Matsya-Purāṇa 1
pracaṇḍatāṇḍavāṭope
prakṣiptā yena diggajāḥ
bhavantu vighnabhaṅgāya
bhavasya caraṇāmbujāḥ
//
pātālādutpatiṣṇor makaravasatayo yasya pucchābhighātād
ūrdhvaṃ brahmāṇḍakhaṇḍavyatikaravihitavyatyayenāpatanti
viṣṇormatsyāvatāre sakalavasumatīmaṇḍalaṃ vyaśnuvānās
tasyāsyodīritānāṃ dhvanir apaharatād aśriyaṃ vaḥ śrutīnām
//
nārāyaṇaṃ namaskṛtya
naraṃ caiva narottamam
devīṃ sarasvatīṃ caiva
tato jayam udīrayet
//
ajo 'pi yaḥ kriyāyogān
nārāyaṇa iti smṛtaḥ
triguṇāya trivedāya
namas tasmai svayambhuve
//
sūtamekāgramāsīnaṃ
naimiṣāraṇyavāsinaḥ
munayo dīrghasattrānte
papracchur dīrghasaṃhitām
//
pravṛttāsu purāṇīṣu
dharmyāsu lalitāsu ca
kathāsu śaunakādyās tu
abhinandya muhurmuhuḥ
//
kathitāni purāṇāni
yānyasmākaṃ tvayānagha
tānyevāmṛtakalpāni
śrotum icchāmahe punaḥ
//
kathaṃ sasarja bhagavaṃl
lokanāthaścarācaram
kasmācca bhagavān viṣṇur
matsyarūpatvam āśritaḥ
//
bhairavatvaṃ bhavasyāpi
purāritvaṃ ca kena hi
kasya hetoḥ kapālitvaṃ
jagāma vṛṣabhadhvajaḥ
//
sarvam etat samācakṣva
sūta vistaraśaḥ kramāt
tvadvākyenāmṛtasyeva
na tṛptiriha jāyate
//
puṇyaṃ pavitram āyuṣyam
idānīṃ śṛṇuta dvijāḥ
mātsyaṃ purāṇamakhilaṃ
yajjagāda gadādharaḥ
//
purā rājā manur nāma
cīrṇavān vipulaṃ tapaḥ
putre rājyaṃ samāropya
kṣamāvān ravinandanaḥ
//
malayasyaikadeśe tu
sarvātmaguṇasaṃyutaḥ
samaduḥkhasukho vīraḥ
prāptavān yogam uttamam
//
babhūva varadaś cāsya
varṣāyutaśate gate
varaṃ vṛṇīṣva provāca
prītaḥ sa kamalāsanaḥ
//
evamukto 'bravīd rājā
praṇamya sa pitāmaham
ekam evāham icchāmi
tvatto varamanuttamam
//
bhūtagrāmasya sarvasya
sthāvarasya carasya ca
bhaveyaṃ rakṣaṇāyālaṃ
pralaye samupasthite
//
evamastviti viśvātmā
tatraivāntaradhīyata
puṣpavṛṣṭiḥ sumahatī
khātpapāta surārpitā
//
kadācidāśrame tasya
kurvataḥ pitṛtarpaṇam
papāta pāṇyor upari
śapharī jalasaṃyutā
//
dṛṣṭvā tacchapharīrūpaṃ
sa dayālurmahīpatiḥ
rakṣaṇāyākarodyatnaṃ
sa tasminkarakodare
//
ahorātreṇa caikena
ṣoḍaśāṅgulavistṛtaḥ
so 'bhavanmatsyarūpeṇa
pāhi pāhīti cābravīt
//
sa tamādāya maṇike
prākṣipajjalacāriṇam
tatrāpi caikarātreṇa
hastatrayam avardhata
//
punaḥ prāhārtanādena
sahasrakiraṇātmajam
sa matsyaḥ pāhi pāhīti
tvāmahaṃ śaraṇaṃ gataḥ
//
tataḥ sa kūpe taṃ matsyaṃ
prāhiṇod ravinandanaḥ
yadā na māti tatrāpi
kūpe matsyaḥ sarovare
//
kṣipto 'sau pṛthutāmāgāt
punar yojanasaṃmitām
tatrāpyāha punar dīnaḥ
pāhi pāhi nṛpottama
//
tataḥ sa manunā kṣipto
gaṅgāyāmapyavardhata
yadā tadā samudre taṃ
prākṣipanmedinīpatiḥ
//
yadā samudramakhilaṃ
vyāpyāsau samupasthitaḥ
tadā prāha manurbhītaḥ
ko 'pi tvamasureśvaraḥ
//
athavā vāsudevastvam
anya īdṛkkathaṃ bhavet
yojanāyutaviṃśatyā
kasya tulyaṃ bhavedvapuḥ
//
jñātastvaṃ matsyarūpeṇa
māṃ khedayasi keśava
hṛṣīkeśa jagannātha
jagaddhāma namo 'stu te
//
evamuktaḥ sa bhagavān
matsyarūpī janārdanaḥ
sādhu sādhviti covāca
samyagjñātas tvayānagha
//
acireṇaiva kālena
medinī medinīpate
bhaviṣyati jale magnā
saśailavanakānanā
//
naur iyaṃ sarvadevānāṃ
nikāyena vinirmitā
mahājīvanikāyasya
rakṣaṇārthaṃ mahīpate
//
svedāṇḍajodbhido ye vai
ye ca jīvā jarāyujāḥ
asyāṃ nidhāya sarvāṃs tān
anāthān pāhi suvrata
//
yugāntavātābhihatā
yadā bhavati naur nṛpa
śṛṅge 'sminmama rājendra
tademāṃ saṃyamiṣyasi
//
tato layānte sarvasya
sthāvarasya carasya ca
prajāpatistvaṃ bhavitā
jagataḥ pṛthivīpate
//
evaṃ kṛtayugasyādau
sarvajño dhṛtimānnṛpaḥ
manvantarādhipaścāpi
devapūjyo bhaviṣyasi
//
Matsya-Purāṇa 2
evamukto manustena
papraccha madhusūdanam
bhagavankiyadbhirvarṣair
bhaviṣyatyantarakṣayaḥ
//
sattvāni ca kathaṃ nātha
rakṣiṣye madhusūdana
tvayā saha punaryogaḥ
kathaṃ vā bhavitā mama
//
adyaprabhṛtyanāvṛṣṭir
bhaviṣyati mahītale
yāvadvarṣaśataṃ sāgraṃ
durbhikṣam aśubhāvaham
//
tato 'lpasattvakṣayadā
raśmayaḥ sapta dāruṇāḥ
saptasapterbhaviṣyanti
prataptāṅgāravarṣiṇaḥ
//
aurvānalo 'pi vikṛtiṃ
gamiṣyati yugakṣaye
viṣāgniścāpi pātālāt
saṃkarṣaṇamukhacyutaḥ
bhavasyāpi lalāṭotthas
tṛtīyanayanānalaḥ
//
trijagannirdahan kṣobhaṃ
sameṣyati mahāmune
evaṃ dagdhā mahī sarvā
yadā syādbhasmasaṃnibhā
//
ākāśamūṣmaṇā taptaṃ
bhaviṣyati paraṃtapa
tataḥ sadevanakṣatraṃ
jagadyāsyati saṃkṣayam
//
saṃvarto bhīmanādaśca
droṇaścaṇḍo balāhakaḥ
vidyutpatākaḥ śoṇastu
saptaite layavāridāḥ
//
agniprasvedasambhūtāḥ
plāvayiṣyanti medinīm
samudrāḥ kṣobhamāgatya
caikatvena vyavasthitāḥ
//
etadekārṇavaṃ sarvaṃ
kariṣyanti jagattrayam
vedanāvamimāṃ gṛhya
sattvabījāni sarvaśaḥ
//
āropya rajjuyogena
matpradattena suvrata
saṃyamya nāvaṃ macchṛṅge
matsyabhāvābhirakṣitaḥ
//
ekaḥ sthāsyasi deveṣu
dagdheṣvapi paraṃtapa
somasūryāvahaṃ brahmā
caturlokasamanvitaḥ
//
narmadā ca nadī puṇyā
mārkaṇḍeyo mahānṛṣiḥ
bhavo vedāḥ purāṇāni
vidyābhiḥ sarvatovṛtam
//
tvayā sārdhamidaṃ viśvaṃ
sthāsyatyantarasaṃkṣaye
evamekārṇave jāte
cākṣuṣāntarasaṃkṣaye
//
vedānpravartayiṣyāmi
tvatsargādau mahīpate
evamuktvā sa bhagavāṃs
tatraivāntaradhīyata
//
manur apyāsthito yogaṃ
vāsudevaprasādajam
abhyasan yāvad ābhūta
samplavaṃ pūrvasūcitam
//
kāle yathokte saṃjāte
vāsudevamukhodgate
śṛṅgī prādurbabhūvātha
matsyarūpī janārdanaḥ
//
bhujaṃgo rajjurūpeṇa
manoḥ pārśvamupāgamat
bhūtānsarvānsamākṛṣya
yogenāropya dharmavit
//
bhujaṃgarajjvā matsyasya
śṛṅge nāvamayojayat
uparyupasthitastasyāḥ
praṇipatya janārdanam
//
ābhūtasamplave tasminn
atīte yogaśāyinā
pṛṣṭena manunā proktaṃ
purāṇaṃ matsyarūpiṇā
tadidānīṃ pravakṣyāmi
śṛṇudhvamṛṣisattamāḥ
//
yadbhavadbhiḥ purā pṛṣṭaḥ
sṛṣṭyādikamahaṃ dvijāḥ
tad evaikārṇave tasmin
manuḥ papraccha keśavam
//
utpattiṃ pralayaṃ caiva
vaṃśānmanvantarāṇi ca
vaṃśyānucaritaṃ caiva
bhuvanasya ca vistaram
//
dānadharmavidhiṃ caiva
śrāddhakalpaṃ ca śāśvatam
varṇāśramavibhāgaṃ ca
tatheṣṭāpūrtasaṃjñitam
//
devatānāṃ pratiṣṭhādi
yaccānyadvidyate bhuvi
tatsarvaṃ vistareṇa tvaṃ
dharmaṃ vyākhyātumarhasi
//
mahāpralayakālānta
etadāsīttamomayam
prasuptamiva cātarkyam
aprajñātamalakṣaṇam
//
avijñeyamavijñātaṃ
jagat sthāsnu cariṣṇu ca
tataḥ svayambhūr avyaktaḥ
prabhavaḥ puṇyakarmaṇām
//
vyañjayannetadakhilaṃ
prādurāsīt tamonudaḥ
yo 'tīndriyaḥ paro vyaktād
aṇur jyāyān sanātanaḥ
nārāyaṇa iti khyātaḥ
sa ekaḥ svayam udbabhau
//
yaḥ śarīrād abhidhyāya
sisṛkṣurvividhaṃ jagat
apa eva sasarjādau
tāsu vīryam avāsṛjat
//
tadevāṇḍaṃ samabhavad
dhemarūpyamayaṃ mahat
saṃvatsarasahasreṇa
sūryāyutasamaprabham
//
praviśyāntarmahātejāḥ
svayam evātmasambhavaḥ
prabhāvād api tadvyāptyā
viṣṇutvam agamat punaḥ
//
tadantarbhagavāneṣa
sūryaḥ samabhavatpurā
ādityaścādibhūtatvād
brahmā brahma paṭhann abhūt
//
divaṃ bhūmiṃ samakarot
tadaṇḍaśakaladvayam
sa cākaroddiśaḥ sarvā
madhye vyoma ca śāśvatam
//
jarāyurmerumukhyāś ca śailās tasyābhavaṃs tadā /
yad aulbaṃ tad abhūn meghas taḍitsaṅghātamaṇḍalam //
nadyo 'ṇḍanāmnaḥ saṃbhūtāḥ
pitaro manavas tathā
sapta ye 'mī samudrāś ca
te 'pi cāntarjalodbhavāḥ
lavaṇekṣusurādyāś ca
nānāratnasamanvitāḥ
//
sa sisṛkṣur abhūd devaḥ
prajāpatir arindama
tattejasaś ca tatraiṣa
mārtaṇḍaḥ samajāyata
//
mṛte 'ṇḍe jāyate yasmān
mārtaṇḍas tena saṃsmṛtaḥ
rajoguṇamayaṃ yattad
rūpaṃ tasya mahātmanaḥ
caturmukhaḥ sa bhagavān
abhūl lokapitāmahaḥ
//
yena sṛṣṭaṃ jagat sarvaṃ
sadevāsuramānuṣam
tamavehi rajorūpaṃ
mahat sattvam udāhṛtam
//
Matsya-Purāṇa 3
caturmukhatvam agamat
kasmāl lokapitāmahaḥ
kathaṃ tu lokān asṛjad
brahmā brahmavidāṃ varaḥ
//
tapaś cacāra prathamam
amarāṇāṃ pitāmahaḥ
āvibhūtās tathā vedāḥ
sāṅgopāṅgapadakramāḥ
//
purāṇasarvaśāstrāṇāṃ
prathamaṃ brahmaṇā smṛtam
nityaṃ śabdamayaṃ puṇyaṃ
śatakoṭipravistaram
//
anantaraṃ ca vaktrebhyo
vedās tasya viniḥsṛtāḥ
mīmāṃsānyāyavidyāś ca
pramāṇāṣṭakasaṃyutāḥ
//
vedābhyāsaratasyāsya
prajākāmasya mānasāḥ
manasaḥ pūrvasṛṣṭā vai
jātā yat tena mānasāḥ
//
marīcir abhavat pūrvaṃ
tato 'trir bhagavān ṛṣiḥ
aṅgiraś cābhavat paścāt
pulastyas tadanantaram
//
tataḥ pulahanāmā vai
tataḥ kratur ajāyata
pracetāś ca tataḥ putro
vasiṣṭhaś cābhavat punaḥ
//
putro bhṛgur abhūt tadvan
nārado 'py acirād abhūt
daśemān mānasān brahmā
munīn putrān ajijanat
//
śārīrān atha vakṣyāmi
mātṛhīnān prajāpateḥ
aṅguṣṭhād dakṣiṇād dakṣaḥ
prajāpatir ajāyata
//
dharmaḥ stanāntād abhavad
dhṛdayāt kusumāyudhaḥ
bhrūmadhyād abhavat krodho
lobhaś cādharasaṃbhavaḥ
//
buddher mohaḥ samabhavad
ahaṃkārād abhūn madaḥ
pramodaś cābhavat kaṇṭhān
mṛtyur locanato ṇrpa
bharataḥ karamadhyāt tu
brahmasūnur abhūt tataḥ
//
ete nava sutā rājan
kanyā ca daśamī punaḥ
aṅgajā iti vikhyātā
daśamī brahmaṇaḥ sutā
//
buddher mohaḥ samabhavad
iti yat parikīrtitam
ahaṃkāraḥ smṛtaḥ krodho
buddhir nāma kim ucyate
//
sattvaṃ rajas tamaś caiva
guṇatrayam udāhṛtam
sāmyāvasthitir eteṣāṃ
prakṛtiḥ parikīrtitā
//
kecit pradhānam ity āhur
avyaktam apare jaguḥ
etad eva prajāsṛṣṭiṃ
karoti vikaroti ca
//
guṇebhyaḥ kṣobhamāṇebhyas
trayo devā vijajñire
ekā mūrtis trayo bhāgā
brahmaviṣṇumaheśvarāḥ
//
savikārāt pradhānāt tu
mahat tattvaṃ prajāyate
mahān iti yataḥ khyātir
lokānāṃ jāyate sadā
//
ahaṃkāraś ca mahato
jāyate mānavardhanaḥ
indriyāṇi tataḥ pañca
vakṣye buddhivaśāni tu
prādur bhavanti cānyāni
tathā karmavaśāni tu
//
śrotraṃ tvak cakṣuṣī jihvā
nāsikā ca yathākramam
pāyūpasthaṃ hastapādaṃ
vākka cendriyasaṃgrahaḥ
//
śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca
raso gandhaś ca pañcamaḥ
utsargānandanādāna
gatyālāpāś ca tatkriyāḥ
//
mana ekādaśaṃ teṣāṃ
karmabuddhiguṇānvitam
indriyāvayavāḥ sūkṣmās
tasya mūrtiṃ manīṣiṇaḥ
//
śrayanti yasmāt tanmātrāḥ
śarīraṃ tena saṃsmṛtam
śarīrayogāj jīvo 'pi
śarīrī gadyate budhaiḥ
//
manaḥ sṛṣṭiṃ vikurute
codyamānaṃ sisṛkṣayā
ākāśaṃ śabdatanmātrād
abhūc chabdaguṇātmakam
//
ākāśavikṛter vāyuḥ
śabdasparśaguṇo 'bhavat
vāyoś ca sparśatanmātrāt
tejaś cāvir abhūt tataḥ
//
triguṇaṃ tadvikāreṇa
tacchabdasparśarūpavat
tejovikārād abhavad
vāri rājaṃś caturguṇam
//
rasatanmātrasaṃbhūtaṃ
prāyo rasaguṇātmakam
bhūmis tu gandhatanmātrād
abhūt pañcaguṇānvitā
//
prāyo gandhaguṇā sā tu
buddhir eṣā garīyasī
ebhiḥ saṃpāditaṃ bhuṅkte
puruṣaḥ pañcaviṃśakaḥ
//
īśvarecchāvaśaḥ so 'pi
jīvātmā kathyate budhaiḥ
evaṃ ṣaḍviṃśakaṃ proktaṃ
śarīram iha mānave
//
sāṃkhyaṃ saṃkhyātmakatvāc ca
kapilādibhir ucyate
etat tattvātmakaṃ kṛtvā
jagad vedhā ajījanat
//
sāvitrīṃ lokasṛṣṭyarthe
hṛdi kṛtvā samāsthitaḥ
tataḥ saṃjapatas tasya
bhitvā deham akalmaṣam
//
strīrūpam ardham akarod
ardhaṃ puruṣarūpavat
śatarūpā ca sā khyātā
sāvitrī ca nigadyate
//
sarasvaty atha gāyatrī
brahmāṇī ca parantapa
tataḥ svadehasaṃbhūtām
ātmajām ity akalpayat
//
dṛṣṭvā tāṃ vyathitas tāvat
kāmabāṇārdito vibhuḥ
aho rūpam aho rūpam
iti cāha prajāpatiḥ
//
tato vāsiṣṭhapramukhā
bhaginīm iti cukruśuḥ
brahmā na kiṃcid dadṛśe
tanmukhālokanād ṛte
//
aho rūpam aho rūpam
iti prāha punaḥ punaḥ
tataḥ praṇāmanamrāṃ tāṃ
punar evābhyalokayat
//
atha pradakṣiṇaṃ cakre
sā pitur varavarṇinī
putrebhyo lajjitasyāsya
tadrūpālokanecchayā
//
āvirbhūtaṃ tatro vaktraṃ
dakṣiṇaṃ pāṇḍugaṇḍavat
vismayasphuradoṣṭhaṃ ca
pāścātyam udagāt tataḥ
//
caturtham abhavat paścād
vāmaṃ kāmaśarāturam
tato 'nyad abhavat tasya
kāmāturatayā tathā
//
utpatantyās tadākārā
ālokanakutūhalāt
sṛṣṭyarthaṃ yat kṛtaṃ tena
tapaḥ paramadāruṇam
//
tat sarvaṃ nāśam agamat
svasutopagamecchayā
tenordhvaṃ vaktram abhavat
pañcamaṃ tasya dhīmataḥ
āvirbhavajjaṭābhiś ca
tad vaktraṃ cāvṛṇot prabhuḥ
//
tatas tān abravīd brahmā
putrān ātmasamudbhavān
prajāḥ sṛjadhvam abhitaḥ
sadevāsuramānuṣīḥ
//
evam uktās tataḥ sarve
sasṛjur vividhāḥ prajāḥ
gateṣu teṣu sṛṣṭyarthaṃ
praṇāmāvanatām imām
//
upayeme sa viśvātmā
śatarūpām aninditām
saṃbabhūva tayā sārdham
atikāmāturo vibhuḥ
salajjāṃ cakame devaḥ
kamalodaramandire
//
yāvad abdaśataṃ divyaṃ
yathānyaḥ prākṛto janaḥ
tataḥkālena mahatā
tasyāḥ putro 'bhavan manuḥ
//
svāyaṃbhuvo iti khyātaḥ
sa virāḍ iti naḥ śrutam
tadrūpaguṇasāmānyād
adhipuruṣa ucyate
//
vairājā yatra te jātā
bahavaḥ śaṃsitavratāḥ
svāyaṃbhuvā mahābhāgāḥ
sapta sapta tathāpare
//
svārociṣādyāḥ sarve te
brahmatulyasvarūpiṇaḥ
auttamipramukhās tadvad
yesāṃ tvaṃ saptamo 'dhunā
//
Matsya-Purāṇa 4
aho kaṣṭataraṃ caitad
aṅgajāgamanaṃ vibho
kathaṃ na doṣamagamat
karmaṇānena padmabhūḥ
//
parasparaṃ ca sambandhaḥ
sagotrāṇām abhūt katham
vaivāhikastatsutānāṃ
chinddhi me saṃśayaṃ vibho
//
divyeyamādisṛṣṭistu
rajoguṇasamudbhavā
atīndriyendriyā tadvad
atīndriyaśarīrikā
//
divyatejomayī bhūpa
divyajñānasamudbhavā
na martyairabhitaḥ śakyā
vaktuṃ vai māṃsacakṣubhiḥ
//
yathā bhujaṃgāḥ sarpāṇām
ākāśaṃ viśvapakṣiṇām
vidanti mārgaṃ divyānāṃ
divyā eva na mānavāḥ
//
kāryākārye na devānāṃ
śubhāśubhaphalaprade
yasmāttasmānna rājendra
tadvicāro nṛṇāṃ śubhaḥ
//
anyacca sarvavedānām
adhiṣṭhātā caturmukhaḥ
gāyatrī brahmaṇastadvad
aṅgabhūtā nigadyate
//
amūrtaṃ mūrtimad vāpi
mithunaṃ tatpracakṣate
viriñcir yatra bhagavāṃs
tatra devī sarasvatī
bhāratī yatra yatraiva
tatra tatra prajāpatiḥ
//
yathātapo na rahitaś
chāyayā dṛśyate kvacit
gāyatrī brahmaṇaḥpārśvaṃ
tathaiva na vimuñcati
//
vedarāśiḥ smṛto brahmā
sāvitrī tadadhiṣṭhitā
tasmānna kaściddoṣaḥ syāt
sāvitrīgamane vibho
//
tathāpi lajjāvanataḥ
prajāpatir abhūtpurā
svasutopagamād brahmā
śaśāpa kusumāyudham
//
yasmānmamābhibhavatā
manaḥ saṃkṣobhitaṃ śaraiḥ
tasmāttvaddehamacirād
rudro bhasmīkariṣyati
//
tataḥ prasādayāmāsa
kāmadevaścaturmukham
na māmakāraṇe śaptuṃ
tvamihārhasi mānada
//
ahamevaṃvidhaḥ sṛṣṭas
tvayaiva caturānana
indriyakṣobhajanakaḥ
sarveṣāmeva dehinām
//
strīpuṃsoravicāreṇa
mayā sarvatra sarvadā
kṣobhyaṃ manaḥ prayatnena
tvayaivoktaṃ purā vibho
//
tasmādanaparādho 'haṃ
tvayā śaptastathā vibho
kuru prasādaṃ bhagavan
svaśarīrāptaye punaḥ
//
vaivasvate 'ntare prāpte
yādavānvayasambhavaḥ
rāmo nāma yadā martyo
matsattvabalamāśritaḥ
//
avatīryāsuradhvaṃsī
dvārakām adhivatsyati
tadbhrātustatsamasya tvaṃ
tadā putratvameṣyasi
//
evaṃ śarīramāsādya
bhuktvā bhogānaśeṣataḥ
tato bharatavaṃśānte
bhūtvā vatsanṛpātmajaḥ
//
vidyādharādhipatyaṃ ca
yāvad ābhūtasaṃplavam
sukhāni dharmataḥ prāpya
matsamīpaṃ gamiṣyasi
//
evaṃ śāpaprasādābhyām
upetaḥ kusumāyudhaḥ
śokapramodābhiyuto
jagāma sa yathāgatam
//
ko 'sau yaduriti prokto
yadvaṃśe kāmasambhavaḥ
kathaṃ ca dagdho rudreṇa
kimatha kusumāyudhaḥ
//
bharatasyānvaye kasya
kā ca sṛṣṭiḥ purābhavat
etatsarvaṃ samācakṣva
mūlataḥ saṃśayo hi me
//
yā sā dehārdhasambhūtā
gāyatrī brahmavādinī
jananī yā manordevī
śatarūpā śatendriyā
//
ratirmanastapo buddhir
mahān diksambhramas tathā
tataḥ sa śatarūpāyāṃ
saptāpatyānyajījanat
//
ye marīcyādayaḥ putrā
mānasāstasya dhīmataḥ
teṣāmayamabhūllokaḥ
sarvajñānātmakaḥ purā
//
tato 'sṛjadvāmadevaṃ
triśūlavaradhāriṇam
sanatkumāraṃ ca vibhuṃ
pūrveṣāmapi pūrvajam
//
vāmadevastu bhagavān
asṛjanmukhato dvijān
rājanyān asṛjadbāhvor
viṭchūdrān ūrupādayoḥ
//
vidyuto 'śanimeghāṃśca
rohitendradhanūṃṣi ca
chandāṃsi ca sasarjādau
parjanyaṃ ca tataḥ param
//
tataḥ sādhyagaṇānīśas
trinetrānasṛjatpunaḥ
koṭīśca caturaśītiṃ
jarāmaraṇavarjitāḥ
//
vāmo 'sṛjannamartyāṃs tān
brahmaṇā vinivāritaḥ
naivaṃvidhā bhavetsṛṣṭir
jarāmaraṇavarjitā
//
śubhāśubhātmikā yā tu
saiva sṛṣṭiḥ praśasyate
evaṃ sthitaḥ sa tenādau
sṛṣṭeḥ sthāṇurato 'bhavat
//
svāyambhuvo manurdhīmāṃs
tapastaptvā suduścaram
patnīmevāpa rūpāḍhyām
anantā nāma nāmataḥ
//
priyavratottānapādau
manustasyām ajījanat
dharmasya kanyā caturā
sūnṛtā nāma bhāminī
//
uttānapādāttanayān
prāpa mantharagāminī
apasyatim apasyantaṃ
kīrtimantaṃ dhruvaṃ tathā
//
uttānapādo 'janayat
sūnṛtāyāṃ prajāpatiḥ
dhruvo varṣasahasrāṇi
trīṇi kṛtvā tapaḥ purā
//
divyamāpa tataḥ sthānam
acalaṃ brahmaṇo varāt
tameva purataḥ kṛtvā
dhruvaṃ saptarṣayaḥ sthitāḥ
//
dhanyā nāma manoḥ kanyā
dhruvācchiṣṭam ajījanat
agnikanyā tu succhāyā
śiṣṭātsā suṣuve sutān
//
kṛpaṃ ripuṃ jayaṃ vṛttaṃ
vṛkaṃ ca vṛkatejasam
cakṣuṣaṃ brahmadauhitryāṃ
vīriṇyāṃ sa ripuṃjayaḥ
//
vīraṇasyātmajāyāṃ tu
cakṣurmanumajījanat
manur vai rājakanyāyāṃ
naḍvalāyāṃ sa cākṣuṣaḥ
//
janayāmāsa tanayān
daśa śūrānakalmaṣān
ūruḥ pūruḥ śatadyumnas
tapasvī satyavāgghaviḥ
//
agniṣṭudatirātraśca
sudyumnaścāparājitaḥ
abhimanyustu daśamo
naḍvalāyām ajāyata
//
ūror ajanayat putrān
ṣaḍ āgneyī tu suprabhān
agniṃ sumanasaṃ khyātiṃ
kratumaṅgirasaṃ gayam
//
pitṛkanyā sunīthā tu
venamaṅgādajījanat
venamanyāyinaṃ viprā
mamanthus tatkarād abhūt
pṛthurnāma mahātejāḥ
sa putrau dvāv ajījanat
//
antardhānas tu mārīcaṃ
śikhaṇḍinyāmajījanat
havirdhānāt ṣaḍ āgneyī
dhiṣaṇājanayat sutān
prācīnabarhiṣaṃ sāṅgaṃ
yamaṃ śukraṃ balaṃ śubham
//
prācīnabarhir bhagavān
mahān āsīt prajāpatiḥ
havirdhānāḥ prajās tena
bahavaḥ sampravartitāḥ
//
savarṇāyāṃ tu sāmudryāṃ
daśādhatta sutānprabhuḥ
sarve pracetaso nāma
dhanurvedasya pāragāḥ
//
tattaporakṣitā vṛkṣā
babhur loke samantataḥ
devādeśācca tānagnir
adahadravinandana
//
somakanyābhavat patnī
mārīṣā nāma viśrutā
tebhyastu dakṣamekaṃ sā
putram agryam ajījanat
//
dakṣādanantaraṃ vṛkṣān
auṣadhāni ca sarvaśaḥ
ajījanatsomakanyā
nadīṃ candravatīṃ tathā
//
somāṃśasya ca tasyāpi
dakṣasyāśītikoṭayaḥ
vakṣye tāsāṃ tu vistāraṃ
loke yaḥ supratiṣṭhitaḥ
//
dvipadaścābhavan kecit
kecid bahupadā narāḥ
valīmukhāḥ śaṅkukarṇāḥ
karṇaprāvaraṇās tathā
//
aśvaṛkṣamukhāḥ kecit
kecit siṃhānanāstathā
śvasūkaramukhāḥ kecit
keciduṣṭramukhās tathā
//
janayāmāsa dharmātmā
mlecchānsarvānanekaśaḥ
sa sṛṣṭvā manasā dakṣaḥ
striyaḥ paścādajījanat
//
dadau sa daśa dharmāya
kaśyapāya trayodaśa
saptaviṃśatiṃ somāya
dadau nakṣatrasaṃjñitāḥ
devāsuramanuṣyādi
tābhyaḥ sarvamabhūjjagat
//
Matsya-Purāṇa 5
devānāṃ dānavānāṃ ca
gandharvoragarakṣasām
utpattiṃ vistareṇaiva
sūta brūhi yathātatham
//
saṃkalpād darśanātsparśāt
pūrveṣāṃ sṛṣṭirucyate
dakṣātprācetasād ūrdhvaṃ
sṛṣṭir maithunasambhavā
//
prajāḥ sṛjeti vyādiṣṭaḥ
pūrvaṃ dakṣaḥ svayambhuvā
yathā sasarja caivādau
tathaiva śṛṇuta dvijāḥ
//
yadā tu sṛjatastasya
devarṣigaṇapannagān
na vṛddhim agamallokas
tadā maithunayogataḥ
dakṣaḥ putrasahasrāṇi
pāñcajanyāmajījanat
//
tāṃs tu dṛṣṭvā mahābhāgaḥ
sisṛkṣurvividhāḥ prajāḥ
nāradaḥ prāha haryaśvān
dakṣaputrānsamāgatān
//
bhuvaḥ pramāṇaṃ sarvatra
jñātvordhvam adha eva ca
tataḥ sṛṣṭiṃ viśeṣeṇa
kurudhvamṛṣisattamāḥ
//
te tu tadvacanaṃ śrutvā
prayātāḥ sarvato diśam
adyāpi na nivartante
samudrādiva sindhavaḥ
//
haryaśveṣu pranaṣṭeṣu
punardakṣaḥ prajāpatiḥ
vairiṇyāmeva putrāṇāṃ
sahasramasṛjatprabhuḥ
//
śabalā nāma te viprāḥ
sametāḥ sṛṣṭihetavaḥ
nārado 'nugatānprāha
punastānpūrvavatsa tān
//
bhuvaḥ pramāṇaṃ sarvatra
jñātvā bhrātṝn atho punaḥ
āgatya cātha sṛṣṭiṃ ca
kariṣyatha viśeṣataḥ
//
te 'pi tenaiva mārgeṇa
jagmurbhrātṛpathā tadā
tataḥ prabhṛti na bhrātuḥ
kanīyānmārgam icchati
anviṣyanduḥkhamāpnoti
tena tatparivarjayet
//
tatasteṣu vinaṣṭeṣu
ṣaṣṭiṃ kanyāḥ prajāpatiḥ
vairiṇyāṃ janayāmāsa
dakṣaḥ prācetasastathā
//
prādātsa daśa dharmāya
kaśyapāya trayodaśa
saptaviṃśatiṃ somāya
catasro 'riṣṭanemaye
//
dve caiva bhṛguputrāya
dve kṛśāśvāya dhīmate
dve caivāṅgirase tadvat
tāsāṃ nāmāni vistarāt
//
śṛṇudhvaṃ devamātṝṇāṃ
prajāvistāram āditaḥ
marutvatī vasur yāmī
lambā bhānur arundhatī
//
saṃkalpā ca muhūrtā ca
sādhyā viśvā ca bhāminī
dharmapatnyaḥ samākhyātās
tāsāṃ putrān nibodhata
//
viśve devāstu viśvāyāḥ
sādhyā sādhyānajījanat
marutvatyāṃ marutvanto
vasos tu vasavastathā
//
bhānostu bhānavastadvan
muhūrtāyāṃ muhūrtakāḥ
lambāyāṃ ghoṣanāmāno
nāgavīthī tu yāmijā
//
pṛthivītalasambhūtam
arundhatyām ajāyata
saṃkalpāyāstu saṃkalpo
vasusṛṣṭiṃ nibodhata
//
jyotiṣmantastu ye devā
vyāpakāḥ sarvato diśam
vasavaste samākhyātās
teṣāṃ sargaṃ nibodhata
//
āpo dhruvaśca somaśca
dharaścaivānilo 'nalaḥ
pratyūṣaśca prabhāsaśca
vasavo 'ṣṭau prakīrtitāḥ
//
āpasya putrāś catvāraḥ
śānto vai daṇḍa eva ca
śāmbo 'tha maṇivaktraśca
yajñarakṣādhikāriṇaḥ
//
dhruvasya kālaḥ putrastu
varcāḥ somādajāyata
draviṇo havyavāhaśca
dharaputrāv ubhau smṛtau
//
kalyāṇinyāṃ tataḥ prāṇo
ramaṇaḥ śiśiro 'pi ca
manoharā dharātputrān
avāpātha hareḥ sutā
//
śivā manojavaṃ putram
avijñātagatiṃ tathā
avāpa cānalāt putrāv
agniprāyaguṇau punaḥ
//
agniputraḥ kumārastu
śarastambe vyajāyata
tasya śākho viśākhaśca
naigameyaś ca pṛṣṭhajāḥ
//
apatyaṃ kṛttikānāṃ tu
kārttikeyas tataḥ smṛtaḥ
pratyūṣasa ṛṣiḥ putro
vibhur nāmnātha devalaḥ
viśvakarmā prabhāsasya
putraḥ śilpī prajāpatiḥ
//
prāsādabhavanodyāna
pratimābhūṣaṇādiṣu
taḍāgārāmakūpeṣu
smṛtaḥ so 'maravardhakiḥ
//
ajaikapādahirbudhnyo
virūpākṣo 'tha raivataḥ
haraśca bahurūpaśca
tryambakaśca sureśvaraḥ
//
sāvitraśca jayantaśca
pinākī cāparājitaḥ
ete rudrāḥ samākhyātā
ekādaśa gaṇeśvarāḥ
//
eteṣāṃ mānasānāṃ tu
triśūlavaradhāriṇām
koṭayaścaturaśītis
tatputrāś cākṣayā matāḥ
//
dikṣu sarvāsu ye rakṣāṃ
prakurvanti gaṇeśvarāḥ
putrapautrasutāścaite
surabhīgarbhasambhavāḥ
//
Matsya-Purāṇa 6
kaśyapasya pravakṣyāmi
patnībhyaḥ putrapautrakān
aditirditirdanuścaiva
ariṣṭā surasā tathā
//
surabhir vinatā tadvat
tāmrā krodhavaśā irā
kadrūrviśvā munis tadvat
tāsāṃ putrān nibodhata
//
tuṣitā nāma ye devāś
cākṣuṣasyāntare manoḥ
vaivasvate 'ntare caite
ādityā dvādaśa smṛtāḥ
//
indro dhātā bhagas tvaṣṭā
mitro 'tha varuṇo yamaḥ
vivasvānsavitā pūṣā
aṃśumān viṣṇur eva ca
//
ete sahasrakiraṇā
ādityā dvādaśa smṛtāḥ
mārīcātkaśyapādāpa
putrānaditiruttamān
//
bhṛśāśvasya ṛṣeḥ putrā
devapraharaṇāḥ smṛtāḥ
ete devagaṇā viprāḥ
pratimanvantareṣu ca
//
utpadyante pralīyante
kalpe kalpe tathaiva ca
ditiḥ putradvayaṃ lebhe
kaśyapād iti naḥ śrutam
//
hiraṇyakaśipuṃ caiva
hiraṇyākṣaṃ tathaiva ca
hiraṇyakaśipostadvaj
jātaṃ putracatuṣṭayam
//
prahlādaś cānuhlādaśca
saṃhlādo hlāda eva ca
prahlādaputra āyuṣmān
śibir bāṣkala eva ca
//
virocanaś caturthaśca
sa baliṃ putramāptavān
baleḥ putraśataṃ tv āsīd
bāṇajyeṣṭhaṃ tato dvijāḥ
//
dhṛtarāṣṭras tathā sūryaś
candraścandrāṃśutāpanaḥ
nikumbhanābho gurvakṣaḥ
kukṣibhīmo vibhīṣaṇaḥ
//
evamādyās tu bahavo
bāṇajyeṣṭhā guṇādhikāḥ
bāṇaḥ sahasrabāhuś ca
sarvāstragaṇasaṃyutaḥ
//
tapasā toṣito yasya
pure vasati śūlabhṛt
mahākālatvam agamat
sāmyaṃ yaśca pinākinaḥ
//
hiraṇyākṣasya putro 'bhūd
ulūkaḥ śakunistathā
bhūtasaṃtāpanaś caiva
mahānābhastathaiva ca
//
etebhyaḥ putrapautrāṇāṃ
koṭayaḥ saptasaptatiḥ
mahābalā mahākāyā
nānārūpā mahaujasaḥ
//
danuḥ putraśataṃ lebhe
kaśyapād baladarpitam
vipracittiḥ pradhāno 'bhūd
yeṣāṃ madhye mahābalaḥ
//
dvimūrdhā śakuniścaiva
tathā śaṅkuśirodharaḥ
ayomukhaḥ śambaraś ca
kapiśo nāmatastathā
//
mārīcir meghavāṃścaiva
irā garbhaśirās tathā
vidrāvaṇaśca ketuśca
ketuvīryaḥ śatahradaḥ
//
indrajit saptajiccaiva
vajranābhastathaiva ca
ekacakro mahābāhur
vajrākṣas tārakas tathā
//
asilomā pulomā ca
bindurbāṇo mahāsuraḥ
svarbhānurvṛṣaparvā ca
evamādyā danoḥ sutāḥ
//
svarbhānostu prabhā kanyā
śacī caiva pulomajā
upadānavī mayasyāsīt
tathā mandodarī kuhūḥ
//
śarmiṣṭhā sundarī caiva
candrā ca vṛṣaparvaṇaḥ
pulomā kālakā caiva
vaiśvānarasute hi te
//
bahvapatye mahāsattve
mārīcasya parigrahe
tayoḥ ṣaṣṭisahasrāṇi
dānavānāmabhūtpurā
//
paulomānkālakeyāṃśca
mārīco 'janayatpurā
avadhyā ye 'marāṇāṃ vai
hiraṇyapuravāsinaḥ
//
caturmukhāllabdhavarās
te hatā vijayena tu
vipracittiḥ saiṃhikeyān
siṃhikāyām ajījanat
//
hiraṇyakaśiporye vai
bhāgineyās trayodaśa
vyaṃsaḥ kalpaśca rājendra
nalo vātāpireva ca
//
ilvalo namuciścaiva
śvasṛpaś cājanas tathā
narakaḥ kālanābhaśca
saramāṇas tathaiva ca
//
kālavīyeś ca vikhyāto
danuvaṃśavivardhanāḥ
saṃhrādasya tu daityasya
nivātakavacāḥ smṛtāḥ
//
avadhyāḥ sarvadevānāṃ
gandharvoragarakṣasām
ye hatā bhargam āśritya tv
arjunena raṇājire
//
ṣaṭkanyā janayāmāsa
tāmrā mārīcabījataḥ
śukī śyenī ca bhāsī ca
sugrīvī gṛdhrikā śuciḥ
//
śukī śukānulūkāṃśca
janayāmāsa dharmataḥ
śyenī śyenāṃstathā bhāsī
kurarānapyajījanat
//
gṛdhrī gṛdhrānkapotāṃśca
pārāvatavihaṃgamān
haṃsasārasakrauñcāṃś ca
plavāñchucirajījanat
//
ajāśvameṣoṣṭrakharān
sugrīvī cāpyajījanat
eṣa tāmrānvayaḥ prokto
vinatāyāṃ nibodhata
//
garuḍaḥ patatāṃ nāthaḥ
aruṇaśca patatriṇām
saudāmanī tathā kanyā
yeyaṃ nabhasi viśrutā
//
sampātiś ca jaṭāyuśca
aruṇasya sutāv ubhau
sampātiputro babhruśca
śīghragaścāpi viśrutaḥ
//
jaṭāyuṣaḥ karṇikāraḥ
śatagāmī ca viśrutau
sāraso rajjuvālaśca
bheruṇḍaścāpi tatsutāḥ
//
teṣāmanantamabhavat
pakṣiṇāṃ putrapautrakam
surasāyāḥ sahasraṃ tu
sarpāṇām abhavatpurā
//
sahasraśirasāṃ kadrūḥ
sahasraṃ cāpi suvrata
pradhānāsteṣu vikhyātāḥ
ṣaḍviṃśatir ariṃdama
//
śeṣavāsukikarkoṭa
śaṅkhairāvatakambalāḥ
dhanaṃjayamahānīla
padmāśvataratakṣakāḥ
//
elāpattramahāpadma
dhṛtarāṣṭrabalāhakāḥ
śaṅkhapālamahāśaṅkha
puṣpadaṃṣṭraśubhānanāḥ
//
śaṅkuromā ca bahulo
vāmanaḥ pāṇinastathā
kapilo durmukhaścāpi
patañjaliriti smṛtāḥ
//
eṣāmanantamabhavat
sarveṣāṃ putrapautrakam
prāyaśo yatpurā dagdhaṃ
janamejayamandire
//
rakṣogaṇaṃ krodhavaśā
svanāmānam ajījanat
daṃṣṭriṇāṃ niyutaṃ teṣāṃ
bhīmasenādagātkṣayam
//
rudrāṇāṃ ca gaṇaṃ tadvad
gomahiṣyo varāṅganāḥ
surabhirjanayāmāsa
kaśyapātsaṃyatavratā
//
munirmunīnāṃ ca gaṇaṃ
gaṇamapsarasāṃ tathā
tathā kiṃnaragandharvān
ariṣṭājanayad bahūn
//
tṛṇavṛkṣalatāgulmam
irā sarvam ajījanat
viśvā tu yakṣarakṣāṃsi
janayāmāsa koṭiśaḥ
//
tata ekonapañcāśan
marutaḥ kaśyapādditiḥ
janayāmāsa dharmajñān
sarvānamaravallabhān
//
Matsya-Purāṇa 7
diteḥ putrāḥ kathaṃ jātā
maruto devavallabhāḥ
devairjagmuśca sāpatnaiḥ
kasmātte sakhyamuttamam
//
purā devāsure yuddhe
hṛteṣu hariṇā suraiḥ
putrapautreṣu śokārtā
gatvā bhūlokamuttamam
//
syamantapañcake kṣetre
sarasvatyāstaṭe śubhe
bhartur ārādhanaparā
tapa ugraṃ cacāra ha
//
tadā ditir daityamātā
ṛṣirūpeṇa suvratā
phalāhārā tapas tepe
kṛcchraṃ cāndrāyaṇādikam
//
yāvadvarṣaśataṃ sāgraṃ
jarāśokasamākulā
tataḥ sā tapasā taptā
vasiṣṭhādīnapṛcchata
//
kathayantu bhavanto me
putraśokavināśanam
vrataṃ saubhāgyaphaladam
ihaloke paratra ca
//
ūcur vasiṣṭhapramukhā
madanadvādaśīvratam
yasyāḥ prabhāvādabhavat
sutaśokavivarjitā
//
śrotumicchāmahe sūta
madanadvādaśīvratam
sutānekonapañcāśad
yena lebhe ditiḥ punaḥ
//
yadvasiṣṭhādibhiḥ pūrvaṃ
diteḥ kathitamuttamam
vistareṇa tadevedaṃ
matsakāśānnibodhata
//
caitre māsi site pakṣe
dvādaśyāṃ niyatavrataḥ
sthāpayedavraṇaṃ kumbhaṃ
sitataṇḍulapūritam
//
nānāphalayutaṃ tadvad
ikṣudaṇḍasamanvitam
sitavastrayugacchannaṃ
sitacandanacarcitam
//
nānābhakṣyasamopetaṃ
sahiraṇyaṃ tu śaktitaḥ
tāmrapātraṃ guḍopetaṃ
tasyopari niveśayet
//
tasmādupari kāmaṃ tu
kadalīdalasaṃsthitam
kuryāccharkarayopetāṃ
ratiṃ tasya ca vāmataḥ
//
gandhaṃ dhūpaṃ tato dadyād
gītaṃ vādyaṃ ca kārayet
tadabhāve kathāṃ kuryāt
kāmakeśavayornaraḥ
//
kāmanāmnā harerarcāṃ
snāpayedgandhavāriṇā
śuklapuṣpākṣatatilair
arcayenmadhusūdanam
//
kāmāya pādau sampūjya
jaṅghe saubhāgyadāya ca
ūrū smarāyeti punar
manmathāyeti vai kaṭim
//
svacchodarāyetyudaram
anaṅgāyetyuro hareḥ
mukhaṃ padmamukhāyeti
bāhū pañcaśarāya vai
//
namaḥ sarvātmane maulim
arcayediti keśavam
tataḥ prabhāte taṃ kumbhaṃ
brāhmaṇāya nivedayet
//
brāhmaṇānbhojayedbhaktyā
svayaṃ ca lavaṇādṛte
bhuktyā tu dakṣiṇāṃ dadyād
imaṃ mantramudīrayet
//
prīyatām atra bhagavān
kāmarūpī janārdanaḥ
hṛdaye sarvabhūtānāṃ
ya ānando 'bhidhīyate
//
anena vidhinā sarvaṃ
māsi māsi vrataṃ caret
upavāsī trayodaśyām
arcayedviṣṇumavyayam
//
phalamekaṃ ca saṃprāśya
dvādaśyāṃ bhūtale svapet
tatastrayodaśe māsi
dhṛtadhenusamanvitām
//
śayyāṃ dadyādanaṅgāya
sarvopaskarasaṃyutām
kāñcanaṃ kāmadevaṃ ca
śuklāṃ gāṃ ca payasvinīm
//
vāsobhir dvijadāmpatyaṃ
pūjyaṃ śaktyā vibhūṣaṇaiḥ
śayyāgandhādikaṃ dadyāt
prīyatām ityudīrayet
//
homaḥ śuklatilaiḥ kāryaḥ
kāmanāmāni kīrtayet
gavyena haviṣā tadvat
pāyasena ca dharmavit
//
viprebhyo bhojanaṃ dadyād
vittaśāṭhyaṃ vivarjayet
ikṣudaṇḍānatho dadyāt
puṣpamālāś ca śaktitaḥ
//
yaḥ kuryād vidhinānena
madanadvādaśīmimām
sa sarvapāpanirmuktaḥ
prāpnoti harisāmyatām
//
ihaloke varān putrān
saubhāgyaphalam aśnute
yaḥ smaraḥ saṃsmṛto viṣṇur
ānandātmā maheśvaraḥ
//
sukhārthī kāmarūpeṇa
smaredaṅgajamīśvaram
etacchrutvā cakārāsau
ditiḥ sarvamaśeṣataḥ
//
kaśyapo vratamāhātmyād
āgatya parayā mudā
cakāra karkaśāṃ bhūyo
rūpayauvanaśālinīm
//
varair āchandayāmāsa
sā tu vavre tato varam
putraṃ śakravadhārthāya
samarthamamitaujasam
//
varayāmi mahātmānaṃ
sarvāmaraniṣūdanam
uvāca kaśyapo vākyam
indrahantāram ūrjitam
//
pradāsyāmyahameveha
kiṃ tv etat kriyatāṃ śubhe
āpastambaḥ karotviṣṭiṃ
putrīyāmadya suvrate
//
vidhāsyāmi tato garbham
indraśatruniṣūdanam
āpastambastataścakre
putreṣṭiṃ draviṇādhikām
//
indraśatrur bhavasveti
juhāva ca savistaram
devā mumudire daityā
vimukhāḥ syuśca dānavāḥ
//
dityāṃ garbham athādhatta
kaśyapaḥ prāha tāṃ punaḥ
tvayā yatno vidhātavyo hy
asmingarbhe varānane
//
saṃvatsaraśataṃ tv ekam
asminn eva tapovane
saṃkhyāyāṃ naiva bhoktavyaṃ
garbhiṇyā varavarṇini
//
na sthātavyaṃ na gantavyaṃ
vṛkṣamūleṣu sarvadā
nopaskareṣūpaviśen
musalolūkhalādiṣu
//
jale ca nāvagāheta
śūnyāgāraṃ ca varjayet
valmīkāyāṃ na tiṣṭheta
na codvignamanā bhavet
//
vilikhenna nakhairbhūmiṃ
nāṅgāreṇa na bhasmanā
na śayāluḥ sadā tiṣṭhed
vyāyāmaṃ ca vivarjayet
//
na tuṣāṅgārabhasmāsthi
kapāleṣu samāviśet
varjayetkalahaṃ lokair
gātrabhaṅgaṃ tathaiva ca
//
na muktakeśā tiṣṭheta
nāśuciḥ syātkadācana
na śayītottaraśirā
na cāparaśirāḥ kvacit
//
na vastrahīnā nodvignā
na cārdracaraṇā satī
nāmaṅgalyāṃ vadedvācaṃ
na ca hāsyādhikā bhavet
//
kuryāttu guruśuśrūṣāṃ
nityaṃ māṅgalyatatparā
sarvauṣadhībhiḥ koṣṇena
vāriṇā snānamācaret
//
kṛtarakṣā subhūṣā ca
vāstupūjanatatparā
tiṣṭhetprasannavadanā
bhartuḥ priyahite ratā
//
dānaśīlā tṛtīyāyāṃ
pārvaṇyaṃ naktamācaret
itivṛttā bhavennārī
viśeṣeṇa tu garbhiṇī
//
yastu tasyā bhavetputraḥ
śīlāyurvṛddhisaṃyutaḥ
anyathā garbhapatanam
avāpnoti na saṃśayaḥ
//
tasmāttvamanayā vṛttyā
garbhe 'sminyatnamācara
svastyastu te gamiṣyāmi
tathetyuktastayā punaḥ
//
paśyatāṃ sarvabhūtānāṃ
tatraivāntaradhīyata
tataḥ sā kaśyapoktena
vidhinā samatiṣṭhata
//
atha bhītastathendro 'pi
diteḥ pārśvamupāgamat
vihāya devasadanaṃ
tacchuśrūṣuravasthitaḥ
//
diteśchidrāntaraprepsur
abhavatpākaśāsanaḥ
vinīto 'bhavad avyagraḥ
praśāntavadano bahiḥ
//
ajānankila tatkāryam
ātmanaḥ śubhamācaran
tato varṣaśatānte sā
nyūne tu divasais tribhiḥ
//
mene kṛtārthamātmānaṃ
prītyā vismitamānasā
akṛtvā pādayoḥ śaucaṃ
prasuptā muktamūrdhajā
//
nidrābharasamākrāntā
divāparaśirāḥ kvacit
tatastadantaraṃ labdhvā
praviṣṭastu śacīpatiḥ
//
vajreṇa saptadhā cakre
taṃ garbhaṃ tridaśādhipaḥ
tataḥ saptaiva te jātāḥ
kumārāḥ sūryavarcasaḥ
//
rudantaḥ sapta te bālā
niṣiddhā giridāriṇā
bhūyo 'pi rudataścaitān
ekaikaṃ saptadhā hariḥ
//
cicheda vṛtrahantā vai
punastadudare sthitaḥ
evamekonapañcāśad
bhūtvā te rurudurbhṛśam
//
indro nivārayāmāsa
māṃ rodiṣṭa punaḥ punaḥ
tataḥ sa cintayāmāsa
kimetaditi vṛtrahā
//
dharmasya kasya māhātmyāt
punaḥ saṃjīvitāstvamī
viditvā dhyānayogena
madanadvādaśīphalam
//
nūnam etat pariṇatam
adhunā kṛṣṇapūjanāt
vajreṇāpi hatāḥ santo
na vināśam avāpnuyuḥ
//
eko 'pyanekatāmāpa
yasmādudarago 'pyalam
avadhyā nūnamete vai
tasmāddevā bhavantviti
//
yasmānmā rudatetyuktā
rudanto garbhasaṃsthitāḥ
maruto nāma te nāmnā
bhavantu makhabhāginaḥ
//
tataḥ prasādya deveśaḥ
kṣamasveti ditiṃ punaḥ
arthaśāstraṃ samāsthāya
mayaitad duṣkṛtaṃ kṛtam
//
kṛtvā marudgaṇaṃ devaiḥ
samānamamarādhipaḥ
ditiṃ vimānamāropya
sasutāmanayaddivam
//
yajñabhāgabhujo jātā
marutaste tato dvijāḥ
na jagmuraikyamasurair
ataste suravallabhāḥ
//
Matsya-Purāṇa 8
ādisargaśca yaḥ sūta
kathito vistareṇa tu
pratisargaśca ye yeṣām
adhipās tānvadasva naḥ
//
yadābhiṣiktaḥ sakalādhirājye
pṛthurdharitryāmadhipo babhūva
tadauṣadhīnāmadhipaṃ cakāra
yajñavratānāṃ tapasāṃ ca candram
//
nakṣatratārādvijavṛkṣagulma
latāvitānasya ca rukmagarbhaḥ
apāmadhīśaṃ varuṇaṃ dhanānāṃ
rājñāṃ prabhuṃ vaiśravaṇaṃ ca tadvat
//
viṣṇuṃ ravīṇāmadhipaṃ vasūnām
agniṃ ca lokādhipatiścakāra
prajāpatīnāmadhipaṃ ca dakṣaṃ
cakāra śakraṃ marutāmadhīśam
//
daityādhipānāmatha dānavānāṃ
prahlādamīśaṃ ca yamaṃ pitṝṇām
piśācarakṣaḥpaśubhūtayakṣa
vetālarājaṃ tv atha śūlapāṇim
//
prāleyaśailaṃ ca patiṃ girīṇām
īśaṃ samudraṃ sasarinnadānām
gandharvavidyādharakiṃnarāṇām
īśaṃ punaścitrarathaṃ cakāra
//
nāgādhipaṃ vāsukimugravīryaṃ
sarpādhipaṃ takṣakamādideśa
diśāṃ gajānāmadhipaṃ cakāra
gajendramairāvatanāmadheyam
//
suparṇamīśaṃ patatāmathāśva
rājānamuccaiḥśravasaṃ cakāra
siṃhaṃ mṛgāṇāṃ vṛṣabhaṃ gavāṃ ca
plakṣaṃ punaḥ sarvavanaspatīnām
//
pitāmahaḥ pūrvamathābhyaṣiñcac
caitānpunaḥ sarvadiśādhināthān
pūrveṇa dikpālam athābhyaṣiñcan
nāmnā sudharmāṇam arātiketum
//
tato 'dhipaṃ dakṣiṇataścakāra
sarveśvaraṃ śaṅkhapadābhidhānam
sa ketumantaṃ ca digīśamīśaś
cakāra paścād bhuvanāṇḍagarbhaḥ
//
hiraṇyaromāṇam udagdigīśaṃ
prajāpatir devasutaṃ cakāra
adyāpi kurvanti diśām adhīśāḥ
śatrūn dahantastu bhuvo 'bhirakṣām
//
caturbhir ebhiḥ pṛthunāmadheyo
nṛpo 'bhiṣiktaḥ prathamaṃ pṛthivyām
gate 'ntare cākṣuṣanāmadheye
vaivasvatākhye ca punaḥ pravṛtte
prajāpatiḥ so 'sya carācarasya
babhūva sūryānvayavaṃśacihnaḥ
//
Matsya-Purāṇa 9
evaṃ śrutvā manuḥ prāha
punareva janārdanam
pūrveṣāṃ caritaṃ brūhi
manūnāṃ madhusūdana
//
manvantarāṇi rājendra
manūnāṃ caritaṃ ca yat
pramāṇaṃ caiva kālasya
tāṃ sṛṣṭiṃ ca samāsataḥ
//
ekacittaḥ praśāntātmā
śṛṇu mārtaṇḍanandana
yāmā nāma purā devā
āsan svāyambhuvāntare
//
saptaiva ṛṣayaḥ pūrve
ye marīcyādayaḥ smṛtāḥ
āgnīdhraścāgnibāhuśca
sahaḥ savana eva ca
//
jyotiṣmān dyutimān havyo
medhā medhātithir vasuḥ
svāyambhuvasyāsya manor
daśaite vaṃśavardhanāḥ
//
pratisargamime kṛtvā
jagmuryatparamaṃpadam
etat svāyambhuvaṃ proktaṃ
svārociṣamataḥ param
//
svārociṣasya tanayāś
catvāro devavarcasaḥ
nabhonabhasyaprasṛti
bhānavaḥ kīrtivardhanāḥ
//
datto niścyavanastambaḥ
prāṇaḥ kaśyapa eva ca
aurvo bṛhaspatiścaiva
saptaite ṛṣayaḥ smṛtāḥ
//
devāśca tuṣitā nāma
smṛtāḥ svārociṣe 'ntare
hastīndraḥ sukṛto mūrtir
āpo jyotirayaḥ smayaḥ
//
vasiṣṭhasya sutāḥ sapta
ye prajāpatayaḥ smṛtāḥ
dvitīyametatkathitaṃ
manvantaramataḥ param
//
auttamīyaṃ pravakṣyāmi
tathā manvantaraṃ śubham
manurnāmauttamiryatra
daśa putrānajījanat
//
īṣa ūrjaśca tarjaś ca
śuciḥ śukrastathaiva ca
madhuś ca mādhavaścaiva
nabhasyo 'tha nabhāstathā
//
sahaḥ kanīyāneteṣām
udāraḥ kīrtivardhanaḥ
bhāvanās tatra devāḥ syur
ūrjāḥ saptarṣayaḥ smṛtāḥ
//
kaukuruṇḍiśca dālbhyaśca
śaṅgaḥ pravahaṇaḥ śivaḥ
sitaśca sasmitaścaiva
saptaite yogavardhanāḥ
//
manvantaraṃ caturthaṃ tu
tāmasaṃ nāma viśrutam
kaviḥ pṛthus tathaivāgnir
akapiḥ kapireva ca
//
tathaiva jalpadhīmānau
munayaḥ sapta tāmase
sādhyā devagaṇā yatra
kathitāstāmase 'ntare
//
akalmaṣas tathā dhanvī
tapomūlastapodhanaḥ
taporatistapasyaśca
tapodyutiparaṃtapau
//
tapobhāgī tapoyogī
dharmācāraratāḥ sadā
tāmasasya sutāḥ sarve
daśa vaṃśavivardhanāḥ
//
pañcamasya manos tadvad
raivatasyāntaraṃ śṛṇu
devabāhuḥ subāhuśca
parjanyaḥ somapo muniḥ
//
hiraṇyaromā saptāśvaḥ
saptaite ṛṣayaḥ smṛtāḥ
devāścābhūtarajasas
tathā prakṛtayaḥ śubhāḥ
//
aruṇas tattvadarśī ca
vittavānhavyapaḥ kapiḥ
yukto nirutsukaḥ sattvo
nirmoho 'tha prakāśakaḥ
//
dharmavīryabalopetā
daśaite raivatātmajāḥ
bhṛguḥ sudhāmā virajāḥ
sahiṣṇurnāda eva ca
//
vivasvānatināmā ca
ṣaṣṭhe saptarṣayo 'pare
cākṣuṣasyāntare devā
lekhā nāma pariśrutāḥ
//
ṛbhavo 'tha ṛbhādyāś ca
vārimūlā divaukasaḥ
cākṣuṣasyāntare proktā
devānāṃ pañca yonayaḥ
//
ruruprabhṛtayastadvac
cākṣuṣasya sutā daśa
proktāḥ svāyambhuve vaṃśe
ye mayā pūrvameva tu
//
antaraṃ cākṣuṣaṃ caitan
mayā te parikīrtitam
saptamaṃ tatpravakṣyāmi
yadvaivasvatamucyate
//
atriś caiva vasiṣṭhaśca
kaśyapo gautamastathā
bharadvājastathā yogī
viśvāmitraḥ pratāpavān
//
jamadagniśca saptaite
sāmprataṃ ye maharṣayaḥ
kṛtvā dharmavyavasthānaṃ
prayānti paramaṃ padam
//
sādhyā viśve ca rudrāśca
maruto vasavo 'śvinau
ādityāśca surāstadvat
sapta devagaṇāḥ smṛtāḥ
//
ikṣvākupramukhāścāsya
daśa putrāḥ smṛtā bhuvi
manvantareṣu sarveṣu
sapta sapta maharṣayaḥ
//
kṛtvā dharmavyavasthānaṃ
prayānti paramaṃ padam
sāvarṇyasya pravakṣyāmi
manorbhāvi tathāntaram
//
aśvatthāmā śaradvāṃśca
kauśiko gālavastathā
śatānandaḥ kāśyapaśca
rāmaśca ṛṣayaḥ smṛtāḥ
//
dhṛtir varīyān yavasaḥ
suvarṇo vaṣṭireva ca
cariṣṇur īḍyaḥ sumatir
vasuḥ śukraśca vīryavān
//
bhaviṣyā daśa sāvarṇer
manoḥ putrāḥ prakīrtitāḥ
raucyādayastathānye 'pi
manavaḥ saṃprakīrtitāḥ
//
ruceḥ prajāpateḥ putro
raucyo nāma bhaviṣyati
manur bhūtisutas tadvad
bhautyo nāma bhaviṣyati
//
tatastu merusāvarṇir
brahmasūnur manuḥ smṛtaḥ
ṛtaśca ṛtadhāmā ca
viṣvakseno manus tathā
//
atītānāgatāścaite
manavaḥ parikīrtitāḥ
ṣaḍūnaṃ yugasāhasram
ebhir vyāptaṃ narādhipa
//
sve sve 'ntare sarvamidam
utpādya sacarācaram
kalpakṣaye vinirvṛtte
mucyante brahmaṇā sahā
//
ete yugasahasrānte
vinaśyanti punaḥ punaḥ
brahmādyā viṣṇusāyujyaṃ
yātā yāsyanti vai dvijāḥ
//
Matsya-Purāṇa 10
bahubhir dhāriṇī bhuktā
bhūpālaiḥ śrūyate purā
pārthivāḥ pṛthivīyogāt
pṛthivī kasya yogataḥ
//
kim arthaṃ ca kṛtā saṃjñā
bhūmeḥ kiṃ pāribhāṣikī
gaur itīyaṃ ca vikhyātā
sūta kasmādbravīhi naḥ
//
vaṃśe svāyambhuvasyāsīd
aṅgo nāma prajāpatiḥ
mṛtyostu duhitā tena
pariṇītā sudurmukhā
//
sunīthā nāma tasyāstu
veno nāma sutaḥ purā
adharmanirataścāsīd
balavān vasudhādhipaḥ
//
loke 'pyadharmakṛjjātaḥ
parabhāryāpahārakaḥ
dharmācārasya siddhyarthaṃ
jagato 'tha maharṣibhiḥ
//
anunīto 'pi na dadāv
anujñāṃ sa yadā tataḥ
śāpena mārayitvainam
arājakamayārditāḥ
//
mamanthur brāhmaṇāstasya
balāddehamakalmaṣāḥ
tatkāyānmathyamānāttu
nipeturmlecchajātayaḥ
//
śarīre māturaṃśena
kṛṣṇāñjanasamaprabhāḥ
pituraṃśasya cāṃśena
dhārmiko dharmacāriṇaḥ
//
utpanno dakṣiṇāddhastāt
sadhanuḥ saśaro gadī
divyatejomayavapuḥ
saratnakavacāṅgadaḥ
//
pṛthorevābhavadyatnāt
tataḥ pṛthurajāyata
sa viprairabhiṣikto 'pi
tapaḥ kṛtvā sudāruṇam
//
viṣṇorvareṇa sarvasya
prabhutvam agamat punaḥ
niḥsvādhyāyavaṣaṭkāraṃ
nirdharmaṃ vīkṣya bhūtalam
//
dagdhumevodyataḥ kopāc
chareṇāmitavikramaḥ
tato gorūpamāsthāya
bhūḥ palāyitum udyatā
//
pṛṣṭhato 'nugatastasyāḥ
pṛthurdīptaśarāsanaḥ
tataḥ sthitvaikadeśe tu
kiṃ karomīti cābravīt
//
pṛthur apyavadad vākyam
īpsitaṃ dehi suvrate
sarvasya jagataḥ śīghraṃ
sthāvarasya carasya ca
//
tathaiva sābravīd bhūmir
dudoha sa narādhipaḥ
svake pāṇau pṛthurvatsaṃ
kṛtvā svāyambhuvaṃ manum
//
tadannamabhavacchuddhaṃ
prajā jīvanti yena vai
tatastu ṛṣibhirdugdhā
vatsaḥ somastadābhavat
//
dogdhā bṛhaspatirabhūt
pātraṃ vedastapo rasaḥ
devaiśca vasudhā dugdhā
dogdhā mitrastadābhavat
//
indro vatsaḥ samabhavat
kṣīramūrjaskaraṃ balam
devānāṃ kāñcanaṃ pātraṃ
pitṝṇāṃ rājataṃ tathā
//
antakaścābhavaddogdhā
yamo vatsaḥ svadhā rasaḥ
alābupātraṃ nāgānāṃ
takṣako vatsako 'bhavat
//
viṣaṃ kṣīraṃ tato dogdhā
dhṛtarāṣṭro 'bhavatpunaḥ
asurairapi dugdheyam
āyase śakrapīḍinīm
//
pātre māyām abhūd vatsaḥ
prāhlādis tu virocanaḥ
dogdhā dvimūrdhā tatrāsīn
māyā yena pravartitā
//
yakṣaiśca vasudhā dugdhā
purāntardhānam īpsubhiḥ
kṛtvā vaiśravaṇaṃ vatsam
āmapātre mahīpate
//
pretarakṣogaṇairdugdhā
dharā rudhiramulbaṇam
raupyanābho 'bhavaddogdhā
sumālī vatsa eva tu
//
gandharvaiśca purā dugdhā
vasudhā sāpsarogaṇaiḥ
vatsaṃ caitrarathaṃ kṛtvā
gandhānpadmadale tathā
//
dogdhā vararucirnāma
nāṭyavedasya pāragaḥ
giribhirvasudhā dugdhā
ratnāni vividhāni ca
//
auṣadhāni ca divyāni
dogdhā merurmahācalaḥ
vatso 'bhūddhimavāṃs tatra
pātraṃ śailamayaṃ punaḥ
//
vṛkṣaiśca vasudhā dugdhā
kṣīraṃ chinnaprarohaṇam
pālāśapātre dogdhā tu
śālaḥ puṣpalatākulaḥ
//
plakṣo 'bhavattato vatsaḥ
sarvavṛkṣo dhanādhipaḥ
evamanyaiśca vasudhā
tadā dugdhā yathepsitam
//
āyur dhanāni saukhyaṃ ca
pṛthau rājyaṃ praśāsati
na daridrastadā kaścin
na rogī na ca pāpakṛt
//
nopasargabhayaṃ kiṃcit
pṛthau rājani śāsati
nityaṃ pramuditā lokā
duḥkhaśokavivarjitāḥ
//
dhanuṣkoṭyā ca śailendrān
utsārya sa mahābalaḥ
bhuvastalaṃ samaṃ cakre
lokānāṃ hitakāmyayā
//
na puragrāmadurgāṇi
na cāyudhadharā narāḥ
kṣayātiśayaduḥkhaṃ ca
nārthaśāstrasya cādaraḥ
//
dharmaikavāsanā lokāḥ
pṛthau rājyaṃ praśāsati
kathitāni ca pātrāṇi
yatkṣīraṃ ca mayā tava
//
yeṣāṃ yatra rucistattad
deyaṃ tebhyo vijānatā
yajñaśrāddheṣu sarveṣu
mayā tubhyaṃ niveditam
//
duhitṛtvaṃ gatā yasmāt
pṛthordharmavato mahī
tadānurāgayogācca
pṛthivī viśrutā budhaiḥ
//
Matsya-Purāṇa 11
ādityavaṃśamakhilaṃ
vada sūta yathākramam
somavaṃśaṃ ca tattvajña
yathāvadvaktumarhasi
//
vivasvānkaśyapāt pūrvam
adityāmabhavat sutaḥ
tasya patnītrayaṃ tadvat
saṃjñā rājñī prabhā tathā
//
raivatasya sutā rājñī
revataṃ suṣuve sutam
prabhā prabhātaṃ suṣuve
tvāṣṭrī saṃjñā tathā manum
//
yamaśca yamunā caiva
yamalau tu babhūvatuḥ
tatastejomayaṃ rūpam
asahantī vivasvataḥ
//
nārīmutpādayāmāsa
svaśarīrādaninditām
tvāṣṭrī svarūparūpeṇa
nāmnā chāyeti bhāminī
//
purataḥ saṃsthitāṃ dṛṣṭvā
saṃjñā tāṃ pratyabhāṣata
chāye taṃ bhaja bhartāram
asmadīyaṃ varānane
//
apatyāni madīyāni
mātṛsnehena pālaya
tathetyuktvā tu sā devam
agamat kvāpi suvratā
//
kāmayāmāsa devo 'pi
saṃjñeyamiti cādarāt
janayāmāsa tasyāṃ tu
putraṃ ca manurūpiṇam
//
savarṇatvācca sāvarṇir
manorvaivasvatasya ca
tataḥ śaniṃ ca tapatīṃ
viṣṭiṃ caiva krameṇa tu
//
chāyāyāṃ janayāmāsa
saṃjñeyamiti bhāskaraḥ
chāyā svaputre 'bhyadhikaṃ
snehaṃ cakre manau tathā
//
pūrvo manustu cakṣāma
na yamaḥ krodhamūrchitaḥ
saṃtarjayāmāsa tadā
pādamudyamya dakṣiṇam
//
śaśāpa ca yamaṃ chāyā
sakṣataḥ kṛmisaṃyutaḥ
pādo 'yameko bhavitā
pūyaśoṇitavisravaḥ
//
nivedayāmāsa pitur
yamaḥ śāpādamarṣitaḥ
niṣkāraṇamahaṃ śapto
mātrā deva sakopayā
//
bālabhāvānmayā kiṃcid
udyataś caraṇaḥ sakṛt
manunā vāryamāṇāpi
mama śāpam adād vibho
//
prāyo na mātā sāsmākaṃ
śāpenāhaṃ yato hataḥ
devo 'pyāha yamaṃ bhūyaḥ
kiṃ karomi mahāmate
//
maurkhyātkasya na duḥkhaṃ syād
athavā karmasaṃtatiḥ
anivāryā bhavasyāpi
kā kathānyeṣu jantuṣu
//
kṛkavākurmayā datto
yaḥ kṛmīnbhakṣayiṣyati
kledaṃ ca rudhiraṃ caiva
vatsāyam apaneṣyati
//
evamuktastapastepe
yamastīvraṃ mahāyaśāḥ
gokarṇatīrthe vairāgyāt
phalapattrānilāśanaḥ
//
ārādhayanmahādevaṃ
yāvadvarṣāyutāyutam
varaṃ prādānmahādevaḥ
saṃtuṣṭaḥ śūlabhṛttadā
//
vavre sa lokapālatvaṃ
pitṛloke nṛpālayam
dharmādharmātmakasyāpi
jagatastu parīkṣaṇam
//
evaṃ sa lokapālatvam
agamacchūlapāṇinaḥ
pitṝṇāṃ cādhipatyaṃ ca
dharmādharmasya cānagha
//
vivasvānatha tajjñātvā
saṃjñāyāḥ karmaceṣṭitam
tvaṣṭuḥ samīpamagamad
ācacakṣe ca roṣavān
//
tamuvāca tatastvaṣṭā
sāntvapūrvaṃ dvijottamāḥ
tavāsahantī bhagavan
mahastīvraṃ tamonudam
//
vaḍabārūpam āsthāya
matsakāśam ihāgatā
nivāritā mayā sā nu
tvayā caiva divākara
//
yasmād avijñātatayā
matsakāśam ihāgatā
tasmānmadīyaṃ bhavanaṃ
praveṣṭuṃ na tvamarhasi
//
evamuktā jagāmātha
marudeśamaninditā
vaḍabārūpam āsthāya
bhūtale sampratiṣṭhitā
//
tasmātprasādaṃ kuru me
yadyanugrahabhāgaham
apaneṣyāmi te tejo
yantre kṛtvā divākara
//
rūpaṃ tava kariṣyāmi
lokānandakaraṃ prabho
tathetyuktaḥ sa raviṇā
bhramau kṛtvā divākaram
//
pṛthakcakāra tattejaś
cakraṃ viṣṇor akalpayat
triśūlaṃ cāpi rudrasya
vajramindrasya cādhikam
//
daityadānavasaṃhartuḥ
sahasrakiraṇātmakam
rūpaṃ cāpratimaṃ cakre
tvaṣṭā padbhyāmṛte mahat
//
na śaśākātha taddraṣṭuṃ
pādarūpaṃ raveḥ punaḥ
arcāsvapi tataḥ pādau
na kaścitkārayet kvacit
//
yaḥ karoti sa pāpiṣṭhāṃ
gatimāpnoti ninditām
kuṣṭharogamavāpnoti
loke 'sminduḥkhasaṃyutaḥ
//
tasmācca dharmakāmārthī
citreṣvāyataneṣu ca
na kvacitkārayetpādau
devadevasya dhīmataḥ
//
tataḥ sa bhagavāngatvā
bhūrlokam amarādhipaḥ
kāmayāmāsa kāmārto
mukha eva divākaraḥ
//
aśvarūpeṇa mahatā
tejasā ca samāvṛtaḥ
saṃjñā ca manasā kṣobham
agamadbhayavihvalā
//
nāsāpuṭābhyāmutsṛṣṭaṃ
paro 'yamiti śaṅkayā
tadretasas tato jātāv
aśvināv iti niścitam
//
dasrau sutatvāt saṃjātau
nāsatyau nāsikāgrataḥ
jñātvā cirācca taṃ devaṃ
saṃtoṣam agamat param
//
vimānenāgamatsvargaṃ
patyā saha mudānvitā
sāvarṇo 'pi manur merāv
adyāpyāste tapodhanaḥ
śanistapobalādāpa
grahasāmyaṃ tataḥ punaḥ
//
yamunā tapatī caiva
punarnadyau babhūvatuḥ
viṣṭirghorātmikā tadvat
kālatvena vyavasthitā
//
manor vaivasvatasyāsan
daśa putrā mahābalāḥ
ilas tu prathamasteṣāṃ
putreṣṭyāṃ samajāyata
//
ikṣvākuḥ kuśanābhaśca
ariṣṭo dhṛṣṭa eva ca
nariṣyantaḥ karūṣaśca
śaryātiśca mahābalāḥ
pṛṣadhraścātha nābhāgaḥ
sarve te divyamānuṣāḥ
//
abhiṣicya manuḥ putram
ilaṃ jyeṣṭhaṃ sa dhārmikaḥ
jagāma tapase bhūyaḥ
sa mahendravanālayam
//
atha digjayasiddhyartham
ilaḥ prāyānmahīm imām
bhramandvīpāni sarvāṇi
kṣmābhṛtaḥ sampradharṣayan
//
jagāmopavanaṃ śambhor
aśvākṛṣṭaḥ pratāpavān
kalpadrumalatākīrṇaṃ
nāmnā śaravaṇaṃ mahat
//
ramate yatra deveśaḥ
śambhuḥ somārdhaśekharaḥ
umayā samayastatra
purā śaravaṇe kṛtaḥ
//
puṃnāma sattvaṃ yatkiṃcid
āgamiṣyati te vane
strītvameṣyati tatsarvaṃ
daśayojanamaṇḍale
//
ajñātasamayo rājā
ilaḥ śaravaṇe purā
strītvamāpa viśann eva
vaḍabātvaṃ hayastadā
//
puruṣatvaṃ hṛtaṃ sarvaṃ
strīrūpe vismito nṛpaḥ
ileti sābhavannārī
pīnonnataghanastanī
//
unnataśroṇijaghanā
padmapattrāyatekṣaṇā
pūrṇenduvadanā tanvī
vilāsollāsitekṣaṇā
//
mūlonnatāyatabhujā
nīlakuñcitamūrdhajā
tanulomā sudaśanā
mṛdugambhīrabhāṣiṇī
//
śyāmagaureṇa varṇena
haṃsavāraṇagāminī
kārmukabhrūyugopetā
tanutāmranakhāṅkurā
//
bhramantī ca vane tasmiṃś
cintayāmāsa bhāminī
ko me pitāthavā bhrātā
kā me mātā bhavediha
//
kasya bharturahaṃ dattā
kiyadvatsyāmi bhūtale
cintayantīti dadṛśe
somaputreṇa sāṅganā
//
ilā rūpasamākṣipta
manasā varavarṇinī
budhastadāptaye yatnam
akarotkāmapīḍitaḥ
//
viśiṣṭākāravāndaṇḍī
sakamaṇḍalupustakaḥ
veṇudaṇḍakṛtāneka
pavitrakagaṇatrikaḥ
//
dvijarūpaḥ śikhī brahmā
nigadankarṇakuṇḍalaḥ
baṭubhiścānvito yuktaiḥ
samitpuṣpakuśodakaiḥ
//
kilānviṣan vane tasmin
nājuhāva sa tāmilām
bahir vanasyāntaritaḥ
kila pādapamaṇḍale
//
sasaṃbhramamakasmāttāṃ
sopālambhamivāvadat
tyaktvāgnihotraśuśrūṣāṃ
kva gatā mandirānmama
//
iyaṃ vihāravelā te hy
atikrāmati sāmpratam
ehyehi pṛthusuśroṇi
saṃbhrāntā kena hetunā
//
iyaṃ sāyantanī velā
vihārasyeha vartate
kṛtvopalepanaṃ puṣpair
alaṃkuru gṛhaṃ mama
//
sā tv abravīd viramṛtāhaṃ
sarvametattapodhana
ātmānaṃ tvāṃ ca bhartāraṃ
kulaṃ ca vada me 'nagha
//
budhaḥ provāca tāṃ tanvīm
ilā tvaṃ varavarṇinī
ahaṃ ca kāmuko nāma
bahuvidyo budhaḥ smṛtaḥ
//
tejasvinaḥ kule jātaḥ
pitā me brāhmaṇādhipaḥ
iti sā tasya vacanāt
praviṣṭā budhamandiram
//
ratnastambhasamāyuktaṃ
divyamāyāvinirmitam
ilā kṛtārthamātmānaṃ
mene tadbhavanasthitā
//
aho vṛttamaho rūpam
aho dhanamaho kulam
mama cāsya ca me bhartur
aho lāvaṇyam uttamam
//
reme ca sā tena samam
atikālamilā tataḥ
sarvabhogamaye gehe
yathendrabhavane tathā
//
Matsya-Purāṇa 12
athānviṣanto rājānaṃ
bhrātaras tasya mānavāḥ
ikṣvākupramukhā jagmus
tadā śaravaṇāntikam
//
tataste dadṛśuḥ sarve
vaḍabām agrataḥ sthitām
ratnaparyāṇakiraṇa
dīptakāyām anuttamām
//
paryāṇapratyabhijñānāt
sarve vismayam āgatāḥ
ayaṃ candraprabho nāma
vājī tasya mahātmanaḥ
//
agamad vaḍabārūpam
uttamaṃ kena hetunā
tatas tu maitrāvaruṇiṃ
papracchuste purodhasam
//
kimityetadabhūccitraṃ
vada yogavidāṃ vara
vasiṣṭhaścābravīt sarvaṃ
dṛṣṭvā taddhyānacakṣuṣā
//
samayaḥ śambhudayitā
kṛtaḥ śaravaṇe purā
yaḥ pumānpraviśed atra
sa nārītvamavāpsyati
//
ayamaśvo 'pi nārītvam
agādrājñā sahaiva tu
punaḥ puruṣatāmeti
yathāsau dhanadopamaḥ
//
tathaiva yatnaḥ kartavyaś
cārādhyaiva pinākinam
tataste mānavā jagmur
yatra devo maheśvaraḥ
//
tuṣṭuvur vividhaiḥ stotraiḥ
pārvatīparameśvarau
tāv ūcatur alaṅghyo 'yaṃ
samayaḥ kiṃtu sāmpratam
//
ikṣvākoraśvamedhena
yatphalaṃ syāttadāvayoḥ
dattvā kimpuruṣo vīraḥ
sa bhaviṣyatyasaṃśayam
//
tathetyuktāstataste tu
jagmur vaivasvatātmajāḥ
ikṣvākoścāśvamedhena
celaḥ kimpuruṣo 'bhavat
//
māsamekaṃ pumānvīraḥ
strī ca māsamabhūtpunaḥ
budhasya bhavane tiṣṭhan
nilo garbhadharo 'bhavat
//
ajījanatputramekam
anekaguṇasaṃyutam
budhaścotpādya taṃ putraṃ
svarlokam agamattataḥ
//
ilasya nāmnā tadvarṣam
ilāvṛtam abhūttadā
somārkavaṃśayor ādāv
ilo 'bhūnmanunandanaḥ
//
evaṃ purūravāḥ puṃsor
abhavad vaṃśavardhanaḥ
ikṣvākur arkavaṃśasya
tathaivoktastapodhanāḥ
//
ilaḥ kimpuruṣatve ca
sudyumna iti cocyate
punaḥ putratrayamabhūt
sudyumnasyāparājitam
//
utkalo vai gahas tadvad
dharitāśvaś ca vīryavān
utkalasyotkalā nāma
gayasya tu gayā matā
//
haritāśvasya dikpūrvā
viśrutā kurubhiḥ saha
pratiṣṭhāne 'bhiṣicyātha
sa purūravasaṃ sutam
//
jagāmelāvṛtaṃ bhoktuṃ
varṣaṃ divyaphalāśanam
ikṣvākurjyeṣṭhadāyādo
madhyadeśamavāptavān
//
nariṣyantasya putro 'bhūc
chuco nāma mahābalaḥ
nābhāgasyāmbarīṣastu
dhṛṣṭasya ca sutatrayam
//
dhṛtaketuścitranātho
raṇadhṛṣṭaśca vīryavān
ānarto nāma śaryāteḥ
sukanyā caiva dārikā
//
ānartasyābhavatputro
rocamānaḥ pratāpavān
ānarto nābha deśo 'bhūn
nagarī ca kuśasthalī
//
rocamānasya putro 'bhūd
revo raivata eva ca
kakudmī cāparaṃ nāma
jyeṣṭhaḥ putraśatasya ca
//
revatī tasya sā kanyā
bhāryā rāmasya viśrutā
karūṣasya tu kārūṣā
bahavaḥ prathitā bhuvi
//
pṛṣadhro govadhācchūdro
guruśāpādajāyata
ikṣvākuvaṃśaṃ vakṣyāmi
śṛṇudhvamṛṣisattamāḥ
//
ikṣvākoḥ putratām āpa
vikukṣir nāma devarāṭ
jyeṣṭhaḥ putraśatasyāsīd
daśa pañca ca tatsutāḥ
//
meroruttarataste tu
jātāḥ pārthivasattamāḥ
caturdaśottaraṃ cānyac
chatamasya tathābhavat
//
merordakṣiṇato ye ye
rājānaḥ saṃprakīrtitāḥ
jyeṣṭhaḥ kakutstho nāmnābhūt
tatsutastu suyodhanaḥ
//
tasya putraḥ pṛthurnāma
viśvagaścapṛthoḥ sutaḥ
industasya ca putro 'bhūd
yuvanāśvastato 'bhavat
//
śrāvastaśca mahātejā
vatsakastatsuto 'bhavat
nirmitā yena śrāvastī
gauḍadeśe dvijottamāḥ
//
śrāvastādbṛhadaśvo 'bhūt
kuvalāśvas tato 'bhavat
dhundhumāratvamagamad
dhundhunāmnā hataḥ purā
//
tasya putrās trayo jātā
dṛḍhāśvo daṇḍa eva ca
kapilāśvaśca vikhyāto
dhaundhumāriḥ pratāpavān
//
dṛḍhāśvasya pramodaśca
haryaśvastasya cātmajaḥ
haryaśvasya nikumbho 'bhūt
saṃhatāśvas tato 'bhavat
//
akṛtāśvo raṇāśvaśca
saṃhatāśvasutāv ubhau
yuvanāśvo raṇāśvasya
māndhātā ca tato 'bhavat
//
māndhātuḥ purukutso 'bhūd
dharmasenaśca pārthivaḥ
mucukundaśca vikhyātaḥ
śatrujicca pratāpavān
//
purukutsasya putro 'bhūd
vasudo narmadāpatiḥ
sambhūtistasya putro 'bhūt
tridhanvā ca tato 'bhavat
//
tridhanvanaḥ suto jātas
trayyāruṇa iti smṛtaḥ
tasmātsatyavrato nāma
tasmātsatyarathaḥ smṛtaḥ
//
tasya putro hariścandro
hariścandrācca rohitaḥ
rohitācca vṛko jāto
vṛkādbāhurajāyata
//
sagarastasya putro 'bhūd
rājā paramadhārmikaḥ
dve bhārye sagarasyāpi
prabhā bhānumatī tathā
//
tābhyāmārādhitaḥ pūrvam
aurvo 'gniḥ putrakāmyayā
aurvastuṣṭastayoḥ prādād
yatheṣṭaṃ varamuttamam
//
ekā ṣaṣṭisahasrāṇi
sutamekaṃ tathāparā
gṛhṇātu vaṃśakartāraṃ
prabhāgṛhṇād bahūṃstadā
//
ekaṃ bhānumatī putram
agṛhṇādasamañjasam
tataḥ ṣaṣṭisahasrāṇi
suṣuve yādavī prabhā
//
khanantaḥ pṛthivīṃ dagdhā
viṣṇunā ye 'śvamārgaṇe
asamañjasastu tanayo
yo 'ṃśumānnāma viśrutaḥ
//
tasya putro dilīpas tu
dilīpāttu bhagīrathaḥ
yena bhāgīrathī gaṅgā
tapaḥ kṛtvāvatāritā
//
bhagīrathasya tanayo
nābhāga iti viśrutaḥ
nābhāgasyāmbarīṣo 'bhūt
sindhudvīpas tato 'bhavat
//
tasyāyutāyuḥ putro 'bhūd
ṛtuparṇastato 'bhavat
tasya kalmāṣapādastu
sarvakarmā tataḥ smṛtaḥ
//
tasyānaraṇyaḥ putro 'bhūn
nighnastasya suto 'bhavat
nighnaputrāv ubhau jātāv
anamitraraghū nṛpau
//
anāmitro vanamagād
bhavitā sa kṛte nṛpaḥ
raghor abhūddilīpastu
dilīpādajakastathā
//
dīrghabāhurajājjātaś
cājapālastato nṛpaḥ
tasmāddaśaratho jātas
tasya putracatuṣṭayam
//
nārāyaṇātmakāḥ sarve
rāmasteṣvagrajo 'bhavat
rāvaṇāntakarastadvad
raghūṇāṃ vaṃśavardhanaḥ
//
vālmīkistasya caritaṃ
cakre bhārgavasattamaḥ
tasya putrau kuśalavāv
ikṣvākukulavardhanau
//
atithistu kuśājjajñe
niṣadhastasya cātmajaḥ
nalastu naiṣadhastasmān
nabhāstasmādajāyata
//
nabhasaḥ puṇḍarīko 'bhūt
kṣemadhanvā tataḥ smṛtaḥ
tasya putro 'bhavadvīro
devānīkaḥ pratāpavān
//
ahīnagustasya sutaḥ
sahasrāśvastataḥ paraḥ
tataścandrāvalokastu
tārāpīḍastato 'bhavat
//
tasyātmajaś candragirir
bhānuś candrastato 'bhavat
śrutāyur abhavattasmād
bhārate yo nipātitaḥ
//
nalau dvāv eva vikhyātau
vaṃśe kaśyapasambhave
vīrasenasutastadvan
naiṣadhaśca narādhipaḥ
//
ete vaivasvate vaṃśe
rājāno bhūridakṣiṇāḥ
ikṣvākuvaṃśaprabhavāḥ
prādhānyena prakīrtitāḥ
//
Matsya-Purāṇa 13
bhagavañśrotumicchāmi
pitṝṇāṃ vaṃśamuttamam
raveśca śrāddhadevatvaṃ
somasya ca viśeṣataḥ
//
hanta te kathayiṣyāmi
pitṝṇāṃ vaṃśamuttamam
svarge pitṛgaṇāḥ sapta
trayasteṣāmamūrtayaḥ
//
mūrtimanto 'tha catvāraḥ
sarveṣāmamitaujasaḥ
amūrtayaḥ pitṛgaṇā
vairājasya prajāpateḥ
//
jayanti yāndevagaṇā
vairājā iti viśrutāḥ
ye caite yogavibhraṣṭāḥ
prāpya lokānsanātanān
//
punarbrahmadinānte tu
jāyante brahmavādinaḥ
samprāpya tāṃ smṛtiṃ bhūyo
yogaṃ sāṃkhyamanuttamam
//
siddhiṃ prayānti yogena
punarāvṛttidurlabhām
yogināmeva deyāni
tasmācchrāddhāni dātṛbhiḥ
//
eteṣāṃ mānasī kanyā
patnī himavato matā
mainākastasya dāyādaḥ
krauñcastasyāgrajo 'bhavat
krauñcadvīpaḥ smṛto yena
caturtho ghṛtasaṃvṛtaḥ
//
menā ca suṣuve tisraḥ
kanyā yogavatīstataḥ
umaikaparṇāparṇā ca
tīvravrataparāyaṇāḥ
//
rudrasyaikā sitasyaikā
jaigīṣavyasya cāparā
dattā himavatā bālāḥ
sarvā loke tapo 'dhikāḥ
//
kasmāddākṣāyaṇī pūrvaṃ
dadāhātmānamātmanā
himavadduhitā tadvat
kathaṃ jātā mahītale
//
saṃharantī kimuktāsau
sutā vā brahmasūnunā
dakṣeṇa lokajananī
sūta vistarato vada
//
dakṣasya yajñe vitate
prabhūtavaradakṣiṇe
samāhūteṣu deveṣu
provāca pitaraṃ satī
//
kimarthaṃ tāta bhartā me
yajñe 'sminnābhimantritaḥ
ayogya iti tāmāha
dakṣo yajñeṣu śūlabhṛt
//
upasaṃhārakṛdrudras
tenāmaṅgalabhāgayam
cukopātha satī dehaṃ
tyakṣyāmīti tvadudbhavam
//
daśānāṃ tvaṃ ca bhavitā
pitṝṇāmekaputrakaḥ
kṣatriyatve 'śvamedhe ca
rudrāttvaṃ nāśameṣyasi
//
ityuktvā yogamāsthāya
svadehodbhavatejasā
nirdahantī tadātmānaṃ
sadevāsurakiṃnaraiḥ
//
kiṃ kimetaditi proktā
gandharvagaṇaguhyakaiḥ
upagamyābravīddakṣaḥ
praṇipatyātha duḥkhitaḥ
//
tvamasya jagato mātā
jagatsaubhāgyadevatā
duhitṛtvaṃ gatā devi
mamānugrahakāmyayā
//
na tvayā rahitaṃ kiṃcid
brahmāṇḍe sacarācaram
prasādaṃ kuru dharmajñe
na māṃ tyaktumihārhasi
//
prāha devī yadārabdhaṃ
tatkāryaṃ me na saṃśayaḥ
kiṃtvavaśyaṃ tvayā martye
hatayajñena śūlinā
//
prasāde lokasṛṣṭyarthaṃ
tapaḥ kāryaṃ mamāntike
prajāpatistvaṃ bhavitā
daśānāmaṅgajo 'pyalam
//
madaṃśenāṅganā ṣaṣṭir
bhaviṣyantyaṅgajāstava
matsaṃnidhau tapaḥ kurvan
prāpsyase yogamuttamam
//
evamukto 'bravīddakṣaḥ
keṣu keṣu mayānaghe
tīrtheṣu ca tvaṃ draṣṭavyā
stotavyā kaiśca nāmabhiḥ
//
sarvadā sarvabhūteṣu
draṣṭavyā sarvato bhuvi
sarvalokeṣu yatkiṃcid
rahitaṃ na mayā vinā
//
tathāpi yeṣu sthāneṣu
draṣṭavyā siddhimīpsubhiḥ
smartavyā bhūtikāmair vā
tāni vakṣyāmi tattvataḥ
//
vārāṇasyāṃ viśālākṣī
naimiṣe liṅgadhāriṇī
prayāge lalitā devī
kāmākṣī gandhamādane
mānase kumudā nāma
viśvakāyā tathāmbare
//
gomante gomatī nāma
mandare kāmacāriṇī
madotkaṭā caitrarathe
jayantī hastināpure
//
kānyakubje tathā gaurī
rambhā malayaparvate
ekāmbhake kīrtimatī
viśvāṃ viśveśvare viduḥ
//
puṣkare puruhūteti
kedāre mārgadāyinī
nandā himavataḥ pṛṣṭhe
gokarṇe bhadrakarṇikā
//
sthāneśvare bhavānī tu
bilvale bilvapattrikā
śrīśaile mādhavī nāma
bhadrā bhadreśvare tathā
//
jayā varāhaśaile tu
kāmalā kamalālaye
rudrakoṭyāṃ ca rudrāṇī
kālī kālañjare girau
//
mahāliṅge tu kapilā
markoṭe mukuṭeśvarī
śālagrāme mahādevī
śivaliṅge jalapriyā
//
māyāpuryāṃ kumārī tu
saṃtāne lalitā tathā
utpalākṣī sahasrākṣe
kamalākṣe mahotpalā
//
gaṅgāyāṃ maṅgalā nāma
vimilā puruṣottame
vipāśāyām amoghākṣī
pāṭalā puṇḍravardhane
//
nārāyaṇī supārśve tu
vikūṭe bhadrasundarī
vipule vipulā nāma
kalyāṇī malayācale
//
koṭavī koṭitīrthe tu
sugandhā mādhave vane
godāśrame trisaṃdhyā tu
gaṅgādvāre ratipriyā
//
śivakuṇḍe śivānandā
nandinī devikātaṭe
rukmiṇī dvāravatyāṃ tu
rādhā vṛndāvane vane
//
devakī mathurāyāṃ tu
pātāle parameśvarī
citrakūṭe tathā sītā
vindhye vindhyādhivāsinī
//
sahyādrāv ekavīrā tu
hariścandre tu candrikā
ramaṇā rāmatīrthe tu
yamunāyāṃ mṛgāvatī
//
karavīre mahālakṣmīr
umā devī vināyake
arogā vaidyanāthe tu
mahākāle maheśvarī
//
abhayetyuṣṇatīrtheṣu
cāmṛtā vindhyakandare
māṇḍavye māṇḍavī nāma
svāhā māheśvare pure
//
chāgalāṇḍe pracaṇḍā tu
caṇḍikā makarandake
someśvare varārohā
prabhāse puṣkarāvatī
//
devamātā sarasvatyāṃ
pārāvārataṭe matā
mahālaye mahābhāgā
payoṣṇyāṃ piṅgaleśvarī
//
siṃhikā kṛtaśauce tu
kārttikeye yaśaskarī
utpalāvartake lolā
subhadrā śoṇasaṃgame
//
mātā siddhapure lakṣmīr
aṅganā bharatāśrame
jālaṃdhare viśvamukhī
tārā kiṣkindhaparvate
//
devadāruvane puṣṭir
medhā kāśmīramaṇḍale
bhīmā devī himādrau tu
puṣṭirviśveśvare tathā
//
kapālamocane śuddhir
mātā kāyāvarohaṇe
śaṅkhoddhāre dhvanirnāma
dhṛtiḥ piṇḍārake tathā
//
kālā tu candrabhāgāyām
acchode śivakāriṇī
veṇāyāmamṛtā nāma
badaryāmurvaśī tathā
//
oṣadhī cottarakurau
kuśadvīpe kuśodakā
manmathā hemakūṭe tu
mukuṭe satyavādinī
//
aśvatthe vandanīyā tu
nidhirvaiśravaṇālaye
gāyatrī vedavadane
pārvatī śivasaṃnidhau
//
devaloke tathendrāṇī
brahmāsyeṣu sarasvatī
sūryabimbe prabhā nāma
mātṝṇāṃ vaiṣṇavī matā
//
arundhatī satīnāṃ tu
rāmāsu ca tilottamā
citte brahmakalā nāma
śaktiḥ sarvaśarīriṇām
//
etaduddeśataḥ proktaṃ
nāmāṣṭaśatamuttamam
aṣṭottaraṃ ca tīrthānāṃ
śatametadudāhṛtam
//
yaḥ smarecchṛṇuyād vāpi
sarvapāpaiḥ pramucyate
eṣu tīrtheṣu yaḥ kṛtvā
snānaṃ paśyati māṃ naraḥ
//
sarvapāpavinirmuktaḥ
kalpaṃ śivapure vaset
yastu matparamaṃ kālaṃ
karotyeteṣu mānavaḥ
//
sa bhittvā brahmasadanaṃ
padamabhyeti śāṃkaram
nāmnāmaṣṭaśataṃ yastu
śrāvayecchivasaṃnidhau
//
tṛtīyāyāmathāṣṭamyāṃ
bahuputro bhavennaraḥ
godāne śrāddhadāne vā
ahany ahani vā budhaḥ
//
devārcanavidhau vidvān
paṭhan brahmādhigacchati
evaṃ vadantī sā tatra
dadāhātmānam ātmanā
//
svāyambhuvo 'pi kālena
dakṣaḥ prācetaso 'bhavat
pārvatī sābhavaddevī
śivadehārdhadhāriṇī
//
menāgarbhasamutpannā
bhuktamuktiphalapradā
arundhatī japantyetat
prāpa yogamanuttamam
//
purūravāśca rājarṣi
loke vyajeyatām agāt
yayātiḥ putralābhaṃ ca
dhanalābhaṃ ca bhārgavaḥ
//
tathānye devadaityāśca
brāhmaṇāḥ kṣatriyāstathā
vaiśyāḥ śūdrāśca bahavaḥ
siddhimīyuryathepsitām
//
yatraitallikhitaṃ tiṣṭhet
pūjyate devasaṃnidhau
na tatra śoko daurgatyaṃ
kadācidapi jāyate
//
Matsya-Purāṇa 14
lokāḥ somapathā nāma
yatra mārīcanandanāḥ
vartante deva pitaro
devā yānbhāvayantyalam
//
agniṣvāttā iti khyātā
yajvāno yatra saṃsthitāḥ
acchodā nāma teṣāṃ tu
mānasī kanyakā nadī
//
acchodaṃ nāma ca saraḥ
pitṛbhirnirmitaṃ purā
acchodā tu tapaścakre
divyaṃ varṣasahasrakam
//
ājagmuḥ pitarastuṣṭāḥ
kila dātuṃ ca tāṃ varam
divyarūpadharāḥ sarve
divyamālyānulepanāḥ
//
sarve yuvāno balinaḥ
kusumāyudhasaṃnibhāḥ
tanmadhye 'māvasuṃ nāma
pitaraṃ vīkṣya sāṅganā
//
vavre varārthinī saṅgaṃ
kusumāyudhapīḍitā
yogādbhraṣṭā tu sā tena
vyabhicāreṇa bhāminī
//
dharāṃ tu nāspṛśatpūrvaṃ
papātātha bhuvastale
tithāv amāvasur yasyām
icchāṃ cakre na tāṃ prati
//
dhairyeṇa tasya sā lokair
amāvāsyeti viśrutā
pitṝṇāṃ vallabhā tasmāt
tasyāmakṣayakārakam
//
acchodādhomukhī dīnā
lajjitā tapasaḥ kṣayāt
sā pitṝn prārthayāmāsa
pure cātmaprasiddhaye
//
vilapyamānā pitṛbhir
idamuktā tapasvinī
bhaviṣyamarthamālokya
devakāryaṃ ca te tadā
//
idam ūcur mahābhāgāḥ
prasādaśubhayā girā
divi divyaśarīreṇa
yat kiṃcit kriyate budhaiḥ
//
tenaiva tatkarmaphalaṃ
bhujyate varavarṇinī
sadyaḥ phalanti karmāṇi
devatve pretya mānuṣe
//
tasmāttvaṃ putri tapasaḥ
prāpsyase pretya tatphalam
aṣṭāviṃśe bhavitrī tvaṃ
dvāpare matsyayonijā
//
vyatikramātpitṝṇāṃ tvaṃ
kaṣṭaṃ kulamavāpsyasi
tasmādrājño vasoḥ kanyā
tvam avaśyaṃ bhaviṣyasi
//
kanyā bhūtvā ca lokānsvān
punarāpsyasi durlabhān
parāśarasya vīryeṇa
putramekamavāpsyasi
//
dvīpe tu badarīprāye
bādarāyaṇamacyutam
sa vedamekaṃ bahudhā
vibhajiṣyati te sutaḥ
//
pauravasyātmajau dvau tu
samudrāṃśasya śaṃtanoḥ
vicitravīryastanayas
tathā citrāṅgado nṛpaḥ
//
imāv utpādya tanayau
kṣetrajāvasya dhīmataḥ
prauṣṭhapadyaṣṭakārūpā
pitṛloke bhaviṣyasi
//
nāmnā satyavatī loke
pitṛloke tathāṣṭakā
āyurārogyadā nityaṃ
sarvakāmaphalapradā
//
bhaviṣyasi pare kāle
nadītvaṃ ca gamiṣyasi
puṇyatoṣā saricchreṣṭhā
loke hy acchodanāmikā
//
ityuktvā sa gaṇasteṣāṃ
tatraivāntaradhīyata
sāpyavāpa ca tatsarvaṃ
phalaṃ yaduditaṃ purā
//
Matsya-Purāṇa 15
vibhrājā nāma cānye tu
divi santi suvarcasaḥ
lokā barhiṣado yatra
pitaraḥ santi suvratāḥ
//
yatra barhiṇayuktāni
vimānāni sahasraśaḥ
saṃkalpyā barhiṣo yatra
tiṣṭhanti phaladāyinaḥ
//
yatrābhyudayaśālāsu
modante śrāddhadāyinaḥ
yāṃś ca devāsuragaṇā
gandharvāpsarasāṃ gaṇāḥ
//
yakṣarakṣogaṇāścaiva
yajanti divi devatāḥ
pulastyaputrāḥ śataśas
tapoyogasamanvitāḥ
//
mahātmāno mahābhāgā
bhaktānāmabhayapradāḥ
eteṣāṃ pīvarī kanyā
mānasī divi viśrutā
//
yoginī yogamātā ca
tapaścakre sudāruṇam
prasanno bhagavāṃstasyā
varaṃ vavre tu sā hareḥ
//
yogavantaṃ surūpaṃ ca
bhartāraṃ vijitendriyam
dehi deva prasannastvaṃ
patiṃ me vadatāṃ varam
//
uvāca devo bhavitā
vyāsaputro yadā śukaḥ
bhavitā tasya bhāryā tvaṃ
yogācāryasya suvrate
//
bhaviṣyati ca te kanyā
kṛtvī nāma ca yoginī
pāñcālādhipaterdeyā
mānuṣasya tvayā tadā
//
jananī brahmadattasya
yogasiddhā ca gauḥ smṛtā
kṛṣṇo gauraḥ prabhuḥ śambhur
bhaviṣyanti ca te sutāḥ
//
mahātmāno mahābhāgā
gamiṣyanti paraṃ padam
tānutpādya punar yogāt
savarā mokṣameṣyasi
//
sumūrtimantaḥ pitaro
vasiṣṭhasya sutāḥ smṛtāḥ
nāmnā tu mānasāḥ sarve
sarve te dharmamūrtayaḥ
//
jyotirbhāsiṣu lokeṣu
ye vasanti divaḥ param
virājamānāḥ krīḍanti
yatra te śrāddhadāyinaḥ
//
sarvakāmasamṛddheṣu
vimāneṣvapi pādajāḥ
kiṃ punaḥ śrāddhadā viprā
bhaktimantaḥ kriyānvitāḥ
//
gaur nāma kanyā yeṣāṃ tu
mānasī divi rājate
śukrasya dayitā patnī
sādhyānāṃ kīrtivardhinī
//
marīcigarbhā nāmnā tu
lokā mārtaṇḍamaṇḍale
pitaro yatra tiṣṭhanti
haviṣmanto 'ṅgiraḥsutāḥ
//
tīrthaśrāddhapradā yānti
ye ca kṣatriyasattamāḥ
rājñāṃ tu pitaraste vai
svargamokṣaphalapradāḥ
//
eteṣāṃ mānasī kanyā
yaśodā lokaviśrutā
patnī hy aṃśumataḥ śreṣṭhā
snuṣā pañcajanasya ca
//
jananyatha dilīpasya
bhagīrathapitāmahī
lokāḥ kāmadughā nāma
kāmabhogaphalapradāḥ
//
susvadhā nāma pitaro
yatra tiṣṭhanti suvratāḥ
ājyapā nāma lokeṣu
kardamasya prajāpateḥ
//
pulahāṅgajadāyādā
vaiśyāstānbhāvayanti ca
yatra śrāddhakṛtaḥ sarve
paśyanti yugapadgatāḥ
//
mātṛbhrātṛpitṛsvasṛ
sakhisambandhibāndhavān
api janmāyutairdṛṣṭān
anubhūtānsahasraśaḥ
//
eteṣāṃ mānasī kanyā
virajā nāma viśrutā
yā patnī nahuṣasyāsīd
yayāterjananī tathā
//
ekāṣṭakābhavat paścād
brahmaloke gatā satī
traya ete gaṇāḥ proktāś
caturthaṃ tu vadāmyataḥ
//
lokāstu mānasā nāma
brahmāṇḍopari saṃsthitāḥ
yeṣāṃ tu mānasī kanyā
narmadā nāma viśrutā
//
somapā nāma pitaro
yatra tiṣṭhanti śāśvatāḥ
dharmamūrtidharāḥ sarve
parato brahmaṇaḥ smṛtāḥ
//
utpannāḥ svadhayā te tu
brahmatvaṃ prāpya yoginaḥ
kṛtvā sṛṣṭyādikaṃ sarvaṃ
mānase sāmprataṃ sthitāḥ
//
narmadā nāma teṣāṃ tu
kanyā toyavahā sarit
bhūtāni yā pāvayati
dakṣiṇāpathagāminī
//
