiteva meghaḥ
//
mada-ambu-varṣī samare 'bhidhāvan
reje gajas tasya sa-hema-kakṣyaḥ
bhinne 'ntarāle pavamāna-nunnas
tamāla-nīlas taḍita īva meghaḥ
//
patyuḥ prasādasmitarajjukṛṣṭā
bhaṭā vivṛtyāsya puro babhūvuḥ
svajīvitānyājimukhe vihātum
atyutsukā bhaṅgamalīmasāni
//
patyuḥ prasāda-smita-rajju-kṛṣṭā
bhaṭā vivṛtya asya puro babhūvuḥ
sva-jīvitānyājimukhe vihātum
atyutsukā bhaṅga-malīmasāni
//
āruhya candraḥ kham ivābhirāmaṃ
nakṣatramālābharaṇaṃ gajendram
devo 'pi tadvairitamo niyantum
atha pratasthe navasāhasāṅkaḥ
//
āruhya candraḥ kham iva abhirāmaṃ
nakṣatra-mālā-bharaṇaṃ gaja-indram
devo 'pi tad-vairitamo niyantum
atha pratasthe navasāhasāṅkaḥ
//
ekatra pārśve śaśikhaṇḍanāmā
vidyādharendro nṛpater babhūva
arātisenānalinīvanaika
śītāṃśur anyatra yaśobhaṭaś ca
//
ekatra pārśve śaśikhaṇḍa-nāmā
vidyādhara-indro nṛpater babhūva
arāti-senā-nalinī-vana-eka
śītāṃśur anyatra yaśobhaṭaś ca
//
sphuratphaṇachatramaṇipratāna
tejaśchaṭājarjaritāndhakāraḥ
aphalgur vīryaḥ phaṇabhṛtkumāro 'py
agre 'bhavat tasya sa ratnacūḍaḥ
//
sphurat-phaṇa-chatra-maṇi-pratāna
tejaś-chaṭā-jarjarita-andhakāraḥ
aphalgur vīryaḥ phaṇa-bhṛt-kumāro 'py
agre 'bhavat tasya sa ratnacūḍaḥ
//
vidhūtanistriṃśataraṅgitāni
sabāṇacakrīkṛtakārmukāni
hatāvaśeṣāṇi puro 'sya celur
balāni vidyādharapannagānām
//
vidhūta-nistriṃśa-taraṅgitāni
sa-bāṇa-cakrīkṛta-kārmukāni
hata-avaśeṣāṇi puro 'sya celur
balāni vidyādhara-pannagānām
//
raktāsavakṣībasahastatāla
vetālatālocchalitāṭṭahāsaḥ
mahābhaṭānām asunirvyapekṣam
anyonyam āvartata saṃparāyaḥ
//
rakta-āsava-kṣība-sa-hasta-tāla
vetāla-tāla-ucchalita-aṭṭahāsaḥ
mahā-bhaṭānām asunirvyapekṣam
anyonyam āvartata saṃparāyaḥ
//
cakāśire śastrabhṛtāṃ śiraḥsu
mithaḥ patantyaḥ karavālavallyaḥ
muktāḥ salīlāṃ tridaśāṅganābhir
mālā ivendīvarapatramayyaḥ
//
cakāśire śastra-bhṛtāṃ śiraḥsu
mithaḥ patantyaḥ karavāla-vallyaḥ
muktāḥ sa-līlāṃ tridaśa-aṅganābhir
mālā iva indīvara-patra-mayyaḥ
//
keṣāṃ cid ūhuḥ kavacāni śobhāṃ
kva cit kva cil lohitapāṭalāni
khelajjayaśrīcaraṇāravinda
lākṣāraseneva navāṅkitāni
//
keṣāṃ cid ūhuḥ kavacāni śobhāṃ
kva cit kva cil lohita-pāṭalāni
khelaj-jaya-śrī-caraṇa-āravinda
lākṣā-rasena iva nava-aṅkitāni
//
hṛdipraviṣṭair aviśuddhimadbhir
abhūd vyathā kāpi śaraiḥ pareṣām
durātmanāṃ sādhuguṇair ivāgre
phalena saṃyogam upeyivadbhiḥ
//
hṛdipraviṣṭair aviśuddhimadbhir
abhūd vyathā ka āpi śaraiḥ pareṣām
durātmanāṃ sādhu-guṇair iva agre
phalena saṃyogam upeyivadbhiḥ
//
parasparāpātajuṣām asīnāṃ
dhārācyutaḥ saṃyaticūrṇareṇuḥ
avāpa tāpiccharucir jayaśrī
vilāsakālāñjanadhūlilīlām
//
paraspara-āpāta-juṣām asīnāṃ
dhārā-cyutaḥ saṃyati-cūrṇa-reṇuḥ
avāpa tāpiccha-rucir jaya-śrī
vilāsa-kāla-añjana-dhūli-līlām
//
paryāyajātobhayasainyabhaṅga
karālakolāhalakātarāṇām
surārividyādharasundarīṇāṃ
doleva śokapramādāvabhūtām
//
paryāya-jāta-ubhaya-sainya-bhaṅga
karāla-kolāhala-kātarāṇām
sura-ari-vidyādhara-sundarīṇāṃ
dola īva śoka-pramādāvabhūtām
//
athāsurendradviradena vegād
abhyutthitenodgatadānadhāram
madhyeraṇaṃ madhyamalokabhartur
javān madāndho jaghaṭe gajendraḥ
//
atha asurendra-dviradena vegād
abhyutthitena udgata-dāna-dhāram
madhye-raṇaṃ madhyama-loka-bhartur
javān mada-andho jaghaṭe gajendraḥ
//
mahebhayos tatra śikhāchalena
pratiprahāraṃ radajaḥ kṛṣānuḥ
kośeṣu vidutkapiśā muhūrtaṃ
vyadhād ivāṣṭāpadapatravallīḥ
//
mahā-ibhayos tatra śikhā-chalena
pratiprahāraṃ radajaḥ kṛṣānuḥ
kośeṣu vidut-kapiśā muhūrtaṃ
vyadhād iva aṣṭāpada-patra-vallīḥ
//
muhuḥ prajānām adhipena gāḍham
ākṛṣyamāṇasya śarāsanasya
dviṣadvadhārambhavidhau gabhīraḥ
kreṅkārahuṅkāra ivoccacāra
//
muhuḥ prajānām adhipena gāḍham
ākṛṣyamāṇasya śarāsanasya
dviṣadvadhārambha-vidhau gabhīraḥ
kreṅkāra-huṅkāra iva uccacāra
//
parisphuratkuṇḍalaghṛṣṭapuṅkhās
tena prayuktās pṛthuvikrameṇa
pramṛṣṭakāntākucapatralekhe
lekhārivakṣasy apatan pṛṣatkāḥ
//
parisphurat-kuṇḍala-ghṛṣṭa-puṅkhās
tena prayuktās pṛthu-vikrameṇa
pramṛṣṭa-kāntā-kuca-patralekhe
lekhāri-vakṣasy apatan pṛṣatkāḥ
//
arātimukteṣu tatas tanutrād
vahnisphuliṅgeṣu samullasatsu
mūrtir babhāse vasudhādhipasya
niryatpratāpāgnikaṇachaṭeva
//
arāti-mukteṣu tatas tanutrād
vahni-sphuliṅgeṣu samullasatsu
mūrtir babhāse vasudhādhipasya
niryat-pratāpa-agni-kaṇa-chaṭa īva
//
hiraṇmayī pārthivabāṇapaṅktir
atyunnate mūrdhni mahāsurasya
reje tarām añjanaparvatasya
