atha yamasmṛtiḥ ||
śrīgaṇeśāya namaḥ ||
atha prāyaścittavarṇanam
athāto hy asya dharmasya
prāyaścittābhidhāyakam
/
caturṇām api varṇānāṃ
dharmaśāstraṃ pravartate
//
jalāgnyudvandhanabhraṣṭāḥ
prabrajyānaśanacyutāḥ
/
viṣaprapatanaprāya
śastraghātacyutāśca ye
//
sarve te pratyavasitāḥ
sarvalokavahiṣkṛtāḥ
/
cāndrāyaṇena śuddhyanti
taptakṛcchradvayena vā
//
ubhayāvasitāḥ pāpā
ye 'grāmya śaraṇacyutāḥ
/
indudvayena śuddhyanti
dattvā dhenuṃ tathā vṛṣam
//
gobrāhmaṇahanaṃ dagdhā
mṛtam udvandhanena ca
/
pāśaṃ tasyaiva chittvā tu
taptakṛcchraṃ samācaret
//
kṛmibhir vraṇasaṃbhūtair
makṣikāśvopaghātitaḥ
/
kṛcchrārddhaṃ saṃprakurvīta
śaktyā dadyāt tu dakṣiṇām
//
brāhmaṇasya maladvāre
pūyaśoṇita sambhave
/
kṛmibhuktabraṇe mauñjī
homena sa viśuddhyati
//
yaḥ kṣatriyas tathā vaiśyaḥ
śūdraścāpyanulomajaḥ
/
jñātvā bhuṅkte viśeṣeṇa
carec cāndrāyaṇaṃ vratam
//
kukkuṭāṇḍapramāṇan tu
grāsañca parikalpayet
/
anyathāhāradoṣeṇa
na sa tatra viśuddhyati
//
ekaikaṃ varddhayec chukle
kṛṣṇapakṣe ca hrāsayet
/
amāvāsyāṃ na bhuñjīta
eṣa cāndrāyaṇo vidhiḥ
//
surānyamadyapānena
gomāṃsabhakṣaṇe kṛte
/
taptakṛcchrañ cared vipras
tat pāpas tu praṇaśyati
//
prāyaścitte hy upakrānte
kartā yadi vipadyate
/
pūtas tad ahar evāpi
iha loke paratra ca
//
yāvad ekaḥ pṛthak dravyaḥ
prāyaścittena śuddhyati
/
aparās te na ca spṛśyās
te 'pi sarve vigarhitāḥ
//
abhojyāś cāpratigrāhyā
asaṃpāṭhyā vivāhinaḥ
/
pūyante 'nuvrate cīrṇe
sarve te ṛkthabhāginaḥ
//
ūnaikādaśavarṣasya
pañcavarṣāt parasya ca
/
prāyaścittaṃ cared bhrātā
pitā vānyo 'pi bāndhavaḥ
//
ato bālatarasyāpi
nāparādho na pātakam
/
rājadaṇḍo na tasyāsti
prāyaścittaṃ na vidyate
//
aśītīryasya varṣāṇi
bālo vāpy ūnaṣoḍaśaḥ
/
prāyaścittārddham arhanti
striyo rogiṇa eva ca
//
astaṃ gato yadā sūryaś
cāṇḍālarajakastriyaḥ
/
saṃspṛṣṭās tu tadā kaiścit
prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet
//
jātarūpaṃ suvarṇañ ca
divānītaṃ ca yaj jalam
/
tena snātvā ca pītvā ca
sarve te śucayaḥ smṛtāḥ
//
dāsanāpitagopāla
kulamitrārdhasīriṇaḥ
/
ete śūdreṣu bhojyānnā
yaś cātmanaṃ nivedayet
//
annaṃ śūdrasya bhojyaṃ vā
ye bhuñjanty abudhā narāḥ
/
prayaścittaṃ tathā prāptaṃ
carec cāndrāyaṇaṃ vratam
//
prāpte dvādaśame varṣe
yaḥ kanyāṃ na prayacchati
/
māsi māsi rajas tasyāḥ
pitā pibati śoṇitam
//
mātā caiva pitā caiva
jyeṣṭho bhrātā tathaiva ca
/
trayas te narakaṃ yānti
dṛṣṭvā kanyāṃ rajasvalām
//
yas tāṃ vivāhayet kanyāṃ
brāhmaṇo madamohitaḥ
/
asaṃbhāṣyo hy apāṅkteyaḥ
sa vipro vṛṣalīpatiḥ
//
vandhyā tu vṛṣalī jñeyā
vṛṣalī tu mṛtaprajāḥ
/
śūdrī tu vṛṣalī jñeyā
kumārī tu rajasvalā
//
yat karoty ekarātreṇa