tebhyaḥ sarve tu manavaḥ
prajāḥ sargeṣu nirmitāḥ
jñātvā śrāddhāni kurvanti
dharmābhāve 'pi sarvadā
//
tebhya eva punaḥ prāptuṃ
prasādādyogasaṃtatim
pitṝṇāmādisarge tu
śrāddhameva vinirmitam
//
sarveṣāṃ rājataṃ pātram
athavā rajatānvitam
dattaṃ svadhā purodhāya
pitṝn prīṇāti sarvadā
//
agnīṣomayamānāṃ tu
kāryamāpyāyanaṃ budhaḥ
agnyabhāve 'pi viprasya
prāṇāv api jale 'thavā
//
ajākarṇe 'śvakarṇe vā
goṣṭhe vā salilāntike
pitṝṇām ambaraṃ sthānaṃ
dakṣiṇā dikpraśasyate
//
prācīnāvītamudakaṃ
tilāḥ savyāṅgameva ca
darbhā māṃsaṃ ca pāṭhīnaṃ
gokṣīraṃ madhurā rasāḥ
//
khaḍgalohāmiṣamadhu
kuśaśyāmākaśālayaḥ
yavanīvāramudgekṣu
śuklapuṣpaghṛtāni ca
//
vallabhāni praśastāni
pitṝṇāmiha sarvadā
dveṣyāṇi sampravakṣyāmi
śrāddhe varjyāni yāni tu
//
masūraśaṇaniṣpāva
rājamāṣakusumbhikāḥ
padmabilvārkadhattūra
pāribhadrāṭarūṣakāḥ
//
na deyāḥ pitṛkāryeṣu
payaścājāvikaṃ tathā
kodravodāracaṇakāḥ
kapitthaṃ madhukātasī
//
etānyapi na deyāni
pitṛbhyaḥ priyamicchatā
pitṝn prīṇāti yo bhaktyā
te punaḥ prīṇayanti tam
//
yacchanti pitaraḥ puṣṭiṃ
svargārogyaṃ prajāphalam
devakāryādapi punaḥ
pitṛkāryaṃ viśiṣyate
//
devatānāṃ ca pitaraḥ
pūrvamāpyāyanaṃ smṛtam
śīghraprasādāstvakrodhā
niḥśastrāḥ sthirasauhṛdāḥ
//
śāntātmānaḥ śaucaparāḥ
satataṃ priyavādinaḥ
bhaktānuraktāḥ sukhadāḥ
pitaraḥ pūrvadevatāḥ
//
haviṣmatāmādhipatye
śrāddhadevaḥ smṛto raviḥ
etadvaḥ sarvamākhyātaṃ
pitṛvaṃśānukīrtanam
puṇyaṃ pavitram āyuṣyaṃ
kīrtanīyaṃ sadā nṛbhiḥ
//
Matsya-Purāṇa 16
śrutvaitat sarvam akhilaṃ
manuḥ papraccha keśavam
śrāddhakālaṃ ca vividhaṃ
śrāddhabhedaṃ tathaiva ca
//
śrāddheṣu bhojanīyā ye
ye ca varjyā dvijātayaḥ
kasminvāsarabhāge vā
pitṛbhyaḥ śrāddhamācaret
//
kasmindattaṃ kathaṃ yāti
śrāddhaṃ tu madhusūdana
vidhinā kena kartavyaṃ
kathaṃ prīṇāti tatpitṝn
//
kuryādaharahaḥ śrāddham
annādyenodakena vā
payomūlaphalair vāpi
pitṛbhyaḥ prītimāvahan
//
nityaṃ naimittikaṃ kāmyaṃ
trividhaṃ śrāddhamucyate
nityaṃ tāvatpravakṣyāmi
arghyāvāhanavarjitam
//
adaivaṃ tadvijānīyāt
pārvaṇaṃ parvasu smṛtam
pārvaṇaṃ trividhaṃ proktaṃ
śṛṇu tāvanmahīpate
//
pārvaṇe ye niyojyāstu
tāñśṛṇuṣva narādhipa
pañcāgniḥ snātakaścaiva
trisuparṇaḥ ṣaḍaṅgavit
//
śrotriyaḥ śrotriyasuto
vidhivākyaviśāradaḥ
sarvajño vedavinmantrī
jñātavaṃśaḥ kulānvitaḥ
//
purāṇavettā dharmajñaḥ
svādhyāyajapatatparaḥ
śivabhaktaḥ pitṛparaḥ
sūryabhakto 'tha vaiṣṇavaḥ
//
brahmaṇyo yogavicchānto
vijitātmā ca śīlavān
bhojayeccāpi dauhitraṃ
yatnataḥ svasuhṛdgurūn
//
viṭpītaṃ mātulaṃ bandhum
ṛtvigācāryasomapān
yaśca vyākurute vākyaṃ
yaśca mīmāṃsate 'dhvaram
//
sāmasvaravidhijñaśca
paṅktipāvanapāvanaḥ
sāmago brahmacārī ca
vedayukto 'tha brahmavit
//
yatraite bhuñjate śrāddhe
tadeva paramārthavat
ete bhojyāḥ prayatnena
varjanīyānnibodha me
//
patito 'bhiśastaḥ klībaḥ
piśunavyaṅgarogiṇaḥ
kunakhī śyāvadantaśca
kuṇḍagolāśvapālakāḥ
//
parivittirniyuktātmā
pramattonmattadāruṇāḥ
baiḍālī bakavṛttiśca
dambhī devalakādayaḥ
//
kṛtaghnānnāstikāṃs tadvan
mlecchadeśanivāsinaḥ
triśaṅkur barbaradrāva
vītadraviḍakoṅkaṇān
//
varjayelliṅginaḥ sarvāñ
śrāddhakāle viśeṣataḥ
pūrvedyuraparedyurvā
vinītātmā nimantrayet
//
nimantritānhi pitara
upatiṣṭhanti tāndvijān
vāyubhūtā nu gacchanti
tathāsīnānupāsate
//
dakṣiṇaṃ jānumālabhya
tvaṃ mayā tu nimantritaḥ
evaṃ nimantrya niyamaṃ
śrāvayetpitṛbāndhavān
//
akrodhanaiḥ śaucaparaiḥ
satataṃ brahmacāribhiḥ
bhavitavyaṃ bhavadbhiśca
mayā ca śrāddhakāriṇā
//
pitṛyajñaṃ vinirvartya
tarpaṇākhyaṃ tu yo 'gnimān
piṇḍānvāhāryakaṃ kuryāc
chrāddhamindukṣaye sadā
//
gomayenopalipte tu
dakṣiṇapravaṇe sthale
śrāddhaṃ samācaredbhaktyā
goṣṭhe vā jalasaṃnidhau
//
agnimānnirvapetpitryaṃ
caruṃ ca samamuṣṭibhiḥ
pitṛbhyo nirvapāmīti
sarvaṃ dakṣiṇato nyaset
//
abhighāryaṃ tataḥ kuryān
nirvāpatrayamagrataḥ
te 'pi tasyāyatāḥ kāryāś
caturaṅgulavistṛtāḥ
//
darvītrayaṃ tu kurvīta
khādiraṃ rajatānvitam
ratnimātraṃ pariślakṣṇaṃ
hastākārāgramuttamam
//
udapātraṃ ca kāṃsyaṃ ca
mekṣaṇaṃ ca samitkuśān
tilāḥ pātrāṇi sadvāso
gandhadhūpānulepanam
//
āharedapasavyaṃ tu
sarvaṃ dakṣiṇataḥ śanaiḥ
evamāsādya tatsarvaṃ
bhavanasyāgrato bhuvi
//
gomayenopaliptāyāṃ
gomūtreṇa tu maṇḍalam
akṣatābhiḥ sapuṣpābhis
tadabhyarcyāpasavyavat
//
viprāṇāṃ kṣālayet pādāv
abhinandya punaḥ punaḥ
āsaneṣūpakḷpteṣu
darbhavatsu vidhānavat
//
upaspṛṣṭodakānviprān
upaveśyānumantrayet
dvau daive pitṛkṛtye trīn
ekaikamubhayatra ca
//
bhojayedīśvaro 'pīha
na kuryādvistaraṃ budhaḥ
daivapūrvaṃ niyojyātha
viprānarghyādinā budhaḥ
//
agnau kuryādanujñāto
viprair vipro yathāvidhi
svagṛhyoktavidhānena
kāṃsye kṛtvā caruṃ tataḥ
//
agnīṣomayamābhyāṃ tu
kuryādāpyāyanaṃ budhaḥ
dakṣiṇāgnau pratīte vā
ya ekāgnirdvijottamaḥ
//
yajñopavītī nirvartya
tataḥ paryukṣaṇādikam
prācīnāvītinā kāryam
ataḥ sarvaṃ vijānatā
//
ṣaṭ ca tasmāddhaviḥśeṣāt
piṇḍānkṛtvā tatodakam
dadyādudakapātrais tu
satilaṃ savyapāṇinā
//
jānv ācya savyaṃ yatnena
darbhayukto vimatsaraḥ
vidhāya lekhā yatnena
nirvāpeṣvavanejanam
//
dakṣiṇābhimukhaḥ kuryāt
kare darvīṃ nidhāya vai
nidhāya piṇḍam ekaikaṃ
sarvadarbheṣvanukramāt
//
ninayedatha darbheṣu
nāmagotrānukīrtanaiḥ
teṣu darbheṣu taṃ hastaṃ
vimṛjyāllepabhāginām
//
tathaiva ca tataḥ kuryāt
punaḥ pratyavanejanam
ṣaḍapyṛtūnnamaskṛtya
gandhadhūpārhaṇādibhiḥ
//
evamāvāhya tatsarvaṃ
vedamantrairyathoditaiḥ
ekāgnereka eva syān
nirvāpo darvikā tathā
//
tataḥ kṛtvāntare dadyāt
patnībhyo 'nnaṃ kuśeṣu saḥ
tadvatpiṇḍādike kuryād
āvāhanavisarjanam
//
tato gṛhītvā piṇḍebhyo
mātrāḥ sarvāḥ krameṇa tu
tāneva viprānprathamaṃ
prāśayedyatnato naraḥ
//
yasmādannāddhṛtā mātrā
bhakṣayanti dvijātayaḥ
anvāhāryakam ityuktaṃ
tasmāttaccandrasaṃkṣaye
//
pūrvaṃ dattvā tu taddhaste
sapavitraṃ tilodakam
tatpiṇḍāgraṃ prayaccheta
svadhaiṣāmastviti bruvan
//
varṇayanbhojayedannaṃ
miṣṭaṃ pūtaṃ ca sarvadā
varjayetkrodhaparatāṃ
smarannārāyaṇaṃ harim
//
tṛptāñjñātvā tataḥ kuryād
vikiransārvavarṇikam
sodakaṃ cānnamuddhṛtya
salilaṃ prakṣipedbhuvi
//
ācānteṣu punardadyāj
jalapuṣpākṣatodakam
svastivācanakaṃ sarvaṃ
piṇḍopari samāharet
//
devādyantaṃ prakurvīta
śrāddhanāśo 'nyathā bhavet
visṛjya brāhmaṇāṃstadvat
teṣāṃ kṛtvā pradakṣiṇam
//
dakṣiṇāṃ diśamākāṅkṣan
pitṝn yāceta mānavaḥ
dātāro no 'bhivardhantāṃ
vedāḥ saṃtatireva ca
//
śraddhā ca no mā vyagamad
bahu deyaṃ ca no 'stviti
annaṃ ca no bahu bhaved
atithīṃśca labhemahi
//
yācitāraśca naḥ santu
mā ca yāciṣma kaṃcana
etadastviti tatproktam
anvāhāryaṃ tu pārvaṇam
//
yathendusaṃkṣaye tadvad
anyatrāpi nigadyate
piṇḍāṃstu gojaviprebhyo
dadyādagnau jale 'pi vā
//
viprāgrato vā vikired
vayobhir abhivāśayet
patnī tu madhyamaṃ piṇḍaṃ
prāśayed vinayānvitā
//
ādhatta pitaro garbham
atra saṃtānavardhanam
tāvaduccheṣaṇaṃ tiṣṭhed
yāvadviprā visarjitāḥ
//
vaiśvadevaṃ tataḥ kuryān
nivṛtte pitṛkarmaṇi
iṣṭaiḥ saha tataḥ śānto
bhuñjīta pitṛsevitam
//
punar bhojanamadhvānaṃ
yānamāyāsamaithunam
śrāddhakṛcchrāddhabhukcaiva
sarvametadvivarjayet
//
svādhyāyakalahaṃ caiva
divāsvapnaṃ ca sarvadā
anena vidhinā śrāddhaṃ
nirudvāsyeha nirvapet
//
kanyākumbhavṛṣasthe 'rke
kṛṣṇapakṣeṣu sarvadā
yatra yatra pradātavyaṃ
sapiṇḍīkaraṇāt param
tatrānena vidhānena
deyam agnimatā sadā
//
Matsya-Purāṇa 17
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
viṣṇunā yadudīritam
śrāddhaṃ sādhāraṇaṃ nāma
bhuktimuktiphalapradam
//
ayane viṣuve yugme
sāmānye cārkasaṃkrame
amāvāsyāṣṭakākṛṣṇa
pakṣe pañcadaśīṣu ca
//
ārdrāmaghārohiṇīṣu
dravyabrāhmaṇasaṃgame
gajacchāyāvyatīpāte
viṣṭivaidhṛtivāsare
//
vaiśākhasya tṛtīyāyāṃ
navamī kārttikasya ca
pañcadaśī ca māghasya
nabhasye ca trayodaśī
//
yugādayaḥ smṛtā hy etā
dattasyākṣayyakārikāḥ
tathā manvantarādau ca
deyaṃ śrāddhaṃ vijānatā
//
aśvayukchuklanavamī
dvādaśī kārttike tathā
tṛtīyā caitramāsasya
tathā bhādrapadasya ca
//
phālgunasya hy amāvāsyā
pauṣasyaikādaśī tathā
āṣāḍhasyāpi daśamī
māghamāsasya saptamī
//
śrāvaṇasyāṣṭamī kṛṣṇā
tathāṣāḍhī ca pūrṇimā
kārttikī phālgunī caitrī
jyeṣṭhapañcadaśī sitā
manvantarādayaś caitā
dattasyākṣayyakārikāḥ
//
yasyāṃ manvantarasyādau
rathamāste divākaraḥ
māghamāsasya saptamyāṃ
sā tu syādrathasaptamī
//
pānīyamapyatra tilairvimiśraṃ
dadyātpitṛbhyaḥ prayato manuṣyaḥ
śrāddhaṃ kṛtaṃ tena samāḥ sahasraṃ
rahasyametatpitaro vadanti
//
vaiśākhyāmuparāgeṣu
tathotsavamahālaye
tīrthāyatanagoṣṭheṣu
dīpodyānagṛheṣu ca
//
vivikteṣūpalipteṣu
śrāddhaṃ deyaṃ vijānatā
viprānpūrve pare cāhni
vinītātmā nimantrayet
//
śīlavṛttaguṇopetān
vayorūpasamanvitān
dvau daive trīṃstathā pitrya
ekaikamubhayatra vā
//
bhojayetsusamṛddho 'pi
na prasajjate vistare
viśvāndevānyavaiḥ puṣpair
abhyarcyāsanapūrvakam
//
pūrayetpātrayugmaṃ tu
sthāpya darbhapavitrakam
śaṃ no devīty apaḥ kuryād
yavo 'sīti yavānapi
//
gandhapuṣpaiśca saṃpūjya
vaiśvadevaṃ prati nyaset
viśve devāsa ityābhyām
āvāhya vikiredyavān
//
gandhapuṣpair alaṃkṛtya
yā divyetyarghyamutsṛjet
abhyarcya tābhyāmutsṛṣṭaṃ
pitṛkāryaṃ samārabhet
//
darbhāsanaṃ tu dattvādau
trīṇi pātrāṇi pūrayet
khapavitrāṇi kṛtvādau
śaṃ no devīty apaḥ kṣipet
//
tilo 'sīti tilānkuryād
gandhapuṣpādikaṃ punaḥ
pātraṃ vanaspatimayaṃ
tathā parṇamayaṃ punaḥ
//
jalajaṃ vātha kurvīta
tathā sāgarasambhavam
sauvarṇaṃ rājataṃ vāpi
pitṝṇāṃ pātramucyate
//
rajatasya kathā vāpi
darśanaṃ dānameva vā
rājatair bhājanaireṣām
athavā rajatānvitaiḥ
//
vāryapi śraddhayā dattam
akṣayāyopakalpate
tathārghyapiṇḍabhojyādau
pitṝṇāṃ rājataṃ matam
//
śivanetrodbhavaṃ yasmāt
tasmāttatpitṛvallabham
amaṅgalaṃ tadyatnena
devakāryeṣu varjayet
//
evaṃ pātrāṇi saṃkalpya
yathālābhaṃ vimatsaraḥ
yā divyeti piturnāma
gotrairdarbhakaro nyaset
//
pitṝn āvāhayiṣyāmi
kurvityuktastu taiḥ punaḥ
uśantastvā tathāyantu
ṛgbhyām āvāhayetpitṝn
//
yā divyetyarghyamutsṛjya
dadyādgandhādikāṃstataḥ
hastāttadudakaṃ pūrvaṃ
dattvā saṃsravamāditaḥ
//
pitṛpātre nidhāyātha
nyubjamuttarato nyaset
pitṛbhyaḥ sthānamasīti
nidhāya pariṣecayet
//
tatrāpi pūrvavatkuryād
agnikāryaṃ vimatsaraḥ
ubhābhyāmapi hastābhyām
āhṛtya pariveṣayet
//
praśāntacittaḥ satataṃ
darbhapāṇiraśeṣataḥ
guṇāḍhyaiḥ sūpaśākaistu
nānābhakṣyairviśeṣataḥ
//
annaṃ tu sadadhikṣīraṃ
goghṛtaṃ śarkarānvitam
māsaṃ prīṇāti vai sarvān
pitṝnityāha keśavaḥ
//
dvau māsau matsyamāṃsena
trīnmāsānhāriṇena tu
aurabhreṇātha caturaḥ
śākunenātha pañca vai
//
ṣaṇmāsaṃ chāgamāṃsena
tṛpyanti pitarastathā
sapta pārṣatamāṃsena
tathāṣṭāv eṇajena tu
//
daśa māsāṃstu tṛpyanti
varāhamahiṣāmiṣaiḥ
śaśakūrmajamāṃsena
māsānekādaśaiva tu
//
saṃvatsaraṃ tu gavyena
payasā pāyasena ca
rauraveṇa ca tṛpyanti
māsānpañcadaśaiva tu
//
vārdhrīṇasasya māṃsena
tṛptir dvādaśavārṣikī
kālaśākena cānantā
khaḍgamāṃsena caiva hi
//
yatkiṃcinmadhusammiśraṃ
gokṣīraṃ ghṛtapāyasam
dattamakṣayamityāhuḥ
pitaraḥ pūrvadevatāḥ
//
svādhyāyaṃ śrāvayetpitryaṃ
purāṇānyakhilāni ca
brahmaviṣṇvarkarudrāṇāṃ
sūktāni vividhāni ca
//
indrāgnisomasūktāni
pāvanāni svaśaktitaḥ
bṛhadrathaṃtaraṃ tadvaj
jyeṣṭhasāma sarauhiṇam
//
tathaiva śāntikādhyāyaṃ
madhubrāhmaṇameva ca
maṇḍalaṃ brāhmaṇaṃ tadvat
prītikāri tu yatpunaḥ
//
viprāṇāmātmanaścaiva
tatsarvaṃ samudīrayet
bhuktavatsu tatasteṣu
bhojanopāntike nṛpa
//
sārvavarṇikamannādyaṃ
saṃnīyāplāvya vāriṇā
samutsṛjedbhuktavatām
agrato vikiredbhuvi
//
agnidagdhāstu ye jīvā
ye 'pyadagdhāḥ kule mama
bhūmau dattena tṛpyantu
prayāntu paramāṃ gatim
//
yeṣāṃ na mātā na pitā na bandhur
na gotraśuddhirna tathānnam asti
tattṛptaye 'nnaṃ bhuvi dattametat
prayāntu lokeṣu sukhāya tadvat
//
asaṃskṛtapramītānāṃ
tyaktānāṃ kulayoṣitām
ucchiṣṭabhāgadheyaḥ syād
darbhe vikirayośca yaḥ
//
tṛptāñjñātvodakaṃ dadyāt
sakṛdviprakare tathā
upalipte mahīpṛṣṭhe
gośakṛnmūtravāriṇā
//
nidhāya darbhānvidhivad
dakṣiṇāgrān prayatnataḥ
sarvavarṇena cānnena
piṇḍāṃstu pitṛyajñavat
//
avanejanapūrvaṃ tu
nāmagotreṇa mānavaḥ
gandhadhūpādikaṃ dadyāt
kṛtvā pratyavanejanam
//
jānvācya savyaṃ savyena
pāṇinātha pradakṣiṇam
pitryamānīya tatkāryaṃ
vidhivaddarbhapāṇinā
//
dīpaprajvālanaṃ tadvat
kuryātpuṣpārcanaṃ budhaḥ
athācānteṣu cācamya
vāri dadyātsakṛtsakṛt
//
atha puṣpākṣatān paścād
akṣayyodakam eva ca
satilaṃ nāmagotreṇa
dadyācchaktyā ca dakṣiṇām
//
gobhūhiraṇyavāsāṃsi
bhavyāni śayanāni ca
dadyādyadiṣṭaṃ viprāṇām
ātmanaḥ pitureva ca
//
vittaśāṭhyena rahitaḥ
pitṛbhyaḥ prītimāvahan
tataḥ svadhāvācanakaṃ
viśvadeveṣu codakam
//
dattvāśīḥ pratigṛhṇīyād
dvijebhyaḥ prāṅmukho budhaḥ
aghorāḥ pitaraḥ santu
santvityuktaḥ punar dvijaiḥ
//
gotraṃ tathā vardhatāṃ nas
tathetyuktaśca taiḥ punaḥ
dātāro no 'bhivardhantām
iti caivamudīrayet
//
etāḥ satyāśiṣaḥ santu
santvityuktaśca taiḥ punaḥ
svastivācanakaṃ kuryāt
piṇḍānuddhṛtya bhaktitaḥ
//
uccheṣaṇaṃ tu tattiṣṭhed
yāvadviprā visarjitāḥ
tato grahabaliṃ kuryād
iti dharmavyavasthitiḥ
//
uccheṣaṇaṃ bhūmigatam
ajihmasyāstikasya ca
dāsavargasya tatpitryaṃ
bhāgadheyaṃ pracakṣate
//
pitṛbhir nirmitaṃ pūrvam
etadāpyāyanaṃ sadā
aputrāṇāṃ saputrāṇāṃ
strīṇāmapi narādhipa
//
tatastānagrataḥ sthitvā
parigṛhyodapātrakam
vāje vāja iti japan
kuśāgreṇa visarjayet
//
bahiḥ pradakṣiṇāṃ kuryāt
padāny aṣṭāv anuvrajan
bandhuvargeṇa sahitaḥ
putrabhāryāsamanvitaḥ
//
nivṛtya praṇipatyātha
paryukṣyāgniṃ samantravat
vaiśvadevaṃ prakurvīta
naityakaṃ balimeva ca
//
tatastu vaiśvadevānte
sabhṛtyasutabāndhavaḥ
bhuñjītātithisaṃyuktaḥ
sarvaṃ pitṛniṣevitam
//
etaccānupanīto 'pi
kuryātsarveṣu parvasu
śrāddhaṃ sādhāraṇaṃ nāma
sarvakāmaphalapradam
//
bhāryāvirahito 'pyetat
pravāsastho 'pi bhaktimān
śūdro 'pyamantravatkuryād
anena vidhinā budhaḥ
//
tṛtīyamābhyudayikaṃ
vṛddhiśrāddhaṃ taducyate
utsavānandasambhāre
yajñodvāhādimaṅgale
//
mātaraḥ prathamaṃ pūjyāḥ
pitarastadanantaram
tato mātāmahā rājan
viśve devāstathaiva ca
//
pradakṣiṇopacāreṇa
dadhyakṣataphalodakaiḥ
prāṅmukho nirvapetpiṇḍān
dūrvayā ca kuśairyutān
//
sampannam ityabhyudaye
dadyādarghyaṃ dvayor dvayoḥ
yugmā dvijātayaḥ pūjyā
vastrakārtasvarādibhiḥ
//
tilārthastu yavaiḥ kāryo
nāndīśabdānupūrvakaḥ
māṅgalyāni ca sarvāṇi
vācayeddvijapuṃgavaiḥ
//
evaṃ śūdro 'pi sāmānya
vṛddhiśrāddhe 'pi sarvadā
namaskāreṇa mantreṇa
kuryādāmānnataḥ sadā
//
dānapradhānaḥ śūdraḥ syād
ityāha bhagavānprabhuḥ
dānena sarvakāmāptir
asya saṃjāyate yataḥ
//
Matsya-Purāṇa 18
ekoddiṣṭamato vakṣye
yaduktaṃ cakrapāṇinā
mṛte putrairyathā kāryam
āśaucaṃ ca pitaryapi
//
daśāhaṃ śāvamāśaucaṃ
brāhmaṇeṣu vidhīyate
kṣatriyeṣu daśa dve ca
pakṣaṃ vaiśyeṣu caiva hi
//
śūdreṣu māsamāśaucaṃ
sapiṇḍeṣu vidhīyate
naiśaṃ vākṛtacūḍasya
trirātraṃ parataḥ smṛtam
//
janane 'pyevameva syāt
sarvavarṇeṣu sarvadā
tathāsthisaṃcayād ūrdhvam
aṅgasparśo vidhīyate
//
pretāya piṇḍadānaṃ tu
dvādaśāhaṃ samācaret
pātheyaṃ tasya tatproktaṃ
yataḥ prītikaraṃ mahat
//
tasmātpretapuraṃ preto
dvādaśāhaṃ na nīyate
gṛhaṃ putraṃ kalatraṃ ca
dvādaśāhaṃ prapaśyati
//
tasmānnidheyamākāśe
daśarātraṃ payastathā
sarvadāhopaśāntyartham
adhvaśramavināśanam
//
tata ekādaśāhe tu
dvijānekādaśaiva tu
kṣatrādiḥ sūtakānte tu
bhojayedayujo dvijān
//
dvitīye 'hni punastadvad
ekoddiṣṭaṃ samācaret
āvāhanāgnaukaraṇaṃ
daivahīnaṃ vidhānataḥ
//
ekaṃ pavitrameko 'rgha
ekaḥ piṇḍo vidhīyate
upatiṣṭhatāmityetad
deyaṃ paścāttilodakam
//
svaditaṃ vikiredbrūyād
visarge cābhiramyatām
śeṣaṃ pūrvavadatrāpi
kāryaṃ vedavidā pituḥ
//
anena vidhinā sarvam
anumāsaṃ samācaret
sūtakāntāddvitīye 'hni
śayyāṃ dadyādvilakṣaṇām
//
kāñcanaṃ puruṣaṃ tadvat
phalavastrasamanvitām
saṃpūjya dvijadāmpatyaṃ
nānābharaṇabhūṣaṇaiḥ
//
vṛṣotsargaṃ prakurvīta
deyā ca kapilā śubhā
udakumbhaśca dātavyo
bhakṣyabhojyasamanvitaḥ
//
yāvadabdaṃ naraśreṣṭha
satilodakapūrvakam
tataḥ saṃvatsare pūrṇe
sapiṇḍīkaraṇaṃ bhavet
//
sapiṇḍīkaraṇādūrdhvaṃ
pretaḥ pārvaṇabhāgbhavet
vṛddhipūrveṣu yogyaśca
gṛhasthaśca bhavettataḥ
//
sapiṇḍīkaraṇe śrāddhe
devapūrvaṃ niyojayet
pitṝn nivāsayettatra
pṛthakpretaṃ vinirdiśet
//
gandhodakatilairyuktaṃ
kuryātpātracatuṣṭayam
arghārthaṃ pitṛpātreṣu
pretapātraṃ prasecayet
//
tadvatsaṃkalpya caturaḥ
piṇḍānpiṇḍapradastathā
ye samānā iti dvābhyām
antyaṃ tu vibhajettridhā
//
caturthasya punaḥ kāryaṃ
na kadācidato bhavet
tataḥ pitṛtvamāpannaḥ
sarvatastuṣṭimāgataḥ
//
agniṣvāttādimadhyatvaṃ
prāpnotyamṛtamuttamam
sapiṇḍīkaraṇādūrdhvaṃ
tasmai tasmānna dīyate
//
pitṛṣveva tu dātavyaṃ
tatpiṇḍo yeṣu saṃsthitaḥ
tataḥ prabhṛti saṃkrāntāv
uparāgādiparvasu
//
tripiṇḍamācarecchrāddham
ekoddiṣṭe mṛte 'hani
ekoddiṣṭaṃ parityajya
mṛtāhe yaḥ samācaret
//
sadaiva pitṛhā sa syān
mātṛbhrātṛvināśakaḥ
mṛtāhe pārvaṇaṃ kurvan
nadho 'dho yāti mānavaḥ
//
saṃpṛkteṣvākulībhāvaḥ
preteṣu tu gato bhavet
pratisaṃvatsaraṃ tasmād
ekoddiṣṭaṃ samācaret
//
yāvadabdaṃ tu yo dadyād
udakumbhaṃ vimatsaraḥ
pretāyānnasamāyuktaṃ
so 'śvamedhaphalaṃ labhet
//
āmaśrāddhaṃ yadā kuryād
vidhijñaḥ śrāddhadastadā
tenāgnaukaraṇaṃ kuryāt
piṇḍāṃstenaiva nirvapet
//
tribhiḥ sapiṇḍīkaraṇe
aśeṣatritaye pitā
yadā prāpsyati kālena
tadā mucyeta bandhanāt
//
mukto 'pi lepabhāgitvaṃ
prāpnoti kuśamārjanāt
lepabhājaścaturthādyāḥ
pitrādyāḥ piṇḍabhāginaḥ
piṇḍadaḥ saptamasteṣāṃ
sāpiṇḍyaṃ sāptapauruṣam
//
Matsya-Purāṇa 19
kathaṃ kavyāni deyāni
havyāni ca janairiha
gacchanti pitṛlokasthān
prāpakaḥ ko 'tra gadyate
//
yadi martyo dvijo bhuṅkte
hūyate yadi vānale
śubhāśubhātmakaiḥ pretair
dattaṃ tadbhujyate katham
//
vasūnvadanti ca pitṝn
rudrāṃścaiva pitāmahān
prapitāmahāṃstathādityān
ityevaṃ vaidikī śrutiḥ
//
nāma gotraṃ pitṝṇāṃ tu
prāpakaṃ havyakavyayoḥ
śrāddhasya mantrāḥ śraddhā ca
upayojyātibhaktitaḥ
//
agniṣvāttādayasteṣām
ādhipatye vyavasthitāḥ
nāmagotrakāladeśā
bhavāntaragatānapi
//
prāṇinaḥ prīṇayantyete
tadāhāratvamāgatān
devo yadi pitā jātaḥ
śubhakarmānuyogataḥ
//
tasyānnamamṛtaṃ bhūtvā
divyatve 'pyanugacchati
daityatve bhogarūpeṇa
paśutve ca tṛṇaṃ bhavet
//
śrāddhānnaṃ vāyurūpeṇa
sarpatve 'pyupatiṣṭhati
pānaṃ bhavati yakṣatve
rākṣasatve tathāmiṣam
//
danujatve tathā māyā
pretatve rudhirodakam
manuṣyatve 'nnapānāni
nānābhogarasaṃ bhavet
//
ratiśaktiḥ striyaḥ kāntā
bhojyaṃ bhojanaśaktitā
dānaśaktiḥ savibhavā
rūpamārogyameva ca
//
śraddhā puṣpamidaṃ proktaṃ
phalaṃ brahmasamāgamaḥ
āyuḥ putrān dhanaṃ vidyāṃ
svargaṃ mokṣaṃ sukhāni ca
//
rājyaṃ caiva prayacchanti
prītāḥ pitṛgaṇā nṛṇām
śrūyate ca purā mokṣaṃ
prāptāḥ kauśikasūnavaḥ
pañcabhirjanmasambandhair
gatā viṣṇoḥ paraṃ padam
//
Matsya-Purāṇa 20
kathaṃ kauśikadāyādāḥ
prāptāste yogamuttamam
pañcabhirjanmasambandhaiḥ
kathaṃ karmakṣayo bhavet
//
kauśiko nāma dharmātmā
kurukṣetre mahānṛṣiḥ
nāmataḥ karmatastasya
sutānsapta nibodhata
//
śvasṛpaḥ krodhano hiṃsraḥ
piśunaḥ kavireva ca
vāgduṣṭaḥ pitṛvartī ca
gargaśiṣyāstadābhavan
//
pitaryuparate teṣām
abhūddurbhikṣamulbaṇam
anāvṛṣṭiśca mahatī
sarvalokabhayaṃkarī
//
gargādeśādvane dogdhrīṃ
rakṣantaste tapodhanāḥ
khādāmaḥ kapilāmetāṃ
vayaṃ kṣutpīḍitā bhṛśam
//
iti cintayatāṃ pāpaṃ
laghuḥ prāha tadānujaḥ
yadyavaśyamiyaṃ vadhyā
śrāddharūpeṇa yojyatām
//
śrāddhe niyojyamāneyaṃ
pāpāttrāsyati no dhruvam
eva kurvityanujñātaḥ
pitṛvartī tadānujaiḥ
//
cakre samāhitaḥ śrāddham
upayujya ca tāṃ punaḥ
dvau daive bhrātarau kṛtvā
pitre trīnapyanukramāt
//
tathaikamatithiṃ kṛtvā
śrāddhadaḥ svayameva tu
cakāra mantravacchrāddhaṃ
smaranpitṛparāyaṇaḥ
//
vinā gavā vatsako 'pi
gurave viniveditaḥ
vyāghreṇa nihatā dhenur
vatso 'yaṃ pratigṛhyatām
//
evaṃ sā bhakṣitā dhenuḥ
saptabhistaistapodhanaiḥ
vaidikaṃ balamāśritya
krūre karmaṇi nirbhayāḥ
//
tataḥ kālāvakṛṣṭāste
vyādhā dāśapure 'bhavan
jātismaratvaṃ prāptāste
pitṛbhāvena bhāvitāḥ
//
yatkṛtaṃ krūrakarmāpi
śrāddharūpeṇa taistadā
tena te bhavane jātā
vyādhānāṃ krūrakarmiṇām
//
pitṝṇāṃ caiva māhātmyāj
jātā jātismarāstu te
te tu vairāgyayogena
āsthāyānaśanaṃ punaḥ
//
jātismarāḥ sapta jātā
mṛgāḥ kālañjare girau
nīlakaṇṭhasya purataḥ
pitṛbhāvānubhāvitāḥ
//
tatrāpi jñānavairāgyāt
prāṇānutsṛjya dharmataḥ
lokair avekṣyamāṇāste
tīrthānte 'naśanena tu
//
mānase cakravākāste
saṃjātāḥ sapta yoginaḥ
nāmataḥ karmataḥ sarvāñ
chṛṇudhvaṃ dvijasattamāḥ
//
sumanāḥ kumudaḥ śuddhaś
chidradarśī sunetrakaḥ
sunetraścāṃśumāṃścaiva
saptaite yogapāragāḥ
//
yogabhraṣṭāstrayasteṣāṃ
babhramuś cālpacetanāḥ
dṛṣṭvā vibhrājamānaṃ tam
udyāne strībhiranvitam
//
krīḍantaṃ vividhairbhāvair
mahābalaparākramam
pañcālānvayasambhūtaṃ
prabhūtabalavāhanam
//
rājyakāmo 'bhavaccaikas
teṣāṃ madhye jalaukasām
pitṛvartī ca yo vipraḥ
śrāddhakṛt pitṛvatsalaḥ
//
aparau mantriṇau dṛṣṭvā
prabhūtabalavāhanau
mantritve cakratuścecchām
asminmartye dvijottamāḥ
//
tanmadhye ye tu niṣkāmās
te babhūvur dvijottamāḥ
vibhrājaputrastveko 'bhūd
brahmadatta iti smṛtaḥ
//
mantriputrau tathā cobhau
kaṇḍarīkasubālakau
brahmadatto 'bhiṣiktaḥ san
purohitavipaścitā
//
pañcālarājo vikrāntaḥ
sarvaśāstraviśāradaḥ
yogavitsarvajantūnāṃ
rutavettābhavattadā
//
tasya rājño 'bhavadbhāryā
devalasyātmajā śubhā
saṃnatirnāma vikhyātā
kapilā yābhavatpurā
//
pitṛkārye niyuktatvād
abhavadbrahmavādinī
tayā cakāra sahitaḥ
sa rājyaṃ rājanandanaḥ
//
kadācidudyānagatas
tayā saha sa pārthivaḥ
dadarśa kīṭamithunam
anaṅgakalahākulam
//
pipīlikāmanunayan
paritaḥ kīṭakāmukaḥ
pañcabāṇābhitaptāṅgaḥ
sagadgadamuvāca ha
//
na tvayā sadṛśī loke
kāminī vidyate kvacit
madhyakṣāmātijaghanā
bṛhadvakṣo 'bhigāminī
//
suvarṇavarṇā suśroṇī
mañjūktā cāruhāsinī
sulakṣyanetrarasanā
guḍaśarkaravatsalā
//
bhokṣyase mayi bhukte tvaṃ
snāsi snāte tathā mayi
proṣite sati dīnā tvaṃ
kruddhe 'pi bhayacañcalā
//
kimarthaṃ vada kalyāṇi
saroṣavadanā sthitā
sā tamāha sakopā tu
kim ālapasi māṃ śaṭha
//
tvayā modakacūrṇaṃ tu
māṃ vihāya vineṣyatā
pradattaṃ samatikrānte
dine 'nyasyāḥ samanmatha
//
tvatsādṛśyānmayā dattam
anyasyai varavarṇini
tadekamaparādhaṃ me
kṣantumarhasi bhāmini
//
naitadevaṃ kariṣyāmi
punaḥ kvāpīha suvrate
spṛśāmi pādau satyena
prasīda praṇatasya me
//
iti tadvacanaṃ śrutvā
sā prasannābhavattataḥ
ātmānam arpayāmāsa
mohanāya pipīlikā
//
brahmadatto 'pyaśeṣaṃ taṃ
jñātvā vismayam āgamat
sarvasattvarutajñatvāt
prasādāc cakrapāṇinaḥ
//
Matsya-Purāṇa 21
kathaṃ sattvarutajño 'bhūd
brahmadatto dharātale
taccābhavatkasya kule
cakravākacatuṣṭayam
//
kathaṃ sattvarutajño 'bhūd
brahmadatto dharātale
taccābhavatkasya kule
cakravākacatuṣṭayam
//
tasminneva pure jātās
te ca cakrāhvayāstadā
vṛddhadvijasya dāyādā
viprā jātismarāḥ purā
//
dhṛtimāṃstattvadarśī ca
vidyācaṇḍas tapotsukaḥ
nāmataḥ karmataścaite
sudaridrasya te sutāḥ
//
tapase buddhirabhavat
tadā teṣāṃ dvijanmanām
yāsyāmaḥ paramāṃ siddhim
ity ūcus te dvijottamāḥ
//
tatastadvacanaṃ śrutvā
sudaridro mahātapāḥ
uvāca dīnayā vācā
kimetaditi putrakāḥ
//
adharma eṣa iti vaḥ
pitā tān abhyavārayat
vṛddhaṃ pitaramutsṛjya
daridraṃ vanavāsinaḥ
//
ko nu dharmo 'tra bhavitā
mattyāgādgatireva vā
ūcuste kalpitā vṛttis
tava tāta vadasva tat
//
vittametatpuro rājñaḥ
sa te dāsyati puṣkalam
dhanaṃ grāmasahasrāṇi
prabhāte paṭhatastava
//
ye vipramukhyāḥ kurujāṅgaleṣu
dāśāstathā dāśapure mṛgāśca
kālañjare sapta ca cakravākā
ye mānase te vayamatra siddhāḥ
//
ityuktvā pitaraṃ jagmus
te vanaṃ tapase punaḥ
vṛddho 'pi rājabhavanaṃ
jagāmātmārthasiddhaye
//
anagho nāma vaibhrājaḥ
pāñcālādhipatiḥ purā
putrārthī devadeveśaṃ
hariṃ nārāyaṇaṃ prabhum
//
ārādhayāmāsa vibhuṃ
tīvravrataparāyaṇaḥ
tataḥ kālena mahatā
tuṣṭastasya janārdanaḥ
//
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te
hṛdayenepsitaṃ nṛpa
evamuktastu devena
vavre sa varamuttamam
//
putraṃ me dehi deveśa
mahābalaparākramam
pāragaṃ sarvaśāstrāṇāṃ
dhārmikaṃ yogināṃ param
//
sarvasattvarutajñaṃ me
dehi yoginamātmajam
evamastviti viśvātmā
tamāha parameśvaraḥ
//
paśyatāṃ sarvadevānāṃ
tatraivāntaradhīyata
tataḥ sa tasya putro 'bhūd
brahmadattaḥ pratāpavān
//
sarvasattvānukampī ca
sarvasattvabalādhikaḥ
sarvasattvarutajñaśca
sarvasattveśvareśvaraḥ
//
ahasattena yogātmā
sa pipīlikarāgataḥ
yatra tatkīṭamithunaṃ
ramamāṇamavasthitam
//
tataḥ sā saṃnatirdṛṣṭvā
taṃ hasantaṃ suvismitā
kimapyāśaṅkya manasā
tamapṛcchannareśvaram
//
akasmādatihāsaste
kimarthamabhavannṛpa
hāsyahetuṃ na jānāmi
yadakāle kṛtaṃ tvayā
//
avadadrājaputro 'pi
sa pipīlikabhāṣitam
rāgavāgbhiḥ samutpannam
etaddhāsyaṃ varānane
//
na cānyatkāraṇaṃ kiṃcid
dhāsyahetau śucismite
na sāmanyat tadā devī
prāhālīkamidaṃ vacaḥ
//
ahamevādya hasitā
na jīviṣye tvayādhunā
kathaṃ pipīlikālāpaṃ
martyo vetti vinā surān
//
tasmāttvayāham eveha
hasitā kimataḥ param
tato niruttaro rājā
jijñāsustatpuro hareḥ
//
āsthāya niyamaṃ tasthau
saptarātramakalmaṣaḥ
svapne prāha hṛṣīkeśaḥ
prabhāte paryaṭanpuram
//
vṛddhadvijo yastadvākyāt
sarvaṃ jñāsyasyaśeṣataḥ
ityuktvāntardadhe viṣṇuḥ
prabhāte 'tha nṛpaḥ purāt
//
nirgacchanmantrisahitaḥ
sabhāryo vṛddhamagrataḥ
gadantaṃ vipram āyāntaṃ
taṃ vṛddhaṃ saṃdadarśa ha
//
ye vipramukhyāḥ kurujāṅgaleṣu
dāśāstathā dāśapure mṛgāśca
kālañjare sapta ca cakravākā
ye mānase te vayamatra siddhāḥ
//
ityākarṇya vacastābhyāṃ
sa papāta śucā tataḥ
jātismaratvamagamat
tau ca mantrivarāv ubhau
//
kāmaśāstrapraṇetā ca
bābhravyastu subālakaḥ
pāñcāla iti lokeṣu
viśrutaḥ sarvaśāstravit
//
kaṇḍarīko 'pi dharmātmā
vedaśāstrapravartakaḥ
bhūtvā jātismarau śokāt
patitāv agratastadā
//
hā vayaṃ yogavibhraṣṭāḥ
kāmataḥ karmabandhanāḥ
evaṃ vilapya bahuśas
trayaste yogapāragāḥ
//
vismayācchrāddhamāhātmyam
abhinandya punaḥ punaḥ
tatastasmai dhanaṃ dattvā
prabhūtagrāmasaṃyutam
//
visṛjya brāhmaṇaṃ taṃ ca
vṛddhaṃ dhanamudānvitam
ātmīyaṃ nṛpatiḥ putraṃ
nṛpalakṣaṇasaṃyutam
//
viṣvaksenābhidhānaṃ tu
rājā rājye 'bhyaṣecayat
mānase militāḥ sarve
tataste yogināṃ varāḥ
//
brahmadattādayastasmin
pitṛsaktā vimatsarāḥ
saṃnatiścābhavadbhraṣṭā
mayaitatkila kāritam
//
rājyatyāgaphalaṃ sarvaṃ
yadetad abhilaṣyate
tatheti prāha rājā tu
punastāmabhinandayan
//
tvatprasādādidaṃ sarvaṃ
mayaitatprāpyate phalam
tataste yogamāsthāya
sarva eva vanaukasaḥ
//
brahmarandhreṇa paramaṃ
padamāpustapobalāt
evamāyurdhanaṃ vidyāṃ
svargaṃ mokṣaṃ sukhāni ca
//
prayacchanti sutānrājyaṃ
nṛṇāṃ prītāḥ pitāmahāḥ
ya idaṃ pitṛmāhātmyaṃ
brahmadattasya ca dvijāḥ
//
dvijebhyaḥ śrāvayedyo vā
śṛṇotyatha paṭhettu vā
kalpakoṭiśataṃ sāgraṃ
brahmaloke mahīyate
//
Matsya-Purāṇa 22
kasminkāle ca tacchrāddham
anantaphaladaṃ bhavet
kasminvāsarabhāge tu
śrāddhakṛcchrāddhamācaret
tīrtheṣu keṣu ca kṛtaṃ
śrāddhaṃ bahuphalaṃ bhavet
//
aparāhṇe tu samprāpte
abhijidrauhiṇodaye
yatkiṃciddīyate tatra
tadakṣayamudāhṛtam
//
tīrthāni yāni śastāni
pitṝṇāṃ vallabhāni ca
nāmatastāni vakṣyāmi
saṃkṣepeṇa dvijottamāḥ
//
pitṛtīrthaṃ gayā nāma
sarvatīrthavaraṃ śubham
yatrāste devadeveśaḥ
svayameva pitāmahaḥ
//
tatraiṣā pitṛbhirgītā
gāthā bhāgamabhīpsubhiḥ
//
eṣṭavyā bahavaḥ putrā
yadyeko 'pi gayāṃ vrajet
yajeta vāśvamedhena
nīlaṃ vā vṛṣamutsṛjet
//
tathā vārāṇasī puṇyā
pitṝṇāṃ vallabhā sadā
yatrāvimuktasāṃnidhyaṃ
bhuktimuktiphalapradam
//
pitṝṇāṃ vallabhaṃ tadvat
puṇyaṃ ca vimaleśvaram
pitṛtīrthaṃ prayāgaṃ tu
sarvakāmaphalapradam
//
vaṭeśvarastu bhagavān
mādhavena samanvitaḥ
yoganidrāśayastadvat
sadā vasati keśavaḥ
//
daśāśvamedhikaṃ puṇyaṃ
gaṅgādvāraṃ tathaiva ca
nandātha lalitā tadvat
tīrthaṃ māyāpurī śubhā
//
tathā mitrapadaṃ nāma
tataḥ kedāramuttamam
gaṅgāsāgaramityāhuḥ
sarvatīrthamayaṃ śubham
//
tīrthaṃ brahmasarastadvac
chatadrusalile hrade
tīrthaṃ tu naimiṣaṃ nāma
sarvatīrthaphalapradam
//
gaṅgodbhedastu gomatyāṃ
yatrodbhūtaḥ sanātanaḥ
tathā yajñavarāhastu
devadevaśca śūlabhṛt
//
yatra tatkāñcanaṃ dvāram
aṣṭādaśabhujo haraḥ
nemistu haricakrasya
śīrṇā yatrābhavatpurā
//
tadetannaimiṣāraṇyaṃ
sarvatīrthaniṣevitam
devadevasya tatrāpi
vārāhasya tu darśanam
//
yaḥ prayāti sa pūtātmā
nārāyaṇapadaṃ vrajet
kṛtaśaucaṃ mahāpuṇyaṃ
sarvapāpaniṣūdanam
//
yatrāste nārasiṃhastu
svayameva janārdanaḥ
tīrthamikṣumatī nāma
pitṝṇāṃ vallabhaṃ sadā
//
saṃgame yatra tiṣṭhanti
gaṅgāyāḥ pitaraḥ sadā
kurukṣetraṃ mahāpuṇyaṃ
sarvatīrthasamanvitam
//
tathā ca sarayūḥ puṇyā
sarvadevanamaskṛtā
irāvatī nadī tadvat
pitṛtīrthādhivāsinī
//
yamunā devikā kālī
candrabhāgā dṛṣadvatī
nadī veṇumatī puṇyā
parā vetravatī tathā
//
pitṝṇāṃ vallabhā hy etāḥ
śrāddhe koṭiguṇā matāḥ
jambūmārgaṃ mahāpuṇyaṃ
yatra mārgo hi lakṣyate
//
adyāpi pitṛtīrthaṃ tat
sarvakāmaphalapradam
nīlakuṇḍamiti khyātaṃ
pitṛtīrthaṃ dvijottamāḥ
//
tathā rudrasaraḥ puṇyaṃ
saro mānasameva ca
mandākinī tathācchodā
vipāśātha sarasvatī
//
pūrvamitrapadaṃ tadvad
vaidyanāthaṃ mahāphalam
kṣiprā nadī mahākālas
tathā kālañjaraṃ śubham
//
vaṃśodbhedaṃ harodbhedaṃ
gaṅgodbhedaṃ mahāphalam
bhadreśvaraṃ viṣṇupadaṃ
narmadādvārameva ca
//
gayāpiṇḍapradānena
samānyāhurmaharṣayaḥ
etāni pitṛtīrthāni
sarvapāpaharāṇi ca
//
smaraṇādapi lokānāṃ
kim u śrāddhakṛtāṃ nṛṇām
oṃkāraṃ pitṛtīrthaṃ ca
kāverī kapilodakam
//
sambhedaś caṇḍavegāyās
tathaivāmarakaṇṭakam
kurukṣetrācchataguṇaṃ
tasminsnānādikaṃ bhavet
//
śukratīrthaṃ ca vikhyātaṃ
tīrthaṃ someśvaraṃ param
sarvavyādhiharaṃ puṇyaṃ
śatakoṭiphalādhikam
//
śrāddhe dāne tathā home
svādhyāye jalasaṃnidhau
kāyāvarohaṇaṃ nāma
tathā carmaṇvatī nadī
//
gomatī varaṇā tadvat
tīrthamauśanasaṃ param
bhairavaṃ bhṛgutuṅgaṃ ca
gaurītīrthamanuttamam
//
tīrthaṃ vaināyakaṃ nāma
bhadreśvaramataḥ param
tathā pāpaharaṃ nāma
puṇyātha tapatī nadī
//
mūlatāpī payoṣṇī ca
payoṣṇīsaṃgamastathā
mahābodhiḥ pāṭalā ca
nāgatīrthamavantikā
//
tathā veṇā nadī puṇyā
mahāśālaṃ tathaiva ca
mahārudraṃ mahāliṅgaṃ
daśārṇā ca nadī śubhā
//
śatarudrā śatāhvā ca
tathā viśvapadaṃ param
aṅgāravāhikā tadvan
nadau tau śoṇaghargharau
//
kālikā ca nadī puṇyā
vitastā ca nadī tathā
etāni pitṛtīrthāni
śasyante snānadānayoḥ
//
śrāddhameteṣu yaddattaṃ
tadanantaphalaṃ smṛtam
droṇī vāṭanadī dhārā
saritkṣīranadī tathā
//
gokarṇaṃ gajakarṇaṃ ca
tathā ca puruṣottamaḥ
dvārakā kṛṣṇatīrthaṃ ca
tathārbudasarasvatī
//
nadī maṇimatī nāma
tathā ca girikarṇikā
dhūtapāpaṃ tathā tīrthaṃ
samudro dakṣiṇastathā
//
eteṣu pitṛtīrtheṣu
śrāddhamānantyamaśnute
tīrthaṃ meghakaraṃ nāma
svayameva janārdanaḥ
//
yatra śārṅgadharo viṣṇur
mekhalāyāmavasthitaḥ
tathā mandodarītīrthaṃ
tīrthaṃ campā nadī śubhā
//
tathā sāmalanāthaśca
mahāśālanadī tathā
cakravākaṃ carmakoṭaṃ
tathā janmeśvaraṃ mahat
//
arjunaṃ tripuraṃ caiva
siddheśvaramataḥ param
śrīśailaṃ śāṃkaraṃ tīrthaṃ
nārasiṃhamataḥ param
//
mahendraṃ ca tathā puṇyam
atha śrīraṅgasaṃjñitam
eteṣvapi sadā śrāddham
anantaphaladaṃ smṛtam
//
darśanādapi caitāni
sadyaḥ pāpaharāṇi vai
tuṅgabhadrā nadī puṇyā
tathā bhīmarathī sarit
//
bhīmeśvaraṃ kṛṣṇaveṇā
kāverī kuḍmalā nadī
nadī godāvarī nāma
trisaṃdhyā tīrthamuttamam
//
tīrthaṃ traiyambakaṃ nāma
sarvatīrthanamaskṛtam
yatrāste bhagavānīśaḥ
svayameva trilocanaḥ
//
śrāddhameteṣu sarveṣu
koṭikoṭiguṇaṃ bhavet
smaraṇādapi pāpāni
naśyanti śatadhā dvijāḥ
//
śrīparṇī tāmraparṇī ca
jayā tīrthamanuttamam
tathā matsyanadī puṇyā
śivadhāraṃ tathaiva ca
//
bhadratīrthaṃ ca vikhyātaṃ
pampātīrthaṃ ca śāśvatam
puṇyaṃ rāmeśvaraṃ tadvad
elāpuramalaṃ puram
//
aṅgabhūtaṃ ca vikhyātam
āmardakam alambhuṣam
āmrātakeśvaraṃ tadvad
ekāmbhakamataḥ param
//
govardhanaṃ hariścandraṃ
kṛpucandraṃ pṛthūdakam
sahasrākṣaṃ hiraṇyākṣaṃ
tathā ca kadalī nadī
//
rāmādhivāsastatrāpi
tathā saumitrisaṃgamaḥ
indrakīlaṃ mahānādaṃ
tathā ca priyamelakam
//
etānyapi sadā śrāddhe
praśastānyadhikāni tu
eteṣu sarvadevānāṃ
sāṃnidhyaṃ dṛśyate yataḥ
//
dānameteṣu sarveṣu
dattaṃ koṭiśatādhikam
bāhudā ca nadīpuṇyā
tathā siddhavanaṃ śubham
//
tīrthaṃ pāśupataṃ nāma
nadī pārvatikā śubhā
śrāddhameteṣu sarveṣu
dattaṃ koṭiśatottaram
//
tathaiva pitṛtīrthaṃ tu
yatra godāvarī nadī
yutā liṅgasahasreṇa
sarvāntarajalāvahā
//
jāmadagnyasya tattīrthaṃ
kramādāyātamuttamam
pratīkasya bhayādbhinnaṃ
yatra godāvarī nadī
//
tattīrthaṃ havyakavyānām
apsaroyugasaṃjñitam
śrāddhāgnikāryadāneṣu
tathā koṭiśatādhikam
//
tathā sahasraliṅgaṃ ca
rāghaveśvaramuttamam
sendraphenā nadī puṇyā
yatrendraḥ patitaḥ purā
//
nihatya namuciṃ śakras
tapasā svargamāptavān
tatra dattaṃ naraiḥ śrāddham
anantaphaladaṃ bhavet
//
tīrthaṃ tu puṣkaraṃ nāma
śālagrāmaṃ tathaiva ca
somapānaṃ ca vikhyātaṃ
yatra vaiśvānarālayam
//
tīrthaṃ sārasvataṃ nāma
svāmitīrthaṃ tathaiva ca
malaṃdarā nadī puṇyā
kauśikī candrikā tathā
//
vaidarbhā vātha vairā ca
payoṣṇī prāṅmukhā parā
kāverī cottarā puṇyā
tathā jālaṃdharo giriḥ
//
eteṣu śrāddhatīrtheṣu
śrāddhamānantyamaśnute
lohadaṇḍaṃ tathā tīrthaṃ
citrakūṭastathaiva ca
//
vindhyayogaśca gaṅgāyās
tathā nadītaṭaṃ śubham
kubjābhraṃ tu tathā tīrtham
urvaśīpulinaṃ tathā
//
saṃsāramocanaṃ tīrthaṃ
tathaiva ṛṇamocanam
eteṣu pitṛtīrtheṣu
śrāddham ānantyamaśnute
//
aṭṭahāsaṃ tathā tīrthaṃ
gautameśvarameva ca
tathā vasiṣṭhatīrthaṃ nu
hārītaṃ tu tataḥ param
//
brahmāvartaṃ kuśāvartaṃ
hayatīrthaṃ tathaiva ca
piṇḍārakaṃ ca vikhyātaṃ
śaṅkhoddhāraṃ tathaiva ca
//
ghaṇṭeśvaraṃ bilvakaṃ ca
nīlaparvatameva ca
tathā ca dharaṇītīrthaṃ
rāmatīrthaṃ tathaiva ca
//
aśvatīrthaṃ ca vikhyātam
anantaṃ śrāddhadānayoḥ
tīrthaṃ vedaśiro nāma
tathaivaughavatī nadī
//
tīrthaṃ vasupradaṃ nāma
chāgalāṇḍaṃ tathaiva ca
eteṣu śrāddhadātāraḥ
prayānti paramaṃ padam
//
tathāca badarītīrthaṃ
gaṇatīrthaṃ tathaiva ca
jayantaṃ vijayaṃ caiva
śakratīrthaṃ tathaiva ca
//
śrīpateśca tathā tīrthaṃ
tīrthaṃ raivatakaṃ tathā
tathaiva śāradātīrthaṃ
bhadrakāleśvaraṃ tathā
//
vaikuṇṭhatīrthaṃ ca paraṃ
bhīmeśvaramathāpi vā
eteṣu śrāddhadātāraḥ
prayānti paramāṃ gatim
//
tīrthaṃ mātṛgṛhaṃ nāma
karavīrapuraṃ tathā
kuśeśayaṃ ca vikhyātaṃ
gaurīśikharameva ca
//
nakuleśasya tīrthaṃ ca
kardamālaṃ tathaiva ca
diṇḍipuṇyakaraṃ tadvat
puṇḍarīkapuraṃ tathā
//
saptagodāvarītīrthaṃ
sarvatīrtheśvareśvaram
tatra śrāddhaṃ pradātavyam
anantaphalamīpsubhiḥ
//
eṣa tūddeśataḥ proktas
tīrthānāṃ saṃgraho mayā
vāgīśo 'pi na śaknoti
vistarāt kim u mānuṣaḥ
//
satyaṃ tīrthaṃ dayā tīrthaṃ
tīrthamindriyanigrahaḥ
varṇāśramāṇāṃ gehe 'pi
tīrthaṃ tu samudāhṛtam
//
etattīrtheṣu yacchrāddhaṃ
tatkoṭiguṇamiṣyate
yasmāttasmātprayatnena
tīrthe śrāddhaṃ samācaret
//
prātaḥkālo muhūrtāṃs trīn
saṃgavas tāvadeva tu
madhyāhnastrimuhūrtaḥ syād
aparāhṇastataḥ param
//
sāyāhnastrimuhūrtaḥ syāc
chrāddhaṃ tatra na kārayet
rākṣasī nāma sā velā
garhitā sarvakarmasu
//
ahno muhūrtā vikhyātā
daśa pañca ca sarvadā
tatrāṣṭamo muhūrto yaḥ
sa kālaḥ kutapaḥ smṛtaḥ
//
madhyāhne sarvadā yasmān
mandībhavati bhāskaraḥ
tasmādanantaphaladas
tadārambho viśiṣyate
//
madhyāhnaḥ khaḍgapātraṃ ca
tathā nepālakambalaḥ
rūpyaṃ darbhāstilā gāvo
dauhitraścāṣṭamaḥ smṛtaḥ
//
pāpaṃ kutsitamityāhus
tasya saṃtāpakāriṇaḥ
aṣṭāv ete yatastasmāt
kutapā iti viśrutāḥ
//
ūrdhvaṃ muhūrtātkutapād
yanmuhūrtacatuṣṭayam
muhūrtapañcakaṃ caitat
svadhābhavanamiṣyate
//
viṣṇor dehasamudbhūtāḥ
kuśāḥ kṛṣṇāstilāstathā
śrāddhasya rakṣaṇāyālam
etatprāhurdivaukasaḥ
//
tilodakāñjalirdeyo
jalasthaistīrthavāsibhiḥ
sadarbhahastenaikena
śrāddhamevaṃ viśiṣyate
//
śrāddhasādhanakāle tu
pāṇinaikena dīyate
tarpaṇaṃ tūbhayenaiva
vidhireṣa sadā smṛtaḥ
//
puṇyaṃ pavitramāyuṣyaṃ
sarvapāpavināśanam
purā malaye na kathitaṃ
tīrthaśrāddhānukīrtanam
//
śṛṇoti yaḥ paṭhedvāpi
śrīmānsaṃjāyate naraḥ
//
śrāddhakāle ca vaktavyaṃ
tathā tīrthanivāsibhiḥ
sarvapāpopaśāntyartham
alakṣmīnāśanaṃ param
//
idaṃ pavitraṃ yaśaso nidhānam
idaṃ mahāpāpaharaṃ ca puṃsām
brahmārkarudrairapi pūjitaṃ ca
śrāddhasya māhātmyamuśanti tajjñāḥ
//
Matsya-Purāṇa 23
somaḥ pitṝṇāmadhipaḥ
kathaṃ śāstraviśārada
tadvaṃśyā ye ca rājāno
babhūvuḥ kīrtivardhanāḥ
//
ādiṣṭo brahmaṇā pūrvam
atriḥ sargavidhau purā
anuttamaṃ nāma tapaḥ
sṛṣṭyarthaṃ taptavānprabhuḥ
//
yadānandakaraṃ brahma
jagatkleśavināśanam
brahmaviṣṇvarkarudrāṇām
abhyantaramatīndriyam
//
śāntikṛc chāntamanasas
tadantarnayane sthitam
māhātmyāttapasā viprāḥ
paramānandakārakam
//
yasmādumāpatiḥ sārdham
umayā tamadhiṣṭhitaḥ
taṃ dṛṣṭvā cāṣṭamāṃśena
tasmātsomo 'bhavacchiśuḥ
//
adhaḥ susrāva netrābhyāṃ
dhāma taccāmbusambhavam
dīpayanviśvamakhilaṃ
jyotsnayā sacarācaram
//
taddiśo jagṛhurdhāma
strīrūpeṇa sutecchayā
garbho bhūtvodare tāsām
āsthito 'bdaśatatrayam
//
āśāstaṃ mumucurgarbham
aśaktā dhāraṇe tataḥ
samādāyātha taṃ garbham
ekīkṛtya caturmukhaḥ
//
yuvānamakarodbrahmā
sarvāyudhadharaṃ naram
syandane 'tha sahasrāśve
vedaśaktimaye prabhuḥ
//
āropya lokamanayad
ātmīyaṃ sa pitāmaha
tatra brahmarṣibhiḥ proktam
asmatsvāmī bhavatvayam
//
ṛṣibhirdevagandharvair
oṣadhībhistathaiva ca
tuṣṭuvuḥ somadevatyair
brahmādyā mantrasaṃgrahaiḥ
//
stūyamānasya tasyābhūd
adhiko dhāmasambhavaḥ
tejovitānādabhavad
bhuvi divyauṣadhīgaṇaḥ
//
taddīptiradhikā tasmād
rātrau bhavati sarvadā
tenauṣadhīśaḥ somo 'bhūd
dvijeśaścāpi gadyate
//
vedadhāmarasaṃ cāpi
yadidaṃ candramaṇḍalam
kṣīyate vardhate caiva
śukle kṛṣṇe ca sarvadā
//
viṃśatiṃ ca tathā sapta
dakṣaḥ prācetaso dadau
rūpalāvaṇyasaṃyuktās
tasmai kanyāḥ suvarcasaḥ
//
tataḥ padmasahasrāṇāṃ
sahasrāṇi daśaiva tu
tapaścacāra śītāṃśur
viṣṇudhyānaikatatparaḥ
//
tatastuṣṭastu bhagavāṃs
tasmai nārāyaṇo hariḥ
varaṃ vṛṇīṣva provāca
paramātmā janārdanaḥ
//
tato vavre varānsomaḥ
śakralokaṃ jayāmyaham
pratyakṣameva bhoktāro
bhavantu mama mandire
//
rājasūye suragaṇā
brahmādyāḥ santu me dvijāḥ
rakṣaḥpālaḥ śivo 'smākam
āstāṃ śūladharo haraḥ
//
tathetyuktaḥ sa ājahre
rājasūyaṃ tu viṣṇunā
hotātrir bhṛguradhvaryur
udgātābhūccaturmukhaḥ
//
brahmatvamagamattasya
upadraṣṭā hariḥ svayam
sadasyāḥ sanakādyāstu
rājasūyavidhau smṛtāḥ
//
camasādhvaryavastatra
viśve devā daśaiva tu
trailokyaṃ dakṣiṇā tena
ṛtvigbhyaḥ pratipāditam
//
tataḥ samāpte 'vabhṛthe
tadrūpālokanecchavaḥ
kāmabāṇābhitaptāṅgyo
nava devyaḥ siṣevire
//
lakṣmīrnārāyaṇaṃ tyaktvā
sinīvālī ca kardamam
dyutirvibhāvasuṃ tadvat
tuṣṭirdhātāramavyayam
//
prabhā prabhākaraṃ tyaktvā
haviṣmantaṃ kuhūḥ svayam
kīrtirjayantaṃ bhartāraṃ
vasurmārīcakaśyapam
//
dhṛtis tyaktvā pītaṃ nandiṃ
somamevābhajaṃstadā
svakīyā iva somo 'pi
kāmayāmāsa tāstadā
//
evaṃ kṛtāpacārasya
tāsāṃ bhartṛgaṇastadā
na śaśākāpacārāya
śāpaiḥ śastrādibhiḥ punaḥ
//
tathāpyarājata vidhur
daśadhā bhāvayandiśaḥ
somaḥ prāpyātha duṣprāpyam
aiśvaryamṛṣisaṃskṛtam
saptalokaikanāthatvam
avāpa tapasā tadā
//
kadācidudyānagatāmapaśyad
anekapuṣpābharaṇaiśca śobhitām
bṛhannitambastanabhārakhedāt
puṣpasya bhaṅge 'pyatidurbalāṅgīm
//
bhāryāṃ ca tāṃ devaguror anaṅga
bāṇābhirāmāyatacārunetrām
tārāṃ sa tārādhipatiḥ smarārtaḥ
keśeṣu jagrāha viviktabhūmau
//
sāpi smarārtā saha tena reme
tadrūpakāntyā hṛtamānasena
ciraṃ vihṛtyātha jagāma tārāṃ
vidhurgṛhītvā svagṛhaṃ tato 'pi
//
na tṛptirāsīcca gṛhe 'pi tasya
tārānuraktasya sukhāgameṣu
bṛhaspatis tadvirahāgnidagdhas
taddhyānaniṣṭhaikamanā babhūva
//
śaśāka śāpaṃ na ca dātum asmai
na mantraśastrāgniviṣairaśeṣaiḥ
tasyāpakartuṃ vividhairupāyair
naivābhicārairapi vāgadhīśaḥ
//
sa yācayāmāsa tatastu dainyāt
somaṃ svabhāryārthamanaṅgataptaḥ
sa yācyamāno 'pi dadau na tārāṃ
bṛhaspatestatsukhapāśabaddhaḥ
//
maheśvareṇātha caturmukheṇa
sādhyair marudbhiḥ saha lokapālaiḥ
dadau yadā tāṃ na kathaṃcid indus
tadā śivaḥ krodhaparo babhūva
//
yo vāmadevaḥ prathitaḥ pṛthivyām
anekarudrārcitapādapadmaḥ
tataḥ saśiṣyo giriśaḥ pinākī
bṛhaspatisnehavaśānubaddhaḥ
//
dhanurgṛhītvājagavaṃ purārir
jagāma bhūteśvarasiddhajuṣṭaḥ
yuddhāya somena viśeṣadīpta
tṛtīyanetrānalabhīmavaktraḥ
//
sahaiva jagmuśca gaṇeśakādyā
viṃśaccatuḥṣaṣṭigaṇāstrayuktāḥ
yakṣeśvaraḥ koṭiśatair anekair
yuto 'nvagāt syandanasaṃsthitānām
//
vetālayakṣoragakiṃnarāṇāṃ
padmena caikena tathārbudena
lakṣais tribhir dvādaśabhī rathānāṃ
somo 'pyagāttatra vivṛddhamanyuḥ
//
nakṣatradaityāsurasainyayuktaḥ
śanaiścarāṅgārakavṛddhatejāḥ
jagmurbhayaṃ sapta tathaiva lokāś
cacāla bhūr dvīpasamudragarbhā
//
sa somamevābhyagamatpinākī
gṛhītadīptāstraviśālavahniḥ
athābhavad bhīṣaṇabhīmasena
sainyadvayasyāpi mahāhavo 'sau
//
aśeṣasattvakṣayakṛtpravṛddhas
tīkṣṇāyudhāstrajvalanaikarūpaḥ
śastrairathānyonyamaśeṣasainyaṃ
dvayorjagāma kṣayamugratīkṣṇaiḥ
//
patanti śastrāṇi tathojjvalāni
svarbhūmipātālamatho dahanti
rudraḥ kopādbrahmaśīrṣaṃ mumoca
somo 'pi somāstramamoghavīryam
//
tayornipātena samudrabhūmyor
athāntarikṣasya ca bhītirāsīt
tadastrayugmaṃ jagatāṃ kṣayāya
pravṛddhamālokya pitāmaho 'pi
//
antaḥ praviśyātha kathaṃ kathaṃcin
nivārayāmāsa suraiḥ sahaiva
akāraṇaṃ kiṃ kṣayakṛjjanānāṃ
soma tvayāpīttham akāri kāryam
//
yasmātparastrīharaṇāya soma
tvayā kṛtaṃ yuddhamatīva bhīmam
pāpagrahastvaṃ bhavitā janeṣu
śānto 'pyalaṃ nūnamatho sitānte
bhāryāmimāmarpaya vākpatestvaṃ
na cāvamāno 'sti parasvahāre
//
tatheti covāca himāṃśumālī
yuddhād apākrāmadataḥ praśāntaḥ
bṛhaspatiḥ svāmapagṛhya tārāṃ
hṛṣṭo jagāma svagṛhaṃ sarudraḥ
//
Matsya-Purāṇa 24
tataḥ saṃvatsarasyānte
dvādaśādityasaṃnibhaḥ
divyapītāmbaradharo
divyābharaṇabhūṣitaḥ
//
tārodarādviniṣkrāntaḥ
kumāraścandrasaṃnibhaḥ
sarvārthaśāstraviddhīmān
hastiśāstrapravartakaḥ
//
nāma yadrājaputrīyaṃ
viśrutaṃ gajavaidyakam
rājñaḥ somasya putratvād
rājaputro budhaḥ smṛtaḥ
//
jātamātraḥ sa tejāṃsi
sarvāṇyevājayadbalī
brahmādyāstatra cājagmur
devā devarṣibhiḥ saha
//
bṛhaspatigṛhe sarve
jātakarmotsave tadā
apṛcchaṃste surāstārāṃ
kena jātaḥ kumārakaḥ
//
tataḥ sā lajjitā teṣāṃ
na kiṃcidavadattadā
punaḥ punastadā pṛṣṭā
lajjayantī varāṅganā
//
somasyeti cirādāha
tato 'gṛhṇādvidhuḥ sutam
budha ityakaronnāmnā
prādādrājyaṃ ca bhūtale
//
abhiṣekaṃ tataḥ kṛtvā
pradhānamakarodvibhuḥ
gṛhasāmyaṃ pradāyātha
brahmā brahmarṣisaṃyutaḥ
//
paśyatāṃ sarvadevānāṃ
tatraivāntaradhīyata
ilodare ca dharmiṣṭhaṃ
budhaḥ putramajījanat
//
aśvamedhaśataṃ sāgram
akarodyaḥ svatejasā
purūravā iti khyātaḥ
sarvalokanamaskṛtaḥ
//
himavacchikhare ramye
samārādhya janārdanam
lokaiśvaryamagādrājā
saptadvīpapatistadā
//
keśiprabhṛtayo daityāḥ
koṭiśo yena dāritāḥ
urvaśī yasya patnītvam
agamadrūpamohitā
//
saptadvīpā vasumatī
saśailavanakānanā
dharmeṇa pālitā tena
sarvalokahitaiṣiṇā
//
cāmaragrāhiṇī kīrtiḥ
sadā caivāṅgavāhikā
viṣṇoḥ prasādāddevendro
dadāv ardhāsanaṃ tadā
//
dharmārthakāmāndharmeṇa
samam evābhyapālayat
dharmārthakāmāḥ saṃdraṣṭum
ājagmuḥ kautukātpurā
//
jijñāsavastaccaritaṃ
kathaṃ paśyati naḥ samam
bhaktyā cakre tatasteṣām
arghyapādyādikaṃ nṛpaḥ
//
āsanatrayamānīya
divyaṃ kanakabhūṣitam
niviśyāthākarotpūjām
īṣaddharme 'dhikāṃ punaḥ
//
jagmatustena kāmārthāv
atikopaṃ nṛpaṃ prati
arthaḥ śāpamadāttasmai
lobhāttvaṃ nāśameṣyasi
//
kāmo 'pyāha tavonmādo
bhavitā gandhamādane
kumāravanamāśritya
viyogādurvaśībhavāt
//
dharmo 'pyāha cirāyus tvaṃ
dhārmikaśca bhaviṣyasi
saṃtatistava rājendra
yāvaccandrārkatārakam
//
śataśo vṛddhimāyātu
na nāśaṃ bhuvi yāsyati
ityuktvāntardadhuḥ sarve
rājā rājyaṃ tadanvabhūt
//
ahanyahani devendraṃ
draṣṭuṃ yāti sa rājarāṭ
kadācidāruhya rathaṃ
dakṣiṇāmbaracāriṇam
//
sārdhamarkeṇa so 'paśyan
nīyamānāmathāmbare
keśinā dānavendreṇa
citralekhāmathorvaśīm
//
taṃ vinirjitya samare
vividhāyudhapāṇinā
budhaputreṇa vāyavyam
astraṃ muktvā yaśo 'rthinā
//
tathā śakro 'pi samare
yena caivaṃ vinirjitaḥ
mitratvam agamad devair
dadāv indrāya corvaśīm
//
tataḥprabhṛti mitratvam
agamat pākaśāsanaḥ
sarvalokātiśāyitvaṃ
balamūrjo yaśaḥ śriyam
//
prādādvajrīti saṃtuṣṭo
geyatāṃ bharatena ca
sā purūravasaḥ prītyā
gāyantī caritaṃ mahat
//
lakṣmīsvayaṃvaraṃ nāma
bharatena pravartitam
menakāmurvaśīṃ rambhāṃ
nṛtyateti tadādiśat
//
nanarta salayaṃ tatra
lakṣmīrūpeṇa corvaśī
sā purūravasaṃ dṛṣṭvā
nṛtyantī kāmapīḍitā
//
vismṛtābhinayaṃ sarvaṃ
yatpurā bharatoditam
śaśāpa bharataḥ krodhād
viyogādasya bhūtale
//
pañcapañcāśadabdāni
latā sūkṣmā bhaviṣyasi
purūravāḥ piśācatvaṃ
tatraivānubhaviṣyati
//
tatastamurvaśī gatvā
bhartāramakarocciram
śāpānte bharatasyātha
urvaśī budhasūnutaḥ
//
ajījanatsutānaṣṭau
nāmatastānnibodhata
āyur dṛḍhāyur aśvāyur
dhanāyur dhṛtimānvasuḥ
//
śucividyaḥ śatāyuśca
sarve divyabalaujasaḥ
āyuṣo nahuṣaḥ putrau
vṛddhaśarmā tathaiva ca
//
rajirdambho vipāpmā ca
vīrāḥ pañca mahārathāḥ
rajeḥ putraśataṃ jajñe
rājeyamiti viśrutam
//
rajirārādhayāmāsa
nārāyaṇamakalmaṣam
tapasā toṣito viṣṇur
varānprādānmahīpate
//
devāsuramanuṣyāṇām
abhūtsa vijayī tadā
atha devāsuraṃ yuddham
abhūd varṣaśatatrayam
//
prahlādaśakrayorbhīmaṃ
na kaścidvijayī tayoḥ
tato devāsuraiḥ pṛṣṭaḥ
prāha devaścaturmukhaḥ
//
anayorvijayī kaḥ syād
rajiryatreti so 'bravīt
jayāya prārthito rājā
sahāyastvaṃ bhavasva naḥ
//
daityaiḥ prāha yadi svāmī
vo bhavāmi tatastvalam
nāsuraiḥ pratipannaṃ tat
pratipannaṃ suraistathā
//
svāmī bhava tvamasmākaṃ
saṃgrāme nāśaya dviṣaḥ
tato vināśitāḥ sarve
ye 'vadhyā vajrapāṇinā
//
putratvamagamattuṣṭas
tasyendraḥ karmaṇā vibhuḥ
dattvendrāya tadā rājyaṃ
jagāma tapase rajiḥ
//
rajiputraistadācchinnaṃ
balādindrasya vaibhavam
yajñabhāgaṃ ca rājyaṃ ca
tapobalaguṇānvitaiḥ
//
rājyabhraṣṭastadā śakro
rajiputrairnipīḍitaḥ
prāha vācaspatiṃ dīnaḥ
pīḍito 'smi rajeḥ sutaiḥ
//
na yajñabhāgo rājyaṃ me
nirjitaśca bṛhaspate
rājyalābhāya me yatnaṃ
vidhatsva dhiṣaṇādhipa
//
tato bṛhaspatiḥ śakram
akarodbaladarpitam
grahaśāntividhānena
pauṣṭikena ca karmaṇā
//
gatvātha mohayāmāsa
rajiputrānbṛhaspatiḥ
jinadharmaṃ samāsthāya
vedabāhyaṃ sa vedavit
//
vedatrayīparibhraṣṭāṃś
cakāra dhiṣaṇādhipaḥ
vedabāhyānparijñāya
hetuvādasamanvitān
//
jaghāna śakro vajreṇa
sarvāndharmabahiṣkṛtān
nahuṣasya pravakṣyāmi
putrānsaptaiva dhārmikān
//
yatiryayātiḥ saṃyātir
udbhavaḥ pācireva ca
śaryātirmeghajātiśca
saptaite vaṃśavardhanāḥ
//
yatiḥ kumārabhāve 'pi
yogī vaikhānaso 'bhavat
yayātiścākarodrājyaṃ
dharmaikaśaraṇaḥ sadā
//
śarmiṣṭhā tasya bhāryābhūd
duhitā vṛṣaparvaṇaḥ
bhārgavasyātmajā tadvad
devayānī ca suvratā
//
yayāteḥ pañca dāyādās
tānpravakṣyāmi nāmataḥ
devayānī yaduṃ putraṃ
turvasuṃ cāpyajījanat
//
tathā druhyumanuṃ pūruṃ
śarmiṣṭhājanayatsutān
yaduḥ pūruścābhavatāṃ
teṣāṃ vaṃśavivardhanau
//
yayātirnāhuṣaścāsīd
rājā satyaparākramaḥ
pālayāmāsa sa mahīm
īje ca vidhivanmakhaiḥ
//
atibhaktyā pitṝnarcya
devāṃśca prayataḥ sadā
athājayatprajāḥ sarvā
yayātiraparājitaḥ
//
sa śāśvatīḥ samā rājā
prajā dharmeṇa pālayan
jarām ārchan mahāghorāṃ
nāhuṣo rūpanāśinīm
//
jarābhibhūtaḥ putrān sa
rājā vacanamabravīt
yaduṃ pūruṃ turvasuṃ ca
druhyuṃ cānuṃ ca pārthivaḥ
//
yauvanena calānkāmān
yuvā yuvatibhiḥ saha
vihartum ahamicchāmi
sāhāyyaṃ kurutātmajāḥ
//
taṃ putro devayāneyaḥ
pūrvajo yadurabravīt
sāhāyyaṃ bhavataḥ kāryam
asmābhiryauvanena kim
//
yayātirabravīt putrāñ
jarā me pratigṛhyatām
yauvanenātha bhavatāṃ
careyaṃ viṣayānaham
//
yajato dīrghasattrairme
śāpāccośanaso muneḥ
kāmārthaḥ parihīno me
'tṛpto 'haṃ tena putrakāḥ
//
svakīyena śarīreṇa
jarāmenāṃ praśāstu vaḥ
ahaṃ tanvābhinavayā
yuvā kāmānavāpnuyām
//
na te 'sya pratyagṛhṇanta
yaduprabhṛtayo jarām
caturastānsa rājarṣir
aśapacceti naḥ śrutam
//
tamabravīttataḥ pūruḥ
kanīyānsatyavikramaḥ
jarāṃ mā dehi navayā
tanvā me yauvanātsukhī
//
ahaṃ jarāṃ tavādāya
rājye sthāsyāmi cājñayā
evamuktaḥ sa rājarṣis
tapovīryasamāśrayāt
//
saṃsthāpayāmāsa jarāṃ
tadā putre mahātmani
pauraveṇātha vayasā
rājā yauvanamāsthitaḥ
//
yayāteścātha vayasā
rājyaṃ pūrurakārayat
tato varṣasahasrānte
yayātiraparājitaḥ
//
atṛpta iva kāmānāṃ
pūruṃ putramuvāca ha
tvayā dāyādavān asmi
tvaṃ me vaṃśakaraḥ sutaḥ
//
pauravo vaṃśa ityeṣa
khyātiṃ loke gamiṣyati
tataḥ sa nṛpaśārdūlaḥ
pūruṃ rājye 'bhiṣicya ca
//
kālena mahatā paścāt
kāladharmam upeyivān
pūruvaṃśaṃ pravakṣyāmi
śṛṇudhvamṛṣisattamāḥ
yatra te bhāratā jātā
bharatānvayavardhanāḥ
//
Matsya-Purāṇa 25
kimarthaṃ pauravo vaṃśaḥ
śreṣṭhatvaṃ prāpa bhūtale
jyeṣṭhasyāpi yadorvaṃśaḥ
kimarthaṃ hīyate śriyā
//
anyadyayāticaritaṃ
sūta vistarato vada
yasmāttatpuṇyamāyuṣyam
abhinandyaṃ surairapi
//
etadeva purā pṛṣṭaḥ
śatānīkena śaunakaḥ
puṇyaṃ pavitramāyuṣyaṃ
yayāticaritaṃ mahat
//
yayātiḥ pūrvajo 'smākaṃ
daśamo yaḥ prajāpateḥ
kathaṃ sa śukratanayāṃ
lebhe paramadurlabhām
//
etadicchāmyahaṃ śrotuṃ
vistareṇa tapodhana
ānupūrvyācca me śaṃsa
pūrorvaṃśadharānnṛpān
//
yayātirāsīdrājarṣir
devarājasamadyutiḥ
taṃ śukravṛṣaparvāṇau
vavrāte vai yathā purā
//
tatte 'haṃ sampravakṣyāmi
pṛcchato rājasattama
devayānyāśca saṃyogaṃ
yayāternāhuṣasya ca
//
surāṇāmasurāṇāṃ ca
samajāyata vai mithaḥ
aiśvaryaṃ prati saṃgharṣas
trailokye sacarācare
//
jigīṣayā tato devā
vavrurāṅgirasaṃ munim
paurohitye ca yajñārthe
kāvyaṃ tūśanasaṃ pare
//
brāhmaṇau tāv ubhau nityam
anyonyaṃ spardhinau bhṛśam
tatra devā nijaghnuryān
dānavān yudhi saṃgatān
//
tānpunar jīvayāmāsa
kāvyo vidyābalāśrayāt
tataste punarutthāya
yodhayāṃcakrire surān
//
asurāstu nijaghnuryān
surānsamaramūrdhani
na tānsaṃjīvayāmāsa
bṛhaspatirudāradhīḥ
//
na hi veda sa tāṃ vidyāṃ
yāṃ kāvyo veda vīryavān
saṃjīvanīṃ tato devā
viṣādamagamanparam
//
atha devā bhayodvignāḥ
kāvyāduśanasastadā
ūcuḥ kacamupāgamya
jyeṣṭhaṃ putraṃ bṛhaspateḥ
//
bhajamānānbhajasvāsmān
kuru sāhāyyamuttamam
yāsau vidyā nivasati
brāhmaṇe 'mitatejasi
//
śukre tāmāhara kṣipraṃ
bhāgabhāṅno bhaviṣyasi
vṛṣaparvaṇaḥ samīpe 'sau
śakyo draṣṭuṃ tvayā dvijaḥ
//
rakṣate dānavāṃstatra
na sa rakṣatyadānavān
tam ārādhayituṃ śakto
nānyaḥ kaścidṛte tvayā
//
devayānī ca dayitā
sutā tasya mahātmanaḥ
tām ārādhayituṃ śakto
nānyaḥ kaścana vidyate
//
śīladākṣiṇyamādhuryair
ācāreṇa damena ca
devayānyāṃ tu tuṣṭāyāṃ
vidyāṃ tāṃ prāpsyasi dhruvam
//
tadā hi preṣito devaiḥ
samīpe vṛṣaparvaṇaḥ
tathetyuktvā tu sa prāyād
bṛhaspatisutaḥ kacaḥ
//
sa gatvā tvarito rājan
devaiḥ sampūjitaḥ kacaḥ
asurendrapure śukraṃ
praṇamyedamuvāca ha
//
ṛṣer aṅgirasaḥ pautraṃ
putraṃ sākṣādbṛhaspateḥ
nāmnā kaceti vikhyātaṃ
śiṣyaṃ gṛhṇātu māṃ bhavān
//
brahmacaryaṃ cariṣyāmi
tvayyahaṃ paramaṃ guro
anumanyasva māṃ brahman
sahasraparivatsarān
//
kaca susvāgataṃ te 'stu
pratigṛhṇāmi te vacaḥ
arcayiṣye 'hamarcyaṃ tvām
arcito 'stu bṛhaspatiḥ
//
kacastu taṃ tathetyuktvā
pratijagrāha tadvratam
ādiṣṭaṃ kaviputreṇa
śukreṇośanasā svayam
//
vrataṃ ca vratakālaṃ ca
yathoktaṃ pratyagṛhṇata
ārādhayannupādhyāyaṃ
devayānīṃ ca bhārata
//
nityamārādhayiṣyaṃstāṃ
yuvā yauvanagocarām
gāyannṛtyanvādayaṃśca
devayānīmatoṣayat
//
saṃśīlayandevayānīṃ
kanyāṃ samprāptayauvanām
puṣpaiḥ phalaiḥ preṣaṇaiśca
toṣayāmāsa bhārgavīm
//
devayānyapi taṃ vipraṃ
niyamavratacāriṇam
anugāyantī lalanā
rahaḥ paryacarattadā
//
pañca varṣaśatānyevaṃ
kacasya carato bhṛśam
tattattīvraṃ vrataṃ buddhvā
dānavāstaṃ tataḥ kacam
//
gā rakṣantaṃ vane dṛṣṭvā
rahasyenamamarṣitāḥ
jaghnur bṛhaspater dveṣān
nijarakṣārtham eva ca
//
hatvā sālāvṛkebhyaśca
prāyacchaṃstilaśaḥ kṛtam
tato gāvo nivṛttāstā
agopāḥ svaniveśanam
//
tā dṛṣṭvā rahitā gāstu
kacenābhyāgatā vanāt
uvāca vacanaṃ kāle
devayānyatha bhārgavam
//
hutaṃ caivāgnihotraṃ te
sūryaścāstaṃ gataḥ prabho
agopāścāgatā gāvaḥ
kacastāta na dṛśyate
//
vyaktaṃ hato dhṛto vāpi
kacastāta bhaviṣyati
taṃ vinā naiva jīvāmi
vacaḥ satyaṃ bravīmyaham
//
athehyehīti śabdena
mṛtaṃ saṃjīvayāmyaham
tataḥ saṃjīvanīṃ vidyāṃ
prayuktvā kacamāhvayat
//
āhūtaḥ prādurabhavat
kacaḥ śukraṃ nanāma sa
hato 'hamiti cācakhyau
rākṣasair dhiṣaṇātmajaḥ
//
sa punardevayānyuktaḥ
puṣpāhāre yadṛcchayā
vanaṃ yayau kaco vipraḥ
paṭhanbrahma ca śāśvatam
//
vane puṣpāṇi cinvantaṃ
dadṛśur dānavāśca tam
tato 'dvitīyaṃ taṃ hatvā
dagdhaṃ kṛtvā ca cūrṇavat
prāyacchan brāhmaṇāyaiva
surāyāmasurāstadā
//
devayānyatha bhūyo 'pi
pitaraṃ vākyamabravīt
puṣpāhārapreṣaṇakṛt
kacastāta na dṛśyate
//
vyaktaṃ hato mṛto vāpi
kacastāta bhaviṣyati
taṃ vinā naiva jīvāmi
vacaḥ satyaṃ bravīmi te
//
bṛhaspateḥ sutaḥ putri
kacaḥ pretagatiṃ gataḥ
vidyayā jīvito 'pyevaṃ
hanyate karavāṇi kim
//
mainaṃ śuco mā ruda devayāni
na tvādṛśī martyamanu praśocet
yasyāstava brahma ca brāhmaṇāśca
sendrāśca devā vasavo 'śvinau ca
//
suradviṣaścaiva jagacca sarvam
upasthitaṃ mattapasaḥ prabhāvāt
aśakyo 'yaṃ jīvayituṃ dvijātiḥ
saṃjīvito yo vadhyate caiva bhūyaḥ
//
yasyāṅgirā vṛddhatamaḥ pitāmaho
bṛhaspatiścāpi pitā taponidhiḥ
ṛṣeḥ suputraṃ tamathāpi pautraṃ
kathaṃ na śoce yamahaṃ na rudyām
//
sa brahmacārī ca tapodhanaśca
sadotthitaḥ karmasu caiva dakṣaḥ
kacasya mārgaṃ pratipatsye na bhokṣye
priyo hi me tāta kaco 'bhirūpaḥ
//
sa tv evamukto devayānyā maharṣiḥ
saṃrambheṇa vyājahārātha kāvyaḥ
asaṃśayaṃ māmasurā dviṣanti
ye me śiṣyānāgatānsūdayanti
//
abrāhmaṇaṃ kartumicchanti raudrā
ebhir vyarthaṃ prastuto dānavairhi
tatkarmaṇāpyasya bhavedihāntaḥ
kaṃ brahmahatyā na dahedapīndram
//
sa tenāpṛṣṭo vidyayā copahūtaḥ
śanairvācaṃ jaṭhare vyājahāra
tamabravītkena cehopanīto
mamodare tiṣṭhasi brūhi vatsa
//
bhavatprasādānna jahāti māṃ smṛtiḥ
sarvaṃ smareyaṃ yacca yathā ca vṛttam
na tv evaṃ syāttapasaḥ kṣayo me tata
kleśaṃ ghorataraṃ smarāmi
//
asuraiḥ surāyāṃ bhavato 'smi datto
hatvā dagdhvā cūrṇayitvā ca kāvya
brāhmīṃ māyāṃ tv āsurī tv atra māyā
tvayi sthite katham evābhibādhate
//
kiṃ te priyaṃ karavāṇyadya vatse
vinaiva me jīvitaṃ syātkacasya
nānyatra kukṣermama bhedanācca
dṛśyet kaco madgato devayāni
//
dvau māṃ śokāv agnikalpau dahetāṃ
kacasya nāśastava caivopaghātaḥ
kacasya nāśe mama nāsti śarma
tavopaghāte jīvituṃ nāsmi śaktā
//
saṃsiddharūpo 'si bṛhaspateḥ suta
yattvāṃ bhaktaṃ bhajate devayānī
vidyāmimāṃ prāpnuhi jīvanīṃ tvaṃ
na cedindraḥ kacarūpī tvamadya
//
na nivartetpunarjīvan
kaścidanyo mamodarāt
brāhmaṇaṃ varjayitvaikaṃ
tasmādvidyām avāpnuhi
//
putro bhūtvā niṣkramasvodarānme
bhittvā kukṣiṃ jīvaya māṃ ca tāta
avekṣethā dharmavatīmavekṣāṃ
guroḥ sakāśātprāpya vidyāṃ savidyaḥ
//
guroḥ sakāśātsamavāpya vidyāṃ
bhittvā kukṣiṃ nirvicakrāma vipraḥ
prāleyādreḥ śuklamudbhidya śṛṅgaṃ
rātryāgame paurṇamāsyāmivenduḥ
//
dṛṣṭvā ca taṃ patitaṃ vedarāśim
utthāpayāmāsa tataḥ kaco 'pi
vidyāṃ siddhāṃ tāmavāpyābhivādya
tataḥ kacastaṃ gurumityuvāca
//
nidhiṃ nidhīnāṃ varadaṃ varāṇāṃ
ye nādriyante gurumarcanīyam
prāleyādriprojjvaladbhālasaṃsthaṃ
pāpāṃllokāṃste vrajantyapratiṣṭhāḥ
//
surāpānād vañcanāt prāpayitvā
saṃjñānāśaṃ cetasaścāpi ghoram
dṛṣṭvā kacaṃ cāpi tathābhirūpaṃ
pītaṃ tathā surayā mohitena
//
samanyurutthāya mahānubhāvas
tadośanā viprahitaṃ cikīrṣuḥ
kāvyaḥ svayaṃ vākyamidaṃ jagāda
surāpānaṃ pratyasau jātaśaṅkaḥ
//
yo brāhmaṇo 'dyaprabhṛtīha kaścin
mohātsurāṃ pāsyati mandabuddhiḥ
apetadharmā brahmahā caiva sa
syādasmiṃlloke garhitaḥ syātpare ca
//
mayā cemāṃ vipradharmoktasīmāṃ
maryādāṃ vai sthāpitāṃ sarvaloke
santo viprāḥ śuśruvāṃso gurūṇāṃ
devā daityāścopaśṛṇvantu sarve
//
itīdamuktvā sa mahāprabhāvas
taponidhīnāṃ nidhir aprameyaḥ
tāndānavāṃścaiva nigūḍhabuddhīn
idaṃ samāhūya vaco 'bhyuvāca
//
ācakṣe vo dānavā bāliśāḥ stha
śiṣyaḥ kaco vatsyati matsamīpe
saṃjīvanīṃ prāpya vidyāṃ mayāyaṃ
tulyaprabhāvo brāhmaṇo brahmabhūtaḥ
//
guroruṣya sakāśe ca
daśa varṣaśatāni saḥ
anujñātaḥ kaco gantum
iyeṣa tridaśālayam
//
Matsya-Purāṇa 26
samāpitavrataṃ taṃ tu
visṛṣṭaṃ guruṇā tadā
prasthitaṃ tridaśāvāsaṃ
devayānīdamabravīt
//
ṛṣer aṅgirasaḥ pautra
vṛttenābhijanena ca
bhrājase vidyayā caiva
tapasā ca damena ca
//
ṛṣir yathāṅgirā mānyaḥ
piturmama mahāyaśāḥ
tathā mānyaśca pūjyaśca
mama bhūyo bṛhaspatiḥ
//
evaṃ jñātvā vijānīhi
yadbravīmi tapodhana
vratasthe niyamopete
yathā vartāmyahaṃ tvayi
//
sa samāpitavidyo māṃ
bhaktāṃ na tyaktumarhasi
gṛhāṇa pāṇiṃ vidhivan
mama mantrapuraskṛtam
//
pūjyo mānyaśca bhagavān
yathā mama pitā tava
tathā tvamanavadyāṅgi
pūjanīyatamā matā
//
ātmaprāṇaiḥ priyatamā
bhārgavasya mahātmanaḥ
tvaṃ bhadre dharmataḥ pūjyā
guruputrī sadā mama
//
yathā mama gururnityaṃ
mānyaḥ śukraḥ pitā tava
devayāni tathaiva tvaṃ
naivaṃ māṃ vaktumarhasi
//
guruputrasya putro me
na tu tvamasi me pituḥ
tasmānmānyaśca pūjyaśca
mamāpi tvaṃ dvijottama
//
asurairhanyamāne tu
kace tvayi punaḥ punaḥ
tadāprabhṛti yā prītis
tāṃ tvameva smarasva me
//
sauhārde cānurāge ca
vettha me bhaktimuttamām
na māmarhasi dharmajña
tyaktuṃ bhaktāmanāgasam
//
aniyojye niyoge māṃ
niyunakṣi śubhavrate
prasīda subhrūrmahyaṃ tvaṃ
guror gurutarā śubhe
//
yatroṣitaṃ viśālākṣi
tvayā candranibhānane
tatrāhamuṣito bhadre
kukṣau kāvyasya bhāmini
//
bhaginī dharmato me tvaṃ
maivaṃ vocaḥ śubhānane
sukhenādhyuṣito bhadre
na manyurvidyate mama
//
āpṛcche tvāṃ gamiṣyāmi
śivamastvatha me pathi
avirodhena dharmasya
smartavyo 'smi kathāntare
apramattodyatā nityam
ārādhaya guruṃ mama
//
daityairhatastvaṃ yadbhartṛ
buddhyā tvaṃ rakṣito mayā
yadi māṃ dharmakāmārthaṃ
pratyākhyāsyasi dharmataḥ
//
tataḥ kaca na te vidyā
siddhimeṣā gamiṣyati
//
guruputrīti kṛtvāhaṃ
pratyākhyāsye na doṣataḥ
guruṇā cābhyanujñātaḥ
kāmameva śapasva mām
//
ārṣaṃ dharmaṃ bruvāṇo 'haṃ
devayāni yathā tvayā
śaptuṃ nārho 'smi kalyāṇi
kāmato 'dya ca dharmataḥ
//
tasmādbhavatyā yaḥ kāmo
na tathā sambhaviṣyati
ṛṣiputro na te kaścij
jātu pāṇiṃ grahīṣyati
//
phaliṣyati na me vidyā
tvadvacaśceti tattayā
adhyāpayiṣyāmi ca yaṃ
tasya vidyā phaliṣyati
//
evamuktvā nṛpaśreṣṭha
devayānīṃ kacastadā
tridaśeśālayaṃ śīghraṃ
jagāma dvijasattamaḥ
//
tamāgatamabhiprekṣya
devāḥ sendrapurogamāḥ
bṛhaspatiṃ sabhājyedaṃ
kacamāhurmudānvitāḥ
//
tvaṃ kacāsmaddhitaṃ karma
kṛtavānmahadadbhutam
na te yaśaḥ praṇaśitā
bhāgabhākca bhaviṣyasi
//
Matsya-Purāṇa 27
kṛtavidye kace prāpte
hṛṣṭarūpā divaukasaḥ
kacādavetya tāṃ vidyāṃ
kṛtārthā bharatarṣabha
//
sarva eva samāgamya
śatakratumathābruvan
kālastvadvikramasyādya
jahi śatrūnpuraṃdara
//
evamuktastu saha tais
tridaśair maghavāṃstadā
tathetyuktvopacakrāma
so 'paśyadvipine striyaḥ
//
krīḍantīnāṃ tu kanyānāṃ
vane caitrarathopame
vāyurbhūtaḥ sa vastrāṇi
sarvāṇyeva vyamiśrayat
//
tato jalāt samuttīrya
tāḥ kanyāḥ sahitāstadā
vastrāṇi jagṛhustāni
yathāsaṃsthānyanekaśaḥ
//
tatra vāso devayānyāḥ
śarmiṣṭhā jagṛhe tadā
vyatikramamajānantī
duhitā vṛṣaparvaṇaḥ
//
tatastayor mithastatra
virodhaḥ samajāyata
devayānyāśca rājendra
śarmiṣṭhāyāśca tatkṛte
//
kasmādgṛhṇāsi me vastraṃ
śiṣyā bhūtvā mamāsuri
samudācārahīnāyā
na te śreyo bhaviṣyati
//
āsīnaṃ ca śayānaṃ ca
pitā te pitaraṃ mama
stauti pṛcchati cābhīkṣṇaṃ
nīcasthaḥ suvinītavat
//
yācatastvaṃ ca duhitā
stuvataḥ pratigṛhṇataḥ
sutāhaṃ stūyamānasya
dadato na tu gṛhṇataḥ
//
anāyudhā sāyudhāyāḥ
kiṃ tvaṃ kupyasi bhikṣuki
lapsyase pratiyoddhāraṃ
na ca tvāṃ gaṇayāmyaham
//
sā vismayaṃ devayānīṃ
gatāṃ saktāṃ ca vāsasi
śarmiṣṭhā prākṣipatkūpe
tataḥ svapuramāviśat
//
hateyamiti vijñāya
śarmiṣṭhā pāpaniścayā
anavekṣya yayau tasmāt
krodhavegaparāyaṇā
//
atha taṃ deśamabhyāgād
yayātirnahuṣātmajaḥ
śrāntayugyaḥ śrāntarūpo
mṛgalipsuḥ pipāsitaḥ
//
nāhuṣiḥ prekṣamāṇo hi
sa nipāne gatodake
dadarśa kanyāṃ tāṃ tatra
dīptāmagniśikhām iva
//
tāmapṛcchatsa dṛṣṭvaiva
kanyāmamaravarṇinīm
sāntvayitvā nṛpaśreṣṭhaḥ
sāmnā paramavalgunā
//
kā tvaṃ cārumukhī śyāmā
sumṛṣṭamaṇikuṇḍalā
dīrghaṃ dhyāyasi cātyarthaṃ
kasmācchvasiṣi cāturā
//
kathaṃ ca patitā hy asmin
kūpe vīruttṛṇāvṛte
duhitā caiva kasya tvaṃ
vada sarvaṃ sumadhyame
//
yo 'sau devairhatān daityān
utthāpayati vidyayā
tasya śukrasya kanyāhaṃ
tvaṃ māṃ nūnaṃ na budhyase
//
eṣa me dakṣiṇo rājan
pāṇis tāmranakhāṅguliḥ
samuddhara gṛhītvā māṃ
kulīnastvaṃ hi me mataḥ
//
jānāmi tvāṃ ca saṃśāntaṃ
vīryavantaṃ yaśasvinam
tasmānmāṃ patitāṃ kūpād
asmād uddhartumarhasi
//
tāmatha brāhmaṇīṃ strīṃ ca
vijñāya nahuṣātmajaḥ
gṛhītvā dakṣiṇe pāṇāv
ujjahāra tato 'vaṭāt
//
uddhṛtya caināṃ tarasā
tasmātkūpānnarādhipaḥ
āmantrayitvā suśroṇīṃ
yayātiḥ svapuraṃ yayau
//
gate tu nāhuṣe tasmin
devayānyapi ninditā
uvāca śokasaṃtaptā
ghūrṇikāmāgatāṃ punaḥ
//
tvaritaṃ ghūrṇike gaccha
sarvamācakṣva me pituḥ
nedānīṃ tu pravekṣyāmi
nagaraṃ vṛṣaparvaṇaḥ
//
sā tu vai tvaritaṃ gatvā
ghūrṇikāsuramandiram
dṛṣṭvā kāvyamuvācedaṃ
kampamānā vicetanā
//
ācakhyau ca mahābhāgā
devayānī vane hatā
śarmiṣṭhayā mahāprājña
duhitrā vṛṣaparvaṇaḥ
//
śrutvā duhitaraṃ kāvyas
tadā śarmiṣṭhayā hatām
tvarayā niryayau duḥkhān
mārgamāṇaḥ sutāṃ vane
//
dṛṣṭvā duhitaraṃ kāvyo
devayānīṃ tapovane
bāhubhyāṃ sampariṣvajya
duḥkhito vākyamabravīt
//
ātmadoṣair niyacchanti
sarve duḥkhasukhe janāḥ
manye duścaritaṃ te 'sti
tasyeyaṃ niṣkṛtiḥ kṛtā
//
niṣkṛtir vāstu vā māstu
śṛṇuṣvāvahito mama
śarmiṣṭhayā yaduktāsmi
duhitrā vṛṣaparvaṇaḥ
//
satyaṃ kilaitatsā prāha
daityānāmasmi gāyanā
evaṃ hi me kathayati
śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
//
vacanaṃ tīkṣṇaparuṣaṃ
krodharaktekṣaṇā bhṛśam
stuvato duhitāsi tvaṃ
yācataḥ pratigṛhṇataḥ
//
sutāhaṃ stūyamānasya
dadato 'pratigṛhṇataḥ
iti māmāha śarmiṣṭhā
duhitā vṛṣaparvaṇaḥ
krodhasaṃraktanayanā
darpapūrṇānanā tataḥ
//
yadyahaṃ stuvatastāta
duhitā pratigṛhṇataḥ
prasādayiṣye śarmiṣṭhām
ityuktā hi sakhī mayā
//
stuvato duhitā na tvaṃ
bhadre na pratigṛhṇataḥ
atastvaṃ stūyamānasya
duhitā devayānyasi
//
vṛṣaparvaiva tadveda
śakro rājā ca nāhuṣaḥ
acintyaṃ brahma nirdvaṃdvam
aiśvaraṃ hi balaṃ mama
//
Matsya-Purāṇa 28
yaḥ pareṣāṃ naro nityam
ativādāṃstitikṣati
devayāni vijānīhi
tena sarvamidaṃ jitam
//
yaḥ samutpatitaṃ krodhaṃ
nigṛhṇāti hayaṃ yathā
sa yantetyucyate sadbhir
na yo raśmiṣu lambate
//
yaḥ samutpatitaṃ krodham
akrodhane niyacchati
devayāni vijānīhi
tena sarvamidaṃ jitam
//
yaḥ samutpatitaṃ kopaṃ
kṣamayaiva nirasyati
yathoragastvacaṃ jīrṇāṃ
sa vai puruṣa ucyate
//
yastu bhāvayate dharmaṃ
yo 'timātraṃ titikṣati
yaśca tapto na tapati
bhṛśaṃ so 'rthasya bhājanam
//
yo yajedaśvamedhena
māsi māsi śataṃ samāḥ
yastu kupyenna sarvasya
tayorakrodhano varaḥ
//
ye kumārāḥ kumāryaśca
vairaṃ kuryuracetasaḥ
naitatprājñastu kurvīta
viduste na balābalam
//
vedāhaṃ tāta bālāpi
kāryāṇāṃ tu gatāgatam
krodhe caivātivāde vā
kāryasyāpi balābale
//
śiṣyasyāśiṣyavṛttaṃ hi
na kṣantavyaṃ bubhūṣuṇā
asatsaṃkīrṇavṛtteṣu
vāso mama na rocate
//
puṃso ye nābhinandanti
vṛttenābhijanena ca
na teṣu nivasetprājñaḥ
śreyorthī pāpabuddhiṣu
//
ye nainamabhijānanti
vṛttenābhijanena ca
teṣu sādhuṣu vastavyaṃ
sa vāsaḥ śreṣṭha ucyate
//
tanme mathnāti hṛdayam
agnikalpamivāraṇam
vāgduruktaṃ mahāghoraṃ
duhiturvṛṣaparvaṇaḥ
//
na hy ato duṣkaraṃ manye
tāta lokeṣvapi triṣu
yaḥ sapatnaśriyaṃ dīptāṃ
hīnaśrīḥ paryupāsate
//
Matsya-Purāṇa 29
tataḥ kāvyo bhṛguśreṣṭhaḥ
samanyurupagamya ha
vṛṣaparvāṇam āsīnam
ityuvācāvicārayan
//
nādharmaścarito rājan
sadyaḥ phalati gaur iva
śanairāvartyamānastu
mūlānyapi nikṛntati
//
yadi nātmani putreṣu
na cetpaśyati naptṛṣu
pāpamācaritaṃ karma
trivargamativartate
//
phalatyevaṃ dhruvaṃ pāpaṃ
gurubhuktamivodare
yadā ghātayase vipraṃ
kacamāṅgirasaṃ tadā
//
apāpaśīlaṃ dharmajñaṃ
śuśrūṣuṃ madgṛhe ratam
vadhādanarhatastasya
vadhācca duhiturmama
//
vṛṣaparvannibodha tvaṃ
tyakṣyāmi tvāṃ sabāndhavam
sthātuṃ tvadviṣaye rājan
na śaknomi tvayā saha
//
adyaivamabhijānāmi
daityaṃ mithyāpralāpinam
yatastvamātmanodīrṇāṃ
duhitāṃ kimupekṣase
//
nāvadyaṃ na mṛṣāvādaṃ
tvayi jānāmi bhārgava
tvayi satyaṃ ca dharmaśca