lagneva tigmāṃśumayūkhamālā
//
hiraṇmayī pārthiva-bāṇa-paṅktir
atyunnate mūrdhni mahāsurasya
reje tarām añjana-parvatasya
lagna īva tigmāṃśu-mayūkha-mālā
//
abhyudgatā bhartur arātibāṇa
kṣuṇṇendranīlāṅgadareṇurājiḥ
adṛśyatoddāmabhujāspadasya
parākramāgner iva dhūmalekhā
//
abhyudgatā bhartur arāti-bāṇa
kṣuṇṇa-indranīla-aṅgada-reṇu-rājiḥ
adṛśyata ūddāma-bhuja-āspadasya
parākrama-agner iva dhūma-lekhā
//
ramāṅgado 'py udbhrukuṭiḥ kṛtāstraṃ
vīraṃ dviṣaḥ pārśvagataṃ nihatya
śarair alāvīj jayavaijayantīṃ
jyotsnāsitaṃ kīrtim ivāsurasya
//
ramāṅgado 'py udbhrukuṭiḥ kṛta-astraṃ
vīraṃ dviṣaḥ pārśva-gataṃ nihatya
śarair alāvīj jaya-vaijayantīṃ
jyotsnā-sitaṃ kīrtim iva asurasya
//
adhaḥsthitoḍḍāmaravairipatti
mukteṣu nirlūnaśarāsanajyaḥ
cikṣepa cakrāṇy atidīrghabāhuḥ
saḥ kālarātrer iva kaṅkaṇāni
//
adhaḥ-sthita-uḍḍāmara-vairi-patti
mukteṣu nirlūna-śarāsana-jyaḥ
cikṣepa cakrāṇy atidīrgha-bāhuḥ
saḥ kālarātrer iva kaṅkaṇāni
//
utplutya helāhatasaṃmukhārir
vidyādharendro 'py asinā cakarta
jagajjayastambham ivoddhurasya
suradviṣaḥ kāñcanaketudaṇḍam
//
utplutya helāhata-saṃmukha-arir
vidyādhara-indro 'py asinā cakarta
jagaj-jaya-stambham iva uddhurasya
sura-dviṣaḥ kāñcana-ketu-daṇḍam
//
so ratnacūḍo 'pi tathā bhuśuṇḍyā
pipeṣa vairidviṣakumbhapīṭham
sitātapatratvam udañcad āpa
yathāsya muktāphaladhūlijālam
//
so ratnacūḍo 'pi tathā bhuśuṇḍyā
pipeṣa vairi-dviṣa-kumbha-pīṭham
sita-ātapatratvam udañcad āpa
yatha āsya muktāphala-dhūli-jālam
//
tuṅgaṃ dadhatkarkaśatām abhīkaḥ
śrīsindhurājadvipakumbhayugmam
payodharadvandvam ivājilakṣmyāś
cakre 'rdhacandrāṅkitam indraśatruḥ
//
tuṅgaṃ dadhat-karkaśatām abhīkaḥ
śrī-sindhurāja-dvipa-kumbha-yugmam
payodhara-dvandvam iva aji-lakṣmyāś
cakre 'rdha-candra-aṅkitam indraśatruḥ
//
parasparāghaṭṭitadantakoṭi
bhraṣṭāgniveśabhramam ādadhanti
raṇājire lohitarañjitāni
virejire kuñjaramauktikāni
//
paraspara-āghaṭṭita-danta-koṭi
bhraṣṭa-agniveśa-bhramam ādadhanti
raṇa-ajire lohita-rañjitāni
virejire kuñjara-mauktikāni
//
cikṣepa pṛthītilake surārir
yāṃ yām iṣuṃ kopakaṣāyitākṣaḥ
tāṃ tāṃ jayāśām iva bāhuśālī
śaraiḥ sas tasyārdhapathe lulova
//
cikṣepa pṛthī-tilake surārir
yāṃ yām iṣuṃ kopa-kaṣāyita-akṣaḥ
tāṃ tāṃ jaya-āśām iva bāhu-śālī
śaraiḥ sas tasya ardha-pathe lulova
//
tayos tatheṣvāsaprakarṣa
pratyuktakarṇārjunayor jayaśrīḥ
suvelaratnākarayor udagrā
cakāra veleva gatāgatāni
//
tayos tatha īṣvāsa-prakarṣa
pratyukta-karṇa-arjunayor jaya-śrīḥ
suvela-ratnākarayor udagrā
cakāra vela īva gata-āgatāni
//
patyuḥ prajānām asureśvaro 'tha
kirīṭamāṇikyacayaṃ jahāra
maṇiprasūnastabakapratānaṃ
kalpadrumasyeva yugāntavātaḥ
//
patyuḥ prajānām asureśvaro 'tha
kirīṭa-māṇikya-cayaṃ jahāra
maṇi-prasūna-stabaka-pratānaṃ
kalpa-drumasya iva yuga-anta-vātaḥ
//
krodhād athārdhaśaśalāñchanasodareṇa
bāṇena vāsavaripor navasāhasāṅkaḥ
ciccheda rāma iva viśravasaḥ sutasya
pīnāṃsalolamaṇikuṇḍalam uttamāṅgam
//
krodhād atha ardha-śaśa-lāñchana-sa-udareṇa
bāṇena vāsava-ripor navasāhasāṅkaḥ
ciccheda rāma iva viśravasaḥ sutasya
pīna-aṃsa-lola-maṇi-kuṇḍalam uttamāṅgam
//
āsan mukhāni kakubhām abhito 'tha citra
vāditranādalaharīmukharodarāṇi
devasya ca tridivapuṣpamayaṃ papāta
mālyaṃ śirasy asuravairipurandhrimuktam
//
āsan mukhāni kakubhām abhito 'tha citra
vāditra-nāda-laharī-mukhara-udarāṇi
devasya ca tridiva-puṣpa-mayaṃ papāta
mālyaṃ śirasy asura-vairi-purandhri-muktam
//
lakṣmīpateḥ pṛthubhujadvayam ārdrasāndra
jyāghātalāñchitam alāñchitavikramasya
atyādarāgatajitorjitavairilakṣmī
pādābjayāvakaniṣaktam ivācakāśe
//
lakṣmī-pateḥ pṛthu-bhuja-dvayam ārdra-sāndra
jyā-ghāta-lāñchitam alāñchita-vikramasya
atyādara-āgata-jita-ūrjita-vairi-lakṣmī
pāda-abja-yāvaka-niṣaktam ivā acakāśe
//
tasyāgrataḥ kanakakuṇḍalatāḍyamāna
gaṇḍasthalīlulitakuṅkumapatralekhāḥ
vidyādharoragakuraṅgadṛśaḥ pramoda
sāndrocchaladhvani jagur jayamaṅgalāni
//
tasya agrataḥ kanaka-kuṇḍala-tāḍyamāna
gaṇḍa-sthalī-lulita-kuṅkuma-patra-lekhāḥ
vidyādhara-uraga-kuraṅga-dṛśaḥ pramoda
sāndra-ucchala-dhvani jagur jaya-maṅgalāni
//
smitvā yaśobhaṭakarārpitacāpayaṣṭir
unmuktaratnakavacaḥ khacareśvareṇa
udbhinnamauktikanibhaśramavāribindur
devo mamārja mukham aṃśukapallavena
//
smitvā yaśobhaṭa-kara-arpita-cāpa-yaṣṭir
unmukta-ratna-kavacaḥ khacara-īśvareṇa
udbhinna-mauktika-nibha-śrama-vāri-bindur
devo mamārja mukham aṃśuka-pallavena