vṛṣalīsevanād dvijaḥ
/
tad bhaikṣabhug japen nityaṃ
tribhir varṣair vyapohati
//
svavṛṣaṃ yā parityajyāny
avṛṣeṇa bṛhaspatiḥ
/
vṛṣalī sā tu vijñeyā
na śūdrī vṛṣalī bhavet
//
vṛṣalīphenapītasya
niḥśvāsopahatasya ca
/
tasyāñ caiva prasūtasya
niṣkṛtir naiva vidyate
//
śvitrakuṣṭhī tathā caiva
kunakhī śyāvadantakaḥ
/
rogī hīnātiriktāṅgaḥ
piśuno matsaras tathā
//
durbhago hi tathā ṣaṇḍaḥ
pāṣaṇḍī vedanindakaḥ
/
haitukaḥ śūdrayājī ca
ayājyānāñ ca yājakaḥ
//
nityaṃ pratigrahe lubdho
yācako viṣayātmakaḥ
/
śyāvadanto 'tha vaidyaś ca
asadālāpakas tathā
//
ete śrāddhe ca dāne ca
varjanīyāḥ prayatnataḥ
//
tato devalakaś caiva
bhṛtako vedavikrayī
/
ete varjyāḥ prayatnena
etad bhāsvatir abravīt
//
etān niyojayed yas tu
havye kavye ca karmaṇi
/
nirāśāḥ pitaras tasya
yānti devāmaharṣibhiḥ
//
agre māhiṣikaṃ dṛṣṭvā
madhye tu vṛṣalīpatim
/
ante vārdhuṣikaṃ dṛṣṭvā
nirāśāḥ pitaro gatāḥ
//
mahiṣīty ucyate bhāryā
yā caiva vyabhicāriṇī
/
tān doṣān kṣamate yas tu
sa vai māhiṣikaḥ smṛtaḥ
//
samārghan tu samuddhṛtya
mahārghaṃ yah prayacchati
/
sa vai vārdhuṣiko nāma
brahmavādiṣu garhitaḥ
//
yāvad uṣṇaṃ bhavaty annaṃ
yāvad bhuñjanti vāgyatāḥ
/
aśnanti pitaras tāvad
yāvan noktā havirguṇāḥ
//
havirguṇā na vaktavyāḥ
pitaro yatra tarpitāḥ
/
pitṛbhis tarpitaiḥ paścād
vaktavyaṃ śobhanaṃ haviḥ
//
yāvato grasate grāsān
havyakavyeṣu mantravit
/
tāvato grasate piṇḍān
śarīre brahmaṇaḥ pitā
//
ucchiṣṭocchiṣtasaṃspṛṣṭaḥ
śunā śūdreṇa vā dvijaḥ
/
upoṣya rajamīm ekāṃ
pañcagavyena śuddhyati
//
anucchiṣṭena saṃspṛṣṭe
snānamātraṃ vidhīyate
/
tenaivocchiṣṭasaṃspṛṣṭaḥ
prājāpatyaṃ samācaret
//
yāvad viprā na pūjyante
sambhojanahiraṇyakaiḥ
/
tāvac cīrṇavratasyāpi
tat pāpaṃ na praṇaśyati
//
yad veṣṭitaṃ kākabalākacillair
amedhyaliptaṃ tu bhavec charīram
/
gātre mukhe ca praviśec ca samyak
snānena lepopahatasya śuddhiḥ
//
ūrdhvaṃ nābheḥ karau muktvā
yad aṅgam upahanyate
/
ūrdhvaṃ snānam adhaḥ śaucaṃ
tan mātreṇaiva śuddhyati
//
abhakṣyāṇām apeyānām
alehyānāñ ca bhakṣaṇe
/
reto mūtrapurīṣāṇāṃ
prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet
//
padmoḍumbaravilvāś ca
kuśāśvatthapalāśakāḥ
/
eteṣām udakaṃ pītvā
ṣaḍrātreṇaiva śuddhyati
//
yaḥ pratyavasito vipraḥ
pravrajyāgnir nirāpadi
/
anāhitāgnir varteta
gṛhitvañ ca cikīrṣati
//
ācaret trīṇi kṛcchrāṇi
carec cāndrāyaṇāni ca
/
jātakarmādibhiḥ proktaiḥ
punaḥ saṃskāram arhati
//
tūlikā upadhānāni
puṣpaṃ raktāmbarāṇi ca
/
śoṣayitvā pratāpena
prokṣayitvā śucir bhavet
//
deśaṃ kālaṃ tathātmānaṃ
dravyaṃ dravyaprayojanam
/
upapattim avasthāñ ca
jñātvā dharmaṃ samācaret
//
rathy ākardamatoyāni
nāvāyasa tṛṇāni ca
/