tatprasīdatu māṃ bhavān
//
adyāsmānapahāya tvam
ito yāsyasi bhārgava
samudraṃ sampravekṣyāmi
nānyadasti parāyaṇam
//
samudraṃ praviśadhvaṃ vo
diśo vā vrajatāsurāḥ
duhiturnāpriyaṃ soḍhuṃ
śakto 'haṃ dayitā hi me
//
prasādyatāṃ devayānī
jīvitaṃ yatra me sthitam
yogakṣemakaraste 'ham
indrasyeva bṛhaspatiḥ
//
yatkiṃcid asurendrāṇāṃ
vidyate vasu bhārgava
bhuvi hastirathāśvaṃ vā
tasya tvaṃ mama ceśvaraḥ
//
yatkiṃcid asti draviṇaṃ
daityendrāṇāṃ mahāsura
tasyeśvaro 'smi yadyetad
devayānī prasādyatām
//
tatastu tvaritaḥ śukras
tena rājñā samaṃ yayau
uvāca caināṃ subhage
pratipannaṃ vacastava
//
yadi tvamīśvarastāta
rājño vittasya bhārgava
nābhijānāmi tatte 'haṃ
rājā vadatu māṃ svayam
//
yaṃ kāmamabhijānāsi
devayāni śucismite
tatte 'haṃ sampradāsyāmi
yadyapi syātsudurlabham
//
dāsīṃ kanyāsahasreṇa
śarmiṣṭhāmabhikāmaye
anuyāsyati māṃ tatra
yatra dāsyati me pitā
//
uttiṣṭha dhātri gaccha tvaṃ
śarmiṣṭhāṃ śīghramānaya
yaṃ ca kāmayate kāmaṃ
devayānī karotu tam
//
tato dhātrī tatra gatvā
śarmiṣṭhām idamabravīt
uttiṣṭha bhadre śarmiṣṭhe
jñātīnāṃ sukhamāvaha
//
tyajati brāhmaṇaḥ śiṣyān
devayānyā pracoditaḥ
yaṃ sā kāmayate kāmaṃ
sa kāryo 'tra tvayānaghe
dāsītvam abhijātāsi
devayānyāḥ suśobhane
//
yaṃ ca kāmayate kāmaṃ
karavāṇyahamadya tam
mā gānmanyuvaśaṃ śukro
devayānī ca matkṛte
//
tataḥ kanyāsahasreṇa
vṛtā śibikayā tadā
piturnideśāttvaritā
niścakrāma purottamāt
//
ahaṃ kanyāsahasreṇa
dāśī te paricārikā
dhruvaṃ tvāṃ tatra yāsyāmi
yatra dāsyati te pitā
//
stuvato duhitā cāhaṃ
yācataḥ pratigṛhṇataḥ
stūyamānasya duhitā
kathaṃ dāsī bhaviṣyasi
//
yena kenacidārtānāṃ
jñātīnāṃ sukhamāvahet
anuyāsyāmyahaṃ tatra
yatra dāsyati te pitā
//
pratiśrute dāsabhāve
duhitrā vṛṣaparvaṇaḥ
devayānī nṛpaśreṣṭha
pitaraṃ vākyamabravīt
//
praviśāmi puraṃ tāta
tuṣṭāsmi dvijasattama
amoghaṃ tava vijñānam
asti vidyābalaṃ ca te
//
evamukto dvijaśreṣṭho
duhitrā sumahāyaśāḥ
praviveśa puraṃ hṛṣṭaḥ
pūjitaḥ sarvadānavaiḥ
//
Matsya-Purāṇa 30
atha dīrgheṇa kālena
devayānī nṛpottama
vanaṃ tadaiva niryātā
krīḍārthaṃ varavarṇinī
//
tena dāsīsahasreṇa
sārdhaṃ śarmiṣṭhayā tadā
tameva deśaṃ samprāptā
yathākāmaṃ cacāra sā
//
tābhiḥ sakhībhiḥ sahitā
sarvābhirmuditā bhṛśam
krīḍantyo 'bhiratāḥ sarvāḥ
pibantyo madhu mādhavam
//
khādantyo vividhānbhakṣyān
phalāni vividhāni ca
punaśca nāhuṣo rājā
mṛgalipsuryadṛcchayā
//
tameva deśaṃ samprāpto
jalalipsuḥ pratarṣitaḥ
dadarśa devayānīṃ ca
śarmiṣṭhāṃ tāśca yoṣitaḥ
//
pibantyo lalanāstāśca
divyābharaṇabhūṣitāḥ
upaviṣṭāṃ ca dadṛśe
devayānīṃ śucismitām
//
rūpeṇāpratimāṃ tāsāṃ
strīṇāṃ madhye varāṅganām
śarmiṣṭhayā sevyamānāṃ
pādasaṃvāhanādibhiḥ
//
dvābhyāṃ kanyāsahasrābhyāṃ
dve kanye parivārite
gotre ca nāmanī caiva
dvayoḥ pṛcchāmyato hy aham
//
ākhyāsyāmyaham ādatsva
vacanaṃ me narādhipa
śuko nāmāsuraguruḥ
sutāṃ jānīhi tasya mām
//
iyaṃ ca me sakhī dāsī
yatrāhaṃ tatra gāminī
duhitā dānavendrasya
śarmiṣṭhā vṛṣaparvaṇaḥ
//
kathaṃ tu te sakhī dāsī
kanyeyaṃ varavarṇinī
asurendrasutā subhūḥ
paraṃ kautūhalaṃ hi me
//
sarvameva naravyāghra
vidhānamanuvartate
vidhinā vihitaṃ jñātvā
mā vicitraṃ manaḥ kṛthāḥ
//
rājavadrūpaveṣau te
brāhmīṃ vācaṃ bibharṣi ca
kiṃnāmā tvaṃ kutaścāsi
kasya putraśca śaṃsa me
//
brahmacaryeṇa vedo me
kṛtsnaḥ śrutipathaṃ gataḥ
rājāhaṃ rājaputraśca
yayātiriti viśrutaḥ
//
kena cārthena nṛpate hy
enaṃ deśaṃ samāgataḥ
jighṛkṣurvāri yatkiṃcid
athavā mṛgalipsayā
//
mṛgalipsurahaṃ bhadre
pānīyārtham ihāgataḥ
bahudhāpyanuyukto 'smi
tvam anujñātumarhasi
//
dvābhyāṃ kanyāsahasrābhyāṃ
dāsyā śarmiṣṭhayā saha
tvadadhīnāsmi bhadraṃ te
sakhe bhartā ca me bhava
//
viddhyauśanasi bhadraṃ te
na tvadarho 'smi bhāmini
avivāhyāḥ sma rājāno
devayāni pitustava
//
saṃsṛṣṭaṃ brahmaṇā kṣatraṃ
kṣatraṃ brahmaṇi saṃśritam
ṛṣiśca ṛṣiputraśca
nāhuṣādya bhajasva mām
//
ekadehodbhavā varṇāś
catvāro 'pi varānane
pṛthagdharmāḥ pṛthakchaucās
teṣāṃ vai brāhmaṇo varaḥ
//
pāṇigraho nāhuṣāyaṃ
na puṃbhiḥ sevitaḥ purā
tvaṃ pāṇimagrahīdagre
vṛṇomi tvāmahaṃ tataḥ
//
kathaṃ tu me manasvinyāḥ
pāṇimanyaḥ pumānspṛśet
gṛhītamṛṣiputreṇa
svayaṃ vāpyṛṣiṇā tvayā
//
kruddhādāśīviṣāt sarpāj
jvalanātsarvatomukhāt
durādharṣataro vipraḥ
puruṣeṇa vijānatā
//
kathamāśīviṣāt sarpāj
jvalanāt sarvatomukhāt
durādharṣataro vipra
ityāttha puruṣarṣabha
//
daśedāśīviṣastvekaṃ
śastreṇaikaśca vadhyate
hanti vipraḥ sarāṣṭrāṇi
purāṇyapi hi kopitaḥ
//
durādharṣataro vipras
tasmādbhīru mato mama
ato 'dattāṃ ca pitrā tvāṃ
bhadre na vivahāmyaham
//
dattāṃ vahasva pitrā māṃ
tvaṃ hi rājanvṛto mayā
ayācato bhayaṃ nāsti
dattāṃ ca pratigṛhṇataḥ
//
tvaritaṃ devayānyātha
preṣitā piturātmanaḥ
sarvaṃ nivedayāmāsa
dhātrī tasmai yathātatham
//
śrutvaiva ca sa rājānaṃ
darśayāmāsa bhārgavaḥ
dṛṣṭvaivam āgataṃ vipraṃ
yayātiḥ pṛthivīpatiḥ
//
vavande brāhmaṇaṃ kāvyaṃ
prāñjaliḥ praṇataḥ sthitaḥ
taṃ cāpyabhyavadatkāvyaḥ
sāmnā paramavalgunā
//
rājāyaṃ nāhuṣastāta
durgame pāṇimagrahīt
namaste dehi māmasmai
loke nānyaṃ patiṃ vṛṇe
//
vṛto 'nayā patirvīra
sutayā tvaṃ mameṣṭayā
gṛhāṇemāṃ mayā dattāṃ
mahiṣīṃ nahuṣātmaja
//
adharmo māṃ spṛśedevaṃ
pāpam asyāśca bhārgava
varṇasaṃkarato brahmann
iti tvāṃ pravṛṇomyaham
//
adharmāttvāṃ vimuñcāmi
varaṃ varaya cepsitam
asminvivāhe tvaṃ ślāghyo
rahaḥ pāpaṃ nudāmi te
//
vahasva bhāryāṃ dharmeṇa
devayānīṃ śucismitām
anayā saha samprītim
atulāṃ samavāpnuhi
//
iyaṃ cāpi kumārī te
śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
saṃpūjyā satataṃ rājan
na caināṃ śayane hvaya
//
evamukto yayātistu
śukraṃ kṛtvā pradakṣiṇam
jagāma svapuraṃ hṛṣṭaḥ
so 'nujñāto mahātmanā
//
Matsya-Purāṇa 31
yayātiḥ svapuraṃ prāpya
mahendrapurasaṃnibham
praviśyāntaḥpuraṃ tatra
devayānīṃ nyaveśayat
//
devayānyāścānumate
sutāṃ tāṃ vṛṣaparvaṇaḥ
aśokavanikābhyāśe
gṛhaṃ kṛtvā nyaveśayat
//
vṛtāṃ dāsīsahasreṇa
śarmiṣṭhām āsurāyaṇīm
vāsobhirannapānaiśca
saṃvibhajya susaṃvṛtām
//
devayānyā tu sahitaḥ
sa nṛpo nahuṣātmajaḥ
vijahāra bahūnabdān
devavanmudito bhṛśam
//
ṛtukāle tu samprāpte
devayānī varāṅganā
lebhe garbhaṃ prathamataḥ
kumāraśca vyajāyata
//
gate varṣasahasre tu
śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
dadarśa yauvanaṃ prāptā
ṛtuṃ sā kamalekṣaṇā
//
cintayāmāsa dharmajñā
ṛtuprāptau ca bhāminī
ṛtukālaśca samprāpto
na kaścinme patirvṛtaḥ
//
kiṃ prāptaṃ kiṃca kartavyaṃ
kathaṃ kṛtvā sukhaṃ bhavet
devayānī prasūtāsau
vṛthāhaṃ prāptayauvanā
//
yathā tayā vṛto bhartā
tathaivāhaṃ vṛṇomi tam
rājñā putraphalaṃ deyam
iti me niścitā matiḥ
apīdānīṃ sa dharmātmā
raho me darśanaṃ vrajet
//
atha niṣkramya rājāsau
tasminkāle yadṛcchayā
aśokavanikābhyāśe
śarmiṣṭhāṃ prāpya vismitaḥ
//
tamekaṃ rahasi dṛṣṭvā
śarmiṣṭhā cāruhāsinī
pratyudgamyāñjaliṃ kṛtvā
rājānaṃ vākyamabravīt
//
somaścendraśca vāyuśca
yamaśca varuṇaśca vā
tava vā nāhuṣa gṛhe
kaḥ striyaṃ draṣṭumarhati
//
rūpābhijanaśīlairhi
tvaṃ rājanvettha māṃ sadā
sā tvāṃ yāce prasādyeha
rantumehi narādhipa
//
vedmi tvāṃ śīlasampannāṃ
daityakanyāmaninditām
rūpaṃ tu te na paśyāmi
sūcyagramapi ninditam
//
māmabravīttadā śukro
devayānīṃ yadāvaham
neyam āhvayitavyā te
śayane vārṣaparvaṇī
//
na narmayuktaṃ vacanaṃ hinasti
na strīṣu rājan na vivāhakāle
prāṇātyaye sarvadhanāpahāre
pañcānṛtānyāhur apātakāni
//
pṛṣṭāstu sākṣye pravadanti cānyathā
bhavanti mithyāvacanā narendra te
ekārthatāyāṃ tu samāhitāyāṃ
mithyā vadantaṃ hy anṛtaṃ hinasti
//
rājā pramāṇaṃ bhūtānāṃ
sa vinaśyenmṛṣā vadan
arthakṛcchramapi prāpya
na mithyā kartumutsahe
//
samāv etau matau rājan
patiḥ sakhyāśca yaḥ patiḥ
samaṃ vivāha ityāhuḥ
sakhyā me 'si patiryataḥ
//
dātavyaṃ yācamānasya
hīti me vratamāhitam
tvaṃ ca yācasi kāmaṃ māṃ
brūhi kiṃ karavāṇi tat
//
adharmāttrāhi māṃ rājan
dharmaṃ ca pratipādaya
tvatto 'patyavatī loke
careyaṃ dharmamuttamam
//
traya evādhanā rājan
bhāryā dāsastathā sutaḥ
yatte samadhigacchanti
yasya te tasya taddhanam
//
devayānyā bhujiṣyāsmi
vaśyā ca tava bhārgavī
sā cāhaṃ ca tvayā rājan
bharaṇīyāṃ bhajasva mām
//
evamuktastayā rājā
tathyam ityabhijajñivān
pūjayāmāsa śarmiṣṭhāṃ
dharmaṃ ca pratipādayan
//
sa samāgamya śarmiṣṭhāṃ
yathākāmamavāpya ca
anyonyaṃ cābhisaṃpūjya
jagmatustau yathāgatam
//
tasminsamāgame subhrūḥ
śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
lebhe garbhaṃ prathamatas
tasmānnṛpatisattamāt
//
prajajñe ca tataḥ kāle
rājñī rājīvalocanā
kumāraṃ devagarbhābham
ādityasamatejasam
//
Matsya-Purāṇa 32
śrutvā kumāraṃ jātaṃ sā
devayānī śucismitā
cintayāviṣṭaduḥkhārtā
śarmiṣṭhāṃ prati bhārata
//
tato 'bhigamya śarmiṣṭhāṃ
devayānyabravīdidam
kimarthaṃ vṛjinaṃ subhrūḥ
kṛtaṃ te kāmalubdhayā
//
ṛṣir abhyāgataḥ kaścid
dharmātmā vedapāragaḥ
sa mayā tu varaḥ kāmaṃ
yācito dharmasaṃhatam
//
nāhamanyāyataḥ kāmam
ācarāmi śucismite
tasmād ṛṣer mamāpatyam
iti satyaṃ bravīmi te
//
padyetadevaṃ śarmiṣṭhe
na manyurvidyate mama
apatyaṃ yadi te labdhaṃ
jyeṣṭhācchreṣṭhācca vai dvijāt
//
śobhanaṃ bhīru satyaṃ cet
kathaṃ sa jñāyate dvijaḥ
gotranāmābhijanataḥ
śrotumicchāmi taṃ dvijam
//
ojasā tejasā caiva
dīpyamānaṃ raviṃ yathā
taṃ dṛṣṭvā mama saṃpraṣṭuṃ
śaktir nāsīcchucismite
//
anyonyamevam uktvā ca
samprahasya ca te mithaḥ
jagāma bhārgavī veśma
tathyamityabhijānatī
//
yayātirdevayānyāṃ tu
putrāv ajanayannṛpaḥ
yaduṃ ca turvasuṃ caiva
śakraviṣṇū ivāparau
//
tasmādeva tu rājarṣeḥ
śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
druhyaṃ cānuṃ ca pūruṃ ca
trīnkumārānajījanat
//
tataḥ kāle ca kasmiṃścid
devayānī śucismitā
yayātisahitā rājañ
jagāma haritaṃ vanam
//
dadarśa ca tadā tatra
kumārāndevarūpiṇaḥ
krīḍamānān tu visrabdhān
vismitā cedamabravīt
//
kasyaite dārakā rājan
devaputropamāḥ śubhāḥ
varcasā rūpataścaiva
dṛśyante sadṛśāstava
//
evaṃ pṛṣṭvā tu rājānaṃ
kumārānparyapṛcchata
kiṃ nāmadheyagotre vaḥ
putrakā brāhmaṇaḥ pitā
//
vibrūta me yathātathyaṃ
śrotukāmāsmyato hy aham
te 'darśayanpradeśinyā
tameva nṛpasattamam
//
śarmiṣṭhāṃ mātaraṃ caiva
tasyā ūcuḥ kumārakāḥ
ityuktvā sahitāstena
rājānam upacakramuḥ
//
nābhyanandata tānrājā
devayānyās tadāntike
rudantaste 'tha śarmiṣṭhām
abhyayur bālakāstadā
//
dṛṣṭvā teṣāṃ tu bālānāṃ
praṇayaṃ pārthivaṃ prati
buddhvā ca tattvato devī
śarmiṣṭhāmidamabravīt
//
madadhīnā satī kasmād
akārṣīrvipriyaṃ mama
tamevāsuradharmaṃ tvam
āsthitā na bibheṣi kim
//
yaduktamṛṣirityeva
tatsatyaṃ cāruhāsini
nyāyato dharmataścaiva
carantī na bibhemi te
//
yadā tvayā vṛto rājā
vṛta eva tadā mayā
sakhībhartā hi dharmeṇa
bhartā bhavati śobhane
//
pūjyāsi mama mānyā ca
śreṣṭhā jyeṣṭhā ca brāhmaṇī
tvatto hi me pūjyataro
rājarṣiḥ kiṃ na vetsi tat
//
śrutvā tasyāstato vākyaṃ
devayānyabravīd idam
rājannādyeha vatsyāmi
vipriyaṃ me tvayā kṛtam
//
sahasotpatitāṃ śyāmāṃ
dṛṣṭvā tāṃ sāśrulocanām
tūrṇaṃ sakāśaṃ kāvyasya
prasthitāṃ vyathitastadā
//
anuvavrāja saṃbhrāntaḥ
pṛṣṭhataḥ sāntvayannṛpaḥ
nyavartata na sā caiva
krodhasaṃraktalocanā
//
avibruvantī kiṃcicca
rājānaṃ sāśrulocanā
acirādeva samprāptā
kāvyasyośanaso 'ntikam
//
sā tu dṛṣṭvaiva pitaram
abhivādyāgrataḥ sthitā
anantaraṃ yayātistu
pūjayāmāsa bhārgavam
//
adharmeṇa jito dharmaḥ
pravṛttamadharottaram
śarmiṣṭhā yātivṛttāsti
duhitā vṛṣaparvaṇaḥ
//
trayo 'syāṃ janitāḥ putrā
rājñānena yayātinā
durbhagāyā mama dvau tu
putrau tāta bravīmi te
//
dharmajña iti vikhyāta
eṣa rājā bhṛgūdvaha
atikrāntaśca maryādāṃ
kāvyaitatkathayāmi te
//
dharmajñastvaṃ mahārāja
yo 'dharmam akṛthāḥ priyam
tasmājjarā tvām acirād
dharṣayiṣyati durjayā
//
ṛtuṃ yo yācyamānāyā
na dadāti pumānvṛtaḥ
bhrūṇahetyucyate brahman
sa ceha brahmavādibhiḥ
//
ṛtukāmāṃ striyaṃ yastu
gamyāṃ rahasi yācitaḥ
nopaiti yo hi dharmeṇa
brahmahetyucyate budhaiḥ
//
ityetāni samīkṣyāhaṃ
kāraṇāni bhṛgūdvaha
adharmabhayasaṃvignaḥ
śarmiṣṭhām upajagmivān
//
na tv ahaṃ pratyavekṣyaste
madadhīno 'si pārthiva
mithyācaraṇadharmeṣu
cauryaṃ bhavati nāhuṣa
//
krodhenośanasā śapto
yayātirnāhuṣastadā
pūrvaṃ vayaḥ parityajya
jarāṃ sadyo 'nvapadyata
//
atṛpto yauvanasyāhaṃ
devayānyāṃ bhṛgūdvaha
prasādaṃ kuru me brahmañ
jareyaṃ mā viśeta mām
//
nāhaṃ mṛṣā vadāmyetaj
jarāṃ prāpto 'si bhūmipa
jarāṃ tv etāṃ tvamanyasmin
saṃkrāmaya yadīcchasi
//
rājyabhāk sa bhavedbrahman
puṇyabhākkīrtibhāktathā
yo dadyānme vayaḥ putras
tadbhavānanumanyatām
//
saṃkrāmayiṣyasi jarāṃ
yatheṣṭaṃ nahuṣātmaja
māmanudhyāya tattvena
na ca pāpamavāpsyasi
//
vayo dāsyati te putro
yaḥ sa rājā bhaviṣyati
āyuṣmānkīrtimāṃścaiva
bahvapatyas tathaiva ca
//
Matsya-Purāṇa 33
jarāṃ prāpya yayātistu
svapuraṃ prāpya caiva hi
putraṃ jyeṣṭhaṃ variṣṭhaṃ ca
yadumityabravīddvijaḥ
//
jarā valī ca māṃ tāta
palitāni ca paryaguḥ
kāvyasyośanasaḥ śāpān
na ca tṛpto 'smi yauvane
//
tvaṃ yado pratipadyasva
pāpmānaṃ jarayā saha
yauvanena tvadīyena
careyaṃ viṣayānaham
//
pūrṇe varṣasahasre tu
tvadīyaṃ yauvanaṃ tv aham
dattvā sampratipatsyāmi
pāpmānaṃ jarayā saha
//
sitaśmaśrudharo dīno
jarasā śithilīkṛtaḥ
valīsaṃtatagātraśca
durdarśo durbalaḥ kṛśaḥ
//
aśaktaḥ kāryakaraṇe
paribhūtaḥ sa yauvane
sahopajīvibhiścaiva
tajjarāṃ nābhikāmaye
//
santi te bahavaḥ putrā
mattaḥ priyatarā nṛpa
jarāṃ grahītuṃ dharmajña
putramanyaṃ vṛṇīṣva vai
//
yastvaṃ me hṛdayājjāto
vayaḥ svaṃ na prayacchasi
pāpānmātulasambandhād
duṣprajā te bhaviṣyati
//
turvaso pratipadyasva
pāpmānaṃ jarayā saha
yauvanena careyaṃ vai
viṣayāṃstava putraka
//
pūrṇe varṣasahasre nu
punardāsyāmi yauvanam
tathaiva pratipatsyāmi
pāpmānaṃ jarayā saha
//
na kāmaye jarāṃ tāta
kāmabhogapraṇāśinīm
balarūpāntakaraṇīṃ
buddhimānavināśinīm
//
yastvaṃ me hṛdayājjāto
vayaḥ svaṃ na prayacchasi
tasmātprajā samucchedaṃ
turvaso tava yāsyati
//
saṃkīrṇāścoradharmeṣu
pratilomacareṣu ca
piśitāśiṣu lokeṣu
nūnaṃ rājā bhaviṣyasi
//
gurudāraprasakteṣu
tiryagyonirateṣu ca
paśudharmiṣu mleccheṣu
pāpeṣu prabhaviṣyasi
//
evaṃ sa turvasuṃ śaptvā
yayātiḥ sutamātmanaḥ
śarmiṣṭhāyāḥ sutaṃ jyeṣṭhaṃ
druhyuṃ vacanamabravīt
//
druhyo tvaṃ pratipadyasva
varṇarūpavināśinīm
jarāṃ varṣasahasraṃ me
yauvanaṃ svaṃ prayacchatām
//
pūrṇe varṣasahasre tu
te pradāsyāmi yauvanam
svaṃ cādāsyāmi bhūyo 'haṃ
pāpmānaṃ jarayā saha
//
na rājyaṃ na rathaṃ nāśvaṃ
jīrṇo bhuṅkte na ca striyam
na rāgaścāsya bhavati
tajjarāṃ te na kāmaye
//
yastvaṃ me hṛdayājjāto
vayaḥ svaṃ na prayacchasi
taddruhyo vai priyaḥ kāmo
na te sampatsyate kvacit
//
naur upaplavasaṃcāro
yatra nityaṃ bhaviṣyati
arājyabhojaśabdaṃ tvaṃ
tatra prāpsyasi sānvayaḥ
//
ano tvaṃ pratipadyasva
pāpmānaṃ jarayā saha
ekaṃ varṣasahasraṃ tu
careyaṃ yauvanena te
//
jīrṇaḥ śiśurivādatte
kāle 'nnamaśuciryathā
na juhoti ca kāle 'gniṃ
tāṃ jarāṃ nābhikāmaye
//
yastvaṃ me hṛdayājjāto
vayaḥ svaṃ na prayacchasi
jarādoṣastvayokto yas
tasmāttvaṃ pratipadyase
//
prajāśca yauvanaṃ prāptā
vinaśyanti hy ano tava
agnipraskandanagatas
tvaṃ cāpyevaṃ bhaviṣyasi
//
pūro tvaṃ pratipadyasva
pāpmānaṃ jarayā saha
tvaṃ me priyataraḥ putras
tvaṃ varīyān bhaviṣyasi
//
jarā valī ca māṃ tāta
palitāni ca paryaguḥ
kāvyasyośanasaḥ śāpān
na ca tṛpto 'smi yauvane
//
kiṃcitkālaṃ careyaṃ vai
viṣayānvayasā tava
pūrṇe varṣasahasre tu
pratidāsyāmi yauvanam
svaṃ caiva pratipatsye 'haṃ
pāpmānaṃ jarayā saha
//
evamuktaḥ pratyuvāca
pūruḥ pitaramañjasā
yathāttha tvaṃ mahārāja
tatkariṣyāmi te vacaḥ
//
pratipatsyāmi te rājan
pāpmānaṃ jarayā saha
gṛhāṇa yauvanaṃ mattaś
cara kāmān yathepsitān
//
jarayāhaṃ praticchanno
vayorūpadharastava
yauvanaṃ bhavate dattvā
cariṣyāmi yathecchayā
//
pūro prīto 'smi te vatsa
varaṃ cemaṃ dadāmi te
sarvakāmasamṛddhārthā
bhaviṣyati tava prajā
//
Matsya-Purāṇa 34
evamuktaḥ sa rājarṣiḥ
kāvyaṃ smṛtvā mahāvratam
saṃkrāmayāmāsa jarāṃ
tadā putre mahātmani
//
pauraveṇātha vayasā
yayātirnahuṣātmajaḥ
prītiyukto naraśreṣṭhaś
cacāra viṣayānpriyān
//
yathākāmaṃ yathotsāhaṃ
yathākālaṃ yathāsukham
dharmāviruddhānrājendro
yathārhati sa eva hi
//
devān atarpayad yajñaiḥ
śrāddhairapi pitāmahān
dīnānanugrahairiṣṭaiḥ
kāmaiśca dvijasattamān
//
atithīnannapānaiśca
viśaśca pratipālanaiḥ
ānṛśaṃsyena śūdrāṃśca
dasyūnnigrahaṇena ca
//
dharmeṇa ca prajāḥ sarvā
yathāvad anurañjayan
yayātiḥ pālayāmāsa
sākṣādindra ivāparaḥ
//
sa rājā siṃhavikrānto
yuvā viṣayagocaraḥ
avirodhena dharmasya
cacāra sukhamuttamam
//
sa samprāpya śubhānkāmāṃs
tṛptaḥ khinnaśca pārthivaḥ
kālaṃ varṣasahasrāntaṃ
sasmāra manujādhipaḥ
//
paricintya sa kālajñaḥ
kalākāṣṭhāśca vīryavān
pūrṇam matvā tataḥ kālaṃ
pūruṃ putramuvāca ha
//
na jātu kāmaḥ kāmānām
upabhogena śāmyati
haviṣā kṛṣṇavartmeva
bhūya evābhivardhate
//
yatpṛthivyāṃ vrīhiyavaṃ
hiraṇyaṃ paśavaḥ striyaḥ
nālamekasya tatsarvam
iti matvā śamaṃ vrajet
//
yathāsukhaṃ yathotsāhaṃ
yathākāmamariṃdama
sevitā viṣayāḥ putra
yauvanena mayā tava
//
pūro prīto 'smi bhadraṃ te
gṛhāṇedaṃ svayauvanam
rājyaṃ caiva gṛhāṇedaṃ
tvaṃ hi me priyakṛtsutaḥ
//
pratipede jarāṃ rājā
yayātirnāhuṣastadā
yauvanaṃ pratipede sa
pūruḥ svaṃ punarātmanaḥ
//
abhiṣektukāmaṃ ca nṛpaṃ
pūruṃ putraṃ kanīyasam
brāhmaṇapramukhā varṇā
idaṃ vacanamabruvan
//
kathaṃ śukrasya dauhitraṃ
devayānyāḥ sutaṃ prabho
jyeṣṭhaṃ yadumatikramya
rājyaṃ pūroḥ pradāsyasi
//
jyeṣṭho yadustava sutas
turvasustadanantaram
śarmiṣṭhāyāḥ suto druhyus
tathānuḥ pūrureva ca
//
kathaṃ jyeṣṭhamatikramya
kanīyān rājyamarhati
etatsaṃbodhayāmastvāṃ
svadharmamanupālaya
//
brāhmaṇapramukhā varṇāḥ
sarve śṛṇvantu me vacaḥ
jyeṣṭhaṃ prati yato rājyaṃ
na deyaṃ me kathaṃcana
//
mama jyeṣṭhena yadunā
niyogo nānupālitaḥ
pratikūlaḥ pituryaśca
na sa putraḥ satāṃ mataḥ
//
mātāpitrorvacanakṛd
dhitaḥ pathyaśca yaḥ sutaḥ
sa putraḥ putravadyaśca
vartate pitṛmātṛṣu
//
yadunāhamavajñātas
tathā turvasunāpi vā
druhyuṇā cānunā caivam
apyavajñā kṛtā bhṛśam
//
pūruṇā me kṛtaṃ vākyaṃ
mānitaṃ ca viśeṣataḥ
kanīyānmama dāyādo
jarā yena dhṛtā mama
//
mama kāmaḥ sa ca kṛtaḥ
pūruṇā putrarūpiṇā
śukreṇa ca varo dattaḥ
kāvyenośanasā svayam
//
putro yastvānuvarteta
sa rājā pṛthivīpatiḥ
bhavantaḥ pratijānantu
pūrū rājye 'bhiṣicyatām
//
yaḥ putro guṇasampanno
mātāpitrorhitaḥ sadā
sarvaṃ so 'rhati kalyāṇaṃ
kanīyānapi sa prabhuḥ
//
arhaṃ pūroridaṃ rājyaṃ
yaḥ priyaḥ priyakṛt tava
varadānena śukrasya
na śakyaṃ vaktumuttaram
//
paurajānapadais tuṣṭair
ityukto nāhuṣastadā
abhiṣicya tataḥ pūruṃ
rājye svasutamātmajam
//
dattvā ca pūrave rājyaṃ
vanavāsāya dīkṣitaḥ
purātsa niryayau rājā
brāhmaṇaistāpasaiḥ saha
//
yadostu yādavā jātās
turvasoryavanāḥ sutāḥ
druhyoścaiva sutā bhojā
anostu mlecchajātayaḥ
//
pūrostu pauravo vaṃśo
yatra jāto 'si pārthiva
idaṃ varṣasahasrāttu
rājyaṃ kurukulāgatam
//
Matsya-Purāṇa 35
evaṃ sa nāhuṣo rājā
yayātiḥ putramīpsitam
rājye 'bhiṣicya mudito
vānaprastho 'bhavanmuniḥ
//
uṣitvā vanavāsaṃ sa
brāhmaṇaiḥ saha saṃśritaḥ
phalamūlāśano dānto
yathā svargamito gataḥ
//
sa gataḥ svargavāsaṃ tu
nyavasanmuditaḥ sukhī
kālasya nātimahataḥ
punaḥ śakreṇa pātitaḥ
//
vivaśaḥ pracyutaḥ svargād
aprāpto medinītalam
sthitaścāsīd antarikṣe
sa tadeti śrutaṃ mayā
//
tata eva punaścāpi
gataḥ svargamiti śrutiḥ
rājñā vasumatā sārdham
aṣṭakena ca vīryavān
pratardanena śibinā
sametya kila saṃsadi
//
karmaṇā kena sa divaṃ
punaḥ prāpto mahīpatiḥ
kathamindreṇa bhagavan
pātito medinītale
//
sarvametad aśeṣeṇa
śrotumicchāmi tattvataḥ
kathyamānaṃ tvayā vipra
devarṣigaṇasaṃnidhau
//
devarājasamo hy āsīd
yayātiḥ pṛthivīpatiḥ
vardhanaḥ kuruvaṃśasya
vibhāvasusamadyutiḥ
//
tasya vistīrṇayaśasaḥ
satyakīrter mahātmanaḥ
śrotumicchāmi deveśa
divi ceha ca sarvaśaḥ
//
hanta te kathayiṣyāmi
yayāteruttamāṃ kathām
divi ceha ca puṇyārthāṃ
sarvapāpapraṇāśinīm
//
yayātirnāhuṣo rājā
pūruṃ putraṃ kanīyasam
rājye 'bhiṣicya muditaḥ
pravavrāja vanaṃ tadā
//
anteṣu sa vinikṣipya
putrān yadupurogamān
phalamūlāśano rājā
vane 'sau nyavasacciram
//
sa jitātmā jitakrodhas
tarpayan pitṛdevatāḥ
agnīṃśca vidhivajjuhvan
vānaprasthavidhānataḥ
//
atithīn pūjayannityaṃ
vanyena haviṣā vibhuḥ
śiloñchavṛttimāsthāya
śeṣānnakṛtabhojanaḥ
//
pūrṇaṃ sahasraṃ varṣāṇām
evaṃvṛttir abhūnnṛpaḥ
ambubhakṣaḥ sa cābdāṃstrīn
āsīn niyatavāṅmanāḥ
//
tatastu vāyubhakṣo 'bhūt
saṃvatsaramatandritaḥ
pañcāgnimadhye ca tapas
tepe saṃvatsaraṃ punaḥ
//
ekapādasthitaścāsīt
ṣaṇmāsān anilāśanaḥ
puṇyakīrtistataḥ svargaṃ
jagāmāvṛtya rodasī
//
Matsya-Purāṇa 36
svargatastu sa rājendro
nyavasaddevasadmani
pūjitastridaśaiḥ sādhyair
marudbhirvasubhistathā
//
devalokād brahmalokaṃ
saṃcaranpuṇyakṛdvaśī
avasatpṛthivīpālo
dīrghakālamiti śrutiḥ
//
sa kadācinnṛpaśreṣṭho
yayātiḥ śakramāgataḥ
kathānte tatra śakreṇa
pṛṣṭaḥ sa pṛthivīpatiḥ
//
yadā sa pūrustava rūpeṇa rājañ
jarāṃ gṛhītvā pracacāra loke
tadā rājyaṃ sampradāyaiva tasmai
tvayā kimuktaḥ kathayeha satyam
//
prakṛtyanumate pūruṃ
rājye kṛtvedamabruvam
gaṅgāyamunayormadhye
kṛtsno 'yaṃ viṣayastava
madhye pṛthivyāstvaṃ rājā
bhrātaro 'nte 'dhipāstava
//
akrodhanaḥ krodhanebhyo viśiṣṭas
tathā titikṣur atitikṣor viśiṣṭaḥ
amānuṣebhyo mānuṣaśca pradhāno
vidvāṃstathaivāviduṣaḥ pradhānaḥ
//
ākruśyamāno nākrośen
manyumeva titikṣati
ākroṣṭāraṃ nirdahati
sukṛtaṃ cāsya vindati
//
nāruntudaḥ syānna nṛśaṃsavādī
na hīnataḥ param abhyādadīta
yayāsya vācā para udvijeta
na tāṃ vadedruśatīṃ pāpalaulyām
//
aruntudaṃ puruṣaṃ tīvravācaṃ
vākkaṇṭakair vitudantaṃ manuṣyān
vidyād alakṣmīkatamaṃ janānāṃ
mukhe nibaddhaṃ nirṛtiṃ vahantam
//
sadbhiḥ purastādabhipūjitaḥ syāt
sadbhistathā pṛṣṭhato rakṣitaḥ syāt
sadā satām ativādāṃstitikṣet
satāṃ vṛttaṃ pālayansādhuvṛtaḥ
//
vāksāyakā vadanānniṣpatanti
yair āhataḥ śocati vā tryahāni
parasya no marmasu te patanti
tānpaṇḍito nāvasṛjetpareṣu
//
nāstīdṛśaṃ saṃvananaṃ
triṣu lokeṣu kiṃcana
yathā maitrī ca lokeṣu
dānaṃ ca madhurā ca vāk
//
tasmātsāntvaṃ sadā vācyaṃ
na vācyaṃ paruṣaṃ kvacit
pūjyānsampūjayed dadyān
nābhiśāpaṃ kadācana
//
Matsya-Purāṇa 37 *
sarvāṇi kāryāṇi samāpya rājan
gṛhānparityajya vanaṃ gato 'si
tattvāṃ pṛcchāmi nahuṣasya putra
kenāpi tulyastapasā yayāte
//
nāhaṃ devamanuṣyeṣu
na gandharvamaharṣiṣu
ātmanastapasā tulyaṃ
kaṃcitpaśyāmi vāsava
//
yadāvamaṃsthāḥ sadṛśaḥ śreyasaśca
pāpīyasaś cāviditaprabhāvaḥ
tasmāllokā hy antavantastaveme
kṣīṇe puṇye patito 'syadya rājan
//
surarṣigandharvanarāvamānāt
kṣayaṃ gatā me yadi śakralokāḥ
icchāmyahaṃ suralokādvihīnaḥ
satāṃ madhye patituṃ devarāja
//
satāṃ sakāśe patito 'si rājaṃś
cyutaḥ pratiṣṭhāṃ yatra labdhāsi bhūyaḥ
evaṃ viditvā tu punaryayāte
na te 'vamānyāḥ sadṛśaḥ śreyase ca
//
tataḥ papātāmararājajuṣṭāt
puṇyāllokātpatamānaṃ yayātim
samprekṣya rājarṣivaro 'ṣṭakas tam
uvāca saddharmavidhānagoptā
//
kastvaṃ yuvā vāsavatulyarūpaḥ
svatejasā dīpyamāno yathāgniḥ
patasyudīrṇāmbudharaprakāśaḥ
khe khecarāṇāṃ pravaro yathārkaḥ
//
dṛṣṭvā ca tvāṃ sūryapathātpatantaṃ
vaiśvānarārkadyutimaprameyam
kiṃnusvid etat patatīva sarve
vitarkayantaḥ parimohitāḥ smaḥ
//
dṛṣṭvā ca tvādhiṣṭhitaṃ devamārge
śakrārkaviṣṇupratimaprabhāvam
pratyudgatāstvāṃ vayamadya sarve
tasmātpāte tava jijñāsamānāḥ
//
na cāpi tvāṃ dhṛṣṇavaḥ praṣṭum agre
na ca tvamasmānpṛcchasi ke vayaṃ sma
tattvāṃ pṛcchāmi spṛhaṇīyarūpaṃ
kasya tvaṃ vā kiṃnimittaṃ tvamāgāḥ
//
bhayaṃ tu te vyetu viṣādamohau
tyajāśu devendrasamānarūpa
tvāṃ vartamānaṃ hi satāṃ sakāśe
śakro na soḍhuṃ balahāpi śaktaḥ
//
santaḥ pratiṣṭhā hi sukhacyutānāṃ
satāṃ sadaivāmararājakalpa
te saṃgatāḥ sthāvarajaṅgameśāḥ
pratiṣṭhitastvaṃ sadṛśeṣu satsu
//
prabhuragniḥ pratapane
bhūmirāvapane prabhuḥ
prabhuḥ sūryaḥ prakāśācca
satāṃ cābhyāgataḥ prabhuḥ
//
Matsya-Purāṇa 38
ahaṃ yayātirnahuṣasya putraḥ
pūroḥ pitā sarvabhūtāvamānāt
prabhraṃśito 'haṃ surasiddhalokāt
paricyutaḥ prapatāmyalpapuṇyaḥ
//
ahaṃ hi pūrvo vayasā bhavadbhayas
tenābhivādaṃ bhavatāṃ na yuñje
yo vidyayā tapasā janmanā vā
vṛddhaḥ sa vai sambhavati dvijānām
//
avādīstvaṃ vayasāsmi pravṛddha
iti vai rājann adhikaḥ kathaṃcit
yo vai vidvāṃstapasā sampravṛddhaḥ
sa eva pūjyo bhavati dvijānām
//
pratikūlaṃ karmaṇāṃ pāpamāhus
tadvartināṃ pravaṇaṃ pāpalokam
santo 'sato nānvavartanta te vai
yadātmanaiṣāṃ pratikūlavādī
//
abhūddhanaṃ me vipulaṃ mahadvai
viceṣṭamāno 'dhigantā tadasmi
evaṃ pradhāryātmahite niviṣṭo
yo vartate sa vijānāti dhīraḥ
//
nānābhāvā bahavo jīvaloke
daivādhīnā naṣṭaceṣṭādhikārāḥ
tattatprāpya na vihanyeta dhīro
diṣṭaṃ balīya iti matvātmabuddhyā
//
sukhaṃ hi janturyadi vāpi duḥkhaṃ
daivādhīnaṃ vindati nātmaśaktyā
tasmāddiṣṭaṃ balavanmanyamāno
na saṃjvarennāpi hṛṣyetkadācit
//
duḥkhe na tapyeta sukhe na hṛṣyet
samena varteta sadaiva dhīraḥ
diṣṭaṃ balīya iti manyamāno
na saṃjvarennāpi hṛṣyet kadācit
//
bhaye na muhyāmyaṣṭakāhaṃ kadācit
saṃtāpo me manaso nāsti kaścit
dhātā yathā māṃ vidadhāti loke
dhruvaṃ tathāhaṃ bhaviteti matvā
//
saṃsvedajā hy aṇḍajā hy udbhidaśca
sarīsṛpāḥ kṛmayo 'py apsu matsyāḥ
tathāśmānastṛṇakāṣṭhaṃ ca sarvaṃ
diṣṭakṣaye svāṃ prakṛtiṃ bhajante
//
anityatāṃ sukhaduḥkhasya buddhvā
kasmāt saṃtāpamaṣṭakāhaṃ bhajeyam
kiṃ kuryāṃ vai kiṃca kṛtvā na tapye
tasmātsaṃtāpaṃ varjayāmyapramattaḥ
//
evaṃ bruvāṇaṃ nṛpatiṃ yayātim
athāṣṭakaḥ punarevānvapṛcchat
mātāmahaṃ sarvaguṇopapannaṃ
yatra sthitaṃ svargaloke yathāvat
//
ye ye lokāḥ pārthivendra pradhānās
tvayā bhuktā yaṃ ca kāle yathā ca
tanme rājanbrūhi sarvaṃ yathāvat
kṣetrajñavadbhāṣase tvaṃ hi dharmam
//
rājāhamāsaṃ tv iha sārvabhaumas
tato lokānmahataś cājaryaṃ vai
tatrāvasaṃ varṣasahasramātraṃ
tato lokānparamānabhyupetaḥ
//
tataḥ purīṃ puruhūtasya ramyāṃ
sahasradvārāṃ śatayojanāntām
adhyāvasaṃ varṣasahasramātraṃ
tato lokānparamānabhyupetaḥ
//
tato divyamajaraṃ prāpya lokaṃ
prajāpater lokapaterdurāpam
tatrāvasaṃ varṣasahasramātraṃ
tato lokānparamānabhyupetaḥ
//
devasya devasya niveśane ca
vijitya lokānnyavasaṃ yatheṣṭam
sampūjyamānastridaśaiḥ samastais
tulyaprabhāvadyutirīśvarāṇām
//
tathāvasaṃ nandane kāmarūpī
saṃvatsarāṇāmayutaṃ śatānām
sahāpsarobhirvicaranpuṇyagandhān
paśyannagān puṣpitāṃścārurūpān
//
tatra sthitaṃ māṃ devasukheṣu saktaṃ
kāle 'tīte mahati tato 'timātram
dūto devānāmabravīdugrarūpo
dhvaṃsetyuccaistriḥ plutena svareṇa
//
etāvanme viditaṃ rājasiṃha tato
bhraṣṭo 'haṃ nandanātkṣīṇapuṇyaḥ
vāco 'śrauṣaṃ cāntarikṣe surāṇām
anukrośācchocatāṃ māṃ narendra
//
akasmādvai kṣīṇapuṇyo yayātiḥ
patatyasau puṇyakṛtpuṇyakīrtiḥ
tānabruvaṃ patamānastadāhaṃ
satāṃ madhye nipateyaṃ kathaṃ nu
//
tairākhyātāṃ bhavatāṃ yajñabhūmiṃ
samīkṣya caināmahamāgato 'smi
havirgandhair darśitāṃ yajñabhūmiṃ
dhūmāpāṅgaṃ parigṛhya pratītām
//
Matsya-Purāṇa 39
yadā vasannandane kāmarūpe
saṃvatsarāṇāmayutaṃ śatānām
kiṃkāraṇaṃ kārtayugapradhāna
hitvā tadvai vasudhām anvapadyaḥ
//
jñātiḥ suhṛtsvajano yo yatheha
kṣīṇe vitte tyajyate mānavairhi
tathā svarge kṣīṇapuṇyaṃ manuṣyaṃ
tyajanti sadyaḥ khecarā devasaṃghāḥ
//
kathaṃ tasminkṣīṇapuṇyā bhavanti
saṃmuhyate me 'tra mano 'timātram
kiṃviśiṣṭāḥ kasya dhāmopayānti
tadvai brūhi kṣetravittvaṃ mato me
//
imaṃ bhaumaṃ narakaṃ te patanti
lālapyamānā naradeva sarve
te kaṅkagomāyupalāśanārthaṃ
kṣitau vivṛddhiṃ bahudhā prayānti
//
tasmādevaṃ varjanīyaṃ narendra
duṣṭaṃ loke garhaṇīyaṃ ca karma
ākhyātaṃ te pārthiva sarvametad
bhūyaścedānīṃ vada kiṃ te vadāmi
//
yadā tu tāṃs te vitudante vayāṃsi
tathā gṛdhrāḥ śitikaṇṭhāḥ pataṃgāḥ
kathaṃ bhavanti kathamābhavanti
tvatto bhaumaṃ narakamahaṃ śṛṇomi
//
ūrdhvaṃ dehātkarmaṇo jṛmbhamāṇād
vyaktaṃ pṛthivyām anusaṃcaranti
imaṃ bhaumaṃ narakaṃ te patanti
nāvekṣante varṣapūgānanekān
//
ṣaṣṭiṃ sahasrāṇi patanti vyomni
tathāśītiṃ caiva tu vatsarāṇām
tānvai nudante prapatantaḥ prayātān
bhīmā bhaumā rākṣasās tīkṣṇadaṃṣṭrāḥ
//
yadetāṃste saṃpatatastudanti
bhīmā bhaumā rākṣasāstīkṣṇadaṃṣṭrāḥ
kathaṃ bhavanti kathamābhavanti
kathaṃbhūtā garbhabhūtā bhavanti
//
asṛgretaḥ puṣparasānuyuktam
anveti sadyaḥ puruṣeṇa sṛṣṭam
tava tarayā raja āpadyate ca
sa garbhabhūtaḥ samupaiti tatra
//
vanaspatīn oṣadhīṃścāviśanti
apo vāyuṃ pṛthivīṃ cāntarikṣam
catuṣpadaṃ dvipadaṃ cāpi sarva
evaṃbhūtā garbhabhūtā bhavanti
//
anyadvapurvidadhātīha garbha
utāhosvitsvena kāmena yāti
āpadyamāno narayonimetām
ācakṣva me saṃśayātpṛcchatastvam
//
śarīradehādisamucchrayaṃ ca
cakṣuḥśrotre labhate kena saṃjñām
etatsarvaṃ tāta ācakṣva pṛṣṭaḥ
kṣetrajñaṃ tvāṃ manyamānā hi sarve
//
vāyuḥ samutkarṣati garbhayonim
ṛtau retaḥ puṣparasānuyuktam
sa tatra tanmātrakṛtādhikāraḥ
krameṇa saṃvardhayatīha garbham
//
sa jāyamāno 'tha gṛhītamātraḥ
saṃjñāmadhiṣṭhāya tato manuṣyaḥ
sa śrotrābhyāṃ vedayatīha śabdaṃ
sa vai rūpaṃ paśyati cakṣuṣā ca
//
ghrāṇena gandhaṃ jihvayātho rasaṃ ca
tvacā sparśaṃ manasā devabhāvam
ityaṣṭakehopacitaṃ hi viddhi
mahātmanaḥ prāṇabhṛtaḥ śarīre
//
yaḥ saṃsthitaḥ puruṣo dahyate vā
nikhanyate vāpi nikṛṣyate vā
abhāvabhūtaḥ sa vināśametya
kenātmānaṃ cetayate purastāt
//
hitvā so 'sūn suptavanniṣṭhitatvāt
purodhāya sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ ca
anyāṃ yoniṃ puṇyapāpānusārāṃ
hitvā dehaṃ bhajate rājasiṃha
//
puṇyāṃ yoniṃ puṇyakṛto viśanti
pāpāṃ yoniṃ pāpakṛto vrajanti
kīṭāḥ pataṃgāśca bhavanti pāpān
na me vivakṣāsti mahānubhāva
//
catuṣpadā dvipadāḥ pakṣiṇaśca
tathābhūtā garbhabhūtā bhavanti
ākhyātametannikhilaṃ hi sarvaṃ
bhūyastu kiṃ pṛcchasi rājasiṃha
//
kiṃ svitkṛtvā labhate tāta saṃjñāṃ
martyaḥ śreṣṭhāṃ tapasā vidyayā vā
tanme pṛṣṭaḥ śaṃsa sarvaṃ yathāvac
chubhāṃllokān yena gacchetkrameṇa
//
tapaśca dānaṃ ca śamo damaśca
hrīr ārjavaṃ sarvabhūtānukampā
svargasya lokasya vadanti santo
dvārāṇi saptaiva mahānti puṃsām
//
sarvāṇi caitāni yathoditāni
tapaḥpradhānānyabhimarṣakeṇa
naśyanti mānena tamo 'bhibhūtāḥ
puṃsaḥ sadaiveti vadanti santaḥ
//
adhīyānaḥ paṇḍitaṃ manyamāno
yo vidyayā hanti yaśaḥ parasya
tasyāntavantaḥ puruṣasya lokā
na cāsya tadbrahmaphalaṃ dadāti
//
catvāri karmāṇi bhayaṃkarāṇi
bhayaṃ prayacchantyayathākṛtāni
mānāgnihotramuta mānamaunaṃ
mānenādhītamuta mānayajñaḥ
//
na mānyamāno mudamādadīta
na saṃtāpaṃ prāpnuyāccāvamānāt
santaḥ sataḥ pūjayantīha loke
nāsādhavaḥ sādhubuddhiṃ labhante
//
iti dadyāditi yajed
ityadhīyīta me śrutam
ityetānyabhayānyāhus
tāny avarjyāni nityaśaḥ
//
yenāśrayaṃ vedayante purāṇaṃ
manīṣiṇo mānase mānayuktam
tanniḥśreyas tena saṃyogametya
parāṃ śāntiṃ prāpnuyuḥ pretya ceha
//
Matsya-Purāṇa 40
carangṛhasthaḥ kathameti devān
kathaṃ bhikṣuḥ katham ācāryakarmā
vānaprasthaḥ satpathe saṃniviṣṭo
bahūnyasmin samprati vedayanti
//
āhūtādhyāyī gurukarmasu codyataḥ
pūrvotthāyī caramaṃ copaśāyī
mṛdurdānto dhṛtimānapramattaḥ
svādhyāyaśīlaḥ sidhyati brahmacārī
//
dharmāgataṃ prāpya dhanaṃ yajeta
dadyātsadaivātithīnbhojayecca
anādadānaśca parairadattaṃ
saiṣā gṛhasthopaniṣatpurāṇī
//
svavīryajīvī vṛjinānnivṛtto
dātā parebhyo na paropatāpī
tādṛṅmuniḥ siddhimupaiti mukhyāṃ
vasann araṇye niyatāhāraceṣṭaḥ
//
aśilpajīvī vigṛhaśca nityaṃ
jitendriyaḥ sarvato vipramuktaḥ
anokaśāyī laghu lipsamānaś
caran deśānekacaraḥ sa bhikṣuḥ
//
rātryā yayā cābhiratāśca lokā
bhavanti kāmābhijitāḥ sukhena ca
tāmeva rātriṃ prayateta vidvān
araṇyasaṃstho bhavituṃ yatātmā
//
daśaiva pūrvāndaśa cāparāṃstu
jñātīṃstathātmānamathaikaviṃśam
araṇyavāsī sukṛtaṃ dadhāti
muktvā tv araṇye svaśarīradhātūn
//
katisvid devamunayo
maunāni kati cāpyuta
bhavantīti tadācakṣva
śrotum icchāmahe vayam
//
araṇye vasato yasya
grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ
grāme vā vasato 'raṇyaṃ
sa muniḥ syājjanādhipa
//
kathaṃsvidvasato 'raṇye
grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ
grāme vā vasato 'raṇyaṃ
kathaṃ bhavati pṛṣṭhataḥ
//
na grāmyamupayuñjīta
ya āraṇyo munirbhavet
tathāsya vasato 'raṇye
grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ
//
anagniraniketaś cāpy
agotracaraṇo muniḥ
kaupīnācchādanaṃ yāvat
tāvadicchecca cīvaram
//
yāvatprāṇābhisaṃdhānaṃ
tāvadicchecca bhojanam
tadāsya vasato grāme
'raṇyaṃ bhavati pṛṣṭhataḥ
//
yastu kāmānparityajya
tyaktakarmā jitendriyaḥ
ātiṣṭheta munir maunaṃ
sa loke siddhimāpnuyāt
//
dhautadantaṃ kṛttanakhaṃ
sadā snātamalaṃkṛtam
asitaṃ sitakarmasthaṃ
kastaṃ nārcitumarhati
//
tapasā karśitaḥ kṣāmaḥ
kṣīṇamāṃsāsthiśoṇitaḥ
yadā bhavati nirdvaṃdvo
munirmaunaṃ samāsthitaḥ
//
atha lokamimaṃ jitvā
lokaṃ cāpi jayetparam
āsyena tu yadāhāraṃ
govanmṛgayate muniḥ
athāsya lokaiḥ sarvo yaḥ
so 'mṛtatvāya kalpate
//
Matsya-Purāṇa 41
katarastvetayoḥ pūrvaṃ
devānāmeti sātmyatām
ubhayordhāvato rājan
sūryacandramasoriva
//
aniketagṛhastheṣu
kāmavṛtteṣu saṃyataḥ
grāma eva caranbhikṣus
tayoḥ pūrvataraṃ gataḥ
//
aprāpyaṃ dīrghamāyuśca
yaḥ prāpto vikṛtiṃ caret
tapyeta yadi tatkṛtvā
caretsograṃ tapastataḥ
//
yadvai nṛśaṃsaṃ tadapat hyamāhur
yaḥ sevate dharmamanarthabuddhiḥ
asāvanīśaḥ sa tathaiva rājaṃs
tadārjavaṃ sa samādhistadāryam
//
kenādya tvaṃ tu prahito 'si rājan
yuvā sragvī darśanīyaḥ suvarcāḥ
kuta āgataḥ katamasyāṃ diśi
tvamutāhosvitpārthivasthānam asti
//
imaṃ bhaumaṃ narakaṃ kṣīṇapuṇyaḥ
praveṣṭum ūrvīṃ gaganādviprakīrṇaḥ
uktvāhaṃ vaḥ prapatiṣyāmy anantaraṃ
tvarantvamī brahmaṇo lokapā ye
//
satāṃ sakāśe tu vṛtaḥ prapātas
te saṅgatā guṇavantastu sarve
śakrācca labdho hi varo mayaiṣa
patiṣyatā bhūmitalaṃ narendra
//
pṛcchāmi tvāṃ prapatantaṃ prapātaṃ
yadi lokāḥ pārthiva santi me 'tra
yadyantarikṣe yadi vā divi śritāḥ
kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye
//
yāvatpṛthivyāṃ vihitaṃ gavāśvaṃ
sahāraṇyaiḥ paśubhiḥ pakṣibhiśca
tāvallokā divi te saṃsthitā vai
tathā vijānīhi narendrasiṃha
//
tāṃste dadāmi mā prapata prapātaṃ
ye me lokā divi rājendra santi
yadyantarikṣe yadi vā divi
śritāstānākrama kṣipramamitrahā'thasi
//
nāsmadvidho 'brāhmaṇo brahmavicca
pratigrahe vartate rājamukhya
yathā pradeyaṃ satataṃ dvijebhyas
tadā dade pūrvam ahaṃ narendra
//
nābrāhmaṇaḥ kṛpaṇo jātu jīved
yadyapi syādbrāhmaṇī vīrapatnī
so 'haṃ yadevākṛtapūrvaṃ careyaṃ
vivitsamānaḥ kimu tatra sādhuḥ
//
pṛcchāmi tvāṃ spṛhaṇīyarūpa
pratardano 'haṃ yadi me santi lokāḥ
yadyantarikṣe yadi vā divi śrutāḥ
kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye
//
santi lokā bahavaste narendra
apyekaikaṃ sapta śatānyahāni
madhucyuto ghṛtavanto viśokās
tenāntavantaḥ pratipālayanti
//
tāṃste dadāmi patamānasya rājan
ye me lokāstava te vai bhavantu
yadyantarikṣe yadi vā divi śritās
tānākrama kṣipramapetamohaḥ
//
nu tulyatejāḥ sukṛtaṃ hi kāmaye
yogakṣemaṃ pārthivātpārthivaḥ san
daivādeśādāpadaṃ prāpya vidvāṃś
carennṛśaṃsaṃ hi na jātu rājā
//
dharmyaṃ mārgaṃ cintayāno yaśasyaṃ
kuryāttapo dharmamavekṣamāṇaḥ
na madvidho dharmabuddhirhi rājā hy
evaṃ kuryātkṛpaṇaṃ māṃ yathāttha
//
kuryāmapūrvaṃ na kṛtaṃ yadanyair
vivitsamānaḥ kim u tatra sādhuḥ
bruvāṇamevaṃ nṛpatiṃ yayātiṃ
nṛpottamo vasumānabravīt tam
//
Matsya-Purāṇa 42
pṛcchāmyahaṃ vasumānauṣadaśvir
yadyasti loko divi mahyaṃ narendra
yadyantarikṣe prathito mahātman
kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye
//
yadantarikṣaṃ pṛthivī diśaśca
yattejasā tapate bhānumāṃśca
lokās tāvanto divi saṃsthitā vai
te tvāṃ bhavantaṃ pratipālayanti
//
tāṃs te dadāmi pata māṃ prapātaṃ
ye me lokāstava te vai bhavantu
krīṇīṣvaināṃs tṛṇakenāpi rājan
pratigrahaste yadi samyakpraduṣṭaḥ
//
na mithyāhaṃ vikrayaṃ vai smarāmi
mayā kṛtaṃ śiśubhāve 'pi rājan
kuryāṃ na caivākṛtapūrvamanyair
vivitsamāno vasumanna sādhu
//
tāṃs tvaṃ lokānpratipadyasva rājan
mayā dattānyadi neṣṭaḥ krayaste
nāhaṃ tānvai pratigantā narendra
sarve lokāstāvakā vai bhavantu
//
pṛcchāmi tvāṃ śibirauśīnaro 'haṃ
mamāpi lokā yadi santi tāta
yadyantarikṣe yadi vā divi śritāḥ
kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye
//
na tvaṃ vācā hṛdayenāpi rājan
parīpsamāno māvamaṃsthā narendra
tenānantā divi lokāḥ sthitā vai
vidyudrūpāḥ svanavanto mahāntaḥ
//
tāṃs tvaṃ lokānpratipadyasva rājan
mayā dattānyadi neṣṭaḥ krayaste
na cāhaṃ tānpratipadya dattvā yatra
tvaṃ tāta gantāsi lokān
//
yathā tvamindrapratimaprabhāvas
tecāpyanantā naradeva lokāḥ
tathādya loke na rame 'nyadatte
tasmācchibe nābhinandāmi vācam
//
na cedekaikaśo rājaṃl
lokānnaḥ pratinandasi
sarve pradāya tāṃllokān
gantāro narakaṃ vayam
//
yadarhās tadvadadhvaṃ vaḥ
santaḥ satyādidarśinaḥ
ahaṃ tu nābhigṛhṇāmi
yatkṛtaṃ na mayā purā
//
alipsamānasya tu me yaduktaṃ
na tattathāstīha narendrasiṃha
asya pradānasya yadeva yuktaṃ
tasyaiva cānantaphalaṃ bhaviṣyam
//
kasyaite pratidṛśyante
rathāḥ pañca hiraṇmayāḥ
uccaiḥ santaḥ prakāśante
jvalanto 'gniśikhā iva
//
bhavatāṃ mama caivaite
rathā bhānti hiraṇmayāḥ
āruhyaiteṣu gantavyaṃ
bhavadbhiśca mayā saha
//
ātiṣṭhasva rathaṃ rājan
vikramasva vihāyasā
vayamapyanuyāsyāmo
yadā kālo bhaviṣyati
//
sarvairidānīṃ gantavyaṃ
saha svargo jito yataḥ
eṣa vo virajāḥ panthā
dṛśyate devasadmagaḥ
//
te 'bhiruhya rathānsarve
prayātā nṛpate nṛpāḥ
ākrāmanto divaṃ bhānti
dharmeṇāvṛtya rodasī
//
ahaṃ manye pūrvameko 'bhigantā
sakhā cendraḥ sarvathā me mahātmā
kasmādevaṃ śibirauśīnaro 'yam
eko 'tyayāt sarvaṃ vegena vāhān
//
adadāddevayānāya
yāvadvittamaninditaḥ
uśīnarasya putro 'yaṃ
tasmācchreṣṭho hi vaḥ śibiḥ
//
dānaṃ śaucaṃ satyamatho hy ahiṃsā
hrīḥ śrīstitikṣā samatānṛśaṃsyam
rājantyetānyatha sarvāṇi rājñi
śibau sthitānyapratime subuddhyā
evaṃ vṛttaṃ hrīniṣevī bibharti
tasmācchibir abhigantā rathena
//
athāṣṭakaḥ punarevānvapṛcchan
mātāmahaṃ kautukādindrakalpam
pṛcchāmi tvāṃ nṛpate brūhi satyaṃ
kutaśca kaścāsi kathaṃ tvamāgāḥ
kṛtaṃ tvayā yaddhi na tasya kartā
loke tvadanyo brāhmaṇaḥ kṣatriyo vā
//
yayātirasmi nahuṣasya putraḥ
pūroḥ pitā sārvabhaumastvihāsam
guhyaṃ mantraṃ māmakebhyo bravīmi
mātāmaho bhavatāṃ suprakāśaḥ
//
sarvām imāṃ pṛthivīṃ nirjigāya
ṛddhāṃ mahīmadadāṃ brāhmaṇebhyaḥ
medhyānaśvānnaikaśas tānsurūpāṃs
tadā devāḥ puṇyabhājo bhavanti
//
adāmahaṃ pṛthivīṃ brāhmaṇebhyaḥ
pūrṇāmimāmakhilānnaiḥ praśastām
gobhiḥ suvarṇaiśca dhanaiśca mukhyair
aśvāḥ sanāgāḥ śataśastvarbudāni
//
satyena me dyauśca vasuṃdharā ca
tathaivāgnirjvalate mānuṣeṣu
na me vṛthā vyāhṛtameva vākyaṃ
satyaṃ hi santaḥ pratipūjayanti
//
sādhvaṣṭaka prabravīmīha satyaṃ pratardanaṃ vasumantaṃ śibiṃ ca /
sarve devā munayaśca lokāḥ satyena pūjyā iti me manogatam //
yo naḥ sarvajitaṃ sarvaṃ
yathāvṛttaṃ nivedayet
anasūyur dvijāgnyebhyaḥ
sa bhajennaḥ salokatām
//
evaṃ rājansa mahātmā yayātiḥ
svadauhitraistārito mitravaryaiḥ
tyaktvā mahīṃ paramodārakarmā
svargaṃ gataḥ karmabhirvyāpya pṛthvīm
//
evaṃ sarvaṃ vistarato yathāvad
ākhyātaṃ te caritaṃ nāhuṣasya
vaṃśo yasya prathitaṃ pauraveyo
yasmiñjātastvaṃ manujendrakalpaḥ
//
Matsya-Purāṇa 43
ityetacchaunakādrājā
śatānīko niśamya tu
vismitaḥ parayā prītyā
pūrṇacandra ivābabhau
//
pūjayāmāsa nṛpatir
vidhivaccātha śaunakam
ratnairgobhiḥ suvarṇaiśca
vāsobhirvividhaistathā
//
pratigṛhya tataḥ sarvaṃ
yadrājñā prahitaṃ dhanam
dattvā ca brāhmaṇebhyaśca
śaunako 'ntaradhīyata
//
yayātervaṃśamicchāmaḥ
śrotuṃ vistarato vada
yaduprabhṛtibhiḥ putrair
yadā loke pratiṣṭhitam
//
yadorvaṃśaṃ pravakṣyāmi
jyeṣṭhasyottamatejasaḥ
vistareṇānupūrvyā ca
gadato me nibodhata
//
yadoḥ putrā babhūvurhi
pañca devasutopamāḥ
mahārathā maheṣvāsā
nāmatastānnibodhata
//
sahasrajir atho jyeṣṭhaḥ
kroṣṭurnīlo 'ntiko laghuḥ
sahasrajestu dāyādaḥ
śatajirnāma pārthivaḥ
//
śatajerapi dāyādās
trayaḥ paramakīrtayaḥ
haihayaśca hayaścaiva
tathā veṇuhayaśca yaḥ
//
haihayasya tu dāyādo
dharmanetraḥ pratiśrutaḥ
dharmanetrasya kuntistu
saṃhatastasya cātmajaḥ
//
saṃhatasya tu dāyādo
mahiṣmānnāma pārthivaḥ
āsīnmahiṣmataḥ putro
rudraśreṇyaḥ pratāpavān
//
vārāṇasyām abhūdrājā
kathitaṃ pūrvameva tu
rudraśreṇyasya putro 'bhūd
durdamo nāma pārthivaḥ
//
durdamasya suto dhīmān
kanako nāma vīryavān
kanakasya tu dāyādāś
catvāro lokaviśrutāḥ
//
kṛtavīryaḥ kṛtāgniśca
kṛtavarmā tathaiva ca
kṛtaujāśca caturtho 'bhūt
kṛtavīryāttato 'rjunaḥ
//
jātaḥ karasahasreṇa
saptadvīpeśvaro nṛpaḥ
varṣāyutaṃ tapastepe
duścaraṃ pṛthivīpatiḥ
//
dattamārādhayāmāsa
kārtavīryo 'trisambhavam
tasmai dattā varāstena
catvāraḥ puruṣottama
//
pūrvaṃ bāhusahasraṃ tu
sa vavre rājasattamaḥ
adharmaṃ caramāṇasya
sadbhiścāpi nivāraṇam
//
yuddhena pṛthivīṃ jitvā
dharmeṇaivānupālanam
saṃgrāme vartamānasya
vadhaścaivādhikādbhavet
//
teneyaṃ pṛthivī sarvā
saptadvīpā saparvatā
saptodadhiparikṣiptā
kṣāttreṇa vidhinā jitā
//
jajñe bāhusahasraṃ vai
icchatastasya dhīmataḥ
ratho dhvajaśca saṃjajña
ityevamanuśuśruma
//
daśa yajñasahasrāṇi
rājñāṃ dvīpeṣu vai tadā
nirargalāni vṛttāni
śrūyante tasya dhīmataḥ
//
sarve yajñā mahārājñas
tasyāsan bhūridakṣiṇāḥ
sarve kāñcanayūpāste
sarvāḥ kāñcanavedikāḥ
//
sarve devaiḥ samaṃ prāptair
vimānasthairalaṃkṛtāḥ
gandharvairapsarobhiśca
nityamevopaśobhitāḥ
//
tasya yajñe jagau gāthāṃ
gandharvo nāradastathā
kārtavīryasya rājarṣer
mahimānaṃ nirīkṣya saḥ
//
na nūnaṃ kārtavīryasya
gatiṃ yāsyanti kṣatriyāḥ
yajñairdānaistapobhiśca
vikrameṇa śrutena ca
//
sa hi saptasu dvīpeṣu
khaḍgī cakrī śarāsanī
rathī dvīpānyanucaran
yogī paśyati taskarān
//
pañcāśītisahasrāṇi
varṣāṇāṃ sa narādhipaḥ
sa sarvaratnasampūrṇaś
cakravartī babhūva ha
//
sa eva paśupālo 'bhūt
kṣetrapālaḥ sa eva hi
sa eva vṛṣṭyā parjanyo
yogitvādarjuno 'bhavat
//
yo 'sau bāhusahasreṇa
jyāghātakaṭhinatvacā
bhāti raśmisahasreṇa
śāradeneva bhāskaraḥ
//
eṣa nāgaṃ manuṣyeṣu
māhiṣmatyāṃ mahādyutiḥ
karkoṭakasutaṃ jitvā
puryāṃ tatra nyaveśayat
//
eṣa vegaṃ samudrasya
prāvṛṭkāle bhajeta vai
krīḍanneva sukhodbhinnaḥ
pratisroto mahīpatiḥ
//
lalatā krīḍatā tena
pratisragdāmamālinī
ūrmibhrukuṭisaṃtrāsāc
cakitābhyeti narmadā
//
eko bāhusahasreṇa
vagāhe sa mahārṇavam
karotyudvṛttavegāṃ tu
narmadāṃ prāvṛḍuddhatām
//
tasya bāhusahasreṇa
kṣobhyamāṇe mahodadhau
bhavantyatīva niśceṣṭāḥ
pātālasthā mahāsurāḥ
//
cūrṇīkṛtamahāvīci
līnamīnamahātimim
mārutāviddhaphenaugham
āvartākṣiptaduḥsaham
//
karotyāloḍayanneva
doḥsahasreṇa sāgaram
mandarakṣobhacakitā hy
amṛtotpādaśaṅkitāḥ
//
tadā niścalamūrdhāno
bhavanti ca mahoragāḥ
sāyāhne kadalīkhaṇḍā
nirvātastimitā iva
//
evaṃ baddhvā dhanurjyāyām
utsiktaṃ pañcabhiḥ śaraiḥ
laṅkāyāṃ mohayitvā tu
sabalaṃ rāvaṇaṃ balāt
//
nirjitya baddhvā cānīya
māhiṣmatyāṃ babandha ca
tato gatvā pulastyastu hy
arjunaṃ saṃprasādayan
//
mumoca rakṣaḥ paulastyaṃ
pulastyeneha sāntvitam
tasya bāhusahasreṇa
babhūva jyātalasvanaḥ
//
yugāntābhrasahasrasya
āsphoṭastvaśaneriva
aho bata vidhervīryaṃ
bhārgavo 'yaṃ yadāchinat
//
tadvai sahasraṃ bāhūnāṃ
hematālavanaṃ yathā
yatrāpavastu saṃkruddho hy
arjunaṃ śaptavānprabhuḥ
//
yasmādvanaṃ pradagdhaṃ vai
viśrutaṃ mama haihaya
tasmātte duṣkaraṃ karma
kṛtamanyo hariṣyati
//
chittvā bāhusahasraṃ te
prathamaṃ tarasā balī
tapasvī brāhmaṇaśca tvāṃ
sa vadhiṣyati bhārgava
//
tasya rāmastadā tv āsīn
mṛtyuḥ śāpena dhīmataḥ
varaścaiva tu rājarṣeḥ
svayameva vṛtaḥ purā
//
tasya putraśataṃ tv āsīt
pañca tatra mahārathāḥ
kṛtāstrā balinaḥ śūrā
dharmātmāno mahābalāḥ
//
śūrasenaśca śūraśca
dhṛṣṭaḥ kroṣṭustathaiva ca
jayadhvajaśca vaikartā
avantiśca viśāṃpate
//
jayadhvajasya putrastu
tālajaṅgho mahābalaḥ
tasya putraśatānyeva
tālajaṅghā iti śrutāḥ
//
teṣāṃ pañca kulāḥ khyātā
haihayānāṃ mahātmanām
vītihotrāśca śāryāto
bhojāścāvantayastathā
//
kuṇḍikerāśca vikrāntās
tālajaṅghās tathaiva ca
vītihotrasutaścāpi
ānarto nāma vīryavān
durjeyastasya putrastu
babhūva mitrakarśanaḥ
//
sadbhāvena mahārāja
prajā dharmeṇa pālayan
kārtavīryārjuno nāma
rājā bāhusahasravān
//
yena sāgaraparyantā
dhanuṣā nirjitā mahī
yastasya kīrtayennāma
kalyamutthāya mānavaḥ
//
na tasya vittanāśaḥ syān
naṣṭaṃ ca labhate punaḥ
kārtavīryasya yo janma
kathayediha dhīmataḥ
yathāvatsviṣṭapūtātmā
svargaloke mahīyate
//
Matsya-Purāṇa 44
kimarthaṃ tadvanaṃ dagdham
āpavasya mahātmanaḥ
kārtavīryeṇa vikramya
sūta prabrūhi tattvataḥ
//
rakṣitā sa tu rājarṣiḥ
prajānāmiti naḥ śrutam
sa kathaṃ rakṣitā bhūtvā
adahattattapovanam
//
ādityo dvijarūpeṇa
kārtavīryamupasthitaḥ
tṛptimekāṃ prayacchasva
ādityo 'haṃ nareśvara
//
bhagavankena tṛptiste
bhavatyeva divākara
kīdṛśaṃ bhojanaṃ dadmi
hutvā tu vidadhāmyaham
//
sthāvaraṃ dehi me sarvam
āhāraṃ dadatāṃ vara
tena tṛpto bhaveyaṃ vai
sā me tṛptirhi pārthiva
//
na śakyāḥ sthāvarāḥ sarve
tejasā ca balena ca
nirdagdhuṃ tapatāṃ śreṣṭha
tena tvāṃ praṇamāmyaham
//
tuṣṭaste 'haṃ śarāndadmi
akṣayānsarvatomukhān
ye prakṣiptā jvaliṣyanti
mama tejaḥsamanvitāḥ
//
āviṣṭā mama tejobhiḥ
śoṣayiṣyanti sthāvarān
śuṣkān bhasmīkariṣyanti
tena tṛptirnarādhipa
//
tataḥ śarāṃstadādityas tv
arjunāya prayacchata
tato dadāha samprāptān
sthāvarān sarvameva ca
//
grāmāṃstathāśramāṃścaiva
ghoṣāṇi nagarāṇi ca
tapovanāni ramyāṇi
vanānyupavanāni ca
//
evaṃ prācīmanvadahat
tataḥ sarvāṃ sa dakṣiṇām
nirvṛkṣā nistṛṇā bhūmir
hatā ghoreṇa tejasā
//
etasminneva kāle tu
āpavo jalamāsthitaḥ
daśa varṣasahasrāṇi
tatrāste sa mahānṛṣiḥ
//
pūrṇe vrate mahātejā
udatiṣṭhaṃstapodhanaḥ
so 'paśyadāśramaṃ dagdham
arjunena mahāmuniḥ
//
krodhācchaśāpa rājarṣiṃ
kīrtitaṃ vo yathā mayā
kroṣṭoḥ śṛṇuta rājarṣer
vaṃśamuttamapauruṣam
//
yasyānvavāye sambhūto
viṣṇurvṛṣṇikulodvahaḥ
kroṣṭorevābhavatputro
vṛjinīvānmahārathaḥ
//
vṛjinīvataśca putro 'bhūt
svāho nāma mahābalaḥ
svāhaputro 'bhavad rājan
ruṣaṅgur vadatāṃ varaḥ
//
sa tu prasūtimicchan vai
ruṣaṅguḥ saumyamātmajam
citraścitrarathaścāsya
putraḥ karmabhiranvitaḥ
//
atha caitrarathivīro
jajñe vipuladakṣiṇaḥ
śaśabinduriti khyātaś
cakravartī babhūva ha
//
atrānuvaṃśaśloko 'yaṃ
gītas tasminpurābhavat
śaśabindostu putrāṇāṃ
śatānām abhavacchatam
//
dhīmatāṃ cābhirūpāṇāṃ
bhūridraviṇatejasām
teṣāṃ śatapradhānānāṃ
pṛthusāhvā mahābalāḥ
//
pṛthuśravāḥ pṛthuyaśāḥ
pṛthudharmā pṛthuṃjayaḥ
pṛthukīrtiḥ pṛthumanā
rājānaḥ śaśabindavaḥ
//
śaṃsanti ca purāṇajñāḥ
pṛthuśravasamuttamam
antarasya suyajñasya
suyajñastanayo 'bhavat
//
uśanā tu suyajñasya
yo rakṣanpṛthivīmimām
ājahārāśvamedhānāṃ
śatamuttamadhārmikaḥ
//
titikṣurabhavatputra
auśanaḥ śatrutāpanaḥ
maruttastasya tanayo
rājarṣīṇāmanuttamaḥ
//
āsīnmaruttatanayau
vīraḥ kambalabarhiṣaḥ
putrastu rukmakavaco
vidvānkambalabarhiṣaḥ
//
nihatya rukmakavacaḥ
parānkavacadhāriṇaḥ
dhanvino vividhairbāṇair
avāpya pṛthivīmimām
//
aśvamedhe dadau rājā
brāhmaṇebhyastu dakṣiṇām
yajñe tu rukmakavacaḥ
kadācitparavīrahā
//
jajñire pañca putrāstu
mahāvīryā dhanurbhṛtaḥ
rukmeṣuḥ pṛthurukmaśca
jyāmaghaḥ parigho hariḥ
//
parighaṃ ca hariṃ caiva
videhe 'sthāpayatpitā
rukmeṣurabhavadrājā
pṛthurukmastadāśrayaḥ
//
tebhyaḥ pravrājito rājyāj
jyāmaghastu tadāśrame
praśāntaścāśramasthaśca
brāhmaṇenāvabodhitaḥ
//
jagāma dhanurādāya
deśamanyaṃ dhvajī rathī
narmadāṃ nṛpa ekākī
kevalaṃ vṛttikāmataḥ
//
ṛkṣavantaṃ giriṃ gatvā
bhuktamanyairupāviśat
jyāmaghasyābhavadbhāryā
caitrā pariṇatā satī
//
aputro nyavasadrājā
bhāryāmanyāṃ na vindata
tasyāsīdvijayo yuddhe
tatra kanyāmavāpya saḥ
//
bhāryāmuvāca saṃtrāsāt
snuṣeyaṃ te śucismite
evamuktābravīdenaṃ
kasya ceyaṃ snuṣeti ca
//
yaste janiṣyate putras
tasya bhāryā bhaviṣyati
tasmātsā tapasogreṇa
kanyāyāḥ samprasūyata
//
putraṃ vidarbhaṃ subhagā
caitrā pariṇatā satī
rājaputryāṃ ca vidvānsa
snuṣāyāṃ krathakaiśikau
lomapādaṃ tṛtīyaṃ tu
putraṃ paramadhārmikam
//
tasyāṃ vidarbho 'janayac
charānraṇaviśāradān
lomapādānmanuḥ putrā
jñātistasya tu cātmajaḥ
//
kaiśikasya cidiḥ putras
tasmāccaidyā nṛpāḥ smṛtāḥ
kratho vidarbhaputrastu
kuntis tasyātmajo 'bhavat
//
kunterdhṛṣṭaḥ suto jajñe
raṇadhṛṣṭaḥ pratāpavān
dhṛṣṭasya putro dharmātmā
nirvṛtiḥ paravīrahā
//
tadeko nirvṛteḥ putro
nāmnā sa tu vidūrathaḥ
daśārhastasya vai putro
vyomastasya ca vai smṛtaḥ
dāśārhāccaiva vyomāttu
putro jīmūta ucyate
//
jīmūtaputro vimalas
tasya bhīmarathaḥ sutaḥ
suto bhīmarathasyāsīt
smṛto navarathaḥ kila
//
tasya cāsīd dṛḍharathaḥ
śakunistasya cātmajaḥ
tasmātkarambhaḥ kārambhir
devarāto babhūva ha
//
devakṣatro 'bhavadrājā
daivarātirmahāyaśāḥ
devagarbhasamo jajñe
devanakṣatranandanaḥ
//
madhurnāma mahātejā
madhoḥ puravasas tathā
āsīt puravasāt putraḥ
purudvānpuruṣottamaḥ
//
janturjajñe 'tha vaidarbhyāṃ
bhadrasenyāṃ purudvataḥ
aikṣvākī cābhavadbhāryā
jantostasyāmajāyata
//
sātvataḥ sattvasaṃyuktaḥ
sātvatāṃ kīrtivardhanaḥ
imāṃ visṛṣṭiṃ vijñāya
jyāmaghasya mahātmanaḥ
prajāvān eti sāyujyaṃ
rājñaḥ somasya dhīmataḥ
//
sātvatān sattvasampannān
kauśalyā suṣuve sutān
bhajinaṃ bhajamānaṃ tu
divyaṃ devāvṛdhaṃ nṛpa
//
andhakaṃ ca mahābhojaṃ
vṛṣṇiṃ ca yadunandanam
teṣāṃ tu sargāś catvāro
vistareṇaiva tacchṛṇu
//
bhajamānasya sṛñjayyāṃ
bāhyakāyāṃ ca bāhyakāḥ
sṛñjayasya sute dve tu
bāhyakāstu tadābhavan
//
tasya bhārye bhaginyau dve
suṣuvāte bahūnsutān
nimiṃ ca kṛmilaṃ caiva
vṛṣṇiṃ parapuraṃjayam
te bāhyakāyāṃ sṛñjayyāṃ
bhajamānād vijajñire
//
yajñe devāvṛdho rājā
bandhūnāṃ mitravardhanaḥ
aputrastvabhavadrājā
cacāra paramaṃ tapaḥ
putraḥ sarvaguṇopeto
mama bhūyāditi spṛhan
//
saṃyojya mantramevātha
parṇāśājalamaspṛśat
tadopasparśanāttasya
cakāra priyamāpagā
//
kalyāṇatvānnarapates
tasmai sā nimnagottamā
cintayātha parītātmā
jagāmātha viniścayam
//
nādhigacchāmyahaṃ nārīṃ
yasyāmevaṃvidhaḥ sutaḥ
jāyeta tasmādadyāhaṃ
bhavāmyatha sahasraśaḥ
//
atha bhūtvā kumārī sā
bibhratī paramaṃ vapuḥ
jñāpayāmāsa rājānaṃ
tāmiyeṣa mahāvrataḥ
//
atha sā navame māsi
suṣuve saritāṃ varā
putraṃ sarvaguṇopetaṃ
babhruṃ devāvṛdhānnṛpāt
//
anuvaṃśe purāṇajñā
gāyantīti pariśrutam
guṇāndevāvṛdhasyāpi
kīrtayanto mahātmanaḥ
//
yathaiva śṛṇumo dūrād
apaśyāmas tathāntikāt
babhruḥ śreṣṭho manuṣyāṇāṃ
devairdevāvṛdhaḥ samaḥ
//
ṣaṣṭiśca pūrvapuruṣāḥ
sahasrāṇi ca saptatiḥ
ete 'mṛtatvaṃ samprāptā
babhror devāvṛdhānnṛpa
//
yajvā dānapatir vīro
brahmaṇyaśca dṛḍhavrataḥ
rūpavānsumahātejāḥ
śrutavīryadharastathā
//
atha kaṅkasya duhitā
suṣuve caturaḥ sutān
kukuraṃ bhajamānaṃ ca
śaśiṃ kambalabarhiṣam
//
kukurasya suto vṛṣṇir
vṛṣṇestu tanayo dhṛtiḥ
kapotaromā tasyātha
taittiristasya cātmajaḥ
//
tasyāsīttanujaḥ sarpo
vidvānputro nalaḥ kila
khyāyate tasya nāmnā sa
nandano daradundubhiḥ
//
tasminpravitate yajñe
abhijātaḥ punarvasuḥ
aśvamedhaṃ ca putrārtham
ājahāra narottamaḥ
//
tasya madhye 'tirātrasya
sabhāmadhyātsamutthitaḥ
atastu vidvānkarmajño
yajvā dātā punarvasuḥ
//
tasyāsīt putramithunaṃ
babhūvāvijitaṃ kila
āhukaścāhukī caiva
khyātaṃ mātematāṃ vara
//
imāṃścodāharantyatra
ślokānprati tamāhukam
sopāsaṅgānukarṣāṇāṃ
sadhvajānāṃ varūthinām
//
rathānāṃ meghaghoṣāṇāṃ
sahasrāṇi daśaiva tu
nāsatyavādī nātejā
nāyajvā nāsahasradaḥ
//
nāśucirnāpyavidvān hi
yo bhojeṣvabhyajāyata
āhukasya bhṛtiṃ prāptā
ityetadvai taducyate
//
āhukaścāpyavantīṣu
svasāraṃ cāhukīṃ dadau
āhukātkāśyaduhitā
dvau putrau samasūyata
//
devakaścograsenaśca
devagarbhasamāv ubhau
devakasya sutā vīrā
jajñire tridaśopamāḥ
//
devavānupadevaśca
sudevo devarakṣitaḥ
teṣāṃ svasāraḥ saptāsan
vasudevāya tā dadau
//
devakī śrutadevī ca
mitradevī yaśodharā
śrīdevī satyadevī ca
sutāpī ceti saptamī
//
navograsenasya sutāḥ
kaṃsasteṣāṃ tu pūrvajaḥ
nyagrodhaśca sunāmā ca
kaṅkaḥ śaṅkuśca bhūyasaḥ
//
ajabhū rāṣṭrapālaśca
yuddhamuṣṭiḥ sumuṣṭidaḥ
teṣāṃ svasāraḥ pañcāsan
kaṃsā kaṃsavatī tathā
//
sutantū rāṣṭrapālī ca
kaṅkā ceti varāṅganāḥ
ugrasenaḥ sahāpatyo
vyākhyātaḥ kukurodbhavaḥ
//
bhajamānasya putro 'tha
rathimukhyo vidūrathaḥ
rājādhidevaḥ śūraśca
vidūrathasuto 'bhavat
//
rājādhidevasya sutau
jajñāte devasaṃmitau
niyamavratapradhānau
śoṇāśvaḥ śvetavāhanaḥ
//
śoṇāśvasya sutāḥ pañca
śūrā raṇaviśāradāḥ
śamī ca devaśarmā ca
nikuntaḥ śakraśatrujit
//
śamiputraḥ pratikṣatraḥ
pratikṣatrasya cātmajaḥ
pratikṣetraḥ suto bhojo
hṛdīkastasya cātmajaḥ
//
hṛdīkasyābhavanputrā
daśa bhīmaparākramāḥ
kṛtavarmāgrajas teṣāṃ
śatadhanvā ca madhyamaḥ
//
devārhaścaiva nābhaśca
bhīṣaṇaśca mahābalaḥ
ajāto vanajātaśca
kanīyakakarambhakau
//
devārhasya suto vidvāñ
jajñe kambalabarhiṣaḥ
asāmañjāḥ sutastasya
tamojātasya cātmajaḥ
//
ajātaputrā vikrāntās
trayaḥ paramakīrtayaḥ
sudaṃṣṭraśca sunābhaśca
kṛṣṇa ityandhakā matāḥ
//
andhakānāmimaṃ vaṃśaṃ
yaḥ kīrtayati nityaśaḥ
ātmano vipulaṃ vaṃśaṃ
prajāvānāpnute naraḥ
//
Matsya-Purāṇa 45
gāndhārī caiva mādrī ca
vṛṣṇibhārye babhūvatuḥ
gāndhārī janayāmāsa
sumitraṃ mitranandanam
//
mādrī yudhājitaṃ putraṃ
tato vai devamīḍhuṣam
anamitraṃ śibiṃ caiva
pañcamaṃ kṛtalakṣaṇam
//
anamitrasuto nighno
nighnasyāpi tu dvau sutau
prasenaśca mahāvīryaḥ
śaktisenaśca tāv ubhau
//
syamantakaḥ prasenasya
maṇiratnamanuttamam
pṛthivyāṃ sarvaratnānāṃ
rājā vai so 'bhavanmaṇiḥ
//
hṛdi kṛtvā tu bahuśo
maṇiṃ tamabhiyācitaḥ
govindo 'pi na taṃ lebhe
śakto 'pi na jahāra saḥ
//
kadācinmṛgayāṃ yātaḥ
prasenastena bhūṣitaḥ
yathāśabdaṃ sa śuśrāva
bile sattvena pūrite
//
tataḥ praviśya sa bilaṃ
praseno hy ṛkṣamaikṣata
ṛkṣaḥ prasenaṃ ca tathā
ṛkṣaṃ caiva prasenajit
//
hatvā ṛkṣaḥ prasenaṃ tu
tatastaṃ maṇimādadāt
adṛṣṭastu hatastena
antarbilagatastadā
//
prasenaṃ tu hataṃ jñātvā
govindaḥ pariśaṅkitaḥ
govindena hato vyaktaṃ
praseno maṇikāraṇāt
//
prasenastu gato 'raṇyaṃ
maṇiratnena bhūṣitaḥ
taṃ dṛṣṭvā sa hatastena
govindaḥ pratyuvāca ha
hanmi cainaṃ durācāraṃ
śatrubhūtaṃ hi vṛṣṇiṣu
//
atha dīrgheṇa kālena
mṛgayāṃ nirgataḥ punaḥ
yadṛcchayā ca govindo
bilasyābhyāśamāgamat
//
taṃ dṛṣṭvā tu mahāśabdaṃ
sa cakre ṛkṣarāḍbalī
śabdaṃ śrutvā tu govindaḥ
khaḍgapāṇiḥ praviśya saḥ
apaśyajjāmbavantaṃ tam
ṛkṣarājaṃ mahābalam
//
tatastūrṇaṃ hṛṣīkeśas
tamṛkṣapatimañjasā
jāmbavantaṃ sa jagrāha
krodhasaṃraktalocanaḥ
//
tuṣṭāvainaṃ tadā ṛkṣaḥ
karmabhirvaiṣṇavaiḥ prabhum
tatastuṣṭastu bhagavān
vareṇainamarocayat
//
icche cakraprahāreṇa
tvatto 'haṃ maraṇaṃ prabho
kanyā ceyaṃ mama śubhā
bhartāraṃ tvāmavāpnuyāt
yo 'yaṃ maṇiḥ prasenaṃ tu
hatvā prāpto mayā prabho
//
tataḥ sa jāmbavantaṃ taṃ
hatvā cakreṇa vai prabhuḥ
kṛtakarmā mahābāhuḥ
sakanyaṃ maṇimāharat
//
dadau satrājitāyainaṃ
sarvasātvatasaṃsadi
tena mithyāpavādena
saṃtapto 'yaṃ janārdanaḥ
//
tataste yādavāḥ sarve
vāsudevamathābruvan
asmākaṃ tu matirhyāsīt
prasenastu tvayā hataḥ
//
kaikeyasya sutā bhāryā
daśa satrājitaḥ śubhāḥ
tāsūtpannāḥ sutāstasya
śatamekaṃ tu viśrutāḥ
khyātimanto mahāvīryā
bhaṅgakārastu pūrvajaḥ
//
atha vratavatī tasmād
bhaṅgakārāttu pūrvajāt
suṣuve sukumārīstu
tisraḥ kamalalocanāḥ
//
satyabhāmā varā strīṇāṃ
vratinī ca dṛḍhavratā
tathā padmāvatī caiva
tāśca kṛṣṇāya so 'dadāt
//
anamitrācchinirjajñe
kaniṣṭhādvṛṣṇinandanāt
satyakastasya putrastu
sātyakistasya cātmajaḥ
//
satyavānyuyudhānastu
śinernaptā pratāpavān
asaṅgo yuyudhānasya
dyumnistasyātmajo 'bhavat
//
dyumneryugaṃdharaḥ putra
iti śainyāḥ prakīrtitāḥ
anamitrānvayo hy eṣa
vyākhyāto vṛṣṇivaṃśajaḥ
//
anamitrasya saṃjajñe
pṛthvyāṃ vīro yudhājitaḥ
anyau tu tanayau vīrau
vṛṣabhaḥ kṣatra eva ca
//
vṛṣabhaḥ kāśirājasya
sutāṃ bhāryāmavindata
jayantastu jayantyāṃ tu
putraḥ samabhavacchubhaḥ
//
sadāyajño 'tivīraśca
śrutavānatithipriyaḥ
akrūraḥ suṣuve tasmāt
sadāyajño 'tidakṣiṇaḥ
//
ratnā kanyā ca śaibyasya
akrūrastāmavāptavān
putrānutpādayāmāsa
ekādaśa mahābalān
//
upalambhaḥ sadālambho
vṛkalo vīrya eva ca
savītaraḥ sadāpakṣaḥ
śatrughno vārimejayaḥ
//
dharmabhṛddharmavarmāṇau
dhṛṣṭamānastathaiva ca
sarve ca pratihotāro
ratnāyāṃ jajñire ca te
//
akrūrād ugrasenāyāṃ
sutau dvau kulavardhanau
devavānupadevaśca
jajñāte devasaṃnibhau
//
aśvinyāṃ ca tataḥ putrāḥ
pṛthur vipṛthureva ca
aśvatthāmā subāhuśca
supārśvakagaveṣaṇau
//
vṛṣṭinemiḥ sudharmā ca
tathā śaryātireva ca
abhūmir varjabhūmiśca
śramiṣṭhaḥ śravaṇastathā
//
imāṃ mithyābhiśastiṃ yo
veda kṛṣṇādapohitām
na sa mithyābhiśāpena
abhiśāpyo 'tha kenacit
//
Matsya-Purāṇa 46
aikṣvākī suṣuve śūraṃ
khyātamadbhutamīḍhuṣam
pauruṣājjajñire śūrād
bhojāyāṃ putrakā daśa
//
vasudevo mahābāhuḥ
pūrvamānakadundubhiḥ
devamārgastato jajñe
tato devaśravāḥ punaḥ
//
anādhṛṣṭiḥ śiniścaiva
nandaścaiva sasṛñjayaḥ
śyāmaḥ śamīkaḥ saṃyūpaḥ
pañca cāsya varāṅganāḥ
//
śrutakīrtiḥ pṛthā caiva
śrutādevī śrutaśravāḥ
rājādhidevī ca tathā
pañcaitā vīramātaraḥ
//
kṛtasya tu śrutādevī
sugrīvaṃ suṣuve sutam
kaikeyyāṃ śrutakīrtyāṃ tu
jajñe so 'nuvrato nṛpaḥ
//
śrutaśravasi caidyasya
sunīthaḥ samapadyata
bahuśo dharmacārī sa
saṃbabhūvārimardanaḥ
//
atha sakhyena vṛddhe 'sau
kuntibhoje sutāṃ dadau
evaṃ kuntī samākhyātā
vasudevasvasā pṛthā
//
vasudevena sā dattā
pāṇḍorbhāryā hy aninditā
pāṇḍorarthena sā jajñe
devaputrān mahārathān
//
dharmādyudhiṣṭhiro jajñe
vāyorjajñe vṛkāderaḥ
indrāddhanaṃjayaś caiva
śakratulyaparākramaḥ
//
mādravatyāṃ tu janitāv
aśvibhyābhiti śuśruma
nakulaḥ sahadevaśca
rūpaśīlaguṇānvitau
//
rohiṇī pauravī nāma
bhāryā hy ānakadundubheḥ
lebhe jyeṣṭhaṃ sutaṃ rāmaṃ
sāraṇaṃ ca sutaṃ priyam
//
durdamaṃ damanaṃ subhruṃ
piṇḍārakamahāhanū
citrākṣyau dve kumāryau tu
rohiṇyāṃ jajñire tadā
//
devakyāṃ jajñire śaureḥ
suṣeṇaḥ kīrtimānapi
udāsī bhadrasenaśca
ṛṣivāsastathaiva ca
ṣaṣṭho bhadravidehaśca
kaṃsaḥ sarvānaghātayat
//
prathamā yā amāvāsyā
vārṣikī tu bhaviṣyati
tasyāṃ jajñe mahābāhuḥ
pūrvaṃ kṛṣṇaḥ prajāpatiḥ
//
anujā tv abhavatkṛṣṇā
subhadrā bhadrabhāṣiṇī
devakyāṃ tu mahātejā
jajñe śūro mahāyaśāḥ
//
sahadevastu tāmrāyāṃ
jajñe śauriḥ kulodvahaḥ
upāsaṅgadharaṃ lebhe
tanayaṃ devarakṣitā
ekāṃ kanyāṃ ca subhagāṃ
kaṃsastām abhyaghātayat
//
vijayaṃ rocamānaṃ ca
vardhamānaṃ tu devalam
ete sarve mahātmāno hy
upadevyāṃ prajajñire
//
avagāho mahātmā ca
vṛkadevyāmajāyata
vṛkadevyāṃ svayaṃ jajñe
nandako nāma nāmataḥ
//
saptamaṃ devakīputraṃ
madanaṃ suṣuve nṛpa
gaveṣaṇaṃ mahābhāgaṃ
saṃgrāmeṣvaparājitam
//
śraddhādevyā vihāre tu
vane hi vicaranpurā
vaiśyāyāmadadhācchauriḥ
putraṃ kauśikamagrajam
//
sutanū ratharājī ca
śaurerāstāṃ parigrahau
puṇḍraśca kapilaścaiva
vasudevātmajau balau
//
jarā nāma niṣādo 'bhūt
prathamaḥ sa dhanurdharaḥ
saubhadraśca bhavaścaiva
mahāsattvau babhūvatuḥ
//
devabhāgasutaścāpi
nāmnāsāv uddhavaḥ smṛtaḥ
paṇḍitaṃ prathamaṃ prāhur
devaśravaḥsamudbhavam
//
aikṣvākyalabhatāpatyam
anādhṛṣṭeryaśasvinī
nidhūtasattvaṃ śatrughnaṃ
śrāddhastasmādajāyata
//
karūṣāyānapatyāya
kṛṣṇastuṣṭaḥ sutaṃ dadau
sucandraṃ tu mahābhāgaṃ
vīryavantaṃ mahābalam
//
jāmbavatyāḥ sutāv etau
dvau ca satkṛtalakṣaṇau
cārudeṣṇaśca sāmbaśca
vīryavantau mahābalau
//
tantipālaśca tantiśca
nandanasya sutāv ubhau
śamīkaputrāś catvāro
vikrāntāḥ sumahābalāḥ
virājaśca dhanuścaiva
śyāmaśca sṛñjayastathā
//
anapatyo 'bhavacchyāmaḥ
śamīkastu vanaṃ yayau
jugupsamāno bhojatvaṃ
rājarṣitvamavāptavān
//
kṛṣṇasya janmābhyudayaṃ
yaḥ kīrtayati nityaśaḥ
śṛṇoti mānavo nityaṃ
sarvapāpaiḥ pramucyate
//
Matsya-Purāṇa 47
atha devo mahādevaḥ
pūrvaṃ kṛṣṇaḥ prajāpatiḥ
vihārārthaṃ sa deveśo
mānuṣeṣviha jayate
//
devakyāṃ vasudevasya
tapasā puṣkarekṣaṇaḥ
caturbāhustadā jāto
divyarūpo jvalañśriyā
//
śrīvatsalakṣaṇaṃ devaṃ
dṛṣṭvā divyaiśca lakṣaṇaiḥ
uvāca vasudevastaṃ
rūpaṃ saṃhara vai prabho
//
bhīto 'haṃ deva kaṃsasya
tatastvetadbravīmi te
mama putrā hatāstena
jyeṣṭhāste bhīmavikramāḥ
//
vasudevavacaḥ śrutvā
rūpaṃ saṃharate 'cyutaḥ
anujñāpya tataḥ śauriṃ
nandagopagṛhe 'nayat
//
dattvainaṃ nandagopasya
rakṣyatāmiti cābravīt
atastu sarvakalyāṇaṃ
yādavānāṃ bhaviṣyati
ayaṃ tu garbho devakyāṃ
jātaḥ kaṃsaṃ haniṣyati
//
ka eṣa vasudevastu
devakī ca yaśasvinī
nandagopaśca kastveṣa
yaśodā ca mahāvratā
//
yo viṣṇuṃ janayāmāsa
yaṃ ca tātetyabhāṣata
yā garbhaṃ janayāmāsa
yā cainaṃ tv abhyavardhayat
//
puruṣaḥ kaśyapastvāsīd
aditistu priyā smṛtā
brahmaṇaḥ kaśyapastvaṃśaḥ
pṛthivyāstvaditistathā
//
atha kāmānmahābāhur
devakyāḥ samapūrayat
ye tayā kāṅkṣitā nityam
ajātasya mahātmanaḥ
//
so 'vatīrṇo mahīṃ devaḥ
praviṣṭo mānuṣīṃ tanum
mohayansarvabhūtāni
yogātmā yogamāyayā
//
naṣṭe dharme tathā jajñe
viṣṇurvṛṣṇikule prabhuḥ
kartuṃ dharmasya saṃsthānam
asurāṇāṃ praṇāśanam
//
rukmiṇī satyabhāmā ca
satyā nāgnajitī tathā
subhāmā ca tathā śaibyā
gāndhārī lakṣmaṇā tathā
//
mitravindā ca kālindī
devī jāmbavatī tathā
suśīlā ca tathā mādrī
kauśalyā vijayā tathā
evamādīni devīnāṃ
sahasrāṇi ca ṣoḍaśa
//
rukmiṇī janayāmāsa
putrānraṇaviśāradān
cārudeṣṇaṃ raṇe śūraṃ
pradyumnaṃ ca mahābalam
//
sucāruṃ bhadracāruṃ ca
sudeṣṇaṃ bhadrameva ca
paraśuṃ cāruguptaṃ ca
cārubhadraṃ sucārukam
cāruhāsaṃ kaniṣṭhaṃ ca
kanyāṃ cārumatīṃ tathā
//
jajñire satyabhāmāyāṃ
bhānurbhramaratekṣaṇaḥ
rohito dīptimāṃścaiva
tāmraś cakro jalaṃdhamaḥ
//
catasro jajñire teṣāṃ
svasārastu yavīyasīḥ
jāmbavatyāḥ suto jajñe
sāmbaḥ samitiśobhanaḥ
//
mitravānmitravindaśca
mitravindā varāṅganā
mitrabāhuḥ sunīthaśca
nāgnajityāḥ prajā hi sā
//
evamādīni putrāṇāṃ
sahasrāṇi nibodhata
śataṃ śatasahasrāṇāṃ
putrāṇāṃ tasya dhīmataḥ
//
aśītiśca sahasrāṇi
vāsudevasutāstathā
lakṣamekaṃ tathā proktaṃ
putrāṇāṃ ca dvijottamāḥ
//
upasaṅgasya tu sutau
vajraḥ saṃkṣipta eva ca
bhūrīndraseno bhūriśca
gaveṣaṇasutāv ubhau
//
pradyumnasya tu dāyādo
vaidarbhyāṃ buddhisattamaḥ
aniruddho raṇe 'ruddho
jajñe 'sya mṛgaketanaḥ
//
kāśyā supārśvatanayā
sāmbāllebhe tarasvinaḥ
satyaprakṛtayo devāḥ
pañca vīrāḥ prakīrtitāḥ
//
tisraḥ koṭyaḥ pravīrāṇāṃ
yādavānāṃ mahātmanām
ṣaṣṭiḥ śatasahasrāṇi
vīryavanto mahābalāḥ
//
devāṃśāḥ sarva eveha hy
utpannāste mahaujasaḥ
devāsure hatā ye ca tv
asurā ye mahābalāḥ
//
ihotpannā manuṣyeṣu
bādhante sarvamānavān
teṣāmutsādanārthāya
utpanno yādave kule
//
kulānāṃ śatamekaṃ ca
yādavānāṃ mahātmanām
sarvametatkulaṃ yāvad
vartate vaiṣṇave kule
//
viṣṇusteṣāṃ praṇetā ca
prabhutve ca vyavasthitaḥ
nideśasthāyinastasya
kathyante sarvayādavāḥ
//
saptarṣayaḥ kuberaśca
yakṣo māṇicarastathā
śālakir nāradaścaiva
siddho dhanvantaristathā
//
ādidevastathā viṣṇur
ebhistu saha daivataḥ
kimarthaṃ saṃghaśo bhūtāḥ
smṛtāḥ sambhūtayaḥ kati
//
bhaviṣyāḥ kati caivānye
prādurbhāvā mahātmanaḥ
brahmakṣatreṣu śānteṣu
kimarthamiha jāyate
//
yadarthamiha sambhūto
viṣṇurvṛṣṇyandhakottamaḥ
punaḥ punarmanuṣyeṣu
tannaḥ prabrūhi pṛcchatām
//
tyaktvā divyāṃ tanuṃ viṣṇur
mānuṣeṣviha jāyate
yuge tv atha parāvṛtte
kāle praśithile prabhuḥ
//
devāsuravimardeṣu
jāyate harirīśvaraḥ
hiraṇyakaśipau daitye
trailokyaṃ prākpraśāsati
//
balinādhiṣṭhite caiva
purā lokatraye kramāt
sakhyamāsītparamakaṃ
devānāmasuraiḥ saha
//
yugākhyāsurasampūrṇaṃ hy
āsīd atyākulaṃ jagat
nideśasthāyinaścāpi
tayordevāsurāḥ samam
//
mṛdho balivimardāya
sampravṛddhaḥ sudāruṇaḥ
devānāmasurāṇāṃ ca
ghoraḥ kṣayakaro mahān
//
kartuṃ dharmavyavasthānaṃ
jāyate mānuṣeṣviha
bhṛgoḥ śāpanimittaṃ tu
devāsurakṛte tadā
//
kathaṃ devāsurakṛte
vyāpāraṃ prāptavānsvataḥ
devāsuraṃ yathā vṛttaṃ
tannaḥ prabrūhi pṛcchatām
//
teṣāṃ dāyanimittaṃ te
saṃgrāmāstu sudāruṇāḥ
varāhādyā daśa dvau ca
śaṇḍāmarkāntare smṛtāḥ
//
nāmatastu samāsena
śṛṇutaiṣāṃ vivakṣataḥ
prathamo nārasiṃhastu
dvitīyaścāpi vāmanaḥ
//
tṛtīyastu varāhaśca
caturtho 'mṛtamanthanaḥ
saṃgrāmaḥ pañcamaścaiva
saṃjātastārakāmayaḥ
//
ṣaṣṭho hy āḍībakākhyastu
saptamastraipurastathā
andhakākhyo 'ṣṭamasteṣāṃ
navamo vṛtraghātakaḥ
//
dhātraśca daśamaścaiva
tato hālāhalaḥ smṛtaḥ