//
dattābhayopanatapauraśatārpyamāṇa
ratnopadhām atha sa ratnavatīṃ praviśya
taṃ saṃyugasphuṭaparīkṣitaśauryasāraṃ
rājye ripoḥ phaṇikumārakam abhyaṣiñcat
//
datta-abhaya-upanata-paura-śata-arpyamāṇa
ratna-upadhām atha sa ratnavatīṃ praviśya
taṃ saṃyuga-sphuṭa-parīkṣita-śaurya-sāraṃ
rājye ripoḥ phaṇi-kumārakam abhyaṣiñcat
//
mūrtaṃ manoratham ivopavanāt sakandam
ādāya tat kanakakokanadaṃ narendraḥ
ādātum īpsitamahīndrasuteti ratnam
abhyutsukas tad anu bhogavatīṃ pratasthe
//
mūrtaṃ manoratham iva upavanāt sa-kandam
ādāya tat kanaka-kokanadaṃ narendraḥ
ādātum īpsita-mahīndra-suta īti ratnam
abhyutsukas tad anu bhogavatīṃ pratasthe
//
devaḥ sāhasiko 'py amandamurajadhvānānumeyotsavām
unnamraiḥ parito mahīṃ maṇigṛhair uttambhayantīm iva
tām atyunnataratnatoraṇaśikhāpreṅkholamuktāphala
prālambocchaladacchakāntinikarasmerām avāpat purīm
//
devaḥ sāhasiko 'py amanda-muraja-dhvānānumeya-utsavām
unnamraiḥ parito mahīṃ maṇi-gṛhair uttambhayantīm iva
tām atyunnata-ratna-toraṇa-śikhā-preṅkhola-muktāphala
prālamba-ucchalad-accha-kānti-nikara-smerām avāpat purīm
//
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye hema-kamala-haraṇo nāma saptadaśaḥ sargaḥ
aṣṭādaśaḥ sargaḥ
phaṇirājadarśanam
phaṇi-rāja-darśanam
taṃ viṣṭapatritayakaṇṭakadṛṣṭasāram
abhyāgataṃ nṛpatim udgatagāḍhaharṣaḥ
pratyudyayāv adhipatiḥ phaṇinām anargha
ratnārghapāṇiraśanair atha śaṅkhapālaḥ
//
taṃ viṣṭapa-tritaya-kaṇṭaka-dṛṣṭa-sāram
abhyāgataṃ nṛpatim udgata-gāḍha-harṣaḥ
pratyudyayāv adhipatiḥ phaṇinām anargha
ratna-argha-pāṇi-raśanair atha śaṅkhapālaḥ
//
purapraveśaḥ
pura-praveśaḥ
ādāya sādaraphaṇīśvaradattam arghyam
arghyaḥ satāṃ sa bahir eva niveśya sainyam
devo 'viśad vinayavān puram agrayāyi
vidyādharādhiparamāṅgadaratnacūḍaḥ
//
ādāya sādara-phaṇi-īśvara-dattam arghyam
arghyaḥ satāṃ sa bahir eva niveśya sainyam
devo 'viśad vinayavān puram agra-yāyi
vidyādhara-adhipa-ramāṅgada-ratnacūḍaḥ
//
utsṛjya gītam asamāpya vilāsalāsyam
aṅkād apāsya sahasā maṇivallakīṃ ca
atyunmanās tadavalokanakautukena
vātāyanāny adhiruroha purandhrilokaḥ
//
utsṛjya gītam asamāpya vilāsa-lāsyam
aṅkād apāsya sahasā maṇi-vallakīṃ ca
atyunmanās tad-avalokana-kautukena
vātāyanāny adhiruroha purandhrilokaḥ
//
utkṣipya vepathumatā karapallavena
vātāyanāgramaṇimauktikalājakāni
smitvaikayā sa vilasan makarāvacūla
līlālavāñcitavilocanam āluloke
//
utkṣipya vepathumatā kara-pallavena
vātāyana-agra-maṇi-mauktika-lājakāni
smitva aikayā sa vilasan makara-avacūla
līlā-lava-añcita-vilocanam āluloke
//
udyadvivṛttakaraveṇikayā nṛpendau
tasmin smarollasitajṛmbhikayā kayā cit
muktā muhur vibudhasindhukalindakanyā
kirmīravārilaharīsuhṛdaḥ kaṭākṣāḥ
//
udyad-vivṛtta-kara-veṇikayā nṛpa-indau
tasmin smara-ullasita-jṛmbhikayā kayā cit
muktā muhur vibudha-sindhu-kalinda-kanyā
kirmīra-vārila-harī-suhṛdaḥ kaṭa-akṣāḥ
//
vācālaratnavalayā savilāsam asmin
nikṣipya kāpi navamauktikalājamuṣṭim
tattāḍitāṃsataṭapārthivadattadṛṣṭir
dīrghekṣaṇā kim iva na trapayā cakāra
//
vācāla-ratna-valayā sa-vilāsam asmin
nikṣipya ka āpi nava-mauktika-lāja-muṣṭim
tat-tāḍita-aṃsa-taṭa-pārthiva-datta-dṛṣṭir
dīrgha-īkṣaṇā kim iva na trapayā cakāra
//
vakṣo dadhānam amarādriśilāviśālam
ājānubāhum avalokya narendracandram
cittopanītaparirambhasukhātisāndram
anyā payodharabhare pulakaṃ babhāra
//
vakṣo dadhānam amarādri-śilā-viśālam
ā-jānu-bāhum avalokya narendra-candram
citta-upanīta-parirambha-sukha-atisāndram
anyā payodhara-bhare pulakaṃ babhāra
//
ālokya darpaṇatale pratimāgataṃ tam
`ātto mayaiṣa' iti kāpi kṛtotsavābhūt
mugdhā gate 'tha purato 'tra tadīyabimbe
śūnyātmadarśavidhurendumukhī babhūva
//
ālokya darpaṇa-tale pratimā-āgataṃ tam
`ātto maya aiṣa' iti ka āpi kṛta-utsava ābhūt
mugdhā gate 'tha purato 'tra tadīya-bimbe
śūnya-ātma-darśa-vidhura-indu-mukhī babhūva
//
ity āpatan madanabāṇaparamparāṇām
unmīlitāṅgavalanaślathamekhalānām
eṇīdṛśāṃ vicarati sma sa rājahaṃsaḥ
pārollasannavarasormiṣu mānaseṣu
//
ity āpatan madana-bāṇa-paramparāṇām
unmīlita-aṅga-valana-ślatha-mekhalānām
eṇī-dṛśāṃ vicarati sma sa rājahaṃsaḥ
pāra-ullasan-nava-rasa-ūrmiṣu mānaseṣu
//
nāyakavarṇanam
nāyaka-varṇanam
saṅgītaveśmani phaṇīśvaracāraṇānāṃ
gīteṣv ajasram iha śuśruma yad yaśāṃsi
yātaḥ sa eva nayanātithitām ayaṃ naḥ
puṇyair aho bata nṛpo navasāhasāṅkaḥ
//
saṅgīta-veśmani phaṇi-īśvara-cāraṇānāṃ