mārutārkeṇa śuddhyanti
pakveṣṭakacitāni ca
//
āture snānasamprāpte
daśakṛtvo hy anāturaḥ
/
snātvā snātvā spṛśet tan tu
tataḥ śuddhyeta āturaḥ
//
rajakaś carmakāraś ca
naṭo vuruḍa eva ca
/
kaivartamedabhillāś ca
saptaite cāntyajāḥ smṛtāḥ
//
eṣāṃ gatvā tu yoṣāṃ vai
taptakṛcchraṃ samācaret
//
strīṇāṃ rajasvalānān tu
spṛṣṭāspṛṣṭi yadā bhavet
/
prāyaścittaṃ kathaṃ tāsāṃ
varṇe varṇe vidhīyate
//
spṛṣṭvā rajasvalāṃ yāntu
sagotrāñ ca sabharttṛkām
/
kāmād akāmato vāpi
snātvā kālena śuddhyati
//
spṛṣṭvā rajasvalānyonyaṃ
brāhmaṇī śūdrajā tathā
/
kṛcchreṇa śudhyate pūrvā
śūdrā pādena śudhyati
//
spṛṣṭvā rajasvalānyonyaṃ
kṣatriyā śūdrajā tathā
/
pādahīnaṃ caret pūrvā
pādārddhan tu tathottarā
//
spṛṣṭvā rajasvalānyonyaṃ
vaiśyajā śūdrajā tathā
/
kṛcchrapādaṃ caret pūrvā
tadarddhan tu tathottarā
//
spṛṣṭā rajasvalā caiva
śvājajambūkarāsabhaiḥ
/
tāvat tiṣṭhet nirāhārā
snātvā kālena śudhyati
//
spṛṣṭvā rajasvalā kaiścit
cāṇḍālair arajasvalā
/
prājāpatyena kṛcchreṇa
prāṇāyāmaśatena ca
//
vipraḥ spṛṣṭo niśāyāñ ca
udakyā patitena ca
/
divānītena toyena
snāpayec cāgnisannidhau
//
divārka raśmisaṃspṛṣṭaṃ
rātrau nakṣatraraśmibhiḥ
/
sandhyobhayoś ca sandhyāyāḥ
pavitraṃ sarvadā jalam
//
apaḥ karanakhaspṛṣṭāḥ
pibed ācamane dvijaḥ
/
surāṃ pibati suvyaktaṃ
yamasya vacanaṃ yathā
//
svāta vāpyos tathā kūpe
pāṣāṇaiḥ śastraghātanaiḥ
/
yaṣṭyā tu ghātane caiva
mṛtpiṇḍe gokulena ca
//
rodhane bandhane caiva
sthāpite puṣkale tathā
/
kāṣṭhe vanaspatau rodha
saṅkaṭe rajjuvastrayoḥ
//
etat te kathitaṃ sarvaṃ
pramādasthānam uttamam
/
yatra yatra mṛtā gāvaḥ
prāyaścittaṃ samācaret
//
dāruṇā ghātane kṛcchraṃ
pāṣāṇair dviguṇaṃ bhavet
/
arddhakṛcchran tu khāte syāt
pādakṛcchran tu pādape
//
śastraghāte trikṛcchrāṇi
yaṣṭighāte dvayaṃ caret
//
kṛcchreṇa vastraghāte 'pi
goghnaś ceti viśuddhyati
/
yo varttayati gomadhye
nadīkāntāramantike
//
romāṇi prathame pāde
dvitīye śmaśru vāpayet
/
tṛtīye tu śikhā dhāryā
caturthe saśikhaṃ vapet
//
na strīṇāṃ vapanaṃ kuryāt
na ca sā gām anuvrajet
/
na ca rātrau vased goṣṭhe
na kuryād vaidikīṃ śrutim
//
sarvān keśān samuddhṛtya
chedayed aṅgulidvayam
/
evam eva tu nārīṇāṃ
śiraso vapanaṃ smṛtam
//
mṛtakena tu jātena
ubhayoḥ sūtakaṃ bhavet
/
pātakena tu liptena
nāsya sūtakitā bhavet
//
catvāri khalu karmāṇi
sandhyākāle vivarjayet
/
āhāraṃ maithunaṃ nidrāṃ
svādhyāyañ ca caturthakam
//
āhārāj jāyate vyādhiḥ
krūragarbhaś ca maithune
/
nidrā śriyo nivarttante
svādhyāye maraṇaṃ dhruvam
//
ajñānāt tu dvijaśreṣṭha
varṇānāṃ hitakāmyayā
/
mayā proktam idaṃ śāstraṃ
sāvadhāno 'vadhāraya
//
iti yamaproktaṃ dharmaśāstraṃ samāptam ||