prathito dvādaśasteṣāṃ
ghoraḥ kolāhalastathā
//
hiraṇyakaśipur daityo
nārasiṃhena pātitaḥ
vāmanena balir baddhas
trailokyākramaṇe purā
//
hiraṇyākṣo hato dvaṃdve
pratighāte tu daivataiḥ
daṃṣṭrayā tu varāheṇa
samudrastu dvidhā kṛtaḥ
//
prahlādo nirjito yuddhe
indreṇāmṛtamanthane
virocanastu prāhlādir
nityam indravadhodyataḥ
//
indreṇaiva tu vikramya
nihatastārakāmaye
aśaknuvansa devānāṃ
sarvaṃ soḍhuṃ sadaivatam
//
nihatā dānavāḥ sarve
trailokye tryambakeṇa tu
asurāśca piśācāśca
dānavāścāndhakāhave
//
hatā devamanuṣye sve
pitṛbhiścaiva sarvaśaḥ
saṃpṛkto dānavairvṛtro
ghoro hālāhale hataḥ
//
tadā viṣṇusahāyena
mahendreṇa nivartitaḥ
hato dhvaje mahendreṇa
māyācchannastu yogavit
dhvajalakṣaṇamāviśya
vipracittiḥ sahānujaḥ
//
daityāṃśca dānavāṃścaiva
saṃyatānkila saṃyutān
jayankolāhale sarvān
devaiḥ parivṛto vṛṣā
//
yajñasyāvabhṛthe dṛśyau
śaṇḍāmarkau tu daivataiḥ
ete devāsure vṛttāḥ
saṃgrāmā dvādaśaiva tu
//
devāsurakṣayakarāḥ
prajānāṃ tu hitāya vai
hiraṇyakaśipū rājā
varṣāṇāmarbudaṃ babhau
//
dvisaptati tathānyāni
niyutānyadhikāni ca
aśītiṃ ca sahasrāṇi
trailokyaiśvaryatāṃ gataḥ
//
paryāyeṇa nu rājābhūd
balirvarṣāyutaṃ punaḥ
ṣaṣṭivarṣasahasrāṇi
niyutāni ca viṃśatiḥ
//
bale rājyādhikārastu
yāvatkālaṃ babhūva ha
tāvatkālaṃ tu prahlādo
nivṛtto hy asuraiḥ saha
//
indrāstrayaste vijñeyā
asurāṇāṃ mahaujasaḥ
daityasaṃsthamidaṃ sarvam
āsīddaśayugaṃ punaḥ
//
trailokyamidamavyagraṃ
mahendreṇānupālyate
asapatnamidaṃ sarvam
āsīddaśayugaṃ punaḥ
//
prahlādasya hate tasmiṃs
trailokye kālaparyayāt
paryāyeṇa tu samprāpte
trailokyaṃ pākaśāsane
tato 'surānparityajya
śukro devānagacchata
//
yajñe devānatha gataṃ
ditijāḥ kāvyamāhvayan
kiṃ tvaṃ no miṣatāṃ rājyaṃ
tyaktvā yajñaṃ punargataḥ
//
sthātuṃ na śaknumo hy atra
praviśāmo rasātalam
evamukto 'bravīddaityān
viṣaṇṇānsāntvayangirā
//
mā bhaiṣṭa dhārayiṣyāmi
tejasā svena vo 'surāḥ
mantrāścauṣadhayaścaiva
rasā vasu ca yatparam
//
kṛtsnāni mayi tiṣṭhanti
pādasteṣāṃ sureṣu vai
tatsarvaṃ vaḥ pradāsyāmi
yuṣmadarthe dhṛtā mayā
//
tato devāstu tāndṛṣṭvā
vṛtānkāvyena dhīmatā
saṃmantrayanti devā vai
saṃvijñāstu jighṛkṣayā
//
kāvyo hy eṣa idaṃ sarvaṃ
vyāvartayati no balāt
sādhu gacchāmahe tūrṇaṃ
yāvannādhyāpayiṣyati
//
prasahya hatvā śiṣṭāṃstu
pātālaṃ prāpayāmahe
tato devāstu saṃrabdhā
dānavān upasṛtya ha
//
tataste vadhyamānāstu
kāvyamevābhidudruvuḥ
tataḥ kāvyastu tāndṛṣṭvā
tūrṇaṃ devair abhidrutān
//
rakṣāṃ kāvyena saṃhṛtya
devāste 'pyasurārditāḥ
kāvyaṃ dṛṣṭvā sthitaṃ devā
niḥśaṅkamasurāñjahuḥ
//
tataḥ kāvyo 'nucintyātha
brāhmaṇo vacanaṃ hitam
tānuvāca tataḥ kāvyaḥ
pūrvaṃ vṛttamanusmaran
//
trailokyaṃ vo hṛtaṃ sarvaṃ
vāmanena tribhiḥ kramaiḥ
balirbaddho hato jambho
nihataśca virocanaḥ
//
mahāsurā dvādaśasu
saṃgrāmeṣu surair hatāḥ
taistairupāyairbhūyiṣṭhaṃ
nihatā vaḥ pradhānataḥ
//
kiṃcicchīṣṭāstu yūyaṃ vai
yuddhaṃ māstviti me matam
nītiṃ yāṃ vo 'bhidhāsyāmi
tiṣṭhadhvaṃ kālaparyayāt
//
yāsyāmyahaṃ mahādevaṃ
mantrārthaṃ vijayāvaham
apratīpāṃstato mantrān
devātprāpya maheśvarāt
yudhyāmahe punardevāṃs
tataḥ prāpsyatha vai jayam
//
tataste kṛtasaṃvādā
devān ūcustadāsurāḥ
nyastaśastrā vayaṃ sarve
niḥsaṃnāhā rathairvinā
//
vayaṃ tapaścariṣyāmaḥ
saṃvṛtā valkalairvane
prahlādasya vacaḥ śrutvā
satyābhivyāhṛtaṃ tu tat
//
tato devā nyavartanta
vijvarā muditāśca te
nyastaśastreṣu daityeṣu
vinivṛttāstadā surāḥ
//
tatastānabravītkāvyaḥ
kaṃcitkālamupāsyatha
nirutsiktās tapoyuktāḥ
kālaṃ kāryārthasādhakam
//
piturmamāśramasthā vai
māṃ pratīkṣata dānavāḥ
tatsaṃdiśyāsurānkāvyo
mahādevaṃ prapadyata
//
mantrānicchāmyahaṃ deva
ye na santi bṛhaspatau
parābhavāya devānām
asurāṇāṃ jayāya ca
//
evamukto 'bravīddevo
vrataṃ tvaṃ cara bhārgava
pūrṇaṃ varṣasahasraṃ tu
kaṇadhūmamavākśirāḥ
yadi pāsyasi bhadraṃ te
tato mantrānavāpsyasi
//
tatheti samanujñāpya
śukrastu bhṛgunandanaḥ
pādau saṃspṛśya devasya
bāḍhamityabravīdvacaḥ
vrataṃ carāmyahaṃ deva
tvayādiṣṭo 'dya vai prabho
//
tato 'nusṛṣṭo devena
kuṇḍadhāro 'sya dhūmakṛt
tadā tasmingate śukre hy
asurāṇāṃ hitāya vai
mantrārthaṃ tatra vasati
brahmacaryaṃ maheśvare
//
tadbuddhvā nītipūrvaṃ tu
rājye nyaste tadāsuraiḥ
asmiṃśchidre tadāmarṣād
devāstānsamupādravan
daṃśitāḥ sāyudhāḥ sarve
bṛhaspatipuraḥsarāḥ
//
dṛṣṭvāsuragaṇā devān
pragṛhītāyudhānpunaḥ
utpetuḥ sahasā te vai
saṃtrastāstānvaco 'bruvan
//
nyaste śastre 'bhaye datta
ācārye vratamāsthite
dattvā bhavanto hy abhayaṃ
samprāptā no jighāṃsayā
//
anācāryā vayaṃ devās
tyaktaśastrāstvavasthitāḥ
cīrakṛṣṇājinadharā
niṣkriyā niṣparigrahāḥ
//
raṇe vijetuṃ devāṃśca
na śakṣyāmaḥ kathaṃcana
ayuddhena prapatsyāmaḥ
śaraṇaṃ kāvyamātaram
//
yāpayāmaḥ kṛcchramidaṃ
yāvadabhyeti no guruḥ
nivṛtte ca tathā śukre
yotsyāmo daṃśitāyudhāḥ
//
evamuktvā tato 'nyonyaṃ
śaraṇaṃ kāvyamātaram
prāpadyanta tato bhītās
tebhyo 'dādabhayaṃ tu sā
//
na bhetavyaṃ na bhetavyaṃ
bhayaṃ tyajata dānavāḥ
matsaṃnidhau vartatāṃ vo
na bhīr bhavitumarhati
//
tayā cābhyupapannāṃstān
dṛṣṭvā devāstato 'surān
abhijagmuḥ prasahyaitān
avicārya balābalam
//
tatastānbādhyamānāṃstu
devairdṛṣṭvāsurāṃstadā
devī kruddhābravīddevān
anindrānvaḥ karomyaham
//
saṃbhṛtya sarvasambhārān
indraṃ sābhyacarattadā
tastambha devī balavad
yogayuktā tapodhanā
//
tatastaṃ stambhitaṃ dṛṣṭvā
indraṃ devāśca mūkavat
prādravanta tato bhītā
indraṃ dṛṣṭvā vaśīkṛtam
//
gateṣu surasaṃgheṣu
śakraṃ viṣṇurabhāṣata
māṃ tvaṃ praviśa bhadraṃ te
nayiṣye tvāṃ surottama
//
evamuktastato viṣṇuṃ
praviveśa puraṃdaraḥ
viṣṇunā rakṣitaṃ dṛṣṭvā
devī kruddhā vaco 'bravīt
//
eṣā tvāṃ viṣṇunā sārdhaṃ
dahāmi maghavanbalāt
miṣatāṃ sarvabhūtānāṃ
dṛśyatāṃ me tapobalam
//
tayā 'bhibhūtau tau devāv
indrāviṣṇū babhūvatuḥ
kathaṃ mucyeva sahitau
viṣṇurindram abhāṣata
//
indro 'bravījjahi hyenāṃ
yāvannau na dahetprabho
viśeṣaṇābhibhūto 'smi
tvatto 'haṃ jahi mā ciram
//
tataḥ samīkṣya viṣṇustāṃ
strīvadhe kṛcchram āsthitaḥ
abhidhyāya tataścakram
āpaduddharaṇe tu tat
//
tatastu tvarayā yuktaḥ
śīghrakārī bhayānvitaḥ
jñātvā viṣṇustatastasyā
krūraṃ devyāścikīrṣitam
kruddhaḥ svamastramādāya
śiraściccheda vai bhiyā
//
taṃ dṛṣṭvā strīvadhaṃ ghoraṃ
cukrodha bhṛgurīśvaraḥ
tato 'bhiśapto bhṛguṇā
viṣṇur bhāryāvadhe tadā
//
yasmātte jānato dharma
pravadhyā strī niṣūditā
tasmāttvaṃ saptakṛtveha
mānuṣeṣūpapatsjase
//
tatastenābhiśāpena
naṣṭe dharme punaḥpunaḥ
lokasya ca hitārthāya
jāyate mānuyeṣviha
//
anuvyāhṛtya viṣṇuṃ sa
tadādāya śirastvaran
samānīya tataḥ kāyam
asau gṛhyedamabravīt
//
eṣā tvaṃ viṣpunā devi
hatā saṃjīvayāmyaham
tatastāṃ yojya śirasā
abhijīveti so 'bravīt
//
yadi kṛtsno mayā dharmo
jñāyate carito 'pi vā
tena satyena jīvasva
yadi satyaṃ vadāmyaham
//
tatastāṃ prokṣya śītābhir
adbhir jīveti so 'bravīt
tato 'bhivyāhṛte tasya
devī saṃjīvitā tadā
//
tatastāṃ sarvabhūtāni
dṛṣṭvā suptotthitāmiva
sādhu sādhviti cakruste
vacasā sarvatodiśam
//
evaṃ pratyāhṛtā tena
devī sā bhṛguṇā tadā
miṣatāṃ devatānāṃ hi
tadadbhutam ivābhavad
//
asaṃbhrāntena bhṛguṇā
patnī saṃjīvitā punaḥ
dṛṣṭvā cendro nālabhata
śarma kāvyabhayātpunaḥ
prajāgare tataścendro
jayantīmidamabravīt
//
saṃcintya matimān vākyaṃ
svāṃ kanyāṃ pākaśāsanaḥ
eṣa kāvyo hyamitrāya
vrataṃ carati dāruṇam
tenāhaṃ vyākulaḥ putri
kṛto matimatā bhṛśam
//
gaccha saṃsādhayasvainaṃ
śramāpanayanaiḥ śubhaiḥ
taistairmanonukūlaiśca hy
upacārair atandritā
//
kāvyamārādhayasvainaṃ
yathā tuṣyeta sa dvijaḥ
gaccha tvaṃ tasya dattā'si
prayatnaṃ kuru matkṛte
//
evamuktā jayantī sā
vacaḥ saṃgṛhya vai pituḥ
agacchadyatra ghoraṃ sa
tapa ārabhya tiṣṭhati
//
taṃ dṛṣṭvā tu pibantaṃ sā
kaṇadhūmam avāṅmukham
yakṣeṇa pātyamānaṃ ca
kuṇḍadhāreṇa pātitam
//
dṛṣṭvā ca taṃ pātyamānaṃ
devī kāvyamavasthitam
svarūpaṃ dhyānaśāmyantaṃ
durbalaṃ bhūtimāsthitam
pitrā yathoktaṃ vākyaṃ sā
kāvye kṛtavatī tadā
//
gīrbhiścaivānukūlābhiḥ
stuvatī valgubhāṣiṇī
gātrasaṃvāhanaiḥ kāle
sevamānā tvacaḥ sukhaiḥ
vratacaryānukūlābhir
uvāsa bahulāḥ samāḥ
//
pūrṇe dhūmavrate tasmin
ghore varṣasahasrake
vareṇa cchandayāmāsa
kāvyaṃ prīto bhavastadā
//
etadvrataṃ tvayaikena
cīrṇaṃ nānyena kenacit
tasmādvai tapasā buddhyā
śrutena ca balena ca
//
tejasā ca surānsarvāṃs
tvameko 'bhibhaviṣyasi
yaccābhilaṣitaṃ brahman
vidyate bhṛgunandana
//
prapatsyase tu tatsarvaṃ
nānuvācyaṃ tu kasyacit
sarvābhibhāvī tena tvaṃ
bhaviṣyasi dvijottama
//
etāndattvā varāṃstasmai
bhārgavāya bhavaḥ punaḥ
prajeśatvaṃ dhaneśatvam
avadhyatvaṃ ca vai dadau
//
etāṃllabdhvā varānkāvyaḥ
samprahṛṣṭatanūruhaḥ
harṣātprādurbabhau tasya
divyastotraṃ maheśvare
tathā tiryaksthitaścaiva
tuṣṭuve nīlalohitam
//
namo 'stu śitikaṇṭhāya
kaniṣṭhāya suvarcase
lelihānāya kāvyāya
vatsarāyāndhasaḥ pate
//
kapardine karālāya
haryakṣṇe varadāya ca
saṃstutāya sutīrthāya
devadevāya raṃhase
//
uṣṇīṣiṇe suvaktrāya
bahurūpāya vedhase
vasuretāya rudrāya
tapase citravāsase
//
hrasvāya muktakeśāya
senānye rohitāya ca
kavaye rājavṛkṣāya
takṣakakrīḍanāya ca
//
sahasraśirase caiva
sahasrākṣāya mīdhuṣe
varāya bhavyarūpāya
śvetāya puruṣāya ca
//
giriśāya namo 'rkāya
baline ājyapāya ca
sutṛptāya suvastrāya
dhanvine bhārgavāya ca
//
niṣaṅgiṇe ca tārāya
svakṣāya kṣapaṇāya ca
tāmrāya caiva bhīmāya
ugrāya ca śivāya ca
//
mahādevāya śarvāya
viśvarūpaśivāya ca
hiraṇyāya variṣṭhāya
jyeṣṭhāya madhyamāya ca
//
vāstoṣpate pinākāya
muktaye kevalāya ca
mṛgavyādhāya dakṣāya
sthāṇave bhīṣaṇāya ca
//
bahunetrāya dhuryāya
trinetrāyeśvarāya ca
kapāline ca vīrāya
mṛtyave tryambakāya ca
//
babhrave ca piśaṅgāya
piṅgalāyāruṇāya ca
pinākine ceṣumate
citrāya rohitāya ca
//
dundubhyāyaikapādāya
ajāya buddhidāya ca
āraṇyāya gṛhasthāya
yataye brahmacāriṇe
//
sāṃkhyāya caiva yogāya
vyāpine dīkṣitāya ca
anāhatāya śarvāya
bhavyeśāya yamāya ca
//
rodhase cekitānāya
brahmiṣṭhāya maharṣaye
catuṣpadāya medhyāya
rakṣiṇe śīghragāya ca
//
śikhaṇḍine karālāya
daṃṣṭriṇe viśvavedhase
bhāsvarāya pratītāya
sudīptāya sumedhase
//
krūrāyāvikṛtāyaiva
bhīṣaṇāya śivāya ca
saumyāya caiva mukhyāya
dhārmikāya śubhāya ca
//
avadhyāyāmṛtāyaiva
nityāya śāśvatāya ca
vyāpṛtāya viśiṣṭāya
bharatāya ca sākṣiṇe
//
kṣemāya sahamānāya
satyāya cāmṛtāya ca
kartre paraśave caiva
śūline divyacakṣuṣe
//
somapāyājyapāyaiva
dhūmapāyoṣmapāya ca
śucaye paridhānāya
sadyojātāya mṛtyave
//
piśitāśāya sarvāya
meghāya vidyutāya ca
vyāvṛttāya variṣṭhāya
bharitāya tarakṣave
//
tripuraghnāya tīrthāyā
-vakrāya romaśāya ca
tigmāyudhāya vyākhyāya
susiddhāya pulastaye
//
rocamānāya caṇḍāya
sphītāya ṛṣabhāya ca
vratine yuñjamānāya
śucaye cordhvaretase
//
asuraghnāya svāghnāya
mṛtyughne yajñiyāya ca
kṛśānave pracetāya
vahnaye nirmalāya ca
//
rakṣoghnāya paśughnāyā
vighnāya śvasitāya ca
vibhrāntāya mahāntāya
arṇave durgamāya ca
//
kṛṣṇāya ca jayantāya
lokānāmīśvarāya ca
anāśritāya vedhyāya
samatvādhiṣṭhitāya ca
//
hiraṇyabāhave caiva
vyāptāya ca mahāya ca
sukarmaṇe prasahyāya
ceśānāya sucakṣuṣe
//
kṣipreṣave sadaśvāya
śivāya mokṣadāya ca
kapilāya piśaṅgāya
mahādevāya dhīmate
//
mahākāyāya dīptāya
rodanāya sahāya ca
dṛḍhadhanvine kavacine
rathine ca varūthine
//
bhṛgunāthāya śukrāya
gahvareṣṭhāya vedhase
amoghāya praśāntāya
sumedhāya vṛṣāya ca
//
namo 'stu tubhyaṃ bhagavan
viśvāya kṛttivāsase
paśūnāṃ pataye tubhyaṃ
bhūtānāṃ pataye namaḥ
//
praṇave ṛgyajuḥsāmne
svāhāya ca svadhāya ca
vaṣaṭkārātmane caiva
tubhyaṃ mantrātmane namaḥ
//
tvaṣṭre dhātre tathā kartre
cakṣuḥśrotramayāya ca
bhūtabhavyabhaveśāya
tubhyaṃ karmātmane namaḥ
//
vasave caiva sādhyāya
rudrādityasurāya ca
viṣāya mārutāyaiva
tubhyaṃ devātmane namaḥ
//
agnīṣomavidhijñāya
paśumantrauṣadhāya ca
svayambhuve hy ajāyaiva
apūrvaprathamāya ca
prajānāṃ pataye caiva
tubhyaṃ brahmātmane namaḥ
//
ātmeśāyātmavaśyāya
sarveśātiśayāya ca
sarvabhūtāṅgabhūtāya
tubhyaṃ bhūtātmane namaḥ
//
nirguṇāya guṇajñāya
vyākṛtāyāmṛtāya ca
nirupākhyāya mitrāya
tubhyaṃ sāṃkhyātmane namaḥ
//
pṛthivyai cāntarikṣāya
divyāya ca mahāya ca
janastapāya satyāya
tubhyaṃ lokātmane namaḥ
//
avyaktāya ca mahate
bhūtāderindriyāya ca
ātmajñāya viśeṣāya
tubhyaṃ sarvātmane namaḥ
//
nityāya cātmaliṅgāya
sūkṣmāyaivetarāya ca
buddhāya vibhave caiva
tubhyaṃ mokṣātmane namaḥ
//
namaste triṣu lokeṣu
namaste paratas triṣu
satyānteṣu mahādyeṣu
caturṣu ca namo 'stu te
//
namaḥ stotre mayā hy asmin
yadi na vyāhṛtaṃ bhavet
madbhakta iti brahmaṇya
tatsarvaṃ kṣantumarhasi
//
evamābhāṣya deveśam
īśvaraṃ nīlalohitam
prahvo 'bhipraṇatastasmai
prāñjalirvāgyato 'bhavat
//
kāvyasya gātraṃ saṃspṛśya
hastena prītimānbhavaḥ
nikāmaṃ darśanaṃ dattvā
tatraivāntaradhīyata
//
tataḥ so 'ntarhite tasmin
deveśe 'nucarīṃ tadā
tiṣṭhantīṃ pārśvato dṛṣṭvā
jayantīmidamabravīt
//
kasya tvaṃ subhage kā vā
duḥkhite mayi duḥkhitā
mahatā tapasā yuktā
kimarthaṃ māṃ niṣevase
//
anayā saṃstuto bhaktyā
praśrayeṇa damena ca
snehena caiva suśroṇi
prīto 'smi varavarṇini
//
kimicchasi varārohe
kaste kāmaḥ samṛdhyatām
tatte sampādayāmyadya
yadyapi syātsuduṣkaraḥ
//
evamuktābravīdenaṃ
tapasā jñātumarhasi
cikīrṣitaṃ hi me brahmaṃs
tvaṃ hi vettha yathātatham
//
evamukto 'bravīdenāṃ
dṛṣṭvā divyena cakṣuṣā
mayā saha tvaṃ suśroṇi
daśa varṣāṇi bhāmini
//
sarvabhūtairadṛśyā ca
saṃprayogamihecchasi
devi cendīvaraśyāme
varārhe vāmalocane
evaṃ vṛṇoṣi kāmaṃ tvaṃ
matto vai valgubhāṣiṇi
//
evaṃ bhavatu gacchāmo
gṛhānno mattakāśini
tataḥ svagṛhamāgatya
jayantyāḥ pāṇimudvahan
//
tayā sahāvasaddevyā
daśa varṣāṇi bhārgavaḥ
adṛśyaḥ sarvabhūtānāṃ
māyayā saṃvṛtaḥ prabhuḥ
//
kṛtārthamāgataṃ dṛṣṭvā
kāvyaṃ sarve diteḥ sutāḥ
abhijagmurgṛhaṃ tasya
muditāste didṛkṣavaḥ
//
yadā gatā na paśyanti
māyayā saṃvṛtaṃ gurum
lakṣaṇaṃ tasya tadbuddhvā
pratijagmuryathāgatam
//
bṛhaspatistu saṃruddhaṃ
kāvyaṃ jñātvā vareṇa tu
tuṣṭyarthaṃ daśa varṣāṇi
jayantyā hitakāmyayā
//
buddhvā tadantaraṃ so 'pi
daityānāmindranoditaḥ
kāvyasya rūpamāsthāya
asurān samupāhvayat
//
tatastānāgatāndṛṣṭvā
bṛhaspatiruvāca ha
svāgataṃ mama yājyānāṃ
prāpto 'haṃ vo hitāya ca
//
ahaṃ vo 'dhyāpayiṣyāmi
vidyāḥ prāptāstu yā mayā
tataste hṛṣṭamanaso
vidyārthamupapedire
//
pūrṇe kāvyastadā tasmin
samaye daśavārṣike
samayānte devayānī
tadotpannā iti śrutiḥ
buddhiṃ cakre tataḥ so 'tha
yājyānāṃ pratyavekṣaṇe
//
devi gacchāmyahaṃ draṣṭuṃ
mama yājyāñśucismite
vibhrāntavīkṣite sādhvi
trivarṇāyatalocane
//
evamuktābravīd enaṃ
bhaja bhaktānmahāvrata
eṣa dharmaḥ satāṃ brahman
na dharmaṃ lopayāmi te
//
tato gatvāsurāndṛṣṭvā
devācāryeṇa dhīmatā
vañcitānkāvyarūpeṇa
tataḥ kāvyo 'bravīttu tān
//
kāvyaṃ māṃ vo vijānīdhvaṃ
toṣito giriśo vibhuḥ
vañcitā bata yūyaṃ vai
sarve śṛṇuta dānavāḥ
//
śrutvā tathā bruvāṇaṃ taṃ
saṃbhrāntāste tadābhavan
prekṣantas tāv ubhau tatra
sthitāsīnau suvismitāḥ
//
sampramūḍhās tataḥ sarve
na prābudhyanta kiṃcana
abravīt sampramūḍheṣu
kāvyastānasurāṃstadā
//
ācāryo vo hy ahaṃ kāvyo
devācāryo 'yamaṅgirāḥ
anugacchata māṃ daityās
tyajatainaṃ bṛhaspatim
//
ityuktā hy asurāstena
tāv ubhau samavekṣya ca
yadāsurā viśeṣaṃ tu
na jānantyubhayostayoḥ
//
bṛhaspatir uvācainān
asambhrāntastapodhanaḥ
kāvyo vo 'haṃ gururdaityā
madrūpo 'yaṃ bṛhaspatiḥ
//
saṃmohayati rūpeṇa
māmakenaiṣa vo 'surāḥ
śrutvā tasya tataste vai
sametya tu tato 'bruvan
//
ayaṃ no daśa varṣāṇi
satataṃ śāsti vai prabhuḥ
eṣa vai gururasmākam
antarepsurayaṃ dvijaḥ
//
tataste dānavāḥ sarve
praṇipatyābhinandya ca
vacanaṃ jagṛhustasya
cirābhyāse na mohitāḥ
//
ūcus tamasurāḥ sarve
krodhasaṃraktalocanāḥ
ayaṃ gurur hito 'smākaṃ
gaccha tvaṃ nāsi no guruḥ
//
bhārgavo vāṅgirā vāpi
bhagavāneṣa no guruḥ
sthitā vayaṃ nideśe 'sya
sādhu tvaṃ gaccha māciram
//
evamuktvāsurāḥ sarve
prāpadyanta bṛhaspatim
yadā na pratyapadyanta
kāvyenoktaṃ mahaddhitam
//
cukopa bhārgavasteṣām
avalepena tena tu
bodhitā hi mayā yasmān
na māṃ bhajatha dānavāḥ
//
tasmātpranaṣṭasaṃjñā vai
parābhavamavāpsyatha
iti vyāhṛtya tānkāvyo
jagāmātha yathāgatam
//
śaptāṃstānasurāñjñātvā
kāvyena sa bṛhaspatiḥ
kṛtārthaḥ sa tadā hṛṣṭaḥ
svarūpaṃ pratyapadyata
//
buddhyāsurān hatāñjñātvā
kṛtārtho 'ntaradhīyata
tataḥ pranaṣṭe tasmiṃstu
vibhrāntā dānavābhavan
//
aho vivañcitāḥ smeti
parasparamathābruvan
pṛṣṭhato 'bhimukhāścaiva
tāḍitāṅgirasena tu
//
vañcitāḥ sopadhānena
sve sve vastuni māyayā
tatastvaparituṣṭāste
tameva tvaritā yayuḥ
prahlādamagrataḥ kṛtvā
kāvyasyānupadaṃ punaḥ
//
tataḥ kāvyaṃ samāsādya
upatasthuravāṅmukhāḥ
samāgatānpunardṛṣṭvā
kāvyo yājyānuvāca ha
//
mayā saṃbodhitāḥ sarve
yasmānmā nābhinandatha
tatastenāvamānena
gatā yūyaṃ parābhavam
//
evaṃ bruvāṇaṃ śukraṃ tu
bāṣpasaṃdigdhayā girā
prahlādastaṃ tadovāca
mā nastvaṃ tyaja bhārgava
//
svāśrayān bhajamānāṃśca
bhaktāṃstvaṃ bhaja bhārgava
tvayyadṛṣṭe vayaṃ tena
devācāryeṇa mohitāḥ
bhaktānarhasi vai jñātuṃ
tapodīrgheṇa cakṣuṣā
//
yadi nastvaṃ na kuruṣe
prasādaṃ bhṛgunandana
apadhyātās tvayā hy adya
praviśāmo rasātalam
//
jñātvā kāvyo yathātattvaṃ
kāruṇyādanukampayā
evaṃ pratyanunīto vai
tataḥ kopaṃ niyamya saḥ
uvācaitānna bhetavyaṃ
na gantavyaṃ rasātalam
//
avaśyaṃ bhāvino hy arthāḥ
prāptavyā mayi jāgrati
na śakyamanyathā kartuṃ
diṣṭaṃ hi balavattaram
//
saṃjñā pranaṣṭā yā vo 'dya
tāmetāṃ pratipatsyatha
devāñjitvā sakṛccāpi
pātālaṃ pratipatsyatha
//
prāpte paryāyakāle ca
hīti brahmābhyabhāṣata
matprasādācca trailokyaṃ
bhuktaṃ yuṣmābhirūrjitam
//
yugākhyā daśa sampūrṇā
devānākramya mūrdhani
etāvantaṃ ca kālaṃ vai
brahmā rājyamabhāṣata
//
rājyaṃ sāvarṇike tubhyaṃ
punaḥ kila bhaviṣyati
lokānāmīśvaro bhāvyas
tava pautraḥ punarbaliḥ
//
evaṃ kila mithaḥ proktaḥ
pautraste viṣṇunā svayam
vācā hṛteṣu lokeṣu
tāstāstasyābhavankila
//
yasmātpravṛttayaścāsya
saṃkāśād abhisaṃdhitāḥ
tasmādvṛttena prītena
tubhyaṃ dattaṃ svayambhuvā
//
devarājye balirbhāvya
iti māmīśvaro 'bravīt
tasmādadṛśyo bhūtānāṃ
kālāpekṣaḥ sa tiṣṭhati
//
prītena cāparo datto
varastubhyaṃ svayambhuvā
tasmānnirutsukastvaṃ vai
paryāyaṃ sahito 'suraiḥ
//
na hi śakyaṃ mayā tubhyaṃ
purastād viprabhāṣitum
brahmaṇā pratiṣiddho 'haṃ
bhaviṣyaṃ jānatā vibho
//
imau ca śiṣyau dvau mahyaṃ
samāv etau bṛhaspateḥ
daivataiḥ saha saṃsṛṣṭān
sarvānvo dhārayiṣyataḥ
//
ityuktā hy asurāḥ sarve
kāvyenākliṣṭakarmaṇā
hṛṣṭāstena yayuḥ sārdhaṃ
prahlādena mahātmanā
//
avaśyaṃ bhāvyamarthaṃ tu
śrutvā śukreṇa bhāṣitam
sakṛdāśaṃsamānāstu
jayaṃ śukreṇa bhāṣitam
daṃśitāḥ sāyudhāḥ sarve
tato devānsamāhvayan
//
devāstadāsurāndṛṣṭvā
saṃgrāme samupasthitān
sarve saṃbhṛtasambhārā
devāstān samayodhayan
//
devāsure tadā tasmin
vartamāne śataṃ samāḥ
ajayannasurā devāṃs
tato devā hy amantrayan
//
yajñenopāhvayāmas tau
tato jeṣyāmahe 'surān
tadopāmantrayandevāḥ
śaṇḍāmarkau tu tāv ubhau
//
yajñe cāhūya tau proktau
tyajetāmasurān dvijau
vayaṃ yuvāṃ bhajiṣyāmaḥ
saha jitvā tu dānavān
//
evaṃ kṛtābhisaṃdhī tau
śaṇḍāmarkau surāstathā
tato devā jayaṃ prāpur
dānavāśca parājitāḥ
//
śaṇḍāmarkaparityaktā
dānavā hy abalāstathā
evaṃ daityāḥ purā kāvya
śāpenābhihatāstadā
//
kāvyaśāpābhibhūtāste
nirādhārāśca sarvaśaḥ
nirasyamānā devaiśca
viviśuste rasātalam
//
evaṃ nirudyamā devaiḥ
kṛtāḥ kṛcchreṇa dānavāḥ
tataḥ prabhṛti śāpena
bhṛgornaimittikena tu
//
jajñe punaḥ punarviṣṇur
dharme praśithile prabhuḥ
kurvandharmavyavasthānam
asurāṇāṃ praṇāśanam
//
prahlādasya nideśe tu
na sthāsyantyasurāśca ye
manuṣyavadhyāste sarve
brahmeti vyāharatprabhuḥ
//
dharmānnārāyaṇasyāṃśaḥ
sambhūtaś cākṣuṣe 'ntare
yajñaṃ vai vartayāmāsur
devā vaivasvate 'ntare
//
prādurbhāve tatastasya
brahmā hy āsītpurohitaḥ
yugākhyāyāṃ caturthyāṃ tu
āpanneṣu sureṣu vai
//
sambhūtastu samudrānte
hiraṇyakaśiporvadhe
dvitīye narasiṃhākhye
rudro hy āsītpurohitaḥ
//
balisaṃstheṣu lokeṣu
tretāyāṃ saptamaṃ prati
tṛtīye vāmanasyārthe
dharmeṇa tu purodhasā
//
etās tisraḥ smṛtāstasya
divyāḥ sambhūtayo dvijāḥ
mānuṣāḥ sapta yānyāstu
śāpajāstā nibodhata
//
tretāyuge tu prathame
dattātreyo babhūva ha
naṣṭe dharme caturthāṃśe
mārkaṇḍeyapuraḥsaraḥ
//
pañcamaḥ pañcadaśyāṃ ca
tretāyāṃ saṃbabhūva ha
māndhātā cakravartī tu
tadottaṅkapuraḥsare
//
ekonaviṃśyāṃ tretāyāṃ
sarvakṣatrāntakṛdvibhuḥ
jāmadagnyastathā ṣaṣṭho
viśvāmitrapuraḥsaraḥ
//
caturviṃśe yuge rāmo
vasiṣṭhena purodhasā
saptamo rāvaṇasyārthe
jajñe daśarathātmajaḥ
//
aṣṭame dvāpare viṣṇur
aṣṭāviṃśe parāśarāt
vedavyāsastathā jajñe
jātūkarṇyapuraḥsaraḥ
//
kartuṃ dharmavyavasthānam
asurāṇāṃ praṇāśanam
buddho navamako jajñe
tapasā puṣkarekṣaṇaḥ
devasundararūpeṇa
dvaipāyanapuraḥsaraḥ
//
tasminneva yuge kṣīṇe
saṃdhyāśiṣṭe bhaviṣyati
kalkī tu viṣṇuyaśasaḥ
pārāśaryapuraḥsaraḥ
//
daśamo bhāvyasambhūto
yājñavalkyapuraḥsaraḥ
sarvāṃśca bhūtāṃs timitān
pāṣaṇḍāṃścaiva sarvaśaḥ
//
pragṛhītāyudhair viprair
vṛtaḥ śatasahasraśaḥ
//
niḥśeṣāñchūdrarājñastu
tadā sa tu kariṣyati
brahmadviṣaḥ sapatnāṃstu
saṃhṛtyaiva ca tadvapuḥ
//
pañcaviṃśe sthitaḥ kalkiś
caritārthaḥ sasainikaḥ
śūdrān saṃśodhayitvā tu
samudrāntaṃ ca vai svayam
//
pravṛttacakro balavān
saṃhāraṃ tu kariṣyati
utsādayitvā vṛṣalān
prāyaśastānadhārmikān
//
tatastadā sa vai kalkiś
caritārthaḥ sasainikaḥ
prajāstaṃ sādhayitvā tu
samṛddhāstena vai svayam
//
akasmātkopitānyonyaṃ
bhaviṣyantīha mohitāḥ
kṣapayitvā tu te 'nyonyaṃ
bhāvinārthena coditāḥ
//
tataḥ kāle vyatīte tu
sa devo 'ntaradhīyata
nṛpeṣvatha pranaṣṭeṣu
prajānāṃ saṃgrahāttadā
//
rakṣaṇe vinivṛtte tu
hatvā cānyonyamāhave
parasparaṃ ca hatvā tu
nirākrandāḥ suduḥkhitāḥ
//
purāṇi hitvā grāmāṃśca
tulyatve niṣparigrahāḥ
pranaṣṭāśramadharmāśca
naṣṭavarṇāśramāstathā
//
aṭṭaśūlā nānapadāḥ
śivaśūlāścatuṣpathāḥ
pramadāḥ keśaśūlāśca
bhaviṣyanti yugakṣaye
//
hrasvadehāyuṣaścaiva
bhaviṣyanti vanaukasaḥ
saritparvatavāsinyo
mūlapattraphalāśanāḥ
//
cīracarmājinadharāḥ
saṃkaraṃ ghoramāśritāḥ
utpātaduḥkhāḥ svalpārthā
bahubādhāśca tāḥ prajāḥ
//
evaṃ kaṣṭamanuprāptāḥ
kāle saṃdhyaṃśake tadā
tataḥ kṣayaṃ gamiṣyanti
sārdhaṃ kaliyugena tu
//
kṣīṇe kaliyuge tasmiṃs
tataḥ kṛtamavartata
ityetatkīrtitaṃ samyag
devāsuraviceṣṭitam
//
yaduvaṃśaprasaṅgena
samāsādvaiṣṇavaṃ yaśaḥ
turvasostu pravakṣyāmi
pūror druhyostathā hy anoḥ
//
Matsya-Purāṇa 48
turvasostu suto garbho
gobhānustasya cātmajaḥ
gobhānostu suto vīras
trisāriraparājitaḥ
//
karaṃdhamastu traisārir
bharatastasya cātmajaḥ
duṣyantaḥ pauravasyāpi
tasya putro hy akalmaṣaḥ
//
evaṃ yayātiśāpena
jarāsaṃkramaṇe purā
turvasoḥ pauravaṃ vaṃśaṃ
praviveśa purā kila
//
duṣyantasya tu dāyādo
varūtho nāma pārthivaḥ
varūthāttu tathāṇḍīraḥ
saṃdhānastasya cātmajaḥ
//
pāṇḍyaśca keralaścaiva
colaḥ karṇastathaiva ca
teṣāṃ janapadāḥ sphītāḥ
pāṇḍyāścolāḥ sakeralāḥ
//
druhyostu tanayau śūrau
setuḥ ketustathaiva ca
setuputraḥ śaradvāṃstu
gandhārastasya cātmajaḥ
//
khyāyate yasya nāmnāsau
gandhāraviṣayo mahān
āraṭṭadeśajāstasya
turagā vājināṃ varāḥ
//
gandhāraputro dharmastu
ghṛtastasyātmajo 'bhavat
ghṛtācca viduṣo jajñe
pracetāstasya cātmajaḥ
//
pracetasaḥ putraśataṃ
rājānaḥ sarva eva te
mleccharāṣṭrādhipāḥ sarve
udīcīṃ diśam āśritāḥ
//
anoścaiva sutā vīrās
trayaḥ paramadhārmikāḥ
sabhānaraścākṣuṣaśca
parameṣus tathaiva ca
//
sabhānarasya putrastu
vidvānkolāhalo nṛpaḥ
kolāhalasya dharmātmā
saṃjayo nāma viśrutaḥ
//
saṃjayasyābhavatputro
vīro nāma puraṃjayaḥ
janamejayo mahārāja
puraṃjayasuto 'bhavat
//
janamejayasya rājarṣer
mahāśālo 'bhavatsutaḥ
āsīd indrasamo rājā
pratiṣṭhitayaśābhavat
//
mahāmanāḥ sutastasya
mahāśālasya dhārmikaḥ
saptadvīpeśvaro jajñe
cakravartī mahāmanāḥ
//
mahāmanāstu dvau putrau
janayāmāsa viśrutau
uśīnaraṃ ca dharmajñaṃ
titikṣuṃ caiva tāv ubhau
//
uśīnarasya patnyastu
pañca rājarṣisambhavāḥ
bhṛśā kṛśā navā darśā
yā ca devī dṛṣadvatī
//
uśīnarasya putrāstu
tāsu jātāḥ kulodvahāḥ
tapasā te tu mahatā
jātā vṛddhasya dhārmikāḥ
//
bhṛśāyāstu nṛgaḥ putro
navāyā nava eva ca
kṛśāyāstu kṛśo jajñe
darśāyāḥ suvrato 'bhavat
dṛṣadvatyāḥ sutaścāpi
śibir auśīnaro nṛpaḥ
//
śibestu śibayaḥ putrāś
catvāro lokaviśrutāḥ
pṛthudarbhaḥ suvīraśca
kekayo bhadrakastathā
//
teṣāṃ janapadāḥ sphītāḥ
kekayā bhadrakāstathā
sauvīrāścaiva paurāśca
nṛgasya kekayāstathā
//
suvratasya tathāmbaṣṭhā
kṛśasya vṛṣalā purī
navasya navarāṣṭraṃ tu
titikṣostu prajāṃ śṛṇu
//
titikṣurabhavadrājā
pūrvasyāṃ diśi viśrutaḥ
bṛhadrathaḥ sutastasya
tasya seno 'bhavatsutaḥ
//
senasya sutapā jajñe
sutapastanayo baliḥ
jāto mānuṣayonyāṃ tu
kṣīṇe vaṃśe prajecchayā
//
mahāyogī tu sa balir
baddho bandhairmahātmanā
putrānutpādayāmāsa
kṣetrajānpañca pārthivān
//
aṅgaṃ sa janayāmāsa
vaṅgaṃ suhmaṃ tathaiva ca
puṇḍraṃ kaliṅgaṃ ca tathā
bāleyaṃ kṣetramucyate
bāleyā brāhmaṇāścaiva
tasya vaṃśakarāḥ prabho
//
baleśca brahmaṇā datto
varaḥ prītena dhīmataḥ
mahāyogitvamāyuśca
kalpasya parimāṇakam
//
saṃgrāme cāpyajeyatvaṃ
dharme caivottamā matiḥ
traikālyadarśanaṃ caiva
prādhānyaṃ prasave tathā
//
jayaṃ cāpratimaṃ yuddhe
dharme tattvārthadarśanam
caturo niyatānvarṇān
sa vai sthāpayitā prabhuḥ
//
teṣāṃ ca pañca dāyādā
vaṅgāṅgāḥ suhmakāstathā
puṇḍrāḥ kaliṅgāśca tathā
aṅgasya tu nibodhata
//
kathaṃ baleḥ sutā jātāḥ
pañca tasya mahātmanaḥ
kiṃnāmnī mahiṣī tasya
janitā katama ṛṣiḥ
//
kathaṃ cotpāditāstena
tannaḥ prabrūhi pṛcchatām
māhātmyaṃ ca prabhāvaṃ ca
nikhilena vadasva tat
//
athośija iti khyāta
āsīdvidvānṛṣiḥ purā
patnī vai mamatā nāma
babhūvāsya mahātmanaḥ
//
uśijasya yavīyānvai
bhrātṛpatnīmakāmayat
bṛhaspatirmahātejā
mamatāmetya kāmataḥ
//
uvāca mamatā taṃ tu
devaraṃ varavarṇinī
antarvatnyasmi te bhrātur
jyeṣṭhasya tu viramyatām
//
ayaṃ tu me mahābhāga
garbhaḥ kupyedbṛhaspate
auśijo bhrātṛjanyaste
sopāṅgaṃ vedamudgiran
//
amogharetāstvaṃ cāpi
na māṃ bhajitumarhasi
asminn evaṃ gate kāle
yathā vā manyase prabho
//
evamuktastathā samyag
bṛhattejā bṛhaspatiḥ
kāmātmā sa mahātmāpi
na manaḥ so 'bhyavārayat
//
saṃbabhūvaiva dharmātmā
tayā sārdhamakāmayā
utsṛjantaṃ tu tadreto
vācaṃ garbho 'bhyabhāṣata
//
bho tāta vācāmadhipa
dvayornāstīha saṃsthitiḥ
amogharetāstvaṃ cāpi
pūrvaṃ cāhamihāgataḥ
//
so 'śapattaṃ tataḥ kruddha
evamukto bṛhaspatiḥ
putraṃ jyeṣṭhasya vai bhrātur
garbhasthaṃ bhagavānṛṣiḥ
//
yasmāttvamīdṛśe kāle
garbhastho 'pi niṣedhasi
māmevamuktavāṃstasmāt
tamo dīrghaṃ pravekṣyasi
//
tato dīrghatamā nāma
śāpādṛṣirajāyata
ato 'ṃśajo bṛhatkīrtir
bṛhaspatirivaujasā
//
ūrdhvaretāstato 'sau vai
vasate bhrāturāśrame
sa dharmānsaurabheyāṃstu
vṛṣabhācchrutavāṃstataḥ
//
tasya bhrātā pitṛvyo yaś
cakāra bharaṇaṃ tadā
tasminnivasatastasya
yadṛcchātastu vai vṛṣaḥ
//
yajñārthamāhṛtāndarbhāṃś
cacāra surabhīsutaḥ
jagrāha taṃ dīrghatamāḥ
śṛṅgayostu catuṣpadam
//
tenāsau nigṛhītaśca
na cacāla padātpadam
tato 'bravīdvṛṣastaṃ vai
muñca māṃ balināṃ vara
//
na mayāsāditastāta
balavāṃstvatsamaḥ kvacit
mama cānyaḥ samo vāpi
na hi me balasaṃkhyayā
muñca tāteti ca punaḥ
prītaste 'haṃ varaṃ vṛṇu
//
evamukto 'bravīdenaṃ
jīvanme tvaṃ kva yāsyasi
eṣa tvāṃ na vimokṣyāmi
parasvādaṃ catuṣpadam
//
nāsmākaṃ vidyate tāta
pātakaṃ steyameva ca
bhakṣyābhakṣyaṃ tathā caiva
peyāpeyaṃ tathaiva ca
//
dvipadāṃ bahavo hy ete
dharma eṣa gavāṃ smṛtaḥ
kāryākārye na vāgamyā
gamanaṃ ca tathaiva ca
//
gavāṃ dharmaṃ tu vai śrutvā
saṃbhrāntastu visṛjya tam
śaktyānnapānadānāttu
gopatiṃ saṃprasādayat
//
prasādite gate tasmin
godharmaṃ bhaktitastu saḥ
manasaiva samādadhyau
tanniṣṭhastatparo hi saḥ
//
tato yavīyasaḥ patnīṃ
gautamasyābhyapadyata
kṛtāvalepāṃ tāṃ matvā
so 'naḍvāniva na kṣamaḥ
//
godharmaṃ tu paraṃ matvā
snuṣāṃ tāmabhyapadyata
nirbhartsya cainaṃ ruddhvā ca
bāhubhyāṃ sampragṛhya ca
//
bhāvyamarthaṃ tu taṃ jñātvā
māhātmyāttamuvāca sā
viparyayaṃ tu tvaṃ labdhvā
anaḍvāniva vartase
//
gamyāgamyaṃ na jānīṣe
godharmātprārthayansutām
durvṛttaṃ tvāṃ tyajāmyadya
gaccha tvaṃ svena karmaṇā
//
kāṣṭhe samudge prakṣipya
gaṅgāmbhasi samutsṛjat
yasmāttvamandho vṛddhaśca
bhartavyo duradhiṣṭhitaḥ
//
tamuhyamānaṃ vegena
srotaso 'bhyāśamāgataḥ
jagrāha taṃ sa dharmātmā
balir vairocanistadā
//
antaḥpure jugopainaṃ
bhakṣyabhojyaiśca tarpayan
prītaścaiva vareṇaiva
cchandayāmāsa vai balim
//
tasmācca sa varaṃ vavre
putrārthe dānavarṣabhaḥ
saṃtānārthaṃ mahābhāga
bhāryāyāṃ mama mānada
putrāndharmārthatattvajñān
utpādayitumarhasi
//
evamukto 'tha devarṣis
tathāstvityuktavān prabhuḥ
sa tasya rājā svāṃ bhāryāṃ
sudeṣṇāṃ nāma prāhiṇot
andhaṃ vṛddhaṃ ca taṃ jñātvā
na sā devī jagāma ha
//
śūdrāṃ dhātreyikāṃ tasmāv
andhāya prāhiṇottadā
tasyāṃ kakṣīvadādīṃśca
śūdrayonāv ṛṣir vaśī
//
janayāmāsa dharmātmā
śūdrān ityevamādikam
uvāca taṃ balī rājā
dṛṣṭvā kakṣīvadādikān
//
pravīṇān ṛṣidharmasya
ceśvarān brahmavādinaḥ
vidvān pratyakṣadharmāṇāṃ
buddhimān vṛttimāñchucīn
//
mamaiva ceti hovāca
taṃ dīrghatamasaṃ baliḥ
natyuvāca munistaṃ vai
mamaivamiti cābravīt
//
utpannāḥ śūdrayonā tu
bhavacchande surottama
andhaṃ vṛddhaṃ ca māṃ jñātvā
sudeṣṇā mahiṣī tava
prāhiṇod avamānānme
śūdrāṃ dhātreyikāṃ nṛpa
//
tataḥ prasādayāmāsa
balis tamṛṣisattamam
baliḥ sudeṣṇāṃ tāṃ bhāryāṃ
bhartsayāmāsa dānavaḥ
//
punaścainām alaṃkṛtya
ṛṣaye pratyapādayat
tāṃ sa dīrghatamā devīṃ
tathā kṛtavatīṃ tadā
//
dadhnā lavaṇamiśreṇa tv
abhyaktaṃ madhukena tu
liha mām ajugupsantī
āpādatalamastakam
tatastvaṃ prāpsyase devi
putrānvai manasepsitān
//
tasya sā tadvaco devī
sarvaṃ kṛtavatī tadā
tasya sāpānam āsādya
devī pariharattadā
//
tāmuvāca tataḥ so 'tha
yatte parihṛtaṃ śubhe
vināpānaṃ kumāraṃ tu
janayiṣyasi pūrvajam
//
nārhasi tvaṃ mahābhāga
putraṃ me dātumīdṛśam
toṣitaśca yathāśakti
prasādaṃ kuru me prabho
//
tavāpacārāddevyeṣa
nānyathā bhavitā śubhe
naiva dāsyati putraste
pautrau vai dāsyate phalam
//
tasyāpānaṃ vinā caiva
yogyabhāvo bhaviṣyati
tasmād dīrghatamāṅgeṣu
kukṣau spṛṣṭvedam abravīt
//
prāśitaṃ yadyadaṅgeṣu
na sopasthaṃ śucismite
tena tiṣṭhanti te garbhe
paurṇamāsyām ivoḍurāṭ
//
bhaviṣyanti kumārāstu
pañca devasutopamāḥ
tejasvinaḥ suvṛttāśca
yajvāno dhārmikāśca te
//
tadaṃśastu sudeṣṇāyā
jyeṣṭhaḥ putro vyajāyata
aṅgastathā kaliṅgaśca
puṇḍraḥ suhmastathaiva ca
//
vaṅgarājastu pañcaite
baleḥ putrāśca kṣetrajāḥ
ityete dīrghatamasā
balerdattāḥ sutāstathā
//
pratiṣṭhāmāgatānāṃ hi
brāhmaṇyaṃ kārayaṃstataḥ
tato mānuṣayonyāṃ sa
janayāmāsa vai prajāḥ
//
tatastaṃ dīrghatamasaṃ
surabhirvākyamabravīt
vicārya yasmādgodharmaṃ
pramāṇaṃ te kṛtaṃ vibho
//
śaktyā cānanyayāsmāsu
tena prītāsmi te 'nagha
tasmāttubhyaṃ tamo dīrgham
āghrāyāpanudāmi vai
//
bārhaspatyastathaivaiṣa
pāpmā vai tiṣṭhati tvayi
jarāṃ mṛtyuṃ tamaścaiva
āghrāyāpanudāmi te
//
sadyaḥ sa ghrātamātrastu
asito munisattamaḥ
āyuṣmāṃśca vapuṣmāṃśca
cakṣuṣmāṃśca tato 'bhavat
//
go 'bhyāhate tamasi vai
gautamastu tato 'bhavat
kākṣīvāṃstu tato gatvā
saha pitrā girivrajam
//
dṛṣṭvā spṛṣṭvā piturvai sa hy
upaviṣṭaściraṃ tapaḥ
tataḥ kālena mahatā
tapasā bhāvitastu saḥ
//
vidhūya mātṛjaṃ kāyaṃ
brāhmaṇyaṃ prāptavānvibhuḥ
tato 'bravītpitā taṃ vai
putravānasmyahaṃ tvayā
//
satputreṇa tu dharmajña
kṛtārtho 'haṃ yaśasvinā
muktvātmānaṃ tato 'sau vai
prāptavānbrahmaṇaḥ kṣayam
//
brāhmaṇyaṃ prāpya kākṣīvān
sahasramasṛjatsutān
kauṣmāṇḍā gautamāścaiva
smṛtāḥ kākṣīvataḥ sutāḥ
//
ityeṣa dīrghatamaso
balervairocanasya ca
samāgamo vaḥ kathitaḥ
saṃtatiścobhayostathā
//
balistānabhinandyāha
pañca putrānakalmaṣān
kṛtārthaḥ so 'pi dharmātmā
yogamāyāvṛtaḥ svayam
//
adṛśyaḥ sarvabhūtānāṃ
kālāpekṣaḥ sa vai prabhuḥ
tatrāṅgasya tu dāyādo
rājāsīddadhivāhanaḥ
//
dadhivāhanaputrastu
rājā divirathaḥ smṛtaḥ
āsīd divirathāpatyaṃ
vidvāndharmaratho nṛpaḥ
//
sa hi dharmarathaḥ śrīmāṃs
tena viṣṇupade girau
somaḥ śukreṇa vai rājñā
saha pīto mahātmanā
//
atha dharmarathasyābhūt
putraścitrarathaḥ kila
tasya satyarathaḥ putras
tasmāddaśarathaḥ kila
//
lomapāda iti khyātas
tasya śāntā sutābhavat
atha dāśarathir vīraś
caturaṅgo mahāyaśāḥ
//
ṛṣyaśṛṅgaprasādena
jajñe svakulavardhanaḥ
caturaṅgasya putrastu
pṛthulākṣa iti smṛtaḥ
//
pṛthulākṣasutaścāpi
campanāmā babhūva ha
campasya tu purī campā
pūrvaṃ yā mālinī bhavat
//
pūrṇabhadraprasādena
haryaṅgo 'sya suto 'bhavat
yajñe vibhāṇḍakāccāsya
vāraṇaḥ śatruvāraṇaḥ
//
avatārayāmāsa mahīṃ
mantrairvāhanamuttamam
haryaṅgasya tu dāyādo
jāto bhadrarathaḥ kila
//
atha bhadrarathasyāsīd
bṛhatkarmā janeśvaraḥ
bṛhadbhānuḥ sutastasya
tasmājjajñe mahātmavān
//
bṛhadbhānustu rājendro
janayāmāsa vai sutam
nāmnā jayadrathaṃ nāma
tasmādbṛhadratho nṛpaḥ
//
āsīdbṛhadrathāccaiva
viśvajijjanamejayaḥ
dāyādastasya cāṅgo vai
tasmātkarṇo 'bhavannṛpaḥ
//
karṇasya vṛṣasenastu
pṛthusenastathātmajaḥ
ete 'ṅgasyātmajāḥ sarve
rājānaḥ kīrtitā mayā
vistareṇānupūrvyācca
pūrostu śṛṇuta dvijāḥ
//
kathaṃ sūtātmajaḥ karṇaḥ
kathamaṅgasya cātmajaḥ
etad icchāmahe śrotum
atyantakuśalo hy asi
//
bṛhadbhānusuto jajñe
rājā nāmnā bṛhanmanāḥ
tasya patnīdvayaṃ hy āsīc
chaibyasya tanaye hy ubhe
yaśodevī ca satyā ca
tayorvaṃśaṃ ca me śṛṇu
//
jayadrathaṃ tu rājānaṃ
yaśodevī hy ajījanat
sā bṛhanmanasaḥ satyā
vijayaṃ nāma viśrutam
//
vijayasya bṛhatputras
tasya putro bṛhadrathaḥ
bṛhadrathasya putrastu
satyakarmā mahāmanāḥ
//
satyakarmaṇo 'dhirathaḥ
sūtaścādhirathaḥ smṛtaḥ
yaḥ karṇaṃ pratijagrāha
tena karṇastu sūtajaḥ
taccedaṃ sarvamākhyātaṃ
karṇaṃ prati yathoditam
//
Matsya-Purāṇa 49
pūroḥ putro mahātejā
rājā sa janamejayaḥ
prācītvataḥ sutastasya
yaḥ prācīmakaroddiśam
//
prācītvatasya tanayo
manasyuśca tathābhavat
rājā pītāyudho nāma
manasyorabhavatsutaḥ
//
dāyādastasya cāpyāsīd
dhundhurnāma mahīpatiḥ
dhundhorbahuvidhaḥ putraḥ
sampātistasya cātmajaḥ
//
sampātestu raṃhavarcā
bhadrāśvastasya cātmajaḥ
bhadrāśvasya dhṛtāyāṃ tu
daśāpsarasi sūnavaḥ
//
auceyuśca hṛṣeyuśca
kakṣeyuśca saneyukaḥ
dhṛteyuśca vineyuśca
sthaleyuścaiva sattamaḥ
//
dharmeyuḥ saṃnateyuśca
puṇyeyuśceti te daśa
auceyorjvalanā nāma
bhāryā vai takṣakātmajā
//
tasyāṃ sa janayāmāsa
antināraṃ mahīpatim
antināro manasvinyāṃ
putrāñjajñe parāñchubhān
//
amūrtarayasaṃ vīraṃ
trivanaṃ caiva dhārmikam
gaurī kanyā tṛtīyā ca
māndhāturjananī śubhā
//
ilinā tu yamasyāsīt
kanyā yājanayatsutān
brahmavādaparākrāntāñ
chubhadā tv ilinā hy abhūt
//
upadānavī sutāṃllebhe
caturastvilinātmajāt
ṛṣyantamatha duṣyantaṃ
pravīram anadhaṃ tathā
//
cakravartī tato yajñe
duṣyantātsamitiṃjayaḥ
śakuntalāyāṃ bharato
yasya nāmnā ca bhāratāḥ
//
dauṣyantīṃ prati rājānaṃ
vāgūce cāśarīriṇī
mātā bhastrā pituḥ putro
yena jātaḥ sa eva saḥ
//
bharasva putraṃ duṣyanta
māvamaṃsthāḥ śakuntalām
retodhāṃ nayate putraḥ
paretaṃ yamasādanāt
tvaṃ cāsya dhātā garbhasya
satyamāha śakuntalā
//
bharatasya vinaṣṭeṣu
tanayeṣu purā kila
putrāṇāṃ mātṛkāt kopāt
sumahānsaṃkṣayaḥ kṛtaḥ
//
tato marudbhirānīya
putraḥ sa tu bṛhaspateḥ
saṃkrāmito bharadvājo
marudbhirbharatasya tu
//
bharatasya bharadvājaḥ
putrārthaṃ mārutaiḥ katham
saṃkrāmito mahātejās
tanno brūhi yathātatham
//
patnyāmāpannasattvāyām
uśijaḥ sa sthito bhuvi
bhrāturbhāryāṃ sa dṛṣṭvā tu
bṛhaspatiruvāca ha
//
upatiṣṭha svalaṃkṛtya
maithunāya ca māṃ śubhe
evamuktābravīdenaṃ
svayameva bṛhaspatim
//
garbhaḥ pariṇataścāyaṃ
brahma vyāharate girā
amogharetāstvaṃ cāpi
dharmaṃ caivaṃ vigarhitam
//
evamukto 'bravīdenāṃ
svayameva bṛhaspatiḥ
nopadeṣṭavyo vinayas
tvayā me varavarṇini
//
dharṣamāṇaḥ prasahyaināṃ
maithunāyopacakrame
tato bṛhaspatiṃ garbho
dharṣamāṇamuvāca ha
//
saṃniviṣṭo hy ahaṃ pūrvam
iha nāma bṛhaspate
amogharetāśca bhavān
nāvakāśa iha dvayoḥ
//
evamuktaḥ sa garbheṇa
kupitaḥ pratyuvāca ha
yasmāttvamīdṛśe kāle
sarvabhūtepsite sati
abhiṣedhasi tasmāttvaṃ
tamo dīrghaṃ pravekṣyasi
//
tataḥ kāmaṃ saṃnivartya
tasyānandādbṛhaspateḥ
tadretastvapatadbhūmau
nivṛttaṃ śiśuko 'bhavat
//
sadyojātaṃ kumāraṃ tu
dṛṣṭvā taṃ mamatābravīt
gamiṣyāmi gṛhaṃ svaṃ vai
bharasvainaṃ bṛhaspate
//
evamuktvā gatā sā tu
gatāyāṃ so 'pi taṃ tyajat
mātāpitṛbhyāṃ tyaktaṃ tu
dṛṣṭvā taṃ marutaḥ śiśum
jagṛhustaṃ bharadvājaṃ
marutaḥ kṛpayā sthitāḥ
//
tasminkāle tu bharato
bahubhir ṛtubhirvibhuḥ
putranaimittikairyajñair
ayajatputralipsayā
//
yadā sa yajamānastu
putraṃ nāsādayatprabhuḥ
tataḥ kratuṃ marutsomaṃ
putrārthe samupāharat
//
tena te marutastasya
marutsomena tuṣṭuvuḥ
upaninyurbharadvājaṃ
putrārthaṃ bharatāya vai
//
dāyādo 'ṅgirasaḥ sūnor
aurasastu bṛhaspateḥ
saṃkrāmito bharadvājo
marudbhirbharataṃ prati
//
bharatastu bharadvājaṃ
putraṃ prāpya vibhur bravīt
ādāv ātmahitāya tvaṃ
kṛtārtho 'haṃ tvayā vibho
//
pūrvaṃ tu vitathe tasmin
kṛte vai putrajanmani
tatastu vitatho nāma
bharadvājo nṛpo 'bhavat
//
tasmādapi bharadvājād
brāhmaṇāḥ kṣatriyā bhuvi
dvyāmuṣyāyaṇakaulīnāḥ
smṛtāste dvividhena ca
//
tato jāte hi vitathe
bharataśca divaṃ yayau
bharadvājo divaṃ yāto hy
abhiṣicya sutamṛṣiḥ
//
dāyādo vitathasyāsīd
bhuvamanyur mahāyaśāḥ
mahābhūtopamāḥ putrāś
catvāro bhuvamanyavaḥ
//
bṛhatkṣatro mahāvīryo
naro gargaśca vīryavān
narasya saṃkṛtiḥ putras
tasya putro mahāyaśāḥ
//
gurudhī rantidevaśca
satkṛtyāṃ tāv ubhau smṛtau
gargasya caiva dāyādaḥ
śibirvidvānajāyata
//
smṛtāḥ śaibyāstato gargāḥ
kṣatropetā dvijātayaḥ
āhāryatanayaścaiva
dhīmānāsīd urukṣavaḥ
//
tasya bhāryā viśālā tu
suṣuve putrakatrayam
tryuṣaṇaṃ puṣkariṃ caiva
kaviṃ caiva mahāyaśāḥ
//
urukṣavāḥ smṛtā hy ete
sarve brāhmaṇatāṃ gatāḥ
kāvyānāṃ tu varā hy ete
trayaḥ proktā maharṣayaḥ
//
gargāḥ saṃkṛtayaḥ kāvyāḥ
kṣatropetā dvijātayaḥ
saṃbhṛtāṅgiraso dakṣā
bṛhatkṣatrasya ca kṣitiḥ
//
bṛhatkṣatrasya dāyādo
hastināmā babhūva ha
tenedaṃ nirmitaṃ pūrvaṃ
puraṃ tu gajasāhvayam
//
hastinaścaiva dāyādās
trayaḥ paramakīrtayaḥ
ajamīḍho dvimīḍhaśca
purumīḍhastathaiva ca
//
ajamīḍhasya patnyastu
tisraḥ kurukulodvahāḥ
nīlinī dhūminī caiva
keśinī caiva viśrutā
//
sa tāsu janayāmāsa
putrānvai devavarcasaḥ
tapaso 'nte mahātejā
jātā vṛddhasya dhārmikāḥ
//
bhāradvājaprasādena
vistaraṃ teṣu me śṛṇu
ājamīḍhasya keśinyāṃ
kaṇvaḥ samabhavatkila
//
medhātithiḥ sutastasya
tasmātkāṇvāyanā dvijāḥ
ajamīḍhasya bhūminyāṃ
jajñe bṛhadanur nṛpaḥ
//
bṛhadanor bṛhanto 'tha
bṛhantasya bṛhanmanāḥ
bṛhanmanaḥsutaścāpi
bṛhaddhanuriti śrutaḥ
//
bṛhaddhanor bṛhadiṣuḥ
putrastasya jayadrathaḥ
aśvajittanayastasya
senajit tasya cātmajaḥ
//
atha senajitaḥ putrāś
catvāro lokaviśrutāḥ
rucirāśvaśca kāvyaśca
rājā dṛḍharathastathā
//
vatsaścāvartako rājā
yasyaite parivatsakāḥ
rucirāśvasya dāyādaḥ
pṛthuseno mahāyaśāḥ
//
pṛthusenasya paurastu
paurānnīpo 'tha jajñivān
nīpasyaikaśataṃ tv āsīt
putrāṇām amitaujasām
//
nīpā iti samākhyātā
rājānaḥ sarva eva te
teṣāṃ vaṃśakaraḥ śrīmān
nīpānāṃ kīrtivardhanaḥ
//
kāvyācca samaro nāma
sadeṣṭasamaro 'bhavat
samarasya pārasampārau
sadaśva iti te trayaḥ
//
putrāḥ sarvaguṇopetā
jātā vai viśrutā bhuvi
pāraputraḥ pṛthurjātaḥ
pṛthostu sukṛto 'bhavat
//
jajñe sarvaguṇopeto
vibhrājastasya cātmajaḥ
vibhrājasya tu dāyādas tv
aṇuho nāma vīryavān
//
babhūva śukajāmātā
kṛtvībhartā mahāyaśāḥ
aṇuhasya tu dāyādo
brahmadatto mahīpatiḥ
//
yugadattaḥ sutastasya
viṣvakseno mahāyaśāḥ
vibhrājaḥ punar ājātaḥ
sukṛteneha karmaṇā
//
viṣvaksenasya putrastu
udakseno babhūva ha
bhallāṭastasya putrastu
tasyāsījjanamejayaḥ
ugrāyudhena tasyārthe
sarve nīpāḥ praṇāśitāḥ
//
ugrāyudhaḥ kasya sutaḥ
kasya vaṃśe sa kathyate
kimarthaṃ tena te nīpāḥ
sarve caiva praṇāśitāḥ
//
ugrāyudhaḥ sūryavaṃśyas
tapastepe varāśrame
sthāṇubhūto 'ṣṭasāhasraṃ
taṃ bheje janamejayaḥ
//
tasya rājyaṃ pratiśrutya
nīpān ājaghnivān prabhuḥ
uvāca sāntvaṃ vividhaṃ
jaghnuste vai hy ubhāv api
//
hanyamānāgatān ūce
yasmāddhetorna me vacaḥ
śaraṇāgatarakṣārthaṃ
tasmādevaṃ śapāmi vaḥ
//
yadi me 'sti tapastaptaṃ
sarvānnayatu vo yamaḥ
tatastān kṛpyamāṇāṃstu
yamena purataḥ sa tu
//
kṛpayā parayāviṣṭo
janamejayam ūcivān
gatānetānimānvīrāṃs
tvaṃ me rakṣitumarhasi
//
are pāpā durācārā
bhavitāro 'sya kiṃkarāḥ
tathetyuktastato rājā
yamena yuyudhe ciram
//
vyādhibhirnārakairghorair
yamena saha tānbalāt
vijitya munaye prādāt
tadadbhutamivābhavat
//
yamastuṣṭastatastasmai
muktijñānaṃ dadau param
sarve yathocitaṃ kṛtvā
jagmuste kṛṣṇamavyayam
//
yeṣāṃ tu caritaṃ gṛhya
hanyate nāpamṛtyubhiḥ
iha loke pare caiva
sukhamakṣayyamaśnute
//
ajamīḍhasya dhūminyāṃ
vidvāñjajñe yavīnaraḥ
dhṛtimāṃstasya putrastu
tasya satyadhṛtiḥ smṛtaḥ
atha satyadhṛteḥ putro
dṛḍhanemiḥ pratāpavān
//
dṛḍhanemisutaścāpi
sudharmā nāma pārthivaḥ
āsītsudharmatanayaḥ
sārvabhaumaḥ pratāpavān
//
sārvabhaumeti vikhyātaḥ
pṛthivyām ekarāḍ babhau
tasyānvavāye mahati
mahāpauravanandanaḥ
//
mahāpauravaputrastu
rājā rukmarathaḥ smṛtaḥ
atha rukmarathasyāsīt
supārśvo nāma pārthivaḥ
//
supārśvatanayaścāpi
sumatirnāma dhārmikaḥ
sumaterapi dharmātmā
rājā saṃnatimānapi
//
tasyāsītsaṃnatimataḥ
kṛto nāma suto mahān
hiraṇyanābhinaḥ śiṣyaḥ
kauśalyasya mahātmanaḥ
//
caturviṃśatidhā yena
proktā vai sāmasaṃhitāḥ
smṛtāste prācyasāmānaḥ
kārtā nāmeha sāmagāḥ
//
kārtirugrāyudho 'sau vai
mahāpauravavardhanaḥ
babhūva yena vikramya
pṛthukasya pitā hataḥ
//
nīlo nāma mahārājaḥ
pāñcālādhipatirvaśī
ugrāyudhasya dāyādaḥ
kṣemo nāma mahāyaśāḥ
//
kṣemātsunīthaḥ saṃjajñe
sunīthasya nṛpaṃjayaḥ
nṛpaṃjayācca viratha
ityete pauravāḥ stutāḥ
//
Matsya-Purāṇa 50
ajamīḍhasya nīlinyāṃ
nīlaḥ samabhavannṛpaḥ
nīlasya tapasogreṇa
suśāntirudapadyata
//
purujānuḥ suśāntestu
pṛthustu purujānutaḥ
bhadrāśvaḥ pṛthudāyādo
bhadrāśvatanayāñchṛṇu
//
mudgalaśca jayaścaiva
rājā bṛhadiṣustathā
javīnaraśca vikrāntaḥ
kapilaścaiva pañcamaḥ
//
pañcānāṃ caiva pañcālān
etāñjanapadānviduḥ
pañcālarakṣiṇo hy ete
deśānāmiti naḥ śrutam
//
mudgalasyāpi maudgalyāḥ
kṣatropetā dvijātayaḥ
ete hy aṅgirasaḥ pakṣaṃ
saṃśritāḥ kāṇvamudgalāḥ
//
mudgalasya suto jajñe
brahmiṣṭhaḥ sumahāyaśāḥ
indrasenaḥ sutastasya
vindhyāśvastasya cātmajaḥ
//
vindhyāśvānmithunaṃ jajñe
menakāyāmiti śrutiḥ
divodāsaśca rājarṣir
ahalyā ca yaśasvinī
//
śaradvatastu dāyādam
ahalyā samprasūyata
śatānandamṛṣiśreṣṭhaṃ
tasyāpi sumahātapāḥ
//
sutaḥ satyadhṛtirnāma
dhanurvedasya pāragaḥ
āsītsatyadhṛteḥ śukram
amoghaṃ dhārmikasya tu
//
skannaṃ retaḥ satyadhṛter
dṛṣṭvā cāpsarasaṃ jale
mithunaṃ tatra saṃbhṛtaṃ
tasminsarasi saṃbhṛtam
//
tataḥ sarasi tasmiṃstu
kramamāṇaṃ mahīpatiḥ
dṛṣṭvā jagrāha kṛpayā
śaṃtanurmṛgayāṃ gataḥ
//
ete śaradvataḥ putrā
ākhyātā gautamā varāḥ
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi
divodāsasya vai prajāḥ
//
divodāsasya dāyādo
dharmiṣṭho mitrayurnṛpaḥ
maitrāyaṇāvaraḥ so 'tha
maitreyastu tataḥ smṛtaḥ
//
ete vaṃśyā yateḥ pakṣāḥ
kṣatropetāstu bhārgavāḥ
rājā caidyavaro nāma
maitreyasya sutaḥ smṛtaḥ
//
atha caidyavarādvidvān
sudāsastasya cātmajaḥ
ajamīḍhaḥ punarjātaḥ
kṣīṇe vaṃśe tu somakaḥ
//
somakasya suto jantur
hate tasmiñchataṃ babhau
putrāṇāmajamīḍhasya
somakasya mahātmanaḥ
//
mahiṣī tv ajamīḍhasya
dhūminī putravardhinī
putrābhāve tapastepe
śataṃ varṣāṇi duścaram
//
hutvāgniṃ vidhivatsamyak
pavitrīkṛtabhojanā
agnihotrakrameṇaiva
sā suṣvāpa mahāvratā
//
tasyāṃ vai dhūmavarṇāyām
ajamīḍhaḥ samīyivān
ṛkṣaṃ sā janayāmāsa
dhūmavarṇaṃ śatāgrajam
//
ṛkṣātsaṃvaraṇo jajñe
kuruḥ saṃvaraṇāt tataḥ
yaḥ prayāgamatikramya
kurukṣetramakalpayat
//
kṛṣyatastu mahārājo
varṣāṇi subahūnyatha
kṛṣyamāṇastataḥ śakro
bhayāttasmai varaṃ dadau
//
puṇyaṃ ca ramaṇīyaṃ ca
kurukṣetraṃ tu tatsmṛtam
tasyānvavāyaḥ sumahān
yasya nāmnā tu kauravāḥ
//
kurostu dayitāḥ putrāḥ
sudhanvā jahnureva ca
parīkṣicca mahātejāḥ
prajanaścārimardanaḥ
//
sudhanvanastu dāyādaḥ
putro matimatāṃ varaḥ
cyavanastasya putrastu
rājā dharmārthatattvavit
//
cyavanasya kṛmiḥ putra
ṛkṣājjajñe mahātapāḥ
kṛmeḥ putro mahāvīryaḥ
khyātastvindrasamo vibhuḥ
//
caidyoparicaro vīro
vasurnāmāntarikṣagaḥ
caidyoparicarājjajñe
girikā sapta vai sutān
//
mahāratho magadharāḍ
viśruto yo bṛhadrathaḥ
pratyaśravāḥ kuśaścaiva
caturtho harivāhanaḥ
//
pañcamaśca yajuścaiva
matsyaḥ kālī ca saptamī
bṛhadrathasya dāyādaḥ
kuśāgro nāma viśrutaḥ
//
kuśāgrasyātmajaścaiva
vṛṣabho nāma vīryavān
vṛṣabhasya tu dāyādaḥ
puṇyavānnāma pārthivaḥ
//
puṇyaḥ puṇyavataścaiva
rājā satyadhṛtistataḥ
dāyādastasya dhanuṣas
tasmātsarvaśca jajñivān
//
sarvasya sambhavaḥ putras
tasmādrājā bṛhadrathaḥ
dve tasya śakale jāte
jarayā saṃdhitaś ca saḥ
//
jarayā saṃdhito yasmāj
jarāsaṃdhastataḥ smṛtaḥ
jetā sarvasya kṣatrasya
jarāsaṃdho mahābalaḥ
//
jarāsaṃdhasya putrastu
sahadevaḥ pratāpavān
sahadevātmajaḥ śrīmān
somavit sa mahātapāḥ
//
śrutaśravāstu somāder
māgadhāḥ parikīrtitāḥ
jahnustvajanayatputraṃ
surathaṃ nāma bhūmipam
//
surathasya tu dāyādo
vīro rājā vidūrathaḥ
vidūrathasutaścāpi
sārvabhauma iti smṛtaḥ
//
sārvabhaumājjayatseno
rucirastasya cātmajaḥ
rucirāttu tato bhaumas
tvaritāyustato 'bhavat
//
akrodhanas tv āyusutas
tasmāddevātithiḥ smṛtaḥ
devātithestu dāyādo
dakṣa eva babhūva ha
//
bhīmasenastato dakṣād
dilīpas tasya cātmajaḥ
dilīpasya pratīpastu
tasya putrās trayaḥ smṛtāḥ
//
devāpiḥ śaṃtanuścaiva
vāhlīkaścaiva te trayaḥ
vāhlīkasya tu dāyādāḥ
sapta vāhlīśvarā nṛpāḥ
devāpistu hy apadhyātaḥ
prajābhirabhavanmuniḥ
//
prajābhistu kimarthaṃ vai hy
apadhyāto janeśvaraḥ
ko doṣo rājaputrasya
prajābhiḥ samudāhṛtaḥ
//
kilāsīdrājaputrastu
kuṣṭhī taṃ nābhyapūjayan
kāryaṃ caiva tu devānāṃ
kṣatraṃ prati dvijottamāḥ
bhaviṣyaṃ kīrtayiṣyāmi
śaṃtanostu nibodhata
//
śaṃtanustvabhavadrājā
vidvānsa vai mahābhiṣak
idaṃ codāharantyatra
ślokaṃ prati mahābhiṣak
//
yaṃ yaṃ karābhyāṃ spṛśati
jīrṇaṃ rogiṇameva ca
punaryuvā ca bhavati
tasmāttaṃ śaṃtanuṃ viduḥ
//
tattasya śaṃtanutvaṃ hi
prajābhiriha kīrtyate
tato 'vṛṇuta bhāryārthaṃ
śaṃtanurjāhnavīṃ nṛpa
//
tasyāṃ devavrataṃ nāma
kumāraṃ janayadvibhuḥ
kālī vicitravīryaṃ tu
dāśeyī janayatsutam
//
śaṃtanordayitaṃ putraṃ
śāntātmānamakalmaṣam
kṛṣṇadvaipāyano nāma
kṣetre vaicitraviryake
//
dhṛtarāṣṭraṃ ca pāṇḍuṃ ca
viduraṃ cāpyajījanat
dhṛtarāṣṭrastu gāndhāryāṃ
putrānajanayacchatam
//
teṣāṃ duryodhanaḥ śreṣṭhaḥ
sarvakṣatrasya vai prabhuḥ
mādrī kuntī tathā caiva
pāṇḍorbhārye babhūvatuḥ
//
devadattāḥ sutāḥ pañca
pāṇḍorarthe 'bhijajñire
dharmādyudhiṣṭhiro jajñe
mārutācca vṛkodaraḥ
//
indrāddhanaṃjayaścaiva
indratulyaparākramaḥ
nakulaṃ sahadevaṃ ca
mādryaśvibhyāmajījanat
//
pañcaite pāṇḍavebhyastu
draupadyāṃ jajñire sutāḥ
draupadyajanayacchreṣṭhaṃ
prativindhyaṃ yudhiṣṭhirāt
//
śrutasenaṃ bhīmasenāc
chrutakīrtiṃ dhanaṃjayāt
caturthaṃ śrutakarmāṇaṃ
sahadevād ajāyata
//
nakulācca śatānīkaṃ
draupadeyāḥ prakīrtitāḥ
tebhyo 'pare pāṇḍaveyāḥ
ṣaḍevānye mahārathāḥ
//
haiḍambo bhīmasenāttu
putro jajñe ghaṭotkacaḥ
kāśī baladharādbhīmāj
jajñe vai sarvagaṃ sutam
//
suhotraṃ tanayaṃ mādrī
sahadevādasūyata
kareṇumatyāṃ caidyāyāṃ
niramitrastu nākuliḥ
//
subhadrāyāṃ rathī pārthād
abhimanyurajāyata
yaudheyaṃ devakī caiva
putraṃ jajñe yudhiṣṭhirāt
//
abhimanyoḥ parīkṣittu
putraḥ parapurajayaḥ
janamejayaḥ parīkṣitaḥ
putraḥ paramadhārmikaḥ
//
brahmāṇaṃ kalpayāmāsa
sa vai vājasaneyakam
sa vaiśampāyanenaiva
śaptaḥ kila maharṣiṇā
//
na sthāsyatīha durbuddhe
tavaitadvacanaṃ bhuvi
yāvatsthāsyasi tvaṃ loke
tāvadeva prapatsyati
//
kṣatrasya vijayaṃ jñātvā
tataḥprabhṛti sarvaśaḥ
abhigamya sthitāścaiva
nṛpaṃ ca janamejayam
//
tataḥprabhṛti śāpena
kṣatriyasya tu yājinaḥ
utsannā yājino yajñe
tataḥprabhṛti sarvaśaḥ
//
kṣatrasya yājinaḥ kecic
chāpāttasya mahātmanaḥ
paurṇamāsena haviṣā
iṣṭvā tasminprajāpatim
sa vaiśampāyanenaiva
praviśanvāritastataḥ
//
parīkṣitaḥ suto 'sau vai
pauravo janamejayaḥ
dvir aśvamedhamāhṛtya
mahāvājasaneyakaḥ
//
pravartayitvā taṃ sarvam
ṛṣiṃ vājasaneyakam
vivāde brāhmaṇaiḥ sārdham
abhiśapto vanaṃ yayau
//
janamejayācchatānīkas
tasmājjajñe sa vīryavān
janamejayaḥ śatānīkaṃ
putraṃ rājye 'bhiṣiktavān
//
athāśvamedhena tataḥ
śatānīkasya vīryavān
jajñe 'dhisomakṛṣṇākhyaḥ
sāmprataṃ yo mahāyaśāḥ
//
tasmiñchāsati rāṣṭraṃ tu
yuṣmābhiridamāhṛtam
durāpaṃ dīrghasattraṃ vai
trīṇi varṣāṇi puṣkare
varṣadvayaṃ kurukṣetre
dṛṣadvatyāṃ dvijottamāḥ
//
bhaviṣyaṃ śrotumicchāmaḥ
prajānāṃ lomaharṣaṇe
purā kila yadetadvai
vyatītaṃ kīrtitaṃ tvayā
//
yeṣu vai sthāsyate kṣatram
utpatsyante nṛpāśca ye
teṣām āyuṣpramāṇaṃ ca
nāmataścaiva tānnṛpān
//
kṛtayugapramāṇaṃ ca
tretādvāparayostathā
kaliyugapramāṇaṃ ca
yugadoṣaṃ yugakṣayam
//
sukhaduḥkhapramāṇaṃ ca
prajādoṣaṃ yugasya tu
etatsarvaṃ prasaṃkhyāya
pṛcchatāṃ brūhi naḥ prabho
//
yathā me kīrtitaṃ pūrvaṃ
vyāsenākliṣṭakarmaṇā
bhāvyaṃ kaliyugaṃ caiva
tathā manvantarāṇi ca
//
anāgatāni sarvāṇi
bruvato me nibodhata
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi
bhaviṣyā ye nṛpāstathā
//
aiḍekṣvākvanvaye caiva
paurave cānvaye tathā
yeṣu saṃsthāsyate tacca
aiḍekṣvākukulaṃ śubham
tānsarvānkīrtayiṣyāmi
bhaviṣye kathitānnṛpān
//
tebhyo 'pare 'pi ye tv anye hy
utpatsyante nṛpāḥ punaḥ
kṣatrāḥ pāraśavāḥ śūdrās
tathānye ye bahiścarāḥ
//
andhāḥ śakāḥ pulindāśca
cūlikā yavanāstathā
kaivartābhīraśabarā
ye cānye mlecchasambhavāḥ
paryāyataḥ pravakṣyāmi
nāmataścaiva tānnṛpān
//
adhisomakṛṣṇaś caiteṣāṃ
prathamaṃ vartate nṛpaḥ
tasyānvavāye vakṣyāmi
bhaviṣye kathitānnṛpān
//
adhisomakṛṣṇaputrastu
vivakṣurbhavitā nṛpaḥ
gaṅgayā tu hṛte tasmin
nagare nāgasāhvaye
//
tyaktvā vivakṣurnagaraṃ
kauśāmbyāṃ tu nivatsyati
bhaviṣyāṣṭau sutāstasya
mahābalaparākramāḥ
//
bhūrirjyeṣṭhaḥ sutastasya
tasya citrarathaḥ smṛtaḥ
śucidravaścitrarathād
vṛṣṇimāṃśca śucidravāt
//
vṛṣṇimataḥ suṣeṇaśca
bhaviṣyati śucirnṛpaḥ
tasmātsuṣeṇādbhavitā
sunītho nāma pārthivaḥ
//
nṛpātsunīthādbhavitā
nṛcakṣuḥ sumahāyaśāḥ
nṛcakṣuṣastu dāyādo
bhavitā vai sukhīvalaḥ
//
sukhīvalasutaścāpi
bhāvī rājā pariṣṇavaḥ
pariṣṇavasutaścāpi
bhavitā sutapā nṛpaḥ
//
medhāvī tasya dāyādo
bhaviṣyati na saṃśayaḥ
medhāvinaḥ sutaścāpi
bhaviṣyati puraṃjayaḥ
//
urvo bhāvyaḥ sutastasya
tigmātmā tasya cātmajaḥ
tigmādbṛhadratho bhāvyo
vasudāmā bṛhadrathāt
//
vasudāmnaḥ śatānīko
bhaviṣyodayanastataḥ
bhaviṣyate codayanād
vīge rājā vahīnaraḥ
//
vahīnarātmajaścaiva
daṇḍapāṇirbhaviṣyati
daṇḍapāṇerniramitro
niramitrāttu kṣemakaḥ
//
atrānuvaṃśaśloko 'yaṃ
gīto vipraiḥ purātanaiḥ
brahmakṣatrasya yo yonir
vaṃśo devarṣisatkṛtaḥ
kṣemakaṃ prāpya rājānaṃ
saṃsthāsyati kalau yuge
//
ityeṣa pauravo vaṃśo
yathāvadiha kīrtitaḥ
dhīmataḥ pāṇḍuputrasya
cārjunasya mahātmanaḥ
//
Matsya-Purāṇa 51
ye pūjyāḥ syur dvijātīnām
agnayaḥ sūta sarvadā
tānidānīṃ samācakṣva
tadvaṃśaṃ cānupūrvaśaḥ
//
yo 'sāv agnirabhīmānī
smṛtaḥ svāyambhuve 'ntare
brahmaṇo mānasaḥ putras
tasmātsvāhā vyajījanat
//
pāvakaṃ pavamānaṃ ca
śuciragniśca yaḥ smṛtaḥ
nirmathyaḥ pavamāno 'gnir
vaidyutaḥ pāvakātmajaḥ
//
śuciragniḥ smṛtaḥ sauraḥ
sthāvarāścaiva te smṛtāḥ
pavamānātmajo hy agnir
havyavāhaḥ sa ucyate
//
pāvakaḥ saharakṣastu
havyavāhamukhaḥ śuciḥ
devānāṃ havyavāho 'gniḥ
prathamo brahmaṇaḥ sutaḥ
//
saharakṣaḥ surāṇāṃ tu
trayāṇāṃ te trayo 'gnayaḥ
eteṣāṃ putrapautrāśca
catvāriṃśattathaiva ca
//
pravakṣye nāmatastānvai
pravibhāgena tānpṛthak
pāvano laukiko hy agniḥ
prathamo brahmaṇaśca yaḥ
//
brahmaudanāgnis tatputro
bharato nāma viśrutaḥ
vaiśvānaro havyavāho
vahanhavyaṃ mamāra saḥ
//
sa mṛto 'tharvaṇaḥ putro
mathitaḥ puṣkarodadhiḥ
yo 'tharvā laukiko hy agnir
dakṣiṇāgniḥ sa ucyate
//
bhṛgoḥ prajāyatātharvā hy
aṅgirātharvaṇaḥ smṛtaḥ
tasya hy alaukiko hy agnir
dakṣiṇāgniḥ sa vai smṛtaḥ
//
atha yaḥ pavamānastu
nirmathyo 'gniḥ sa ucyate
sa ca vai gārhapatyo 'gniḥ
prathamo brahmaṇaḥ smṛtaḥ
//
tataḥ sabhyāvasathyau ca
saṃśatyās tau sutāvubhau
tataḥ ṣoḍaśa nadyastu
cakame havyavāhanaḥ
yaḥ khalvāhavanīyo 'gnir
abhimānī dvijaiḥ smṛtaḥ
//
kāverīṃ kṛṣṇaveṇīṃ ca
narmadāṃ yamunāṃ tathā
godāvarīṃ vitastāṃ ca
candrabhāgāmirāvatīm
//
vipāśāṃ kauśikīṃ caiva
śatadruṃ sarayūṃ tathā
sītāṃ manasvinīṃ caiva
hrādinīṃ pāvanāṃ tathā
//
tāsu ṣoḍaśadhātmānaṃ
pravibhajya pṛthakpṛthak
tadā tu viharaṃstāsu
dhiṣṇyecchaḥ sa babhūva ha
//
svābhidhānasthitā dhiṣṇyās
tāsūtpannāśca dhiṣṇavaḥ
dhiṣṇyeṣu jajñire yasmāt
tataste dhiṣṇavaḥ smṛtāḥ
//
ityete vai nadīputrā
dhiṣṇyeṣu pratipedire
teṣāṃ viharaṇīyā ye
upastheyāśca tāñśṛṇu
vibhuḥ pravāhaṇo 'gnīdhras
tatrasthā dhiṣṇavo 'pare
//
viharati yathāsthānaṃ
puṇyāhe samupakrame
anirdeśyānivāryāṇām
agnīnāṃ śṛṇuta kramam
//
vāsavo 'gniḥ kṛśānuryo
dvitīyottaravedikaḥ
samrāḍagnisuto hyaṣṭāv
upatiṣṭhanti tāndvijāḥ
//
parjanyaḥ pavamānastu
dvitīyaḥ so 'nudṛśyate
pāvakoṣṇaḥ samūhyastu
vottare so 'gnirucyate
//
havyasūdo hy asaṃmṛjyaḥ
śāmitraḥ sa vibhāvyate
śatadhāmā sudhājyotī
raudraiśvaryaḥ sa ucyate
//
brahmajyotir vasudhāmā
brahmasthānīya ucyate
ajaikapādupastheyaḥ
sa vai śālāmukho yataḥ
//
anirdeśyo hyahirbudhnyo
bahirante tu dakṣiṇau
putrā hyete tu sarvasya
upastheyā dvijaiḥ smṛtāḥ
//
tato viharaṇīyāṃstu
vakṣyāmyaṣṭau tu tānsutān
hautriyasya suto hyagnir
barhiṣo havyavāhanaḥ
//
praśaṃsyo 'gniḥ pracetāstu
dvitīyaḥ saṃsahāyakaḥ
suto hyagner viśvavedā
brāhmaṇācchaṃsirucyate
//
apāṃ yoniḥ smṛtaḥ svāmbhaḥ
seturnāma vibhāvyate
dhiṣṇya āharaṇā hyete
somenejyanta vai dvijaiḥ
//
tato yaḥ pāvako nāmnā
yaḥ sadbhiryoga ucyate
agniḥ so 'vabhṛtho jñeyo
varuṇena sahejyate
//
hṛdayasya suto hyagner
jaṭhare 'sau nṛṇāṃ pacan
manyumāñjaṭharaścāgnir
viddhāgniḥ satataṃ smṛtaḥ
//
parasparotthito hyagnir
bhūtānīha vibhurdahan
agnermanyumataḥ putro
ghoraḥ saṃvartakaḥ smṛtaḥ
//
pibannapaḥ sa vasati
samudre vaḍavāmukhe
samudravāsinaḥ putraḥ
saharakṣo vibhāvyate
//
saharakṣastu vai kāmān
gṛhe sa vasate nṛṇām
kravyādagniḥ sutastasya
puruṣānyo 'tti vai mṛtān
//
ityete pāvakasyāgner
dvijaiḥ putrāḥ prakīrtitāḥ
tataḥ sutāstu sauvīryād
gandharvairasurair hṛtāḥ
//
mathito yastvaraṇyāṃ tu
so 'gnirāpa samindhanam
āyur nāmnā tu bhagavān
paśau yastu praṇīyate
//
āyuṣo mahimānputro
dahanastu tataḥ sutaḥ
pākayajñeṣv abhīmānī
hutaṃ havyaṃ bhunakti yaḥ
//
sarvasmāddevalokācca
havyaṃ kavyaṃ bhunakti yaḥ
putro 'sya sahito hyagnir
adbhutaḥ sa mahāyaśāḥ
//
prāyaścitteṣvabhīmānī
hṛtaṃ havyaṃ bhunakti yaḥ
adbhutasya suto vīro
devāṃśastu mahānsmṛtaḥ
//
vividhāgnistatastasya
tasya putro mahākaviḥ
vividhāgnisutādarkād
agnayo 'ṣṭau sutāḥ smṛtāḥ
//
kāmyāsviṣṭiṣvabhīmānī
rakṣohāyatikṛcca yaḥ
surabhirvasumānnādo
haryaśvaścaiva rukmavān
//
pravargyaḥ kṣemavāṃścaiva
ityaṣṭau ca prakīrtitāḥ
śucyagnestu prajā hyeṣā
agnayaśca caturdaśa
//
ityete hyagnayaḥ proktāḥ
praṇītā ye hi cādhvare
samatīte tu sarge ye
yāmaiḥ saha surottamaiḥ
//
svāyambhuve 'ntare pūrvam
agnayaste 'bhimāninaḥ
ete viharaṇīyeṣu
cetanācetaneṣviha
//
sthānābhimānino 'gnīdhrāḥ
prāgāsanhavyavāhanāḥ
kāmyanaimittikādyāste
ye te karmasvavasthitāḥ
//
pūrve manvantare 'tīte
śukrairyāmaiśca taiḥ saha
ete devagaṇaiḥ sārdhaṃ
prathamasyāntare manoḥ
//
ityetā yonayo hyaktāḥ
sthānākhyā jātavedasām
svārociṣādiṣu jñeyāḥ
savarṇānteṣu saptasu
//
tairevaṃ tu prasaṃkhyātaṃ
sāmpratānāgateṣviha
manvantareṣu sarveṣu
lakṣaṇaṃ jātavedasām
//
manvantareṣu sarveṣu
nānārūpaprayojanaiḥ
vartante vartamānaiśca
yāmairdevaiḥ sahāgnayaḥ
//
anāgataiḥ suraiḥ sārdhaṃ
vatsyanto 'nāgatāstvatha
ityeṣa pracayo 'gnīnāṃ
mayā prokto yathākramam
vistareṇānupūrvyā ca
kimanyacchrotumicchatha
//
Matsya-Purāṇa 52
idānīṃ prāha yadviṣṇuḥ
pṛṣṭaḥ paramamuttamam
tadidānīṃ samācakṣva
dharmādharmasya vistaram
//
evamekārṇave tasmin
matsyarūpī janārdanaḥ
vistāramādisargasya
pratisargasya cākhilam
//
kathayāmāsa viśvātmā
manave sūryasūnave
karmayogaṃ ca sāṃkhyaṃ ca
yathāvadvistarānvitam
//
śrotumicchāmahe sūta
karmayogasya lakṣaṇam
yasmādaviditaṃ loke
na kiṃcittava suvrata
//
karmayogaṃ ca vakṣyāmi
yathā viṣṇuvibhāṣitam
jñānayogasahasrāddhi
karmayogaḥ praśasyate
//
karmayogodbhavaṃ jñānaṃ
tasmāttatparamaṃ padam
karmajñānodbhavaṃ brahma
na ca jñānamakarmaṇaḥ
//
tasmātkarmaṇi yuktātmā
tattvamāpnoti śāśvatam
vedo 'khilo dharmamūlam
ācāraścaiva tadvidām
//
aṣṭāvātmaguṇās tasmin
pradhānatvena saṃsthitāḥ
dayā sarveṣu bhūteṣu
kṣāntī rakṣāturasya tu
//
anasūyā tathā loke
śaucamantarbahirdvijāḥ
anāyāseṣu kāryeṣu
māṅgalyācārasevanam
//
na ca dravyeṣu kārpaṇyam
ārteṣūpārjiteṣu ca
tathāspṛhā paradravye
parastrīṣu ca sarvadā
//
aṣṭāvātmaguṇāḥ proktāḥ
purāṇasya tu kovidaiḥ
ayameva kriyāyogo
jñānayogasya sādhakaḥ
//
karmayogaṃ vinā jñānaṃ
kasyacin neha dṛśyate
śrutismṛtyuditaṃ dharmam
upatiṣṭhetprayatnataḥ
//
devatānāṃ pitṝṇāṃ ca
manuṣyāṇāṃ ca sarvadā
kuryādaharaharyajñair
bhūtarṣigaṇatarpaṇam
//
svādhyāyairarcayeccarṣīn
homairvidvānyathāvidhi
pitṝñchrāddhair annadānair
bhūtāni balikarmabhiḥ
//
pañcaite vihitā yajñāḥ
pañcasūnāpanuttaye
kaṇḍanī peṣaṇī cullī
jalakumbhī pramārjanī
//
pañca sūnā gṛhasthasya
tena svargaṃ na gacchati
tatpāpanāśanāyāmī
pañca yajñāḥ prakīrtitāḥ
//
dvāviṃśatistathāṣṭau ca
ye saṃskārāḥ prakīrtitāḥ
tadyukto 'pi na mokṣāya
yastvātmaguṇavarjitaḥ
//
tasmādātmaguṇopetaḥ
śrutikarma samācaret
gobrāhmaṇānāṃ vittena
sarvadā bhadramācaret
//
gobhūhiraṇyavāsobhir
gandhamālyodakena ca
pūjayedbrahmaviṣṇvarka
rudravasvātmakaṃ śivam
//
vratopavāsair vidhivac
chraddhayā ca vimatsaraḥ
yo 'sāv atīndriyaḥ śāntaḥ
sūkṣmo 'vyaktaḥ sanātanaḥ
vāsudevo jaganmūrtis
tasya sambhūtayo hy amī
//
brahmā viṣṇuśca bhagavān
mārtaṇḍo vṛṣavāhanaḥ
aṣṭau ca vasavastadvad
ekādaśa gaṇādhipāḥ
lokapālādhipāścaiva
pitaro mātarastathā
//
imā vibhūtayaḥ proktāś
carācarasamanvitāḥ
brahmādyāś caturo mūlam
avyaktādhipatiḥ smṛtaḥ
//
oṃ oṃ brahmaṇā cātha sūryeṇa
viṣṇunātha śivena vā
abhedātpūjitena syāt
pūjitaṃ sacarācaram
//
brahmādīnāṃ paraṃ dhāma
trayāṇāmapi saṃsthitiḥ
vedamūrtāv ataḥ pūṣā
pūjanīyaḥ prayatnataḥ
//
tasmādagnidvijamukhān
kṛtvā sampūjayedimān
dānairvratopavāsaiśca
japahomādinā naraḥ
//
iti kriyāyogaparāyaṇasya
vedāntaśāstrasmṛtivatsalasya
vikarmabhītasya sadā na kiṃcit
prāptavyamastīha pare ca loke
//
Matsya-Purāṇa 53
purāṇasaṃkhyāmācakṣva
sūta vistaraśaḥ kramāt
dānadharmamaśeṣaṃ tu
yathāvadanupūrvaśaḥ
//
idameva purāṇeṣu
purāṇapuruṣastadā
yaduktavānsa viśvātmā
manave tannibodhata
//
purāṇaṃ sarvaśāstrāṇāṃ
prathamaṃ brahmaṇā smṛtam
anantaraṃ ca vaktrebhyo
vedāstasya vinirgatāḥ
//
purāṇamekamevāsīt
tadā kalpāntare 'nagha
trivargasādhanaṃ puṇyaṃ
śatakoṭipravistaram
//
nirdagdheṣu ca lokeṣu
vājirūpeṇa vai mayā
aṅgāni caturo vedān
purāṇaṃ nyāyavistaram
//
mīmāṃsāṃ dharmaśāstraṃ ca
parigṛhya mayā kṛtam
matsyarūpeṇa ca punaḥ
kalpādāvudakārṇave
//
aśeṣam etatkathitam
udakāntargatena ca
śrutvā jagāda ca munīn
prati devāṃścaturmukhaḥ
//
pravṛttiḥ sarvaśāstrāṇāṃ
purāṇasyābhavattataḥ
kālenāgrahaṇaṃ dṛṣṭvā
purāṇasya tato nṛpa
//
vyāsarūpamahaṃ kṛtvā
saṃharāmi yuge yuge
caturlakṣapramāṇena
dvāpare dvāpare sadā
//
tathāṣṭādaśadhā kṛtvā
bhūrloke 'sminprakāśyate
adyāpi devaloke 'smiñ
chatakoṭipravistaram
//
tadartho 'tra caturlakṣaṃ
saṃkṣepeṇa nivaśitaḥ
purāṇāni daśāṣṭau ca
sāmprataṃ tadihocyate
//
nāmatastāni vakṣyāmi
śṛṇudhvaṃ munisattamāḥ
brahmaṇābhihitaṃ pūrvaṃ
yāvanmātraṃ marīcaye
//
brāhmaṃ tridaśasāhasraṃ
purāṇaṃ parikīrtyate
likhitvā tacca yo dadyāj
jaladhenusamanvitam
vaiśākhapūrṇimāyāṃ ca
brahmaloke mahīyate
//
etadeva yadā padmam
abhūddhairaṇmayaṃ jagat
tadvṛttāntāśrayaṃ tadvat
pādmamityucyate budhaiḥ
pādmaṃ tatpañcapañcāśat
sahasrāṇīha kathyate
//
tatpurāṇaṃ ca yo dadyāt
suvarṇakamalānvitam
jyeṣṭhe māsi tilairyuktam
aśvamedhaphalaṃ labhet
//
vārāhakalpavṛttāntam
adhikṛtya parāśaraḥ
yatprāha dharmānakhilāṃs
tadyuktaṃ vaiṣṇavaṃ viduḥ
//
tadāṣāḍhe ca yo dadyād
ghṛtadhenusamanvitam
paurṇamāsyāṃ vipūtātmā
sa padaṃ yāti vāruṇam
trayoviṃśatisāhasraṃ
tatpramāṇaṃ vidurbudhāḥ
//
śvetakalpaprasaṅgena
dharmānvāyurihābravīt
yatra tadvāyavīyaṃ syād
rudramāhātmyasaṃyutam
caturviṃśasahasrāṇi
purāṇaṃ tadihocyate
//
śrāvaṇyāṃ śrāvaṇe māsi
guḍadhenusamanvitam
yo dadyādvṛṣasaṃyuktaṃ
brāhmaṇāya kuṭumbine
śivaloke sa pūtātmā
kalpamekaṃ vasennaraḥ
//
yatrādhikṛtya gāyatrīṃ
varṇyate dharmavistaraḥ
vṛtrāsuravadhopetaṃ
tadbhāgavatamucyate
//
sārasvatasya kalpasya
madhye ye syurnarottamāḥ
tadvṛttāntodbhavaṃ loke
tadbhāgavatamucyate
//
likhitvā tacca yo dadyād
dhemasiṃhasamanvitam
paurṇamāsyāṃ prauṣṭhapadyāṃ
sa yāti paramāṃ gatim
aṣṭādaśa sahasrāṇi
purāṇaṃ tatpracakṣate
//
yatrāha nārado dharmān
bṛhatkalpāśrayāṇi ca
pañcaviṃśatsahasrāṇi
nāradīyaṃ taducyate
//
āśvine pañcadaśyāṃ tu
dadyāddhenusamanvitam
paramāṃ siddhimāpnoti
punarāvṛttidurlabhām
//
yatrādhikṛtya śakunīn
dharmādharmavicāraṇā
vyākhyātā vai munipraśne
munibhirdharmacāribhiḥ
//
mārkaṇḍeyena kathitaṃ
tatsarvaṃ vistareṇa tu
purāṇaṃ navasāhasraṃ
mārkaṇḍeyam ihocyate
//
pratilikhya ca yo dadyāt
sauvarṇakarisaṃyutam
kārttikyāṃ puṇḍarīkasya
yajñasya phalabhāgbhavet
//
yat tad īśānakaṃ kalpaṃ
vṛttāntamadhikṛtya ca
vasiṣṭhāyāgninā proktam
āgneyaṃ tatpracakṣate
//
likhitvā tacca yo dadyād
dhemapadmasamanvitam
mārgaśīrṣyāṃ vidhānena
tiladhenusamanvitam
//
tacca ṣoḍaśasāhasraṃ
sarvakratuphalapradam
yaḥ pradadhannaraḥ so 'tha
svargaloke mahīyate
//
yatrādhikṛtya māhātmyam
ādityasya caturmukhaḥ
aghorakalpavṛttānta
prasaṅgena jagatsthitim
manave kathayāmāsa
bhūtagrāmasya lakṣaṇam
//
caturdaśa sahasrāṇi
tathā pañca śatāni ca
bhaviṣyacaritaprāyaṃ
bhaviṣyaṃ tadihocyate
//
tatpauṣe māsi yo dadyāt
paurṇamāsyāṃ vimatsaraḥ
guḍakumbhasamāyuktam
agniṣṭomaphalaṃ bhavet
//
rathaṃtarasya kalpasya
vṛttāntamadhikṛtya ca
sāvarṇinā nāradāya
kṛṣṇamāhātmyamuttamam
//
yatra brahmavarāhasya
codantaṃ varṇitaṃ muhuḥ
tadaṣṭādaśasāhasraṃ
brahmavaivartamucyate
//
purāṇaṃ brahmavaivartaṃ
yo dadyānmāghamāsi ca
paurṇamāsyāṃ śubhadine
brahmaloke mahīyate
//
yatrāgniliṅgamadhyasthaḥ
prāha devo maheśvaraḥ
dharmārthakāmamokṣārtham
āgneyamadhikṛtya ca
//
kalpānte laiṅgamityuktaṃ
purāṇaṃ brahmaṇā svayam
tadekādaśasāhasraṃ
phālgunyāṃ yaḥ prayacchati
tiladhenusamāyuktaṃ
sa yāti śivasāmyatām
//
mahāvarāhasya punar
māhātmyamadhikṛtya ca
viṣṇunābhihitaṃ kṣoṇyai
tadvārāham ihocyate
//
mānavasya prasaṅgena
kalpasya munisattamāḥ
caturviṃśatsahasrāṇi
tatpurāṇamihocyate
//
kāñcanaṃ garuḍaṃ kṛtvā
tiladhenusamanvitam
paurṇamāsyāṃ madhau dadyād
brāhmaṇāya kuṭumbine
varāhasya prasādena
padamāpnoti vaiṣṇavam
//
yatra māheśvarāndharmān
adhikṛtya ca ṣaṇmukhaḥ
kalpe tatpuruṣaṃ vṛttaṃ
caritairupabṛṃhitam
//
skāndaṃ nāma purāṇaṃ ca hy
ekāśītirnigadyate
sahasrāṇi śataṃ caikam
iti martyeṣu gadyate
//
parilikhya ca yo dadyād
dhemaśūlasamanvitam
śaivaṃ padamavāpnoti
mīne copāgate ravau
//
trivikramasya māhātmyam
adhikṛtya caturmukhaḥ
trivargamabhyadhāttacca
vāmanaṃ parikīrtitam
//
purāṇaṃ daśasāhasraṃ
kūrmakalpānugaṃ śivam
yaḥ śaradviṣuve dadyād
vaiṣṇavaṃ yātyasau padam
//
yatra dharmārthakāmānāṃ
mokṣasya ca rasātale
māhātmyaṃ kathayāmāsa
kūrmarūpī janārdanaḥ
//
indradyumnaprasaṅgena
ṛṣibhyaḥ śakrasaṃnidhau
aṣṭādaśa sahasrāṇi
lakṣmīkalpānuṣaṅgikam
//
yo dadyādayane kūrmaṃ
hemakūrmasamanvitam
gosahasrapradānasya
phalaṃ samprāpnuyānnaraḥ
//
śrutīnāṃ yatra kalpādau
pravṛttyarthaṃ janārdanaḥ
matsyarūpeṇa manave
narasiṃhopavarṇanam
//
adhikṛtyābravītsapta
kalpavṛttaṃ munīśvarāḥ
tanmātsyamiti jānīdhvaṃ
sahasrāṇi caturdaśa
//
viṣuve hemamatsyena