gīteṣv ajasram iha śuśruma yad yaśāṃsi
yātaḥ sa eva nayana-atithitām ayaṃ naḥ
puṇyair aho bata nṛpo navasāhasāṅkaḥ
//
kāntichaṭāchuritadiktaṭa eṣa devo
jīyājjaganti paramārakulapradīpaḥ
unmūlya saṃprati surāritamaḥ samūlaṃ
yenāhiviṣṭapatale vihitaḥ prakāśaḥ
//
kānti-chaṭā-churita-dik-taṭa eṣa devo
jīyāj-jaganti paramāra-kula-pradīpaḥ
unmūlya saṃprati sura-aritamaḥ sa-mūlaṃ
yena ahi-viṣṭapa-tale vihitaḥ prakāśaḥ
//
hantaiṣa pannagapater atulapratijñā
prāgbhārasāgarasamuttaraṇaikapotaḥ
utpākam eṣa ca phalaṃ phaṇirājakanyā
citte ciraṃ kṛtapadasya manorathasya
//
hanta eṣa pannaga-pater atula-pratijñā
prāg-bhāra-sāgara-samuttaraṇa-eka-potaḥ
utpākam eṣa ca phalaṃ phaṇi-rāja-kanyā
citte ciraṃ kṛta-padasya manorathasya
//
etad yaśobhaṭakare kanakāmbujaṃ tal
līlāvataṃsam acirād viracayya yena
pratyuptakalpatarupallavam eṣa pāṇim
ādāsyate nṛpatir adya śaśiprabhāyāḥ
//
etad yaśobhaṭa-kare kanaka-ambujaṃ tal
līlā-avataṃsam acirād viracayya yena
pratyupta-kalpa-taru-pallavam eṣa pāṇim
ādāsyate nṛpatir adya śaśiprabhāyāḥ
//
hāṭakeśvaradarśanam
hāṭakeśvara-darśanam
sāndrānurāgapiśunāḥ paraśuḥ pareṣām
ākarṇayann iti saḥ paurajanasya vācaḥ
śrīhāṭakeśvara iti prathitasya tuṅgam
agre dadarśa maṇimandiram indumauleḥ
//
sāndra-anurāga-piśunāḥ paraśuḥ pareṣām
ākarṇayann iti saḥ paura-janasya vācaḥ
śrī-hāṭakeśvara iti prathitasya tuṅgam
agre dadarśa maṇi-mandiram indu-mauleḥ
//
SYNTAX: kulakam
tatra praviśya sakṛtānatir ādidevam
ānarca kalpaviṭapiprabhavaiḥ prasūnaiḥ
stotuṃ kṛtāñjalipuṭaḥ kuṭajāvadāta
dantāṃśupallavitavāg upacakrame ca
//
tatra praviśya sakṛta-ānatir ādidevam
ānarca kalpa-viṭapi-prabhavaiḥ prasūnaiḥ
stotuṃ kṛta-añjali-puṭaḥ kuṭaja-avadāta
danta-aṃśu-pallavita-vāg upacakrame ca
//
hāṭakeśvarastutiḥ
hāṭakeśvara-stutiḥ
antarjatāpihitasomasurāpagāya
pracchannaśaraśāsanalocanāya
tīvravrataglapitaśailasutāsvarūpa
vijñānanarmapaṭave baṭave namas te
//
antar-jatā-pihita-soma-surāpagāya
pracchanna-śara-śāsana-locanāya
tīvra-vrata-glapita-śaila-sutā-svarūpa
vijñāna-narma-paṭave baṭave namas te
//
atyādarānatasurāsuramauliratna
nānāmarīcikhacitāṅghrisaroruhāya
dehārdhavartigirijāvihitābhyasūya
sandhyāpraṇāmaviṣamāñjalaye namas te
//
atyādara-ānata-sura-asura-mauli-ratna
nānā-marīci-khacita-aṅghri-saroruhāya
deha-ardha-varti-girijā-vihita-abhyasūya
sandhyā-praṇāma-viṣama-añjalaye namas te
//
nīrandhrasindhujalasiktakapālamukta
ratnāṅkurasya karaṇīṃ vidhurātanoti
maulau sadaiva bhavato bhavabhedakartur
nirdagdhabhāskaramahāya namo 'stu tasmai
//
nīrandhra-sindhu-jala-sikta-kapāla-mukta
ratna-aṅkurasya karaṇīṃ vidhurātanoti
maulau sada aiva bhavato bhava-bheda-kartur
nirdagdha-bhāskara-mahāya namo 'stu tasmai
//
kandarpadarpaśamanāya kṛtāntahartre
kartre śubhasya bhujagādhipaveṣṭanāya
urvīmarudraviniśākaravahnitoya
yājyāmbaroccavapuṣe supuṣe namas te
//
kandarpa-darpa-śamanāya kṛtānta-hartre
kartre śubhasya bhujaga-adhipa-veṣṭanāya
urvī-marud-ravi-niśākara-vahni-toya
yājyāmbara-ucca-vapuṣe supuṣe namas te
//
nīrandhrabhūtidhavalāya gajendrakṛtti
saṃvītadehakavalīkṛtapannagāya
nirdagdhadānavakulāya vipatkṣayaika
kāryāya kāraṇanutāya namo 'stu tubhyam
//
nīrandhra-bhūti-dhavalāya gajendra-kṛtti
saṃvīta-deha-kavalīkṛta-pannagāya
nirdagdha-dānava-kulāya vipat-kṣaya-eka
kāryāya kāraṇa-nutāya namo 'stu tubhyam
//
te te yam eva kila vāṅmayasāgarasya
pāraṃ gatāḥ praṇavam ātmavido vadanti
tasmai samāhitamaharṣivinidrahṛdya
hṛtpuṇḍarīkavihitasthitaye namas te
//
te te yam eva kila vāṅ-maya-sāgarasya
pāraṃ gatāḥ praṇavam ātma-vido vadanti
tasmai samāhita-maharṣi-vinidra-hṛdya
hṛt-puṇḍarīka-vihita-sthitaye namas te
//
uttaṃsitenduśakalāya kapālajūṭa
saṅghaṭṭitormimukharāmbaranirjharāya
bhasmāṅgarāgaśucaye vikacopavīta
vyālendumaulimaṇidīdhitaye namas te
//
uttaṃsita-indu-śakalāya kapāla-jūṭa
saṅghaṭṭita-ūrmi-mukhara-ambara-nirjharāya
bhasma-aṅga-rāga-śucaye vikaca-upavīta
vyāla-indu-mauli-maṇi-dīdhitaye namas te
//
nāstraṃ na bhasma na jaṭā na kapāladāma
nenduḥ siddhataṭinī na phaṇīndrahāraḥ
nokṣā viṣaṃ na dayitāpi na yatra rūpam
avyaktam īśa kila tad dadhate namas te
//
na astraṃ na bhasma na jaṭā na kapāla-dāma
na induḥ siddha-taṭinī na phaṇīndra-hāraḥ
na ukṣā viṣaṃ na dayita āpi na yatra rūpam
avyaktam īśa kila tad dadhate namas te
//
nāgarājagamanam
nāga-rāja-gamanam
stutvety avantipatir indukulāvataṃsaṃ
tanmandirāt sahacaraiḥ saha nirjagāma
antarniveśitaharinmaṇivedi valgan
nāgāṅganaṃ saḥ phaṇirājagṛhaṃ jagāma
//
stutva īty avanti-patir indu-kula-avataṃsaṃ
tan-mandirāt sahacaraiḥ saha nirjagāma
antar-niveśita-harin-maṇi-vedi valgan
nāga-aṅganaṃ saḥ phaṇi-rāja-gṛhaṃ jagāma
//
tatrāvatīrya rathataḥ sa ramāṅgadātta
pāṇiḥ samucchalitamaṅgalatūryaghoṣe
unnidrasāndrakusumaprakarāvakīrṇa
māṇikyakuṭṭimatale masṛṇam viveśa
//
tatra avatīrya rathataḥ sa ramāṅgada-ātta
pāṇiḥ samucchalita-maṅgala-tūrya-ghoṣe
unnidra-sāndra-kusuma-prakara-avakīrṇa
māṇikya-kuṭṭima-tale masṛṇam viveśa
//
anyonyapallavitatadvijayapraśaṃsaḥ
prāptasthitir vikaṭakāñcanaviṣṭareṣu
padmachadāyatadṛśā dadṛśe 'tha tasminn
ekatra tena militaḥ phaṇirājalokaḥ
//
anyonya-pallavita-tad-vijaya-praśaṃsaḥ
prāpta-sthitir vikaṭa-kāñcana-viṣṭareṣu
padma-chada-āyata-dṛśā dadṛśe 'tha tasminn
ekatra tena militaḥ phaṇirāja-lokaḥ
//
tatkṛtaḥ satkāraḥ
tat-kṛtaḥ satkāraḥ
tasmin gate nayanagocaram uddhṛtārau
baddhāñjalir jhaṭiti pannagarājasaṃsat
mandākinīva parito hariṇāvacūḍa
vyālokakuḍmalitakāñcanapaṅkajābhūt
//
tasmin gate nayana-gocaram uddhṛtārau
baddha-añjalir jhaṭiti pannaga-rāja-saṃsat
mandākini īva parito hariṇa-avacūḍa
vyāloka-kuḍmalita-kāñcana-paṅkaja ābhūt
//
nyañcacchikhābharaṇabhāsurapadmarāga
rocichaṭāghaṭitatatphaṇaratnakāntiḥ
rājanyamaulimaṇicumbitapādapīṭhas
tasmai cakāra sa mahābhijanaḥ praṇāmam
//
nyañcac-chikhā-ābharaṇa-bhāsura-padmarāga
roci-chaṭā-ghaṭita-tat-phaṇa-ratna-kāntiḥ
rājanya-mauli-maṇi-cumbita-pāda-pīṭhas
tasmai cakāra sa mahā-abhijanaḥ praṇāmam
//
pratyuptaratnam abhitaḥ pramadāvakīrṇaṃ
muktvā catuṣkam uragendranideśitaṃ sa
adhyāsta sādarajaratphaṇikalpitāśīs
tanmadhyavartikanakāsanam unnatāṃsaḥ
//
pratyupta-ratnam abhitaḥ pramadā-avakīrṇaṃ
muktvā catuṣkam uraga-indra-nideśitaṃ sa
adhyāsta sādara-jarat-phaṇi-kalpita-āśīs
tan-madhya-varti-kanaka-āsanam unnata-aṃsaḥ
//
vatsāṃ vrajanāya mameti śanair visṛjya
nepathyanīlamaṇiveśmani ratnacūḍam
tatrāsanadvayam adāpayad asya pārśve
vidyādharādhipayaśobhaṭayoḥ phaṇīndraḥ
//
vatsāṃ vrajanāya mama iti śanair visṛjya
nepathya-nīla-maṇi-veśmani ratnacūḍam
tatrā asana-dvayam adāpayad asya pārśve
vidyādhara-adhipa-yaśobhaṭayoḥ phaṇi-indraḥ
//
svarṇāsane svayam athācchaphaṇātapatra
ratnapradīpaśatajarjaritāndhakāraḥ
lokatrayaikatilakasya sa nātidūre
devasya dāritamahendraripor nyaṣīdat
//
svarṇa-āsane svayam atha accha-phaṇa-ātapatra
ratna-pradīpa-śata-jarjarita-andhakāraḥ
loka-traya-eka-tilakasya sa na atidūre
devasya dārita-mahendra-ripor nyaṣīdat
//
sthitvaikato yuvatimaṅgalagītim atra
śṛṇvan sa vindhyataṭadṛṣṭacaraḥ kuraṅgaḥ
citre niveśita ivātha yaśobhaṭena
smitvā savismayam asūcyata pārthivāya
//
sthitva aikato yuvati-maṅgala-gītim atra
śṛṇvan sa vindhya-taṭa-dṛṣṭa-caraḥ kuraṅgaḥ
citre niveśita iva atha yaśobhaṭena
smitvā sa-vismayam asūcyata pārthivāya
//
śaśiprabhādarśanam
śaśiprabhā-darśanam-
atrāntare pramadaloladṛśā nṛpeṇa
dūrād adarśi phaṇirājasutābhiyāntī
tanvī śirīśasumanaḥsukumāramūrtir
devasya kārmukalateva manobhavasya
//
atra antare pramada-lola-dṛśā nṛpeṇa
dūrād adarśi phaṇi-rāja-suta ābhiyāntī
tanvī śirīśa-sumanaḥ-sukumāra-mūrtir
devasya kārmuka-lata īva manobhavasya
//
jyotsnāsitāmbararucisnapitānanendur
mātrācirodgatayavāṅkurakarṇapūram
muktvojjvalaṃ lalitakautukakaṅkaṇaṃ ca
veṣaṃ vivāhasamayocitam udvahantī
//
jyotsnā-sita-ambara-ruci-snapita-ānana-indur
mātra ācira-udgata-yava-aṅkura-karṇa-pūram
muktva ūjjvalaṃ lalita-kautuka-kaṅkaṇaṃ ca
veṣaṃ vivāha-samaya-ucitam udvahantī
//
sakhyā kayāpi likhitaṃ madanānalaika
dhūmāvalīvalayasaṃśayam arpayantam
ekāntakāntam asitāgarupatrabhaṅgam
ābibhratī lavalipāṇḍutale kapole
//
sakhyā kaya āpi likhitaṃ madana-anala-eka
dhūma-āvalī-valaya-saṃśayam arpayantam
ekānta-kāntam asita-āgaru-patrabhaṅgam
ābibhratī lavali-pāṇḍu-tale kapole
//
āttaprasādhanam anaṅgavilāsaveśma
līlāvidhānam avadhir nayanotsavasya
lāvaṇyasaṃvalitam aṅgakam udvahantī
śṛṅgāradugdhajaladher adhidevateva
//
ātta-prasādhanam anaṅga-vilāsa-veśma
līlā-vidhānam avadhir nayana-utsavasya
lāvaṇya-saṃvalitam aṅgakam udvahantī
śṛṅgāra-dugdha-jaladher adhidevata īva
//
sā pāṭalāvidhutacāmaramāruteṣat
vyānartitālakalatā sahitā sakhībhiḥ
nātisphuṭakvaṇitanūpuram ākulāni