dhenvā caiva samanvitam
yo dadyātpṛthivī tena
dattā bhavati cākhilā
//
yadā ca gāruḍe kalpe
viśvāṇḍādgaruḍodbhavam
adhikṛtyābravītkṛṣṇo
gāruḍaṃ tadihocyate
//
tad aṣṭādaśakaṃ caikaṃ
sahasrāṇīha paṭhyate
sauvarṇahaṃsasaṃyuktaṃ
yo dadāti pumāniha
sa siddhiṃ labhate mukhyāṃ
śivaloke ca saṃsthitim
//
brahmā brahmāṇḍamāhātmyam
adhikṛtyābravītpunaḥ
tacca dvādaśasāhasraṃ
brahmāṇḍaṃ dviśatādhikam
//
bhaviṣyāṇāṃ ca kalpānāṃ
śrūyate yatra vistaraḥ
tadbrahmāṇḍapurāṇaṃ ca
brahmaṇā samudāhṛtam
//
yo dadyāttadvyatīpāte
pītorṇāyugasaṃyutam
rājasūyasahasrasya
phalamāpnoti mānavaḥ
hemadhenvā yutaṃ tacca
brahmalokaphalapradam
//
caturlakṣamidaṃ proktaṃ
vyāsenādbhutakarmaṇā
matpiturmama pitrā ca
mayā tubhyaṃ niveditam
//
iha lokahitārthāya
saṃkṣiptaṃ paramarṣiṇā
idamadyāpi deveṣu
śatakoṭipravistaram
//
upabhedānpravakṣyāmi
loke ye sampratiṣṭhitāḥ
pādme purāṇe yatroktaṃ
narasiṃhopavarṇanam
taccāṣṭādaśasāhasraṃ
nārasiṃhamihocyate
//
nandāyā yatra māhātmyaṃ
kārttikeyena varṇyate
nandīpurāṇaṃ tallokair
ākhyātamiti kīrtyate
//
yatra sāmbaṃ puraskṛtya
bhaviṣyati kathānakam
procyate tatpunarloke
sāmbametanmunivratāḥ
//
purātanasya kalpasya
purāṇāni vidurbudhāḥ
dhanyaṃ yaśasyamāyuṣyaṃ
purāṇānāmanukramam
evamādityasaṃjñā ca
tatraiva parigadyate
//
aṣṭādaśabhyastu pṛthak
purāṇaṃ yatpradiśyate
vijānīdhvaṃ dvijaśreṣṭhās
tadetebhyo vinirgatam
//
pañcāṅgāni purāṇeṣu
ākhyānakamiti smṛtam
sargaśca pratisargaśca
vaṃśo manvantarāṇi ca
vaṃśyānucaritaṃ caiva
purāṇaṃ pañcalakṣaṇam
//
brahmaviṣṇvarkarudrāṇāṃ
māhātmyaṃ bhuvanasya ca
sasaṃhārapradānāṃ ca
purāṇe pañcavarṇake
//
dharmaścārthaśca kāmaśca
mokṣaścaivātra kīrtyate
sarveṣvapi purāṇeṣu
tadviruddhaṃ ca yatphalam
//
sāttvikeṣu purāṇeṣu
māhātmyamadhikaṃ hareḥ
rājaseṣu ca māhātmyam
adhikaṃ brahmaṇo viduḥ
//
tadvadagneśca māhātmyaṃ
tāmaseṣu śivasya ca
saṃkīrṇeṣu sarasvatyāḥ
pitṝṇāṃ ca nigadyate
//
aṣṭādaśa purāṇāni
kṛtvā satyavatīsutaḥ
bhāratākhyānamakhilaṃ
cakre tadupabṛṃhitam
lakṣeṇaikena yatproktaṃ
vedārthaparibṛṃhitam
//
vālmīkinā tu yatproktaṃ
rāmopākhyānamuttamam
brahmaṇābhihitaṃ yacca
śatakoṭipravistaram
//
āhṛtya nāradāyaivaṃ
tena vālmīkaye punaḥ
vālmīkinā ca lokeṣu
dharmakāmārthasādhanam
evaṃ sapādāḥ pañcaite
lakṣā martye prakīrtitāḥ
//
purātanasya kalpasya
purāṇāni vidurbudhāḥ
dhanyaṃ yaśasyamāyuṣyaṃ
purāṇānāmanukramam
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi
sa yāti paramāṃ gatim
//
idaṃ pavitraṃ yaśaso nidhānam
idaṃ pitṝṇāmativallabhaṃ ca
idaṃ ca deveṣv amṛtāyitaṃ ca
nityaṃ tvidaṃ pāpaharaṃ ca puṃsām
//
Matsya-Purāṇa 54
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
dānadharmānaśeṣataḥ
vratopavāsasaṃyuktān
yathāmatsyoditāniha
//
mahādevasya saṃvāde
nāradasya ca dhīmataḥ
yathāvṛttaṃ pravakṣyāmi
dharmakāmārthasādhakam
//
kailāsaśikharāsīnam
apṛcchannāradaḥ purā
vinayanamanaṅgārim
anaṅgāṅgaharaṃ haram
//
bhagavandevadeveśa
brahmaviṣṇvindranāyaka
śrīmadārogyarūpāyur
bhāgyasaubhāgyasampadā
saṃyuktastava viṣṇorvā
pumānbhaktaḥ kathaṃ bhavet
//
nārī vā vidhavā sarva
guṇasaubhāgyasaṃyutā
kramānmuktipradaṃ deva
kiṃcidvratamihocyatām
//
samyakpṛṣṭaṃ tvayā brahman
sarvalokahitāvaham
śrutamapyatra yacchāntyai
tadvrataṃ śṛṇu nārada
//
nakṣatrapuruṣaṃ nāma
vrataṃ nārāyaṇātmakam
pādādi kuryādvidhivad
viṣṇunāmānukīrtanam
//
pratimāṃ vāsudevasya
mūlarkṣādiṣu cārcayet
caitramāsaṃ samāsādya
kṛtvā brāhmaṇavācanam
//
mūle namo viśvadharāya pādau
gulphāvanantāya ca rohiṇīṣu
jaṅghe 'bhipūjye varadāya caiva
dve jānunī vāśvikumāraṛkṣe
//
pūrvottarāṣāḍhayuge tathorū
namaḥ śivāyetyabhipūjanīyau
pūrvottarāphalguniyugmake ca
meḍhraṃ namaḥ pañcaśarāya pūjyam
//
kaṭiṃ namaḥ śārṅgadharāya viṣṇoḥ
sampūjayennārada kṛttikāsu
tathārcayedbhādrapadādvaye ca
pārśve namaḥ keśiniṣūdanāya
//
kukṣidvayaṃ nārada revatīṣu
dāmodarāyetyabhipūjanīyam
ṛkṣe 'nurādhāsu ca mādhavāya
namastathoraḥsthalameva pūjyam
//
pṛṣṭhaṃ dhaniṣṭhāsu ca pūjanīyam
aghaughavidhvaṃsakarāya tacca
śrīśaṅkhacakrāsigadādharāya
namo viśākhāsu bhujāśca pūjyāḥ
//
haste tu hastā madhusūdanāya
namo 'bhipūjyā iti kaiṭabhāreḥ
punarvasāvaṅgulipūrvabhāgāḥ
sāmnāmadhīśāya namo 'bhipūjyāḥ
//
bhujaṃganakṣatradine nakhāni
sampūjayenmatsyaśarīrabhājaḥ
kūrmasya pādau śaraṇaṃ vrajāmi
jyeṣṭhāsu kaṇṭhe harirarcanīyaḥ
//
śrotre varāhāya namo 'bhipūjyā
janārdanasya śravaṇena samyak
puṣye mukhaṃ dānavasūdanāya
namo nṛsiṃhāya ca pūjanīyam
//
namo namaḥ kāraṇavāmanāya
svātīṣu dantāgramathārcanīyam
āsyaṃ harerbhārgavanandanāya
saṃpūjanīyaṃ dvija vāruṇe tu
//
namo 'stu rāmāya maghāsu nāsā
saṃpūjanīyā raghunandanasya
mṛgottamāṅge nayane 'bhipūjye
namo 'stu te rāma vighūrṇitākṣa
//
buddhāya śāntāya namo lalāṭaṃ
citrāsu saṃpūjyatamaṃ murāreḥ
śiro 'bhipūjyaṃ bharaṇīṣu viṣṇor
namo 'stu viśveśvara kalkirūpiṇe
//
ārdrāsu keśāḥ puruṣottamasya
saṃpūjanīyā haraye namaste
upoṣitenarkṣadineṣu bhaktyā
saṃpūjanīyā dvijapuṃgavāḥ syuḥ
//
pūrṇe vrate sarvaguṇānvitāya
vāgrūpaśīlāya ca sāmagāya
haimīṃ viśālāyatabāhudaṇḍāṃ
muktāphalendūpalavajrayuktām
//
jalasya pūrṇe kalaśe niviṣṭām
arcāṃ harervastragavā sahaiva
śayyāṃ tathopaskarabhājanādi
yuktāṃ pradadyāddvijapuṃgavāya
//
yadyasti yatkiṃcidihāsti deyaṃ
dadyāddvijāyātmahitāya sarvam
manorathānnaḥ saphalīkuruṣva
hiraṇyagarbhācyutarudrarūpin
//
salakṣmīkaṃ sabhāryāya
kāñcanaṃ puruṣottamam
śayyāṃ ca dadyānmantreṇa
granthibhedavivarjitām
//
yathā na viṣṇubhaktānāṃ
vṛjinaṃ jāyate kvacit
tathā surūpatārogyaṃ
keśave bhaktimuttamām
//
yathā na lakṣmyā śayanaṃ
tava śūnyaṃ janārdana
śayyā mamāpyaśūnyāstu
kṛṣṇa janmani janmani
//
evaṃ nivedya tatsarvaṃ
vastramālyānulepanam
nakṣatrapuruṣajñāya
viprāyātha visarjayet
//
bhuñjītātailalavaṇaṃ
sarvarkṣeṣvapyupoṣitaḥ
bhojanaṃ ca yathāśakti
vittaśāṭhyavivarjitaḥ
//
iti nakṣatrapuruṣam
upāsya vidhivatsvayam
sarvānkāmānavāpnoti
viṣṇuloke mahīyate
//
brahmahatyādikaṃ kiṃcid
iha vāmutra vā kṛtam
ātmanā vātha pitṛbhis
tatsarvaṃ kṣayamāpnuyāt
//
iti paṭhati śṛṇoti vātibhaktyā
puruṣavaro vratamaṅganātha kuryāt
kalikaluṣavidāraṇaṃ murāreḥ
sakalavibhūtiphalapradaṃ ca puṃsām
//
Matsya-Purāṇa 55
upavāseṣvaśaktasya
tadeva phalamicchataḥ
anabhyāsena rogādvā
kimiṣṭaṃ vratamuttamam
//
upavāse 'pyaśaktānāṃ
naktaṃ bhojanamiṣyate
yasminvrate tadapyatra
śrūyatāmakṣayaṃ mahat
//
ādityaśayanaṃ nāma
yathāvacchaṃkarārcanam
yeṣu nakṣatrayogeṣu
purāṇajñāḥ pracakṣate
//
yadā hastena saptamyām
ādityasya dinaṃ bhavet
sūryasya cātha saṃkrāntis
tithiḥ sā sārvakāmikī
//
umāmaheśvarasyārcām
arcayetsūryanāmabhiḥ
sūryārcāṃ śivaliṅge ca
prakurvan pūjayedyataḥ
//
umāpate ravervāpi
na bhedo dṛśyate kvacit
yasmāttasmānmuniśreṣṭha
gṛhe śambhuṃ samarcayet
//
haste ca sūryāya namo 'stu pādāv
arkāya citrāsu ca gulphadeśam
svātīṣu jaṅghe puruṣottamāya
dhātre viśākhāsu ca jānudeśam
//
tathānurādhāsu namo 'bhipūjyam
ūrudvayaṃ caiva sahasrabhānoḥ
jyeṣṭhāsvanaṅgāya namo 'stu guhyam
indrāya somāya kaṭī ca mūle
//
pūrvottarāṣāḍhayuge ca nābhiṃ
tvaṣṭre namaḥ saptataraṃgamāya
tīkṣṇāṃśave ca śravaṇe ca kukṣau
pṛṣṭhaṃ dhaniṣṭhāsu vikartanāya
//
cakṣuḥsthalaṃ dhvāntavināśanāya
jalādhiparkṣe paripūjanīyam
pūrvottarābhādrapadādvaye ca
bāhū namaścaṇḍakarāya pūjyau
//
sāmnāmadhīśāya karadvayaṃ ca
saṃpūjanīyaṃ dvija revatīṣu
nakhāni pūjyāni tathāśvinīṣu
namo 'stu saptāśvadhuraṃdharāya
//
kaṭhoradhāmne bharaṇīṣu kaṇṭhaṃ
divākarāyetyabhipūjanīyā
grīvāgniṛkṣe 'dharamambujeśe
sampūjayennārada rohiṇīṣu
//
mṛgottamāṅge daśanā murāreḥ
saṃpūjanīyā haraye namaste
namaḥ savitre rasanāṃ śaṃkare ca
nāsābhipūjyā ca punarvasau ca
//
lalāṭamambhoruhavallabhāya
puṣye 'lakā vedaśarīradhāriṇe
sārpe 'tha mauliṃ vibudhapriyāya
maghāsu karṇāviti gogaṇeśe
//
pūrvāsu gobrāhmaṇavandanāya
netrāṇi saṃpūjyatamāni śambhoḥ
athottarāphalgunibhe bhruvau ca
viśveśvarāyeti ca pūjanīye
//
namo 'stu pāśāṅkuśaśūlapadma
kapālasarpendudhanurdharāya
gajāsurānaṅgapurāndhakādi
vināśamūlāya namaḥ śivāya
//
ityādi cāstrāṇi ca pūjya nityaṃ
viśveśvarāyeti śivo 'bhipūjyaḥ
bhoktavyamatraivamatailaśākam
amāṃsamakṣāramabhuktaśeṣam
//
ityevaṃ dvija naktāni
kṛtvā dadyāt punarvasau
śāleyataṇḍulaprastham
audumbaramaye ghṛtam
//
saṃsthāpya pātre viprāya
sahiraṇyaṃ nivedayet
saptame vastrayugmaṃ ca
pāraṇe tvadhikaṃ bhavet
//
caturdaśe tu samprāpte
pāraṇe nāradābdike
brāhmaṇānbhojayedbhaktyā
guḍakṣīraghṛtādibhiḥ
//
kṛtvā tu kāñcanaṃ padmam
aṣṭapattraṃ sakarṇikam
śuddhamaṣṭāṅgulaṃ tacca
padmarāgadalānvitam
//
śayyāṃ vilakṣaṇāṃ kṛtvā
viruddhagranthivarjitām
sopadhānakaviśrāma
svāstaravyajanāni ca
//
bhājanopānahachattra
cāmarāsanadarpaṇaiḥ
bhūṣaṇairapi saṃyuktāṃ
phalavastrānulepanaiḥ
//
tasyāṃ vidhāya tatpadmam
alaṃkṛtya guṇānvitam
kapilāṃ vastrasaṃyuktāṃ
suśīlāṃ ca payasvinīm
//
raupyakhurīṃ hemaśṛṅgīṃ
savatsāṃ kāṃsyadohanām
dadyānmantreṇa pūrvāhṇe
na caināmabhilaṅghayet
//
yathaivādityaśayanam
aśūnyaṃ tava sarvadā
kāntyā dhṛtyā śriyā ratyā
tathā me santu siddhayaḥ
//
yathā na devāḥ śreyāṃsaṃ
tvadanyamanaghaṃ viduḥ
tathā mām uddharāśeṣa
duḥkhasaṃsārasāgarāt
//
tataḥ pradakṣiṇīkṛtya
praṇipatya visarjayet
śayyāgavādi tatsarvaṃ
dvijasya bhavanaṃ nayet
//
naitadviśīlāya na dāmbhikāya
kutarkaduṣṭāya vinindakāya
prakāśanīyaṃ vratamindumauler
yaścāpi nindāmadhikāṃ vidhatte
//
bhaktāya dāntāya ca guhyametad
ākhyeyam ānandakaraṃ śivasya
idaṃ mahāpātakabhin narāṇām
apyakṣaraṃ vedavido vadanti
//
na bandhuputreṇa dhanairviyuktaḥ
patnībhirānandakaraḥ surāṇām
nābhyeti rogaṃ na ca śokaduḥkhaṃ
yā vātha nārī kurute 'tibhaktyā
//
idaṃ vasiṣṭhena purārjunena
kṛtaṃ kubereṇa puraṃdareṇa
yatkīrtanenāpyakhilāni nāśam
āyānti pāpāni na saṃśayo 'sti
//
iti paṭhati śṛṇoti vā ya itthaṃ raviśayanaṃ puruhūtavallabhaḥ syāt /
api narakagatānpitṝn aśeṣān api divamānayatīha yaḥ karoti //
Matsya-Purāṇa 56
kṛṣṇāṣṭamīmatho vakṣye
sarvapāpapraṇāśinīm
śāntirmuktiśca bhavati
jayaḥ puṃsāṃ viśeṣataḥ
//
śaṃkaraṃ mārgaśirasi
śambhuṃ pauṣe 'bhipūjayet
māghe maheśvaraṃ devaṃ
mahādevaṃ ca phālgune
//
sthāṇuṃ caitre śivaṃ tadvad
vaiśākhe tvarcayennaraḥ
jyeṣṭhe paśupatiṃ cārced
āṣāḍhe ugramarcayet
//
pūjayecchrāvaṇe śarvaṃ
nabhasye tryambakaṃ tathā
haramāśvayuje māsi
tatheśānaṃ ca kārttike
//
kṛṣṇāṣṭamīṣu sarvāsu
śaktaḥ sampūjayeddvijān
gobhūhiraṇyavāsobhiḥ
śivabhaktānupoṣitaḥ
//
gomūtraghṛtagokṣīra
tilān yavakuśodakam
gośṛṅgodaśirīṣārka
bilvapattradadhīni ca
pañcagavyaṃ ca saṃprāśya
śaṃkaraṃ pūjayenniśi
//
aśvatthaṃ ca vaṭaṃ caivo
-dumbaraṃ plakṣameva ca
palāśaṃ jambuvṛkṣaṃ ca
viduḥ ṣaṣṭhaṃ maharṣayaḥ
//
mārgaśīrṣāṣāḍhamāsābhyāṃ
dvābhyāṃ dvābhyāmitikramāt
ekaikaṃ dantapavanaṃ
vṛkṣeṣveteṣu bhakṣayet
//
devāya dadyādarghyaṃ ca
kṛṣṇāṃ gāṃ kṛṣṇavāsasam
dadyātsamāpte dadhyannaṃ
vitānadhvajacāmaram
//
dvijānāmudakumbhāṃśca
pañcaratnasamanvitān
gāvaḥ kṛṣṇāḥ suvarṇaṃ ca
vāsāṃsi vividhāni ca
aśaktastu punardadyād
gāmekāmapi śaktitaḥ
//
na vittaśāṭhyaṃ kurvīta
kurvandoṣamavāpnuyāt
kṛṣṇāṣṭamīmupoṣyaiva
saptakalpaśatatrayam
pumānsampūjito devaiḥ
śivaloke mahīyate
//
Matsya-Purāṇa 57
dīrghāyurārogyakulābhivṛddhi
yuktaḥ pumānbhūpakulāyutaḥ syāt
muhurmuhurjanmani yena samyag
vrataṃ samācakṣva tadindumaule
//
tvayā pṛṣṭamidaṃ samyag
uktaṃ cākṣayyakārakam
rahasyaṃ tava vakṣyāmi
yatpurāṇavido viduḥ
//
rohiṇīcandraśayanaṃ
nāma vratamihottamam
tasminnārāyaṇasyārcām
arcayad indunāmabhiḥ
//
yadā somadine śuklā
bhavetpañcadaśī kvacit
athavā brahmanakṣatraṃ
paurṇamāsyāṃ prajāyate
//
tadā snānaṃ naraḥ kuryāt
pañcagavyena sarṣapaiḥ
āpyāyasveti tu japed
vidvānaṣṭaśataṃ punaḥ
//
śūdro 'pi parayā bhaktyā
pāṣaṇḍālāpavarjitaḥ
somāya varadāyātha
viṣṇave ca namo namaḥ
//
kṛtajapyaḥ svabhavanam
āgatya madhusūdanam
pūjayetphalapuṣpaiśca
somanāmāni kīrtayan
//
somāya śāntāya namo 'stu pādāv
anantadhāmneti ca jānujaṅghe
ūrudvayaṃ cāpi jalodarāya
sampūjayenmeḍhramanantabāhave
//
namo namaḥ kāmasukhapradāya
kaṭiḥ śaśāṅkasya sadārcanīyā
tathodaraṃ cāpyamṛtodarāya
nābhiḥ śaśāṅkāya namo 'bhipūjyā
//
namo 'stu candrāya mukhaṃ ca pūjyaṃ
dantā dvijānāmadhipāya pūjyāḥ
hāsyaṃ namaścandramase 'bhipūjyam
oṣṭhau kumudvantavanapriyāya
//
nāsā ca nāthāya vanauṣadhīnām
ānandabhūtāya punarbhruvau ca
netradvayaṃ padmanibhaṃ tathendor
indīvaraśyāmakarāya śaureḥ
//
namaḥ samastādhvaravanditāya
karṇadvayaṃ daityaniṣūdanāya
lalāṭamindorudadhipriyāya
keśāḥ suṣumnādhipateḥ prapūjyāḥ
//
śiraḥ śaśāṅkāya namo murārer
viśveśvarāyeti namaḥ kirīṭine
padmapriye rohiṇi nāma lakṣmīḥ
saubhāgyasaukhyāmṛtacārukāye
//
devīṃ ca saṃpūjya sugandhapuṣpair
naivedyadhūpādibhirindupatnīm
suptvātha bhūmau punarutthitena
snātvā ca viprāya haviṣyayuktaḥ
//
deyaḥ prabhāte sahiraṇyavāri
kumbho namaḥ pāpavināśanāya
saṃprāśya gomūtramamāṃsamannam
akṣāramaṣṭāvatha viṃśatiṃ ca
grāsānpayaḥsarpiryutānupoṣya
bhuktvetihāsaṃ śṛṇuyānmuhūrtam
//
kadambanīlotpalaketakāni
jātī sarojaṃ śatapattrikā ca
amlānakubjānyatha sinduvāraṃ
puṣpaṃ punarnārada mallikāyāḥ
śubhraṃ ca viṣṇoḥ karavīrapuṣpaṃ
śrīcampakaṃ candramasaḥ pradeyam
//
śrāvaṇādiṣu māseṣu
kramādetāni sarvadā
yasminmāse vratādiḥ syāt
tatpuṣpairarcayeddharim
//
evaṃ saṃvatsaraṃ yāvad
upāsya vidhivannaraḥ
vratānte śayanaṃ dadyād
darpaṇopaskarānvitam
//
rohiṇīcandramithunaṃ
kārayitvātha kāñcanam
candraḥ ṣaḍaṅgulaḥ kāryo
rohiṇī caturaṅgulā
//
muktāphalāṣṭakayutaṃ
sitanetrapaṭāvṛtam
kṣīrakumbhopari punaḥ
kāṃsyapātrākṣatānvitam
dadyānmantreṇa pūrvāhṇe
śālīkṣuphalasaṃyutam
//
śvetāmatha suvarṇāsyāṃ
khurai raupyaiḥ samanvitām
savastrabhājanāṃ dhenuṃ
tathā śaṅkhaṃ ca śobhanam
//
bhūṣaṇairdvijadāmpatyam
alaṃkṛtya guṇānvitam
candro 'yaṃ dvijarūpeṇa
sabhārya iti kalpayet
//
yathā na rohiṇī kṛṣṇa
śayyāṃ saṃtyajya gacchati
somarūpasya te tadvan
mamābhedo 'stu bhūtibhiḥ
//
yathā tvameva sarveṣāṃ
paramānandamuktidaḥ
bhuktirmuktistathā bhaktis
tvayi candrāstu me sadā
//
iti saṃsārabhītasya
muktikāmasya cānagha
rūpārogyāyuṣāmetad
vidhāyakamanuttamam
//
idameva pitṝṇāṃ ca
sarvadā vallabhaṃ mune
trailokyādhipatirbhūtvā
saptakalpaśatatrayam
candralokamavāpnoti
vidyudbhūtvā tu mucyate
//
nārī vā rohiṇī candra
śayanaṃ yā samācaret
sāpi tatphalamāpnoti
punarāvṛttidurlabham
//
iti paṭhati śṛṇoti vā ya itthaṃ
madhumathanārcanam indukīrtanena
matimapi ca dadāti so 'pi śaurer
bhavanagataḥ paripūjyate 'maraughaiḥ
//
Matsya-Purāṇa 58
jalāśayagataṃ viṣṇum
uvāca ravinandanaḥ
taḍāgārāmakūpānāṃ
vāpīṣu nalinīṣu ca
//
vidhiṃ pṛcchāmi deveśe
devatāyataneṣu ca
ke tatra cartvijo nātha
vedī vā kīdṛśī bhavet
//
dakṣiṇāvalayaḥ kālaḥ
sthānamācārya eva ca
dravyāṇi kāni śastāni
sarvamācakṣva tattvataḥ
//
śṛṇu rājanmahābāho
taḍāgādiṣu yo vidhiḥ
purāṇeṣvitihāso 'yaṃ
paṭhyate vedavādibhiḥ
//
prāpya pakṣaṃ śubhaṃ śuklam
atīte cottarāyaṇe
puṇye 'hni viprakathite
kṛtvā brāhmaṇavācanam
//
prāgudakpravaṇe deśe
taḍāgasya samīpataḥ
caturhastāṃ śubhāṃ vedīṃ
caturasrāṃ caturmukhām
//
tathā ṣoḍaśahastaḥ syān
maṇḍapaśca caturmukhaḥ
vedyāśca parito gartā
ratnimātrāstrimekhalāḥ
//
nava saptātha vā pañca
nātiriktā nṛpātmaja
vitastimātrā yoniḥ syāt
ṣaṭsaptāṅgulivistṛtā
//
gartāśca tatra sapta syus
triparvocchritamekhalāḥ
sarvatastu savarṇāḥ syuḥ
patākādhvajasaṃyutāḥ
//
aśvatthodumbaraplakṣa
vaṭaśākhākṛtāni tu
maṇḍapasya pratidiśaṃ
dvārāṇyetāni kārayet
//
śubhāstatrāṣṭa hotāro
dvārapālāstathāṣṭa vai
aṣṭau tu jāpakāḥ kāryā
brāhmaṇā vedapāragāḥ
//
sarvalakṣaṇasampūrṇo
mantravidvijitendriyaḥ
kulaśīlasamāyuktaḥ
purodhāḥ syāddvijottamaḥ
//
pratigarteṣu kalaśī
yajñopakaraṇāni ca
vyajanaṃ cāmare śubhre
tāmrapātre suvistṛte
//
tatastvanekavarṇāḥ syuś
caravaḥ pratidaivatam
ācāryaḥ prakṣipedbhūmāv
anumantrya vicakṣaṇaḥ
//
tryaratnimātro yūpaḥ syāt
kṣāravṛkṣavinirmitaḥ
yajamānapramāṇo vā
saṃsthāpyo bhūtimicchatā
//
hemālaṃkāriṇaḥ kāryāḥ
pañcaviṃśatiṛtvijaḥ
kuṇḍalāni ca haimāni
keyūrakaṭakāni ca
//
tathāṅgulyaḥ pavitrāṇi
vāsāṃsi vividhāni ca
pūjayettu samaṃ sarvān
ācāryo dviguṇaṃ punaḥ
dadyācchayanasaṃyuktam
ātmanaścāpi yatpriyam
//
sauvarṇakūrmamakarau
rājatau matsyadundubhau
tāmrau kulīramaṇḍūkāv
āyasaḥ śiśumārakaḥ
evamāsādya tatsarvam
ādāveva viśāṃ pate
//
śuklamālyāmbaradharaḥ
śuklagandhānulepanaḥ
sarvauṣadhyudakaistatra
snāpito vedapāragaiḥ
//
yajamānaḥ sapatnīkaḥ
putrapautrasamanvitaḥ
paścimaṃ dvāramāsādya
praviśedyāgamaṇḍapam
//
tato maṅgalaśabdena
bherīṇāṃ niḥsvanena ca
añjasā maṇḍalaṃ kuryāt
pañcavarṇena tattvavit
//
ṣoḍaśāraṃ tataścakraṃ
padmagarbhaṃ caturmukham
caturasraṃ ca parito
vṛttaṃ madhye suśobhanam
//
vedyāścopari tatkṛtvā
grahāṃllokapatīṃstataḥ
vinyasenmantrataḥ sarvān
pratidikṣu vicakṣaṇaḥ
//
kūrmādi sthāpayenmadhye
vāruṇaṃ mantramāśritaḥ
brahmāṇaṃ ca śivaṃ viṣṇuṃ
tatraiva sthāpayedbudhaḥ
//
vināyakaṃ ca vinyasya
kamalāmambikāṃ tathā
śāntyarthaṃ sarvalokānāṃ
bhūtagrāmaṃ nyasettataḥ
//
puṣpabhakṣyaphalairyuktam
evaṃ kṛtvādhivāsanam
kumbhān sajalagarbhāṃstān
vāsobhiḥ pariveṣṭayet
//
puṣpagandhairalaṃkṛtya
dvārapālānsamantataḥ
paṭhadhvamiti tānbrūyād
ācāryastvabhipūjayet
//
bahvṛcau pūrvataḥ sthāpyau
dakṣiṇena yajurvidau
sāmagau paścime tadvad
uttareṇa tvatharvaṇau
//
udaṅmukho dakṣiṇato
yajamāna upāviśet
yajadhvamiti tānbrūyād
dhautrikānpunareva tu
//
utkṛṣṭānmantrajāpena
tiṣṭhadhvamiti jāpakān
evamādiśya tānsarvān
paryukṣyāgniṃ sa mantravit
//
juhuyādvāruṇairmantrair
ājyaṃ ca samidhastathā
ṛtvigbhiścātha hotavyaṃ
vāruṇaireva sarvataḥ
//
grahebhyo vidhivaddhutvā
tathendrāyeśvarāya ca
marudbhyo lokapālebhyo
vidhivadviśvakarmaṇe
//
rātrisūktaṃ ca raudraṃ ca
pāvamānaṃ sumaṅgalam
japeyuḥ pauruṣaṃ sūktaṃ
pūrvato bahvṛcaḥ pṛthak
//
śākraṃ raudraṃ ca saumyaṃ ca
kūṣmāṇḍaṃ jātavedasam
saurasūktaṃ japenmantraṃ
dakṣiṇena yajurvidaḥ
//
vairājyaṃ pauruṣaṃ sūktaṃ
sauvarṇaṃ rudrasaṃhitām
śaiśavaṃ pañcanidhanaṃ
gāyatraṃ jyeṣṭhasāma ca
//
vāmadevyaṃ bṛhatsāma
rauravaṃ sarathaṃtaram
gavāṃ vrataṃ ca kāṇvaṃ ca
rakṣoghnaṃ vayasastathā
gāyeyuḥ sāmagā rājan
paścimaṃ dvāramāśritāḥ
//
atharvaṇaścottarataḥ
śāntikaṃ pauṣṭikaṃ tathā
japeyurmanasā devam
āśritya varuṇaṃ prabhum
//
pūrvedyuramito rātrāv
evaṃ kṛtvādhivāsanam
gajāśvarathyāvalmīkāt
saṃgamāddhradagokulāt
mṛdamādāya kumbheṣu
prakṣipeccatvarāttathā
//
rocanāṃ ca sasiddhārthāṃ
gandhaṃ guggulameva ca
snapanaṃ tasya kartavyaṃ
pañcagavyasamanvitam
//
pratyekaṃ tu mahāmantrair
eva kṛtvā vidhānataḥ
evaṃ kṣapātivāhyātha
vidhiyuktena karmaṇā
//
tataḥ prabhāte vimale
saṃjāte 'tha śataṃ gavām
brāhmaṇebhyaḥ pradātavyam
aṣṭaṣaṣṭiśca vā punaḥ
pañcāśadvātha ṣaṭtriṃśat
pañcaviṃśatirapyatha
//
tataḥ sāṃvatsaraprokte
śubhe lagne suśobhane
vedaśabdaiśca gāndharvair
vādyaiśca vividhaiḥ punaḥ
//
kanakālaṃkṛtāṃ kṛtvā
jale gāmavatārayet
sāmagāya ca sā deyā
brāhmaṇāya viśāṃ pate
//
pātrīmādāya sauvarṇīṃ
pañcaratnasamanvitām
tato nikṣipya makara
matsyādīṃścaiva sarvaśaḥ
dhṛtāṃ caturvidhair viprair
vedavedāṅgapāragaiḥ
//
mahānadījalopetāṃ
dadhyakṣatasamanvitām
uttarābhimukhīṃ dhenuṃ
jalamadhye tu kārayet
//
atharvaṇena saṃsnātāṃ
punarmāmetyatheti ca
āpo hi ṣṭheti mantreṇa
kṣiptvāgatya ca maṇḍapam
//
pūjayitvā sarastatra
baliṃ dadyātsamantataḥ
punardināni hotavyaṃ
catvāri munisattamāḥ
//
caturthīkarma kartavyaṃ
deyā tatrāpi śaktitaḥ
dakṣiṇā rājaśārdūla
varuṇakṣmāpaṇaṃ tataḥ
//
kṛtvā tu yajñapātrāṇi
yajñopakaraṇāni ca
ṛtvigbhyastu samaṃ dattvā
maṇḍapaṃ vibhajetpunaḥ
hemapātrīṃ ca śayyāṃ ca
sthāpakāya nivedayet
//
tataḥ sahasraṃ viprāṇām
athavāṣṭaśataṃ tathā
bhojanīyaṃ yathāśakti
pañcāśadvātha viṃśatiḥ
evameṣa purāṇeṣu
taḍāgavidhirucyate
//
kūpavāpīṣu sarvāsu
tathā puṣkariṇīṣu ca
eṣa eva vidhirdṛṣṭaḥ
pratiṣṭhāsu tathaiva ca
//
mantratastu viśeṣaḥ syāt
prāsādādyānabhūmiṣu
ayaṃ tvaśaktāvardhena
vidhirdṛṣṭaḥ svayambhuvā
alpeṣvekāgnivatkṛtvā
vittaśāṭhyādṛte nṛṇām
//
prāvṛṭkāle sthite toye hy
agniṣṭomaphalaṃ smṛtam
śaratkāle sthitaṃ yatsyāt
taduktaphaladāyakam
vājapeyātirātrābhyāṃ
hemante śiśire sthitam
//
aśvamedhasamaṃ prāhur
vasantasamaye sthitam
grīṣme 'pi tatsthitaṃ toyaṃ
rājasūyādviśiṣyate
//
etānmahārāja viśeṣadharmān
karoti yo 'pyāgamaśuddhabuddhiḥ
sa yāti rudrālayamāśu pūtaḥ
kalpānanekāndivi modate ca
//
anekalokānsa mahattamādīn
bhuktvā parārdhadvayamaṅganābhiḥ
sahaiva viṣṇoḥ paramaṃ padaṃ yat
prāpnoti tadyāgaphalena bhūyaḥ
//
Matsya-Purāṇa 59
pādapānāṃ vidhiṃ sūta
yathāvadvistarādvada
vidhinā kena kartavyaṃ
pādapodyāpanaṃ budhaiḥ
//
ye ca lokāḥ smṛtāsteṣāṃ
tānidānīṃ vadasva naḥ
yatphalaṃ labhate pretya
tatsarvaṃ vaktumarhasi
//
pādapānāṃ vidhiṃ vakṣye
tathaivodyānabhūmiṣu
taḍāgavidhivatsarvam
āsādya jagadīśvara
//
ṛtviṅmaṇḍapasambhāraś
cācāryaścaiva tadvidhaḥ
pūjayedbrāhmaṇāṃstadvad
dhemavastrānulepanaiḥ
//
sarvauṣadhyudakaiḥ siktān
piṣṭātakavibhūṣitān
vṛkṣānmālyairalaṃkṛtya
vāsobhirabhiveṣṭayet
//
sūcyā sauvarṇayā kāryaṃ
sarveṣāṃ karṇavedhanam
añjanaṃ cāpi dātavyaṃ
tadvaddhemaśalākayā
//
phalāni sapta cāṣṭau vā
kāladhautāni kārayet
pratyekaṃ sarvavṛkṣāṇāṃ
vedyāṃ tānyadhivāsayet
//
dhūpo 'tra guggulaḥ śreṣṭhas
tāmrapātrairadhiṣṭhitān
saptadhānyasthitānkṛtvā
vastragandhānulepanaiḥ
//
kumbhānsarveṣu vṛkṣeṣu
sthāpayitvā nareśvara
sahiraṇyānaśeṣāṃstān
kṛtvā balinivedanam
//
yathāsvaṃ lokapālānām
indrādīnāṃ viśeṣataḥ
vanaspateśca vidvadbhir
homaḥ kāryo dvijātibhiḥ
//
tataḥ śuklāmbaradharāṃ
sauvarṇakṛtabhūṣaṇām
sakāṃsyadohāṃ sauvarṇa
śṛṅgābhyām atiśālinīm
payasvinīṃ vṛkṣamadhyād
utsṛjedgāmudaṅmukhīm
//
tato 'bhiṣekamantreṇa
vādyamaṅgalagītakaiḥ
ṛgyajuḥsāmamantraiśca
vāruṇairabhitastathā
taireva kumbhaiḥ snapanaṃ
kuryādbrāhmaṇapuṃgavaḥ
//
snātaḥ śuklāmbarastadvad
yajamāno 'bhipūjayet
gobhir vibhavataḥ sarvān
ṛtvijastānsamāhitaḥ
//
hemasūtraiḥ sakaṭakair
aṅgulīyapavitrakaiḥ
vāsobhiḥ śayanīyaiśca
tathopaskarapādukaiḥ
kṣīreṇa bhojanaṃ dadyād
yāvaddinacatuṣṭayam
//
homaśca sarṣapaiḥ kāryo
yavaiḥ kṛṣṇatilaistathā
palāśasamidhaḥ śastāś
caturthe 'hni tathotsavaḥ
dakṣiṇā ca punastadvad
deyā tatrāpi śaktitaḥ
//
yadyadiṣṭatamaṃ kiṃcit
tattad dadyādamatsarī
ācārye dviguṇaṃ dadyāt
praṇipatya visarjayet
//
anena vidhinā yastu
kuryādvṛkṣotsavaṃ budhaḥ
sarvānkāmānavāpnoti
phalaṃ cānantyamaśnute
//
yaścaikamapi rājendra
vṛkṣaṃ saṃsthāpayennaraḥ
so 'pi svarge vasedrājan
yāvadindrāyutatrayam
//
bhūtānbhavyāṃśca manujāṃs
tārayeddrumasaṃmitān
paramāṃ siddhimāpnoti
punarāvṛttidurlabhām
//
ya idaṃ śṛṇuyānnityaṃ
śrāvayedvāpi mānavaḥ
so 'pi sampūjito devair
brahmaloke mahīyate
//
Matsya-Purāṇa 60
tathaivānyatpravakṣyāmi
sarvakāmaphalapradam
saubhāgyaśayanaṃ nāma
yatpurāṇavido viduḥ
//
purā dagdheṣu lokeṣu
bhūrbhuvaḥsvarmahādiṣu
saubhāgyaṃ sarvabhūtānām
ekasthamabhavattadā
vaikuṇṭhaṃ svargamāsādya
viṣṇor vakṣaḥsthalasthitam
//
tataḥ kālena mahatā
punaḥ sargavidhau nṛpa
ahaṃkārāvṛte loke
pradhānapuruṣānvite
//
spardhāyāṃ ca pravṛttāyāṃ
kamalāsanakṛṣṇayoḥ
liṅgākārā samudbhūtā
vahnerjvālātibhīṣaṇā
tayābhitaptasya harer
vakṣasastadviniḥsṛtam
//
vakṣaḥsthalaṃ samāśritya
viṣṇoḥ saubhāgyamāsthitam
rasarūpaṃ tato yāvat
prāpnoti vasudhātalam
//
utkṣiptamantarikṣe tad
brahmaputreṇa dhīmatā
dakṣeṇa pītamātraṃ tad
rūpalāvaṇyakārakam
//
balaṃ tejo mahajjātaṃ
dakṣasya parameṣṭhinaḥ
śeṣaṃ yadapatadbhūmāv
aṣṭadhā samajāyata
//
tato janānāṃ saṃjātāḥ
sapta saubhāgyadāyikāḥ
ikṣavo rasarājāśca
niṣpāvājājidhānyakam
//
vikāravacca gokṣīraṃ
kusumbhaṃ kuṅkumaṃ tathā
lavaṇaṃ cāṣṭamaṃ tadvat
saubhāgyāṣṭakamucyate
//
pītaṃ yadbrahmaputreṇa
yogajñānavidā punaḥ
duhitā sābhavattasya
yā satītyabhidhīyate
//
lokānatītya lālityāl
lalitā tena cocyate
trailokyasundarīm enām
upayeme pinākadhṛk
//
yā devī saubhāgyamayī
bhuktimuktiphalapradā
tāmārādhya pumānbhaktyā
nārī vā kiṃ na vindati
//
kathamārādhanaṃ tasyā
jagaddhātryā janārdana
tadvidhānaṃ jagannātha
tatsarvaṃ ca vadasva me
//
vasantamāsamāsādya
tṛtīyāyāṃ janapriya
śuklapakṣasya pūrvāhṇe
tilaiḥ snānaṃ samācaret
//
tasminnahani sā devī
kila viśvātmanā satī
pāṇigrahaṇakair mantrair
udūḍhā varavarṇinī
//
tayā sahaiva deveśaṃ
tṛtīyāyām athārcayet
phalairnānāvidhairdhūpair
dīpanaivedyasaṃyutaiḥ
//
pratimāṃ pañcagavyena
tathā gandhodakena tu
snāpayitvārcayed gaurīm
induśekharasaṃyutām
//
namo 'stu pāṭalāyai tu
pādau devyāḥ śivasya tu
śivāyeti ca saṃkīrya
jayāyai gulphayor dvayoḥ
//
triguṇāyeti rudrāya
bhavānyai jaṅghayoryugam
śivāṃ rudreśvarāyai ca
vijayāyeti jānunī
saṃkīrtya harikeśāya
tathorū varade namaḥ
//
īśāyai ca kīṭaṃ devyāḥ
śaṃkarāyeti śaṃkaram
kukṣidvayaṃ ca koṭavyai
śūline śūlapāṇaye
//
maṅgalāyai namastubhyam
udaraṃ cābhipūjayet
sarvātmane namo rudram
īśānyai ca kucadvayam
//
śivaṃ vedātmane tadvad
rudrāṇyai kaṇṭhamarcayet
tripuraghnāya viśveśam
anantāyai karadvayam
//
trilocanāya ca haraṃ
bāhū kālānalapriye
saubhāgyabhavanāyeti
bhūṣaṇāni sadārcayet
svāhāsvadhāyai ca mukham
īśvarāyeti śūlinam
//
aśokamadhuvāsinyai
pūjyāvoṣṭhau ca bhūtidau
sthāṇave tu haraṃ tadvad
dhāsyaṃ candramukhapriye
//
namo 'rdhanārīśaharam
asitāṅgīti nāsikām
nama ugrāya lokeśaṃ
laliteti punarbhruvau
//
śarvāya purahantāraṃ
vāsavyai tu tathālakān
namaḥ śrīkaṇṭhanāthāyai
śivakeśāṃstato 'rcayet
bhīmograsamarūpiṇyai
śiraḥ sarvātmane namaḥ
//
śivamabhyarcya vidhivat
saubhāgyāṣṭakamagrataḥ
sthāpayeddhṛtaniṣpāva
kusumbhakṣīrajīrakam
//
rasarājaṃ ca lavaṇaṃ
kustumburu tathāṣṭakam
dattaṃ saubhāgyamityasmāt
saubhāgyāṣṭakamityataḥ
//
evaṃ nivedya tatsarvam
agrataḥ śivayoḥ punaḥ
rātrau śṛṅgodakaṃ prāśya
tadvadbhūmāvariṃdama
//
punaḥ prabhāte tu tathā
kṛtasnānajapaḥ śuciḥ
saṃpūjya dvijadāmpatyaṃ
vastramālyavibhūṣaṇaiḥ
//
saubhāgyāṣṭakasaṃyuktaṃ
suvarṇacaraṇadvayam
prīyatāmatra lalitā
brāhmaṇāya nivedayet
//
evaṃ saṃvatsaraṃ yāvat
tṛtīyāyāṃ sadā mano
kartavyaṃ vidhivadbhaktyā
sarvasaubhāgyamīpsubhiḥ
//
prāśane dānamantre ca
viśeṣo 'yaṃ nibodha me
śṛṅgodakaṃ caitramāse
vaiśākhe gomayaṃ punaḥ
//
jyeṣṭhe mandārakusumaṃ
bilvapattraṃ śucau smṛtam
śrāvaṇe dadhi saṃprāśyaṃ
nabhasye ca kuśodakam
//
kṣīramāśvayuje māsi
kārttike pṛṣadājyakam
mārge māse tu gomūtraṃ
pauṣe saṃprāśayedghṛtam
//
māghe kṛṣṇatilāṃstadvat
pañcagavyaṃ ca phālgune
lalitā vijayā bhadrā
bhavānī kumudā śivā
//
vāsudevī tathā gaurī
maṅgalā kamalā satī
umā ca dānakāle tu
prīyatāmiti kīrtayet
//
mallikāśokakamalaṃ
kadambotpalamālatīḥ
kubjakaṃ karavīraṃ ca
bāṇamamlānakuṅkumam
//
sindhuvāraṃ ca sarveṣu
māseṣu kramaśaḥ smṛtam
japākusumbhakusumaṃ
mālatī śatapattrikā
//
yathālābhaṃ praśastāni
karavīraṃ ca sarvadā
evaṃ saṃvatsaraṃ yāvad
upoṣya vidhivannaraḥ
//
strī bhaktā vā kumārī vā
śivamabhyarcya bhaktitaḥ
vratānte śayanaṃ dadyāt
sarvopaskarasaṃyutam
//
umāmaheśvaraṃ haimaṃ
vṛṣabhaṃ ca gavā saha
sthāpayitvātha śayane
brāhmaṇāya nivedayet
//
anyānyapi yathāśakti
mithunānyambarādibhiḥ
dhānyālaṃkāragodānair
abhyarceddhanasaṃcayaiḥ
vittaśāṭhyena rahitaḥ
pūjayedgatavismayaḥ
//
evaṃ karoti yaḥ samyak
saubhāgyaśayanavratam
sarvānkāmānavāpnoti
padamatyantamaśnute
phalasyaikasya tyāgena
vratametatsamācaret
//
ya icchankīrtimāpnoti
pratimāsaṃ narādhipa
saubhāgyārogyarūpāyur
vastrālaṃkārabhūṣaṇaiḥ
na viyukto bhavedrājan
navārbudaśatatrayam
//
yastu dvādaśa varṣāṇi
saubhāgyaśayanavratam
karoti sapta cāṣṭau vā
śrīkaṇṭhabhavane 'maraiḥ
pūjyamāno vasetsamyag
yāvatkalpāyutatrayam
//
nārī vā kurute vāpi
kumārī vā nareśvara
sāpi tatphalamāpnoti
devyanugrahalālitā
//
śṛṇuyādapi yaścaiva
pradadyādathavā matim
so 'pi vidyādharo bhūtvā
svargaloke ciraṃ vaset
//
idamiha madanena pūrvamiṣṭaṃ
śatadhanuṣā kṛtavīryasūnunā ca
kṛtamatha varuṇena nandinā vā
kim u jananātha tato yadudbhavaḥ syāt
//
Matsya-Purāṇa 61
bhūrloko 'tha bhuvarlokaḥ
svarloko 'tha maharjanaḥ
tapaḥ satyaṃ ca saptaite
devalokāḥ prakīrtitāḥ
//
paryāyeṇa tu sarveṣām
ādhipatyaṃ kathaṃ bhavet
iha loke śubhaṃ rūpam
āyuḥ saubhāgyameva ca
lakṣmīśca vipulā nātha
kathaṃ syātpurasūdana
//
purā hutāśanaḥ sārdhaṃ
mārutena mahītale
ādiṣṭaḥ puruhūtena
vināśāya suradviṣām
//
nirdagdheṣu tatastena
dānaveṣu sahasraśaḥ
tārakaḥ kamalākṣaśca
kāladaṃṣṭraḥ parāvasuḥ
virocanaśca saṃgrāmād
apalāyaṃstapodhana
//
ambhaḥ sāmudramāviśya
saṃniveśamakurvata
aśakyā iti te 'pyagni
mārutābhyāmupekṣitāḥ
//
tataḥ prabhṛti te devān
manuṣyānsaha jaṅgamān
saṃpīḍya ca munīnsarvān
praviśanti punarjalam
//
evaṃ varṣasahasrāṇi
vīrāḥ pañca ca sapta ca
jaladurgabalādbrahman
pīḍayanti jagattrayam
//
tataḥ paramatho vahni
mārutāvamarādhipaḥ
ādideśa cirādambu
nidhireṣa viśoṣyatām
//
yasmādasmaddviṣāmeṣa
śaraṇaṃ varuṇālayaḥ
tasmādbhavadbhyāmadyaiva
kṣayameṣa praṇīyatām
//
tāvūcatustataḥ śakram
ubhau śambarasūdanam
adharma eṣa devendra
sāgarasya vināśanam
//
yasmājjīvanikāyasya
mahataḥ saṃkṣayo bhavet
tasmānna pāpamadyāvāṃ
karavāva puraṃdara
//
asya yojanamātre 'pi
jīvakoṭiśatāni ca
nivasanti suraśreṣṭha
sa kathaṃ nāśamarhati
//
evamuktaḥ surendrastu
kopāt saṃraktalocanaḥ
uvācedaṃ vaco roṣān
nirdahanniva pāvakam
//
na dharmādharmasaṃyogaṃ
prāpnuvantyamarāḥ kvacit
bhavatostu viśeṣeṇa
māhātmyaṃ cādhitiṣṭhatoḥ
//
madājñālaṅghanaṃ yasmān
mārutena samaṃ tvayā
munivratamahiṃsādi
parigṛhya tvayā kṛtam
dharmārthaśāstrarahitaṃ
śatruṃ prati vibhāvaso
//
tasmādekena vapuṣā
munirūpeṇa mānuṣe
mārutena samaṃ loke
tava janma bhaviṣyati
//
yadā ca mānuṣatve 'pi
tvayāgastyena śoṣitaḥ
bhaviṣyatyudadhirvahne
tadā devatvamāpsyasi
//
itīndraśāpātpatitau
tatkṣaṇāttau mahītale
avāptāvekadehena
kumbhājjanma tapodhana
//
mitrāvaruṇayorvīryād
vasiṣṭhasyānujo 'bhavat
agastya ityugratapāḥ
saṃbabhūva punarmuniḥ
//
sambhūtaḥ sa kathaṃ bhrātā
vasiṣṭhasyābhavanmuniḥ
kathaṃ ca mitrāvaruṇau
pitarāvasya tau smṛtau
janma kumbhādagastyasya
kathaṃ syātpurasūdana
//
purā purāṇapuruṣaḥ
kadācidgandhamādane
bhūtvā dharmasuto viṣṇuś
cacāra vipulaṃ tapaḥ
//
tapasā tasya bhītena
vighnārthaṃ preṣitāvubhau
śakreṇa mādhavānaṅgāv
apsarogaṇasaṃyutau
//
yadā na gītavādyena
nāṅgarāgādinā hariḥ
na kāmamādhavābhyāṃ ca
viṣayānprati cukṣubhe
//
tadā kāmamadhustrīṇāṃ
viṣādam agamadgaṇaḥ
saṃkṣobhāya tatasteṣāṃ
svorudeśānnarāgrajaḥ
nārīmutpādayāmāsa
trailokyajanamohinīm
//
saṃkṣubdhāstu tayā devās
tau tu devavarāvubhau
apsarobhiḥ samakṣaṃ hi
devānāmabravīddhariḥ
//
apsarā iti sāmānyā
devānāmabravīddhariḥ
urvaśīti ca nāmneyaṃ
loke khyātiṃ gamiṣyati
//
tataḥ kāmayamānena
mitreṇāhūya sorvaśī
uktā māṃ ramayasveti
bāḍham ityabravīttu sā
//
gacchantī cāmbaraṃ tadvat
stokamindīvarekṣaṇā
varuṇena dhṛtā paścād
varuṇaṃ nābhyanandata
//
mitreṇāhaṃ vṛtā pūrvam
adya bhāryā na te vibho
uvāca varuṇaścittaṃ
mayi saṃnyasya gamyatām
//
gatāyāṃ bāḍhamityuktvā
mitraḥ śāpamadāttadā
tasyai mānuṣaloke tvaṃ
gaccha somasutātmajam
//
bhajasveti yato veśyā
dharma eṣa tvayā kṛtaḥ
jalakumbhe tato vīryaṃ
mitreṇa varuṇena ca
prakṣiptamatha saṃjātau
dvāveva munisattamau
//
nimirnāma saha strībhiḥ
purā dyūtamadīvyata
tatrāntare 'bhyājagāma
vasiṣṭho brahmasambhavaḥ
//
tasya pūjāmakurvantaṃ
śaśāpa sa munirnṛpam
videhastvaṃ bhavasveti
tatastenāpyasau muniḥ
//
anyonyaśāpācca tayor
vigate iva cetasī
jagmatuḥ śāpanāśāya
brahmāṇaṃ jagataḥ patim
//
atha brahmaṇa ādeśāl
locaneṣvavasannimiḥ
nimeṣāḥ syuśca lokānāṃ
tadviśrāmāya nārada
//
vasiṣṭho 'pyabhavattasmiñ
jalakumbhe ca pūrvavat
tataḥ śvetaścaturbāhuḥ
sākṣasūtrakamaṇḍaluḥ
agastya iti śāntātmā
babhūva ṛṣisattamaḥ
//
malayasyaikadeśe tu
vaikhānasavidhānataḥ
sabhāryaḥ saṃvṛto viprais
tapaścakre suduścaram
//
tataḥ kālena mahatā
tārakād atipīḍitam
jagadvīkṣya sa kopena
pītavānvaruṇālayam
//
tato 'sya varadāḥ sarve
babhūvuḥ śaṃkarādayaḥ
brahmā viṣṇuśca bhagavān
varadānāya jagmatuḥ
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te
yadabhīṣṭaṃ ca vai mune
//
yāvadbrahmasahasrāṇāṃ
pañcaviṃśatikoṭayaḥ
vaimāniko bhaviṣyāmi
dakṣiṇācalavartmani
//
madvimānodaye kuryād
yaḥ kaścitpūjanaṃ mama
sa saptalokādhipatiḥ
paryāyeṇa bhaviṣyati
//
evamastviti te 'pyuktvā
jagmurdevā yathāgatam
tasmādarghaḥ pradātavyo hy
agastyasya sadā budhaiḥ
//
kathamarghapradānaṃ tu
kartavyaṃ tasya vai vibho
vidhānaṃ yadagastyasya
pūjane tadvadasva me
//
pratyūṣasamaye vidvān
kuryādasyodaye niśi
snānaṃ śuklatilaistadvac
chuklamālyāmbaro gṛhī
//
sthāpayedavraṇaṃ kumbhaṃ
mālyavastravibhūṣitam
pañcaratnasamāyuktaṃ
ghṛtapātrasamanvitam
nānābhakṣyaphalairyuktaṃ
tāmrapātrasamanvitam
//
aṅguṣṭhamātraṃ puruṣaṃ tathaiva
sauvarṇam atyāyatabāhudaṇḍam
caturmukhaṃ kumbhamukhe nidhāya
dhānyāni saptāmbarasaṃyutāni
//
sakāṃsyapātrākṣataśuktiyuktaṃ
mantreṇa dadyāddvijapuṃgavāya
utkṣipya lambodaradīrghabāhum
ananyacetā yamadiṅmukhaḥ san
//
śvetāṃ ca dadyādyadi śaktirasti
raupyaiḥ khurair hemamukhīṃ savatsām
dhenuṃ naraḥ kṣīravatīṃ praṇamya
savatsaghaṇṭābharaṇāṃ dvijāya
//
ā saptarātrodayam etadasya
dātavyametatsakalaṃ nareṇa
yāvatsamāḥ sapta daśāthavā syur
athordhvamapyatra vadanti kecit
//
kāśapuṣpapratīkāśa
vahnimārutasambhava
mitrāvaruṇayoḥ putra
kumbhayone namo 'stu te
//
vindhyavṛddhikṣayakara
meghatoyaviṣāpaha
ratnavallabha deveśa
laṅkāvāsinnamo 'stu te
//
vātāpī bhakṣito yena
samudraḥ śoṣitaḥ purā
lopāmudrāpatiḥ śrīmān
yo 'sau tasmai namo namaḥ
//
rājaputri mahābhāge
ṛṣipatni varānane
lopāmudre namastubhyam
argho me pratigṛhyatām
pratyabdaṃ tu phalatyāgam
evaṃ kurvanna sīdati
//
homaṃ kṛtvā tataḥ paścād
varjayenmānavaḥ phalam
anena vidhinā yastu
pumānarghyaṃ nivedayet
//
imaṃ lokaṃ sa cāpnoti
rūpārogyasamanvitaḥ
dvitīyena bhuvarlokaṃ
svargalokaṃ tataḥ param
//
saptaiva lokānāpnoti
saptārghān yaḥ prayacchati
yāvadāyuśca yaḥ kuryāt
paraṃ brahmādhigacchati
//
iha paṭhati śṛṇoti vā ya etad
yugalamuniprabhavārghyasampradānam
matimapi ca dadāti so 'pi viṣṇor
bhavanagataḥ paripūjyate 'maraughaiḥ
//
Matsya-Purāṇa 62
saubhāgyārogyaphaladam
amutrākṣayyakārakam
bhuktimuktipradaṃ deva
tanme brūhi janārdana
//
yadumāyāḥ purā deva
uvāca purasūdanaḥ
kailāsaśikharāsīno
devyā pṛṣṭastadā kila
//
kathāsu sampravṛttāsu
dharmyāsu lalitāsu ca
tadidānīṃ pravakṣyāmi
bhuktimuktiphalapradam
//
śṛṇuṣvāvahitā devi
tathaivānantapuṇyakṛt
narāṇāmatha nārīṇām
ārādhanamanuttamam
//
nabhasye vātha vaiśākhe
puṇyamārgaśirasya ca
śuklapakṣe tṛtīyāyāṃ
susnāto gaurasarṣapaiḥ
//
gorocanaṃ sagomūtram
uṣṇaṃ gośakṛtaṃ tathā
dadhicandanasammiśraṃ
lalāṭe tilakaṃ nyaset
saubhāgyārogyadaṃ yasmāt
sadā ca lalitāpriyam
//
pratipakṣaṃ tṛtīyāsu
pumānāpītavāsasī
dhārayedatha raktāni
nārī cedatha saṃyatā
//
vidhavā dhāturaktāni
kumārī śuklavāsasī
devīṃ tu pañcagavyena
tataḥ kṣīreṇa kevalam
snāpayenmadhunā tadvat
puṣpagandhodakena ca
//
pūjayecchuklapuṣpaiśca
phalairnānāvidhairapi
dhānyakājājilavaṇair
guḍakṣīraghṛtānvitaiḥ
//
śuklākṣatatilairarcyāṃ
tato devīṃ sadārcayet
pādādyabhyarcanaṃ kuryāt
pratipakṣaṃ varānane
//
varadāyai namaḥ pādau
tathā gulphau namaḥ śriyai
aśokāyai namo jaṅghe
pārvatyai jānunī tathā
//
ūrū maṅgalakāriṇyai
vāmadevyai tathā kaṭim
padmodarāyai jaṭharam
uraḥ kāmaśriyai namaḥ
//
karau saubhāgyadāyinyai
bāhū haramukhaśriyai
mukhaṃ darpaṇavāsinyai
smaradāyai smitaṃ namaḥ
//
gauryai namastathā nāsām
utpalāyai ca locane
tuṣṭyai lalāṭamalakān
kātyāyanyai śirastathā
//
namo gauryai namo dhiṣṇyai
namaḥ kāntyai namaḥ śriyai
rambhāyai lalitāyai ca
vāsudevyai namo namaḥ
//
evaṃ sampūjya vidhivad
agrataḥ padmamālikhet
pattrairdvādaśabhiryuktaṃ
kuṅkumena sakarṇikam
//
pūrveṇa vinyasedgaurīm
aparṇāṃ ca tataḥ param
bhavānīṃ dakṣiṇe tadvad
rudrāṇīṃ ca tataḥ param
//
vinyasetpaścime saumyāṃ
sadā madanavāsinīm
vāyavye pāṭalāmugrām
antareṇa tato 'pyumām
//
madhye yathāsvaṃ māṃsāṅgāṃ
maṅgalāṃ kumudāṃ satīm
rudraṃ ca madhye saṃsthāpya
lalitāṃ karṇikopari
kusumairakṣatairvārbhir
namaskāreṇa vinyaset
//
gītamaṅgalanirghoṣān
kārayitvā suvāsinīḥ
pūjayedraktavāsobhī
raktamālyānulepanaiḥ
sindūraṃ snānacūrṇaṃ ca
tāsāṃ śirasi pātayet
//
sindūrakuṅkumasnānam
atīveṣṭatamaṃ yataḥ
tathopadeṣṭāramapi
pūjayedyatnato gurum
na pūjyate gururyatra
sarvāstatrāphalāḥ kriyāḥ
//
nabhasye pūjayedgaurīm
utpalairasitaiḥ sadā
bandhujīvairāśvayuje
kārttike śatapattrakaiḥ
//
jātīpuṣpairmārgaśīrṣe
pauṣe pītaiḥ kuraṇṭakaiḥ
kundakuṅkumapuṣpaistu
devīṃ māghe tu pūjayet
sinduvāreṇa jātyā vā
phālgune 'pyarcayedumām
//
caitre tu mallikāśokair
vaiśākhe gandhapāṭalaiḥ
jyeṣṭhe kamalamandārair
āṣāḍhe ca navāmbujaiḥ
kadambairatha mālatyā
śrāvaṇe pūjayetsadā
//
gomūtraṃ gomayaṃ kṣīraṃ
dadhi sarpiḥ kuśodakam
bilvapattrārkapuṣpaṃ ca
yavāngośṛṅgavāri ca
//
pañcagavyaṃ ca bilvaṃ ca
prāśayetkramaśastadā
etadbhādrapadādyaṃ tu
prāśanaṃ samudāhṛtam
//
pratipakṣaṃ ca mithunaṃ
tṛtīyāyāṃ varānane
pūjayitvārcayedbhaktyā
vastramālyānulepanaiḥ
//
puṃsaḥ pītāmbare dadyāt
striyai kausumbhavāsasī
niṣpāvājājilavaṇam
ikṣudaṇḍaguḍānvitam
tasyai dadyātphalaṃ puṣpaṃ
suvarṇotpalasaṃyutam
//
yathā na devi deveśas
tvāṃ parityajya gacchati
tathā mām uddharāśeṣa
duḥkhasaṃsārasāgarāt
//
kumudā vimalānantā
bhavānī ca sudhā śivā
lalitā kamalā gaurī
satī rambhātha pārvatī
//
nabhasyādiṣu māseṣu
prīyatāmityudīrayet
vratānte śayanaṃ dadyāt
suvarṇakamalānvitam
//
mithunāni caturviṃśad
daśa dvo ca samarcayet
aṣṭau ṣaḍvāpyatha punaś
cānumāsaṃ samarcayet
//
pūrvaṃ dattvā tu gurave
śeṣānapyarcayedbudhaḥ
uktānantatṛtīyaiṣā
sadānantaphalapradā
//
sarvapāpaharāṃ devi
saubhāgyārogyavardhinīm
na caināṃ vittaśāṭhyena
kadācidapi laṅghayet
naro vā yadi vā nārī
vittaśāṭhyāt patatyadhaḥ
//
garbhiṇī sūtikā naktaṃ
kumārī vātha rogiṇī
yadyaśuddhā tadānyena
vārayetprayatā svayam
//
imāmanantaphaladāṃ
yastṛtīyāṃ samācaret
kalpakoṭiśataṃ sāgraṃ
śivaloke mahīyate
//
vittahīno 'pi kurute
varṣatrayamupoṣaṇaiḥ
puṣpamantravidhānena
so 'pi tatphalamāpnuyāt
//
nārī vā kurute yā tu
kumārī vidhavāthavā
sāpi tatphalamāpnoti
gauryanugrahalālitā
//
iti paṭhati śṛṇoti vā ya itthaṃ
giritanayāvratam indravāsasaṃsthaḥ
matimapi ca dadāti so 'pi devair
amaravadhūjanakiṃnaraiśca pūjyaḥ
//
Matsya-Purāṇa 63
athānyāmapi vakṣyāmi
tṛtīyāṃ pāpanāśinīm
rasakalyāṇinīmetāṃ
purākalpavido viduḥ
//
māghamāse tu samprāpte
tṛtīyāṃ śuklapakṣataḥ
prātargavyena payasā
tilaiḥ snānaṃ samācaret
//
snāpayenmadhunā devīṃ
tathaivekṣurasena ca
gandhodakena tu punar
lepayetkuṅkumena tu
dakṣiṇāṅgāni sampūjya
tato vāmāni pūjayet
//
lalitāyai namo devyāḥ
pādau gulphau tato 'rcayet
jaṅghāṃ jānuṃ tathā śāntyai
tathaivoruṃ śriyai namaḥ
//
madālasāyai tu kaṭim
amalāyai tathodaram
stanau madanavāsinyai
kumudāyai ca kandarām
//
bhujaṃ bhujāgraṃ mādhavyai
kamalāyai mukhasmite
bhūlalāṭaṃ ca rudrāṇyai
śaṃkarāyai tathālakān
//
mukuṭaṃ viśvavāsinyai
śiraḥ kāntyai tathārcayet
madanāyai lalāṭaṃ tu
mohanāyai punarbhruvau
//
netre candrārdhadhāriṇyai
tuṣṭyai ca vadanaṃ punaḥ
utkaṇṭhinyai namaḥ kaṇṭham
amṛtāyai namaḥ stanau
//
rambhāyai vāmakukṣiṃ ca
viśokāyai namaḥ kaṭim
hṛdayaṃ manmathādhiṣṇyai
pāṭalāyai tathodaram
//
kaṭiṃ suratavāsinyai
tathoruṃ campakapriye
jānujaṅghe namo gauryai
gāyatryai ghuṭike namaḥ
//
dharādharāyai pādau tu
viśvakāyai namaḥ śiraḥ
namo bhavānyai kāminyai
kāmadevyai jagatpriye
//
ānandāyai sunandāyai
subhadrāyai namo namaḥ
evaṃ sampūjya vidhivad
dvijadāmpatyam arcayet
bhojayitvānnapānena
madhureṇa vimatsaraḥ
//
jalapūritaṃ tathā kumbhaṃ
śuklāmbarayugadvayam
dattvā suvarṇakamalaṃ
gandhamālyaiḥ samarcayet
//
prīyatāmatra kumudā
gṛhṇīyāllavaṇavratam
anena vidhinā devī
māsi māsi sadārcayet
//
lavaṇaṃ varjayenmāghe
phālgune ca guḍaṃ punaḥ
tailaṃ rājiṃ tathā caitre
varjyaṃ ca madhu mādhave
//
pānakaṃ jyeṣṭhamāse tu
āṣāḍhe cātha jīrakam
śrāvaṇe varjayetkṣīraṃ
dadhi bhādrapade tathā
//
ghṛtamāśvayuje tadvad
ūrje varjyaṃ ca mākṣikam
dhānyakaṃ mārgaśīrṣe tu
pauṣe varjyā ca śarkarā
//
vratānte karakaṃ pūrṇam
eteṣāṃ māsi māsi ca
dadyāddvikālavelāyāṃ
pūrṇapātreṇa saṃyutam
//
laḍḍukāñchvetavarṇāṃśca
saṃyāvamatha pūrikāḥ
ghārikān apyapūpāṃśca
piṣṭāpūpāṃśca maṇḍakān
//
kṣīraṃ śākaṃ ca dadhyannam
iṇḍaryo 'śokavartikāḥ
māghādikramaśo dadyād
etāni karakopari
//
kumudā mādhavī gaurī
rambhā bhadrā jayā śivā
umā ratiḥ satī tadvan
maṅgalā ratilālasā
//
kramānmāghādi sarvatra
prīyatāmiti kīrtayet
sarvatra pañcagavyena
prāśanaṃ samudāhṛtam
upavāsī bhavennityam
aśakte naktamiṣyate
//
punarmāghe tu samprāpte
śarkarāṃ karakopari
kṛtvā tu kāñcanīṃ gaurīṃ
pañcaratnasamanvitām
//
haimīmaṅguṣṭhamātrāṃ ca
sākṣasūtrakamaṇḍalum
caturbhujāminduyutāṃ
sitanetrapaṭāvṛtām
//
tadvadgomithunaṃ śuklaṃ
suvarṇāsyaṃ sitāmbaram
savastrabhājanaṃ dadyād
bhavānī prīyatāmiti
//
anena vidhinā yastu
rasakalyāṇinīvratam
kuryātsa sarvapāpebhyas
tatkṣaṇādeva mucyate
//
navārbudasahasraṃ tu
na duḥkhī jāyate naraḥ
suvarṇakamalaṃ gauri
māsi māsi dadannaraḥ
agniṣṭomasahasrasya
yatphalaṃ tadavāpnuyāt
//
nārī vā kurute yā tu
kumārī vā varānane
vidhavā yā tathā nārī
sāpi tatphalamāpnuyāt
saubhāgyārogyasampannā
gaurīloke mahīyate
//
iti paṭhati śṛṇoti śrāvayedyaḥ prasaṅgāt
kalikaluṣavimuktaḥ pārvatīlokameti
matimapi ca narāṇāṃ yo dadāti priyārthaṃ
vibudhapativimāne nāyakaḥ syādamoghaḥ
//
Matsya-Purāṇa 64
tathaivānyāṃ pravakṣyāmi
tṛtīyāṃ pāpanāśinīm
nāmnā ca loke vikhyātām
ārdrānandakarīmimām
//
yadā śuklatṛtīyāyām
āṣāḍharkṣaṃ bhavetkvacit
brahmarkṣaṃ vā mṛgarkṣaṃ vā
hasto mūlamathāpi vā
darbhagandhodakaiḥ snānaṃ
tadā samyaksamācaret
//
śuklamālyāmbaradharaḥ
śuklagandhānulepanaḥ
bhavānīmarcayedbhaktyā
śuklapuṣpaiḥ sugandhibhiḥ
mahādevena sahitām
upaviṣṭāṃ mahāsane
//
vāsudevyai namaḥ pādau
śaṃkarāya namo haram
jaṅghe śokavināśinyai
ānandāya namaḥ prabho
//
rambhāyai pūjayedūrū
śivāya ca pinākinaḥ
adityai ca kaṭiṃ devyāḥ
śūlinaḥ śūlapāṇaye
//
mādhavyai ca tathā nābhim
atha śambhorbhavāya ca
stanāvānandakāriṇyai
śaṃkarasyendudhāriṇe
//
utkaṇṭhinyai namaḥ kaṇṭhaṃ
nīlakaṇṭhāya vai haram
karāvutpaladhāriṇyai
rudrāya ca jagatpate
bāhū ca parirambhiṇyai
triśūlāya harasya ca
//
devyā mukhaṃ vilāsinyai
vṛṣeśāya punarvibhoḥ
smitaṃ sasmeralīlāyai
viśvavaktrāya vai vibho
//
netre madanavāsinyai
viśvadhāmne triśūlinaḥ
bhruvau nṛtyapriyāyai tu
tāṇḍaveśāya śūlinaḥ
//
devyā lalāṭamindrāṇyai
havyavāhāya vai vibhoḥ
svāhāyai mukuṭaṃ devyā
vibhorgaṅgādharāya vai
//
viśvakāyau viśvamukhau
viśvapādakarau śivau
prasannavadanau vande
pārvatīparameśvarau
//
evaṃ sampūjya vidhivad
agrataḥ śivayoḥ punaḥ
padmotpalāni rajasā
nānāvarṇena kārayet
//
śaṅkhacakre sakaṭake
svastikāṅkuśacāmarān
yāvantaḥ pāṃsavastatra
rajasaḥ patitā bhuvi
tāvadvarṣasahasrāṇi
śivaloke mahīyate
//
catvāri ghṛtapātrāṇi
sahiraṇyāni śaktitaḥ
dattvā dvijāya karakam
udakānnasamanvitam
pratipakṣaṃ caturmāsaṃ
yāvadetannivedayet
//
tatastu caturo māsān
pūrvavatkarakopari
catvāri saktupātrāṇi
tilapātrāṇyataḥ param
//
gandhodakaṃ puṣpavāri
candanaṃ kuṅkumodakam
apakvaṃ dadhi dugdhaṃ ca
gośṛṅgodakameva ca
//
piṣṭodakaṃ tathā vāri
kuṣṭhacūrṇānvitaṃ punaḥ
uśīrasalilaṃ tadvad
yavacūrṇodakaṃ punaḥ
//
tilodakaṃ ca saṃprāśya
svapenmārgaśirādiṣu
māseṣu pakṣadvitayaṃ
prāśanaṃ samudāhṛtam
//
sarvatra śuklapuṣpāṇi
praśastāni sadārcane
dānakāle ca sarvatra
mantrametamudīrayet
//
gaurī me prīyatāṃ nityam
aghanāśāya maṅgalā
saubhāgyāyāstu lalitā
bhavānī sarvasiddhaye
//
saṃvatsarānte lavaṇaṃ
guḍakumbhaṃ ca sarjikām
candanaṃ netrapaṭṭaṃ ca
sahiraṇyāmbujena tu
//
umāmaheśvaraṃ haimaṃ
tadvadikṣuphalairyutam
satūlāvaraṇāṃ śayyāṃ
saviśrāmāṃ nivedayet
sapatnīkāya viprāya
gaurī me prīyatāmiti
//
ārdrānandakarī nāmnā
tṛtīyaiṣā sanātanī
yāmupoṣya naro yāti
śambhoryatparamaṃ padam
//
iha loke sadānandam
āpnoti dhanasampadaḥ
āyurārogyasampattyā
na kaścicchokamāpnuyāt
//
nārī vā kurute yā tu
kumārī vidhavā ca yā
sāpi tatphalamāpnoti
devyanugrahalālitā
//
pratipakṣamupoṣyaivaṃ
mantrārcanavidhānavit
rudrāṇīlokamabhyeti
punarāvṛttidurlabham
//
ya idaṃ śṛṇuyānnityaṃ
śrāvayedvāpi mānavaḥ
śakraloke sa gandharvaiḥ
pūjyate 'pi yugatrayam
//
ānandadāṃ sakaladuḥkhaharāṃ tṛtīyāṃ
yā strī karotyavidhavā vidhavātha vāpi
sā sve gṛhe sukhaśatānyanubhūya bhūyo
gaurīpadaṃ sadayitā dayitā prayāti
//
Matsya-Purāṇa 65
athānyāmapi vakṣyāmi
tṛtīyāṃ sarvakāmadām
yasyāṃ dattaṃ hutaṃ japtaṃ
sarvaṃ bhavati cākṣayam
//
vaiśākhaśuklapakṣe tu
tṛtīyā yairupoṣitā
akṣayaṃ phalamāpnoti
sarvasya sukṛtasya ca
//
sā tathā kṛttikopetā
viśeṣeṇa supūjitā
tatra dattaṃ hutaṃ japtaṃ
sarvamakṣayamucyate
//
akṣayā saṃtatistasyās
tasyāṃ sukṛtamakṣayam
akṣataiḥ pūjyate viṣṇus
tena sāpyakṣayā smṛtā
akṣataistu narāḥ snātā
viṣṇordattvā tathākṣatān
//
vipreṣu dattvā tāneva
tathā saktūn susaṃkṛtān
yathānnabhuṅmahābhāgaḥ
phalamakṣayyamaśnute
//
ekāmapyuktavatkṛtvā
tṛtīyāṃ vidhivannaraḥ
etāsāmapi sarvāsāṃ
tṛtīyānāṃ phalaṃ bhavet
//
tṛtīyāyāṃ samabhyarcya
sopavāso janārdanam
rājasūyaphalaṃ prāpya
gatimagryāṃ ca vindati
//
Matsya-Purāṇa 66
madhurā bhāratī kena
vratena madhusūdana
tathaiva janasaubhāgyam
atividyāsu kauśalam
//
abhedaścāpi dampatyos
tathā bandhujanena ca
āyuśca vipulaṃ puṃsāṃ
tanme kathaya mādhava
//
samyakpṛṣṭaṃ tvayā rājañ
chṛṇu sārasvataṃ vratam
yasya saṃkīrtanādeva
tuṣyatīha sarasvatī
//
yo yadbhaktaḥ pumānkuryād
etadvratamanuttamam
tadvāsarādau sampūjya
viprānetānsamācaret
//
athavādityavāreṇa
grahatārābalena ca
pāyasaṃ bhojayedviprān
kṛtvā brāhmaṇavācanam
//
śuklavastrāṇi dattvā ca
sahiraṇyāni śaktitaḥ
gāyatrīṃ pūjayedbhaktyā
śuklamālyānulepanaiḥ
//
yathā na devi bhagavān
brahmaloke pitāmahaḥ
tvāṃ parityajya saṃtiṣṭhet
tathā bhava varapradā
//
vedāḥ śāstrāṇi sarvāṇi
gītanṛtyādikaṃ ca yat
na vihīnaṃ tvayā devi
tathā me santu siddhayaḥ
//
lakṣmīrmedhā dharā puṣṭir
gaurī tuṣṭiḥ prabhā matiḥ
etābhiḥ pāhi cāṣṭābhis
tanubhirmāṃ sarasvati
//
evaṃ sampūjya gāyatrīṃ
vīṇākṣamaṇidhāriṇīm
śuklapuṣpākṣatair bhaktyā
sakamaṇḍalupustakām
maunavratena bhuñjīta
sāyaṃ prātastu dharmavit
//
pañcamyāṃ pratipakṣaṃ ca
pūjayedbrahmavāsinīm
tathaiva taṇḍulaprasthaṃ
ghṛtapātreṇa saṃyutam
kṣīraṃ dadyāddhiraṇyaṃ ca
gāyatrī prīyatāmiti
//
saṃdhyāyāṃ ca tathā maunam
etatkurvansamācaret
nāntarā bhojanaṃ kuryād
yāvanmāsāstrayodaśa
//
samāpte tu vrate kuryād
bhojanaṃ śuklataṇḍulaiḥ
pūrvaṃ savastrayugmaṃ ca
dadyādviprāya bhojanam
//
devyā vitānaṃ ghaṇṭāṃ ca
sitanetre payasvinīm
candanaṃ vastrayugmaṃ ca
dadyācca śikharaṃ punaḥ
//
tathopadeṣṭāramapi
bhaktyā sampūjayedgurum
vittaśāṭhyena rahito
vastramālyānulepanaiḥ
//
anena vidhinā yastu
kuryātsārasvataṃ vratam
vidyāvānarthasaṃyukto
raktakaṇṭhaśca jāyate
//
sarasvatyāḥ prasādena
brahmaloke mahīyate
nārī vā kurute yā tu
sāpi tatphalagāminī
//
brahmaloke vased rājan
yāvat kalpāyutatrayam
//
sārasvataṃ vrataṃ yastu
śṛṇuyādapi yaḥ paṭhet
vidyādharapure so 'pi
vasetkalpāyutatrayam
//
Matsya-Purāṇa 67
candrādityoparāge tu
yatsnānamabhidhīyate
tadahaṃ śrotumicchāmi
dravyamantravidhānavit
//
yasya rāśiṃ samāsādya
bhavedgrahaṇasamplavaḥ
tasya snānaṃ pravakṣyāmi
mantrauṣadhavidhānataḥ
//
candroparāgaṃ samprāpya
kṛtvā brāhmaṇavācanam
sampūjya caturo viprāñ
śuklamālyānulepanaiḥ
//
pūrvamevoparāgasya
samāsādyauṣadhādikam
sthāpayec caturaḥ kumbhān
avraṇānsāgarāniti
//
gajāśvarathyāvalmīka
saṃgamāddhradagokulāt
rājadvārapradeśācca
mṛdamānīya cākṣipet
//
pañcagavyaṃ ca kumbheṣu
śuddhamuktāphalāni ca
rocanāṃ padmaśaṅkhau ca
pañcaratnasamanvitam
//
sphaṭikaṃ candanaṃ śvetaṃ
tīrthavāri sasarṣapam
rājadantaṃ sakumudaṃ
tathaivośīraguggulam
etatsarvaṃ vinikṣipya
kumbheṣvāvāhayetsurān
//
sarve samudrāḥ saritas
tīrthāni jaladā nadāḥ
āyāntu yajamānasya
duritakṣayakārakāḥ
//
yo 'sau vajradharo deva
ādityānāṃ prabhurmataḥ
sahasranayanaścendro
grahapīḍāṃ vyapohatu
//
mukhaṃ yaḥ sarvadevānāṃ
saptārciramitadyutiḥ
candroparāgasambhūtām
agniḥ pīḍāṃ vyapohatu
//
yaḥ karmasākṣī bhūtānāṃ
dharmo mahiṣavāhanaḥ
yamaścandroparāgotthāṃ
mama pīḍāṃ vyapohatu
//
rakṣogaṇādhipaḥ sākṣāt
pralayānalasaṃnibhaḥ
khaḍgavyagro 'tibhīmaśca
rakṣaḥpīḍāṃ vyapohatu
//
nāgapāśadharo devaḥ
sākṣānmakaravāhanaḥ
sa jalādhipatiś candra
grahapīḍāṃ vyapohatu
//
prāṇarūpeṇa yo lokān
pāti kṛṣṇamṛgapriyaḥ
vāyuścandroparāgotthāṃ
pīḍāmatra vyapohatu
//
yo 'sau nidhipatirdevaḥ
khaḍgaśūlagadādharaḥ
candroparāgakaluṣaṃ
dhanado me vyapohatu
//
yo 'sāvindudharo devaḥ
pinākī vṛṣavāhanaḥ
candroparāgajāṃ pīḍāṃ
vināśayatu śaṃkaraḥ
//
trailokye yāni bhūtāni
sthāvarāṇi carāṇi ca
brahmaviṣṇvarkayuktāni
tāni pāpaṃ dahantu vai
//
evamāmantrya taiḥ kumbhair
abhiṣikto guṇānvitaiḥ
ṛgyajuḥsāmamantraiśca
śuklamālyānulepanaiḥ
pūjayedvastragodānair
brāhmaṇāniṣṭadevatāḥ
//
etāneva tato mantrān
vilikhet karakānvitān
vastrapaṭṭe 'thavā padme
pañcaratnasamanvitān
//
yajamānasya śirasi
nidadhyuste dvijottamāḥ
tato 'tivāhayedvelām
uparāgānugāminīm
//
prāṅmukhaḥ pūjayitvā tu
namasyanniṣṭadevatām
candragrahe vinirvṛtte
kṛtagodānamaṅgalaḥ
kṛtasnānāya taṃ paṭṭaṃ
brāhmaṇāya nivedayet
//
anena vidhinā yastu
grahasnānaṃ samācaret
na tasya grahapīḍā syān
na ca bandhujanakṣayaḥ
//
paramāṃ siddhimāpnoti
punarāvṛttidurlabhām
sūryagrahe sūryanāma
sadā mantreṣu kīrtayet
//
adhikāḥ padmarāgāḥ syuḥ
kapilāṃ ca suśobhanām
prayacchecca niśāṃ patye
candrasūryoparāgayoḥ
//
ya idaṃ śṛṇuyānnityaṃ
śrāvayedvāpi mānavaḥ
sarvapāpavinirmuktaḥ
śakraloke mahīyate
//
Matsya-Purāṇa 68
kimudvegādbhute kṛtyam
alakṣmīḥ kena hanyate
mṛtavatsābhiṣekādi
kāryeṣu ca kimiṣyate
//
purā kṛtāni pāpāni
phalantyasmiṃstapodhana
rogadaurgatyarūpeṇa
tathaiveṣṭavadhena ca
//
tadvighātāya vakṣyāmi
sadā kalpāṇakārakam
saptamīsnapanaṃ nāma
janapīḍāvināśanam
//
bālānāṃ maraṇaṃ yatra
kṣīrapāṇāṃ pradṛśyate
tadvadvṛddhāturāṇāṃ ca
yauvane cāpi vartatām
//
śāntaye tatra vakṣyāmi
mṛtavatsābhiṣecanam
etad evādbhutodvega
cittabhramavināśanam
//
bhaviṣyati ca vārāho
yatra kalpastapodhana
vaivasvataśca tatrāpi
yadā tu manuruttamaḥ
//
bhaviṣyati ca tatraiva
pañcaviṃśatimaṃ yadā
kṛtaṃ nāma yugaṃ tatra
haihayānvayavardhanaḥ
bhavitā nṛpatirvīraḥ
kṛtavīryaḥ pratāpavān
//
sa saptadvīpamakhilaṃ
pālayiṣyati bhūtalam
yāvadvarṣasahasrāṇi
saptasaptati nārada
//
jātamātraṃ ca tasyāpi
yāvatputraśataṃ tathā
cyavanasya tu śāpena
vināśamapayāsyati
//
sahasrabāhuśca yadā
bhavitā tasya vai sutaḥ
kuraṅganayanaḥ śrīmān
sambhūto nṛpalakṣaṇaiḥ
//
kṛtavīryastadārādhya
sahasrāṃśuṃ divākaram
upavāsairvratairdivyair
vedasūktaiśca nārada
putrasya jīvanāyālam
etatsnānamavāpsyati
//
kṛtavīryeṇa vai pṛṣṭa
idaṃ vakṣyati bhāskaraḥ
aśeṣaduṣṭaśamanaṃ
sadā kalmaṣanāśanam
//
alaṃ kleśena mahatā
putrastava narādhipa
bhaviṣyati ciraṃjīvī
kiṃtu kalmaṣanāśanam
//
saptamīsnapanaṃ vakṣye
sarvalokahitāya vai
jātasya mṛtavatsāyāḥ
saptame māsi nārada
athavā śuklasaptamyām
etatsarvaṃ praśasyate
//
grahatārābalaṃ labdhvā
kṛtvā brāhmaṇavācanam
bālasya janmanakṣatraṃ
varjayettāṃ tithiṃ budhaḥ
tadvadvṛddhāturāṇāṃ ca
kṛtyaṃ syāditareṣu ca
//
gomayenānuliptāyāṃ
bhūmāvekāgnivattadā
taṇḍulai raktaśālīyaiś
caruṃ gokṣīrasaṃyutam
nirvapetsūryarudrābhyāṃ
tanmantrābhyāṃ vidhānataḥ
//
kīrtayetsūryadevatyaṃ
saptarcaṃ ca ghṛtāhutīḥ
juhuyādrudrasūktena
tadvadrudrāya nārada
//
hotavyāḥ samidhaścātra
tathaivārkapalāśayoḥ
yavakṛṣṇatilairhomaḥ
kartavyo 'ṣṭaśataṃ punaḥ
//
vyāhṛtībhistathājyena
tathaivāṣṭaśataṃ punaḥ
hutvā snānaṃ ca kartavyaṃ
maṅgalaṃ yena dhīmatā
//
vipreṇa vedaviduṣā
vidhivaddarbhapāṇinā
sthāpayitvā tu caturaḥ
kumbhānkoṇeṣu śobhanān
//
pañcamaṃ ca punarmadhye
dadhyakṣatavibhūṣitam
sthāpayedavraṇaṃ kumbhaṃ
saptarcenābhimantritam
//
saureṇa tīrthatoyena
pūrṇaṃ ratnasamanvitam
sarvānsarvauṣadhairyuktān
pañcagavyasamanvitān
pañcaratnaphalaiḥ puṣpair
vāsobhiḥ pariveṣṭayet
//
gajāśvarathyāvalmīkāt
saṃgamāddhradagokulāt
saṃśuddhāṃ mṛdamānīya
sarveṣveva vinikṣipet
//
caturṣvapi ca kumbheṣu
ratnagarbheṣu madhyamam
gṛhītvā brāhmaṇastatra
saurānmantrānudīrayet
//
nārībhiḥ saptasaṃkhyābhir
avyaṅgāṅgībhiratra ca
pūjitābhiryathāśaktyā
mālyavastravibhūṣaṇaiḥ
saviprābhiśca kartavyaṃ
mṛtavatsābhiṣecanam
//
ete 'bhiṣekamantrāḥ
dīrghāyurastu bālo 'yaṃ
jīvatputrā ca bhāminī
ādityaścandramāḥ sārdhaṃ
grahanakṣatramaṇḍalaiḥ
//
saśakrā lokapālā vai
brahmaviṣṇumaheśvarāḥ
te te cānye ca devaughāḥ
sadā pāntu kumārakam
//
mitraḥ śanirvā hutabhug
ye ca bālagrahāḥ kvacit
pīḍāṃ kurvantu bālasya
mā māturjanakasya vai
//
tataḥ śuklāmbaradharā
kumārapatisaṃyutā
saptakaṃ pūjayedbhaktyā
strīṇāmatha guruṃ punaḥ
//
kāñcanīṃ ca tataḥ kuryāt
tāmrapātroparisthitām
pratimāṃ dharmarājasya
gurave vinivedayet
//
vastrakāñcanaratnaughair
bhakṣyaiḥ saghṛtapāyasaiḥ
pūjayedbrāhmaṇāṃstadvad
vittaśāṭhyavivarjitaḥ
//
bhuktvā ca guruṇā ceyam
uccāryā mantrasaṃtatiḥ
dīrghāyurastu bālo 'yaṃ
yāvadvarṣaśataṃ sukhī
//
yatkiṃcidasya duritaṃ
tatkṣiptaṃ vaḍavānale
brahmā rudro vasuḥ skando
viṣṇuḥ śakro hutāśanaḥ
//
rakṣantu sarve duṣṭebhyo
varadāḥ santu sarvadā
evamādīni vākyāni
vadantaṃ pūjayedgurum
//
śaktitaḥ kapilāṃ dadyāt
praṇamya ca visarjayet
caruṃ ca putrasahitā
praṇamya raviśaṃkarau
//
hutaśeṣaṃ tadāśnīyād
ādityāya namo 'stviti
idamevādbhutodvega
duḥsvapneṣu praśasyate
//
karturjanmadinarkṣaṃ ca
tyaktvā sampūjayetsadā
śāntyarthaṃ śuklasaptamyām
etatkurvanna sīdati
//
sadānena vidhānena
dīrghāyurabhavannaraḥ
saṃvatsarāṇāmayutaṃ
śaśāsa pṛthivīmimām
//
puṇyaṃ pavitramāyuṣyaṃ
saptamīsnapanaṃ raviḥ
kathayitvā dvijaśreṣṭha
tatraivāntaradhīyata
//
etatsarvaṃ samākhyātaṃ
saptamīsnānamuttamam
sarvaduṣṭopaśamanaṃ
bālānāṃ paramaṃ hitam
//
ārogyaṃ bhāskarādicched
dhanamiccheddhutāśanāt
īśvarājjñānam anvicchen
mokṣam icchejjanārdanāt
//
etanmahāpātakanāśanaṃ syāt
paraṃ hitaṃ bālavivardhanaṃ ca
śṛṇoti yaścainamananyacetās
tasyāpi siddhiṃ munayo vadanti
//
Matsya-Purāṇa 69
purā rathaṃtare kalpe
paripṛṣṭo mahātmanā
mandarastho mahādevaḥ
pinākī brahmaṇā svayam
//
kathamārogyamaiśvaryam
anantamamareśvara
svalpena tapasā deva
bhavenmokṣo 'thavā nṛṇām
//
kimajñātaṃ mahādeva
tvatprasādādadhokṣaja
svalpakenātha tapasā
mahatphalamihocyatām
//
evaṃ pṛṣṭaḥ sa viśvātmā
brahmaṇā lokabhāvanaḥ
umāpatiruvācedaṃ
manasaḥ prītikārakam
//
asmādrathaṃtarātkalpāt
trayoviṃśāt punaryadā
vārāho bhavitā kalpas
tasya manvantare śubhe
//
vaivasvatākhye saṃjāte
saptame saptalokakṛt
dvāparākhyaṃ yugaṃ tadvad
aṣṭāviṃśatimaṃ jaguḥ
//
tasyānte sa mahādevo
vāsudevo janārdanaḥ
bhārāvataraṇārthāya
tridhā viṣṇurbhaviṣyati
//
dvaipāyana ṛṣistadvad
rauhiṇeyo 'tha keśavaḥ
kaṃsādidarpamathanaḥ
keśavaḥ kleśanāśanaḥ
//
purīṃ dvāravatīṃ nāma
sāmprataṃ yā kuśasthalī
divyānubhāvasaṃyuktām
adhivāsāya śārṅgiṇaḥ
tvaṣṭā mamājñayā tadvat
kariṣyati jagatpateḥ
//
tasyāṃ kadācidāsīnaḥ
sabhāyāmamitadyutiḥ
bhāryābhirvṛṣṇibhiścaiva
bhūbhṛdbhir bhūridakṣiṇaiḥ
//
kurubhirdevagandharvair
abhitaḥ kaiṭabhārdanaḥ
pravṛttāsu purāṇīṣu
dharmasambandhinīṣu ca
//
kathānte bhīmasenena
paripṛṣṭaḥ pratāpavān
tvayā pṛṣṭasya dharmasya
rahasyasyāsya bhedakṛt
//
bhavitā sa tadā brahman
kartā caiva vṛkodaraḥ
pravartako 'sya dharmasya
pāṇḍuputro mahābalaḥ
//
yasya tīkṣṇo vṛko nāma
jaṭhare havyavāhanaḥ
mayā dattaḥ sa dharmātmā
tena cāsau vṛkodaraḥ
//
matimānmānaśīlaśca
nāgāyutabalo mahān
bhaviṣyatyajaraḥ śrīmān
kandarpa iva rūpavān
//
dhārmikasyāpyaśaktasya
tīvrāgnitvādupoṣaṇe
idaṃ vratamaśeṣāṇāṃ
vratānāmadhikaṃ yataḥ
//
kathayiṣyati viśvātmā
vāsudevo jagadguruḥ
aśeṣayajñaphaladam
aśeṣāghavināśanam
//
aśeṣaduṣṭaśamanam
aśeṣasurapūjitam
pavitrāṇāṃ pavitraṃ ca
maṅgalānāṃ ca maṅgalam
bhaviṣyaṃ ca bhaviṣyāṇāṃ
purāṇānāṃ purātanam
//
yadyaṣṭamīcaturdaśyor
dvādaśīṣvatha bhārata
anyeṣvapi dinarkṣeṣu
na śaktastvam upoṣitum
//
tataḥ puṇyāṃ tithimimāṃ
sarvapāpapraṇāśinīm
upoṣya vidhinānena
gaccha viṣṇoḥ paraṃ padam
//
māghamāsasya daśamī
yadā śuklā bhavettadā
ghṛtenābhyañjanaṃ kṛtvā
tilaiḥ snānaṃ samācaret
//
tathaiva viṣṇumabhyarcya
nabho nārāyaṇeti ca
kṛṣṇāya pādau sampūjya
śiraḥ sarvātmane namaḥ
//
vaikuṇṭhāyeti vaikuṇṭham
uraḥ śrīvatsadhāriṇe
śaṅkhine cakriṇe tadvad
gadine varadāya vai
sarve nārāyaṇasyaivaṃ
saṃpūjyā bāhavaḥ kramāt
//
dāmodarāyetyudaraṃ
meḍhraṃ pañcaśarāya vai
ūrū saubhāgyanāthāya
jānunī bhūtadhāriṇe
//
namo nīlāya vai jaṅghe
pādau viśvasṛje namaḥ
namo devyai namaḥ śāntyai
namo lakṣmyai namaḥ śriyai
//
namaḥ puṣṭyai namastuṣṭyai
dhṛṣṭyai hṛṣṭyai namo namaḥ
namo vihaṃganāthāya
vāyuvegāya pakṣiṇe
viṣapramāthine nityaṃ
garuḍaṃ cābhipūjayet
//
evaṃ sampūjya govindam
umāpativināyakau
gandhairmālyaistathā dhūpair
bhakṣyairnānāvidhairapi
//
gavyena payasā siddhāṃ
kṛsarāmatha vāgyataḥ
sarpiṣā saha bhuktvā ca
gatvā śatapadaṃ budhaḥ
//
naiyagrodhaṃ dantakāṣṭham
athavā khādiraṃ budhaḥ
gṛhītvā dhāvayeddantān
ācāntaḥ prāgudaṅmukhaḥ
//
brūyāt sāyantanīṃ kṛtvā
saṃdhyāmastamite ravau
namo nārāyaṇāyeti
tvāmahaṃ śaraṇaṃ gataḥ
//
ekādaśyāṃ nirāhāraḥ
samabhyarcya ca keśavam
rātriṃ ca sakalāṃ sthitvā
snānaṃ ca payasā tathā
//
sarpiṣā cāpi dahanaṃ
hutvā brāhmaṇapuṃgavaiḥ
sahaiva puṇḍarīkākṣa
dvādaśyāṃ kṣīrabhojanam
//
kariṣyāmi yatātmāhaṃ
nirvighnenāstu tacca me
evamuktvā svapedbhūmāv
itihāsakathāṃ punaḥ
//
śrutvā prabhāte saṃjāte
nadīṃ gatvā viśāṃ pate
snānaṃ kṛtvā mṛdā tadvat
pāṣaṇḍān abhivarjayet
//
upāsya saṃdhyāṃ vidhivat
kṛtvā ca pitṛtarpaṇam
praṇamya ca hṛṣīkeśaṃ
saptalokaikamīśvaram
//
gṛhasya purato bhaktyā
maṇḍapaṃ kārayedbudhaḥ
daśahastamathāṣṭau vā
karānkuryādviśāṃ pate
//
caturhastāṃ śubhāṃ kuryād
vedīmariniṣūdana
caturhastapramāṇaṃ ca
vinyasettatra toraṇam
//
āropya kalaśaṃ tatra
dikpālānpūjayettataḥ
chidreṇa jalasampūrṇam
atha kṛṣṇājinasthitaḥ
tasya dhārāṃ ca śirasā
dhārayetsakalāṃ niśām
//
tathaiva viṣṇoḥ śirasi
kṣīradhārāṃ prapātayet
aratnimātraṃ kuṇḍaṃ ca
kuryāttatra trimekhalam
//
yonivaktraṃ ca tatkṛtvā
brāhmaṇaiḥ yavasarpiṣī
tilāṃśca viṣṇudevatyair
mantrairekāgnivattadā
//
hutvā ca vaiṣṇavaṃ samyak
caruṃ gokṣīrasaṃyutam
niṣpāvārdhapramāṇāṃ vai
dhārāmājyasya pātayet
//
jalakumbhānmahāvīrya
sthāpayitvā trayodaśa
bhakṣyairnānāvidhairyuktān
sitavastrairalaṃkṛtān
//
yuktānaudumbaraiḥ pātraiḥ
pañcaratnasamanvitān
caturbhirbahvṛcairhomas
tatra kārya udaṅmukhaiḥ
//
rudrajāpaścaturbhiśca
yajurvedaparāyaṇaiḥ
vaiṣṇavāni tu sāmāni
caturaḥ sāmavedinaḥ
ariṣṭavargasahitāny
abhitaḥ paripāṭhayet
//
evaṃ dvādaśa tānviprān
vastramālyānulepanaiḥ
pūjayedaṅgulīyaiśca
kaṭakairhemasūtrakaiḥ
//
vāsobhiḥ śayanīyaiśca
vittaśāṭhyavivarjitaḥ
evaṃ kṣapātivāhyā ca
gītamaṅgalaniḥsvanaiḥ
//
upādhyāyasya ca punar
dviguṇaṃ sarvameva tu
tataḥ prabhāte vimale
samutthāya trayodaśa
//
gā vai dadyātkuruśreṣṭha
sauvarṇamukhasaṃyutāḥ
payasvinīḥ śīlavatīḥ
kāṃsyadohasamanvitāḥ
//
raupyakhurāḥ savastrāśca
candanenābhiṣecitāḥ
tāstu teṣāṃ tato bhaktyā
bhakṣyabhojyānnatarpitān
//
kṛtvā vai brāhmaṇān sarvān
annairnānāvidhaistathā
bhuktvā cākṣāralavaṇam
ātmanā ca visarjayet
//
anugamya padānyaṣṭau
putrabhāryāsamanvitaḥ
prīyatāmatra deveśaḥ
keśavaḥ kleśanāśanaḥ
//
śivasya hṛdaye viṣṇur
viṣṇośca hṛdaye śivaḥ
yathāntaraṃ na paśyāmi
tathā me svasti cāyuṣaḥ
//
evamuccārya tānkumbhān
gāścaiva śayanāni ca
vāsāṃsi caiva sarveṣāṃ
gṛhāṇi prāpayedbudhaḥ
//
abhāve bahuśayyānām
ekāmapi susaṃskṛtām
śayyāṃ dadyāddvijāteśca
sarvopaskarasaṃyutām
//
itihāsapurāṇāni
vācayitvātivāhayet
taddinaṃ naraśārdūla
ya icchedvipulāṃ śriyam
//
tasmāttvaṃ sattvamālambya
bhīmasena vimatsaraḥ
kuru vratamidaṃ samyak
snehāttava mayeritam
//
tvayā kṛtamidaṃ vīra
tvannāmākhyaṃ bhaviṣyati
sā bhīmadvādaśī hyeṣā
sarvapāpaharā śubhā
yā tu kalyāṇinī nāma
purā kalpeṣu paṭhyate
//
tvamādikartā bhava saukare 'smin
kalpe mahāvīravarapradhāna
yasyāḥ smarankīrtanamapyaśeṣaṃ
vinaṣṭapāpastridaśādhipaḥ syāt
//
kṛtvā ca yāmapsarasām adhīśā
veśyā kṛtā hyanyabhavāntareṣu
ābhīrakanyātikutūhalena
saivorvaśī samprati nākapṛṣṭhe
//
jātāthavā vaiśyakulodbhavāpi
pulomakanyā puruhūtapatnī
tatrāpi tasyāḥ paricārikeyaṃ
mama priyā samprati satyabhāmā
//
snātaḥ purā maṇḍalameṣa tadvat
tejomayaṃ vedaśarīramāpa
asyāṃ ca kalyāṇatithau vivasvān
sahasradhāreṇa sahasraraśmiḥ
//
idameva kṛtaṃ mahendramukhyair
vasubhirdevasurāribhistathā tu
phalamasya na śakyate 'bhivaktuṃ
yadi jihvāyutakoṭayo mukhe syuḥ
//
kalikaluṣavidāriṇīmanantām
iti kathayiṣyati yādavendrasūnuḥ
api narakagatānpitṝn aśeṣān
alamuddhartumihaiva yaḥ karoti
//
ya idamaghavidāraṇaṃ śṛṇoti
bhaktyā paripaṭhatīha paropakārahetoḥ
tithimiha sakalārthabhāṅnarendras
tava caturānana sāmyatāmupaiti
//
kalyāṇinī nāma purā babhūva yā
dvādaśī māghadineṣu pūjyā
sā pāṇḍuputreṇa kṛtā bhaviṣyaty
anantapuṇyānagha bhīmapūrvā
//
Matsya-Purāṇa 70
varṇāśramāṇāṃ prabhavaḥ
purāṇeṣu mayā śrutaḥ
sadācārasya bhagavan
dharmaśāstraviniścayaḥ
paṇyastrīṇāṃ sadācāraṃ
śrotumicchāmi tattvataḥ
//
tasminneva yuge brahman
sahasrāṇi tu ṣoḍaśa
vāsudevasya nārīṇāṃ
bhaviṣyantyambujodbhava
//
tābhirvasantasamaye
kokilālikulākule
puṣpite pavanotphulla
kahlārasarasastaṭe
//
nirbharāpānagoṣṭhīṣu
prasaktābhiralaṃkṛtaḥ
kuraṅganayanaḥ śrīmān
mālatīkṛtaśekharaḥ
//
gacchansamīpamārgeṇa
sāmbaḥ parapuraṃjayaḥ
sākṣātkandarpo rūpeṇa
sarvābharaṇabhūṣitaḥ
//
anaṅgaśarataptābhiḥ
sābhilāṣamavekṣitaḥ
pravṛddho manmathastāsāṃ
bhaviṣyati yadātmani
//
tadāvekṣya jagannāthaḥ
sarvato jñānacakṣuṣā
śāpaṃ vakṣyati tāḥ sarvā
vo hariṣyanti dasyavaḥ
matparokṣaṃ yataḥ kāma
laulyādīdṛgvidhaṃ kṛtam
//
tataḥ prasādito deva
idaṃ vakṣyati śārṅgabhṛt
tābhiḥ śāpābhitaptābhir
bhagavān bhūtabhāvanaḥ
//
uttārabhūtaṃ dāsatvaṃ
samudrādbrāhmaṇapriyaḥ
upadekṣyatyanantātmā
bhāvikalyāṇakārakam
//
bhavatīnām ṛṣirdālbhyo
yadvrataṃ kathayiṣyati
tadaivottāraṇāyālaṃ
dāsatve 'pi bhaviṣyati
ityuktvā tāḥ pariṣvajya
gato dvāravatīśvaraḥ
//
tataḥ kālena mahatā
bhārāvataraṇe kṛte
nivṛtte mausale tadvat
keśave divamāgate
//
śūnye yadukule sarvaiś
caurairapi jite 'rjune
hṛtāsu kṛṣṇapatnīṣu
dāsabhogyāsu cāmbudhau
//
tiṣṭhantīṣu ca daurgatya
saṃtaptāsu caturmukha
āgamiṣyati yogātmā
dālbhyo nāma mahātapāḥ
//
tāstamarghyeṇa sampūjya
praṇipatya punaḥ punaḥ
lālapyamānā bahuśo
bāṣpaparyākulekṣaṇāḥ
//
smarantyo vipulānbhogān
divyamālyānulepanān
bhartāraṃ jagatāmīśam
anantamaparājitam
//
divyabhāvāṃ tāṃ ca purīṃ
nānāratnagṛhāṇi ca
dvārakāvāsinaḥ sarvān
devarūpānkumārakān
praśnamevaṃ kariṣyanti
munerabhimukhaṃ sthitāḥ
//
dasyubhirbhagavānsarvāḥ
paribhuktā vayaṃ balāt
svadharmāccyavane 'smākam
asminnaḥ śaraṇaṃ bhava
//
ādiṣṭo 'si purā brahman
keśavena ca dhīmatā
kasmādīśena saṃyogaṃ
prāpya veśyātvamāgatāḥ
//
veśyānāmapi yo dharmas
taṃ no brūhi tapodhana
kathayiṣyatyatastāsāṃ
sa dālbhyaścaikitāyanaḥ
//
jalakrīḍāvihāreṣu
purā sarasi mānase
bhavatīnāṃ ca sarvāsāṃ
nārado 'bhyāśamāgataḥ
//
hutāśanasutāḥ sarvā
bhavantyo 'psarasaḥ purā
apraṇamyāvalepena
paripṛṣṭaḥ sa yogavit
kathaṃ nārāyaṇo 'smākaṃ
bhartā syād ityupādiśa
//
tasmādvarapradānaṃ vaḥ
śāpaścāyamabhūtpurā
śayyādvayapradānena
madhumādhavamāsayoḥ
//
suvarṇopaskarotsargād
dvādaśyāṃ śuklapakṣataḥ
bhartā nārāyaṇo nūnaṃ
bhaviṣyatyanyajanmani
//
yadakṛtvā praṇāmaṃ me
rūpasaubhāgyamatsarāt
paripṛṣṭo 'smi tenāśu
viyogo vo bhaviṣyati
caurairapahṛtāḥ sarvā
veśyātvaṃ samavāpsyatha
//
evaṃ nāradaśāpena
keśavasya ca dhīmataḥ
veśyātvamāgatāḥ sarvā
bhavantyaḥ kāmamohitāḥ
idānīmapi yadvakṣye
tacchṛṇudhvaṃ varāṅganāḥ
//
purā devāsure yuddhe
hateṣu śataśaḥ suraiḥ
dānavāsuradaityeṣu
rākṣaseṣu tatastataḥ
//
teṣāṃ vrātasahasrāṇi
śatānyapi ca yoṣitām
pariṇītāni yāni syur
balādbhuktāni yāni vai
tāni sarvāṇi deveśaḥ
provāca vadatāṃ varaḥ
//
veśyādharmeṇa vartadhvam
adhunā nṛpamandire
bhaktimatyo varārohās
tathā devakuleṣu ca
//
rājānaḥ svāminastulyāḥ
sutā vāpi ca tatsamāḥ
bhaviṣyati ca saubhāgyaṃ
sarvāsāmapi śaktitaḥ
//
yaḥ kaścicchulkamādāya
gṛhameṣyati vaḥ sadā
nidhanenopacāryo vaḥ
sa tadānyatra dāmbhikāt
//
devatānāṃ pitṝṇāṃ ca
puṇyāhe samupasthite
gobhūhiraṇyadhānyāni
pradeyāni svaśaktitaḥ
brāhmaṇānāṃ varārohāḥ
kāryāṇi vacanāni ca
//
yaccāpyanyadvrataṃ samyag
upadekṣyāmyahaṃ tataḥ
avicāreṇa sarvābhir
anuṣṭheyaṃ ca tatpunaḥ
//
saṃsārottāraṇāyālam
etadvedavido viduḥ
yadā sūryadine hastaḥ
puṣyo yātha punarvasuḥ
//
bhavetsarvauṣadhīsnānaṃ
samyaṅnārī samācaret
tadā pañcaśarasyāpi
saṃnidhātṛtvameṣyati
arcayetpuṇḍarīkākṣam
anaṅgasyānukīrtanaiḥ
//
kāmāya pādau sampūjya
jaṅghe vai mohakāriṇe
meḍhraṃ kandarpanidhaye
kīṭaṃ prītimate namaḥ
//
nābhiṃ saukhyasamudrāya
vāmāya ca tathodaram
hṛdayaṃ hṛdayeśāya
stanāvāhlādakāriṇe
//
utkaṇṭhāyeti vaikuṇṭham
āsyamānandakāriṇe
vāmāṅgaṃ puṣpacāpāya
puṣpabāṇāya dakṣiṇam
//
mānasāyeti vai mauliṃ
vilolāyeti mūrdhajam
sarvātmane ca sarvāṅgaṃ
devadevasya pūjayet
//
namaḥ śivāya śāntāya
pāśāṅkuśadharāya ca
gadine pītavastrāya
śaṅkhacakradharāya ca
//
namo nārāyaṇāyeti
kāmadevātmane namaḥ
sarvaśāntyai namaḥ prītyai
namo ratyai nama śriyai
//
namaḥ puṣṭyai namastuṣṭyai
namaḥ sarvārthasampade
evaṃ sampūjya deveśam
anaṅgātmakamīśvaram
gandhairmaulyaistathā dhūpair
naivedyena ca kāminī
//
tata āhūya dharmajñaṃ
brahmāṇaṃ vedapāragam
avyaṅgāvayavaṃ pūjya
gandhapuṣpārcanādibhiḥ
//
śāleyataṇḍulaprasthaṃ
ghṛtapātreṇa saṃyutam
tasmai viprāya sā dadyān
mādhavaḥ prīyatāmiti
//
yatheṣṭāhārayuktaṃ vai
tameva dvijasattamam
ratyarthaṃ kāmadevo 'yam
iti citte 'vadhārya tam
//
yadyadicchati viprendras
tattatkuryādvilāsinī
sarvabhāvena cātmānam
arpayetsmitabhāṣiṇī
//
evamādityavāreṇa
sarvametatsamācaret
taṇḍulaprasthadānaṃ ca
yāvanmāsāstrayodaśa
//
tatastrayodaśe māsi
samprāpte tasya bhāminī
viprasyopaskarairyuktāṃ
śayyāṃ dadyādvilakṣaṇām
//
sopadhānakaviśrāmāṃ
sāstarāvaraṇāṃ śubhām
pradīpopānahacchattra
pādukāsanasaṃyutām
//
sapatnīkamalaṃkṛtya
hemasūtrāṅgulīyakaiḥ
sūkṣmavastraiḥ sakaṭakair
dhūpamālyānulepanaiḥ
//
kāmadevaṃ sapatnīkaṃ
guḍakumbhopari sthitam
tāmrapātrāsanagataṃ
haimanetrapaṭāvṛtam
//
sakāṃsyabhājanopetam
ikṣudaṇḍasamanvitam
dadyādetena mantreṇa
tathaikāṃ gāṃ payasvinīm
//
yathāntaraṃ na paśyāmi
kāmakeśavayoḥ sadā
tathaiva sarvakāmāptir
astu viṣṇo sadā mama
//
yathā na kamalā dehāt
prayāti tava keśava
tathā mamāpi deveśa
śarīre sve kuru prabho
//
tathā ca kāñcanaṃ devaṃ
pratigṛhṇandvijottamaḥ
ka idaṃ kasmā adāditi
vaidikaṃ mantramīrayet
//
tataḥ pradakṣiṇīkṛtya
visarjya dvijapuṃgavam
śayyāsanādikaṃ sarvaṃ
brāhmaṇasya gṛhaṃ nayet
//
tataḥ prabhṛti yo vipro
ratyarthaṃ gṛhamāgataḥ
sa mānyaḥ sūryavāre ca
sa mantavyo bhavettadā
//
evaṃ trayodaśaṃ yāvan
māsamevaṃ dvijottamān
tarpayeta yathākāmaṃ
proṣite 'nyaṃ samācaret
//
tadanujñayā rūpavānyo
yāvadabhyāgato bhavet
ātmano 'pi yathāvighnaṃ
garbhabhūtikaraṃ priyam
//
daivaṃ vā mānuṣaṃ vā syād
anurāgeṇa vā tataḥ
sācārānaṣṭapañcāśad
yathāśaktyā samācaret
//
etaddhi kathitaṃ samyag
bhavatīnāṃ viśeṣataḥ
adharmo 'yaṃ tato na syād
veśyānāmiha sarvadā
//
puruhūtena yatproktaṃ
dānavīṣu purā mayā
tadidaṃ sāmprataṃ sarvaṃ
bhavatīṣvapi yujyate
//
sarvapāpapraśamanam
anantaphaladāyakam
kalyāṇīnāṃ ca kathitaṃ
tatkurudhvaṃ varānanāḥ
//
karoti yāśeṣamakhaṇḍametat
kalyāṇinī mādhavalokasaṃsthā
sā pūjitā devagaṇair aśeṣair
ānandakṛtsthānam upaiti viṣṇoḥ
//
tapodhanaḥ so 'pyabhidhāya caivaṃ
tadā ca tāsāṃ vratamaṅganānām
svasthānameṣyatyanu tāḥ samastaṃ
vrataṃ kariṣyanti ca devayānaiḥ
//
Matsya-Purāṇa 71
mohādvāpi madādvāpi
yaḥ parastrīṃ samāśrayet
tasyāpi niṣkṛtiṃ deva
vada sarvakṛpākara
//
bhagavanpuruṣasyeha
striyāśca virahādikam
śokavyādhibhayaṃ duḥkhaṃ
na bhavedyena tadvada
//
śrāvaṇasya dvitīyāyāṃ
kṛṣṇāyāṃ madhusūdanaḥ
kṣīrārṇave sapatnīkaḥ
sadā vasati keśavaḥ
//
tasyāṃ sampūjya govindaṃ
sarvānkāmānsamaśnute
gobhūhiraṇyadānādi
saptakalpaśatānugam
//
aśūnyaśayanaṃ nāma
dvitīyā saṃprakīrtitā
tasyāṃ sampūjayedviṣṇum
ebhirmantrairvidhānataḥ
//
śrīvatsadhāriñchrīkānta
śrīdhāmañchrīpate 'vyaya
gārhasthyaṃ mā praṇāśaṃ me
yātu dharmārthakāmadam
//
agnayo mā praṇaśyantu
devatāḥ puruṣottama
pitaro mā praṇaśyantu
māstu dāmpatyabhedanam
//
lakṣmyā viyujyate deva
na kadācidyathā bhavān
tathā kalatrasambandho
deva mā me viyujyatām
//
lakṣmyā na śūnyo varada
śayyāṃ tvaṃ śayanaṃ gataḥ
śayyā mamāpyaśūnyāstu
tathaiva madhusūdana
//
gītavāditranirghoṣaṃ
devadevasya kīrtayet
ghaṇṭā bhavedaśaktasya
sarvavādyamayī yataḥ
//
evaṃ sampūjya govindam
aśnīyāttailavarjitam
naktamakṣāralavaṇaṃ
yāvattatsyāccatuṣṭayam
//
tataḥ prabhāte saṃjāte
lakṣmīpatisamanvitām
dīpānnabhājanairyuktāṃ
śayyāṃ dadyādvilakṣaṇām
//
pādukopānahacchattra
cāmarāsanasaṃyutām
abhīṣṭopaskarairyuktāṃ
śuklapuṣpāmbarāvṛtām
//
sopadhānakaviśrāmāṃ
phalairnānāvidhairyutām
tathābharaṇadhānyaiśca
yathāśaktyā samanvitām
//
avyaṅgāṅgāya viprāya
vaiṣṇavāya kuṭumbine
dātavyā vedaviduṣe
bhāvenāpatitāya ca
//
tatropaviśya dāmpatyam
alaṃkṛtya vidhānataḥ
patnyāstu bhājanaṃ dadyād
bhakṣyabhojyasamanvitam
//
brāhmaṇasyāpi sauvarṇīm
upaskarasamanvitām
pratimāṃ devadevasya
sodakumbhāṃ nivedayet
//
evaṃ yastu pumānkuryād
aśūnyaśayanaṃ hareḥ
vittaśāṭhyena rahito
nārāyaṇaparāyaṇaḥ
//
na tasya patnyā virahaḥ
kadācidapi jāyate
nārī vā vidhavā brahman
yāvaccandrārkatārakam
na virūpau na śokārtau
dampatī bhavataḥ kvacit
//
na putrapaśuratnāni
kṣayaṃ yānti pitāmaha
sapta kalpasahasrāṇi
sapta kalpaśatāni ca
kurvannaśūnyaśayanaṃ
viṣṇuloke mahīyate
//
Matsya-Purāṇa 72
śṛṇu cānyadbhaviṣyaṃ yad
rūpasampadvidhāyakam
bhaviṣyati yuge tasmin
dvāparānte pitāmaha
pippalādasya saṃvādo
yudhiṣṭhirapuraḥsaraiḥ
//
vasantaṃ naimiṣāraṇye
pippalādaṃ mahāmunim
abhigamya tadā cainaṃ
praśnamekaṃ kariṣyati
yudhiṣṭhiro dharmaputro
dharmayuktastapodhanam
//
kathamārogyamaiśvaryaṃ
matirdharme gatistathā
avyaṅgatā śive bhaktir
vaiṣṇavo vā bhavetkatham
//
tasyottaramidaṃ brahman
pippalādasya dhīmataḥ
śṛṇuṣva yadvakṣyati vai
dharmaputrāya dhārmikaḥ
//
sādhu pṛṣṭaṃ tvayā bhadra
idānīṃ kathayāmi te
aṅgāravratam ityetat
sa vakṣyati mahīpateḥ
//
atrāpyudāharantīmam
itihāsaṃ purātanam
virocanasya saṃvādaṃ
bhārgavasya ca dhīmataḥ
//
prahlādasya sutaṃ dṛṣṭvā
dviraṣṭaparivatsaram
rūpeṇāpratimaṃ kāntyā
so 'hasadbhṛgunandanaḥ
//
sādhu sādhu mahābāho
virocana śivaṃ tava
tattathā hasitaṃ tasya
papraccha surasūdanaḥ
//
brahmankimarthametatte
hāsyamākasmikaṃ kṛtam
sādhusādhviti māmevam
uktavāṃstvaṃ vadasva me
//
tamevaṃvādinaṃ śukra
uvāca vadatāṃ varaḥ
vismayādvratamāhātmyād
dhāsyametatkṛtaṃ mayā
//
purā dakṣavināśāya
kupitasya tu śūlinaḥ
atha tadbhīmavaktrasya
svedabindurlalāṭajaḥ
//
bhittvā sa sapta pātālān
adahatsapta sāgarān
anekavaktranayano
jvalajjvalanabhīṣaṇaḥ
//
vīrabhadra iti khyātaḥ
karapādāyutairyutaḥ
kṛtvāsau yajñamathanaṃ
punarbhūtalasambhavaḥ
trijagannirdahanbhūyaḥ
śivena vinivāritaḥ
//
kṛtaṃ tvayā vīrabhadra
dakṣayajñavināśanam
idānīmalametena
lokadāhena karmaṇā
//
śāntipradātā sarveṣāṃ
grahāṇāṃ prathamo bhava
prekṣiṣyante janāḥ pūjāṃ
kariṣyanti varānmama
//
aṅgāraka iti khyātiṃ
gamiṣyasi dharātmaja
devaloke 'dvitīyaṃ ca
tava rūpaṃ bhaviṣyati
//
ye ca tvāṃ pūjayiṣyanti
caturthyāṃ tvaddine narāḥ
rūpamārogyamaiśvaryaṃ
teṣvanantaṃ bhaviṣyati
//
evamuktastadā śāntim
agamat kāmarūpadhṛk
saṃjātastatkṣaṇādrājan
grahatvam agamatpunaḥ
//
sa kadācidbhavāṃstasya
pūjārghyādikamuttamam
dṛṣṭavānkriyamāṇaṃ ca
śūdreṇa ca vyavasthitaḥ
//
tena tvaṃ rūpavāñjātaḥ
suraśatrukulodvaha
vividhā ca rucirjātā
yasmāttava vidūragā
//
virocana iti prāhus
tasmāttvāṃ devadānavāḥ
śūdreṇa kriyamāṇasya
vratasya tava darśanāt
īdṛśīṃ rūpasampattiṃ
dṛṣṭvā vismitavānaham
//
sādhu sādhviti tenoktam
aho māhātmyamuttamam
paśyato 'pi bhavedrūpam
aiśvaryaṃ kimu kurvataḥ
//
yasmācca bhaktyā dharaṇīsutasya
vinindyamānena gavādidānam
ālokitaṃ tena surārigarbhe
sambhūtireṣā tava daitya jātā
//
atha tadvacanaṃ śrutvā
bhārgavasya mahātmanaḥ
prahrādanandano vīraḥ
punaḥ papraccha vismitaḥ
//
bhagavaṃstadvrataṃ samyak
śrotumicchāmi tattvataḥ
dīyamānaṃ tu yaddānaṃ
mayā dṛṣṭaṃ bhavāntare
//
māhātmyaṃ ca vidhiṃ tasya
yathāvadvaktumarhasi
iti tadvacanaṃ śrutvā
punaḥ provāca vistarāt
//
caturthyaṅgārakadine
yadā bhavati dānava
mṛdā snānaṃ tadā kuryāt
padmarāgavibhūṣitaḥ
//
agnirmūrdhā divo mantraṃ
japannāste udaṅmukhaḥ
śūdrastūṣṇīṃ smaranbhaumam
āste bhogavivarjitaḥ
//
tathāstamita āditye
gomayenānulepayet
prāṅgaṇaṃ puṣpamālābhir
akṣatābhiḥ samantataḥ
//
abhyarcyābhilikhetpadmaṃ
kuṅkumenāṣṭapattrakam
kuṅkumasyāpyabhāve tu
raktacandanamiṣyate
//
catvāraḥ karakāḥ kāryā
bhakṣyabhojyasamanvitāḥ
taṇḍulai raktaśālīyaiḥ
padmarāgaiśca saṃyutāḥ
//
catuṣkoṇeṣu tānkṛtvā
phalāni vividhāni ca
gandhamālyādikaṃ sarvaṃ
tathaiva vinivedayet
//
suvarṇaśṛṅgīṃ kapilām athārcya
raupyaiḥ suraiḥ kāṃsyadohāṃ savatsām
dhuraṃdharaṃ raktamatīva saumyaṃ
dhānyāni saptāmbarasaṃyutāni
//
aṅguṣṭhamātraṃ puruṣaṃ tathaiva
sauvarṇamatyāyatabāhudaṇḍam
caturbhujaṃ hemamaye niviṣṭaṃ
pātre guḍasyopari sarpiyukte
//
samastayajñāya jitendriyāya
pātrāya śīlānvayasaṃyutāya
dātavyametatsakalaṃ dvijāya
kuṭumbine naiva tu dāmbhikāya
samarpayedvipravarāya bhaktyā
kṛtāñjaliḥ pūrvamudīrya mantram
//
bhūmiputra mahābhāga
svedodbhava pinākinaḥ
rūpārthī tvāṃ prapanno 'haṃ
gṛhāṇārghyaṃ namo 'stu te
//
mantreṇānena dattvārghyaṃ
raktacandanavāriṇā
tato 'rcayedvipravaraṃ
raktamālyāmbarādibhiḥ
//
dadyāttenaiva mantreṇa
bhaumaṃ gomithunānvitam
śayyāṃ ca śaktito dadyāt
sarvopaskarasaṃyutām
//
yadyadiṣṭatamaṃ loke
yaccāsya dayitaṃ gṛhe
tattadguṇavate deyaṃ
tadevākṣayyamicchatā
//
pradakṣiṇaṃ tataḥ kṛtvā
visarjya dvijapuṃgavam
naktamakṣāralavaṇam
aśnīyādghṛtasaṃyutam
//
bhaktyā yastu punaḥ kuryād
evamaṅgārakāṣṭakam
caturo vātha vā tasya
yatpuṇyaṃ tadvadāmi te
//
rūpasaubhāgyasampannaḥ
punarjanmani janmani
viṣṇau vātha śive bhaktaḥ
saptadvīpādhipo bhavet
//
sapta kalpasahasrāṇi
rudraloke mahīyate
tasmāttvamapi daityendra
vratametatsamācara
//
ityevamuktvā bhṛgunandano 'pi
jagāma daityaśca cakāra sarvam
tvaṃ cāpi rājankuru sarvametad
yato 'kṣayaṃ vedavido vadanti
//
tatheti sampūjya sa pippalādaṃ
vākyaṃ cakārādbhutavīryakarmā
śṛṇoti yaścainamananyacetās
tasyāpi siddhiṃ bhagavānvidhatte
//
Matsya-Purāṇa 73
athātaḥ śṛṇu bhūpāla
pratiśukraṃ praśāntaye
yātrārambhe 'vasāne ca
tathā śukrodaye tviha
//
rājate vātha sauvarṇe
kāṃsyapātre 'thavā punaḥ
śuklapuṣpāmbarayute
sitataṇḍulapūrite
//
vidhāya rājataṃ śukraṃ
śucimuktāphalānvitam
mantreṇānena tatsarvaṃ
sāmagāya nivedayet
//
namaste sarvalokeśa
namaste bhṛgunandana
kave sarvārthasiddhyarthaṃ
gṛhāṇārghyaṃ namo 'stu te
//
evamasyodaye kurvan
yātrādiṣu ca bhārata
sarvānkāmānavāpnoti
viṣṇuloke mahīyate
//
yāvacchukrasya na hṛtā
pūjā sā mālyakaiḥ śubhaiḥ
vaṭakaiḥ pūrikābhiśca
godhūmaiścaṇakairapi
tāvadannaṃ na cāśnīyāt
tribhiḥ kāmārthasiddhaye
//
tadvadvācaspateḥ pūjāṃ
pravakṣyāmi yudhiṣṭhira
suvarṇapātre sauvarṇam
amareśapurohitam
//
pītapuṣpāmbarayutaṃ
kṛtvā snātvātha sarṣapaiḥ
palāśāśvatthayogena
pañcagavyajalena ca
//
pītāṅgarāgavasano
ghṛtahomaṃ tu kārayet
praṇamya ca gavā sārdhaṃ
brāhmaṇāya nivedayet
//
namaste 'ṅgirasāṃ nātha
vākpate ca bṛhaspate
krūragrahaiḥ pīḍitānām
amṛtāya namo namaḥ
//
saṃkrāntāvasya kaunteya
yātrāsvabhyudayeṣu ca
kurvanbṛhaspateḥ pūjāṃ
sarvānkāmānsamaśnute
//
Matsya-Purāṇa 74
bhagavan bhavasaṃsāra
sāgarottārakāraka
kiṃcidvrataṃ samācakṣva
svargārogyasukhapradam
//
sauraṃ dharmaṃ pravakṣyāmi
nāmnā kalyāṇasaptamīm
viśokasaptamīṃ tadvat
phalāḍhyāṃ pāpanāśinīm
//
śarkarāsaptamīṃ puṇyāṃ
tathā kamalasaptamīm
mandārasaptamīṃ tadvac
chubhadāṃ śubhasaptamīm
//
sarvānantaphalāḥ proktāḥ
sarvā devarṣipūjitāḥ
vidhānamāsāṃ vakṣyāmi
yathāvadanupūrvaśaḥ
//
yadā tu śuklasaptamyām
ādityasya dinaṃ bhavet
sā tu kalyāṇinī nāma
vijayā ca nigadyate
//
prātargavyena payasā
snānamasyāṃ samācaret
tataḥ śuklāmbaraḥ padmam
akṣatābhiḥ prakalpayet
//
prāṅmukho 'ṣṭadalaṃ madhye
tadvadvṛttāṃ ca karṇikām
puṣpākṣatābhirdeveśaṃ
vinyasetsarvataḥ kramāt
//
pūrveṇa tapanāyeti
mārtaṇḍāyeti cānale
yāmye divākarāyeti
vidhātra iti nairṛte
//
paścime varuṇāyeti
bhāskarāyeti cānile
saumye vikartanāyeti
ravaye cāṣṭame dale
//
ādāvante ca madhye ca
namo 'stu paramātmane
mantrairebhiḥ samabhyarcya
namaskārāntadīpitaiḥ
//
śuklavastraiḥ phalairbhakṣyair
dhūpamālyānulepanaiḥ
sthaṇḍile pūjayedbhaktyā
guḍena lavaṇena ca
//
tato vyāhṛtimantreṇa
visṛjeddvijapuṃgavān
śaktitaḥ pūjayedbhaktyā
guḍakṣīraghṛtādibhiḥ
tilapātraṃ hiraṇyaṃ ca
brāhmaṇāya nivedayet
//
evaṃ niyamakṛtsuptvā
prātarutthāya mānavaḥ
kṛtasnānajapo vipraiḥ
sahaiva ghṛtapāyasam
//
bhuktvā ca vedaviduṣe
biḍālavratavarjite
ghṛtapātraṃ sakanakaṃ
sodakumbhaṃ nivedayet
//
prīyatāmatra bhagavān
paramātmā divākaraḥ
anena vidhinā sarvaṃ
māsi māsi vrataṃ caret
//
tatastrayodaśe māsi
gā vai dadyāttrayodaśa
vastrālaṃkārasaṃyuktāḥ
suvarṇāsyāḥ payasvinīḥ
//
ekāmapi pradadyādvā
vittahīno vimatsaraḥ
na vittaśāṭhyaṃ kurvīta
yato mohātpatatyadhaḥ
//
anena vidhinā yastu
kuryātkalyāṇasaptamīm
sarvapāpavinirmuktaḥ
sūryaloke mahīyate
āyurārogyamaiśvaryam
anantamiha jāyate
//
sarvapāpaharā nityaṃ
sarvadaivatapūjitā
sarvaduṣṭopaśamanī
sadā kalyāṇasaptamī
//
imāmanantaphaladāṃ
yastu kalyāṇasaptamīm
śṛṇoti paṭhate ceha
sarvapāpaiḥ pramucyate
//
Matsya-Purāṇa 75
viśokasaptamīṃ tadvad
vakṣyāmi munipuṃgava
yāmupoṣya naraḥ śokaṃ
na kadācidihāśnute
//
māghe kṛṣṇatilaiḥ snātvā
ṣaṣṭhyāṃ vai śuklapakṣataḥ
kṛtāhāraḥ kṛsarayā
dantadhāvanapūrvakam
upavāsavrataṃ kṛtvā
brahmacārī bhavenniśi
//
tataḥ prabhāta utthāya
kṛtasnānajapaḥ śuciḥ
kṛtvā tu kāñcanaṃ padmam
arkāyeti ca pūjayet
karavīreṇa raktena
raktavastrayugena ca
//
yathā viśokaṃ bhuvanaṃ
tvayaivāditya sarvadā
tathā viśokatā me 'stu
tvadbhaktiḥ pratijanma ca
//
evaṃ sampūjya ṣaṣṭhyāṃ tu
bhaktyā sampūjayeddvijān
suptvā saṃprāśya gomūtram
utthāya kṛtanaityakaḥ
//
sampūjya viprānannena
guḍapātrasamanvitam
tadvastrayugmaṃ padmaṃ ca
brāhmaṇāya nivedayet
//
atailalavaṇaṃ bhuktvā
saptamyāṃ maunasaṃyutaḥ
tataḥ purāṇaśravaṇaṃ
kartavyaṃ bhūtimicchatā
//
anena vidhinā sarvam
ubhayorapi pakṣayoḥ
kṛtvā yāvatpunarmāgha
śuklapakṣasya saptamī
//
vratānte kalaśaṃ dadyāt
suvarṇakamalānvitam
śayyāṃ sopaskarāṃ dadyāt
kapilāṃ ca payasvinīm
//
anena vidhinā yastu
vittaśāṭhyavivarjitaḥ
viśokasaptamīṃ kuryāt
sa yāti paramāṃ gatim
//
yāvajjanmasahasrāṇāṃ
sāgraṃ koṭiśataṃ bhavet
tāvanna śokamabhyeti
rogadaurgatyavarjitaḥ
//
yaṃ yaṃ prārthayate kāmaṃ
taṃ tamāpnoti puṣkalam
niṣkāmaḥ kurute yastu
sa paraṃ brahma gacchati
//
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi
viśokākhyāṃ ca saptamīm
so 'pīndralokamāpnoti
na duḥkhī jāyate kvacit
//
Matsya-Purāṇa 76
anyāmapi pravakṣyāmi
nāmnā tu phalasaptamīm
yāmupoṣya naraḥ pāpād
vimuktaḥ svargabhāgbhavet
//
mārgaśīrṣe śubhe māsi
saptamyāṃ niyatavrataḥ
tāmupoṣyātha kamalaṃ
kārayitvā tu kāñcanam
//
śarkarāsaṃyutaṃ dadyād
brāhmaṇāya kuṭumbine
raviṃ kāñcanakaṃ kṛtvā
palasyaikasya dharmavit
dadyāddvikālavelāyāṃ
bhānurme prīyatāmiti
//
bhaktyā tu viprānsampūjya
cāṣṭamyāṃ kṣīrabhojanam
dattvā kuryātphalayutaṃ
yāvatsyātkṛṣṇesaptamī
//
tāmapyupoṣya vidhivad
anenaiva krameṇa tu
tadvaddhaimaphalaṃ dattvā
suvarṇakamalānvitam
//
śarkarāpātrasaṃyuktaṃ
vastramālyasamanvitam
saṃvatsaraṃ ca tenaiva
vidhinobhayasaptamīm
//
upoṣya dattvā kramaśaḥ
sūryamantramudīrayet
bhānurarko ravirbrahmā
sūryaḥ śakro hariḥ śivaḥ
śrīmānvibhāvasustvaṣṭā
varuṇaḥ prīyatāmiti
//
pratimāsaṃ ca saptamyām
ekaikaṃ nāma kīrtayet
pratipakṣaṃ phalatyāgam
etatkurvansamācaret
//
vratānte vipramithunaṃ
pūjayedvastrabhūṣaṇaiḥ
śarkarākalaśaṃ dadyād
dhemapadmadalānvitam
//
yathā na viphalāḥ kāmās
tvadbhaktānāṃ sadā rave
tathānantaphalāvāptir
astu me saptajanmasu
//
imāmanantaphaladāṃ
yaḥ kuryātphalasaptamīm
sarvapāpaviśuddhātmā
sūryaloke mahīyate
//
surāpānādikaṃ kiṃcid
yadatrāmutra vā kṛtam
tatsarvaṃ nāśamāyāti
yaḥ kuryātphalasaptamīm
//
kurvāṇaḥ saptamīṃ cemāṃ
satataṃ rogavarjitaḥ
bhūtānbhavyāṃśca puruṣāṃs
tārayedekaviṃśatim
yaḥ śṛṇoti paṭhedvāpi
so 'pi kalyāṇabhāgbhavet
//
Matsya-Purāṇa 77
śarkarāsaptamīṃ vakṣye
tadvatkalmaṣanāśinīm
āyurārogyamaiśvaryaṃ
yayānantaṃ prajāyate
//
mādhavasya site pakṣe
saptamyāṃ niyatavrataḥ
prātaḥ snātvā tilaiḥ śuklaiḥ
śuklamālyānulepanaḥ
//
sthaṇḍile padmamālikhya
kuṅkumena sakarṇikam
tasminnamaḥ savitre tu
gandhadhūpau nivedayet
//
sthāpayedudakumbhaṃ ca
śarkarāpātrasaṃyutam
śuklavastrairalaṃkṛtya
śuklamālyānulepanaiḥ
suvarṇena samāyuktaṃ
mantreṇānena pūjayet
//
viśvavedamayo yasmād
vedavādīti paṭhyase
sarvasyāmṛtameva tvam
ataḥ śāntiṃ prayaccha me
//
pañcagavyaṃ tataḥ pītvā
svapettatpārśvataḥ kṣitau
saurasūktaṃ smarannāste
purāṇaśravaṇena ca
//
ahorātre gate paścād
aṣṭamyāṃ kṛtanaityakaḥ
tatsarvaṃ viduṣe tadvad
brāhmaṇāya nivedayet
//
bhojayecchaktito viprāñ
charkarāghṛtapāyasaiḥ
bhuñjītātailalavaṇaṃ
svayamapyatha vāgyataḥ
//
anena vidhinā sarvaṃ
māsi māsi samācaret
saṃvatsarānte śayanaṃ
śarkarākalaśānvitam
//
sarvopaskarasaṃyuktaṃ
tathaikāṃ gāṃ payasvinīm
gṛhaṃ ca śaktimāndadyāt
samastopaskarānvitam
//
sahasreṇātha niṣkāṇāṃ
kṛtvā dadyācchatena vā
daśabhirvātha niṣkeṇa
tadardhenāpi śaktitaḥ
//
suvarṇāśvaḥ pradātavyaḥ
pūrvavanmantravādanam
na vittaśāṭhyaṃ kurvīta
kurvandoṣaṃ samaśnute
//
amṛtaṃ pibato vaktrāt
sūryasyāmṛtabindavaḥ
nipeturye dharaṇyāṃ tu
śālimudgekṣavaḥ smṛtāḥ
//
śarkarā tu parā tasmād
ikṣusāro 'mṛtātmavān
iṣṭā raverataḥ puṇyā
śarkarā havyakavyayoḥ
//
śarkarāsaptamī ceyaṃ
vājimedhaphalapradā
sarvaduṣṭapraśamanī
putrapautrapravardhinī
//
yaḥ kuryātparayā bhaktyā
sa vai sadgatimāpnuyāt
kalpamekaṃ vasetsvarge
tato yāti paraṃ padam
//
idamanaghaṃ śṛṇoti yaḥ smaredvā
paripaṭhatīha divākarasya loke
matimapi ca dadāti so 'pi devair
amaravadhūjanamālayābhipūjyaḥ
//
Matsya-Purāṇa 78
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
tadvatkamalasaptamīm
yasyāḥ saṃkīrtanādeva
tuṣyatīha divākaraḥ
//
vasantāmalasaptamyāṃ
snātaḥ sangaurasarṣapaiḥ
tilapātre ca sauvarṇe
vidhāya kamalaṃ śubham
//
vastrayugmāvṛtaṃ kṛtvā
gandhapuṣpaiḥ samarcayet
namaḥ kamalahastāya
namaste viśvadhāriṇe
//
divākara namastubhyaṃ
prabhākara namo 'stu te
tato dvikālavelāyām
udakumbhasamanvitām
//
viprāya dadyātsampūjya
vastramālyavibhūṣaṇaiḥ
śaktyā ca kapilāṃ dadyād
alaṃkṛtya vidhānataḥ
//
ahorātre gate paścād
aṣṭamyāṃ bhojayeddvijān
yathāśaktyatha bhuñjīta
māṃsatailavivarjitam
//
anena vidhinā śukla
saptamyāṃ māsi māsi ca
sarvaṃ samācaredbhaktyā
vittaśāṭhyavivarjitaḥ
//
vratānte śayanaṃ dadyāt
suvarṇakamalānvitam
gāṃ ca dadyātsvaśaktyā tu
suvarṇāḍhyāṃ payasvinīm
//
bhājanāsanadīpādīn
dadyād iṣṭānupaskarān
anena vidhinā yastu
kuryātkamalasaptamīm
lakṣmīmanantāmabhyeti
sūryaloke mahīyate
//
kalpe kalpe tato lokān
saptagatvā pṛthakpṛthak
apsarobhiḥ parivṛtas
tato yāti parāṃ gatim
//
yaḥ paśyatīdaṃ śṛṇuyācca martyaḥ
paṭhecca bhaktyātha matiṃ dadāti
so 'pyatra lakṣmīmacalāmavāpya
gandharvavidyādharalokabhāksyāt
//
Matsya-Purāṇa 79
athātaḥ sampravakṣyāmi
sarvapāpapraṇāśinīm
sarvakāmapradāṃ ramyāṃ
nāmnā mandārasaptamīm
//
māghasyāmalapakṣe tu
pañcamyāṃ laghubhuṅnaraḥ
dantakāṣṭhaṃ tataḥ kṛtvā
ṣaṣṭhīmupavasedbudhaḥ
//
viprān sampūjayitvā tu
mandāraṃ prāśayenniśi
tataḥ prabhāta utthāya
kṛtvā snānaṃ punardvijān
//
bhojayecchaktitaḥ kṛtvā
mandārakusumāṣṭakam
sauvarṇaṃ puruṣaṃ tadvat
padmahastaṃ suśobhanam
//
padmaṃ kṛṣṇatilaiḥ kṛtvā
tāmrapātre 'ṣṭapattrakam
haimamandārakusumair
bhāskarāyeti pūrvataḥ
//
namaskāreṇa tadvacca
sūryāyetyānale dale
dakṣiṇe tadvadarkāya
tathāryamṇe ca nairṛte
//
paścime vedadhāmne ca
vāyavye caṇḍabhānave
pūṣṇetyuttarataḥ pūjyam
ānandāyetyataḥ param
//
karṇikāyāṃ ca puruṣaṃ
sarvātmana iti nyaset
śuklavastraiḥ samāveṣṭya
bhakṣyairmālyaphalādibhiḥ
//
evamabhyarcya tatsarvaṃ
dadyādvedavide punaḥ
bhuñjītātailalavaṇaṃ
vāgyataḥ prāṅmukho gṛhī
//
anena vidhinā sarvaṃ
saptamyāṃ māsi māsi ca
kuryātsaṃvatsaraṃ yāvad
vittaśāṭhyavivarjitaḥ
//
etadeva vratānte tu
nidhāya kalaśopari
gobhirvibhavataḥ sārdhaṃ
dātavyaṃ bhūtimicchatā
//
namo mandāranāthāya
mandārabhavanāya ca
tvaṃ rave tārayasvāsmān
saṃsārabhayasāgarāt
//
anena vidhinā yastu
kuryānmandārasaptamīm
vipāpmā sa sukhī martyaḥ
kalpaṃ ca divi modate
//
imāmaghaughapaṭala
bhīṣaṇadhvāntadīpikām
gacchanpragṛhya saṃsāre
sarvārthāṃśca labhennaraḥ
//
mandārasaptamīm etām
īpsitārthaphalapradām
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi
sarvapāpaiḥ pramucyate
//
Matsya-Purāṇa 80
athānyāmapi vakṣyāmi
śobhanāṃ śubhasaptamīm
yāmupoṣya naro roga
śokaduḥkhaiḥ pramucyate
//
puṇyena cāśvayuje māsi
kṛtasnānajapaḥ śuciḥ
vācayitvā tato viprān
ārabhecchubhasaptamīm
//
kapilāṃ pūjayedbhaktyā
gandhamālyānulepanaiḥ
namāmi sūryasambhūtām
aśeṣabhuvanālayām
tvāmahaṃ śubhakalyāṇa
śarīrāṃ sarvasiddhaye
//
atha kṛtvā tilaprasthaṃ
tāmrapātreṇa saṃyutam
kāñcanaṃ vṛṣabhaṃ tadvad
gandhamālyaguḍānvitaiḥ
//
phalair nānāvidhair bhakṣyair
ghṛtapāyasasaṃyutaiḥ
dadyāddvikālavelāyām
aryamā prīyatāmiti
//
pañcagavyaṃ ca saṃprāśya
svapedbhūmau vimatsaraḥ
tataḥ prabhāte saṃjāte
bhaktyā sampūjayeddvijān
//
anena vidhinā dadyān
māsi māsi sadā naraḥ
vāsasā vṛṣabhaṃ haimaṃ
tadvadgāṃ kāñcanodbhavām
//
saṃvatsarānte śayanam
ikṣudaṇḍaguḍānvitam
sopadhānakaviśrāmaṃ
bhājanāsanasaṃyutam
//
tāmrapātre tilaprasthaṃ
sauvarṇaṃ vṛṣabhaṃ tathā
dadyādvedavide sarvaṃ
viśvātmā prīyatāmiti
//
anena vidhinā vidvān
kuryādyaḥ śubhasaptamīm
tasya śrīrvipulā kīrtir
bhavejjanmani janmani
//
apsarogaṇagandharvaiḥ
pūjyamānaḥ surālaye
vasedgaṇādhipo bhūtvā
yāvadābhūtasaṃplavam
kalpādāvavatīrṇastu
saptadvīpādhipo bhavet
//
brahmahatyāsahasrasya
bhrūṇahatyāśatasya ca
nāśāyālamiyaṃ puṇyā
paṭhyate śubhasaptamī
//
imāṃ paṭhedyaḥ śṛṇuyānmuhūrtaṃ
paśyetprasaṅgādapi dīyamānam
so 'pyatra sarvāghavimuktadehaḥ
prāpnoti vidyādharanāyakatvam
//
yāvatsamāḥ sapta naraḥ karoti
yaḥ saptamīṃ saptavidhānayuktām
sa saptalokādhipatiḥ krameṇa
bhūtvā padaṃ yāti paraṃ murāreḥ
//
Matsya-Purāṇa 81
kim abhīṣṭaviyogaśokasaṃghādalam
uddhartumupoṣaṇaṃ vrataṃ vā
vibhavodbhavakāri bhūtale 'smin
bhavabhīterapi sūdanaṃ ca puṃsaḥ
//
paripṛṣṭamidaṃ jagatpriyaṃ te
vibudhānāmapi durlabhaṃ mahattvāt
tava bhaktimatastathāpi vakṣye
vratamindrāsuramānaveṣu guhyam
//
puṇyamāśvayuje māsi
viśokadvādaśīvratam
daśamyāṃ laghubhugvidvān
ārabhenniyamena tu
//
udaṅmukhaḥ prāṅmukho vā
dantadhāvanapūrvakam
ekādaśyāṃ nirāhāraḥ
samabhyarcya tu keśavam
śriyaṃ vābhyarcya vidhivad
bhokṣyāmi tvapare 'hani
//
evaṃ niyamakṛtsuptvā
prātarutthāya mānavaḥ
snānaṃ sarvauṣadhaiḥ kuryāt
pañcagavyajalena tu
śuklamālyāmbaradharaḥ
pūjayecchrīśamutpalaiḥ
//
viśokāya namaḥ pādau
jaṅghe ca varadāya vai
śrīśāya jānunī tadvad
ūrū ca jalaśāyine
//
kandarpāya namo guhyaṃ
mādhavāya namaḥ kaṭim
dāmodarāyetyudaraṃ
pārśve ca vipulāya vai
//
nābhiṃ ca padmanābhāya
hṛdayaṃ manmathāya vai
śrīdharāya vibhorvakṣaḥ
karau madhujite namaḥ
//
cakriṇe vāmabāhuṃ ca
dakṣiṇaṃ gadine namaḥ
vaikuṇṭhāya namaḥ kaṇṭham
āsyaṃ yajñamukhāya vai
//
nāsāmaśokanidhaye
vāsudevāya cākṣiṇī
lalāṭaṃ vāmanāyeti
haraye ca punarbhruvau
//
alakānmādhavāyeti
kirīṭaṃ viśvarūpiṇe
namaḥ sarvātmane tadvac
chira ityabhipūjayet
//
evaṃ sampūjya govindaṃ
phalamālyānulepanaiḥ
tatastu maṇḍalaṃ kṛtvā
sthaṇḍilaṃ kārayenmudā
//
caturasraṃ samantācca
ratnimātramudakplavam
ślakṣṇaṃ hṛdyaṃ ca parito
vapratrayasamāvṛtam
//
aṅgulenocchritā vaprās
tadvistārastu dvyaṅgulaḥ
sthaṇḍilasyopariṣṭācca
bhittiraṣṭāṅgulā bhavet
//
nadīvālukayā śūrpe
lakṣmyāḥ pratikṛtiṃ nyaset
sthaṇḍile śūrpamāropya
lakṣmīmityarcayedbudhaḥ
//
namo devyai namaḥ śāntyai
namo lakṣmyai namaḥ śriyai
namaḥ puṣṭyai namastuṣṭyai
vṛṣṭyai hṛṣṭyai namo namaḥ
//
viśokā duḥkhanāśāya
viśokā varadāstu me
viśokā cāstu sampattyai
viśokā sarvasiddhaye
//
tataḥ śuklāmbaraiḥ śūrpaṃ
veṣṭya sampūjayetphalaiḥ
vastrairnānāvidhaistadvat
suvarṇakamalena ca
//
rajanīṣu ca sarvāsu
pibeddarbhodakaṃ budhaḥ
tatastu gītanṛtyādi
kārayetsakalāṃ niśām
//
yāmatraye vyatīte tu
suptvāpyutthāya mānavaḥ
abhigamya ca viprāṇāṃ
mithunāni tadārcayet
//
śaktitas trīṇi caikaṃ vā
vastramālyānulepanaiḥ
śayanasthāni pūjyāni
namo 'stu jalaśāyine
//
tatastu gītavādyena
rātrau jāgaraṇe kṛte
prabhāte ca tataḥ snānaṃ
kṛtvā dāmpatyamarcayet
//
bhojanaṃ ca yathāśaktyā
vittaśāṭhyavivarjitaḥ
bhuktvā śrutvā purāṇāni
taddinaṃ cātivāhayet
//
anena vidhinā sarvaṃ
māsi māsi samācaret
vratānte śayanaṃ dadyād
guḍadhenusamanvitam
sopadhānakaviśrāmaṃ
sāstarāvaraṇaṃ śubham
//
yathā na lakṣmīrdeveśa
tvāṃ parityajya gacchati
tathā surūpatārogyam
aśokaścāstu me sadā
//
yathā devena rahitā
na lakṣmīrjāyate kvacit
tathā viśokatā me 'stu
bhaktiragryā ca keśave
//
mantreṇānena śayanaṃ
guḍadhenusamanvitam
śūrpaṃ ca lakṣmyā sahitaṃ
dātavyaṃ bhūtimicchatā
//
utpalaṃ karavīraṃ ca
bāṇamamlānakuṅkumam
ketakī sinduvāraṃ ca
mallikā gandhapāṭalā
kadambaṃ kubjakaṃ jātiḥ
śastānyetāni sarvadā
//
Matsya-Purāṇa 82
guḍadhenuvidhānaṃ me
samācakṣva jagatpate
kiṃrūpaṃ kena mantreṇa
dātavyaṃ tadihocyatām
//
guḍadhenuvidhānasya
yadrūpamiha yatphalam
tadidānīṃ pravakṣyāmi
sarvapāpavināśanam
//
kṛṣṇājinaṃ caturhastaṃ
prāggrīvaṃ vinyasedbhuvi
gomayenānuliptāyāṃ
darbhānāstīrya sarvataḥ
//
laghveṇakājinaṃ tadvad
vatsaṃ ca parikalpayet
prāṅmukhīṃ kalpayeddhenum
udakpādāṃ savatsakām
//
uttamā guḍadhenuḥ syāt
sadā bhāracatuṣṭayam
vatsaṃ bhāreṇa kurvīta
dvābhyāṃ vai madhyamā smṛtā
//
ardhabhāreṇa vatsaḥ syāt
kaniṣṭhā bhārakeṇa tu
caturthāṃśena vatsaḥ syād
gṛhavittānusārataḥ
//
dhenuvatsau ghṛtāsyau ca
sitasūkṣmāmbarāvṛtau
śuktikarṇāvikṣupādau
śucimuktāphalekṣaṇau
//
sitasūtraśirālau tau
sitakambalakambalau
tāmragaṇḍakapṛṣṭhau tau
sitacāmararomakau
//
vidrumabhrūyugopetau
navanītastanāvubhau
kṣaumapucchau kāṃsyadohāv
indranīlakatārakau
//
suvarṇaśṛṅgābharaṇau
rājataiḥ khurasaṃyutau
nānāphalasamāyuktau
ghrāṇagandhakaraṇḍakau
ityevaṃ racayitvā tau
dhūpadīpairathārcayet
//
yā lakṣmīḥ sarvabhūtānāṃ
yā ca deveṣvavasthitā
dhenurūpeṇa sā devī
mama śāntiṃ prayacchatu
//
dehasthā yā ca rudrāṇī
śaṃkarasya sadā priyā
dhenurūpeṇa sā devī
mama pāpaṃ vyapohatu
//
viṣṇorvakṣasi yā lakṣmīḥ
svāhā yā ca vibhāvasoḥ
candrārkaśakraśaktiryā
dhenurūpāstu sā śriye
//
caturmukhasya yā lakṣmīr
yā lakṣmīrdhanadasya ca
lakṣmīryā lokapālānāṃ
sā dhenurvaradāstu me
//
svadhā yā pitṛmukhyāṇāṃ
svāhā yajñabhujāṃ ca yā
sarvapāpaharā dhenus
tasmācchāntiṃ prayaccha me
//
evamāmantrya tāṃ dhenuṃ
brāhmaṇāya nivedayet
vidhānametaddhenūnāṃ
sarvāsām abhipaṭhyate
//
yāstāḥ pāpavināśinyaḥ
paṭhyante daśa dhenavaḥ
tāsāṃ svarūpaṃ vakṣyāmi
nāmāni ca narādhipa
//
prathamā guḍadhenuḥ syād
ghṛtadhenus tathāparā
tiladhenustṛtīyā tu
caturthī jalasaṃjñitā
//
kṣīradhenuśca vikhyātā
madhudhenustathā parā
saptamī śarkarādhenur
dadhidhenustathāṣṭamī
rasadhenuśca navamī
daśamī syāt svarūpataḥ
//
kumbhāḥ syurdravadhenūnām
itarāsāṃ tu rāśayaḥ
suvarṇadhenumapyatra
kecidicchanti bhānavaḥ
//
navanītena ratnaiśca
tathānye tu maharṣayaḥ
etadevaṃvidhānaṃ syāt
ta evopaskarāḥ smṛtāḥ
//
mantrāvāhanasaṃyuktāḥ
sadā parvaṇi parvaṇi
yathāśraddhaṃ pradātavyā
bhuktimuktiphalapradāḥ
//
guḍadhenuprasaṅgena
sarvāstāvanmayoditāḥ
aśeṣayajñaphaladāḥ
sarvāḥ pāpaharāḥ śubhāḥ
//
vratānāmuttamaṃ yasmād
viśokadvādaśīvratam
tadaṅgatvena caivātra
guḍadhenuḥ praśasyate
//
ayane viṣuve puṇye
vyatīpāte 'thavā punaḥ
guḍadhenvādayo deyās
tūparāgādiparvasu
//
viśokadvādaśī caiṣā
puṇyā pāpaharā śubhā
yāmupoṣya naro yāti
tadviṣṇoḥ paramaṃ padam
//
iha loke ca saubhāgyam
āyurārogyameva ca
vaiṣṇavaṃ puramāpnoti
maraṇe ca smaranharim
//
navārbudasahasrāṇi
daśa cāṣṭau ca dharmavit
na śokaduḥkhadaurgatyaṃ
tasya saṃjāyate nṛpa
//
nārī vā kurute yā tu
viśokadvādaśīvratam
nṛtyagītaparā nityaṃ
sāpi tatphalamāpnuyāt
//
tasmādagre harernityam
anantaṃ gītavādanam
kartavyaṃ bhūtikāmena
bhaktyā tu parayā nṛpa
//
iti paṭhati ya itthaṃ yaḥ śṛṇotīha samyaṅ
madhumuranarakārer arcanaṃ yaśca paśyet
matimāpa ca janānāṃ yo dadātīndraloke
vasati sa vibudhaughaiḥ pūjyate kalpamekam
//
Matsya-Purāṇa 83
bhagavañchrotumicchāmi
dānamāhātmyamuttamam
yadakṣayaṃ pare loke
devarṣigaṇapūjitam
//
meroḥ pradānaṃ vakṣyāmi
daśadhā munipuṃgava
yatpradānānnaro lokān
āpnoti surapūjitān
//
purāṇeṣu ca vedeṣu
yajñeṣvāyataneṣu ca
na tatphalamadhīteṣu
kṛteṣviha yadaśnute
//
tasmādvidhānaṃ vakṣyāmi
parvatānāmanukramāt
prathamo dhānyaśailaḥ syād
dvitīyo lavaṇācalaḥ
//
guḍācalastṛtīyastu
caturtho hemaparvataḥ
pañcamastilaśailaḥ syāt
ṣaṣṭhaḥ kārpāsaparvataḥ
//
saptamo ghṛtaśailaśca
ratnaśailastathāṣṭamaḥ
rājato navamastadvad
daśamaḥ śarkarācalaḥ
//
vakṣye vidhānameteṣāṃ
yathāvadanupūrvaśaḥ
ayane viṣuve puṇye
vyatīpāte dinakṣaye
//
śuklapakṣe tṛtīyāyām
uparāge śaśikṣaye
vivāhotsavayajñeṣu
dvādaśyāmatha vā punaḥ
//
śuklāyāṃ pañcadaśyāṃ vā
puṇyarkṣe vā vidhānataḥ
dhānyaśailādayo deyā
yathāśāstraṃ vijānatā
//
tīrtheṣvāyatane vāpi
goṣṭhe vā bhavanāṅgaṇe
maṇḍapaṃ kārayedbhaktyā
caturasramudaṅmukham
prāgudakpravaṇaṃ tadvat
prāṅmukhaṃ ca vidhānataḥ
//
gomayenānuliptāyāṃ
bhūmāvāstīrya vai kuśān
tanmadhye parvataṃ kuryād
viṣkambhaparvatānvitam
//
dhānyadroṇasahasreṇa
bhavedgiririhottamaḥ
madhyamaḥ pañcaśatikaḥ
kaniṣṭhaḥ syāt tribhiḥ śataiḥ
//
merurmahāvrīhimayastu madhye
suvarṇavṛkṣatrayasaṃyutaḥ syāt
pūrveṇa muktāphalavajrayukto
yāgyena gomedakapuṣparāgaiḥ
//
paścācca gārutmatanīlaratnaiḥ
saumyena vaidūryasarojarāgaiḥ
śrīkhaṇḍakhaṇḍairabhitaḥ pravālair
latānvitaḥ śuktiśilātalaḥ syāt
//
brahmātha viṣṇurbhagavānpurārir
divākaro 'pyatra hiraṇmayaḥ syāt
mūrdhanyavasthānamamatsareṇa
kāryaṃ tvanekaiśca punardvijaughaiḥ
//
catvāri śṛṅgāṇi ca rājatāni
nitambabhāgeṣvapi rājataḥ syāt
tathekṣuvaṃśāvṛtakandarastu
ghṛtodakaprasravaṇaiśca dikṣu
//
śuklāmbarāṇyambudharāvalī syāt
pūrveṇa pītāni ca dakṣiṇena
vāsāṃsi paścādatha karburāṇi
raktāni caivottarato ghanālī
//
raupyānmahendrapramukhāṃs tathāṣṭau
saṃsthāpya lokādhipatīnkrameṇa
nānāphalālī ca samantataḥ syān
manoramaṃ mālyavilepanaṃ ca
//
vitānakaṃ copari pañcavarṇam
amlānapuṣpābharaṇaṃ sitaṃ ca
itthaṃ niveśyāmaraśailamagryaṃ
merostu viṣkambhagirīn krameṇa
//
turīyabhāgeṇa caturdiśaṃ ca
saṃsthāpayetpuṣpavilepanāḍhyān
pūrveṇa mandaramanekaphalāvalībhir
yuktaṃ yavaiḥ kanakabhadrakadambacihnaiḥ
//
kāmena kāñcanamayena virājamānam
ākārayetkusumavastravilepanāḍhyam
kṣīrāruṇodasarasātha vanena caivaṃ
raupyeṇa śaktighaṭitena virājamānam
//
yāmyena gandhamadanaśca niveśanīyo
godhūmasaṃcayamayaḥ kaladhautayuktaḥ
haimena yajñapatinā ghṛtamānasena
vastraiśca rājatavanena ca saṃyutaḥ syāt
//
paścāt tilācalam anekasugandhipuṣpa
sauvarṇapippalahiraṇmayahaṃsayuktam
ākārayedrajatapuṣpavanena tadvad
vastrānvitaṃ dadhisitodasaras tathāgre
//
saṃsthāpya taṃ vipulaśailamathottareṇa
śailaṃ supārśvamapi māṣamayaṃ suvastram
puṣpaiśca hemavaṭapādapaśekharaṃ tam
ākārayet kanakadhenuvirājamānam
//
mākṣīkabhadrasarasātha vanena tadvad
raupyeṇa bhāsvaravatā ca yutaṃ vidhāya
homaścaturbhiratha vedapurāṇavidbhir
dāntair anindyacaritākṛtibhirdvijendraiḥ
//
pūrveṇa hastamitamatra vidhāya kuṇḍaṃ
kāryastilairyavaghṛtena samitkuśaiśca
rātrau ca jāgaramanuddhatagītatūryair
āvāhanaṃ ca kathayāmi śiloccayānām
//
tvaṃ sarvadevagaṇadhāmanidhe viruddham
asmadgṛheṣvamaraparvata nāśayāśu
kṣemaṃ vidhatsva kuru śāntimanuttamāṃ naḥ
sampūjitaḥ paramabhaktimatā mayā hi
//
tvameva bhagavānīśo
brahmā viṣṇurdivākaraḥ
mūrtāmūrtātparaṃ bījam
ataḥ pāhi sanātana
//
yasmāttvaṃ lokapālānāṃ
viśvamūrteśca mandiram
rudrādityavasūnāṃ ca
tasmācchāntiṃ prayaccha me
//
yasmādaśūnyamamarair
nārībhiśca śivena ca
tasmānmām uddharāśeṣa
duḥkhasaṃsārasāgarāt
//
evamabhyarcya taṃ meruṃ
mandaraṃ cābhipūjayet
yasmāccaitrarathena tvaṃ
bhadrāśvena ca varṣataḥ
//
śobhase mandara kṣipram
atastuṣṭikaro bhava
yasmāccūḍāmaṇirjambū
dvīpe tvaṃ gandhamādana
//
gandharvavanaśobhāvān
ataḥ kīrtirdṛḍhāstu me
yasmāttvaṃ ketumālena
vaibhrājena vanena ca
//
hiraṇmayāśvatthaśirās
tasmātpuṣṭirdhruvāstu me
uttaraiḥ kurubhiryasmāt
sāvitreṇa vanena ca
//
supārśva rājase nityam
ataḥ śrīrakṣayāstu me
evamāmantrya tānsarvān
prabhāte vimale punaḥ
//
snātvātha gurave dadyān
madhyamaṃ parvatottamam
viṣkambhaparvatāndadyād
ṛtvigbhyaḥ kramaśo mune
//
gāśca dadyāccaturviṃśat
yathavā daśa nārada
nava sapta tathāṣṭau vā
pañca dadyād aśaktimān
//
ekāpi gurave deyā
kapilā ca payasvinī
parvatānāmaśeṣāṇām
eṣa eva vidhiḥ smṛtaḥ
//
ta eva pūjane mantrās
ta evopaskarā matāḥ
grahāṇāṃ lokapālānāṃ
brahmādīnāṃ ca sarvadā
//
svamantreṇaiva sarveṣu
homaḥ śaileṣu paṭhyate
upavāsī bhavennityam
aśakte naktamiṣyate
//
vidhānaṃ sarvaśailānāṃ
kramaśaḥ śṛṇu nārada
dānakāle ca ye mantrāḥ
parvateṣu ca yatphalam
//
annaṃ brahma yataḥ proktam
anne prāṇāḥ pratiṣṭhitāḥ
annādbhavanti bhūtāni
jagadannena vartate
//
annameva tato lakṣmīr
annameva janārdanaḥ
dhānyaparvatarūpeṇa
pāhi tasmānnagottama
//
anena vidhinā yastu
dadyāddhānyamayaṃ girim
manvantaraśataṃ sāgraṃ
devaloke mahīyate
//
apsarogaṇagandharvair
ākīrṇena virājatā
vimānena divaḥ pṛṣṭham
āyāti sma niṣevita
dharmakṣaye rājarājyam
āpnotīha na saṃśayaḥ
//
Matsya-Purāṇa 84
athātaḥ sampravakṣyāmi
lavaṇācalamuttamam
yatpradānānnaro lokān
āpnoti śivasaṃyutān
//
uttamaḥ ṣoḍaśadroṇaiḥ
kartavyo lavaṇācalaḥ
madhyamaḥ syāttadardhena
caturbhiradhamaḥ smṛtaḥ
//
vittahīno yathāśaktyā
droṇādūrdhvaṃ tu kārayet
caturthāṃśena viṣkambha
parvatānkārayetpṛthak
//
vidhānaṃ pūrvavatkuryād
brahmādīnāṃ ca sarvadā
tadvaddhemamayānsarvāṃl
lokapālānniveśayet
//
sarāṃsi kāmadevādīṃs
tadvadatrāpi kārayet
kuryājjāgaraṇaṃ cāpi
dānamantrānnibodhata
//
saubhāgyasaraḥ sambhūto
yato 'yaṃ lavaṇo rasaḥ
taddānakartṛkatvena
tvaṃ māṃ pāhi nagottama
//
yasmādannarasāḥ sarve
notkaṭā lavaṇaṃ vinā
priyaṃ ca śivayornityaṃ
tasmācchāntiṃ prayaccha me
//
viṣṇudehasamudbhūtaṃ
yasmādārogyavardhanam
tasmātparvatarūpeṇa
pāhi saṃsārasāgarāt
//
anena vidhinā yastu
dadyāllavaṇaparvatam
umāloke vasetkalpaṃ
tato yāti parāṃ gatim
//
Matsya-Purāṇa 85
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
guḍaparvatamuttamam
yatpradānānnaraḥ svargam
āpnoti surapūjitam
//
uttamo daśabhirbhārair
madhyamaḥ pañcabhirmataḥ
tribhirbhāraiḥ kaniṣṭhaḥ syāt
tadardhenālpavittavān
//
tadvadāmantraṇaṃ pūjāṃ
hemavṛkṣasurārcanam
viṣkambhaparvatāṃstadvat
sarāṃsi vanadevatāḥ
//
homajāgaraṇaṃ tadval
lokapālādhivāsanam
dhānyaparvatavat kuryād
imaṃ mantramudīrayet
//
yathā deveṣu viśvātmā
pravaro 'yaṃ janārdanaḥ
sāmavedastu vedānāṃ
mahādevastu yoginām
//
praṇavaḥ sarvamantrāṇāṃ
nārīṇāṃ pārvatī yathā
tathā rasānāṃ pravaraḥ
sadaivekṣuraso mataḥ
//
mama tasmātparāṃ lakṣmīṃ
guḍaparvata dehi vai
yasmātsaubhāgyadāyinyā
bhrātā tvaṃ guḍaparvata
nivāsaścāpi pārvatyās
tasmācchāntiṃ prayaccha me
//
anena vidhinā yastu
dadyādguḍamayaṃ girim
pūjyamānaḥ sa gandharvair
gaurīloke mahīyate
//
tataḥ kalpaśatānte tu
saptadvīpādhipo bhavet
āyurārogyasampannaḥ
śatrubhiścāparājitaḥ
//
Matsya-Purāṇa 86
atha pāpaharaṃ vakṣye
suvarṇācalamuttamam
yasya pradānādbhavanaṃ
vairiñcaṃ yāti mānavaḥ
//
uttamaḥ palasāhasro
madhyamaḥ pañcabhiḥ śataiḥ
tadardhenādhamastadvad
alpavitto 'pi śaktitaḥ
dadyādekapalādūrdhvaṃ
yathāśaktyā vimatsaraḥ
//
dhānyaparvatavatsarvaṃ
vidadhyānmunipuṃgava
viṣkambhaśailāstadvacca
ṛtvigbhyaḥ pratipādayet
//
namaste brahmabījāya
brahmagarbhāya te namaḥ
yasmādanantaphaladas
tasmātpāhi śiloccaya
//
yasmādagnerapatyaṃ tvaṃ
yasmātpuṇyaṃ jagatpate
hemaparvatarūpeṇa
tasmātpāhi nagottama
//
anena vidhinā yastu
dadyātkanakaparvatam
sa yāti paramaṃ brahma
lokamānandakārakam
tatra kalpaśataṃ tiṣṭhet
tato yāti parāṃ gatim
//
Matsya-Purāṇa 87
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
tilaśailaṃ vidhānataḥ
yatpradānānnaro yāti
viṣṇulokaṃ sanātanam
//
uttamo daśabhir droṇair
madhyamaḥ pañcabhiḥ smṛtaḥ
tribhiḥ kaniṣṭho viprendra
tilaśailaḥ prakīrtitaḥ
//
pūrvavaccāparānsarvān
viṣkambhānabhito girīn
dānamantrān pravakṣyāmi
yathāvanmunipuṃgava
//
yasmānmadhuvadhe viṣṇor
dehasvedasamudbhavāḥ
tilāḥ kuśāśca māṣāśca
tasmācchāntyai bhavatviha
//
havye kavye ca yasmācca
tilā evābhirakṣaṇam
bhavāduddhara śailendra
tilācala namo 'stu te
//
ityāmantrya ca yo dadyāt
tilācalamanuttamam
sa vaiṣṇavaṃ padaṃ yāti
punarāvṛttidurlabham
//
dīrghāyuṣyaṃ samāpnoti
putrapautraiśca modate
pitṛbhirdevagandharvaiḥ
pūjyamāno divaṃ vrajet
//
Matsya-Purāṇa 88
athātaḥ sampravakṣyāmi
kārpāsācalamuttamam
yatpradānānnaro nityam
āpnoti paramaṃ padam
//
kārpāsaparvatas tadvad
viṃśadbhārair ihottamaḥ
daśabhirmadhyamaḥ proktaḥ
pañcabhistvadhamaḥ smṛtaḥ
bhāreṇālpadhano dadyād
vittaśāṭhyavivarjitaḥ
//
dhānyaparvatavatsarvam
āsādya munipuṃgava
prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ
dadyādidamudīrayet
//
tvamevāvaraṇaṃ yasmāl
lokānāmiha sarvadā
kārpāsādre namastubhyam
aghaughadhvaṃsano bhava
//
iti kārpāsaśailendraṃ
yo dadyāccharvasaṃnidhau
rudraloke vasetkalpaṃ
tato rājā bhavediha
//
Matsya-Purāṇa 89
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
ghṛtācalamanuttamam
tejo 'mṛtamayaṃ divyaṃ
mahāpātakanāśanam
//
viṃśatyā ghṛtakumbhānām
uttamaḥ syādghṛtācalaḥ
daśabhirmadhyamaḥ proktaḥ
pañcabhistvadhamaḥ smṛtaḥ
//
alpavitto 'pi yaḥ kuryād
dvābhyāmiha vidhānataḥ
viṣkambhaparvatāṃstadvac
caturbhāgeṇa kalpayet
//
śālitaṇḍulapātrāṇi
kumbhopari niveśayet
kārayetsaṃhatānuccān
yathāśobhaṃ vidhānataḥ
//
veṣṭayecchuklavāsobhir
ikṣudaṇḍaphalādikaiḥ
dhānyaparvatavaccheṣaṃ
vidhānamiha paṭhyate
//
adhivāsanapūrvaṃ ca
tadvaddhomasurārcanam
prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ
gurave taṃ nivedayet
viṣkambhaparvatāṃstadvad
ṛtvigbhyaḥ śāntamānasaḥ
//
saṃyogādghṛtamutpannaṃ
yasmādamṛtatejasoḥ
tasmāddhṛtārcirviśvātmā
prīyatāmatra śaṃkaraḥ
//
yasmāttejomayaṃ brahma
ghṛte tadviddhyavasthitam
ghṛtaparvatarūpeṇa
tasmāttvaṃ pāhi no 'niśam
//
anena vidhinā dadyād
ghṛtācalamanuttamam
mahāpātakayukto 'pi
lokamāpnoti śāṃkaram
//
haṃsasārasayuktena
kiṅkiṇījālamālinā
vimānenāpsarobhiśca
siddhavidyādharair vṛtaḥ
viharetpitṛbhiḥ sārdhaṃ
yāvadābhūtasaṃplavam
//
Matsya-Purāṇa 90
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
ratnācalamanuttamam
muktāphalasahasreṇa
parvataḥ syādanuttamaḥ
//
madhyamaḥ pañcaśatikas
triśatenādhamaḥ smṛtaḥ
caturthāṃśena viṣkambha
parvatāḥ syuḥ samantataḥ
//
pūrveṇa vajragomedair
dakṣiṇenendranīlakaiḥ
padmarāgayutaḥ kāryo
vidvadbhirgandhamādanaḥ
//
vaidūryavidrumaiḥ paścāt
sammiśro vimalācalaḥ
padmarāgaiḥ sasauvarṇair
uttareṇa ca vinyaset
//
dhānyaparvatavatsarvam
atrāpi parikalpayet
tadvadāvāhanaṃ kuryād
vṛkṣāndevāṃśca kāñcanān
//
pūjayetpuṣpagandhādyaiḥ
prabhāte ca vimatsaraḥ
pūrvavadguruṛtvigbhya
imānmantrānudīrayet
//
yadā devagaṇāḥ sarve
sarvaratneṣvavasthitāḥ
tvaṃ ca ratnamayo nityaṃ
namaste 'stu sadācala
//
yasmādratnapradānena
tuṣṭiṃ prakurute hariḥ
sadā ratnapradānena
tasmānnaḥ pāhi parvata
//
anena vidhinā yastu
dadyādratnamayaṃ girim
sa yāti viṣṇusālokyam
amareśvarapūjitaḥ
//
yāvatkalpaśataṃ sāgraṃ
vasecceha narādhipa
rūpārogyaguṇopetaḥ
saptadvīpādhipo bhavet
//
brahmahatyādikaṃ kiṃcid
yadatrāmutra vā kṛtam
tatsarvaṃ nāśamāyāti
girirvajrahato yathā
//
Matsya-Purāṇa 91
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
raupyācalamanuttamam
yatpradānānnaro yāti
somalokamanuttamam
//
daśabhiḥ palasāhasrair
uttamo rajatācalaḥ
pañcabhirmadhyamaḥ proktas
tadardhenādhamaḥ smṛtaḥ
//
aśakto viṃśaterūrdhvaṃ
kārayecchaktitastadā
viṣkambhaparvatāṃstadvat
turīyāṃśena kalpayet
//
pūrvavadrājatānkurvan
mandarādīnvidhānataḥ
kaladhautamayāṃstadval
lokeśānarcayedbudhaḥ
//
brahmaviṣṇvarkavānkāryo
nitambo 'tra hiraṇmayaḥ
rājataṃ syādyadanyeṣāṃ
sarvaṃ tadiha kāñcanam
//
śeṣaṃ tu pūrvavatkuryād
dhomajāgaraṇādikam
dadyāttataḥ prabhāte tu
gurave raupyaparvatam
//
viṣkambhaśailānṛtvigbhyaḥ
pūjyavastravibhūṣaṇaiḥ
imaṃ mantraṃ paṭhandadyād
darbhapāṇirvimatsaraḥ
//
pitṝṇāṃ vallabho yasmād
dharīndrāṇāṃ śivasya ca
pāhi rājata tasmāttvaṃ
śokasaṃsārasāgarāt
//
itthaṃ nivedya yo dadyād
rajatācalamuttamam
gavāmayutadānasya
phalaṃ prāpnoti mānavaḥ
//
somaloke sa gandharvaiḥ
kiṃnarāpsarasāṃ gaṇaiḥ
pūjyamāno vasedvidvān
yāvadābhūtasaṃplavam
//
Matsya-Purāṇa 92
athātaḥ sampravakṣyāmi
śarkarāśailamuttamam
yasya pradānādviṣṇvarka
rudrāstuṣyanti sarvadā
//
aṣṭābhiḥ śarkarābhārair
uttamaḥ syānmahācalaḥ
caturbhirmadhyamaḥ prokto
bhārābhyāmadhamaḥ smṛtaḥ
//
bhāreṇa vārdhabhāreṇa
kuryādyaḥ svalpavittavān
viṣkambhaparvatānkuryāt
turīyāṃśena mānavaḥ
//
dhānyaparvatavatsarvam
āsādyāmarasaṃyutam
merorupari tadvacca
sthāpyaṃ hematarutrayam
//
mandāraḥ pārijātaśca
tṛtīyaḥ kalpapādapaḥ
etadvṛkṣatrayaṃ mūrdhni
sarveṣvapi niyojayet
//
haricandanasaṃtānau
pūrvapaścimabhāgayoḥ
niveśyau sarvaśaileṣu
viśeṣāccharkarācale
//
mandare kāmadevastu
pratyagvaktraḥ sadā bhavet
gandhamādanaśṛṅge tu
dhanadaḥ syādudaṅmukhaḥ
//
prāṅmukho vedamūrtistu
haṃsaḥ syādvipulācale
haimī supārśve surabhir
dakṣiṇābhimukhī bhavet
//
dhānyaparvatavatsarvam
āvāhanavidhānakam
kṛtvā tu gurave dadyān
madhyamaṃ parvatottamam
ṛtvigbhyaś caturaḥ śailān
imānmantrānudīrayan
//
saubhāgyāmṛtasāro 'yaṃ
parvataḥ śarkarāyutaḥ
tasmādānandakārī tvaṃ
bhava śailendra sarvadā
//
amṛtaṃ pibatāṃ ye tu
nipeturbhuvi śīkarāḥ
devānāṃ tatsamutthastvaṃ
pāhi naḥ śarkarācala
//
manobhavadhanurmadhyād
udbhūtā śarkarā yataḥ
tanmayo 'si mahāśaila
pāhi saṃsārasāgarāt
//
yo dadyāccharkarāśailam
anena vidhinā naraḥ
sarvapāpair vinirmuktaḥ
sa yāti paramaṃ padam
//
candratārārkasaṃkāśam
adhiruhyānujīvibhiḥ
sahaiva yānamātiṣṭhet
tatra viṣṇupracoditaḥ
//
tataḥ kalpaśatānte tu
saptadvīpādhipo bhavet
āyurārogyasampanno
yāvajjanmārbudatrayam
//
bhojanaṃ śaktitaḥ kuryāt
sarvaśaileṣvamatsaraḥ
sarvatrākṣāralavaṇam
aśnīyāttadanujñayā
parvatopaskarānsarvān
prāpayedbrāhmaṇālayam
//
āsītpurā bṛhatkalpe
dharmamūrtirjanādhipaḥ
suhṛcchakrasya nihatā
yena daityāḥ sahasraśaḥ
//
somasūryādayo yasya
tejasā vigataprabhāḥ
bhavanti śataśo yena
śatravaścāparājitāḥ
yathecchārūpadhārī ca
manuṣyo 'pyaparājitaḥ
//
tasya bhānumatī nāma
bhāryā trailokyasundarī
lakṣmīvad divyarūpeṇa
nirjitāmarasundarī
//
rājñastasyāgryamahiṣī
prāṇebhyo 'pi garīyasī
daśanārīsahasrāṇāṃ
madhye śrīriva rājate
//
nṛpakoṭisahasreṇa
na kadācitsa mucyate
kadācidāsthānagataḥ
papraccha sa purodhasam
vismayenāvṛto rājā
vasiṣṭhamṛṣisattamam
//
bhagavankena dharmeṇa
mama lakṣmīranuttamā
kasmācca vipulaṃ tejo
maccharīre sadottamam
//
purā līlāvatī nāma
veśyā śivaparāyaṇā
tayā dattaścaturdaśyāṃ
gurave lavaṇācalaḥ
hemavṛkṣādibhiḥ sārdhaṃ
yathāvadvidhipūrvakam
//
śūdraḥ suvarṇakāraśca
nāmnā śauṇḍo 'bhavattadā
bhṛtyo līlāvatīgehe
tena hemnā vinirmitāḥ
//
taravaḥ suramukhyāśca
śraddhāyuktena pārthiva
atirūpeṇa sampannā
ghaṭayitvā vinā bhṛtim
dharmakāryamiti jñātvā
na gṛhṇāti kathaṃcana
//
ujjvālitāśca tatpatnyā
sauvarṇāmarapādapāḥ
līlāvatī gireḥ pārśve
paricaryāṃ ca pārthiva
//
kṛtvā tābhyām aśāṭhyena
guruśuśrūṣaṇādikam
sā ca līlāvatī veśyā
kālena mahatāpi ca
//
kāladharmamanuprāptā
karmayogeṇa nārada
sarvapāpavinirmuktā
jagāma śivamandiram
//
yo 'sau suvarṇakārastu
daridro 'pyatisattvavān
na maulyamādādveśyātaḥ
sa bhavāniha sāmpratam
//
saptadvīpapatirjātaḥ
sūryāyutasamaprabhaḥ
yayā suvarṇakārasya
taravo hemanirmitāḥ
samyagujjvālitāḥ patnyā
seyaṃ bhānumatī tava
//
ujjvālanādujjvalarupamasyāḥ
saṃjātamasminbhuvanādhipatyam
yasmātkṛtaṃ tatparikarma rātrāv
anuddhatābhyāṃ lavaṇācalasya
//
tasmācca lokeṣvaparājitatvam
ārogyasaubhāgyayutā ca lakṣmīḥ
tasmāttvamapyatra vidhānapūrvaṃ
dhānyācalādīndaśadhā kuruṣva
//
tatheti satkṛtya sa dharmamūrtir
vaco vasiṣṭhasya dadau ca sarvān
dhānyācaladīñchataśo murārer
lokaṃ jagāmāmarapūjyamānaḥ
//
paśyedapīmānadhano 'tibhaktyā
spṛśenmanuṣyairapi dīyamānān
śṛṇoti bhaktyātha matiṃ dadāti
vikalmaṣaḥ so 'pi divaṃ prayāti
//
duḥsvapnaṃ praśamamupaiti paṭhyamānaiḥ
śailendrairbhavabhayabhedanairmanuṣyaiḥ
yaḥ kuryātkimu munipuṃgaveha samyak
śāntātmā sakalagirīndrasampradānam
//
Matsya-Purāṇa 93
vaiśampāyanam āsīnam
apṛcchacchaunakaḥ purā
sarvakāmāptaye nityaṃ
kathaṃ śāntikapauṣṭikam
//
śrīkāmaḥ śāntikāmo vā
grahayajñaṃ samārabhet
vṛddhyāyuḥ puṣṭikāmo vā
tathaivābhicaranpunaḥ
yena brahmanvidhānena
tanme nigadataḥ śṛṇu
//
sarvaśāstrāṇyanukramya
saṃkṣipya granthavistaram
grahaśāntiṃ pravakṣyāmi
purāṇaśruticoditām
//
puṇye 'hni viprakathite
kṛtvā brāhmaṇavācanam
grahāngrahādhidevāṃśca
sthāpya homaṃ samārabhet
//
grahayajñastridhā proktaḥ
purāṇaśrutikovidaiḥ
prathamo 'yutahomaḥ syāl
lakṣahomastataḥ param
//
tṛtīyaḥ koṭihomastu
sarvakāmaphalapradaḥ
ayutenāhutīnāṃ ca
navagrahamakhaḥ smṛtaḥ
//
tasya tāvadvidhiṃ vakṣye
purāṇaśrutibhāṣitam
gartasyottarapūrveṇa
vitastidvayavistṛtām
//
vapradvayāvṛtāṃ vediṃ
vitastyucchrāyasaṃmitām
saṃsthāpanāya devānāṃ
caturasrāmudaṅmukhām
//
agnipraṇayanaṃ kṛtvā
tasyāmāvāhayetsurān
devatānāṃ tataḥ sthāpyā
viṃśatirdvādaśādhikā
//
sūryaḥ somastathā bhaumo
budhajīvasitārkajāḥ
rāhuḥ keturiti proktā
grahā lokahitāvahāḥ
//
madhye tu bhāskaraṃ vidyāl
lohitaṃ dakṣiṇena tu
uttareṇa guruṃ vidyād
budhaṃ pūrvottareṇa tu
//
pūrveṇa bhārgavaṃ vidyāt
somaṃ dakṣiṇapūrvake
paścimena śaniṃ vidyād
rāhuṃ paścimadakṣiṇe
paścimottarataḥ ketuṃ
sthāpayecchuklataṇḍulaiḥ
//
bhāskarasyeśvaraṃ vidyād
umāṃ ca śaśinastathā
skandamaṅgārakasyāpi
budhasya ca tathā harim
//
brahmāṇaṃ ca gurorvidyāc
chukrasyāpi śacīpatim
śanaiścarasya tu yamaṃ
rāhoḥ kālaṃ tathaiva ca
//
ketorvai citraguptaṃ ca
sarveṣāmadhidevatāḥ
agnirāpaḥ kṣitirviṣṇur
indra aindrī ca devatāḥ
//
prajāpatiśca sarpāśca
brahmā pratyadhidevatāḥ
vināyakaṃ tathā durgāṃ
vāyurākāśameva ca
āvāhayedvyāhṛtibhis
tathaivāśvikumārakau
//
saṃsmaredraktamādityam
aṅgārakasamanvitam
somaśukrau tathā śveto
budhajīvau ca piṅgalau
mandarāhū tathā kṛṣṇau
dhūmraṃ ketugaṇaṃ viduḥ
//
grahavarṇāni deyāni
vāsāṃsi kusumāni ca
dhūpāmodo 'tra surabhir
upariṣṭād vitānikam
śobhanaṃ sthāpayetprājñaḥ
phalapuṣpasamanvitam
//
guḍaudanaṃ raverdadyāt
somāya ghṛtapāyasam
aṅgārakāya saṃyāvaṃ
budhāya kṣīraṣaṣṭike
//
dadhyodanaṃ ca jīvāya
śakrāya ca ghṛtaudanam
śanaiścarāya kṛsarām
ajāmāṃsaṃ ca rāhave
citraudanaṃ ca ketubhyaḥ
sarvabhakṣyairathārcayet
//
prāguttareṇa tasmācca
dadhyakṣatavibhūṣitam
cūtapallavasaṃchannaṃ
phalavastrayugānvitam
//
pañcaratnasamāyuktaṃ
pañcabhaṅgasamanvitam
sthāpayedavraṇaṃ kumbhaṃ
varuṇaṃ tatra vinyaset
//
gaṅgādyāḥ saritaḥ sarvāḥ
samudrāṃśca sarāṃsi ca
gajāśvarathyāvalmīka
saṃgamāddhradagokulāt
//
mṛdamānīya viprendra
sarvauṣadhijalānvitām
snānārthaṃ vinyasettatra
yajamānasya dharmavit
//
sarve samudrāḥ saritaḥ
sarāṃsi ca nadāstathā
āyāntu yajamānasya
duritakṣayakārakāḥ
//
evamāvāhayedetān
amarānmunisattama
homaṃ samārabhetsarpir
yavavrīhitilādinā
//
arkaḥ palāśakhadirāv
apāmārgo 'tha pippalaḥ
audumbaraḥ śamī dūrvā
kuśāśca samidhaḥ kramāt
//
ekaikasyāṣṭakaśatam
aṣṭaviṃśatireva vā
hotavyā madhusarpirbhyāṃ
dadhnā caiva samanvitāḥ
//
prādeśamātrā aśiphā
aśākhā apalāśinīḥ
samidhaḥ kalpayetprājñaḥ
sarvakarmasu sarvadā
//
devānāmapi sarveṣām
upāṃśu paramārthavit
svena svenaiva mantreṇa
hotavyāḥ samidhaḥ pṛthak
//
hotavyaṃ ca ghṛtābhyaktaṃ
carubhakṣādikaṃ punaḥ
mantrairdaśāhutīrhutvā
homaṃ vyāhṛtibhistataḥ
//
udaṅmukhāḥ prāṅmukhā vā
kuryurbrāhmaṇapuṃgavāḥ
mantravantaśca kartavyāś
caravaḥ pratidaivatam
//
hutvā ca tāṃścarūnsamyak
tato homaṃ samācaret
ākṛṣṇeti ca sūryāya
homaḥ kāryo dvijanmanā
//
āpyāyasveti somāya
mantreṇa juhuyātpunaḥ
agnirmūrdhā divo mantra
iti bhaumāya kīrtayet
//
agne vivasvaduṣasa
iti somasutāya vai
bṛhaspate paridīyā
ratheneti gurormataḥ
//
śukraṃ te anyaditi ca
śukrasyāpi nigadyate
śanaiścarāyeti punaḥ
śaṃ no devīti homayet
//
kayā naścitra ābhuvad
iti rāhorudāhṛtaḥ
ketuṃ kṛṇvann api brūyāt
ketūnāmapi śāntaye
//
ā vo rājeti rudrasya
balihomaṃ samācaret
āpo hi ṣṭhetyumāyāstu
syoneti svāminastathā
//
viṣṇoridaṃ viṣṇuriti
tamīśeti svayambhuvaḥ
indram iddevatāteti
indrāya juhuyāttataḥ
//
tathā yamasya cāyaṃ gaur
iti homaḥ prakīrtitaḥ
kālasya brahma jajñānam
iti mantraḥ praśasyate
//
citraguptasya cājñātam
iti mantravido viduḥ
agniṃ dūtaṃ vṛṇīmaha
iti vahnerudāhṛtaḥ
//
ud uttamaṃ varuṇamity
apāṃ mantraḥ prakīrtitaḥ
bhūmeḥ pṛthivyantarikṣam
iti vedeṣu paṭhyate
//
sahasraśīrṣā puruṣa
iti viṣṇorudāhṛtaḥ
indrāyendo marutvata
iti śakrasya śasyate
//
uttānaparṇe subhage
iti devyāḥ samācaret
prajāpateḥ punarhomaḥ
prajāpatiriti smṛtaḥ
//
namo 'stu sarpebhya iti
sarpāṇāṃ mantra ucyate
eṣa brahmā ya ṛtvigbhya
iti brahmaṇyudāhṛtaḥ
//
vināyakasya cānūnam
iti mantro budhaiḥ smṛtaḥ
jātavedase sunavāma
durgāmantro 'yamucyate
//
āditpratnasya retasa
ākāśasya udāhṛtaḥ
krāṇā śiśurmahīnāṃ ca
vāyormantraḥ prakīrtitaḥ
//
eṣo uṣā apūrvyā ity
aśvinormantra ucyate
pūrṇāhutistu mūrdhānaṃ
diva ityabhipātayet
//
athābhiṣekamantreṇa
vādyamaṅgalagītakaiḥ
pūrṇakumbhena tenaiva
homānte prāgudaṅmukham
//
avyaṅgāvayavairbrahman
hemasragdāmabhūṣitaiḥ
yajamānasya kartavyaṃ
caturbhiḥ snapanaṃ dvijaiḥ
//
surāstvāmabhiṣiñcantu
brahmaviṣṇumaheśvarāḥ
vāsudevo jagannāthas
tathā saṃkarṣaṇo vibhuḥ
pradyumnaścāniruddhaśca
bhavantu vijayāya te
//
ākhaṇḍalo 'gnirbhagavān
yamo vai nirṛtistathā
varuṇaḥ pavanaścaiva
dhanādhyakṣastathā śivaḥ
brahmaṇā sahitaḥ śeṣo
dikpālāstvāmavantu te
//
kīrtirlakṣmīrdhṛtirmedhā
puṣṭiḥ śraddhā kriyā matiḥ
buddhirlajjā vapuḥ śāntis
tuṣṭiḥ krāntiśca mātaraḥ
etāstvāmabhiṣiñcantu
dharmapatnyaḥ samāgatāḥ
//
ādityaścandramā bhaumo
budho jīvaḥ sito 'rkajaḥ
grahāstvāmabhiṣiñcantu
rāhuḥ ketuśca tarpitāḥ
//
devadānavagandharvā
yakṣarākṣasapannagāḥ
ṛṣayo munayo gāvo
devamātara eva ca
//
devapatnyo drumā nāgā
daityāścāpsarasāṃ gaṇāḥ
astrāṇi sarvaśastrāṇi
rājāno vāhanāni ca
//
auṣadhāni ca ratnāni
kālasyāvayavāśca ye
saritaḥ sāgarāḥ śailās
tīrthāni jaladā nadāḥ
ete tvāmabhiṣiñcantu
sarvakāmārthasiddhaye
//
tataḥ śuklāmbaradharaḥ
śuklagandhānulepanaḥ
sarvauṣadhaiḥ sarvagandhaiḥ
snāpito dvijapuṃgavaiḥ
//
yajamānaḥ sapatnīka
ṛtvijaḥ susamāhitān
dakṣiṇābhiḥ prayatnena
pūjayedgatavismayaḥ
//
sūryāya kapilāṃ dhenuṃ
śaṅkhaṃ dadyāttathendave
raktaṃ dhuraṃdharaṃ dadyād
bhaumāya ca kakudminam
//
budhāya jātarūpaṃ tu
gurave pītavāsasī
śvetāśvaṃ daityagurave
kṛṣṇāṃ gāmarkasūnave
//
āyasaṃ rāhave dadyāt
ketubhyaśchāgamuttamam
suvarṇena samā kāryā
yajamānena dakṣiṇā
//
sarveṣāmathavā gāvo
dātavyā hemabhūṣitāḥ
suvarṇamathavā dadyād
gururvā yena tuṣyati
samantreṇaiva dātavyāḥ
sarvāḥ sarvatra dakṣiṇāḥ
//
kapile sarvadevānāṃ
pūjanīyāsi rohiṇī
tīrthadevamayī yasmād
ataḥ śāntiṃ prayaccha me
//
puṇyastvaṃ śaṅkha puṇyānāṃ
maṅgalānāṃ ca maṅgalam
viṣṇunā vidhṛtaścāsi
tataḥ śāntiṃ prayaccha me
//
dharmastvaṃ vṛṣarūpeṇa
jagadānandakāraka
aṣṭamūrteradhiṣṭhānam
ataḥ śāntiṃ prayaccha me
//
hiraṇyagarbhagarbhastvaṃ
hemabījaṃ vibhāvasoḥ
anantapuṇyaphaladam
ataḥ śāntiṃ prayaccha me
//
pītavastrayugaṃ yasmād
vāsudevasya vallabham
pradānāttasya me viṣṇo hy
ataḥ śāntiṃ prayaccha me
//
viṣṇustvamaśvarūpeṇa
yasmādamṛtasambhavaḥ
candrārkavāhano nityam
ataḥ śāntiṃ prayaccha me
//
yasmāttvaṃ pṛthivī sarvā
dhenuḥ keśavasaṃnibhā
sarvapāpaharā nityam
ataḥ śāntiṃ prayaccha me
//
yasmādāyāsakarmāṇi
tavādhīnāni sarvadā
lāṅgalādyāyudhādīni
tasmācchāntiṃ prayaccha me
//
yasmāttvaṃ sarvayajñānām
aṅgatvena vyavasthitaḥ
yānaṃ vibhāvasornityam
ataḥ śāntiṃ prayaccha me
//
gavāmaṅgeṣu tiṣṭhanti
bhuvanāni caturdaśa
yasmāttasmācchriye me syād
iha loke paratra ca
//
yasmādaśūnyaṃ śayanaṃ
keśavasya ca sarvadā
śayyā mamāpyaśūnyāstu
dattā janmani janmani
//
yathā ratneṣu sarveṣu
sarve devāḥ pratiṣṭhitāḥ
tathā ratnāni yacchantu
ratnadānena me surāḥ
//
yathā bhūmipradānasya
kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm
dānānyanyāni me śāntir
bhūmidānādbhavatviha
//
evaṃ sampūjayedbhaktyā
vittaśāṭhyena varjitaḥ
ratnakāñcanavastraughair
dhūpamālyānulepanaiḥ
//
anena vidhinā yastu
grahapūjāṃ samācaret
sarvānkāmānavāpnoti
pretya svarge mahīyate
//
yastu pīḍākaro nityam
alpavittasya vā grahaḥ
taṃ ca yatnena sampūjya
śeṣānapyarcayedbudhaḥ
//
grahā gāvo narendrāśca
brāhmaṇāśca viśeṣataḥ
pūjitāḥ pūjayantyete
nirdahantyavamānitāḥ
//
yathā bāṇaprahārāṇāṃ
kavacaṃ bhavati vāraṇam
tadvaddaivopaghātānāṃ
śāntirbhavati vāraṇam
//
tasmānna dakṣiṇāhīnaṃ
kartavyaṃ bhūtimicchatā
sampūrṇayā dakṣiṇayā
yasmādeko 'pi tuṣyati
//
sadaivāyutahomo 'yaṃ
navagrahamakhe sthitaḥ
vivāhotsavayajñeṣu
pratiṣṭhādiṣu karmasu
//
nirvighnārthaṃ muniśreṣṭha
tathodvegādbhuteṣu ca
kathito 'yutahomo 'yaṃ
lakṣahomamataḥ śṛṇu
//
sarvakāmāptaye yasmāl
lakṣahomaṃ vidurbudhāḥ
pitṝṇāṃ vallabhaṃ sākṣād
bhuktimuktiphalapradam
//
grahatārābalaṃ labdhvā
kṛtvā brāhmaṇavācanam
gṛhasyottarapūrveṇa
maṇḍapaṃ kārayedbudhaḥ
//
rudrāyatanabhūmau vā
caturasramudaṅmukham
daśahastamathāṣṭau vā
hastānkuryādvidhānataḥ
//
prāgudakplavanāṃ bhūmiṃ
kārayedyatnato budhaḥ
prāguttaraṃ samāsādya
pradeśaṃ maṇḍapasya tu
//
śobhanaṃ kārayetkuṇḍaṃ
yathāvallakṣaṇānvitam
caturasraṃ samantāttu
yonivaktraṃ samekhalam
//
caturaṅgulavistārā
mekhalā tadvaducchritā
prāgudakplavanā kāryā
sarvataḥ samavasthitā
//
śāntyarthaṃ sarvalokānāṃ
navagrahamakhaḥ smṛtaḥ
mānahīnādhikaṃ kuṇḍam
anekabhayadaṃ bhavet
yasmāttasmāt susampūrṇaṃ
śāntikuṇḍaṃ vidhīyate
//
asmāddaśaguṇaḥ prokto
lakṣahomaḥ svayambhuvā
āhutībhiḥ prayatnena
dakṣiṇābhistathaiva ca
//
dvihastavistṛtaṃ tadvac
caturhastāyataṃ punaḥ
lakṣahome bhavetkuṇḍaṃ
yonivaktraṃ trimekhalam
//
tasya cottarapūrveṇa
vitastitrayasaṃsthitam
prāgudakplavanaṃ tacca
caturasraṃ samantataḥ
//
viṣkambhārdhocchritaṃ proktaṃ
sthaṇḍilaṃ viśvakarmaṇā
saṃsthāpanāya devānāṃ
vapratrayasamāvṛtam
//
dvyaṅgulo hyucchrito vapraḥ
prathamaḥ sa udāhṛtaḥ
aṅgulocchrayasaṃyuktaṃ
vapradvayamathopari
//
tryaṅgulasya ca vistāraḥ
sarveṣāṃ kathyate budhaiḥ
daśāṅgulocchritā bhittiḥ
sthaṇḍile syāttathopari
tasminnāvāhayeddevān
pūrvavatpuṣpataṇḍulaiḥ
//
ādityābhimukhāḥ sarvāḥ
sādhipratyadhidevatāḥ
sthāpanīyā muniśreṣṭha
nottareṇa parāṅmukhāḥ
//
garutmānadhikastatra
saṃpūjyaḥ śriyamicchatā
sāmadhvaniśarīrastvaṃ
vāhanaṃ parameṣṭhinaḥ
viṣapāpaharo nityam
ataḥ śāntiṃ prayaccha me
//
pūrvavatkumbhamāmantrya
tadvaddhomaṃ samācaret
sahasrāṇāṃ śataṃ hutvā
samitsaṃkhyādhikaṃ punaḥ
ghṛtakumbhavasordhārāṃ
pātayedanalopari
//
audumbarīṃ tathārdrāṃ ca
ṛjvīṃ koṭaravarjitām
bāhumātrāṃ srucaṃ kṛtvā
tataḥ stambhadvayopari
ghṛtadhārāṃ tayā samyag
agnerupari pātayet
//
śrāvayetsūktamāgneyaṃ
vaiṣṇavaṃ raudramaindavam
mahāvaiśvānaraṃ sāma
jyeṣṭhasāma ca vācayet
//
snānaṃ ca yajamānasya
pūrvavatsvastivācanam
dātavyā yajamānena
pūrvavaddakṣiṇāḥ pṛthak
//
kāmakrodhavihīnena
ṛtvigbhyaḥ śāntacetasā
navagrahamakhe viprāś
catvāro vedavedinaḥ
//
athavā ṛtvijau śāntau
dvāveva śrutikovidau
kāryāvayutahome tu
na prasajyeta vistare
//
tadvacca daśa cāṣṭau ca
lakṣahome tu ṛtvijaḥ
kartavyāḥ śaktitastadvac
catvāro vā vimatsaraḥ
//
navagrahamakhātsarvaṃ
lakṣahome daśottaram
bhakṣyāndadyānmuniśreṣṭha
bhūṣaṇānyapi śaktitaḥ
//
śayanāni savastrāṇi
haimāni kaṭakāni ca
karṇāṅgulipavitrāṇi
kaṇṭhasūtrāṇi śaktimān
//
na kuryāddakṣiṇāhīnaṃ
vittaśāṭhyena mānavaḥ
adadallobhato mohāt
kulakṣayam avāpnute
//
annadānaṃ yathāśaktyā
kartavyaṃ bhūtimicchatā
annahīnaḥ kṛto yasmād
durbhikṣaphalado bhavet
//
annahīno dahedrāṣṭraṃ
mantrahīnastu ṛtvijaḥ
yaṣṭāraṃ dakṣiṇāhīnaṃ
nāsti yajñasamo ripuḥ
//
na vāpyalpadhanaḥ kuryāl
lakṣahomaṃ naraḥ kvacit
yasmātpīḍākaro nityaṃ
yajñe bhavati vigrahaḥ
//
tameva pūjayedbhaktyā
dvau vā trīnvā yathāvidhi
ekamapyarcayedbhaktyā
brāhmaṇaṃ vedapāragam
dakṣiṇābhiḥ prayatnena
na bahūnalpavittavān
//
lakṣahomastu kartavyo
yathāvittaṃ bhavedbahu
yataḥ sarvānavāpnoti
kurvankāmānvidhānataḥ
//
pūjyate śivaloke ca
vasvādityamarudgaṇaiḥ
yāvatkalpaśatānyaṣṭāv
atha mokṣamavāpnuyāt
//
sakāmo yastvimaṃ kuryāl
lakṣahomaṃ yathāvidhi
sa taṃ kāmamavāpnoti
padamānantyam aśnute
//
putrārthī labhate putrān
dhanārthī labhate dhanam
bhāryārthī śobhanāṃ bhāryāṃ
kumārī ca śubhaṃ patim
//
bhraṣṭarājyastathā rājyaṃ
śrīkāmaḥ śriyamāpnuyāt
yaṃ yaṃ prārthayate kāmaṃ
sa vai bhavati puṣkalaḥ
niṣkāmaḥ kurute yastu
sa paraṃ brahma gacchati
//
asmācchataguṇaḥ proktaḥ
koṭihomaḥ svayambhuvā
āhutībhiḥ prayatnena
dakṣiṇābhiḥ phalena ca
//
pūrvavadgrahadevānām
āvāhanavisarjane
homamantrāsta evoktāḥ
khāne dāne tathaiva ca
kuṇḍamaṇḍapavedīnāṃ
viśeṣo 'yaṃ nibodha me
//
koṭihome caturhastaṃ
caturasraṃ tu sarvataḥ
yonivaktradvayopetaṃ
tadapyāhus trimekhalam
//
dvyaṅgulābhyucchritā kāryā
prathamā mekhalā budhaiḥ
tryaṅgulābhyucchritā tadvad
dvitīyā parikīrtitā
//
ucchrāyavistarābhyāṃ ca
tṛtīyā caturaṅgulā
dvyaṅgulaśceti vistāraḥ
pūrvayoreva śasyate
//
vitastimātrā yoniḥ syāt
ṣaṭsaptāṅgulavistṛtā
kūrmapṛṣṭhonnatā madhye
pārśvayoścāṅgulocchritā
//
gajauṣṭhasadṛśī tadvad
āyatā chidrasaṃyutā
etatsarveṣu kuṇḍeṣu
yonilakṣaṇamucyate
//
mekhalopari sarvatra
aśvatthadalasaṃnibham
vedī ca koṭihome syād
vitastīnāṃ catuṣṭayam
//
caturasrā samantācca
tribhirvapraistu saṃyutā
vaprapramāṇaṃ pūrvoktaṃ
vedīnāṃ ca tathocchrayaḥ
//
tathā ṣoḍaśahastaḥ syān
maṇḍapaśca caturmukhaḥ
pūrvadvāre ca saṃsthāpya
bahvṛcaṃ vedapāragam
//
yajurvidaṃ tathā yāmye
paścime sāmavedinam
atharvavedinaṃ tadvad
uttare sthāpayedbudhaḥ
//
aṣṭau tu homakāḥ kāryā
vedavedāṅgavedinaḥ
evaṃ dvādaśa viprāḥ syur
vastramālyānulepanaiḥ
pūrvavatpūjayedbhaktyā
vastrābharaṇabhūṣaṇaiḥ
//
rātrisūktaṃ ca raudraṃ ca
pāvamānaṃ sumaṅgalam
pūrvato bahvṛcaḥ śāntiṃ
paṭhannāste hyudaṅmukhaḥ
//
śāktaṃ śākraṃ ca saumyaṃ ca
kauṣmāṇḍaṃ śāntimeva ca
pāṭhayeddakṣiṇadvāri
yajurvedinamuttamam
//
suparṇamatha vairājam
āgneyaṃ rudrasaṃhitām
jyeṣṭhamāsa tathā śāntiṃ
chandogaḥ paścime japet
//
śāntisūktaṃ ca sauraṃ ca
tathā śākunakaṃ śubham
pauṣṭikaṃ ca mahārājyam
uttareṇāpyatharvavit
//
pañcabhiḥ saptabhirvāpi
homaḥ kāryo 'tra pūrvavat
snāne dāne ca mantrāḥ syus
ta eva munisattama
//
vasordhārāvidhānaṃ ca
lakṣahome viśiṣyate
anena vidhinā yastu
koṭihomaṃ samācaret
sarvānkāmānavāpnoti
tato viṣṇupadaṃ vrajet
//
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi
grahayajñatrayaṃ naraḥ
sarvapāpaviśuddhātmā
padamindrasya gacchati
//
aśvamedhasahasrāṇi
daśa cāṣṭau ca dharmavit
kṛtvā yatphalamāpnoti
kauṭihomāt tadaśnute
//
brahmahatyāsahasrāṇi
bhrūṇahatyārbudāni ca
koṭihomena naśyanti
yathāvacchivabhāṣitam
//
vaśyakarmābhicārādi
tathaivoccāṭanādikam
navagrahamakhaṃ kṛtvā
tataḥ kāmyaṃ samācaret
//
anyathā phaladaṃ puṃsāṃ
na kāmyaṃ jāyate kvacit
tasmādayutahomasya
vidhānaṃ pūrvamācaret
//
vṛttaṃ voccāṭane kuṇḍaṃ
tathā ca vaśyakarmaṇi
trimekhalaṃ caikavaktram
aratnirvistareṇa tu
//
palāśasamidhaḥ śastā
madhugorocanānvitāḥ
candanāguruṇā tadvat
kuṅkumenābhiṣiñcitāḥ
//
homayenmadhusarpirbhyāṃ
bilvāni kamalāni ca
sahasrāṇi daśaivoktaṃ
sarvadaiva svayambhuvā
//
vaśyakarmaṇi bilvānāṃ
padmānāṃ caiva dharmavit
sumitriyā na āpa
oṣadhaya iti homayet
//
na cātra sthāpanaṃ kāryaṃ
na ca kumbhābhiṣecanam
snānaṃ sarvauṣadhaiḥ kṛtvā
śuklapuṣpāmbaro gṛhī
//
kaṇṭhasūtraiḥ sakanakair
viprān samabhipūjayet
sūkṣmavastrāṇi deyāni
śuklā gāvaḥ sakāñcanāḥ
//
avaśyāni vaśī kuryāt
sarvaśatrubalānyapi
amitrāṇyapi mitrāṇi
homo 'yaṃ pāpanāśanaḥ
//
vidveṣaṇe 'bhicāre ca
trikoṇaṃ kuṇḍamiṣyate
dvimekhalaṃ koṇamukhaṃ
hastamātraṃ ca sarvaśaḥ
//
homaṃ kuryustato viprā
raktamālyānulepanāḥ
nivītalohitoṣṇīṣā
lohitāmbaradhāriṇaḥ
//
navavāyasaraktāḍhya
pātratrayasamanvitāḥ
samidho vāmahastena
śyenāsthibalasaṃyutāḥ
hotavyā muktakeśaistu
dhyāyadbhiraśivaṃ ripau
//
durmitriyās tasmai santu
tathā huṃphaḍitīti ca
śyenābhicāramantreṇa
kṣuraṃ samabhimantrya ca
//
pratirūpaṃ ripoḥ kṛtvā
kṣureṇa parikartayet
ripurūpasya śakalān
yathaivāgnau viniṣkṣipet
//
grahayajñavidhānānte
sadaivābhicaranpunaḥ
vidveṣaṇaṃ tathā kurvan
netadeva samācaret
//
ihaiva phaladaṃ puṃsām
etannāmutra śobhanam
tasmācchāntikamevātra
kartavyaṃ bhūtimicchatā
//
grahayajñatrayaṃ kuryād
yas tvakāmyena mānavaḥ
sa viṣṇoḥ padamāpnoti
punarāvṛttidurlabham
//
ya idaṃ śṛṇuyānnityaṃ
śrāvayedvāpi mānavaḥ
na tasya grahapīḍā syān
na ca bandhujanakṣayaḥ
//
grahayajñatrayaṃ gehe
likhitaṃ yatra tiṣṭhati
na pīḍā tatra bālānāṃ
na rogo na ca bandhanam
//
aśeṣayajñaphaladaṃ
niḥśeṣāghavināśanam
koṭihomaṃ viduḥ prājñā
bhuktimuktiphalapradam
//
aśvamedhaphalaṃ prāhur
lakṣahomaṃ surottamāḥ
dvādaśāhamakhas tadvan
navagrahamakhaḥ smṛtaḥ
//
iti kathitamidānīmutsavānandahetoḥ
sakalakaluṣahārī devayajñābhiṣekaḥ
paripaṭhati ya itthaṃ yaḥ śṛṇoti prasaṅgād
abhibhavati sa śatrūnāyurārogyayuktaḥ
//
Matsya-Purāṇa 94
padmāsanaḥ padmakaraḥ
padmagarbhasamadyutiḥ
saptāśvaḥ saptarajjuśca
dvibhujaḥ syātsadā raviḥ
//
śvetaḥ śvetāmbaradharaḥ
śvetāśvaḥ śvetavāhanaḥ
gadāpāṇirdvibāhuśca
kartavyo varadaḥ śaśī
//
raktamālyāmbaradharaḥ
śaktiśūlagadādharaḥ
caturbhujaḥ śvetaromā
varadaḥ syād dharāsutaḥ
//
pītamālyāmbaradharaḥ
karṇikārasamadyutiḥ
khaḍgacarmagadāpāṇiḥ
siṃhastho varado budhaḥ
//
devadaityagurū tadvat
pītaśvetau caturbhujau
daṇḍinau varadau kāryau
sākṣasūtrakamaṇḍalū
//
indranīladyutiḥ śūlī
varado gṛdhravāhanaḥ
bāṇabāṇāsanadharaḥ
kartavyo 'rkasutas tathā
//
karālavadanaḥ khaḍga
carmaśūlī varapradaḥ
nīlasiṃhāsanasthaśca
rāhuratra praśasyate
//
dhūmrā dvibāhavaḥ sarve
gadino vikṛtānanāḥ
gṛdhrāsanagatā nityaṃ
ketavaḥ syurvarapradāḥ
//
sarve kirīṭinaḥ kāryā
grahā lokahitāvahāḥ
svāṅgulenocchritāḥ sarve
śatamaṣṭottaraṃ sadā
//
Matsya-Purāṇa 95
bhagavanbhūtabhavyeśa
tathānyadapi yacchrutam
bhuktimuktiphalāyālaṃ
tatpunar vaktumarhasi
//
evamukto 'bravīcchambhur
ayaṃ vāṅmayapāragaḥ
matsamastapasā brahman
purāṇaśrutivistaraiḥ
//
dharmo 'yaṃ vṛṣarūpeṇa
nandī nāma gaṇādhipaḥ
dharmānmāheśvarān vakṣyat
yataḥprabhṛti nārada
//
ityuktvā devadeveśas
tatraivāntaradhīyata