kiṃcid vilambya dadhatī trapayā padāni
//
sā pāṭalā-vidhuta-cāmara-mārutā īṣat
vyānartita-alaka-latā sahitā sakhībhiḥ
na atisphuṭa-kvaṇita-nūpuram ākulāni
kiṃcid vilambya dadhatī trapayā padāni
//
nāyikayā nāyakadarśanam
nāyikayā nāyaka-darśanam
utpakṣmaṇā nirupamollasitapramoda
vistāralaṅghitavilāsasaroruheṇa
sāndrasmarajvarapipāsitayā tayāpi
dūrād apāyi nayanāñjalinā narendraḥ
//
utpakṣmaṇā nirupama-ullasita-pramoda
vistāra-laṅghita-vilāsa-saroruheṇa
sāndra-smara-jvara-pipāsitayā taya āpi
dūrād apāyi nayana-añjalinā nara-indraḥ
//
mālyavatīvākyam
mālyavatī-vākyam
vrīḍāvanamramukhapadmam upāgatāyāṃ
tasyāṃ pituḥ kanakaviṣṭarabhāgabhāji
mālyādikalpitayathocitasatkriyānte
taṃ mālavendram iti mālyavatī jagāda
//
vrīḍā-avanamra-mukha-padmam upāgatāyāṃ
tasyāṃ pituḥ kanaka-viṣṭara-bhāga-bhāji
mālya-ādi-kalpita-yathā-ucita-satkriyā-ante
taṃ mālava-indram iti mālyavatī jagāda
//
rājan! mahītalamṛgāṅga! vilambase kim?
adyāpi tūrṇam amunā svabhujārjitena
hemāmbujena viracayya vataṃsam asyāḥ
pūrṇapratijñam uragādhipatiṃ vidhehi
//
rājan! mahī-tala-mṛgāṅga! vilambase kim-?
adya api tūrṇam amunā sva-bhuja-arjitena
hema-ambujena viracayya vataṃsam asyāḥ
pūrṇa-pratijñam uraga-adhipatiṃ vidhehi
//
kamalāvataṃsaḥ
kamala-avataṃsaḥ
ukte tayety akṛta kāñcanapuṣkaraṃ tad
yāvat saḥ karṇaśikhare phaṇirājaputryāḥ
tāvad vihāya mṛgarūpam udāramūrtir
agre babhūva puruṣo 'sya sahemavetraḥ
//
ukte taya īty akṛta kāñcana-puṣkaraṃ tad
yāvat saḥ karṇa-śikhare phaṇi-rāja-putryāḥ
tāvad vihāya mṛga-rūpam udāra-mūrtir
agre babhūva puruṣo 'sya sa-hema-vetraḥ
//
puruṣaṃ prati praśnaḥ
puruṣaṃ prati praśnaḥ
kas tvaṃ mṛgaḥ katham abhūr iti pārthivena
pṛṣṭaḥ sa vismayasamutsukamānasena
ity abravīd uraganetraparamparābhir
āpīyamānavapur uktim avantinātham
//
kas tvaṃ mṛgaḥ katham abhūr iti pārthivena
pṛṣṭaḥ sa vismaya-samutsuka-mānasena
ity abravīd uraga-netra-paramparābhir
āpīyamāna-vapur uktim avanti-nātham
//
pratīhārasya vṛttāntaḥ
pratīhārasya vṛttāntaḥ
kailāsaśailavasater giriśoparodhād
dvārapraveśaviniṣedhakaṣāyitena
śapto 'smi kaṇvamunināyam ahaṃ pitus te
śrīharṣadevanṛpateḥ pratihārapālas
//
kailāsa-śaila-vasater giriśa-uparodhād
dvāra-praveśa-viniṣedha-kaṣāyitena
śapto 'smi kaṇva-munina āyam ahaṃ pitus te
śrīharṣadeva-nṛpateḥ pratihāra-pālas
//
rājā phaṇīndraduhituḥ kanakāravindaṃ
karṇe kariṣyati yadā navasāhasāṅkaḥ
svaṃ rūpam āpsyasi tadeti samādideśa
śāpāntam eṣa vihitānunayo maharṣiḥ
//
rājā phaṇi-indra-duhituḥ kanaka-aravindaṃ
karṇe kariṣyati yadā navasāhasāṅkaḥ
svaṃ rūpam āpsyasi tada īti samādideśa
śāpa-antam eṣa vihita-anunayo maharṣiḥ
//
tad vāsavārivijayottham idaṃ yaśas te
gatvaikapiṅgalagirer avataṃsayāmi
uktveti divyakusumair avakīrya maulau
pātālamallam anilasya pathā jagāma
//
tad vāsa-vāri-vijaya-uttham idaṃ yaśas te
gatva aika-piṅgala-girer avataṃsayāmi
uktva īti divya-kusumair avakīrya maulau
pātāla-mallam anilasya pathā jagāma
//
vivāhavidhiḥ
vivāha-vidhiḥ
tūryasvaneṣu vilasatsu paṭhatsv amandaṃ
bandiṣv anīyata phaṇīndrapurodhasā ca
koṇāvasaktajalapūritaratnakumbhāṃ
vediṃ tayā saha sa madhyamalokapālaḥ
//
tūrya-svaneṣu vilasatsu paṭhatsv amandaṃ
bandiṣv anīyata phaṇi-indra-purodhasā ca
koṇa-avasakta-jala-pūrita-ratna-kumbhāṃ
vediṃ tayā saha sa madhyama-lokapālaḥ
//
abhyudgatārcir analojjhitadhūmarāji
śyāmībhavat kanakatāmarasāvataṃsām
tasyāṃ yathāvidhi sa mālavapuṣpaketuḥ
kanyām aheḥ kuvalayāśva iva upayeme
//
abhyudgata-arcir anala-ujjhita-dhūma-rāji
śyāmībhavat kanaka-tāmarasa-avataṃsām
tasyāṃ yathā-vidhi sa mālava-puṣpaketuḥ
kanyām aheḥ kuvalaya-aśva iva upayeme
//
ānītayā jhaṭiti rūpam adṛṣṭapūrvam
aṅgena puṣpaśarabhaṅgitaraṅgitena
bhāti sma śantanur iva tridivasravantyā
pātālacandrakalayā sas tayā sametya
//
ānītayā jhaṭiti rūpam adṛṣṭa-pūrvam
aṅgena puṣpa-śara-bhaṅgi-taraṅgitena
bhāti sma śantanur iva tri-diva-sravantyā
pātāla-candra-kalayā sas tayā sametya
//
phaṇipativākyam
phaṇi-pati-vākyam-
nirgacchadaccharucinirbharam aṃśukena
saṃchāditaṃ kim api pāṇitale dadhānaḥ
ūce tam ity adhipatiḥ phaṇinām udañcat
dantāṃśuśāritaradachadaratnakāntiḥ
//
nirgacchad-accha-ruci-nirbharam aṃśukena
saṃchāditaṃ kim api pāṇi-tale dadhānaḥ
ūce tam ity adhipatiḥ phaṇinām udañcat
danta-aṃśu-śārita-rada-chada-ratna-kāntiḥ
//
yad dīyate tava na tādṛśam asti kiṃcid
gehe mamātra nṛpate navasāhasāṅka !