nārado 'pi hi śuśrūṣur
apṛcchannandikeśvaram
ādiṣṭastvaṃ śiveneha
vada māheśvaraṃ vratam
//
śṛṇuṣvāvahito brahman
vakṣye māheśvaraṃ vratam
triṣu lokeṣu vikhyātā
nāmnā śivacaturdaśī
//
mārgaśīrṣatrayodaśyāṃ
sitāyāmekabhojanaḥ
prārthayeddevadeveśaṃ
tvāmahaṃ śaraṇaṃ gataḥ
//
caturdaśyāṃ nirāhāraḥ
samyagabhyarcya śaṃkaram
suvarṇavṛṣabhaṃ dattvā
bhokṣyāmi ca pare 'hani
//
evaṃ niyamakṛtsuptvā
prātarutthāya mānavaḥ
kṛtasnānajapaḥpaścād
umayā saha śaṃkaram
pūjayetkamalaiḥ śubhrair
gandhamālyānulepanaiḥ
//
pādau namaḥ śivāyeti
śiraḥ sarvātmane namaḥ
trinetrāyeti netrāṇi
lalāṭaṃ haraye namaḥ
//
mukhamindumukhāyeti
śrīkaṇṭhāyeti kaṃdharām
sadyojātāya karṇau tu
vāmadevāya vai bhujau
//
aghorahṛdayāyeti
hṛdayaṃ cābhipūjayet
stanau tatpuruṣāyeti
tatheśānāya codaram
//
pārśvau cānantadharmāya
jñānabhūtāya vai kaṭim
ūrū cānantavairāgya
siṃhāyetyabhipūjayet
//
anantaiśvaryanāthāya
jānunī cārcayedbudhaḥ
pradhānāya namo jaṅghe
gulphau vyomātmane namaḥ
//
vyomakeśātmarūpāya
keśānpṛṣṭhaṃ ca pūjayet
namaḥ puṣṭyai namastuṣṭyai
pārvatīṃ cāpi pūjayet
//
tatastu vṛṣabhaṃ haimam
udakumbhasamanvitam
śuklamālyāmbaradharaṃ
pañcaratnasamanvitam
bhakṣyairnānāvidhairyuktaṃ
brāhmaṇāya nivedayet
//
prīyatāṃ devadevo 'tra
sadyojātaḥ pinākadhṛk
tato viprānsamāhūya
tarpayedbhaktitaḥ śubhān
pṛṣadājyaṃ ca saṃprāśya
svapedbhūmāvudaṅmukhaḥ
//
pañcadaśyāṃ ca sampūjya
viprānbhuñjīta vāgyataḥ
tadvatkṛṣṇacaturdaśyām
etatsarvaṃ samācaret
//
caturdaśīṣu sarvāsu
kuryātpūrvavadarcanam
ye tu māse viśeṣāḥ syus
tānnibodha kramādiha
//
mārgaśīrṣādimāseṣu
kramādetadudīrayet
śaṃkarāya namaste 'stu
namaste karavīraka
//
tryambakāya namaste 'stu
maheśvaramataḥ param
namaste 'stu mahādeva
sthāṇave ca tataḥ param
//
namaḥ paśupate nātha
namaste śambhave punaḥ
namaste paramānanda
namaḥ somārdhadhāriṇe
//
namo bhīmāya ityevaṃ
tvāmahaṃ śaraṇaṃ gataḥ
gomūtraṃ gomūyaṃ kṣīraṃ
dadhi sarpiḥ kuśodakam
//
pañcagavyaṃ tato bilvaṃ
karpūraṃ cāguruṃ yavāḥ
tilāḥ kṛṣṇāśca vidhivat
prāśanaṃ kramaśaḥ smṛtam
pratimāsaṃ caturdaśyor
ekaikaṃ prāśanaṃ smṛtam
//
mandāramālatībhiśca
tathā dhattūrakairapi
sinduvārairaśokaiśca
mallikābhiśca pāṭalaiḥ
//
arkapuṣpaiḥ kadambaiśca
śatapattryā tathotpalaiḥ
ekaikena caturdaśyor
arcayetpārvatīpatim
//
punaśca kārttike māse
prāpte saṃtarpayeddvijān
annair nānāvidhair bhakṣyair
vastramālyavibhūṣaṇaiḥ
//
kṛtvā nīlavṛṣotsargaṃ
śrutyuktavidhinā naraḥ
umāmaheśvaraṃ haimaṃ
vṛṣabhaṃ ca gavā saha
//
muktāphalāṣṭakayutaṃ
sitanetrapaṭāvṛtām
sarvopaskarasaṃyuktāṃ
śayyāṃ dadyāt sakumbhakām
//
tāmrapātropari punaḥ
śālitaṇḍulasaṃyutam
sthāpya viprāya śāntāya
vedavrataparāya ca
//
jyeṣṭhasāmavide deyaṃ
navakavratine kvacit
guṇajñe śrotriye dadyād
ācārye tattvavedini
//
avyaṅgāṅgāya saumyāya
sadā kalpāṇakāriṇe
sapatnīkāya sampūjya
vastramālyavibhūṣaṇaiḥ
//
gurau sati gurordeyaṃ
tadabhāve dvijātaye
na vittaśāṭhyaṃ kurvīta
kurvandoṣātpatatyadhaḥ
//
anena vidhinā yastu
kuryācchivacaturdaśīm
so 'śvamedhasahasrasya
phalaṃ prāpnoti mānavaḥ
//
brahmahatyādikaṃ kiṃcid
yadatrāmutra vā kṛtam
pitṛbhirbhrātṛbhirvāpi
tatsarvaṃ nāśamāpnuyāt
//
dīrghāyurārogyakulānnavṛddhir
atrākṣayāmutra caturbhujatvam
gaṇādhipatyaṃ divi kalpakoṭi
śatānyuṣitvā padameti śambhoḥ
//
na bṛhaspatirapyanantamasyāḥ
phalamindo na pitāmaho 'pi vaktum
na ca siddhagaṇo 'pyalaṃ na cāhaṃ
yadi jihvāyutakoṭayo 'pi vaktre
//
bhavatyamaravallabhaḥ paṭhati yaḥ smaredvā sadā
śṛṇotyapi vimatsaraḥ sakalapāpanirmocanīm
imāṃ śivacaturdaśīmamarakāminīkoṭayaḥ
stuvanti tamaninditaṃ kimu samācaredyaḥ sadā
//
yā vātha nārī kurute 'tibhaktyā
bhartāramāpṛcchya sutāngurūnvā
sāpi prasādātparameśvarasya
paraṃ padaṃ yāti pinākapāṇeḥ
//
Matsya-Purāṇa 96
phalatyāgasya māhātmyaṃ
yadbhavecchṛṇu nārada
yadakṣayaṃ paraṃ loke
sarvakāmaphalapradam
//
mārgaśīrṣe śubhe māsi
tṛtīyāyāṃ mune vratam
dvādaśyāmathavāṣṭamyāṃ
caturdaśyāmathāpi vā
ārabhecchuklapakṣasya
kṛtvā brāhmaṇavācanam
//
anyeṣvapi hi māseṣu
puṇyeṣu munisattama
sadakṣiṇaṃ pāyasena
bhojayecchaktito dvijān
//
aṣṭādaśānāṃ dhānyānām
anyacca phalamūlakam
varjayedabdamekaṃ tu
ṛte auṣadhakāraṇam
savṛṣaṃ kāñcanaṃ rudraṃ
dharmarājaṃ ca kārayet
//
kūṣmāṇḍaṃ mātuliṅgaṃ ca
vārtākaṃ panasaṃ tathā
āmrātakaṃ kapitthāni
kaliṅgamatha vālukam
//
śrīphalāśvatthabadaraṃ
jambīraṃ kadalīphalam
kāśmaraṃ dāḍimaṃ śaktyā
kāladhautāni ṣoḍaśa
//
mūlakāmalakaṃ jambū
tintiḍīkaramardakam
kaṅkolailākatuṇḍīra
karīrakuṭajaṃ śamī
//
audumbaraṃ nārikelaṃ
drākṣātha bṛhatīdvayam
raupyāṇi kārayecchaktyā
phalānīmāni ṣoḍaśa
//
tāmraṃ tālaphalaṃ kuryād
agastiphalameva ca
piṇḍārakāśmaryaphalaṃ
tathā sūraṇakandakam
//
raktālukākandakaṃ ca
kanakāhvaṃ ca cirbhiṭam
citravallīphalaṃ tadvat
kūṭaśālmalijaṃ phalam
//
āmraniṣpāvamadhuka
vaṭamudgapaṭolakam
tāmrāṇi ṣoḍaśaitāni
kārayecchaktito naraḥ
//
udakumbhadvayaṃ kuryād
dhānyopari savastrakam
tataśca kārayecchayyāṃ
yathopari suvāsasī
//
bhakṣyapātratrayopetaṃ
yamarudravṛṣānvitam
dhenvā sahaiva śāntāya
viprāyātha kuṭumbine
sapatnīkāya sampūjya
puṇye 'hni vinivedayet
//
yathā phaleṣu sarveṣu
vasantyamarakoṭayaḥ
tathā sarvaphalatyāga
vratādbhaktiḥ śive 'stu me
//
yathā śivaśca dharmaśca
sadānantaphalapradau
tadyuktaphaladānena
tau syātāṃ me varapradau
//
yathā phalānyanantāni
śivabhakteṣu sarvadā
tathānantaphalāvāptir
astu janmani janmani
//
yathā bhedaṃ na paśyāmi
śivaviṣṇvarkapadmajān
tathā mamāstu viśvātmā
śaṃkaraḥ śaṃkaraḥ sadā
//
iti dattvā ca tatsarvam
alaṃkṛtya ca bhūṣaṇaiḥ
śaktiścecchayanaṃ dadyāt
sarvopaskarasaṃyutam
//
aśaktastu phalānyeva
yathoktāni vidhānataḥ
tathodakumbhasaṃyuktau
śivadharmau ca kāñcanau
//
viprāya dattvā bhuñjīta
vāgyatastailavarjitam
anyānyapi yathāśaktyā
bhojayecchaktito dvijān
//
etadbhāgavatānāṃ tu
sauravaiṣṇavayoginām
śubhaṃ sarvaphalatyāga
vrataṃ vedavido viduḥ
//
nārībhiśca yathāśaktyā
kartavyaṃ dvijapuṃgava
etasmānnāparaṃ kiṃcid
iha loke paratra ca
vratamasti muniśreṣṭha
yadanantaphalapradam
//
sauvarṇaraupyatāmreṣu
yāvantaḥ paramāṇavaḥ
bhavanti cūrṇyamāneṣu
phaleṣu munisattama
tāvadyugasahasrāṇi
rudraloke mahīyate
//
etatsamastakaluṣāpaharaṃ janānām
ājīvanāya manujeṣu ca sarvadā syāt
janmāntareṣvapi na putraviyogaduḥkham
āpnoti dhāma ca puraṃdaralokajuṣṭam
//
yo vā śṛṇoti puruṣo 'lpadhanaḥ paṭhedvā
devālayeṣu bhavaneṣu ca dhārmikāṇām
pāpairviyuktavapuratra puraṃ murārer
ānandakṛtpadamupaiti munīndra so 'pi
//
Matsya-Purāṇa 97
yadārogyakaraṃ puṃsāṃ
yadanantaphalapradam
yacchāntaye ca martyānāṃ
vada nandīśa tadvratam
//
yattadviśvātmano dhāma
paraṃ brahma sanātanam
sūryāgnicandrarūpeṇa
tattridhā jagati sthitam
//
tadārādhya pumānvipra
prāpnoti kuśalaṃ sadā
tasmādādityavāreṇa
sadā naktāśano bhavet
//
yadā hastena saṃyuktam
ādityasya ca vāsaram
tadā śanidine kuryād
ekabhaktaṃ vimatsaraḥ
//
naktamādityavāreṇa
bhojayitvā dvijottamān
pattrairdvādaśasaṃyuktaṃ
raktacandanapaṅkajam
//
vilikhya vinyasetsūryaṃ
namaskāreṇa pūrvataḥ
divākaraṃ tathāgneye
vivasvantamataḥ param
//
bhagaṃ tu nairṛte devaṃ
varuṇaṃ paścime dale
mahendramanile tadvad
ādityaṃ ca tathottare
//
śāntamīśānabhāge tu
namaskāreṇa vinyaset
karṇikāpūrvapattre tu
sūryasya turagānnyaset
//
dakṣiṇe 'ryamanāmānaṃ
mārtaṇḍaṃ paścime dale
uttare tu raviṃ devaṃ
karṇikāyāṃ ca bhāskaram
//
raktapuṣpodakenārghyaṃ
satilāruṇacandanam
tasminpadme tato dadyād
imaṃ mantramudīrayet
//
kālātmā sarvabhūtātmā
vedātmā viśvatomukhaḥ
yasmādagnīndrarūpastvam
ataḥ pāhi divākara
//
agnim īḍe namastubhyam
iṣetvorje ca bhāskara
agna āyāhi varada
namaste jyotiṣāṃ pate
//
arghyaṃ dattvā visṛjātha
niśi tailavivarjitam
bhuñjīta vatsarānte tu
kāñcanaṃ kamalottamam
puruṣaṃ ca yathāśaktyā
kārayeddvibhujaṃ tathā
//
suvarṇaśṛṅgīṃ kapilāṃ mahārghyāṃ
raupyaiḥ khuraiḥ kāṃsyadohāṃ savatsām
pūrṇe guḍasyopari tāmrapātre
nidhāya padmaṃ puruṣaṃ ca dadyāt
//
sampūjya raktāmbaramālyadhūpair
dvijaṃ ca raktairatha hemaśṛṅgaiḥ
saṃkalpayitvā puruṣaṃ sapadmaṃ
dadyādanekavratadānakāya
avyaṅgarūpāya jitendriyāya
kuṭumbine deyamanuddhatāya
//
namo namaḥ pāpavināśanāya
viśvātmane saptaturaṃgamāya
sāmargyajurdhāmanidhe vidhātre
bhavābdhipotāya jagatsavitre
//
ityanena vidhinā samācared
abdabhekamiha yastu mānavaḥ
so 'dhirohati vinaṣṭakalmaṣaḥ
sūryadhāma dhutacāmarāvaliḥ
//
dharmasaṃkṣayamavāpya bhūpatiḥ
śokaduḥkhabhayarogavarjitaḥ
dvīpasaptakapatiḥ punaḥ punar
varmamūrtir amitaujasā yutaḥ
//
yā ca bhartṛgurudevatatparā
vedamūrtidinanaktamācaret
sāpi lokamamareśavanditā
yāti nārada raverna saṃśayaḥ
//
yaḥ paṭhedapi śṛṇoti mānavaḥ
paṭhyamānamatha vānumodate
so 'pi śakrabhuvanasthito 'maraiḥ
pūjyate vasati cākṣayaṃ divi
//
Matsya-Purāṇa 98
athānyadapi vakṣyāmi
saṃkrāntyudyāpane phalam
yadakṣayaṃ pare loke
sarvakāmaphalapradam
//
ayane viṣuve vāpi
saṃkrāntivratamācaret
pūrvedyurekabhaktena
dantadhāvanapūrvakam
saṃkrāntivāsare prātas
tilaiḥ snānaṃ vidhīyate
//
ravisaṃkramaṇe bhūmau
candanenāṣṭapattrakam
padmaṃ sakarṇikaṃ kuryāt
tasminnāvāhayedravim
//
karṇikāyāṃ nyasetsūryam
ādityaṃ pūrvatastataḥ
nama uṣṇārciṣe yāmye
namo ṛṅmaṇḍalāya ca
//
namaḥ savitre nairṛtye
vāruṇe tapanaṃ punaḥ
vāyavye tu bhagaṃ nyasya
punaḥ punarathārcayet
//
mārtaṇḍamuttare viṣṇum
īśāne vinyasetsadā
gandhamālyaphalairbhakṣyaiḥ
sthaṇḍile pūjayettataḥ
//
dvijāya sodakumbhaṃ ca
ghṛtapātraṃ hiraṇmayam
kamalaṃ ca yathāśaktyā
kārayitvā nivedayet
//
candanodakapuṣpaiśca
devāyārghyaṃ nyasedbhuvi
viśvāya viśvarūpāya
viśvadhāmne svayambhuve
namo 'nanta namo dhātre
ṛksāmayajuṣāṃ pate
//
anena vidhinā sarvaṃ
māsi māsi samācaret
vatsarānte 'thavā kuryāt
sarvaṃ dvādaśadhā naraḥ
//
saṃvatsarānte ghṛtapāyasena
saṃtarpya vahniṃ dvijapuṃgavāṃśca
kumbhānpunardvādaśa dhenuyuktān
saratnahairaṇmayapadmayuktān
//
payasvinīḥ śīlavatīśca dadyād
dharmaiḥ śṛṅgaiḥ raupyakhuraiśca yuktāḥ
gāvo 'ṣṭa vā sapta sakāṃsyadohā
mālyāmbarā vā caturo 'pyaśaktaḥ
daurgatyayuktaḥ kapilāmathaikāṃ
nivedayedbrāhmaṇapuṃgavāya
//
haimīṃ ca dadyātpṛthivīṃ saśeṣām
ākārya rūpyāmatha vā ca tāmrīm
paiṣṭīmaśaktaḥ pratimāṃ vidhāya
sauvarṇasūryeṇa samaṃ pradadyāt
na vittaśāṭhyaṃ puruṣo 'tra kuryāt
kurvannadho yāti na saṃśayo 'tra
//
yāvanmahendrapramukhairnagendraiḥ
pṛthvā ca saptābdhiyuteha tiṣṭhet
tāvatsa gandharvagaṇair aśeṣaiḥ
sampūjyate nārada nākapṛṣṭhe
//
tatastu karmakṣayamāpya sapta
dvīpādhipaḥ syātkulaśīlayuktaḥ
sṛṣṭermukhe 'vyaṅgavapuḥ sabhāryaḥ
prabhūtaputrānvayavanditāṅghriḥ
//
iti paṭhati śṛṇoti vātha bhaktyā
vidhimakhilaṃ ravisaṃkramasya puṇyam
matimapi ca dadāti so 'pi devair
amarapaterbhavane prapūjyate ca
//
Matsya-Purāṇa 99
śṛṇu nārada vakṣyāmi
viṣṇorvratamanuttamam
vibhūtidvādaśī nāma
sarvadevanamaskṛtam
//
kārttike caitravaiśākhe
mārgaśīrṣe ca phālgune
āṣāḍhe vā daśamyāṃ tu
śuklāyāṃ laghubhuṅnaraḥ
kṛtvā sāyantanīṃ saṃdhyāṃ
gṛhṇīyānniyamaṃ budhaḥ
//
ekādaśyāṃ nirāhāraḥ
samabhyarcya janārdanam
dvādaśyāṃ dvijasaṃyuktaḥ
kariṣye bhojanaṃ vibho
//
tadavighnena me yātu
saphalaṃ syācca keśava
namo nārāyaṇāyeti
vācyaṃ ca svapatā niśi
//
tataḥ prabhāta utthāya
kṛtasnānajapaḥ śuciḥ
pūjayetpuṇḍarīkākṣaṃ
śuklamālyānulepanaiḥ
//
vibhūtaye namaḥ pādāv
aśokāya ca jānunī
namaḥ śivāyetyūrū ca
viśvamūrte namaḥ kaṭim
//
kandarpāya namo meḍhram
ādityāya namaḥ karau
dāmodarāyetyudaraṃ
vāsudevāya ca stanau
//
mādhavāyetyuro viṣṇoḥ
kaṇṭham utkaṇṭhine namaḥ
śrīdharāya mukhaṃ keśān
keśavāyeti nārada
//
pṛṣṭhaṃ śārṅgadharāyeti
śravaṇau varadāya vai
svanāmnā śaṅkhacakrāsi
gadājalajapāṇaye
śiraḥ sarvātmane brahman
nama ityabhipūjayet
//
matsyamutpalasaṃyuktaṃ
haimaṃ kṛtvā tu śaktitaḥ
udakumbhasamāyuktam
agrataḥ sthāpayedbudhaḥ
//
guḍapātraṃ tilairyuktaṃ
sitavastrābhiveṣṭitam
rātrau jāgaraṇaṃ kuryād
itihāsakathādinā
//
prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ
brāhmaṇāya kuṭumbine
sakāñcanotpalaṃ devaṃ
sodakumbhaṃ nivedayet
//
yathā na mucyase deva
sadā sarvavibhūtibhiḥ
tathā māmuddharāśeṣa
duḥkhasaṃsārakardamāt
//
daśāvatārarūpāṇi
pratimāsaṃ kramānmune
dattātreyaṃ tathā vyāsam
utpalena samanvitam
dadyādevaṃ samā yāvat
pāṣaṇḍānabhivarjayet
//
samāpyaivaṃ yathāśaktyā
dvādaśa dvādaśīḥ punaḥ
saṃvatsarānte lavaṇa
parvatena samanvitām
śayyāṃ dadyānmuniśreṣṭha
gurave dhenusaṃyutām
//
grāmaṃ ca śaktimāndadyāt
kṣetraṃ vā bhavanānvitam
guruṃ sampūjya vidhivad
vastrālaṃkārabhūṣaṇaiḥ
//
anyānapi yathāśaktyā
bhojayitvā dvijottamān
tarpayed vastragodānai
ratnaughadhanasaṃcayaiḥ
alpavitto yathāśaktyā
stokaṃ stokaṃ samācaret
//
yaścāpyatīva niḥsvaḥ syād
bhaktimānmādhavaṃ prati
puṣpārcanavidhānena
sa kuryādvatsaradvayam
//
anena vidhinā yastu
vibhūtidvādaśīvratam
kuryātpāpavinirmuktaḥ
pitṝṇāṃ tārayecchatam
//
janmanāṃ śatasāhasraṃ
na śokaphalabhāgbhavet
na ca vyādhirbhavettasya
na dāridryaṃ na bandhanam
vaiṣṇavo vātha śaivo vā
bhavejjanmani janmani
//
yāvadyugasahasrāṇāṃ
śatamaṣṭottaraṃ bhavet
tāvatsvarge vasedbrahman
bhūpatiśca punarbhavet
//
Matsya-Purāṇa 100
purā rathaṃtare kalpe
rājāsītpuṣpavāhanaḥ
nāmnā lokeṣu vikhyātas
tejasā sūryasaṃnibhaḥ
//
tapasā tasya tuṣṭena
caturvaktreṇa nārada
kamalaṃ kāñcanaṃ dattaṃ
yathākāmagamaṃ mune
//
lokaiḥ samastair nagara
vāsibhiḥ sahito nṛpaḥ
dvīpāni suralokaṃ ca
yatheṣṭaṃ vyacarattadā
//
kalpādau saptamaṃ dvīpaṃ
tasya puṣkaravāsinaḥ
loke ca pūjitaṃ yasmāt
puṣkaradvīpamucyate
//
devena brahmaṇā dattaṃ
yānamasya yato 'mbujam
puṣpavāhanamityāhus
tasmāttaṃ devadānavāḥ
//
nāgamyamasyāsti jagattraye 'pi
brahmāmbujasthasya tapo 'nubhāvāt
patnī ca tasyāpratimā munīndra
nārīsahasrairabhito 'bhinandyā
nāmnā ca lāvaṇyavatī babhūva
sā pārvatīveṣṭatamā bhavasya
//
tasyātmajānāmayutaṃ babhūva
dharmātmanām agryadhanurdharāṇām
tadātmanaḥ sarvamavekṣya rājā
muhurmuhur vismayamāsasāda
so 'bhyāgataṃ vīkṣya munipravīraṃ
prācetasaṃ vākyamidaṃ babhāṣe
//
kasmādvibhūtir amalāmaramartyapūjyā
jātā ca sarvavijitāmarasundarīṇām
bhāryā mamālpatapasā paritoṣitena
dattaṃ mamāmbujagṛhaṃ ca munīndra dhātrā
//
yasminpraviṣṭamapi koṭiśataṃ nṛpāṇāṃ
sāmātyakuñjararathaughajanāvṛtānām
no lakṣyate kva gatamambaramadhya indus
tārāgaṇairiva gataḥ paritaḥ sphuradbhiḥ
//
tasmātkimanyajananījaṭharodbhavena
dharmādikaṃ kṛtamaśeṣaphalāptihetuḥ
bhagavanmayātha tanayair athavānayāpi
bhadraṃ yadetadakhilaṃ kathaya pracetaḥ
//
munirabhyadhādatha bhavāntaritaṃ samīkṣya
pṛthvīpateḥ prasabhamadbhutahetuvṛttam
janmābhavattava tu lubdhakule 'tighore
jātastvamapyanudinaṃ kila pāpakārī
//
vapurapyabhūttava punaḥ puruṣāṅgasaṃdhir
durgandhisattvabhujagāvaraṇaṃ samantāt
na ca te suhṛn na sutabandhujano na tātas tv
ādṛksvasā na jananī ca tadābhiśastā
//
abhisaṃgatā paramabhīṣṭatamā
vimukhī mahīśa tava yoṣidiyam
abhūdanāvṛṣṭiratīva raudrā
kadācidāhāranimittamasmin
kṣutpīḍitenātha tadā na kiṃcid
āsāditaṃ dhānyaphalāmiṣādyam
//
athābhidṛṣṭaṃ mahadambujāḍhyaṃ
sarovaraṃ paṅkaparītarodhaḥ
padmānyathādāya tato bahūni
gataḥ puraṃ vaidiśanāmadheyam
//
tanmaulyalābhāya puraṃ samastaṃ
bhrāntaṃ tvayāśeṣam ahas tadāsīt
kretā na kaścitkamaleṣu jātaḥ
śrānto bhṛśaṃ kṣutparipīḍitaśca
//
upaviṣṭastvamekasmin
sabhāryo bhavanāṅgaṇe
atha maṅgalaśabdaśca
tvayā rātrau mahāñśrutaḥ
//
sabhāryastatra gatavān
yatrāsau maṅgaladhvaniḥ
tatra maṇḍapamadhyasthā
viṣṇorarcāvalokitā
//
veśyānaṅgavatī nāma
vibhūtidvādaśīvratam
samāptau māghamāsasya
lavaṇācalamuttamam
//
nivedayantī gurave
śayyāṃ copaskarānvitām
alaṃkṛtya hṛṣīkeśaṃ
sauvarṇāmarapādapam
//
tāṃ tu dṛṣṭvā tatastābhyām
idaṃ ca paricintitam
kimebhiḥ kamalaiḥ kāryaṃ
varaṃ viṣṇuralaṃkṛtaḥ
//
iti bhaktistadā jātā
dampatyostu narādhipa
tatprasaṅgātsamabhyarcya
keśavaṃ lavaṇācalam
śayyā ca puṣpaprakaraiḥ
pūjitā bhūśca sarvataḥ
//
athānaṅgavatī tuṣṭā
tayordhanaśatatrayam
dīyatāmādideśātha
kaladhautaśatatrayam
//
na gṛhītaṃ tatastābhyāṃ
bahusattvāvalambanāt
anaṅgavatyā ca punas
tayorannaṃ caturvidham
ānīya vyāhṛtaṃ cātra
bhujyatāmiti bhūpate
//
tābhyāṃ tu tadapi tyaktaṃ
bhokṣyāvo vai varānane
prasaṅgādupavāsena
tavādya sukhamāvayoḥ
//
janmaprabhṛti pāpiṣṭhau
kukarmāṇau dṛḍhavrate
tatprasaṅgāttayormadhye
dharmaleśastu te 'nagha
//
iti jāgaraṇaṃ tābhyāṃ
tatprasaṅgādanuṣṭhitam
prabhāte ca tadā dattā
śayyā salavaṇācalā
//
grāmāśca gurave bhaktyā
vipreṣu dvādaśaiva tu
vastrālaṃkārasaṃyuktā
gāvaśca karakānvitāḥ
//
bhojanaṃ ca suhṛnmitra
dīnāndhakṛpaṇaiḥ samam
tacca lubdhakadāmpatyaṃ
pūjayitvā visarjitam
//
sa bhavāṃl lubdhako jātaḥ
sapatnīko nṛpeśvaraḥ
puṣkaraprakarāttasmāt
keśavasya na pūjanāt
//
vinaṣṭāśeṣapāpasya
tava puṣkaramandiram
tasya sattvasya māhātmyād
alpena tapasā nṛpa
//
yathākāmagamaṃ jātaṃ
lokanāthaścaturmukhaḥ
saṃtuṣṭastava rājendra
brahmarūpī janārdanaḥ
//
sāpyanaṅgavatī veśyā
kāmadevasya sāmpratam
patnī sapatnī saṃjātā
ratyāḥ prītiriti śrutā
lokeṣvānandajananī
sakalāmarapūjitā
//
tasmādutsṛjya rājendra
puṣkaraṃ tanmahītale
gaṅgātaṭaṃ samāśritya
vibhūtidvādaśīvratam
kuru rājendra nirvāṇam
avaśyaṃ samavāpsyasi
//
ityuktvā sa munir brahmaṃs
tatraivāntaradhīyata
rājā yathoktaṃ ca punar
akarotpuṣpavāhanaḥ
//
idamācarato brahmann
akhaṇḍavratam ācaret
yathākathaṃcit kamalair
dvādaśa dvādaśīr mune
//
kartavyāḥ śaktito deyā
viprebhyo dakṣiṇānagha
na vittaśāṭhyaṃ kurvīta
bhaktyā tuṣyati keśavaḥ
//
iti kaluṣatridāraṇaṃ janānāmapi paṭhatīha śṛṇoti cātha bhaktyā /
matimapi ca dadāti devaloke vasati sa koṭiśatāni vatsarāṇām //
Matsya-Purāṇa 101
athātaḥ sampravakṣyāmi
vrataṣaṣṭhīmanuttamām
rudreṇābhihitāṃ divyāṃ
mahāpātakanāśanam
//
naktamabdaṃ caritvā tu
gavā sārdhaṃ kuṭumbine
haimaṃ cakraṃ triśūlaṃ ca
dadyādviprāya vāsasī
//
śivarūpastato 'smābhiḥ
śivaloke sa modate
etaddevavrataṃ nāma
mahāpātakanāśanam
//
yastvekabhaktena samāṃ
śivaṃ haimavṛṣānvitam
dhenuṃ tilamayīṃ dadyāt
sa padaṃ yāti śāṃkaram
etadrudravrataṃ nāma
pāpaśokavināśanam
//
yastu nīlotpalaṃ haimaṃ
śarkarāpātrasaṃyutam
ekāntaritanaktāśī
samānte vṛṣasaṃyutam
sa vaiṣṇavaṃ padaṃ yāti
līlāvratamidaṃ smṛtam
//
āṣāḍhādicaturmāsam
abhyaṅgaṃ varjayennaraḥ
bhojanopaskaraṃ dadyāt
sa yāti bhavanaṃ hareḥ
jane prītikaraṃ nṝṇāṃ
prītivratamihocyate
//
varjayitvā madhau yastu
dadhikṣīraghṛtaikṣavam
dadyādvastrāṇi sūkṣmāṇi
rasapātraiśca saṃyutam
//
sampūjya vipramithunaṃ
gaurī me prīyatāmiti
etadgaurīvrataṃ nāma
bhavānīlokadāyakam
//
puṣyādau yastrayodaśyāṃ
kṛtvā naktaṃ madhau punaḥ
aśokaṃ kāñcanaṃ dadyād
ikṣuyuktaṃ daśāṅgulam
//
viprāya vastrasaṃyuktaṃ
pradyumnaḥ prīyatāmiti
kalpaṃ viṣṇupade sthitvā
viśokaḥ syātpunarnaraḥ
etat kāmavrataṃ nāma
sadā śokavināśanam
//
āṣāḍhādivrataṃ yastu
varjayennakhakartanam
vārtākaṃ ca caturmāsaṃ
madhusarpirghaṭānvitam
//
kārttikyāṃ tatpunarhaimaṃ
brāhmaṇāya nivedayet
sa rudralokamāpnoti
śivavratamidaṃ smṛtam
//
varjayedyastu puṣpāṇi
hemantaśiśirāvṛtū
puṣpatrayaṃ ca phālgunyāṃ
kṛtvā śaktyā ca kāñcanam
//
dadyāddvikālavelāyāṃ
prīyetāṃ śivakeśavau
dattvā paraṃ padaṃ yāti
saumyavratamidaṃ smṛtam
//
phālgunyāditṛtīyāyāṃ
lavaṇaṃ yastu varjayet
samāpte śayanaṃ dadyād
gṛhaṃ copaskarānvitam
//
sampūjya vipramithunaṃ
bhavānī prīyatāmiti
gaurīloke vasetkalpaṃ
saubhāgyavratamucyate
//
saṃdhyāmaunaṃ tataḥ kṛtvā
samānte ghṛtakumbhakam
vastrayugmaṃ tilānghaṇṭāṃ
brāhmaṇāya nivedayet
//
sārasvataṃ padaṃ yāti
punarāvṛttidurlabham
etatsārasvataṃ nāma
rūpavidyāpradāyakam
//
lakṣmīmabhyarcya pañcamyām
upavāsī bhavennaraḥ
samānte hemakamalaṃ
dadyāddhenusamanvitam
//
sa vaiṣṇavaṃ padaṃ yāti
lakṣmīvāñjanmajanmani
etat sampadvrataṃ nāma
sadā pāpavināśanam
//
kṛtvopalepanaṃ śambhor
agrataḥ keśavasya ca
yāvadabdaṃ punardadyād
dhenuṃ jalaghaṭānvitām
//
janmāyutaṃ sa rājā syāt
tataḥ śivapuraṃ vrajet
etad āyurvrataṃ nāma
sarvakāmapradāyakam
//
aśvatthaṃ bhāskaraṃ gaṅgāṃ
praṇamyaikatra vāgyataḥ
ekabhaktaṃ naraḥ kuryād
abdamekaṃ vimatsaraḥ
//
vratānte vipramithunaṃ
pūjyaṃ dhenutrayānvitam
vṛkṣaṃ hiraṇmayaṃ dadyāt
so'śvamedhaphalaṃ labhet
etat kīrtivrataṃ nāma
bhūtikīrtiphalapradam
//
ghṛtena snapanaṃ kuryāc
chambhor vā keśavasya ca
akṣatābhiḥ supuṣpābhiḥ
kṛtvā gomayamaṇḍalam
//
tiladhenusamopetaṃ
samānte hemapaṅkajam
śuddhamaṣṭāṅgulaṃ dadyāc
chivaloke mahīyate
sāmagāya tataścaitat
sāmavratamihocyate
//
navamyāmekabhaktaṃ tu
kṛtvā kanyāśca śaktitaḥ
bhojayitvāsanaṃ dadyād
dhaimakañcukavāsasī
//
haimaṃ siṃhaṃ ca viprāya
dattvā śivapadaṃ vrajet
janmārbudaṃ surūpaḥ syāc
chatrubhiścāparājitaḥ
etadvīravrataṃ nāma
nārīṇāṃ ca sukhapradam
//
yāvatsamā bhavedyastu
pañcadaśyāṃ payovrataḥ
samānte śrāddhakṛddadyāt
pañca gāstu payasvinīḥ
//
vāsāṃsi ca piśaṅgāni
jalakumbhayutāni ca
sa yāti vaiṣṇavaṃ lokaṃ
pitṝṇāṃ tārayecchatam
kalpānte rājarājaḥ syāt
pitṛvratam idaṃ smṛtam
//
caitrādicaturo māsāñ
jalaṃ dadyādayācitam
vratānte maṇikaṃ dadyād
annavastrasamanvitam
//
tilapātraṃ hiraṇyaṃ ca
brahmaloke mahīyate
kalpānte bhūpatirnūnam
ānandavratamucyate
//
pañcāmṛtena snapanaṃ
kṛtvā saṃvatsaraṃ vibhoḥ
vatsarānte punardadyād
dhenuṃ pañcāmṛtena hi
//
viprāya dadyācchaṅkhaṃ ca
sa padaṃ yāti śāṃkaram
rājā bhavati kalpānte
dhṛtivratamidaṃ smṛtam
//
varjayitvā pumānmāṃsam
abdānte goprado bhavet
tadvaddhemamṛgaṃ dadyāt
so'śvamedhaphalaṃ labhet
ahiṃsāvratamityuktaṃ
kalpānte bhūpatirbhavet
//
māghamāsyuṣasi snānaṃ
kṛtvā dāmpatyamarcayet
bhojayitvā yathāśaktyā
mālyavastravibhūṣaṇaḥ
sūryaloke vasetkalpaṃ
sūryavratamidaṃ smṛtam
//
āṣāḍhādicaturmāsaṃ
prātaḥsnāyī bhavennaraḥ
vipreṣu bhojanaṃ dadyāt
kārttikyāṃ goprado bhavet
sa vaiṣṇavaṃ padaṃ yāti
viṣṇuvratamidaṃ śubham
//
ayanādayanaṃ yāvad
varjayetpuṣpasarpiṣī
tadante puṣpadāmāni
ghṛtadhenvā sahaiva tu
//
dattvā śivapadaṃ gacched
viprāya ghṛtapāyasam
etacchīlavrataṃ nāma
śīlārogyaphalapradam
//
saṃdhyādīpaprado yastu
samāṃ tailaṃ vivarjayet
samānte dīpikāṃ dadyāc
cakraśūle ca kāñcane
//
vastrayugmaṃ ca viprāya
tejasvī sa bhavediha
rudralokamavāpnoti
dīptivratamidaṃ smṛtam
//
kārttikyāditṛtīyāyāṃ
prāśya gomūtrayāvakam
naktaṃ caredabdamekam
abdānte goprado bhavet
//
gaurīloke vasetkalpaṃ
tato rājā bhavediha
etadrudravrataṃ nāma
sadā kalyāṇakārakam
//
varjayeccaitramāse ca
yaśca gandhānulepanam
śuktiṃ gandhabhṛtāṃ dattvā
viprāya sitavāsasī
vāruṇaṃ padamāpnoti
dṛḍhavratamidaṃ smṛtam
//
vaiśākhe puṣpalavaṇaṃ
varjayitvātha gopradaḥ
bhūtvā viṣṇupade kalpaṃ
sthitvā rājā bhavediha
etatkāntivrataṃ nāma
kāntikīrtiphalapradam
//
brahmāṇḍaṃ kāñcanaṃ kṛtvā
tilarāśisamanvitam
tryahaṃ tilaprado bhūtvā
vahniṃ saṃtarpya sadvijam
//
sampūjya vipradāmpatyaṃ
mālyavastravibhūṣaṇaiḥ
śaktitastripalādūrdhvaṃ
viśvātmā prīyatāmiti
//
puṇye 'hni dadyātsa paraṃ
brahma yātyapunarbhavam
etadbrahmavrataṃ nāma
nirvāṇapadadāyakam
//
yaścobhayamukhīṃ dadyāt
prabhūtakanakānvitām
dinaṃ payovratastiṣṭhet
sa yāti paramaṃ padam
etaddhenuvrataṃ nāma
punarāvṛttidurlabham
//
tryahaṃ payovrate sthitvā
kāñcanaṃ kalpapādapam
palādūrdhvaṃ yathāśaktyā
taṇḍulais tūpasaṃyutam
dattvā brahmapadaṃ yāti
kalpavratamidaṃ smṛtam
//
māsopavāsī yo dadyād
dhenuṃ viprāya śobhanām
sa vaiṣṇavaṃ padaṃ yati
bhīmavratamidaṃ smṛtam
//
dadyād viṃśatpalādūrdhvaṃ
mahīṃ kṛtvā tu kāñcanīm
dinaṃ payovratastiṣṭhed
rudraloke mahīyate
dharāvratamidaṃ proktaṃ
saptakalpaśatānugam
//
māghe māse 'thavā caitre
guḍadhenuprado bhavet
guḍavratastṛtīyāyāṃ
gaurīloke mahīyate
mahāvratamidaṃ nāma
paramānandakārakam
//
pakṣopavāsī yo dadyād
viprāya kapilādvayam
brahmalokamavāpnoti
devāsurasupūjitam
kalpānte rājarājaḥ syāt
prabhāvratamidaṃ smṛtam
//
vatsaraṃ tvekabhaktāśī
sabhakṣyajalakumbhadaḥ
śivaloke vasetkalpaṃ
prāptivratamidaṃ smṛtam
//
naktāśī cāṣṭamīṣu syād
vatsarānte ca dhenudaḥ
pauraṃdaraṃ puraṃ yāti
sugativratamucyate
//
viprāyendhanado yastu
varṣādicaturastvṛtūn
ghṛtadhenuprado 'nte ca
sa paraṃ brahma gacchati
vaiśvānaravrataṃ nāma
sarvapāpavināśanam
//
ekādaśyāṃ ca naktāśī
yaścakraṃ vinivedayet
samānte vaiṣṇavaṃ haimaṃ
sa viṣṇoḥ padamāpnuyāt
etat kṛṣṇavrataṃ nāma
kalpānte rājyabhāgbhavet
//
pāyasāśī samānte tu
dadyādviprāya goyugam
lakṣmīlokamavāpnoti hy
etad devīvrataṃ smṛtam
//
saptamyāṃ naktabhugdadyāt
samānte gāṃ payasvinīm
sūryalokamavāpnoti
bhānuvratamidaṃ smṛtam
//
caturthyāṃ naktabhugdadyād
abdānte hemavāraṇam
vrataṃ vaināyakaṃ nāma
śivalokaphalapradam
//
mahāphalāni yastyaktvā
caturmāsaṃ dvijātaye
haimāni kārttike dadyād
goyugena samanvitam
etat phalavrataṃ nāma
viṣṇulokaphalapradam
//
yaścopavāsī saptamyāṃ
samānte haimapaṅkajam
gāśca vai śaktito dadyād
dhemānnaghaṭasaṃyutāḥ
etat sauravrataṃ nāma
sūryalokaphalapradam
//
dvādaśa dvādaśīryastu
samāpyopoṣaṇena ca
govastrakāñcanairviprān
pūjayecchaktito naraḥ
paramaṃ padaṃ prāpnoti
viṣṇuvratamidaṃ smṛtam
//
kārttikyāṃ ca vṛṣotsargaṃ
kṛtvā naktaṃ samācaret
śaivaṃ padamavāpnoti
vārṣavratamidaṃ smṛtam
//
kṛcchrānte gopradaḥ kuryād
bhojanaṃ śaktitaḥ padam
viprāṇāṃ śāṃkaraṃ yāti
prājāpatyamidaṃ vratam
//
caturdaśyāṃ tu naktāśī
samānte godhanapradaḥ
śaivaṃ padamavāpnoti
traiyambakamidaṃ vratam
//
saptarātroṣito dadyād
ghṛtakumbhaṃ dvijātaye
ghṛtavratamidaṃ prāhur
brahmalokaphalapradam
//
ākāśaśāyī varṣāsu
dhenumante payasvinīm
śakraloke vasennityam
indravratamidaṃ smṛtam
//
anagnipakkam aśnāti
tṛtīyāyāṃ tu yo naraḥ
gāṃ dattvā śivamabhyeti
punarāvṛttidurlabham
iha cānandakṛtpuṃsāṃ
śreyovratamidaṃ smṛtam
//
haimaṃ paladvayādūrdhvaṃ
rathamaśvayugānvitam
dadatkṛtopavāsaḥ syād
divi kalpaśataṃ vaset
kalpānte rājarājaḥ syād
aśvavratamidaṃ smṛtam
//
tadvaddhemarathaṃ dadyāt
karibhyāṃ saṃyutaṃ naraḥ
satyaloke vasetkalpaṃ
sahasramatha bhūpatiḥ
bhavedupoṣito bhūtvā
karivratamidaṃ smṛtam
//
upavāsaṃ parityajya
samānte goprado bhavet
yakṣādhipatyamāpnoti
sukhavratamidaṃ smṛtam
//
niśi kṛtvā jale vāsaṃ
prabhāte goprado bhavet
vāruṇaṃ lokamāpnoti
varuṇavratamucyate
//
cāndrāyaṇaṃ ca yaḥ kuryād
dhaimaṃ candraṃ nivedayet
candravratamidaṃ proktaṃ
candralokaphalapradam
//
jyeṣṭhe pañcatapāḥ sāyaṃ
hemadhenuprado divam
yātyaṣṭamīcaturdaśyo
rudravratamidaṃ smṛtam
//
sakṛdvitānakaṃ kuryāt
tṛtīyāyāṃ śivālaye
samānte dhenudo yāti
bhavānīvratamucyate
//
māghe niśyārdravāsāḥ syāt
saptamyāṃ goprado bhavet
divi kalpamuṣitveha
rājā syātpavanaṃ vratam
//
trirātropoṣito dadyāt
phālgunyāṃ bhavanaṃ śubham
ādityalokamāpnoti
dhāmavratamidaṃ smṛtam
//
trisaṃdhyaṃ pūjya dāmpatyam
upavāsī vibhūṣaṇaiḥ
annaṃ gāśca samāpnoti
mokṣamindravratādiha
//
dattvā sitadvitīyāyām
indorlavaṇabhājanam
samānte goprado yāti
viprāya śivamandiram
kalpānte rājarājaḥ syāt
somavratamidaṃ smṛtam
//
pratipadyekabhaktāśī
samānte kapilāpradaḥ
vaiśvānarapadaṃ yāti
śivavratamidaṃ smṛtam
//
daśamyām ekabhaktāśī
samānte daśadhenudaḥ
diśaśca kāñcanairdadyād
brahmāṇḍādhipatirbhavet
etad viśvavrataṃ nāma
mahāpātakanāśanam
//
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi
vrataṣaṣṭim anuttamām
manvantaraśataṃ so 'pi
gandharvādhipatirbhavet
//
ṣaṣṭivrataṃ nārada puṇyametat
tavoditaṃ viśvajanīnamanyat
śrotuṃ tavecchā tadudīrayāmi
priyeṣu kiṃ vākathanīyam asti
//
Matsya-Purāṇa 102
nairmalyaṃ bhāvaśuddhiśca
vinā snānaṃ na vidyate
tasmānmanoviśuddhyarthaṃ
snānamādau vidhīyate
//
anuddhṛtairuddhṛtairvā
jalaiḥ snānaṃ samācaret
tīrthaṃ ca kalpayedvidvān
mūlamantreṇa mantravit
namo nārāyaṇāyeti
mūlamantra udāhṛtaḥ
//
darbhapāṇistu vidhinā
ācāntaḥ prayataḥ śuciḥ
caturhastasamāyuktaṃ
caturasraṃ samantataḥ
prakalpyāvāhayed gaṅgām
ebhirmantrairvicakṣaṇaḥ
//
viṣṇoḥ pādaprasūtāsi
vaiṣṇavī viṣṇudevatā
pāhi nas tvenasas tasmād
ājanmamaraṇāntikāt
//
tisraḥ koṭyo 'rdhakoṭī ca
tīrthānāṃ vāyurabravīt
divi bhuvyantarikṣe ca
tāni te santi jāhnavi
//
nandinītyeva te nāma
deveṣu nalinīti ca
dakṣā pṛthvī ca vihagā
viśvakāyāmṛtā śivā
//
vidyādharī supraśāntā
tathā viśvaprasādinī
kṣemā ca jāhnavī caiva
śāntā śāntipradāyinī
//
etāni puṇyanāmāni
snānakāle prakīrtayet
bhavetsaṃnihitā tatra
gaṅgā tripathagāminī
//
saptavārābhijaptena
karasampuṭayojitaḥ
mūrdhni kuryājjalaṃ bhūyas
tricatuṣpañcasaptakam
snānaṃ kuryānmṛdā tadvad
āmantrya tu vidhānataḥ
//
aśvakrānte rathakrānte
viṣṇukrānte vasuṃdhare
mṛttike hara me pāpaṃ
yanmayā duṣkṛtaṃ kṛtam
//
uddhṛtāsi varāheṇa
kṛṣṇena śatabāhunā
mṛttike brahmadattāsi
kāśyapenābhimantritā
āruhya mama gātrāṇi
sarvaṃ pāpaṃ pracodaya
//
mṛttike dehi naḥ puṣṭiṃ
tvayi sarvaṃ pratiṣṭhitam
namaste sarvalokānāṃ
prabhavāraṇi suvrate
//
evaṃ snātvā tataḥ paścād
ācamya ca vidhānataḥ
utthāya vāsasī śukle
śuddhe tu paridhāya vai
tatastu tarpaṇaṃ kuryāt
trailokyāpyāyanāya vai
//
devā yakṣāstathā nāgā
gandharvāpsaraso 'surāḥ
krūrāḥ sarpāḥ suparṇāśca
taravo jambukāḥ khagāḥ
//
vāyvādhārā jalādhārās
tathaivākāśagāminaḥ
nirādhārāśca ye jīvā
ye tu dharmaratāstathā
//
teṣāmāpyāyanāyaitad
dīyate salilaṃ mayā
kṛtopavītī devebhyo
nivītī ca bhavettataḥ
//
manuṣyāṃstarpayedbhaktyā
brahmaputrānṛṣīṃstathā
sanakaśca sanandaśca
tṛtīyaśca sanātanaḥ
//
kapilaścāsuriścaiva
voḍhuḥ pañcaśikhastathā
sarve te tṛptimāyāntu
maddattenāmbunā sadā
//
marīcimatryaṅgirasaṃ
pulastyaṃ pulahaṃ kratum
pracetasaṃ vasiṣṭhaṃ ca
bhṛguṃ nāradameva ca
devabrahmaṛṣīn sarvāṃs
tarpayed akṣataudakaiḥ
//
apasavyaṃ tataḥ kṛtvā
savyaṃ jānvācya bhūtale
agniṣvāttāstathā saumyā
haviṣmantastathoṣmapāḥ
//
sukālino barhiṣadas
tathānye vājyapāḥ punaḥ
saṃtarpyāḥ pitaro bhaktyā
satilodakacandanaiḥ
//
yamāya dharmarājāya
mṛtyave cāntakāya ca
vaivasvatāya kālāya
sarvabhṛtakṣayāya ca
//
audumbarāya dadhnāya
nīlāya parameṣṭhine
vṛkodarāya citrāya
citraguptāya vai namaḥ
darbhapāṇistu vidhinā
pitṝnsaṃtarpayedbudhaḥ
//
pitrādīnnāmagotreṇa
tathā mātāmahānapi
saṃtarpya vidhinā bhaktyā
imaṃ mantramudīrayet
//
ye 'bāndhavā bāndhavā vā
ye 'nyajanmani bāndhavāḥ
te tṛptimakhilāṃ yāntu
yaś cāsmatto 'bhivāñchati
//
tataścācamya vidhivad
ālikhetpadmamagrataḥ
akṣatābhiḥ sapuṣpābhiḥ
sajalāruṇacandanam
arghyaṃ dadyātprayatnena
sūryanāmāni kīrtayet
//
namaste viṣṇurūpāya
namo viṣṇumukhāya vai
sahasraraśmaye nityaṃ
namaste sarvatejase
//
namaste śiva sarveśa
namaste sarvavatsala
jagatsvāminnamaste 'stu
divyacandanabhūṣita
//
padmāsana namaste 'stu
kuṇḍalāṅgadabhūṣita
namaste sarvalokeśa
jagatsarvaṃ vibodhase
//
sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ caiva
sarvaṃ paśyasi sarvaga
satyadeva namaste 'stu
prasīda mama bhāskara
//
divākara namaste 'stu
prabhākara namo 'stu te
evaṃ sūryaṃ namaskṛtya
triḥ kṛtvātha pradakṣiṇam
dvijaṃ gāṃ kāñcanaṃ spṛṣṭvā
tato viṣṇugṛhaṃ vrajet
//
Matsya-Purāṇa 103
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
prayāgasyopavarṇanam
mārkaṇḍeyena kathitaṃ
yatpurā pāṇḍusūnave
//
bhārate tu yadā vṛtte
prāptarājye pṛthāsute
etasminnantare rājā
kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
//
bhrātṛśokena saṃtaptaś
cintayansa punaḥ punaḥ
āsītsuyodhano rājā
ekādaśacamūpatiḥ
//
asmānsaṃtāpya bahuśaḥ
sarve te nidhanaṃ gatāḥ
vāsudevaṃ samāśritya
pañca śeṣāstu pāṇḍavāḥ
//
hatvā bhīṣmaṃ ca droṇaṃ ca
karṇaṃ caiva mahābalam
duryodhanaṃ ca rājānaṃ
putrabhrātṛsamanvitam
//
rājāno nihatāḥ sarve
ye cānye śūramāninaḥ
kiṃ no rājyena govinda
kiṃ bhogairjīvitena vā
//
dhik kaṣṭamiti saṃcitya
rājā vaiklavyabhāgataḥ
nirviceṣṭo nirutsāhaḥ
kiṃcit tiṣṭhatyadhomukhaḥ
//
labdhasaṃjño yadā rājā
cintayansa punaḥ punaḥ
kataro viniyogo vā
niyamaṃ tīrthameva ca
//
yenāhaṃ śīghram āmuñce
mahāpātakikilbiṣāt
yatra sthitvā naro yāti
viṣṇulokamanuttamam
//
kathaṃ pṛcchāmi vai kṛṣṇaṃ
yenedaṃ kārito 'smyaham
dhṛtarāṣṭraṃ kathaṃ pṛcche
yasya putraśataṃ hatam
//
vyāsaṃ kathamahaṃ pṛcche
yasya gotrakṣayaḥ kṛtaḥ
evaṃ vaiklavyamāpanno
dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
rudanti pāṇḍavāḥ sarve
bhrātṛśokapariplutāḥ
//
ye ca tatra mahātmānaḥ
sametāḥ pāṇḍavāḥ smṛtāḥ
kuntī ca draupadī caiva
ye ca tatra samāgatāḥ
bhūmau nipatitāḥ sarve
rudantastu samantataḥ
//
vārāṇasyāṃ mārkaṇḍeyas
tena jñāto yudhiṣṭhiraḥ
yathā vaiklavyamāpanno
rudamānastu duḥkhitaḥ
//
acireṇaiva kālena
mārkaṇḍeyo mahātapāḥ
samprāpto hāstinapuraṃ
rājadvāre hyatiṣṭhata
//
dvārapālo 'pi taṃ dṛṣṭvā
rājñaḥ kathitavāndrutam
tvāṃ draṣṭukāmo mārkaṇḍeyo
dvāri tiṣṭhatyasau muniḥ
tvarito dharmaputrastu
dvāramāgādataḥ param
//
svāgataṃ te mahābhāga
svāgataṃ te mahāmune
adya me saphalaṃ janma
adya me tāritaṃ kulam
//
adya me pitarastuṣṭās
tvayi dṛṣṭe mahāmune
adyāhaṃ pūtadeho 'smi
yattvayā saha darśanam
//
siṃhāsane samāsthāpya
pādaśaucārcanādibhiḥ
yudhiṣṭhiro mahātmā vai
pūjayāmāsa taṃ munim
//
tataḥ sa tuṣṭo mārkaṇḍaḥ
pūjitaścāha taṃ nṛpam
ākhyāhi tvaritaṃ rājan
kimarthaṃ ruditaṃ tvayā
kena vā viklavībhūtaḥ
kā bādhā te kimapriyam
//
asmākaṃ caiva yadvṛttaṃ
rājyasyārthe mahāmune
etatsarvaṃ viditvā tu
cintāvaśamupāgataḥ
//
śṛṇu rājanmahābāho
kṣatradharmavyavasthitam
naiva dṛṣṭaṃ raṇe pāpaṃ
yudhyamānasya dhīmataḥ
//
kiṃ punā rājadharmeṇa
kṣatriyasya viśeṣataḥ
tadevaṃ hṛdayaṃ kṛtvā
tasmātpāpaṃ na cintayet
//
tato yudhiṣṭhiro rājā
praṇamya śirasā munim
papraccha vinayopetaḥ
sarvapātakanāśanam
//
pṛcchāmi tvāṃ mahāprājña
nityaṃ trailokyadarśinam
kathaya tvaṃ samāsena
yena mucyeta kilbiṣāt
//
śṛṇu rājanmahābāho
sarvapātakanāśanam
prayāgagamanaṃ śreṣṭhaṃ
narāṇāṃ puṇyakarmaṇām
//
Matsya-Purāṇa 104
bhagavañchrotumicchāmi
purā kalpe yathāsthitam
brahmaṇā devamukhyena
yathāvatkathitaṃ mune
//
kathaṃ prayāgagamanaṃ
narāṇāṃ tatra kīdṛśam
mṛtānāṃ kā gatistatra
snātānāṃ tatra kiṃ phalam
//
ye vasanti prayāge tu
brūhi teṣāṃ ca kiṃ phalam
etanme sarvamākhyāhi
paraṃ kautūhalaṃ hi me
//
kathayiṣyāmi te vatsa
yacchreṣṭhaṃ tatra yatphalam
purā hi sarvaviprāṇāṃ
kathyamānaṃ mayā śrutam
//
ā prayāgapratiṣṭhānād
āpurādvāsukerhradāt
kambalāśvatarau nāgau
nāgaśca bahumūlakaḥ
etatprajāpateḥ kṣetraṃ
triṣu lokeṣu viśrutam
//
tatra snātvā divaṃ yānti
ye mṛtāste 'punarbhavāḥ
tato brahmādayo devā
rakṣāṃ kurvanti saṃgatāḥ
//
anye ca bahavastīrthāḥ
sarvapāpaharāḥ śubhāḥ
na śakyāḥ kathituṃ rājan
bahuvarṣaśatairapi
saṃkṣepeṇa pravakṣyāmi
prayāgasya tu kīrtanam
//
ṣaṣṭirdhanuḥsahasrāṇi
yāni rakṣanti jāhnavīm
yamunāṃ rakṣati sadā
savitā saptavāhanaḥ
//
prayāgaṃ tu viśeṣeṇa
sadā rakṣati vāsavaḥ
maṇḍalaṃ rakṣati harir
daivataiḥ saha saṃgataḥ
//
taṃ vaṭaṃ rakṣati sadā
śūlapāṇirmaheśvaraḥ
sthānaṃ rakṣanti vai devāḥ
sarvapāpaharaṃ śubham
//
adharmeṇāvṛto loko
naiva gacchati tatpadam
svalpamalpataraṃ pāpaṃ
yadā te syānnarādhipa
prayāgaṃ smaramāṇasya
sarvamāyāti saṃkṣayam
//
darśanāttasya tīrthasya
nāmasaṃkīrtanādapi
mṛttikālambhanādvāpi
naraḥ pāpātpramucyate
//
pañca kuṇḍāni rājendra
teṣāṃ madhye tu jāhnavī
prayāgasya praveśe tu
pāpaṃ naśyati tatkṣaṇāt
//
yojanānāṃ sahasreṣu
gaṅgāyāḥ smaraṇānnaraḥ
api duṣkṛtakarmā tu
labhate paramāṃ gatim
//
kīrtanānmucyate pāpād
dṛṣṭvā bhadrāṇi paśyati
avagāhya ca pītvā tu
punātyāsaptamaṃ kulam
//
satyavādī jitakrodho hy
ahiṃsāyāṃ vyavasthitaḥ
dharmānusārī tattvajño
gobrāhmaṇahite rataḥ
//
gaṅgāyamunayormadhye
snāto mucyeta kilbiṣāt
manasā cintayankāmān
avāpnoti supuṣkalān
//
tato gatvā prayāgaṃ tu
sarvadevābhirakṣitam
brahmacārī vasenmāsaṃ
pitṝndevāṃśca tarpayet
īpsitāṃllabhate kāmān
yatra yatrābhijāyate
//
tapanasya sutā devī
triṣu lokeṣu viśrutā
samāgatā mahābhāgā
yamunā tatra nimnagā
tatra saṃnihito nityaṃ
sākṣāddevo maheśvaraḥ
//
duṣprāpyaṃ mānuṣaiḥ puṇyaṃ
prayāgaṃ tu yudhiṣṭhira
devadānavagandharvā
ṛṣayaḥ siddhacāraṇāḥ
tadupaspṛśya rājendra
svargalokamupāsate
//
Matsya-Purāṇa 105
śṛṇu rājanprayāgasya
māhātmyaṃ punareva tu
yacchrutvā sarvapāpebhyo
mucyate nātra saṃśayaḥ
//
ārtānāṃ hi daridrāṇāṃ
niścitavyavasāyinām
sthānamuktaṃ prayāgaṃ tu
nākhyeyaṃ tu kadācana
//
vyādhito yadi vā dīno
vṛddho vāpi bhavennaraḥ
gaṅgāyamunayormadhye
yastu prāṇānparityajet
//
dīptakāñcanavarṇābhair
vimānaiḥ sūryasaṃnibhaiḥ
gandharvāpsarasāṃ madhye
svarge krīḍati mānavaḥ
//
īpsitāṃllabhate kāmān
vadanti ṛṣipuṃgavāḥ
sarvaratnamayairdivyair
nānādhvajasamākulaiḥ
varāṅganāsamākīrṇair
modate śubhalakṣaṇaiḥ
//
gītavādyavinirghoṣaiḥ
prasuptaḥ pratibudhyate
yāvanna smarate janma
tāvatsvarge mahīyate
//
tataḥ svargātparibhraṣṭaḥ
kṣīṇakarmā divaścyutaḥ
hiraṇyaratnasampūrṇe
samṛddhe jāyate kule
tadeva smarate tīrthaṃ
smaraṇāttatra gacchati
//
deśastho yadi vāraṇye
videśastho 'thavā gṛhe
prayāgaṃ smaramāṇo 'pi
yastu prāṇānparityajet
brahmalokamavāpnoti
vadanti ṛṣipuṃgavāḥ
//
sarvakāmaphalā vṛkṣā
mahī yatra hiraṇmayī
ṛṣayo munayaḥ siddhās
tatra loke sa gacchati
//
strīsahasrāvṛte ramye
mandākinyāstaṭe śubhe
modate ṛṣibhiḥ sārdhaṃ
sukṛteneha karmaṇā
//
siddhacāraṇagandharvaiḥ
pūjyate divi daivataiḥ
tataḥ svargātparibhraṣṭo
jambūdvīpapatirbhavet
//
tataḥ śubhāni karmāṇi
cintayānaḥ punaḥ punaḥ
guṇavānvittasampanno
bhavatīha na saṃśayaḥ
//
karmaṇā manasā vācā
dharmasatyapratiṣṭhitaḥ
gaṅgāyamunayormadhye
yastu gāṃ samprayacchati
//
suvarṇamaṇimuktāśca
yadi vānyatparigraham
svakārye pitṛkārye vā
devatābhyarcane 'pi vā
saphalaṃ tasya tattīrthaṃ
yathāvatpuṇyamāpnuyāt
//
evaṃ tīrthe na gṛhṇīyāt
puṇyeṣvāyataneṣu ca
nimitteṣu ca sarveṣu hy
apramatto bhaveddvijaḥ
//
kapilāṃ pāṭalāvarṇāṃ
yastu dhenuṃ prayacchati
svarṇaśṛṅgīṃ raupyakhurāṃ
kāṃsyadohāṃ payasvinīm
//
prayāge śrotriyaṃ santaṃ
grāhayitvā yathāvidhi
śuklāmbaradharaṃ śāntaṃ
dharmajñaṃ vedapāragam
//
sā gaustasmai pradātavyā
gaṅgāyamunasaṃgame
vāsāṃsi ca mahārhāṇi
ratnāni vividhāni ca
//
yāvadromāṇi tasyā goḥ
santi gātreṣu sattama
tāvadvarṣasahasrāṇi
svargaloke mahīyate
//
yatrāsau labhate janma
sā gaustasyābhijāyate
na ca paśyati taṃ ghoraṃ
narakaṃ tena karmaṇā
uttarānsa kurūnprāpya
modate kālamakṣayam
//
gavāṃ śatasahasrebhyo
dadyādekāṃ payasvinīm
putrāndārāṃstathā bhṛtyān
gaurekā prati tārayet
//
tasmātsarveṣu dāneṣu
godānaṃ tu viśiṣyate
durgame viṣame ghore
mahāpātakasambhave
gaureva rakṣāṃ kurute
tasmāddeyā dvijottame
//
Matsya-Purāṇa 106
yathā yathā prayāgasya
māhātmyaṃ kathyate tvayā
tathā tathā pramucye 'haṃ
sarvapāpairna saṃśayaḥ
//
bhagavankena vidhinā
gantavyaṃ dharmaniścayaiḥ
prayāge yo vidhiḥ proktas
tanme brūhi mahāmune
//
kathayiṣyāmi te rājaṃs
tīrthayātrāvidhikramam
ārṣeṇa vidhinānena
yathādṛṣṭaṃ yathāśrutam
//
prayāgatīrthayātrārthī
yaḥ prayāti naraḥ kvacit
balīvardasamārūḍhaḥ
śṛṇu tasyāpi yatphalam
//
narake vasate ghore
gavāṃ kroṣṭā hi dāruṇe
salilaṃ na ca gṛhṇanti
pitarastasya dehinaḥ
//
yastu putrāṃstathā bālān
snāpayet pāyayettathā
yathātmanā tathā sarvaṃ
dānaṃ vipreṣu dāpayet
//
aiśvaryalobhamohādvā
gacchedyānena yo naraḥ
niṣphalaṃ tasya tatsarvaṃ
tasmādyānaṃ vivarjayet
//
gaṅgāyamunayormadhye
yastu kanyāṃ prayacchati
ārṣeṇaiva vivāhena
yathāvibhavasambhavam
//
na sa paśyati taṃ ghoraṃ
narakaṃ tena karmaṇā
uttarānsa kurūngatvā
modate kālamakṣayam
putrāndārāṃśca labhate
dhārmikānrūpasaṃyutān
//
tatra dānaṃ prakartavyaṃ
yathāvibhavasambhavam
tena tīrthaphalaṃ caiva
vardhate nātra saṃśayaḥ
svarge tiṣṭhati rājendra
yāvadābhūtasaṃplavam
//
vaṭamūlaṃ samāsādya
yastu prāṇānvimuñcati
sarvalokānatikramya
rudralokaṃ sa gacchati
//
tatra te dvādaśādityās
tapanti rudrasaṃśritāḥ
nirdahanti jagatsarvaṃ
vaṭamūlaṃ na dahyate
//
naṣṭacandrārkabhuvanaṃ
yadā caikārṇavaṃ jagat
sthīyate tatra vai viṣṇur
yajamānaḥ punaḥ punaḥ
//
devadānavagandharvā
ṛṣayaḥ siddhacāraṇāḥ
sadā sevanti tattīrthaṃ
gaṅgāyamunasaṃgamam
//
tato gaccheta rājendra
prayāgaṃ saṃstuvaṃśca yat
yatra brahmādayo devā
ṛṣayaḥ siddhacāraṇāḥ
//
lokapālāśca sādhyāśca
pitaro lokasaṃmatāḥ
sanatkumārapramukhās
tathaiva paramarṣayaḥ
//
aṅgiraḥpramukhāścaiva
tathā brahmarṣayaḥ pare
tathā nāgāḥ suparṇāśca
siddhāśca khecarāśca ye
//
sāgarāḥ saritaḥ śailā
nāgā vidyādharāśca ye
hariśca bhagavanāste
prajāpatipuraḥsaraḥ
//
gaṅgāyamunayormadhye
pṛthivyā jaghanaṃ smṛtam
prayāgaṃ rājaśārdūla
triṣu lokeṣu viśrutam
tataḥ puṇyatamaṃ nāsti
triṣu lokeṣu bhārata
//
śravaṇāttasya tīrthasya
nāmasaṃkīrtanādapi
mṛttikālambhanādvāpi
naraḥ pāpātpramucyate
//
tatrābhiṣekaṃ yaḥ kuryāt
saṃgame śaṃsitavrataḥ
tulyaṃ phalamavāpnoti
rājasūyāśvamedhayoḥ
//
na devavacanāttāta
na lokavacanāttathā
matir utkramaṇīyā te
prayāgagamanaṃ prati
//
daśa tīrthasahasrāṇi
ṣaṣṭikoṭyastathā parāḥ
teṣāṃ sāṃnidhyamatraiva
tatastu kurunandana
//
yā gatir yogayuktasya
satyasthasya manīṣiṇaḥ
sā gatistyajataḥ prāṇān
gaṅgāyamunasaṃgame
//
na te jīvanti loke 'smiṃs
tatra tatra yudhiṣṭhira
ye prayāgaṃ na samprāptās
triṣu lokeṣu vañcitāḥ
//
evaṃ dṛṣṭvā tu tattīrthaṃ
prayāgaṃ paramaṃ padam
mucyate sarvapāpebhyaḥ
śaśāṅka iva rāhuṇā
//
kambalāśvatarau nāgau
vipule yamunātaṭe
tatra snātvā ca pītvā ca
sarvapāpaiḥ pramucyate
//
tatra gatvā ca saṃsthānaṃ
mahādevasya viśrutam
narastārayate sarvān
daśa pūrvāndaśāparān
//
kṛtvābhiṣekaṃ tu naraḥ
so 'śvamedhaphalaṃ labhet
svargalokamavāpnoti
yāvadābhūtasaṃplavam
//
pūrvapārśve tu gaṅgāyās
triṣu lokeṣu bhārata
kūpaṃ caiva tu sāmudraṃ
pratiṣṭhānaṃ ca viśrutam
//
brahmacārī jitakrodhas
trirātraṃ yadi tiṣṭhati
sarvapāpaviśuddhātmā
so 'śvamedhaphalaṃ labhet
//
uttareṇa pratiṣṭhānād
bhāgīrathyāstu pūrvataḥ
haṃsaprapatanaṃ nāma
tīrthaṃ trailokyaviśrutam
//
aśvamedhaphalaṃ tasmin
snānamātreṇa bhārata
yāvaccandraśca sūryaśca
tāvatsvarge mahīyate
//
urvaśīramaṇe puṇye
vipule haṃsapāṇḍure
parityajati yaḥ prāṇāñ
śṛṇu tasyāpi yatphalam
//
ṣaṣṭivarṣasahasrāṇi
ṣaṣṭivarṣaśatāni ca
sevyate pitṛbhiḥ sārdhaṃ
svargaloke narādhipa
//
urvaśīṃ tu sadā paśyet
svargaloke narottama
pūjyate satataṃ putra
ṛṣigandharvakiṃnaraiḥ
//
tataḥ svargātparibhraṣṭaḥ
kṣīṇakarmā divaścyutaḥ
urvaśīsadṛśīnāṃ tu
kanyānāṃ labhate śatam
//
madhye nārīsahasrāṇāṃ
bahūnāṃ ca patirbhavet
daśagrāmasahasrāṇāṃ
bhoktā bhavati bhūmipaḥ
//
kāñcīnūpuraśabdena
supto 'sau pratibudhyate
bhuktvā tu vipulān bhogāṃs
tattīrthaṃ bhajate punaḥ
//
śuklāmbaradharo nityaṃ
niyataḥ saṃyatendriyaḥ
ekaṃ kālaṃ tu bhuñjāno
māsaṃ bhūmipatirbhavet
//
suvarṇālaṃkṛtānāṃ tu
nārīṇāṃ labhate śatam
pṛthivyām āsamudrāyāṃ
mahābhūmipatirbhavet
//
dhanadhānyasamāyukto
dātā bhavati nityaśaḥ
bhuktvā tu vipulānbhogāṃs
tattīrthaṃ labhate punaḥ
//
atha saṃdhyāvaṭe ramye
brahmacārī jitendriyaḥ
upavāsī śuciḥ saṃdhyāṃ
brahmalokamavāpnuyāt
//
koṭitīrthaṃ samāsādya
yastu prāṇānparityajet
koṭivarṣasahasrāṇāṃ
svargaloke mahīyate
//
tataḥ svargātparibhraṣṭaḥ
kṣīṇakarmā divaścyutaḥ
suvarṇamaṇimuktāḍhya
kule jāyeta rūpavān
//
tato bhogavatīṃ gatvā
vāsukeruttareṇa tu
daśāśvamedhakaṃ nāma
tīrthaṃ tatrāparaṃ bhavet
//
kṛtābhiṣekastu naraḥ
so 'śvamedhaphalaṃ labhet
dhanāḍhyo rūpavāndakṣo
dātā bhavati dhārmikaḥ
//
caturvedeṣu yatpuṇyaṃ
yatpuṇyaṃ satyavādiṣu
ahiṃsāyāṃ tu yo dharmo
gamanādeva tatphalam
//
kurukṣetrasamā gaṅgā
yatra yatrāvagāhyate
kurukṣetrāddaśaguṇā
yatra vindhyena saṃgatā
//
yatra gaṅgā mahābhāgā
bahutīrthā tapodhanā
siddhakṣetraṃ hi tajjñeyaṃ
nātra kāryā vicāraṇā
//
kṣitau tārayate martyān
nāgāṃstārayate 'pyadhaḥ
divi tārayate devāṃs
tena tripathagā smṛtā
//
yāvadasthīni gaṅgāyāṃ
tiṣṭhanti hi śarīriṇaḥ
tāvadvarṣasahasrāṇi
svargaloke mahīyate
//
tataḥ svargātparibhraṣṭo
jambūdvīpapatirbhavet
tīrthānāṃ tu paraṃ tīrthaṃ
nadīnāṃ tu mahānadī
mokṣadā sarvabhūtānāṃ
mahāpātakināmapi
//
sarvatra sulabhā gaṅgā
triṣu sthāneṣu durlabhā
gaṅgādvāre prayāge ca
gaṅgāsāgarasaṃgame
tatra snātvā divaṃ yānti
ye mṛtāste 'punarbhavāḥ
//
sarveṣāmeva bhūtānāṃ
pāpopahatacetasām
gatim anviṣyamāṇānāṃ
nāsti gaṅgāsamā gatiḥ
//
pavitrāṇāṃ pavitraṃ ca
maṅgalānāṃ ca maṅgalam
maheśvaraśirobhraṣṭā
sarvapāpaharā śubhā
//
kṛte tu naimiṣaṃ kṣetraṃ
tretāyāṃ puṣkaraṃ param
dvāpare tu kurukṣetraṃ
kalau gaṅgā viśiṣyate
//
gaṅgāmeva niṣeveta
prayāgaṃ tu viśeṣataḥ
nānyatkaliyuge ghore
bheṣajaṃ nṛpa vidyate
//
Matsya-Purāṇa 107
śṛṇu rājanprayāgasya
māhātmyaṃ punareva tu
yacchrutvā sarvapāpebhyo
mucyate nātra saṃśayaḥ
//
mānasaṃ nāma tattīrthaṃ
gaṅgāyā uttare taṭe
trirātropoṣito bhūtvā
sarvakāmānavāpnuyāt
//
gobhūhiraṇyadānena
yatphalaṃ prāpnuyānnaraḥ
sa tatphalamavāpnoti
tattīrthaṃ smarate punaḥ
//
akāmo vā sakāmo vā
gaṅgāyāṃ yo 'bhipadyate
mṛtastu labhate svargaṃ
narakaṃ ca na paśyati
//
apsarogaṇasaṃgītaiḥ
supto 'sau pratibudhyate
haṃsasārasayuktena
vimānena sa gacchati
bahuvarṣasahasrāṇi
svargaṃ rājendra bhuñjati
//
tataḥ svargātparibhraṣṭaḥ
kṣīṇakarmā divaścyutaḥ
suvarṇamaṇimuktāḍhye
jāyate vipule kule
//
ṣaṣṭitīrthasahasrāṇi
ṣaṣṭikoṭyastathāpagāḥ
māghamāse gamiṣyanti
gaṅgāyamunasaṃgamam
//
gavāṃ śatasahasrasya
samyagdattasya yatphalam
prayāge māghamāse tu
tryahasnānāttu tatphalam
//
gaṅgāyamunayormadhye
karṣāgniṃ yastu sādhayet
ahīnāṅgo hyarogaśca
pañcendriyasamanvitaḥ
//
yāvanti romakūpāṇi
tasya gātreṣu dehinaḥ
tāvadvarṣasahasrāṇi
svargaloke mahīyate
//
tataḥ svargātparibhraṣṭo
jambūdvīpapatirbhavet
sa bhuktvā vipulānbhogāṃs
tattīrthaṃ smarate punaḥ
//
jalapraveśaṃ yaḥ kuryāt
saṃgame lokaviśrute
rāhugraste tathā some
vimuktaḥ sarvakilbiṣaiḥ
//
somalokamavāpnoti
somena saha modate
ṣaṣṭivarṣasahasrāṇi
svargaloke mahīyate
//
svarge ca śakraloke 'smin
nṛṣigandharvasevite
paribhraṣṭastu rājendra
samṛddhe jāyate kule
//
adhaḥśirāstu yo jvālām
ūrdhvapādaḥ pibennaraḥ
śatavarṣasahasrāṇi
svargaloke mahīyate
//
paribhraṣṭastu rājendra
so 'gnihotrī bhavennaraḥ
bhuktvā tu vipulānbhogāṃs
tattīrthaṃ bhajate punaḥ
//
yaḥ svadehaṃ tu kartitvā
śakunibhyaḥ prayacchati
vihagairupabhuktasya
śṛṇu tasyāpi yatphalam
//
śataṃ varṣasahasrāṇāṃ
somaloke mahīyate
tasmādapi paribhraṣṭo
rājā bhavati dhārmikaḥ
//
guṇavān rūpasampanno
vidvāṃśca priyavācakaḥ
bhuktvā tu vipulānbhogāṃs
tattīrthaṃ bhajate punaḥ
//
yāmune cottare kūle
prayāgasya tu dakṣiṇe
ṛṇapramocanaṃ nāma
tattīrthaṃ paramaṃ smṛtam
//
ekarātroṣitaḥ snātvā
ṛṇaiḥ sarvaiḥ pramucyate
svargalokamavāpnoti
anṛṇaśca sadā bhavet
//
Matsya-Purāṇa 108
etacchrutvā prayāgasya
yattvayā parikīrtitam
viśuddhaṃ me 'dya hṛdayaṃ
prayāgasya tu kīrtanāt
//
anāśakaphalaṃ brūhi
bhagavaṃstatra kīdṛśam
yaṃ ca lokamavāpnoti
viśuddhaḥ sarvakilbiṣaiḥ
//
śṛṇu rājanprayāge tu
anāśakaphalaṃ vibho
prāpnoti puruṣo dhīmāñ
śraddadhāno jitendriyaḥ
//
ahīnāṅgo 'pyarogaśca
pañcendriyasamanvitaḥ
aśvamedhaphalaṃ tasya
gacchatastu pade pade
//
kulāni tārayedrājan
daśa pūrvāndaśāparān
mucyate sarvapāpebhyo
gacchettu paramaṃ padam
//
mahābhāgyaṃ hi dharmasya
yattvaṃ vadasi me prabho
alpenaiva prayatnena
bahūndharmānavāpnute
//
aśvamedhaistu bahubhiḥ
prāpyate suvratairiha
imaṃ me saṃśayaṃ chinddhi
paraṃ kautūhalaṃ hi me
//
śṛṇu rājanmahāvīra
yaduktaṃ brahmayoninā
ṛṣīṇāṃ saṃnidhau pūrvaṃ
kathyamānaṃ mayā śrutam
//
pañcayojanavistīrṇaṃ
prayāgasya tu maṇḍalam
praviṣṭamātre tadbhūmāv
aśvamedhaḥ pade pade
//
vyatītānpuruṣānsapta
bhaviṣyāṃśca caturdaśa
narastārayate sarvān
yastu prāṇānparityajet
//
evaṃ jñātvā tu rājendra
sadā sevāparo bhavet
aśraddadhānāḥ puruṣāḥ
pāpopahatacetasaḥ
na prāpnuvanti tatsthānaṃ
prayāgaṃ devarakṣitam
//
snehādvā dravyalobhādvā
ye tu kāmavaśaṃ gatāḥ
kathaṃ tīrthaphalaṃ teṣāṃ
kathaṃ puṇyaphalaṃ bhavet
//
vikrayaḥ sarvabhāṇḍānāṃ
kāryākāryamajānataḥ
prayāge kā gatistasya
tanme brūhi pitāmaha
//
śṛṇu rājanmahāguhyaṃ
sarvapāpapraṇāśanam
māsamekaṃ tu yaḥ snāyāt
prayāge niyatendriyaḥ
mucyate sarvapāpebhyaḥ
sa gacchetparamaṃ padam
//
viśrambhaghātakānāṃ tu
prayāge śṛṇu yatphalam
trikālameva snāyīta
āhāraṃ bhaikṣyamācaret
tribhirmāsaiḥ sa mucyeta
prayāge tu na saṃśayaḥ
//
ajñānena tu yasyeha
tīrthayātrādikaṃ bhavet
sarvakāmasamṛddhastu
svargaloke mahīyate
sthānaṃ ca labhate nityaṃ
dhanadhānyasamākulam
//
evaṃ jñānena sampūrṇaḥ
sadā bhavati bhogavān
tāritāḥ pitarastena
narakātprapitāmahāḥ
//
dharmānusāri tattvajña
pṛcchataste punaḥ punaḥ
tvatpriyārthaṃ samākhyātaṃ
guhyametatsanātanam
//
adya me saphalaṃ janma
adya me tāritaṃ kulam
prīto 'smyanugṛhīto 'smi
darśanādeva te mune
//
tvaddarśanāttu dharmātman
mukto 'haṃ cādya kilbiṣāt
idānīṃ vedmi cātmānaṃ
bhagavangatakalmaṣam
//
diṣṭyā te saphalaṃ janma
diṣṭyā te tāritaṃ kulam
kīrtanādvardhate puṇyaṃ
śrutātpāpapraṇāśanam
//
yamunāyāṃ tu kiṃ puṇyaṃ
kiṃ phalaṃ tu mahāmune
etanme sarvamākhyāhi
yathādṛṣṭaṃ yathāśrutam
//
tapanasya sutā devī
triṣu lokeṣu viśrutā
samākhyātā mahābhāgā
yamunā tatra nimnagā
//
yenaiva niḥsṛtā gaṅgā
tenaiva yamunā gatā
yojanānāṃ sahasreṣu
kīrtanātpāpanāśinī
//
tatra snātvā ca pītvā ca
yamunāyāṃ yudhiṣṭhira
kīrtanāllabhate puṇyaṃ
dṛṣṭvā bhadrāṇi paśyati
//
avagāhya ca pītvā ca
punātyāsaptamaṃ kulam
prāṇāṃstyajati yastatra
sa yāti paramāṃ gatim
//
agnitīrthamiti khyātaṃ
yamunādakṣiṇe taṭe
paścime dharmarājasya
tīrthaṃ tu narakaṃ smṛtam
//
tatra snātvā divaṃ yānti
ye mṛtāste 'punarbhavāḥ
evaṃ tīrthasahasrāṇi
yamunādakṣiṇe taṭe
//
uttareṇa pravakṣyāmi
ādityasya mahātmanaḥ
tīrthaṃ nirañjanaṃ nāma
yatra devāḥ savāsavāḥ
//
upāsate sma saṃdhyāṃ ye
trikālaṃ hi yudhiṣṭhira
devāḥ sevanti tattīrthaṃ
ye cānye vibudhā janāḥ
//
śraddadhānaparo bhūtvā
kuru tīrthābhiṣecanam
anye ca bahavastīrthāḥ
sarvapāpaharāḥ smṛtāḥ
teṣu snātvā divaṃ yānti
ye mṛtāste 'punarbhavāḥ
//
gaṅgā ca yamunā caiva
ubhe tulyaphale smṛte
kevalaṃ jyeṣṭhabhāvena
gaṅgā sarvatra pūjyate
//
evaṃ kuruṣva kaunteya
sarvatīrthābhiṣecanam
yāvajjīvakṛtaṃ pāpaṃ
tatkṣaṇādeva naśyati
//
yastvimaṃ kalya utthāya
paṭhate ca śṛṇoti ca
mucyate sarvapāpebhyaḥ
svargalokaṃ sa gacchati
//
Matsya-Purāṇa 109
śrutaṃ me brahmaṇā proktaṃ
purāṇe brahmasambhave
tīrthānāṃ tu sahasrāṇi
śatāni niyutāni ca
sarve puṇyāḥ pavitrāśca
gatiśca paramā smṛtā
//
somatīrthaṃ mahāpuṇyaṃ
mahāpātakanāśanam
snānamātreṇa rājendra
puruṣāṃstārayecchatam
tasmātsarvaprayatnena
tatra snānaṃ samācaret
//
pṛthivyāṃ naimiṣaṃ puṇyam
antarikṣe ca puṣkaram
trayāṇāmapi lokānāṃ
kurukṣetraṃ viśiṣyate
//
sarvāṇi tāni saṃtyajya
kathamekaṃ praśaṃsasi
apramāṇaṃ tu tatroktam
aśraddheyamanuttamam
//
gatiṃ ca paramāṃ divyāṃ
bhogāṃścaiva yathepsitān
kimarthamalpayogena
bahu dharmaṃ praśaṃsasi
etanme saṃśayaṃ brūhi
yathādṛṣṭaṃ yathāśrutam
//
aśraddheyaṃ na vaktavyaṃ
pratyakṣamapi yadbhavet
narasyāśraddadhānasya
pāpopahatacetasaḥ
//
aśraddadhāno hyaśucir
durmatistyaktamaṅgalaḥ
ete pātakinaḥ sarve
tenedaṃ bhāṣitaṃ tvayā
//
śṛṇu prayāgamāhātmyaṃ
yathādṛṣṭaṃ yathāśrutam
pratyakṣaṃ ca parokṣaṃ ca
yathānyastaṃ bhaviṣyati
//
yathaivānyadadṛṣṭaṃ ca
yathādṛṣṭaṃ yathāśrutam
śāstraṃ pramāṇaṃ kṛtvā ca
yujyate yogamātmanaḥ
//
kliśyate cāparastatra
naiva yogamavāpnuyāt
janmāntarasahasrebhyo
yogo labhyeta mānavaiḥ
//
yathā yogasahasreṇa
yogo labhyeta mānavaiḥ
yastu sarvāṇi ratnāni
brāhmaṇebhyaḥ prayacchati
//
tena dānena dattena
yogaṃ nābhyeti mānavaḥ
prayāge tu mṛtasyedaṃ
sarvaṃ bhavati nānyathā
//
pradhānahetuṃ vakṣyāmi
śraddadhatsva ca bhārata
yathā sarveṣu bhūteṣu
brahma sarvatra dṛśyate
//
brāhmaṇe vāsti yatkiṃcid
abrāhmam iti vocyate
evaṃ sarveṣu bhūteṣu
brahma sarvatra pūjyate
//
tathā sarveṣu lokeṣu
prayāgaṃ pūjayedbudhaḥ
pūjyate tīrtharājastu
satyameva yudhiṣṭhira
//
brahmāpi smarate nityaṃ
prayāgaṃ tīrthamuttamam
tīrtharājam anuprāpya
na cānyatkiṃcidarhati
//
ko hi devatvamāsādya
manuṣyatvaṃ cikīrṣati
anenaivopamānena
tvaṃ jñāsyasi yudhiṣṭhira
yathā puṇyatamaṃ cāsti
tathaiva kathitaṃ mayā
//
śrutaṃ cedaṃ tvayā proktaṃ
vismito 'haṃ punaḥ punaḥ
kathaṃ yogena tatprāptiḥ
svargavāsastu karmaṇā
//
dātā vai labhate bhogān
gāṃ ca yatkarmaṇaḥ phalam
tāni karmāṇi pṛcchāmi
punastaiḥ prāpyate mahī
//
śṛṇu rājanmahābāho
yathoktakaraṇaṃ mahīm
gāmagniṃ brāhmaṇaṃ śāstraṃ
kāñcanaṃ salilaṃ striyaḥ
//
mātaraṃ pitaraṃ caiva
ye nindanti narādhamāḥ
na teṣāmūrdhvagamanam
idamāha prajāpatiḥ
//
evaṃ yogasya samprāpti
sthānaṃ paramadurlabham
gacchanti narakaṃ ghoraṃ
ye narāḥ pāpakarmiṇaḥ
//
hastyaśvaṃ gām anaḍvāhaṃ
maṇimuktādikāñcanam
parokṣaṃ harate yastu
paścāddānaṃ prayacchati
//
na te gacchanti vai svargaṃ
dātāro yatra bhoginaḥ
anenakarmaṇā yuktāḥ
pacyante narake punaḥ
//
evaṃ yogaṃ ca dharmaṃ ca
dātāraṃ ca yudhiṣṭhira
yathā satyamasatyaṃ vā
asti nāstīti yatphalam
niruktaṃ tu pravakṣyāmi
yathāha svayamaṃśumān
//
Matsya-Purāṇa 110
śṛṇu rājanprayāgasya
māhātmyaṃ punareva tu
naimiṣaṃ puṣkaraṃ caiva
gotīrthaṃ sindhusāgaram
//
gayā ca caitrakaṃ caiva
gaṅgāsāgarameva ca
ete cānye ca bahavo
ye ca puṇyāḥ śiloccayāḥ
//
daśa tīrthasahasrāṇi
triṃśatkoṭyastathā parāḥ
prayāge saṃsthitā nityam
evamāhurmanīṣiṇaḥ
//
trīṇi cāpyagnikuṇḍāni
yeṣāṃ madhye tu jāhnavī
prayāgādabhiniṣkrāntā
sarvatīrthanamaskṛtā
//
tapanasya sutā devī
triṣu lokeṣu viśrutā
yamunā gaṅgayā sārdhaṃ
saṃgatā lokabhāvinī
//
gaṅgāyamunayormadhye
pṛthivyā jaghanaṃ smṛtam
prayāgaṃ rājaśārdūla
kalāṃ nārhati ṣoḍaśīm
//
tisraḥ koṭyo 'rdhakoṭiśca
tīrthānāṃ vāyurabravīt
divi bhuvyantarikṣe ca
tatsarvaṃ jāhnavī smṛtā
//
prayāgaṃ samadhiṣṭhānaṃ
kambalāśvatarāvubhau
bhogavatyatha yā caiṣā
vedireṣā prajāpateḥ
//
tatra vedāśca yajñāśca
mūrtimanto yudhiṣṭhira
prajāpatim upāsante
ṛṣayaśca tapodhanāḥ
//
yajante kratubhir devās
tathā cakradharā nṛpāḥ
tataḥ puṇyatamaṃ nāsti
triṣu lokeṣu bhārata
//
prabhāvātsarvatīrthebhyaḥ
prabhavatyadhikaṃ vibho
daśa tīrthasahasrāṇi
tisraḥ koṭyastathā parāḥ
//
yatra gaṅgā mahābhāgā
sa deśastattapodhanam
siddhakṣetraṃ ca vijñeyaṃ
gaṅgātīrasamanvitam
//
idaṃ satyaṃ vijānīyāt
sādhūnāmātmanaśca vai
suhṛdaśca japetkarṇe
śiṣyasyānugatasya ca
//
idaṃ dhanyamidaṃ svargyam
idaṃ satyamidaṃ sukham
idaṃ puṇyamidaṃ dharmyaṃ
pāvanaṃ dharmamuttamam
//
maharṣīṇāmidaṃ guhyaṃ
sarvapāpapraṇāśanam
adhītya ca dvijo 'pyetan
nirmalaḥ svargamāpnuyāt
//
ya idaṃ śṛṇuyānnityaṃ
tīrthaṃ puṇyaṃ sadā śuciḥ
jātismaratvaṃ labhate
nākapṛṣṭhe ca modate
//
prāpyante tāni tīrthāni
sadbhiḥ śiṣṭānudarśibhiḥ
snāhi tīrtheṣu kauravya
na ca vakramatirbhava
//
tvayā ca samyakpṛṣṭena
kathitaṃ vai mayā vibho
pitarastāritāḥ sarve
tathaiva ca pitāmahāḥ
//
vrataṃ dānaṃ tapastīrthaṃ
yāgāḥ sarve sadakṣiṇāḥ
yogāḥ sāṃkhyaṃ sadācāro
ye cānye jñānahetavaḥ
prayāgasya tu sarve te
kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm
//
evaṃ jñānaṃ ca yogaśca
tīrthaṃ caiva yudhiṣṭhira
bahukleśena yujyante
tena yānti parāṃ gatim
trikālaṃ jāyate jñānaṃ
svargalokaṃ gamiṣyati
//
Matsya-Purāṇa 111
kathaṃ sarvamidaṃ proktaṃ
prayāgasya mahāmune
etannaḥ sarvamākhyāhi
yathā hi mama tārayet
//
śṛṇu rājanprayāge tu
proktaṃ sarvamidaṃ jagat
brahmā viṣṇustatheśāno
devatāḥ prabhuravyayaḥ
//
brahmā sṛjati bhūtāni
sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca yat
tānyetāni paraṃ loke
viṣṇuḥ saṃvardhate prajāḥ
//
kalpānte tatsamagraṃ hi
rudraḥ saṃharate jagat
tadā prayāgatīrthaṃ ca
na kadācidvinaśyati
//
īśvaraḥ sarvabhūtānāṃ
yaḥ paśyati sa paśyati
yatnenānena tiṣṭhanti
te yānti paramāṃ gatim
//
ākhyāhi me yathātathyaṃ
yathaiṣā tiṣṭhati śrutiḥ
kena vā kāraṇenaiva
tiṣṭhante lokasattamāḥ
//
prayāge nivasantyete
brahmaviṣṇumaheśvarāḥ
kāraṇaṃ tatpravakṣyāmi
śṛṇu tattvaṃ yudhiṣṭhira
//
pañcayojanavistīrṇaṃ
prayāgasya tu maṇḍalam
tiṣṭhanti rakṣaṇāyātra
pāpakarmanivāraṇāt
//
uttareṇa pratiṣṭhānāc
chadmanā brahma tiṣṭhati
veṇīmādhavarūpī tu
bhagavāṃstatra tiṣṭhati
//
māheśvaro vaṭo bhūtvā
tiṣṭhate parameśvaraḥ
tato devāḥ sagandharvāḥ
siddhāśca paramarṣayaḥ
rakṣanti maṇḍalaṃ nityaṃ
pāpakarmanivāraṇāt
//
yasmiñjuhvansvakaṃ pāpaṃ
narakaṃ ca na paśyati
evaṃ brahmā ca viṣṇuśca
prayāge sa maheśvaraḥ
//
saptadvīpāḥ samudrāśca
parvatāśca mahītale
rakṣamāṇāśca tiṣṭhanti
yāvadābhūtasaṃplavam
//
ye cānye bahavaḥ sarve
tiṣṭhanti ca yudhiṣṭhira
yat pṛthivī tatsamāśritya
nirmitā daivatais tribhiḥ
//
prajāpateridaṃ kṣetraṃ
prayāgamiti viśrutam
etatpuṇyaṃ pavitraṃ vai
prayāgaṃ ca yudhiṣṭhira
svarājyaṃ kuru rājendra
bhrātṛbhiḥ sahito 'nagha
//
Matsya-Purāṇa 112
bhrātṛbhiḥ sahitaḥ sarvair
draupadyā saha bhāryayā
brāhmaṇebhyo namaskṛtya
gurūndevānatarpayat
//
vāsudevo 'pi tatraiva
kṣaṇenābhyāgatastadā
pāṇḍavaiḥ sahitaiḥ sarvaiḥ
pūjyamānastu mādhavaḥ
//
kṛṣṇena sahitaiḥ sarvaiḥ
punareva mahātmabhiḥ
abhiṣiktaḥ svarājye ca
dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
//
etasminnantare caiva
mārkaṇḍeyo mahāmuniḥ
tataḥ svastīti coktvā tu
kṣaṇādāśramamāgamat
//
yudhiṣṭhiro 'pi dharmātmā
bhrātṛbhiḥ sahito 'vasat
mahādānaṃ tato dattvā
dharmaputro mahāmanāḥ
//
yastvidaṃ kalya utthāya
māhātmyaṃ paṭhate naraḥ
prayāgaṃ smarate nityaṃ
sa yāti paramaṃ padam
mucyate sarvapāpebhyo
rudralokaṃ sa gacchati
//
mama vākyaṃ ca kartavyaṃ
mahārāja bravīmyaham
nityaṃ japasva juhvasva
prayāge vigatajvaraḥ
//
prayāgaṃ smara vai nityaṃ
sahāsmābhiryudhiṣṭhira
svayaṃ prāpsyasi rājendra
svargalokaṃ na saṃśayaḥ
//
prayāgamanugacchedvā
vasate vāpi yo naraḥ
sarvapāpaviśuddhātmā
rudralokaṃ sa gacchati
//
pratigrahādupāvṛttaḥ
saṃtuṣṭo niyataḥ śuciḥ
ahaṃkāranivṛttaśca
sa tīrthaphalamaśnute
//
akopanaśca satyaśca
satyavādī dṛḍhavrataḥ
ātmopamaśca bhūteṣu
sa tīrthaphalamaśnute
//
ṛṣibhiḥ kratavaḥ proktā
devaiścāpi yathākramam
na hi śakyā daridreṇa
yajñāḥ prāptuṃ mahīpate
//
bahūpakaraṇā yajñā
nānāsambhāravistarāḥ
prāpyante pārthivairetaiḥ
samṛddhairvai naraiḥ kvacit
//
yo daridrairapi vidhiḥ
śakyaḥ prāptuṃ nareśvara
tulyo yajñaphalaiḥ puṇyais
tannibodha yudhiṣṭhira
//
ṛṣīṇāṃ paramaṃ guhyam
idaṃ bharatasattama
tīrthānugamanaṃ puṇyaṃ
yajñebhyo 'pi viśiṣyate
//
daśa tīrthasahasrāṇi
tisraḥ koṭyastathāpagāḥ
māghamāse gamiṣyanti
gaṅgāyāṃ bharatarṣabha
//
svastho bhava mahārāja
bhuṅkṣva rājyamakaṇṭakam
punardrakṣyasi rājendra
yajamāno viśeṣataḥ
//
ityuktvā sa mahābhāgo
mārkaṇḍeyo mahātapāḥ
yudhiṣṭhirasya nṛpates
tatraivāntaradhīyata
//
tatastatra samāplāvya
gātrāṇi sagaṇo nṛpaḥ
yathoktenātha vidhinā
parāṃ nirvṛtimāgamat
//
tathā tvamapi devarṣe
prayāgābhimukho bhava
abhiṣekaṃ tu kṛtvādya
kṛtakṛtyo bhaviṣyasi
//
evamuktvātha nandīśas
tatraivāntaradhīyata
nārado 'pi jagāmāśu
prayāgābhimukhastathā
//
tatra snātvā ca japtvā ca
vidhidṛṣṭena karmaṇā
dānaṃ dattvā dvijāgryebhyo
gataḥ svabhavanaṃ tadā
//
Matsya-Purāṇa 113
kati dvīpāḥ samudrā vā
parvatā vā kati prabho
kiyanti caiva varṣāṇi
teṣu nadyaśca kāḥ smṛtāḥ
//
mahābhūmipramāṇaṃ ca
lokālokastathaiva ca
paryāptiṃ parimāṇaṃ ca
gatiścandrārkayostathā
//
etadbravīhi naḥ sarvaṃ
vistareṇa yathārthavit
tvaduktametatsakalaṃ
śrotumicchāmahe vayam
//
dvīpabhedasahasrāṇi
sapta cāntargatāni ca
na śakyante krameṇeha
vaktuṃ vai sakalaṃ jagat
//
saptaiva tu pravakṣyāmi
candrādityagrahaiḥ saha
teṣāṃ manuṣyatarkeṇa
pramāṇāni pracakṣate
//
acintyāḥ khalu ye bhāvās
tāṃstu tarkeṇa sādhayet
prakṛtibhyaḥ paraṃ yacca
tadacintyasya lakṣaṇam
//
sapta varṣāṇi vakṣyāmi
jambūdvīpaṃ yathāvidham
vistaraṃ maṇḍalaṃ yacca
yojanaistānnibodhata
//
yojanānāṃ sahasrāṇi
śataṃ dvīpasya vistaraḥ
nānājanapadākīrṇaṃ
puraiśca vividhaiḥ śubhaiḥ
//
siddhacāraṇasaṃkīrṇaṃ
parvatairupaśobhitam
sarvadhātupinaddhaistaiḥ
śilājālasamudgataiḥ
//
parvataprabhavābhiśca
nadībhistu samantataḥ
prāgāyatā mahāpārśvāḥ
ṣaḍime varṣaparvatāḥ
//
avagāhya hyubhayataḥ
samudrau pūrvapaścimau
himaprāyaśca himavān
hemakūṭaśca hemavān
//
sarvataḥ sumukhaścāpi
niṣadhaḥ parvato mahān
cāturvarṇyastu sauvarṇo
meruścolbamayaḥ smṛtaḥ
caturviṃśatsahasrāṇi
vistīrṇaḥ sa caturdiśam
//
vṛttākṛtipramāṇaśca
caturasraḥ samāhitaḥ
nānāvarṇaiḥ samaḥ pārśvaiḥ
prajāpatiguṇānvitaḥ
//
nābhībandhanasambhūto
brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ
pūrvataḥ śvetavarṇastu
brāhmaṇyaṃ tasya tena vai
//
pītaśca dakṣiṇenāsau
tena vaiśyatvamiṣyeta
bhṛṅgipattrīnabhaś caiva
paścimena samanvitaḥ
tenāsya śūdratā siddhā
meror nāmārthakarmataḥ
//
pārśvamuttaratastasya
raktavarṇaṃ svabhāvataḥ
tenāsya kṣatrabhāvaḥ syād
iti varṇāḥ prakīrtitāḥ
//
nīlaśca vaiḍūryamayaḥ
śvetaḥ pīto hiraṇmayaḥ
mayūrabarhavarṇaśca
śātakaumbhaḥ sa śṛṅgavān
//
ete parvatarājānaḥ
siddhacāraṇasevitāḥ
teṣāmantaraviṣkambho
navasāhasramucyate
//
madhye tvilāvṛtaṃ nāma
mahāmeroḥ samantataḥ
caturviṃśatsahasrāṇi
vistīrṇo yojanaiḥ samaḥ
//
madhye tasya mahāmerur
vidhūma iva pāvakaḥ
vedyardhaṃ dakṣiṇaṃ meror
uttarārdhaṃ tathottaram
//
varṣāṇi yāni saptātra
teṣāṃ vai varṣaparvatāḥ
dve dve sahasre vistīrṇā
yojanairdakṣiṇottaram
//
jambūdvīpasya vistāras
teṣāmāyāma ucyate
nīlaśca niṣadhaścaiva
teṣāṃ hīnāśca ye pare
//
śvetaśca hemakūṭaśca
himavāñchṛṅgavāṃśca yaḥ
jambūdvīpapramāṇeṇa
ṛṣabhaḥ parikīrtyate
//
tasmāddvādaśabhāgena
hemakūṭo 'pi hīyate
himavānviṃśabhāgena
tasmādeva prahīyate
aṣṭāśītisahasrāṇi
hemakūṭo mahāgiriḥ
//
aśītirhimavāñchaila
āyataḥ pūrvapaścime
dvīpasya maṇḍalībhāvād
dhrāsavṛddhī prakīrtite
//
varṣāṇāṃ parvatānāṃ ca
yathābhedaṃ tathottaram
teṣāṃ madhye janapadās
tāni varṣāṇi sapta vai
//
prapātaviṣamaistaistu
parvatairāvṛtāni tu
sapta tāni nadībhedair
agamyāni parasparam
//
vasanti teṣu sattvāni
nānājātīni sarvaśaḥ
imaṃ haimavataṃ varṣaṃ
bhārataṃ nāma viśrutam
//
hemakūṭaṃ paraṃ tasmān
nāmnā kimpuruṣaṃ smṛtam
hemakūṭācca niṣadhaṃ
harivarṣaṃ taducyate
//
harivarṣātparaṃ cāpi
merostu tadilāvṛtam
ilāvṛtātparaṃ nīlaṃ
ramyakaṃ nāma viśrutam
//
ramyakādaparaṃ śvetaṃ
viśrutaṃ taddhiraṇyakam
hiraṇyakātparaṃ caiva
śṛṅgaśākaṃkuraṃ smṛtam
//
dhanuḥsaṃsthe tu vijñeye
devarṣe dakṣiṇottare
dīrghāṇi tasya catvāri
madhyamaṃ tadilāvṛtam
//
pūrvato niṣadhasyedaṃ
vedyardhaṃ dakṣiṇaṃ smṛtam
paraṃ tvilāvṛtaṃ paścād
vedyardhaṃ tu taduttaram
//
tayormadhye tu vijñeyo
meruryatra tvilāvṛtam
dakṣiṇena tu nīlasya
niṣadhasyottareṇa tu
//
udagāyato mahāśailo
mālyavānnāma parvataḥ
dvātriṃśatā sahasreṇa
pratīcyāṃ sāgarānugaḥ
//
mālyavānvai sahasraika
ā nīlaniṣadhāyataḥ
dvātriṃśattvevamapyuktaḥ
parvato gandhamādanaḥ
//
parimaṇḍalayormadhye
meruḥ kanakaparvataḥ
cāturvarṇyasamo varṇaiś
caturasraḥ samucchritaḥ
//
nānāvarṇaḥ sa pārśveṣu
pūrvānte śveta ucyate
pītaṃ tu dakṣiṇaṃ tasya
bhṛṅgipattranibhaṃ param
uttaraṃ tasya raktaṃ vai
iti varṇasamanvitaḥ
//
merustu śuśubhe divyo
rājavatsa tu veṣṭitaḥ
ādityataruṇābhāso
vidhūma iva pāvakaḥ
//
yojanānāṃ sahasrāṇi
caturāśītisūcchritaḥ
praviṣṭaḥ ṣoḍaśādhastād
aṣṭāviṃśativistṛtaḥ
//
vistarāddviguṇaścāsya
parīṇāhaḥ samantataḥ
sa parvato mahādivyo
divyauṣadhisamanvitaḥ
//
bhuvanairāvṛtaḥ sarvair
jātarūpapariṣkṛtaiḥ
tatra devagaṇāścaiva
gandharvāsurarākṣasāḥ
śailarāje pramodante
sarvato 'psarasāṃ gaṇaiḥ
//
sa tu meruḥ parivṛto
bhuvanairbhūtabhāvanaiḥ
yasyeme caturo deśā
nānāpārśveṣu saṃsthitāḥ
//
bhadrāśvaṃ bhārataṃ caiva
ketumālaṃ ca paścime
uttarāścaiva kuravaḥ
kṛtapuṇyapratiśrayāḥ
//
viṣkambhaparvatāstadvan
mandaro gandhamādanaḥ
vipulaśca supārśvaśca
sarvaratnavibhūṣitāḥ
//
aruṇodaṃ mānasaṃ ca
sitodaṃ bhadrasaṃjñitam
teṣāmupari catvāri
sarāṃsi ca vanāni ca
//
tathā bhadrakadambastu
parvate gandhamādane
jambūvṛkṣastathāśvattho
vipule 'tha vaṭaḥ param
//
gandhamādanapārśve tu
paścime 'maragaṇḍikaḥ
dvātriṃśacca sahasrāṇi
yojanaiḥ sarvataḥ samaḥ
//
tatra te śubhakarmāṇaḥ
ketumālāḥ pariśrutāḥ