kośapratiṣṭhitanidhānaśataṃ yatas tvām
aiśvaryanirjitapurandaram āmananti
//
yad dīyate tava na tādṛśam asti kiṃcid
gehe mama atra nṛpate navasāhasāṅka !
kośa-pratiṣṭhita-nidhāna-śataṃ yatas tvām
aiśvarya-nirjita-purandaram āmananti
//
tat sphāṭikaṃ svam iva śuddham idaṃ gṛhāṇa
tvaṣṭṛprayatnaghaṭitaṃ śivaliṅgam ekam
ākāram ardhavanitāvapuṣaḥ purārer
yasyāntare sukṛtino hi vilokayanti
//
tat sphāṭikaṃ svam iva śuddham idaṃ gṛhāṇa
tvaṣṭṛ-prayatna-ghaṭitaṃ śiva-liṅgam ekam
ākāram ardha-vanitā-vapuṣaḥ purārer
yasya antare sukṛtino hi vilokayanti
//
vyāsaḥ purā kila purāṇamuneḥ prapede
tasmāt kilādikavipāṇitalaṃ jagāma
lebhe tato 'pi bhagavān kapilo maharṣiḥ
sānugraheṇa mama cedam adāyi tena
//
vyāsaḥ purā kila purāṇa-muneḥ prapede
tasmāt kilā adi-kavi-pāṇi-talaṃ jagāma
lebhe tato 'pi bhagavān kapilo maharṣiḥ
sa-anugraheṇa mama ca idam adāyi tena
//
śivaliṅgārpaṇam
śiva-liṅga-arpaṇam-
uktvety anargham atipāvanam arpitaṃ tad
antaḥsphuṭaikaśivarūpam ahīśvareṇa
pūrṇendukānti sahasā nigṛhītaśatrur
jagrāha piṇḍitam iva svayaśo narendraḥ
//
uktva īty anargham atipāvanam arpitaṃ tad
antaḥ-sphuṭa-eka-śiva-rūpam ahi-īśvareṇa
pūrṇa-indu-kānti sahasā nigṛhīta-śatrur
jagrāha piṇḍitam iva sva-yaśo nara-indraḥ
//
tatrātha diktaṭapariskhalitapravṛtta
sīmantinīcaṭulanūpurakāñcinādaḥ
ko 'py ucchalatpaṭahavaṃśahuḍḍukkaśaṅkha
vīṇāmṛdaṅgamurajadhvanir utsavo 'bhūt
//
tatra atha dik-taṭa-pariskhalita-pravṛtta
sīmantinī-caṭula-nūpura-kāñcinādaḥ
ko 'py ucchalat-paṭaha-vaṃśa-huḍḍukka-śaṅkha
vīṇā-mṛdaṅga-muraja-dhvanir utsavo 'bhūt
//
svanagarīṃ prati prasthāpanam
sva-nagarīṃ prati prasthāpanam
vṛtte vadhūm atha vivāhamahotsave tām
ādāya niṣpratimapauruṣavaijayantīm
anvāgatādaranivartitapannagendraḥ
paryutsukaḥ svanagarīṃ sa nṛpaḥ pratasthe
//
vṛtte vadhūm atha vivāha-mahā-utsave tām
ādāya niṣpratima-pauruṣa-vaijayantīm
anvāgata-ādara-nivartita-pannaga-indraḥ
paryutsukaḥ sva-nagarīṃ sa nṛpaḥ pratasthe
//
gatvātha dūram ahiviṣṭapataḥ sahelam
aṃśaḥ purāṇapuruṣasya sa nirjagāma
śiprārpitena sahasā purataḥ prabhāva
sīmantitāmbupaṭalena pathā sasainyaḥ
//
gatva ātha dūram ahi-viṣṭapataḥ sa-helam
aṃśaḥ purāṇa-puruṣasya sa nirjagāma
śipra-arpitena sahasā purataḥ prabhāva
sīmantita-ambu-paṭalena pathā sa-sainyaḥ
//
tasyāḥ svahastamunisaṃhatikalpitārghaḥ
sindhos taṭe saḥ padam ekapade cakāra
śṛṅge tadā ca bhagavān aravindabandhur
bandhūkapāṭalaruciḥ kanakācalasya
//
tasyāḥ sva-hasta-muni-saṃhati-kalpita-arghaḥ
sindhos taṭe saḥ padam eka-pade cakāra
śṛṅge tadā ca bhagavān aravinda-bandhur
bandhūka-pāṭala-ruciḥ kanaka-acalasya
//
ujjayinīpraveśaḥ
ujjayinī-praveśaḥ
bālātapachuritaharmyaviṭaṅkavarti
pārāvatātimadhuradhvanitachalena
sambhāṣaṇaṃ vidadhatīm iva pauramukta
puṣpāñjaliḥ saḥ puram ujjayinīṃ viveśa
//
bāla-ātapa-churita-harmya-viṭaṅka-varti
pārāvata-atimadhura-dhvanita-chalena
sambhāṣaṇaṃ vidadhatīm iva paura-mukta
puṣpāñjaliḥ saḥ puram ujjayinīṃ viveśa
//
kāntāyaśobhaṭayutaṃ kṛśatām avāptās
taccintayaiva sacivās tam atha praṇemuḥ
kākutstham āhatasurārim ivānuyāntaṃ
saumitriṇā janakarājatanūjayā ca
//
kāntā-yaśobhaṭa-yutaṃ kṛśatām avāptās
tac-cintaya aiva sacivās tam atha praṇemuḥ
kākut-stham āhata-surārim iva anuyāntaṃ
saumitriṇā janaka-rāja-tanūjayā ca
//
mahākāleśvaradarśanam
mahākāleśvara-darśanam-
ānandabāṣpasalilārdradṛśo 'rdhamārge
sambhāṣya tān smitamukhaḥ saha tair jagāma
vidyādharoragakarāhatahemaghaṇṭā
ṭāṅkārahāri bhavanaṃ tripurāntakasya
//
ānanda-bāṣpa-salila-ardra-dṛśo 'rdha-mārge
sambhāṣya tān smita-mukhaḥ saha tair jagāma
vidyādhara-uraga-kara-āhata-hema-ghaṇṭā
ṭāṅkāra-hāri bhavanaṃ tripurāntakasya
//
tasmiṃś carācaraguror hariṇāvacūla
cūḍāmaṇer apacitiṃ vidhivad vidhāya
sākaṃ phaṇīndrasutayāmbararodhikambu
tūryasvanormi saś ca rājakulaṃ viveśa
//
tasmiṃś cara-acara-guror hariṇa-avacūla
cūḍāmaṇer apacitiṃ vidhivad vidhāya
sākaṃ phaṇi-indra-sutaya āmbara-rodhi-kambu
tūrya-svana-ūrmi saś ca rāja-kulaṃ viveśa
//
dhārāgamanam
dhārā-gamanam
tatrārṇavadhvanighanotsavatūryaghoṣe
sthitvā dināni katicit sa narendracandraḥ
yāti sma bhūṣitakulaḥ kularājadhānīṃ
dhārām amātyakathitāmṛgayetivṛttaḥ
//
tatra arṇava-dhvani-ghana-utsava-tūrya-ghoṣe
sthitvā dināni katicit sa nara indra-candraḥ
yāti sma bhūṣita-kulaḥ kula-rājadhānīṃ
dhārām amātya-kathitāmṛgaya ītivṛttaḥ
//
udghāṭiteṣv atha vilokanakautukena
vātāyaneṣu paritaḥ purasundarībhiḥ
tasmiṃś cirād viśati jīva iveśvare sā
pronmīlitorunayaneva purī babhūva
//
udghāṭiteṣv atha vilokana-kautukena
vātāyaneṣu paritaḥ pura-sundarībhiḥ
tasmiṃś cirād viśati jīva ivā iśvare sā
pronmīlita-ūru-nayana īva purī babhūva
//
śivaliṅgapratiṣṭhā
śiva-liṅga-pratiṣṭhā
tat sādhv akārayad athādhigatapratiṣṭhaṃ
tatrāccharatnaśivaliṅgam anarghaśīlaḥ
tasya prabhāvaghaṭitair vyadhur arhaṇāṃ ca
vidyādharā vikacakalpataruprasūnaiḥ
//
tat sādhv akārayad atha adhigata-pratiṣṭhaṃ
tatra accha-ratna-śiva-liṅgam anargha-śīlaḥ
tasya prabhāva-ghaṭitair vyadhur arhaṇāṃ ca
vidyādharā vikaca-kalpataru-prasūnaiḥ
//
anuyāyiprasthānam
anuyāyi-prasthānam-
kṛtvā yathocitam akṛtrimam utsavānte
satkāram āyatananiślathamauliratnau
dattāṅkapāṇir ubhayoḥ prajighāya sa atha
vidyādharādhipaphaṇīndrasūtau svadeśam
//
kṛtvā yathā-ucitam akṛtrimam utsava-ante
satkāram āyatana-niślatha-mauli-ratnau
datta-aṅka-pāṇir ubhayoḥ prajighāya sa atha
vidyādhara-adhipa-phaṇi-indra-sūtau sva-deśam
//
ekas tayor agamad ambaragāmisainya
sīmantitābhrapaṭalaḥ śaśikāntaśailam
anyo 'py agādhajalamālavajahnukanyā
viśrāṇitorusaraṇir nijarājadhānīm
//
ekas tayor agamad ambara-gāmi-sainya
sīmantita-abhra-paṭalaḥ śaśi-kānta-śailam
anyo 'py agādha-jala-mālava-jahnu-kanyā
viśrāṇita-ūru-saraṇir nija-rājadhānīm
//
śaśiprabhāsakhīgamanam
śaśiprabhā-sakhī-gamanam-
mābhūḥ kadāpi vimukhī rameṇa yad asya
chandānuvṛttiratisaṃvananaṃ madasya
uktveti tām ahisutām agaman gṛhāṇi
gandharvakinnaramahoragasiddhakanyāḥ
//
ma ābhūḥ kada āpi vimukhī rameṇa yad asya
chanda-anuvṛtti-rati-saṃvananaṃ madasya
uktva īti tām ahi-sutām agaman gṛhāṇi
gandharva-kinnara-mahā-uraga-siddha-kanyāḥ
//
sāmrājyalakṣmīsvīkāraḥ
sāmrājya-lakṣmī-svīkāraḥ
nīlachatrāvataṃsā bhujagapatisutāpāṇḍugaṇḍasthalāntaḥ
kastūrīpaṅkapatravyatikaraśabalavyāyatāṃse salīlam
devenātha svamantripravaraciradhṛtā sāhasāṅkena dīrghe
rohajjyāghātarekhe puno 'pi nidadhe doṣṇi sāmrājyalakṣmīḥ
//
nīla-chatra-avataṃsā bhujaga-pati-sutā-pāṇḍu-gaṇḍa-sthala-antaḥ
kastūrī-paṅka-patra-vyatikara-śabala-vyāyata-aṃse salīlam
devena atha sva-mantri-pravara-cira-dhṛtā sāhasāṅkena dīrghe
rohaj-jyā-ghāta-rekhe puno 'pi nidadhe doṣṇi sāmrājya-lakṣmīḥ
//
atha granthapraśastiḥ
atha grantha-praśastiḥ
śrīmatkavipriyasuhṛcchaladaṅkarāma
rājendubhaktyadhigatapratibhāviśeṣaḥ
etad vinidrakusumadadyuti padmaguptaḥ
śrīsindhurājanṛpateś caritaṃ babandha
//
śrīmat-kavi-priya-suhṛc-chalad-aṅka-rāma
rāja-indu-bhakty-adhigata-pratibhā-viśeṣaḥ
etad vinidra-kusumada-dyuti padmaguptaḥ
śrī-sindhurāja-nṛpateś caritaṃ babandha
//
lakṣmīlatānavavasanta mahītalendra
vidyāvilāsamaṇidarpaṇa sindhurāja
etan mayā ghaṭitam ujjvalakānti kāvya
māṇikyakuṇḍalam iha śravaṇe videhi
//
lakṣmī-latā-nava-vasanta mahī-tala-indra
vidyā-vilāsa-maṇi-darpaṇa sindhurāja
etan mayā ghaṭitam ujjvala-kānti kāvya
māṇikya-kuṇḍalam iha śravaṇe videhi
//
nyastāni yāni mayi sūktisudhāpṛṣanti
devena tena kati cit kavibāndhavena
candrātapasnapitamauktikasodarāṇāṃ
teṣām idaṃ vilasitaṃ navasāhasāṅka
//
nyastāni yāni mayi sūkti-sudhā-pṛṣanti
devena tena kati cit kavi-bāndhavena
candra-ātapa-snapita-mauktika-sodarāṇāṃ
teṣām idaṃ vilasitaṃ navasāhasāṅka
//
yac cāpalaṃ kim api mandhadhiyā mayaivam
āsūtritaṃ narapate navasāhasāṅka
ājñaiva hetur iha te śayanīkṛtogra
rājanyamaulikusumā na kavitvadarpaḥ
//
yac cāpalaṃ kim api mandha-dhiyā maya aivam
āsūtritaṃ narapate navasāhasāṅka
ājña aiva hetur iha te śayanīkṛta-ugra
rājanya-mauli-kusumā na kavitva-darpaḥ
//
iti navasāhasāṅkacaritaṃ saṃpūrṇam
iti navasāhasāṅka-caritaṃ saṃpūrṇam