tatra kālānalāḥ sarve
mahāsattvā mahābalāḥ
//
striyaś cotpalavarṇābhāḥ
sundaryaḥ priyadarśanāḥ
tatra divyo mahāvṛkṣaḥ
panasaḥ pattrabhāsuraḥ
//
tasya pītvā phalarasaṃ
saṃjīvanti samāyutam
tasya mālyavataḥ pārśve
pūrve pūrvā tu gaṇḍikā
dvātriṃśacca sahasrāṇi
tatrāpi śatamucyate
//
bhadrāśvastatra vijñeyo
nityaṃ muditamānasaḥ
bhadramālavanaṃ tatra
kālāmraśca mahādrumaḥ
//
tatra te puruṣāḥ śvetā
mahāsattvā mahābalāḥ
striyaḥ kumudavarṇābhāḥ
sundaryaḥ priyadarśanāḥ
//
candraprabhāś candravarṇāḥ
pūrṇacandranibhānanāḥ
candraśītalagātrāśca
striyo hyutpalagandhikāḥ
//
daśavarṣasahasrāṇi
āyusteṣāmanāmayam
kālāmrasya rasaṃ pītvā
te sarve sthirayauvanāḥ
//
ityuktavānṛṣīnbrahmā
varṣāṇi ca nisargataḥ
pūrvaṃ mamānugrahakṛd
bhūyaḥ kiṃ varṇayāmi vaḥ
//
etacchrutvā vacaste tu
ṛṣayaḥ saṃśitavratāḥ
jātakautūhalāḥ sarve
pratyūcuste mudānvitāḥ
//
pūrvāparau samākhyātau
yau deśau tau tvayā mune
uttarāṇāṃ ca varṣāṇāṃ
parvatānāṃ ca sarvaśaḥ
//
ākhyāhi no yathātathyaṃ
ye ca parvatavāsinaḥ
evamuktastu ṛṣibhis
tebhyastvākhyātavānpunaḥ
//
śṛṇudhvaṃ yāni varṣāṇi
pūrvoktāni ca vai mayā
dakṣiṇena tu nīlasya
niṣadhasyottareṇa tu
//
varṣaṃ ramaṇakaṃ nāma
jāyante yatra vai prajāḥ
ratipradhānā vimalā
jāyante yatra mānavāḥ
śuklābhijanasampannāḥ
sarve te priyadarśanāḥ
//
tatrāpi ca mahāvṛkṣo
nyagrodho rohiṇo mahān
tasyāpi te phalarasaṃ
pibanto vartayanti hi
//
daśavarṣasahasrāṇi
daśavarṣaśatāni ca
jīvanti te mahābhāgāḥ
sadā hṛṣṭā narottamāḥ
//
uttareṇa tu śvetasya
pārśve śṛṅgasya dakṣiṇe
varṣaṃ hiraṇvataṃ nāma
yatra hairaṇvatī nadī
//
mahābalā mahāsattvā
nityaṃ muditamānasāḥ
śuklābhijanasampannāḥ
sarve ca priyadarśanāḥ
//
ekādaśa sahasrāṇi
varṣāṇāṃ te narottamāḥ
āyuṣpramāṇaṃ jīvanti
śatāni daśa pañca ca
//
tasminvarṣe mahāvṛkṣo
lakucaḥ pattrasaṃśrayaḥ
tasya pītvā phalarasaṃ
tatra jīvanti mānavāḥ
//
śṛṅgasāhvasya śṛṅgāṇi
trīṇi tāni mahānti vai
ekaṃ maṇiyutaṃ tatra
ekaṃ tu kanakānvitam
sarvaratnamayaṃ caikaṃ
bhuvanairupaśobhitam
//
uttare cāsya śṛṅgasya
samudrānte ca dakṣiṇe
kuravastatra tadvaryaṃ
puṇyaṃ siddhaniṣevitam
//
tatra vṛkṣā madhuphalā
divyāmṛtamayāpagāḥ
vastrāṇi te prasūyante
phalaiścābharaṇāni ca
//
sarvakāmapradātāraḥ
kecidvṛkṣā manoramāḥ
apare kṣīriṇo nāma
vṛkṣāstatra manoramāḥ
ye rakṣanti sadā kṣīraṃ
ṣaḍrasaṃ cāmṛtopamam
//
sarvā maṇimayī bhūmiḥ
sūkṣmā kāñcanavālukā
sarvatra sukhasaṃsparśā
niḥśabdāḥ pavanāḥ śubhāḥ
//
devalokacyutāstatra
jāyante mānavāḥ śubhāḥ
śuklābhijanasampannāḥ
sarve te sthirayauvanāḥ
//
mithunāni prajāyante
striyaścāpsarasopamāḥ
teṣāṃ te kṣīriṇāṃ kṣīraṃ
pibanti hyamṛtopamam
//
ekāhājjāyate yugmaṃ
samaṃ caiva vivardhate
samaṃ rūpaṃ ca śīlaṃ ca
samaṃ caiva mriyanti vai
//
ekaikamanuraktāśca
cakravākamiva dhruvam
anāmayā hyaśokāśca
nityaṃ muditamānasāḥ
//
daśa varṣasahasrāṇi
daśa varṣaśatāni ca
jīvanti ca mahāsattvā
na cānyā strī pravartate
//
evameva nisargo vai
varṣāṇāṃ bhārate yuge
dṛṣṭaḥ paramadharmajñāḥ
kiṃ bhūyaḥ kathayāmi vaḥ
//
ākhyātāstvevamṛṣayaḥ
sūtaputreṇa dhīmatā
uttaraśravaṇe bhūyaḥ
papracchuḥ sūtanandanam
//
Matsya-Purāṇa 114
yadidaṃ bhārataṃ varṣaṃ
yasmin svāyambhuvādayaḥ
caturdaśaiva manavaḥ
prajāsargaṃ sasarjire
//
etad veditum icchāmaḥ
sakāśāttava suvrata
uttaraśravaṇaṃ bhūyaḥ
prabrūhi vadatāṃ vara
//
etacchrutvā ṛṣīṇāṃ tu
prābravīllaumaharṣaṇiḥ
paurāṇikastadā sūta
ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām
//
buddhyā vicārya bahudhā
vimṛśya ca punaḥ punaḥ
tebhyastu kathayāmāsa
uttaraśravaṇaṃ tadā
//
athāhaṃ varṇayiṣyāmi
varṣe 'sminbhārate prajāḥ
bharaṇātprajanāccaiva
manurbharata ucyate
//
niruktavacanaiścaiva
varṣaṃ tadbhārataṃ smṛtam
yataḥ svargaśca mokṣaśca
madhyamaścāpi hi smṛtaḥ
//
na khalvanyatra martyānāṃ
bhūmau karmavidhiḥ smṛtaḥ
bhāratasyāsya varṣasya
nava bhedānnibodhata
//
indradvīpaḥ kaśeruśca
tāmraparṇo gabhastimān
nāgadvīpastathā saumyo
gandharvastvatha vāruṇaḥ
//
ayaṃ tu navamasteṣāṃ
dvīpaḥ sāgarasaṃvṛtaḥ
yojanānāṃ sahasraṃ tu
dvīpo 'yaṃ dakṣiṇottaraḥ
//
āyatastu kumārīto
gaṅgāyāḥ pravahāvadhiḥ
tiryagūrdhvaṃ tu vistīrṇaḥ
sahasrāṇi daśaiva tu
//
dvīpo hyupaniviṣṭo 'yaṃ
mlecchairanteṣu sarvaśaḥ
yavanāśca kirātāśca
tasyānte pūrvapaścime
//
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā
madhye śūdrāśca bhāgaśaḥ
ijyāyutavaṇijyādi
vartayanto vyavasthitāḥ
//
teṣāṃ sa vyavahāro 'yaṃ
vartanaṃ tu parasparam
dharmārthakāmasaṃyukto
varṇānāṃ tu svakarmasu
//
saṃkalpapañcamānāṃ tu
āśramāṇāṃ yathāvidhi
iha svargāpavargārthaṃ
pravṛttiriha mānuṣe
//
yastvayaṃ mānavo dvīpas
tiryagyāmaḥ prakīrtitaḥ
ya enaṃ jayate kṛtsnaṃ
sa samrāḍiti kīrtitaḥ
//
ayaṃ lokastu vai samrāḍ
antarikṣajitāṃ smṛtaḥ
svarāḍasau smṛto lokaḥ
punarvakṣyāmi vistarāt
//
sapta cāsminmahāvarṣe
viśrutāḥ kulaparvatāḥ
mahendro malayaḥ sahyaḥ
śuktimānṛkṣavānapi
//
vindhyaśca pāriyātraśca
ityete kulaparvatāḥ
teṣāṃ sahasraśaścānye
parvatāstu samīpataḥ
//
abhijñātāstataścānye
vipulāścitrasānavaḥ
anye tebhyaḥ parijñātā
hrasvā hrasvopajīvinaḥ
//
tairvimiśrā jānapadā
āryā mlecchāśca sarvataḥ
pibanti bahulā nadyo
gaṅgā sindhuḥ sarasvatī
//
śatadruścandrabhāgā ca
yamunā sarayūstathā
airāvatī vitastā ca
viśālā devikā kuhūḥ
//
gomatī dhautapāpā ca
bāhudā ca dṛṣadvatī
kauśikī tu tṛtīyā ca
niścalā gaṇḍakī tathā
//
ikṣurlauhitam ityetā
himavatpārśvaniḥsṛtāḥ
vedasmṛtir vetravatī
vṛtraghnī sindhureva ca
parṇāśā narmadā caiva
kāverī mahatī tathā
//
pārā ca dhanvatīrūpā
viduṣā veṇumatyapi
śiprā hyavantī kuntī ca
pāriyātrāśritāḥ smṛtāḥ
//
śoṇo mahānadaścaiva
nandanā sukṛśā kṣamā
mandākinī daśārṇā ca
citrakūṭā tathaiva ca
tamasā pippalī śyenī
tathā citrotpalāpi ca
//
vimalā cañcalā caiva
tathā ca dhūtavāhinī
śuktimantī śunī lajjā
mukuṭā hrādikāpi ca
ṛṣyavantaprasūtās tā
nadyo 'malajalāḥ śubhāḥ
//
tāpī payoṣṇī nirvindhyā
kṣiprā ca ṛṣabhā nadī
veṇā vaitaraṇī caiva
viśvamālā kumudvatī
//
toyā caiva mahāgaurī
durgamā tu śilā tathā
vindhyapādaprasūtās tāḥ
sarvāḥ śītajalāḥ śubhāḥ
//
godāvarī bhīmarathī
kṛṣṇaveṇī ca vañjulā
tuṅgabhadrā suprayogā
vāhyā kāverī caiva tu
dakṣiṇāpathanadyastāḥ
sahyapādādviniḥsṛtāḥ
//
kṛtamālā tāmraparṇī
puṣpajā hyutpalāvatī
malayaprasūtā nadyas
tāḥ sarvāḥ śītajalāḥ śubhāḥ
//
tribhāgā ṛṣikulyā ca
ikṣudā tridivācalā
tāmraparṇī tathā mūlī
śaravā vimalā tathā
mahendratanayāḥ sarvāḥ
prakhyātāḥ śubhagāminīḥ
//
kāśikā sukumārī ca
mandagā mandavāhinī
kṛpā ca pāśinī caiva
śuktimantātmajās tu tāḥ
//
sarvāḥ puṇyajalāḥ puṇyāḥ
sarvagāśca samudragāḥ
viśvasya mātaraḥ sarvāḥ
sarvapāpaharāḥ śubhāḥ
//
tāsāṃ nadyupanadyaśca
śataśo 'tha sahasraśaḥ
tāsvime kurupāñcālāḥ
śālvāścaiva sajāṅgalāḥ
//
śūrasenā bhadrakārā
bāhyāḥ sahapaṭaccarāḥ
matsyāḥ kirātāḥ kulyāśca
kuntalāḥ kāśikośalāḥ
//
āvantāśca kaliṅgāśca
mūkāścaivāndhakaiḥ saha
madhyadeśā janapadāḥ
prāyaśaḥ parikīrtitāḥ
//
sahyasyānantare caite
tatra godāvarī nadī
pṛthivyāmapi kṛtsnāyāṃ
sa pradeśo manoramaḥ
//
yatra govardhano nāma
mandaro gandhamādanaḥ
rāmapriyārthaṃ svargīyā
vṛkṣā divyāstathauṣadhīḥ
//
bharadvājena muninā
priyārthamavatāritāḥ
tataḥ puṣpavaro deśas
tena jajñe manoramaḥ
//
vāhlīkā vāṭadhānāśca
ābhīrāḥ kālatoyakāḥ
puraṃdhrāścaiva śūdrāśca
pallavāś cāttakhaṇḍikāḥ
//
gāndhārā yavanāścaiva
sindhusauvīramadrakāḥ
śakā druhyāḥ pulindāśca
pāradāhāramūrtikāḥ
//
rāmaṭhāḥ kaṇṭakārāśca
kaikeyā daśanāmakāḥ
kṣatriyopaniveśyāśca
vaiśyāḥ śūdrakulāni ca
//
atrayo 'tha bharadvājāḥ
prasthalāḥ sadaserakāḥ
lampakās talagānāśca
sainikāḥ saha jāṅgalaiḥ
ete deśā udīcyāstu
prācyāndeśānnibodhata
//
aṅgā vaṅgā madgurakā
antargiribahirgirī
tataḥ plavaṃgamātaṃgā
yamakā mallavarṇakāḥ
suhmottarāḥ pravijayā
mārgavā geyamālavāḥ
//
prāgjyotiṣāśca puṇḍrāśca
videhāstāmraliptakāḥ
śālvamāgadhagonardāḥ
prācyā janapadāḥ smṛtāḥ
//
teṣāṃ pare janapadā
dakṣiṇāpathavāsinaḥ
pāṇḍyāśca keralāścaiva
colāḥ kulyāstathaiva ca
//
setukāḥ sūtikāścaiva
kupathāṃ vājivāsikāḥ
navarāṣṭrā māhiṣikāḥ
kaliṅgāścaiva sarvaśaḥ
//
kārūṣāśca sahaiṣīkā
āṭavyāḥ śabarāstathā
pulindā vindhyapuṣikā
vaidarbhā daṇḍakaiḥ saha
//
kulīyāśca sirālāśca
rūpasās tāpasaiḥ saha
tathā taittirikāścaiva
sarve kāraskarāstathā
//
vāsikyāścaiva ye cānye
ye caivāntaranarmadāḥ
bhārukacchāḥ samāheyāḥ
saha sārasvataistathā
//
kācchīkāścaiva saurāṣṭrā
ānartā arbudaiḥ saha
ityete aparāntāstu
śṛṇu ye vindhyavāsinaḥ
//
mālavāśca karūṣāśca
mekalāścotkalaiḥ saha
auṇḍrā māṣā daśārṇāśca
bhojāḥ kiṣkindhakaiḥ saha
//
stośalāḥ kosalāścaiva
traipurā vaidiśāstathā
tumurās tumbarāścaiva
padgamā naiṣadhaiḥ saha
//
arūpāḥ śauṇḍikerāśca
vītihotrā avantayaḥ
ete janapadāḥ khyātā
vindhyapṛṣṭhanivāsinaḥ
//
ato deśānpravakṣyāmi
parvatāśrayiṇaśca ye
nirāhārāḥ sarvagāśca
kupathā apathāstathā
//
kuthaprāvaraṇāścaiva
ūrṇādavāḥ samudgakāḥ
trigartā maṇḍalāścaiva
kirātāścāmaraiḥ saha
//
catvāri bhārate varṣe
yugāni munayo 'bruvan
kṛtaṃ tretā dvāparaṃ ca
kaliśceti caturyugam
teṣāṃ nisargaṃ vakṣyāmi
upariṣṭācca kṛtsnaśaḥ
//
etacchrutvā tu ṛṣaya
uttaraṃ punareva te
śuśrūṣavastamūcuste
prakāmaṃ laumaharṣaṇim
//
yacca kimpuruṣaṃ varṣaṃ
harivarṣaṃ tathaiva ca
ācakṣva no yathātattvaṃ
kīrtitaṃ bhārataṃ tvayā
//
jambūkhaṇḍasya vistāraṃ
tathānyeṣāṃ vidāṃvara
dvīpānāṃ vāsināṃ teṣāṃ
vṛkṣāṇāṃ prabravīhi naḥ
//
pṛṣṭastvevaṃ tadā viprair
yathāpraśnaṃ viśeṣataḥ
uvāca ṛṣibhirdṛṣṭaṃ
purāṇābhimataṃ tathā
//
śuśrūṣavastu yadviprāḥ
śuśrūṣadhvamatandritāḥ
jambūvarṣaḥ kimpuruṣaḥ
sumahānandanopamaḥ
//
daśa varṣasahasrāṇi
sthitiḥ kimpuruṣe smṛtā
jāyante mānavāstatra
sutaptakanakaprabhāḥ
//
varṣe kimpuruṣe puṇye
plakṣo madhuvahaḥ smṛtaḥ
tasya kimpuruṣāḥ sarve
pibanto rasamuttamam
//
anāmayā hyaśokāśca
nityaṃ muditamānasāḥ
suvarṇavarṇāśca narāḥ
striyaścāpsarasaḥ smṛtāḥ
//
tataḥ paraṃ kimpuruṣād
dharivarṣaṃ pracakṣate
mahārajatasaṃkāśā
jāyante yatra mānavāḥ
//
devalokacyutāḥ sarve
bahurūpāśca sarvaśaḥ
harivarṣe narāḥ sarve
pibantīkṣurasaṃ śubham
//
na jarā bādhate tatra
tena jīvanti te ciram
ekādaśa sahasrāṇi
teṣāmāyuḥ prakīrtitam
//
madhyamaṃ tanmayā proktaṃ
nāmnā varṣamilāvṛtam
na tatra sūryastapati
na ca jānanti mānavāḥ
//
candrasūryau sanakṣatrāv
aprakāśāvilāvṛte
padmaprabhāḥ padmavarṇāḥ
padmapattranibhekṣaṇāḥ
//
padmagandhāśca jāyante
tatra sarve ca mānavāḥ
jambūphalarasāhārā
aniṣpandāḥ sugandhinaḥ
//
devalokacyutāḥ sarve
mahārajatavāsasaḥ
trayodaśa sahasrāṇi
varṣāṇāṃ te narottamāḥ
//
āyuṣpramāṇaṃ jīvanti
ye tu varṣa ilāvṛte
merostu dakṣiṇe pārśve
niṣadhasyottareṇa vā
//
sudarśano nāma mahāñ
jambūvṛkṣaḥ sanātanaḥ
nityapuṣpaphalopetaḥ
siddhacāraṇasevitaḥ
//
tasya nāmnā samākhyāto
jambūdvīpo vanaspateḥ
yojanānāṃ sahasraṃ ca
śatadhā ca mahānpunaḥ
//
utsedho vṛkṣarājasya
divam āvṛtya tiṣṭhati
tasya jambūphalaraso
nadī bhūtvā prasarpati
//
meruṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā
jambūmūlagatā punaḥ
taṃ pibanti sadā hṛṣṭā
jambūrasamilāvṛte
//
jambūphalarasaṃ pītvā
na jarā bādhate 'pi tān
na kṣudhā na klamo vāpi
na duḥkhaṃ ca tathāvidham
//
tatra jāmbūnadaṃ nāma
kanakaṃ devabhūṣaṇam
indragopakasaṃkāśaṃ
jāyate bhāsuraṃ ca yat
//
sarveṣāṃ varṣavṛkṣāṇāṃ
śubhaḥ phalarasastu saḥ
skannaṃ tu kāñcanaṃ śubhraṃ
jāyate devabhūṣaṇam
//
teṣāṃ mūtraṃ purīṣaṃ vā
dikṣvaṣṭāsu ca sarvaśaḥ
īśvarānugrahādbhūmir
mṛtāṃśca grasate tu tān
//
rakṣaḥpiśācā yakṣāśca
sarve haimavatāstu te
hemakūṭe tu vijñeyā
gandharvāḥ sāpsarogaṇāḥ
//
sarve nāgā niṣevante
śeṣavāsukitakṣakāḥ
mahāmerau trayastriṃśat
krīḍante yajñiyāḥ śubhāḥ
//
nīlavaiḍūryayukte 'smin
siddhā brahmarṣayo 'vasan
daityānāṃ dānavānāṃ ca
śvetaḥ parvata ucyate
//
śṛṅgavān parvataśreṣṭhaḥ
pitṝṇāṃ pratisaṃcaraḥ
ityetāni mayoktāni
navavarṣāṇi bhārate
//
bhūtairapi niviṣṭāni
gatimanti dhruvāṇi ca
teṣāṃ vṛddhirbahuvidhā
dṛśyate devamānuṣaiḥ
aśakyā parisaṃkhyātuṃ
śraddheyā ca bubhūṣatā
//
Matsya-Purāṇa 115
caritaṃ budhaputrasya
janārdana mayā śrutam
śrutaḥ śrāddhavidhiḥ puṇyaḥ
sarvapāpapraṇāśanaḥ
//
dhenvāḥ prasūyamānāyāḥ
phalaṃ dānasya me śrutam
kṛṣṇājinapradānaṃ ca
vṛṣotsargastathaiva ca
//
śrutvā rūpaṃ narendrasya
budhaputrasya keśava
kautūhalaṃ samutpannaṃ
tanmamācakṣva pṛcchataḥ
//
kena karmavipākena
sa tu rājā purūravāḥ
avāpa tādṛśaṃ rūpaṃ
saubhāgyamapi cottamam
//
devāṃstribhuvanaśreṣṭhān
gandharvāṃśca manoramān
urvaśī saṃmatā tyaktvā
sarvabhāvena taṃ nṛpam
//
śṛṇu karmavipākena
yena rājā purūravāḥ
avāpa tādṛśaṃ rūpaṃ
saubhāgyamapi cottamam
//
atīte janmani purā
yo 'yaṃ rājā purūravāḥ
purūravā iti khyāto
madradeśādhipo hi saḥ
//
cākṣuṣasyānvaye rājā
cākṣuṣasyāntare manoḥ
sa vai nṛpaguṇairyuktaḥ
kevalaṃ rūpavarjitaḥ
//
purūravā madrapatiḥ
karmaṇā kena pārthivaḥ
babhūva karmaṇā kena
rūpavāṃścaiva sūtaja
//
dvijagrāme dvijaśreṣṭho
nāmnā cāsītpurūravāḥ
nadyāḥ kūle mahārājaḥ
pūrvajanmani pārthivaḥ
//
sa tu madrapatī rājā
yastu nāmnā purūravāḥ
tasmiñjanmanyasau vipro
dvādaśyāṃ tu sadānagha
//
upoṣya pūjayāmāsa
rājyakāmo janārdanam
cakāra sopavāsaśca
snānam abhyaṅgapūrvakam
//
upavāsaphalātprāptaṃ
rājyaṃ madreṣvakaṇṭakam
upoṣitas tathābhyaṅgād
rūpahīno vyajāyata
//
upoṣitairnarais tasmāt
snānam abhyaṅgapūrvakam
varjanīyaṃ prayatnena
rūpaghnaṃ tatparaṃ nṛpa
//
etadvaḥ kathitaṃ sarvaṃ
yadvṛttaṃ pūrvajanmani
madreśvaratvacaritaṃ
śṛṇu tasya mahīpateḥ
//
tasya rājaguṇaiḥ sarvaiḥ
samupetasya bhūpateḥ
janānurāgo naivāsīd
rūpahīnasya tasya vai
//
rūpakāmaḥ sa madreśas
tapase kṛtaniścayaḥ
rājyaṃ mantrigataṃ kṛtvā
jagāma himaparvatam
//
vyavasāyadvitīyastu
padbhyam eva mahāyaśāḥ
draṣṭuṃ sa tīrthasadanaṃ
viṣayānte svake nadīm
//
airāvatīti vikhyātāṃ
dadarśātimanoramām
//
tuhinagiribhavāṃ mahaughavegāṃ
tuhinagabhastisamānaśītalodām
//
tuhinasadṛśahaimavarṇapuñjāṃ
tuhinayaśāḥ saritaṃ dadarśa rājā
//
Matsya-Purāṇa 116
sa dadarśa nadīṃ puṇyāṃ
divyāṃ haimavatīṃ śubhām
gandharvaiśca samākīrṇāṃ
nityaṃ śakreṇa sevitām
//
surebhamadasaṃsiktāṃ
samantāttu virājitām
madhyena śakracāpābhāṃ
tasminnahani sarvadā
//
tapasviśaraṇopetāṃ
mahābrāhmaṇasevitām
dadarśa tapanīyābhāṃ
mahārājaḥ purūravāḥ
//
sitahaṃsāvalicchannāṃ
kāśacāmararājitām
sābhiṣiktāmiva satāṃ
paśyanprītiṃ parāṃ yayau
//
puṇyāṃ suśītalāṃ hṛdyāṃ
manasaḥ prītivardhinīm
kṣayavṛddhiyutāṃ ramyāṃ
somamūrtimivāparām
//
suśītaśīghrapānīyāṃ
dvijasaṃghaniṣevitām
sutāṃ himavataḥ śreṣṭhāṃ
cañcadvīcivirājitām
//
amṛtasvādusalilāṃ
tāpasairupaśobhitām
svargārohaṇaniḥśreṇīṃ
sarvakalmaṣanāśinīm
//
agryāṃ samudramahiṣīṃ
maharṣigaṇasevitām
sarvalokasya cautsukya
kāriṇīṃ sumanoharām
//
hitāṃ sarvasya lokasya
nākamārgapradāyikām
gokulākulatīrāntāṃ
ramyāṃ śaivālavarjitām
//
haṃsasārasasaṃghuṣṭāṃ
jalajairupaśobhitām
āvartanābhigambhīrāṃ
dvīporujaghanasthalīm
//
nīlanīrajanetrābhām
utphullakamalānanām
himābhaphenavasanāṃ
cakravākādharāṃ śubhām
balākāpaṅktidaśanāṃ
calanmatsyāvalibhruvam
//
svajalodbhūtamātaṃga
ramyakumbhapayodharām
haṃsanūpurasaṃghuṣṭāṃ
mṛṇālavalayāvalīm
//
tasyāṃ rūpamadonmattā
gandharvānugatāḥ sadā
madhyāhnasamaye rājan
krīḍantyapsarasāṃ gaṇāḥ
//
tām apsarovinirmuktaṃ
vahantīṃ kuṅkumaṃ śubham
svatīradrumasambhūta
nānāvarṇasugandhinīm
//
taraṃgavrātasaṃkrānta
sūryamaṇḍaladurdṛśam
surebhajanitāghāta
vikūladvayabhūṣitām
//
śakrebhagaṇḍasalilair
devastrīkucacandanaiḥ
saṃyutaṃ salilaṃ tasyāḥ
ṣaṭpadair upasevyate
//
tasyāstīrabhavā vṛkṣāḥ
sugandhakusumāñcitāḥ
tathāpakṛṣṭasaṃbhrānta
bhramarastanitākulāḥ
//
yasyāstīre ratiṃ yānti
sadā kāmavaśā mṛgāḥ
tapovanāśca ṛṣayas
tathā devāḥ sahāpsarāḥ
//
labhante yatra pūtāṅgā
devebhyaḥ pratimānitāḥ
striyaśca nākabahulāḥ
padmendupratimānanāḥ
//
yā bibharti sadā toyaṃ
devasaṃghairapīḍitam
pulindairnṛpasaṃghaiśca
vyāghravṛndairapīḍitam
//
satāmarasapānīyāṃ
satāragaganāmalām
sa tāṃ paśyanyayau rājā
satāmīpsitakāmadām
//
yasyāstīraruhaiḥ kāśaiḥ
pūrṇaiścandrāṃśusaṃnibhaiḥ
rājate vividhākārai
ramyatīraṃ mahādrumaiḥ
yā sadā vividhairviprair
devaiścāpi niṣevyate
//
yā ca sadā sakalaughavināśaṃ
bhaktajanasya karotyacireṇa
yānugatā saritāṃ hi kadambair
yānugatā satataṃ hi munīndraiḥ
//
yā hi sutāniva pāti manuṣyān
yā ca yutā satataṃ himasaṃghaiḥ
yā ca yutā satataṃ suravṛndair
yā ca janaiḥ svahitāya śritā vai
//
prayuktā ca kesarigaṇaiḥ karivṛndajuṣṭā
saṃtānayuktasalilāpi suvarṇayuktā
sūryāṃśutāpaparivṛddhivivṛddhaśītā
śītāṃśutulyayaśasā dadṛśe nṛpeṇa
//
Matsya-Purāṇa 117
ālokayannadīṃ puṇyāṃ
tatsamīrahṛtaśramaḥ
sa gacchanneva dadṛśe
himavantaṃ mahāgirim
//
khamullikhadbhirbahubhir
vṛtaṃ śṛṅgaistu pāṇḍuraiḥ
pakṣiṇāmapi saṃcārair
vinā siddhagatiṃ śubhām
//
nadīpravāhasaṃjāta
mahāśabdaiḥ samantataḥ
asaṃśrutānyaśabdaṃ taṃ
śītatoyaṃ manoramam
//
devadāruvanairnīlaiḥ
kṛtādhovasanaṃ śubham
meghottarīyakaṃ śailaṃ
dadṛśe sa narādhipaḥ
//
śvetameghakṛtoṣṇīṣaṃ
candrārkamukuṭaṃ kvacit
himānuliptasarvāṅgaṃ
kvaciddhātuvimiśritam
//
candanenānuliptāṅgaṃ
dattapañcāṅgulaṃ yathā
śītapradaṃ nidāghe 'pi
śilāvikaṭasaṃkaṭam
sālaktakairapsarasāṃ
mudritaṃ caraṇaiḥ kvacit
//
kvacitsaṃspṛṣṭasūryāṃśuṃ
kvacic ca tamasāvṛtam
darīmukhaiḥ kvacidbhīmaiḥ
pibantaṃ salilaṃ mahat
//
kvacidvidyādharagaṇaiḥ
krīḍadbhirupaśobhitam
upagītaṃ tathā mukhyaiḥ
kiṃnarāṇāṃ gaṇaiḥ kvacit
//
āpānabhūmau galitair
gandharvāpsarasāṃ kvacit
puṣpaiḥ saṃtānakādīnāṃ
divyaistam upaśobhitam
//
suptotthitābhiḥ śayyābhiḥ
kusumānāṃ tathā kvacit
mṛditābhiḥ samākīrṇaṃ
gandharvāṇāṃ manoramam
//
niruddhapavanairdeśair
nīlaśādvalamaṇḍitaiḥ
kvacic ca kusumairyuktam
atyantaruciraṃ śubham
//
tapasviśaraṇaṃ śailaṃ
kāmināmatidurlabham
mṛgairyathānucaritaṃ
dantibhinnamahādrumam
//
yatra siṃhaninādena
trastānāṃ bhairavaṃ ravam
dṛśyate na ca saṃśrāntaṃ
gajānāmākulaṃ kulam
//
taṭāśca tāpasairyatra
kuñjadeśairalaṃkṛtāḥ
ratnairyasya samutpannais
trailokyaṃ samalaṃkṛtam
//
ahīnaśaraṇaṃ nityam
ahīnajanasevitam
ahīnaḥ paśyati girim
ahīnaṃ ratnasampadā
//
alpena tapasā yatra
siddhiṃ prāpsyanti tāpasāḥ
yasya darśanamātreṇa
sarvakalmaṣanāśanam
//
mahāprapātasampāta
prapātādigatāmbubhiḥ
vāyunītaiḥ sadā tṛpti
kṛtadeśaṃ kvacitkvacit
//
samālabdhajalaiḥ śṛṅgaiḥ
kvacic cāpi samucchritaiḥ
nityārkatāpaviṣamair
agamyairmanasā yutam
//
devadārumahāvṛkṣa
vrajaśākhānirantaraiḥ
vaṃśastambavanākāraiḥ
pradeśairupaśobhitam
//
himachattramahāśṛṅgaṃ
prapātaśatanirjharam
śabdalabhyāmbuviṣamaṃ
himasaṃruddhakandaram
//
dṛṣṭvaiva taṃ cārunitambabhūmiṃ
mahānubhāvaḥ sa tu madranāthaḥ
babhrāma tatraiva mudā sametaḥ
sthānaṃ tadā kiṃcidathāsasāda
//
Matsya-Purāṇa 118
tasyaiva parvatendrasya
pradeśaṃ sumanoramam
agamyaṃ mānuṣair anyair
daivayogād upāgataḥ
//
airāvatī saricchreṣṭhā
yasmāddeśādvinirgatā
meghaśyāmaṃ ca taṃ deśaṃ
drumakhaṇḍairanekaśaḥ
//
śālaistālaistamālaiśca
karṇikāraiḥ saśāmalaiḥ
nyagrodhaiśca tathāśvatthaiḥ
śirīṣaiḥ śiṃśapadrumaiḥ
//
śleṣmātakair āmalakair
harītakavibhītakaiḥ
bhūrjaiḥ samuñjakair bāṇair
vṛkṣaiḥ saptacchadadrumaiḥ
//
mahānimbaistathā nimbair
nirguṇḍībhirharidrumaiḥ
devadārumahāvṛkṣais
tathā kāleyakadrumaiḥ
//
padmakaiścandanairbilvaiḥ
kapitthai raktacandanaiḥ
mātāmrariṣṭakākṣoṭair
abdakaiśca tathārjunaiḥ
//
hastikarṇaiḥ sumanasaiḥ
kovidāraiḥ supuṣpitaiḥ
prācīnāmalakaiścāpi
dhanakaiḥ samarāṭakaiḥ
//
kharjūrairnārikelaiśca
priyālāmrātakeṅgudaiḥ
tantumālair dhavairbhavyaiḥ
kāśmīrīparṇibhistathā
//
jātīphalaiḥ pūgaphalaiḥ
kaṭphalailāvalīphalaiḥ
mandāraiḥ kovidāraiśca
kiṃśukaiḥ kusumāṃśukaiḥ
//
yavāsaiḥ śamiparṇāsair
vetasair ambuvetasaiḥ
raktātiraṅganāraṅgair
hiṅgubhiḥ sapriyaṅgubhiḥ
//
raktāśokais tathāśokair
ākallair avicārakaiḥ
mucukundaistathā kundair
āṭarūṣaparūṣakaiḥ
//
kirātaiḥ kiṅkirātaiśca
ketakaiḥ śvetaketakaiḥ
śobhāñjanair añjanaiśca
sukaliṅganikoṭakaiḥ
//
suvarṇacāruvasanair
drumaśreṣṭhais tathāsanaiḥ
manmathasya śarākāraiḥ
sahakārairmanoramaiḥ
//
pītayūthikayā caiva
śvetayūthikayā tathā
jātyā campakajātyā ca
tumbaraiścāpyatumbaraiḥ
//
mocairlocaistu lakucais
tilapuṣpakuśeśayaiḥ
tathā supuṣpāvaraṇaiś
cavyakaiḥ kāmivallabhaiḥ
//
puṣpāṅkuraiśca bakulaiḥ
pāribhadraharidrakaiḥ
dhārākadambaiḥ kuṭajaiḥ
kadambair girikuṭajaiḥ
//
ādityamustakaiḥ kumbhaiḥ
kuṅkumaiḥ kāmavallabhaiḥ
kaṭphalairbadarairnīpair
dīpairiva mahojjvalaiḥ
//
raktaiḥ pālīvanaiḥ śvetair
dāḍimaiścampakadrumaiḥ
bandhūkaiśca subandhūkaiḥ
kuñjakānāṃ tu jātibhiḥ
//
kusumaiḥ pāṭalābhiśca
mallikākaravīrakaiḥ
kurabakair himavarair
jambūbhir nṛpajambubhiḥ
//
bījapūraiḥ sakarpūrair
gurubhiścāgurudrumaiḥ
bimbaiśca pratibimbaiśca
saṃtānakavitānakaiḥ
//
tathā guggulavṛkṣaiśca
hintāladhavalekṣubhiḥ
tṛṇaśūnyaiḥ karavīrair
aśokaiś cakramardanaiḥ
//
pīlubhirdhātakībhiśca
ciribilvaiḥ samākulaiḥ
tintiḍīkaistathā lodhrair
viḍaṅgaiḥ kṣīrikādrumaiḥ
//
aśmantakaistathā kālair
jambīraiḥ śvaitakadrumaiḥ
bhallātakairindrayavair
valgujaiḥ siddhisādhakaiḥ
//
nāgakesaravṛkṣaiśca
sukesaramanoharaiḥ
karamardaiḥ kāsamardair
ariṣṭakavariṣṭakaiḥ
rudrākṣairdrākṣasambhūtaiḥ
saptāhvaiḥ putrajīvakaiḥ
//
kaṅkolakairlavaṅgaiśca
tvagdrumaiḥ pārijātakaiḥ
pratānaiḥ pippalīnāṃ ca
nāgavalyaśca bhāgaśaḥ
//
marīcasya tathā gulmair
navamallikayā tathā
mṛdvīkāmaṇḍapairmukhyair
atimuktakamaṇḍapaiḥ
//
trapuṣairnartikānāṃ ca
pratānaiḥ saphalaiḥ śubhaiḥ
kūṣmāṇḍānāṃ pratānaiśca
alābūnāṃ tathā kvacit
//
cirbhiṭasya pratānaiśca
paṭolīkāravellakaiḥ
karkoṭakīvitānaiśca
vārtākair bṛhatīphalaiḥ
//
kaṇṭakair mūlakairmūla
śākaistu vividhaistathā
kahlāraiśca vidāryā ca
rurūṭaiḥ svādukaṇṭakaiḥ
//
sabhāṇḍīravidūsāra
rājajambūkavālukaiḥ
suvarcalābhiḥ sarvābhiḥ
sarṣapābhistathaiva ca
//
kākolīkṣīrakākolī
chattrayā cāticchatrayā
kāsamardīsahāsadbhiḥ
sakandalasakāṇḍakaiḥ
//
tathā kṣīrakaśākena
kālaśākena cāpyatha
śimbīdhānyaistathā dhānyaiḥ
sarvairniravaśeṣataḥ
//
auṣadhībhirvicitrābhir
dīpyamānābhireva ca
āyuṣyābhiryaśasyābhir
balyābhiśca narādhipa
//
jarāmṛtyubhayaghībhiḥ
kṣudbhayaghnībhireva ca
saubhāgyajananībhiśca
kutsnābhiścāpyanekaśaḥ
//
tatra veṇulatābhiśca
tathā kīcakaveṇubhiḥ
kāśaiḥ śaśāṅkakāśaiśca
śaragulmaistathaiva ca
//
kuśagulmaistathā ramyair
gulmaiścekṣor manoramaiḥ
kārpāsajātivargeṇa
durlabhena śubhena ca
//
tathā ca kadalīkhaṇḍair
manohāribhiruttamaiḥ
tathā marakataprakhyaiḥ
pradeśaiḥ śādvalānvitaiḥ
//
irāpuṃṣpasamāyuktaiḥ
kuṅkamasya ca bhāgaśaḥ
tagarātiviṣāmāṃsī
granthikaistu surāgadaiḥ
//
suvarṇapuṣpaiśca tathā
bhūmipuṣpaistathāparaiḥ
jambīrakairbhūstṛṇakaiḥ
sarasaiḥ saśukaistathā
//
śaṅgaverājamodābhiḥ
kuberakapriyālakaiḥ
jalajaiśca tathā vaṇair
nānāvarṇaiḥ sugandhibhiḥ
//
udayādityasaṃkāśaiḥ
sūryacandranibhaistathā
tapanīyasavarṇaiśca
atasīpuṣpasaṃnibhaiḥ
//
śūkapattranibhaiścānyaiḥ
sthalapattraiśca bhāgaśaḥ
pañcavarṇaiḥ samākīrṇair
bahuvarṇaistathaiva ca
//
draṣṭurdṛṣṭyā hitamudaiḥ
kumudaiścandrasaṃnibhaiḥ
tathā vahniśikhākārair
gajavaktrotpalaiḥ śubhaiḥ
//
nīlotpalaiḥ sakahlārair
guñjātakakaserukaiḥ
śṛṅgāṭakamṛṇālaiśca
karaṭai rājatotpalaiḥ
//
jalajaiḥ sthalajairmūlaiḥ
phalaiḥ puṣpairviśeṣataḥ
vividhaiścaiva nīvārair
munibhojyairnarādhipa
//
na taddhānyaṃ na tatsasyaṃ
na tacchākaṃ na tatphalam
na tanmūlaṃ na tatkandaṃ
na tatpuṣpaṃ narādhipa
//
nāgalokodbhavaṃ divyaṃ
naralokabhavaṃ ca yat
anūpotthaṃ vanotthaṃ ca
tatra yannāsti pārthivaḥ
//
sadā puṣpaphalaṃ sarvam
ajaryam ṛtuyogataḥ
madreśvaraḥ sa dadṛśe
tapasā hyatiyogataḥ
//
dadṛśe ca tathā tatra
nānārūpān patatriṇaḥ
mayūrān śatapattrāṃśca
kalaviṅkāṃśca kokilān
//
tathā kādambakānhaṃsān
koyaṣṭīn khañjarīṭakān
kurarānkālakūṭāṃśca
khaṭvāṅgān lubdhakāṃs tathā
//
gokṣveḍakāṃstathā kumbhān
dhārtarāṣṭrāñśukānbakān
ghātukāṃścakravākāṃśca
kaṭukānṭiṭṭibhān bhaṭān
//
putrapriyān lohapṛṣṭhān
gocarmagirivartakān
pārāvatāṃśca kamalān
sārikā jīvajīvakān
//
lāvavartakavārtākān
raktavartmaprabhadrakān
tāmracūḍānsvarṇacūḍān
kukkuṭān kāṣṭhakukkuṭān
//
kapiñjalānkalaviṅkāṃs
tathā kuṅkumacūḍakān
bhṛṅgarājān sīrapādān
bhūliṅgān ḍiṇḍimān navān
//
mañjulītakadātyūhān
bhāradvājāṃstathā caṣān
etāṃścānyāṃśca subahūn
pakṣisaṃghānmanoharān
//
śvāpadānvividhākārān
mṛgāṃścaiva mahāmṛgān
vyāghrānkesariṇaḥ siṃhān
dvīpinaḥ śarabhānvṛkān
//
ṛkṣāṃstarakṣūṃśca bahūn
golāṅgūlān savānarān
śaśalomān sakādambān
mārjārān vāyuveginaḥ
//
mūṣakānnakulān kāvān
siṃhān drumamanoharān
tathā mattāṃśca mātaṃgān
mahiṣān gavayān vṛṣān
camarān sṛmarāṃścaiva
tathā gaurakharānapi
//
urabhrāṃśca tathā meṣān
sāraṅgānatha kūkurān
nīlāṃścaiva mahānālān
karālānmṛgamātṛkān
//
sadaṃṣṭrārāmasarabhān
krauñcākārakaśambarān
karālānkṛtamālāṃśca
kālapucchāṃśca toraṇān
//
daṃṣṭrānkhaḍgānvarāhāṃśca
turaṃgānkharagardabhān
etān adviṣṭānmadreśo
viruddhāṃśca parasparam
//
aviruddhānvane dṛṣṭvā
vismayaṃ paramaṃ yayau
taccāśramapadaṃ puṇyaṃ
babhūvātreḥ purā nṛpam
//
tatprasādātprabhāyuktaṃ
sthāvarairjaṅgamaistathā
hiṃsanti hi na cānyonyaṃ
hiṃsakāstu parasparam
//
kravyādāḥ prāṇinastatra
sarve kṣīraphalāśanāḥ
nirmitāstatra cātyartham
atriṇā sumahātmanā
//
śailānitambadeśeṣu
nyavasacca svayaṃ nṛpaḥ
payaḥ kṣaranti te divyam
amṛtasvādukaṇṭakam
//
kvacidrājanmahiṣyaśca
kvacidājāśca sarvaśaḥ
śilāḥ kṣīreṇa sampūrṇā
dadhnā cānyatra vā bahiḥ
//
saṃpaśyanparamāṃ prītim
avāpa vasudhādhipaḥ
sarāṃsi tatra divyāni
nadyaśca vimalodakāḥ
//
praṇālikāni coṣṇāni
śītalāni ca bhāgaśaḥ
kandarāṇi ca śailasya
susevyāni pade pade
//
himapāto na tatrāsti
samantātpañcayojanam
upatyakā suśailasya
śikharasya na vidyate
//
tatrāsti rājañchikharaṃ
parvatendrasya pāṇḍuram
himapātaṃ ghanā yatra
kurvanti sahitāḥ sadā
//
tatrāsti cāparaṃ śṛṅgaṃ
yatra toyaghanā ghanāḥ
nityamevābhivarṣanti
śilābhiḥ śikharaṃ varam
//
tadāśramaṃ manohāri
yatra kāmadharā dharā
suramukhyopayogitvāc
chākhināṃ saphalāḥ phalāḥ
//
sadopagītabhramara
surastrīsevitaṃ param
sarvapāpakṣayakaraṃ
śailasyeva prahārakam
//
vānaraiḥ krīḍamānaiśca
deśāddeśānnarādhipa
himapuñjāḥ kṛtāstatra
candrabimbasamaprabhāḥ
//
tadāśramaṃ samantācca
himasaṃruddhakandaraiḥ
śailavāṭaiḥ parivṛtam
agamyaṃ manujaiḥ sadā
//
pūrvārādhitabhāvo 'sau
mahārājaḥ purūravāḥ
tadāśramapadaṃ prāpto
devadevaprasādataḥ
//
tadāśramaṃ śramaśamanaṃ manoharaṃ
manoharaiḥ kusumaśatairalaṃkṛtam
kṛtaṃ svayaṃ ruciramathātriṇā śubhaṃ
śubhāvahaṃ ca hi dadṛśe sa madrarāṭ
//
Matsya-Purāṇa 119
tatra yau tau mahāśṛṅgau
mahāvarṇau mahāhimau
tṛtīyaṃ tu tayormadhye
śṛṅgamatyantamucchritam
//
nityātaptaśilājātaṃ
sadābhraparivarjitam
tasyādhastādvṛkṣagaṇe
diśāṃ bhāge ca paścime
//
jātīlatāparikṣiptaṃ
vivaraṃ cārudarśanam
dṛṣṭvaiva kautukāviṣṭas
taṃ viveśa mahīpatiḥ
//
tamasā cātinibiḍaṃ
nalvamātraṃ susaṃkaṭam
nalvamātramatikramya
svaprabhābharaṇojjvalam
//
tam ucchritam athātyantaṃ
gambhīraṃ parivartulam
na tatra sūryastapati
na virājati candramāḥ
//
tathāpi divasākāraṃ
prakāśaṃ tadaharniśam
krośādhikaparīmāṇaṃ
sarasā ca virājitam
//
samantātsarasastasya
śailalagnā tu vedikā
sauvarṇai rājatairvṛkṣair
vidrumairupaśobhitam
//
nānāmāṇikyakusumaiḥ
suprabhābharaṇojjvalaiḥ
tasminsarasi padmāni
padmarāgacchadāni tu
//
vajrakesarajālāni
sugandhīni tathā yutam
pattrair marakatair nīlair
vaiḍūryasya mahīpate
//
karṇikāśca tathā teṣāṃ
jātarūpasya pārthiva
tasminsarasi yā bhūmir
na sā vajrasamākulā
//
nānāratnairupacitā
jalajānāṃ samāśrayaḥ
kapardikānāṃ śuktīnāṃ
śaṅkhānāṃ ca mahīpate
//
makarāṇāṃ ca matsyānāṃ
caṇḍānāṃ kacchapaiḥ saha
tatra marakatakhaṇḍāni
vajrāṇāṃ ca sahasraśaḥ
//
padmarāgendranīlāni
mahānīlāni pārthiva
puṣparāgāṇi sarvāṇi
tathā karkoṭakāni ca
//
tutthakasya tu khaṇḍāni
tathā śeṣasya bhāgaśaḥ
rājāvartasya mukhyasya
rucirākṣasya cāpyatha
//
sūryendukāntayaścaiva
nīlo varṇāntimaśca yaḥ
jyotīrasasya ramyasya
syamantasya ca bhāgaśaḥ
//
suroragavalakṣāṇāṃ
sphaṭikasya tathaiva ca
gomedapittakānāṃ ca
dhūlīmarakatasya ca
//
vaiḍūryasaugandhikayos
tathā rājamaṇernṛpa
vajrasyaiva ca mukhyasya
tathā brahmamaṇerapi
//
muktāphalāni muktānāṃ
tārāvigrahadhāriṇām
//
sukhoṣṇaṃ caiva tattoyaṃ
snānācchītavināśanam
vaiḍūryasya śilā madhye
sarasastasya śobhanā
//
pramāṇena tathā sā ca
dve ca rājandhanuḥśate
caturasrā tathā ramyā
tapasā nirmitātriṇā
//
biladvārasamo deśo
yatra yatra hiraṇmayaḥ
pradeśaḥ sa tu rājendra
dvīpe tasminmanohare
//
tathā puṣkariṇī ramyā
tasminrājañśilātale
suśītāmalapānīyā
jalajaiśca virājitā
//
ākāśapratimā rājaṃś
caturasrā manoharā
tasyāstadudakaṃ svādu
laghu śītaṃ sugandhikam
//
na kṣiṇoti yathā kaṇṭhaṃ
kukṣiṃ nāpūrayatyapi
tṛptiṃ vidhatte paramāṃ
śarīre ca mahatsukham
//
madhye tu tasyāḥ prāsādaṃ
nirmitaṃ tapasātriṇā
rukmasetupraveśāntaṃ
sarvaratnamayaṃ śubham
//
śaśāṅkaraśmeḥ saṃkāśaṃ
prāsādaṃ rājataṃ hitam
ramyavaiḍūryasopānaṃ
vidrumāmalasārakam
//
indranīlamahāstambhaṃ
marakatāsaktavedikam
vajrāṃśujālaiḥ sphuritaṃ
ramyaṃ dṛṣṭimanoramam
//
prāsāde tatra bhagavān
devadevo janārdanaḥ
bhogibhogāvalīsuptaḥ
sarvālaṃkārabhūṣitaḥ
//
jānunākuñcitastveko
devadevasya cakriṇaḥ
phaṇīndrasaṃniviṣṭo 'ṅghrir
dvitīyaśca tathānagha
//
lakṣayutsaṅgagato 'ṅghristu
śeṣabhogapraśāyinaḥ
phaṇīndrabhogasaṃnyasta
bāhuḥ keyūrabhūṣaṇaḥ
//
aṅgulīpṛṣṭhavinyasta
devaśīrṣadharaṃ bhujam
ekaṃ vai devadevasya
dvitīyaṃ tu prasāritam
//
samākuñcitajānustha
maṇibandhena śobhitam
kiṃcidākuñcitaṃ caiva
nābhideśakarasthitam
//
tṛtīyaṃ tu bhujaṃ tasya
caturthaṃ tu tathā śṛṇu
āttasaṃtānakusumaṃ
ghrāṇadeśānusarpiṇam
//
lakṣmyā saṃvāhyamānāṅghriḥ
padmapattranibhaiḥ karaiḥ
saṃtānamālāmukuṭaṃ
hārakeyūrabhūṣitam
//
bhūṣitaṃ ca tathā devam
aṅgadairaṅgulīyakaiḥ
phaṇīndraphaṇavinyasta
cāruratnaśirojjvalam
//
ajñātavastucaritaṃ
pratiṣṭhitam athātriṇā
siddhānupūjyaṃ satataṃ
saṃtānakusumārcitam
//
divyagandhānuliptāṅgaṃ
divyadhūpena dhūpitam
surasaiḥ suphalairhṛdyaiḥ
siddhairupahṛtaiḥ sadā
//
śobhitottamapārśvaṃ taṃ
devamutpalaśīrṣakam
tataḥ sammukham udvīkṣya
vavande sa narādhipaḥ
//
jānubhyāṃ śirasā caiva
gatvā bhūmiṃ yathāvidhi
nāmnāṃ sahasreṇa tadā
tuṣṭāva madhusūdanam
//
pradakṣiṇamatho cakre
sa tūtthāya punaḥ punaḥ
ramyamāyatanaṃ dṛṣṭvā
tatrovāsāśrame punaḥ
//
bilādbahirguhāṃ kāṃcid
āśritya sumanoharām
tapaścakāra tatraiva
pūjayanmadhusūdanam
//
nānāvidhaistathā puṣpaiḥ
phalamūlaiḥ sagorasaiḥ
nityaṃ triṣavaṇasnāyī
vahnipūjāparāyaṇaḥ
//
devavāpījalaiḥ kurvan
satataṃ prāṇadhāraṇam
sarvāhāraparityāgaṃ
kṛtvā tu manujeśvaraḥ
//
anāstṛtaguhāśāyī
kālaṃ nayati pārthivaḥ
tyaktāhārakriyaścaiva
kevalaṃ toyato nṛpaḥ
na tasya glānimāyāti
śarīraṃ ca tadadbhutam
//
evaṃ sa rājā tapasi prasaktaḥ
sampūjayandevavaraṃ sadaiva
tatrāśrame kālamuvāsa kaṃcit
svargopame duḥkham avindamānaḥ
//
Matsya-Purāṇa 120
sa tvāśramapade ramye
tyaktāhāraparicchadaḥ
krīḍāvihāraṃ gandharvaiḥ
paśyannapsarasāṃ saha
//
kṛtvā puṣpoccayaṃ bhūri
granthayitvā tathā srajaḥ
agraṃ nivedya devāya
gandharvebhyastadā dadau
//
puṣpoccayaprasaktānāṃ
krīḍantīnāṃ yathāsukham
ceṣṭā nānāvidhākārāḥ
paśyannapi na paśyati
//
kācitpuṣpoccaye saktā
latājālena veṣṭitā
sakhījanena saṃtyaktā
kāntenābhisamujjhitā
//
kācitkamalagandhābhā
niḥśvāsapavanāhṛtaiḥ
madhupairākulamukhī
kāntena parimocitā
//
makarandasabhākrānta
nayanā kācidaṅganā
kāntaniḥśvāsavātena
nīrajaskakṛtekṣaṇā
//
kācid uccīya puṣpāṇi
dadau kāntasya bhāminī
kāntasaṃgrathitaiḥ puṣpai
rarāja kṛtaśekharā
//
uccīya svayam udgrathya
kāntena kṛtaśekharā
kṛtakṛtyamivātmānaṃ
mene manmathavardhinī
//
astvasmingahane kuñje
viśiṣṭakusumā latā
kācidevaṃ raho nītā
ramaṇena riraṃsunā
//
kāntasaṃnāmitalatā
kusumāni vicinvatī
sarvābhyaḥ kācidātmānaṃ
mene sarvaguṇādhikam
//
kāścitpaśyati bhūpālaṃ
nalinīṣu pṛthakpṛthak
krīḍamānāstu gandharvair
devarāmā manoramāḥ
//
kācid ātāḍayat kāntam
udakena śucismitā
tāḍyamānātha kāntena
prītiṃ kācidupāyayau
//
kāntaṃ ca tāḍayāmāsa
jātakhedā varāṅganā
adṛśyata varārohā
śvāsanṛtyatpayodharā
//
kāntāmbutāḍanākṛṣṭa
keśapāśanibandhanā
keśākulamukhī bhāti
madhupairiva padminī
//
svacakṣuḥsadṛśaiḥ puṣpaiḥ
saṃchanne nalinīvane
channā kācic cirātprāptā
kāntenānviṣya yatnataḥ
//
snātā śītāpadeśena
kācitprāhāṅganā bhṛśam
ramaṇāliṅganaṃ cakre
mano 'bhilaṣitaṃ ciram
//
jalārdravasanaṃ sūkṣmam
aṅgalīnaṃ śucismitā
dhārayantī janaṃ cakre
kācit tatra samanmatham
//
kaṇṭhamālyaguṇaiḥ kācit
kāntena kṛṣyatāmbhasi
truṭyatsragdāmapatitaṃ
ramaṇaṃ prāhasacciram
//
kācidbhugnā sakhīdatta
jānudeśe nakhakṣatā
saṃbhrāntā kāntaśaraṇaṃ
magnā kācidgatā ciram
//
kācitpṛṣṭhakṛtādityā
keśanistoyakāriṇī
śilātalagatā bhartrā
dṛṣṭā kāmārtacakṣuṣā
//
kṛttamālyaṃ vilulitaṃ
saṃkrāntakucakuṅkumam
ratikrīḍitakānteva
rarāja tatsarodakam
//
susnātadevagandharva
devarāmāgaṇena ca
pūjyamānaṃ ca dadṛśe
devadevaṃ janārdanam
//
kvacic ca dadṛśe rājā
latāgṛhagatāḥ striyaḥ
maṇḍayantīḥ svagātrāṇi
kāntasaṃnyastamānasāḥ
//
kācid ādarśanakarā
vyagrā dūtīmukhodgatam
śṛṇvatī kāntavacanam
adhikā tu tathā babhau
//
kācit satvaritā dūtyā
bhūṣaṇānāṃ viparyayam
kurvāṇā naiva bubudhe
manmathāviṣṭacetanā
//
vāyununnātisurabhi
kusumotkaramaṇḍite
kācitpibantī dadṛśe
maireyaṃ nīlaśādvale
//
pāyayāmāsa ramaṇaṃ
svayaṃ kācidvarāṅganā
kācitpapau varārohā
kāntapāṇisamarpitam
//
kācitsvanetracapala
nīlotpalayutaṃ payaḥ
pītvā papraccha ramaṇaṃ
kva gate te mamotpale
//
tvayaiva pītau tau nūnam
ityuktā ramaṇena sā
tathā viditvā mugdhatvād
babhūva vrīḍitā bhṛśam
//
kācitkāntārpitaṃ subhrūḥ
kāntapītāvaśeṣitam
saviśeṣarasaṃ pānaṃ
papau manmathavardhanam
//
āpānagoṣṭhīṣu tathā
tāsāṃ sa narapuṃgavaḥ
śuśrāva vividhaṃ gītaṃ
tantrīsvaravimiśritam
//
pradoṣasamaye tāśca
devadevaṃ janārdanam
rājansadopanṛtyanti
nānāvādyapuraḥsarāḥ
//
yāmamātre gate rātrau
vinirgatya guhāmukhāt
āvasansaṃyutāḥ kāntaiḥ
pararddhiracitāṃ guhām
//
nānāgandhānvitalatāṃ
nānāgandhasugandhinīm
nānāvicitraśayanāṃ
kusumotkaramaṇḍitām
//
evam apsarasāṃ paśyan
krīḍitāni sa parvate
tapastepe mahārājan
keśavārpitamānasaḥ
//
tamūcurnṛpatiṃ gatvā
gandharvāpsarasāṃ gaṇāḥ
rājansvargopamaṃ deśam
imaṃ prāpto 'syariṃdama
//
vayaṃ hi te pradāsyāmo
manasaḥ kāṅkṣitānvarān
tānādāya gṛhaṃ gaccha
tiṣṭheha yadi vā punaḥ
//
amoghadarśanāḥ sarve
bhavantastvamitaujasaḥ
varaṃ vitaratādyaiva
prasādaṃ madhusūdanāt
//
evamastvityathoktastaiḥ
sa tu rājā purūravāḥ
tatrovāsa sukhī māsaṃ
pūjayāno janārdanam
//
priya eva sadaivāsīd
gandharvāpsarasāṃ nṛpaḥ
tutoṣa sa jano rājñas
tasyālaulyena karmaṇā
//
māsasya madhye sa nṛpaḥ praviṣṭastadāśramaṃ ratnasahasracitram /
toyāśanastatra hyuvāsa māsaṃ yāvatsitānto nṛpa phālgunasya //
phālgunāmalapakṣānte
rājā svapne purūravāḥ
tasyaiva devadevasya
śrutavāngaditaṃ śubham
//
rātryāmasyāṃ vyatītāyām
atriṇā tvaṃ sameṣyasi
tena rājansamāgamya
kṛtakṛtyo bhaviṣyasi
//
svapnamevaṃ sa rājarṣir
dṛṣṭvā devendravikramaḥ
pratyūṣakāle vidhivat
snātaḥ sa prayatendriyaḥ
//
kṛtakṛtyo yathākāmaṃ
pūjayitvā janārdanam
dadarśātriṃ muniṃ rājā
pratyakṣaṃ tapasāṃ nidhim
//
svapnaṃ tu devadevasya
nyavedayata dhārmikaḥ
tataḥ śuśrāva vacanaṃ
devatānāṃ samīritam
//
evametanmahīpāla
nātra kāryā vicāraṇā
evaṃ prasādaṃ samprāpya
devadevājjanārdanāt
//
kṛtadevārcano rājā
tathā hutahutāśanaḥ
sarvānkāmānavāpto 'sau
varadānena keśavāt
//
Matsya-Purāṇa 121
tasyāśramasyottaratas
tripurāriniṣevitaḥ
nānāratnamayaiḥ śṛṅgaiḥ
kalpadrumasamanvitaiḥ
//
madhye himavataḥ pṛṣṭhe
kailāso nāma parvataḥ
tasminnivasati śrīmān
kuberaḥ saha guhyakaiḥ
//
apsaro 'nugupto rājā
modate hyalakādhipaḥ
kailāsapādasambhūtaṃ
puṇyaṃ śītajalaṃ śubham
//
mandodakaṃ nāma saraḥ
payastu dadhisaṃnibham
tasmāt pravahate divyā
nadī mandākinī śubhā
//
divyaṃ ca nandanaṃ tatra
tasyāstīre mahadvanam
prāguttareṇa kailāsād
divyaṃ saugandhikaṃ girim
//
sarvadhātumayaṃ divyaṃ
suvelaṃ parvataṃ prati
candraprabho nāma giriḥ
yaḥ śubhro ratnasaṃnibhaḥ
//
tatsamīpe saro divyam
acchodaṃ nāma viśrutam
tasmātprabhavate divyā
nadī hyacchodakā śubhā
//
tasyāstīre vanaṃ divyaṃ
mahaccaitrarathaṃ śubham
tasmingirau nivasati
maṇibhadraḥ sahānugaḥ
//
yakṣasenāpatiḥ krūro
guhyakaiḥ parivāritaḥ
puṇyā mandākinī nāma
nadī hyacchodakā śubhā
//
mahīmaṇḍalamadhye tu
praviṣṭe tu mahodadhim
kailāsadakṣiṇe prācyāṃ
śivaṃ sarvauṣadhiṃ girim
//
manaḥśilāmayaṃ divyaṃ
suvelaṃ parvataṃ prati
lohito hemaśṛṅgastu
giriḥ sūryaprabho mahān
//
tasya pāde mahaddivyaṃ
lohitaṃ sumahatsaraḥ
tasmātprabhavate puṇyo
lauhityaśca nado mahān
//
divyāraṇyaṃ viśokaṃ ca
tasya tīre mahadvanam
tasmingirau nivasati
yakṣo maṇidharo vaśī
//
saumyaiḥ sudhārmikaiścaiva
guhyakaiḥ parivāritaḥ
kailāsātpaścimodīcyāṃ
kakudmānauṣadhīgiriḥ
//
kakudmati ca rudrasya
utpattiśca kakudminaḥ
tadañjanaṃ traikakudaṃ
śailaṃ trikakudaṃ prati
//
sarvadhātumayastatra
sumahānvaidyuto giriḥ
tasya pāde mahaddivyaṃ
mānasaṃ siddhasevitam
//
tasmātprabhavate puṇyā
sarayūrlokapāvanī
yasyāstīre vanaṃ divyaṃ
vaibhrājaṃ nāma viśrutam
//
kuberānucarastasmin
prahetitanayo vaśī
brahmadhātā nivasati
rākṣaso 'nantavikramaḥ
//
kailāsātpaścimāmāśāṃ
divyaḥ sarvauṣadhigiriḥ
varuṇaḥ parvataśreṣṭho
rukmadhātuvibhūṣitaḥ
//
bhavasya dayitaḥ śrīmān
parvato haimasaṃnibhaḥ
śātakaumbhamayairdivyaiḥ
śilājālaiḥ samācitaḥ
//
śatasaṅkhyais tāpanīyaiḥ
śṛṅgairdivamivollikhan
śṛṅgavānsumahādivyo
durgaḥ śailo mahācitaḥ
//
tasmingirau nivasati
giriśo dhūmralohitaḥ
tasya pādātprabhavati
śailodaṃ nāma tatsaraḥ
//
tasmātprabhavate puṇyā
nadī śailodakā śubhā
sā cakṣusī tayormadhye
praviṣṭā paścimodadhim
//
astyuttareṇa kailāsāc
chivaḥ sarvauṣadho giriḥ
gauraṃ tu parvataśreṣṭhaṃ
haritālamayaṃ prati
//
hiraṇyaśṛṅgaḥ sumahād
ivyauṣadhimayo giriḥ
tasya pāde mahaddivyaṃ
saraḥ kāñcanavālukam
//
ramyaṃ bindusaro nāma
yatra rājā bhagīrathaḥ
gaṅgārthe sa tu rājarṣir
uvāsa bahulāḥ samāḥ
//
divaṃ yāsyantu me pūrve
gaṅgātoyāplutāsthikāḥ
tatra tripathagā devī
prathamaṃ tu pratiṣṭhitā
//
somapādātprasūtā sā
saptadhā pravibhajyate
yūpā maṇimayāstatra
vimānāśca hiraṇmayāḥ
//
tatreṣṭvā kratubhiḥ siddhaḥ
śakraḥ suragaṇaiḥ saha
divyaśchāyāpathas tatra
nakṣatrāṇāṃ tu maṇḍalam
//
dṛśyate bhāsurā rātrau
devī tripathagā tu sā
antarikṣaṃ divaṃ caiva
bhāvayitvā bhuvaṃ gatā
//
bhavottamāṅge patitā
saṃruddhā yogamāyayā
tasyā ye bindavaḥ kecit
kruddhāyāḥ patitā bhuvi
//
kṛtaṃ tu tairbahusaras
tato bindusaraḥ smṛtam
tatastasyā niruddhāyā
bhavena sahasā ruṣā
//
jñātvā tasyā hyabhiprāyaṃ
krūraṃ devyāścikīrṣitam
bhittvā viśāmi pātālaṃ
srotasā gṛhya śaṃkaram
//
athāvalepaṃ taṃ jñātvā
tasyāḥ kruddhastu śaṃkaraḥ
tirobhāvayituṃ buddhir
āsīdaṅgeṣu tāṃ nadīm
//
etasminneva kāle tu
dṛṣṭvā rājānamagrataḥ
dhamanīsaṃtataṃ kṣīṇaṃ
kṣudhāvyākulitendriyam
//
anena toṣitaścāhaṃ
nadyarthe pūrvameva tu
buddhvā'sya varadānaṃ tu
tataḥ kopaṃ nyayacchata
//
brahmaṇo vacanaṃ śrutvā
yaduktaṃ dhārayannadīm
tato visarjayāmāsa
saṃruddhāṃ svena tejasā
//
nadīṃ bhagīrathasyārthe
tapasogreṇa toṣitaḥ
tato visarjayāmāsa
sapta srotāṃsi gaṅgayā
//
trīṇi prācīmabhimukhaṃ
pratīcīṃ trīṇyathaiva tu
srotāṃsi tripathāyāstu
pratyapadyanta saptadhā
//
nalinī hlādinī caiva
pāvanī caiva prācyagā
sītā cakṣuśca sindhuśca
tisrastā vai pratīcyagāḥ
//
saptamī tvanugā tāsāṃ
dakṣiṇena bhagīratham
tasmādbhāgīrathī sā vai
praviṣṭā dakṣiṇodadhim
//
sapta caitāḥ plāvayanti
varṣaṃ tu himasāhvayam
prasūtāḥ sapta nadyastu
śubhā bindusarodbhavāḥ
//
tāndeśānplāvayanti sma
mlecchaprāyāṃśca sarvaśaḥ
saśailānkukurānraudhrān
barbarānyavanānkhasān
//
pulikāṃśca kulatthāṃśca
aṅgalokyānvarāṃśca yān
kṛtvā dvidhā himavantaṃ
praviṣṭā dakṣiṇodadhim
//
atha vīramarūṃścaiva
kālikāṃścaiva śūlikān
tukarānbarbarākārān
pahlavānpāradāñchakān
//
etāñjanapadāṃścakṣuḥ
plāvayitvodadhiṃ gatā
daradorjaguḍāṃścaiva
gāndhārānaurasānkuhūn
//
śivapaurānindramarūn
vasatīnsamatejasam
saindhavānurvasānbarbān
kupathānbhīmaromakān
//
śunāmukhāṃścordamarūn
sindhuretānniṣevate
gandharvānkinnarānyakṣān
rakṣovidyādharoragān
//
kalāpagrāmakāṃścaiva
tathā kimpuruṣānnarān
kirātāṃśca pulindāṃśca
kurūnvai bhāratānapi
//
pāñcālānkauśikānmatsyān
māgadhāṅgāṃstathaiva ca
brahmottarāṃśca vaṅgāṃśca
tāmraliptāṃstathaiva ca
//
etāñjanapadānāryān
gaṅgā bhāvayate śubhā
tataḥ pratihatā vindhye
praviṣṭā dakṣiṇodadhim
//
tatastu hlādinī puṇyā
prācīnābhimukhī yayau
plāvayantyupakāṃścaiva
niṣādānapi sarvaśaḥ
//
dhīvarānṛṣikāṃścaiva
tathā nalimukhānapi
kekarānekakarṇāṃśca
kirātānapi caiva hi
//
kālañjarānvikarṇāṃśca
kuśikānsvargabhaumakān
sā maṇḍale samudrasya
tīre bhūtvā tu sarvaśaḥ
//
tatastu nalinī cāpi
prācīmeva diśaṃ yayau
kupathānplāvayantī sā
indradyumnasarāṃsyapi
//
tathā kharapathāndeśān
vetraśaṅkupathānapi
madhyenojjānakamarūn
kuthaprāvaraṇānyayau
//
indradvīpasamīpe tu
praviṣṭā lavaṇodadhim
tatastu pāvanī prāyāt
prācīmāśāṃ javena tu
//
tomarānplāvayatī ca
haṃsamārgānsamūhakān
pūrvāndeśāṃśca sevantī
bhittvā sā bahudhā girim
karṇaprāvaraṇānprāpya
gatā sāśvamukhānapi
//
siktvā parvatameruṃ sā
gatvā vidyādharānapi
śaimimaṇḍalakoṣṭhaṃ tu
sā praviṣṭā mahatsaraḥ
//
tāsāṃ nadyupanadyo 'nyāḥ
śataśo 'tha sahasraśaḥ
upagacchanti tā nadyo
yato varṣati vāsavaḥ
//
tīre vaṃśaukasārāyāḥ
surabhirnāma tadvanam
hiraṇyaśṛṅgo vasati
vidvānkauberako vaśī
//
yajñādapetaḥ sumahān
amitaujāḥ suvikramaḥ
tatrāgastyaiḥ parivṛtā
vidvabhirdbrahmarākṣasaiḥ
//
kuberānucarā hyete
catvārastatsamāśritāḥ
evameva tu vijñeyā
siddhiḥ parvatavāsinām
//
paraspareṇa dviguṇā
dharmataḥ kāmato 'rthataḥ
hemakūṭasya pṛṣṭhe tu
sarpāṇāṃ tatsaraḥ smṛtam
//
sarasvatī prabhavati
tasmājjyotiṣmatī tu yā
avagāḍhe hyubhayataḥ
samudrau pūrvapaścimau
//
saro viṣṇupadaṃ nāma
niṣadhe parvatottame
yasmādagre prabhavati
gandharvānukule ca te
//
meroḥ pārśvātprabhavati
hradaścandraprabho mahān
jambūścaiva nadī puṇyā
yasyāṃ jāmbūnadaṃ smṛtam
//
payodastu hrado nīlaḥ
sa śubhraḥ puṇḍarīkavān
puṇḍarīkātpayodācca
tasmād dve samprasūyatām
//
sarasastu sarastvetat
smṛtamuttaramānasam
mṛgyā ca mṛgakāntā ca
tasmād dve samprasūyatām
//
hradāḥ kuruṣu vikhyātāḥ
padmamīnakulākulāḥ
nāmnā te vai jayā nāma
dvādaśodadhisaṃnibhāḥ
//
tebhyaḥ śāntī ca madhvī ca
dve nadyau samprasūyatām
kimpuruṣādyāni yānyaṣṭau
teṣu devo na varṣati
//
udbhidānyudakānyatra
pravahanti saridvarāḥ
balāhakaśca ṛṣabho
cakro maināka eva ca
//
viniviṣṭāḥ pratidiśaṃ
nimagnā lavaṇāmbudhim
candrakāntastathā droṇaḥ
sumahāṃśca śiloccayaḥ
//
udgāyatā udīcyāṃ tu
avagāḍhā mahodadhim
cakro badhirakaścaiva
tathā nāradaparvataḥ
//
pratīcīmāyatāste vai
pratiṣṭhāste mahodadhim
jīmūto drāvaṇaścaiva
mainākaścandraparvataḥ
//
āyatāste mahāśailāḥ
samudraṃ dakṣiṇaṃ prati
cakramainākayormadhye
divi san dakṣiṇāpathe
//
tatra saṃvartako nāma
so 'gniḥ pibati tajjalam
agniḥ samudravāsastu
aurvo 'sau vaḍavāmukhaḥ
//
ityete parvatāviṣṭāś
catvāro lavaṇodadhim
chidyamāneṣu pakṣeṣu
purā indrasya vai bhayāt
//
teṣāṃ tu dṛśyate candre
śukle kṛṣṇe samāplutiḥ
te bhāratasya varṣasya
bhedā yena prakīrtitāḥ
//
ihoditasya dṛśyante
anye tvanyatra coditāḥ
uttarottarameteṣāṃ
varṣam udricyate guṇaiḥ
//
ārogyāyuḥpramāṇābhyāṃ
dharmataḥ kāmato 'rthataḥ
samanvitāni bhūtāni
teṣu varṣeṣu bhāgaśaḥ
//
vasanti nānājātīni
teṣu sarveṣu tāni vai
ityetaddhārayadviśvaṃ
pṛthvī jagadidaṃ sthitā
//
Matsya-Purāṇa 122
śākadvīpasya vakṣyāmi
yathāvadiha niścayam
kathyamānaṃ nibodha tvaṃ
śākaṃ dvīpaṃ dvijottamāḥ
//
jambūdvīpasya vistārād
dviguṇastasya vistaraḥ
vistārāttriguṇaścāpi
pariṇāhaḥ samantataḥ
//
tenāvṛtaḥ samudro 'yaṃ
dvīpena lavaṇodadhiḥ
tatra puṇyā janapadāś
cirācca mriyate janaḥ
//
kuta eva ca durbhikṣaṃ
kṣamātejoyuteṣviha
tatrāpi parvatāḥ śubhrāḥ
saptaiva maṇibhūṣitāḥ
//
śākadvīpādiṣu tveṣu
sapta sapta nagās triṣu
ṛjvāyatāḥ pratidiśaṃ
niviṣṭā varṣaparvatāḥ
//
ratnākarādināmānaḥ
sānumanto mahācitāḥ
samoditāḥ pratidiśaṃ
dvīpavistāramānataḥ
//
ubhayatrāvagāḍhau ca
lavaṇakṣīrasāgarau
śākadvīpe tu vakṣyāmi
sapta divyānmahācalān
//
devarṣigandharvayutaḥ
prathamo merurucyate
prāgāyataḥ sa sauvarṇa
udayo nāma parvataḥ
//
tatra meghāstu vṛṣṭyarthaṃ
prabhavantyapayānti ca
tasyāpareṇa sumahāñ
jaladhāro mahāgiriḥ
//
sa vai candraḥ samākhyātaḥ
sarvauṣadhisamanvitaḥ
tasmānnityamupādatte
vāsavaḥ paramaṃ jalam
//
nārado nāma caivokto
durgaśailo mahācitaḥ
tatrācalau samutpannau
pūrvaṃ nāradaparvatau
//
tasyāpareṇa sumahāñ
śyāmo nāma mahāgiriḥ
yatra śyāmatvamāpannāḥ
prajāḥ pūrvamimāḥ kila
//
sa eva dundubhirnāma
śyāmaparvatasaṃnibhaḥ
śabdamṛtyuḥ purā tasmin
dundubhistāḍitaḥ suraiḥ
//
ratnamālāntaramayaḥ
śālmalaścāntarālakṛt
tasyāpareṇa rajato
mahānasto giriḥ smṛtaḥ
//
sa vai somaka ityukto
devairyatrāmṛtaṃ purā
saṃbhṛtaṃ ca hṛtaṃ caiva
māturarthe garutmatā
//
tasyāpare cāmbikeyaḥ
sumanāścaiva sa smṛtaḥ
hiraṇyākṣo varāheṇa
tasmiñchaile niṣūditaḥ
//
āmbikeyātparo ramyaḥ
sarvauṣadhiniṣevitaḥ
vibhrājastu samākhyātaḥ
sphāṭikastu mahāngiriḥ
//
yasmādvibhrājate vahnir
vibhrājastena sa smṛtaḥ
saiveha keśavetyukto
yato vāyuḥ pravāti ca
//
teṣāṃ varṣāṇi vakṣyāmi
parvatānāṃ dvijottamāḥ
śṛṇudhvaṃ nāmatastāni
yathāvadanupūrvaśaḥ
//
dvināmānyeva varṣāṇi
yathaiva girayastathā
udayasyodayaṃ varṣaṃ
jaladhāreti viśrutam
//
nāmnā gatabhayaṃ nāma
varṣaṃ tatprathamaṃ smṛtam
dvitīyaṃ jaladhārasya
sukumāramiti smṛtam
//
tadeva śaiśiraṃ nāma
varṣaṃ tatparikīrtitam
nāradasya ca kaumāraṃ
tadeva ca sukhodayam
//
śyāmaparvatavarṣaṃ tad
anīcakam iti smṛtam
ānandakamiti proktaṃ
tadeva munibhiḥ śubham
//
somakasya śubhaṃ varṣaṃ
vijñeyaṃ kusumotkaram
tadevāsitam ityuktaṃ
varṣaṃ somakasaṃjñitam
//
āmbikeyasya mainākaṃ
kṣemakaṃ caiva tatkṛtam
kesaraḥ parvatasyāpi
mahādrumamiti smṛtam
tadeva dhavamityuktaṃ
varṣaṃ vibhrājasaṃjñitam
//
dvīpasya pariṇāhaṃ ca
hrasvadīrghatvameva ca
jambūdvīpena saṃkhyātaṃ
tasya madhye vanaspatiḥ
//
śāko nāma mahāvṛkṣaḥ
prajāstasya mahānugāḥ
eteṣu devagandharvāḥ
siddhāśca saha cāraṇaiḥ
//
viharanti ramante ca
dṛśyamānāśca taiḥ saha
tatra puṇyā janapadāś
cāturvarṇyasamanvitāḥ
//
teṣu nadyaśca saptaiva
prativarṣaṃ samudragāḥ
dvināmnā caiva tāḥ sarvā
gaṅgāḥ saptavidhāḥ smṛtāḥ
//
prathamā sukumārīti
gaṅgā śivajalā śubhā
munitaptā ca nāmnaiṣā
nadī samparikīrtitā
//
sukumārī tapaḥsiddhā
dvitīyā nāmataḥ satī
nandā ca pāvanī caiva
tṛtīyā parikīrtitā
//
śibikā ca caturthī syād
dvividhā ca punaḥ smṛtā
ikṣuśca pañcamī jñeyā
tathaiva ca punaḥ kuhūḥ
//
veṇukā cāmṛtā caiva
ṣaṣṭhī samparikīrtitā
sukṛtā ca gabhastī ca
saptamī parikīrtitā
//
etāḥ sapta mahābhāgāḥ
prativarṣaṃ śivodakāḥ
bhāvayanti janaṃ sarvaṃ
śākadvīpanivāsinam
//
abhigacchanti tāścānyā
nadā nadyaḥ sarāṃsi ca
bahūdakaparisrāvā
yato varṣati vāsavaḥ
//
tāsāṃ tu nāmadheyāni
parimāṇaṃ tathaiva ca
na śakyaṃ parisaṃkhyātuṃ
puṇyāstāḥ sariduttamāḥ
//
tāḥ pibanti sadā hṛṣṭā
nadīrjanapadāstu te
ete śāntabhayāḥ proktāḥ
pramodā ye ca vai śivāḥ
//
ānandāśca sukhāścaiva
kṣemakāśca navaiḥ saha
varṇāśramācārayutā
deśāste sapta viśrutāḥ
//
ārogyā balinaścaiva
sarve maraṇavarjitāḥ
avasarpiṇī na teṣvasti
tathaivotsarpiṇī punaḥ
//
na tatrāsti yugāvasthā
caturyugakṛtā kvacit
tretāyugasamaḥ kālas
tathā tatra pravartate
//
śākadvīpādiṣu jñeyaṃ
pañcasveteṣu sarvaśaḥ
deśasya tu vicāreṇa
kālaḥ svābhāvikaḥ smṛtaḥ
//
na teṣu saṃkaraḥ kaścid
varṇāśramakṛtaḥ kvacit
dharmasya cāvyabhīcārād
ekāntasukhinaḥ prajāḥ
//
na teṣu māyā lobho vā
īrṣyāsūyā bhayaṃ kutaḥ
viparyayo na teṣvasti
tadvai svābhāvikaṃ smṛtam
//
kālo naiva ca teṣvasti
na daṇḍo na ca dāṇḍikaḥ
svadharmeṇa ca dharmajñās
te rakṣanti parasparam
//
parimaṇḍalastu sumahān
dvīpo vai kuśasaṃjñakaḥ
nadījalaiḥ parivṛtaḥ
parvataścābhrasaṃnibhaiḥ
//
sarvadhātuvicitraiśca
maṇividrumabhūṣitaiḥ
anyaiśca vividhākārai
ramyairjanapadaistathā
//
vṛkṣaiḥ puṣpaphalopetaiḥ
sarvato dhanadhānyavān
nityaṃ puṣpaphalopetaḥ
sarvaratnasamāvṛtaḥ
//
āvṛtaḥ paśubhiḥ sarvair
grāmyāraṇyaiśca sarvaśaḥ
ānupūrvyātsamāsena
kuśadvīpaṃ nibodhata
//
atha tṛtīyaṃ vakṣyāmi
kuśadvīpaṃ ca kṛtsnaśaḥ
kuśadvīpena kṣīrodaḥ
sarvataḥ parivāritaḥ
//
śākadvīpasya vistārād
dviguṇena samanvitaḥ
tatrāpi parvatāḥ sapta
vijñeyā ratnayonayaḥ
//
ratnākarāstathā nadyas
teṣāṃ nāmāni me śṛṇu
dvināmānaśca te sarve
śākadvīpe yathā tathā
//
prathamaḥ sūryasaṃkāśaḥ
kumudo nāma parvataḥ
vidrumoccaya ityuktaḥ
sa eva ca mahīdharaḥ
//
sarvadhātumayaiḥ śṛṅgaiḥ
śilājālasamanvitaiḥ
dvitīyaḥ parvatastatra
unnato nāma viśrutaḥ
//
hemaparvata ityuktaḥ
sa eva ca mahīdharaḥ
haritālamayaiḥ śṛṅgair
dvīpamāvṛtya sarvaśaḥ
//
balāhakastṛtīyastu
jātyañjanamayo giriḥ
dyutimānnāmataḥ proktaḥ
sa eva ca mahīdharaḥ
//
caturthaḥ parvato droṇo
yatrauṣadhyo mahāgirau
viśalyakaraṇī caiva
mṛtasaṃjīvanī tathā
//
puṣpavānnāma saivoktaḥ
parvataḥ sumahācitaḥ
kaṅkastu pañcamasteṣāṃ
parvato nāma sāravān
//
kuśeśaya iti proktaḥ
punaḥ sa pṛthivīdharaḥ
divyapuṣpaphalopeto
divyavirutsamanvitaḥ
//
ṣaṣṭhastu parvatastatra
mahiṣo meghasaṃnibhaḥ
sa eva tu punaḥ prokto
harirityabhiviśrutaḥ
//
tasminso 'gnirnivasati
mahiṣo nāma yo 'psujaḥ
saptamaḥ parvatastatra
kakudmānsa hi bhāṣate
//
mandaraḥ saiva vijñeyaḥ
sarvadhātumayaḥ śubhaḥ
manda ityeṣa yo dhātur
apāmarthe prakāśakaḥ
//
apāṃ vidāraṇāccaiva
mandaraḥ sa nigadyate
tatra ratnānyanekāni
svayaṃ rakṣati vāsavaḥ
//
prajāpatimupādāya
prajābhyo vidadhatsvayam
teṣāmantaraviṣkambho
dviguṇaḥ samudāhṛtaḥ
//
ityete parvatāḥ sapta
kuśadvīpe prabhāṣitāḥ
teṣāṃ varṣāṇi vakṣyāmi
saptaiva tu vibhāgaśaḥ
//
kumudasya smṛtaḥ śveta
unnataśceva sa smṛtaḥ
unnatasya tu vijñeyaṃ
varṣaṃ lohitasaṃjñakam
//
veṇumaṇḍalakaṃ caiva
tathaiva parikīrtitam
balāhakasya jīmūtaḥ
svairathākāramityapi
//
droṇasya harikaṃ nāma
lavaṇaṃ ca punaḥ smṛtam
kaṅkasyāpi kakun nāma
dhṛtimaccaiva tatsmṛtam
//
mahiṣaṃ mahiṣasyāpi
punaścāpi prabhākaram
kakudminastu tadvarṣaṃ
kapilaṃ nāma viśrutam
//
etānyapi viśiṣṭāni
sapta sapta pṛthakpṛthak
varṣāṇi parvatāścaiva
nadīsteṣu nibodhata
//
tatrāpi nadyaḥ saptaiva
prativarṣaṃ hi tāḥ smṛtāḥ
dvināmavatyastāḥ sarvāḥ
sarvāḥ puṇyajalāḥ smṛtāḥ
//
dhūtapāpā nadī nāma
yoniścaiva punaḥ smṛtā
sītā dvitīyā vijñeyā
sā caiva hi niśā smṛtā
//
pavitrā tṛtīyā vijñeyā
vitṛṣṇāpi ca yā punaḥ
caturthī hlādinītyuktā
candrabhā iti ca smṛtā
//
vidyucca pañcamī proktā
śuklā caiva vibhāvyate
puṇḍrā ṣaṣṭhī tu vijñeyā
punaścaiva vibhāvarī
//
mahatī saptamī proktā
punaścaiṣā dhṛtiḥ smṛtā
anyāstābhyo 'pi saṃjātāḥ
śataśo 'tha sahasraśaḥ
//
abhigacchanti tā nadyo
yato varṣati vāsavaḥ
ityeṣa saṃniveśo vaḥ
kuśadvīpasya varṇitaḥ
//
śākadvīpena vistāraḥ
proktastasya sanātanaḥ
kuśadvīpaḥ samudreṇa
ghṛtamaṇḍodakena ca
//
sarvataḥ sumahāndvīpaś
candravatpariveṣṭitaḥ
vistārānmaṇḍalāccaiva
kṣīrodāddviguṇo mataḥ
//
tataḥ paraṃ pravakṣyāmi
krauñcadvīpaṃ yathā tathā
kuśadvīpasya vistārād
dviguṇastasya vistaraḥ
//
ghṛtodakaḥ samudro vai
krauñcadvīpena saṃvṛtaḥ
cakranemipramāṇena
vṛto vṛttena sarvaśaḥ
//
tasmindvīpe nagāḥ śreṣṭhā
devano girirucyate
devanātparataścāpi
govindo nāma parvataḥ
//
govindātparataścāpi
krauñcastu prathamo giriḥ
krauñcātpare pāvanakaḥ
pāvanādandhakārakaḥ
//
andhakārātpare cāpi
devāvṛn nāma parvataḥ
devāvṛtaḥ pareṇāpi
puṇḍarīko mahāngiriḥ
//
ete ratnamayāḥ sapta
krauñcadvīpasya parvatāḥ
parasparasya dviguṇo
viṣkambho varṣaparvataḥ
//
varṣāṇi tasya vakṣyāmi
nāmatastu nibodhata
krauñcasya kuśalo deśo
vāmanasya manonugaḥ
//
manonugātpare coṣṇās
tṛtīyo 'pi sa ucyate
uṣṇātpare pāvanakaḥ
pāvanādandhakārakaḥ
//
andhakārakadeśāttu
munideśastathā paraḥ
munideśātpare cāpi
procyate dundubhisvanaḥ
//
siddhacāraṇasaṃkīrṇo
gauraprāyaḥ śucirjanaḥ
śrutāstatraiva nadyastu
prativarṣaṃ gatāḥ śubhāḥ
//
gaurī kumudvatī caiva
saṃdhyā rātrirmanojavā
khyātī ca puṇḍarīkā ca
gaṅgā saptavidhā smṛtā
//
tāsāṃ sahasraśaścānyā
nadyaḥ pārśvasamīpagāḥ
abhigacchanti tā nadyo
bahulāśca bahūdakāḥ
//
teṣāṃ nisargo deśānām
ānupūrvyeṇa sarvaśaḥ
na śakyo vistarādvaktum
api varṣaśatairapi
//
sargo yaśca prajānāṃ tu
saṃhāro yaśca teṣu vai
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi
śālmalasya nibodhata
//
śālmalo dviguṇo dvīpaḥ
krauñcadvīpasya vistarāt
parivārya samudraṃ tu
dadhimaṇḍodakaṃ sthitaḥ
//
tatra puṇyā janapadāś
cirācca mriyate janaḥ
kuta eva tu durbhikṣaṃ
kṣamātejoyutā hi te
//
prathamaḥ sūryasaṃkāśaḥ
sumanā nāma parvataḥ
pītastu madhyamaścāsīt
tataḥ kumbhamayo giriḥ
//
nāmnā sarvasukho nāma
divyauṣadhisamanvitaḥ
tṛtīyaścaiva sauvarṇo
bhṛṅgapattranibho giriḥ
//
sumahānrohito nāma
divyo girivaro hi saḥ
sumanāḥ kuśalo deśaḥ
sukhodarkaḥ sukhodayaḥ
//
rohito yastṛtīyastu
rohiṇo nāma viśrutaḥ
tatra ratnānyanekāni
svayaṃ rakṣati vāsavaḥ
//
prajāpatimupādāya
prasanno vidadhatsvayam
na tatra meghā varṣanti
śītoṣṇaṃ ca na tadvidham
//
varṇāśramāṇāṃ vārttā vā
triṣu dvīpeṣu vidyate
na graho na ca candro 'sti
īrṣyāsūyā bhayaṃ tathā
//
udbhidānyudakānyatra
giriprasravaṇāni ca
bhojanaṃ ṣaḍrasaṃ tatra
teṣāṃ svayamupasthitam
//
adhamottamaṃ na teṣvasti
na lobho na parigrahaḥ
ārogyabalavantaśca
ekāntasukhino narāḥ
//
triṃśadvarṣasahasrāṇi
mānasīṃ siddhimāsthitāḥ
sukhamāyuśca rūpaṃ ca
dharmaiśvaryaṃ tathaiva ca
//
śālmalānteṣu vijñeyaṃ
dvīpeṣu triṣu sarvataḥ
vyākhyātaḥ śālmalāntānāṃ
dvīpānāṃ tu vidhiḥ śubhaḥ
//
parimaṇḍalastu dvīpasya
cakravatpariveṣṭitaḥ
surodena samudreṇa
dviguṇena samanvitaḥ
//
Matsya-Purāṇa 123
gomedakaṃ pravakṣyāmi
ṣaṣṭhaṃ dvīpaṃ tapodhanāḥ
surodakasamudrastu
gomedena samāvṛtaḥ
//
śālmalasya tu vistārād
dviguṇastasya vistaraḥ
tasmindvīpe tu vijñeyau
parvatau dvau samāhitau
//
prathamaḥ sumanā nāma
jātyañjanamayo giriḥ
dvitīyaḥ kumudo nāma
sarvauṣadhisamanvitaḥ
//
śātakaumbhamayaḥ śrīmān
vijñeyaḥ sumahācitaḥ
samudrekṣurasodena
vṛto gomedakaśca saḥ
//
ṣaṣṭhena tu samudreṇa
surodāddviguṇena ca
dhātakīkumudaścaiva
havyaputrau suvistṛtau
//
saumanaṃ prathamaṃ varṣaṃ
dhātakīkhaṇḍamucyate
dhātakinaḥ smṛtaṃ tadvai
prathamaṃ prathamasya tu
//
gomedaṃ yatsmṛtaṃ varṣaṃ
nāmnā sarvasukhaṃ tu tat
kumudasya dvitīyasya
dvitīyaṃ kumudaṃ tataḥ
//
etau dvau parvatau vṛttau
śeṣau sarvasamucchritau
pūrveṇa tasya dvīpasya
sumanāḥ parvataḥ sthitaḥ
//
prākpaścimāyataiḥ pādair
āsamudrāditi sthitaḥ
paścārdhe kumudastasya
evameva sthitastu vai
//
etaiḥ parvatapādaistu
sa deśo vai dvidhākṛtaḥ
dakṣiṇārdhaṃ tu dvīpasya
dhātakīkhaṇḍamucyate
//
kumudaṃ tūttare tasya
dvitīyaṃ varṣamuttamam
etau janapadau dvau tu
gomedasya tu vistṛtau
//
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
saptamaṃ dvīpamuttamam
samudrekṣurasaṃ caiva
gomedāddviguṇaṃ hi saḥ
//
āvṛtya tiṣṭhati dvīpaḥ
puṣkaraḥ puṣkarairvṛtaḥ
puṣkareṇa vṛtaḥ śrīmāṃś
citrasānumahāgiriḥ
//
kūṭaiścitrairmaṇimayaiḥ
śilājālasamudbhavaiḥ
dvīpasyaiva tu pūrvārdhe
citrasānuḥ sthito mahān
//
parimaṇḍalasahasrāṇi
vistīrṇaḥ saptaviṃśatiḥ
ūrdhvaṃ sa vai caturviṃśad
yojanānāṃ mahābalaḥ
//
dvīpārdhasya parikṣiptaḥ
paścime mānaso giriḥ
sthito velāsamīpe tu
pūrvacandra ivoditaḥ
//
yojanānāṃ sahasrāṇi
sārdhaṃ pañcāśaducchritaḥ
tasya putro mahāvītaḥ
paścimārdhasya rakṣitā
//
pūrvārdhe parvatasyāpi
dvidhā deśastu sa smṛtaḥ
svādūdakenodadhinā
puṣkaraḥ parivāritaḥ
//
vistārānmaṇḍalāccaiva
gomedāddviguṇena tu
triṃśadvarṣasahasrāṇi
teṣu jīvanti mānavāḥ
//
viparyayo na teṣvasti
etatsvābhāvikaṃ smṛtam
ārogyaṃ sukhabāhulyaṃ
mānasīṃ siddhimāsthitāḥ
//
sukhamāyuśca rūpaṃ ca
triṣu dvīpeṣu sarvaśaḥ
adhamottamau na teṣvāstāṃ
tulyāste vīryarūpataḥ
//
na tatra vadhyavadhakau
nerṣyāsūyā bhayaṃ tathā
na lobho na ca dambho vā
na ca dveṣaḥ parigrahaḥ
//
satyānṛte na teṣvāstāṃ
dharmādharmau tathaiva ca
varṇāśramāṇāṃ vārttā ca
pāśupālyaṃ vaṇikkṛṣiḥ
//
trayīvidyā daṇḍanītiḥ
śuśrūṣā daṇḍa eva ca
na tatra varṣaṃ nadyo vā
śītoṣṇaṃ ca na vidyate
//
udbhidānyudakāni syur
giriprasravaṇāni ca
tulyottarakurūṇāṃ tu
kālastatra tu sarvadā
//
sarvataḥ sukhakālo 'sau
jarākleśavivarjitaḥ
sargastu dhātakīkhaṇḍe
mahāvīte tathaiva ca
//
evaṃ dvīpāḥ samudraistu
sapta saptabhirāvṛtāḥ
dvīpasyānantaro yastu
samudrastatsamastu vai
//
evaṃ dvīpasamudrāṇāṃ
vṛddhirjñeyā parasparam
apāṃ caiva samudrekāt
samudra iti saṃjñitaḥ
//
ṛṣadvasantyo varṣeṣu
prajā yatra caturvidhāḥ
ṛṣiratyeva ramaṇe
varṣantvetena teṣu vai
//
udayatīndau pūrve tu
samudraḥ pūryate sadā
prakṣīyamāne bahule
kṣīyate 'stamite ca vai
//
āpūryamāṇo hyudadhir
ātmanaivābhipūryate
tato vai kṣīyamāṇe tu
svātmanyeva hy apāṃ kṣayaḥ
//
udayātpayasāṃ yogāt
puṣpanty āpo yathā svayam
tathā sa tu samudro 'pi
vardhate śaśinodaye
//
anyūnānatiriktātmā
vardhantyāpo hrasanti ca
udaye 'stamaye cendoḥ
pakṣayoḥ śuklakṛṣṇayoḥ
//
kṣayavṛddhī samudrasya
śaśivṛddhikṣaye tathā
daśottarāṇi pañcāhur
aṅgulānāṃ śatāni ca
//
apāṃ vṛddhiḥ kṣayo dṛṣṭaḥ
samudrāṇāṃ tu parvasu
dvirāpatvāt smṛto dvīpo
dadhanāccodadhiḥ smṛtaḥ
//
nigīrṇatvācca girayaḥ
parvabandhācca parvatāḥ
śākadvīpe tu vai śākaḥ
parvatastena cocyate
//
kuśadvīpe kuśastambo
madhye janapadasya tu
krauñcadvīpe giriḥ krauñcas
tasya nāmnā nigadyate
//
śālmaliḥ śālmaladvīpe
pūjyate sa mahādrumaḥ
gomedake tu gomedaḥ
parvatastena cocyate
//
nyagrodhaḥ puṣkaradvīpe
padmavattena sa smṛtaḥ
pūjyate sa mahādevair
brahmāṃśo 'vyaktasambhavaḥ
//
tasminsa vasati brahmā
sādhyaiḥ sārdhaṃ prajāpatiḥ
tatra devā upāsante
trayastriṃśanmaharṣibhiḥ
//
sa tatra pūjyate devo
devairmaharṣisattamaiḥ
jambūdvīpātpravartante
ratnāni vividhāni ca
//
dvīpeṣu teṣu sarveṣu
prajānāṃ kramaśastu vai
ārjavādbrahmacaryeṇa
satyena ca damena ca
//
ārogyāyuḥpramāṇābhyāṃ
dviguṇaṃ dviguṇaṃ tataḥ
dvīpeṣu teṣu sarveṣu
yathoktaṃ varṣakeṣu ca
//
gopāyante prajāstatra
sarvaiḥ sahajapaṇḍitaiḥ
bhojanaṃ cāprayatnena
sadā svayamupasthitam
//
ṣaḍrasaṃ tanmahāvīryaṃ
tatra te bhuñjate janāḥ
pareṇa puṣkarasyātha
āvṛtyāvasthito mahān
//
svādūdakasamudrastu
sa samantād aveṣṭayat
svādūdakasya paritaḥ
śailastu parimaṇḍalaḥ
//
prakāśaścāprakāśaśca
lokālokaḥ sa ucyate
ālokastatra cārvākca
nirālokastataḥ param
//
lokavistāramātraṃ tu
pṛthivyardhaṃ tu bāhyataḥ
praticchinnaṃ samantāttu
udakenāvṛtaṃ mahat
//
bhūmerdaśaguṇāścāpaḥ
samantātpālayanti gām
adbhyo daśaguṇaścāgniḥ
sarvato dhārayaty apaḥ
//
agnerdaśaguṇo vāyur
dhārayañjyotirāsthitaḥ
tiryakca maṇḍalo vāyur
bhūtānyāveṣṭya dhārayan
//
daśādhikaṃ tathākāśaṃ
vāyorbhūtānyadhārayat
bhūtādirdhārayanvyoma
tasmāddaśaguṇastu vai
//
bhūtādito daśaguṇaṃ
mahadbhūtānyadhārayat
mahattattvaṃ hyanantena
avyaktena tu dhāryate
//
ādhārādheyabhāvena
vikārāste vikāriṇām
pṛthvyādayo vikārāste
paricchinnāḥ parasparam
//
parasparādhikāścaiva
praviṣṭāśca parasparam
evaṃ parasparotpannā
dhāryante ca parasparam
//
yasmātpraviṣṭāste 'nyonyaṃ
tasmātte sthiratāṃ gatāḥ
āsaṃste hyaviśeṣāśca
viśeṣā anyaveśanāt
//
pṛthvyādayastu vāyvantāḥ
paricchinnāstu tatra te
bhūtebhyaḥ paratas tebhyo hy
alokaḥ sarvataḥ smṛtaḥ
//
tathā hyāloka ākāśe
paricchinnāni sarvaśaḥ
pātre mahati pātrāṇi
yathā hyantargatāni ca
//
bhavantyanyonyahīnāni
parasparasamāśrayāt
tathā hyāloka ākāśe
bhedāstvantargatāgatāḥ
//
kṛtānyetāni tattvāni
anyonyasyādhikāni ca
yāvadetāni tattvāni
tāvadutpattirucyate
//
jantūnāmiha saṃskāro
bhūteṣvantargateṣu vai
pratyākhyāyeha bhūtāni
kāryotpattir na vidyate
//
tasmātparimitā bhedāḥ
smṛtāḥ kāryātmakāstu vai
te kāraṇātmakāścaiva
syurbhedā mahadādayaḥ
//
ityevaṃ saṃniveśo 'yaṃ
pṛthvyākrāntastu bhāgaśaḥ
saptadvīpasamudrāṇāṃ
yāthātathyena vai mayā
//
vistārānmaṇḍalāccaiva
prasaṃkhyānena caiva hi
viśvarūpaṃ pradhānasya
parimāṇaikadeśinaḥ
//
etāvatsaṃniveśastu
mayā samyakprakāśitaḥ
etāvadeva śrotavyaṃ
saṃniveśasya pārthiva
//
Matsya-Purāṇa 124
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi
sūryacandramasorgatim
sūryācandramasāvetau
bhrājantau yāvadeva tu
//
saptadvīpasamudrāṇāṃ
dvīpānāṃ bhāti vistaraḥ
vistarārdhaṃ pṛthivyāstu
bhavedanyatra bāhyataḥ
//
paryāsaparimāṇaṃ ca
candrādityau prakāśataḥ
paryāsapārimāṇyāttu
budhaistulyaṃ divaḥ smṛtam
//
trīṃllokānprati sāmānyāt
sūryo yātyavilambataḥ
acirāttu prakāśena
avanāttu raviḥ smṛtaḥ
//
bhūyo bhūyaḥ pravakṣyāmi
pramāṇaṃ candrasūryayoḥ
mahitatvānmahacchabdo hy
asminnarthe nigadyate
//
asya bhāratavarṣasya
viṣkambhāttulyavistṛtam
maṇḍalaṃ bhāskarasyātha
yojanaistannibodhata
//
navayojanasāhasro
vistāro maṇḍalasya tu
vistārāttriguṇaścāpi
pariṇāho 'tra maṇḍale
//
viṣkambhānmaṇḍalāccaiva
bhāskarāddviguṇaḥ śaśī
ataḥ pṛthivyā vakṣyāmi
pramāṇaṃ yojanaiḥ punaḥ
//
saptadvīpasamudrāyā
vistāro maṇḍalasya tu
ityetadiha saṃkhyātaṃ
purāṇe parimāṇataḥ
//
tadvakṣyāmi prasaṃkhyāya
sāmprataṃ cābhimānibhiḥ
abhimānino hyatītā ye
tulyāste sāmprataistviha
//
devādevair atītāstu
rūpairnāmabhireva ca
tasmādvai sāmpratairdevair
vakṣyāmi vasudhātalam
//
divyasya saṃniveśo vai
sāmprataireva kṛtsnaśaḥ
śatārdhakoṭivistārā
pṛthivī kṛtsnaśaḥ smṛtā
//
tasyāścārdhapramāṇaṃ ca
meroścaivottarottaram
merormadhye pratidiśaṃ
koṭirekā tu sā smṛtā
//
tathā śatasahasrāṇām
ekonanavatiṃ punaḥ
pañcāśacca sahasrāṇi
pṛthivyardhasya vistaraḥ
//
pṛthivyā vistaraṃ kṛtyaṃ
yojanaistaṃ nibodhata
tisraḥ koṭyastu vistārāt
saṃkhyātāstu caturdiśam
//
tathā śatasahasrāṇām
ekonāśītir ucyate
saptadvīpasamudrāyāḥ
pṛthivyāḥ sa tu vistaraḥ
//
vistāraṃ triguṇaṃ caiva
pṛthivyantaramaṇḍalam
gaṇitaṃ yojanānāṃ tu
koṭyastvekādaśa smṛtāḥ
//
tathā śatasahasrāṇāṃ
saptatriṃśādhikāstu tāḥ
ityetadvai prasaṃkhyātaṃ
pṛthivyantaramaṇḍalam
//
tārakāsaṃniveśasya
divi yāvattu maṇḍalam
paryāptasaṃniveśasya
bhūmestāvattu maṇḍalam
//
paryāsaparimāṇaṃ ca
bhūmestulyaṃ divaḥ smṛtam
meroḥ prācyāṃ diśāyāṃ tu
mānasottaramūrdhani
//
vastvekasārā māhendrī
puṇyā hemapariṣkṛtā
dakṣiṇena punarmeror
mānasasya tu pṛṣṭhataḥ
//
vaivasvato nivasati
yamaḥ saṃyamane pure
pratīcyāṃ tu punarmeror
mānasasya tu mūrdhani
//
suṣā nāma purī ramyā
varuṇasyāpi dhīmataḥ
diśyuttarasyāṃ merostu
mānasasyaiva mūrdhani
//
tulyā mahendrapuryāpi
somasyāpi vibhāvarī
mānasottarapṛṣṭhe tu
lokapālāścaturdiśam
//
sthitā dharmavyavasthārthaṃ
lokasaṃrakṣaṇāya ca
lokapālopariṣṭāttu
sarvato dakṣiṇāyane
//
kāṣṭhāgatasya sūryasya
gatistatra nibodhata
dakṣiṇopakrame sūryaḥ
kṣipteṣuriva sarpati
//
jyotiṣāṃ cakramādāya
satataṃ parigacchati
madhyagaścāmarāvatyāṃ
yadā bhavati bhāskaraḥ
//
vaivasvate saṃyamane
udyansūryaḥ pradṛśyate
suṣāyāmardharātrastu
vibhāvaryāstam eti ca
//
vaivasvate saṃyamane
madhyāhne tu raviryadā
suṣāyāmatha vāruṇyām
uttiṣṭhansa tu dṛśyate
//
vibhāvaryāmardharātraṃ
māhendryāmastameva ca
suṣāyāmatha vāruṇyāṃ
madhyāhne tu raviryadā
//
vibhāvaryāṃ somapuryām
uttiṣṭhati vibhāvasuḥ
mahendrasyāmarāvatyām
udgacchati divākaraḥ
//
ardharātraṃ saṃyamane
vāruṇyāmastameti ca
sa śīghrameva paryeti
bhānurālātacakravat
//
bhramanvai bhramamāṇāni
ṛkṣāṇi carate raviḥ
evaṃ caturṣu pārśveṣu
dakṣiṇānteṣu sarpati
//
udayāstamaye vāsāv
uttiṣṭhati punaḥ punaḥ
pūrvāhṇe cāparāhṇe ca
dvau dvau devālayau tu saḥ
//
patatyekaṃ tu madhyāhne
bhābhireva ca raśmibhiḥ
udito vardhamānābhir
madhyāhne tapate raviḥ
//
ataḥ paraṃ hrasantībhir
gobhirastaṃ sa gacchati
udayāstamayābhyāṃ ca
smṛte pūrvāpare tu vai
//
yādṛkpurastāttapati
yādṛkpṛṣṭhe tu pārśvayoḥ
yatrodayastu dṛśyeta
teṣāṃ sa udayaḥ smṛtaḥ
//
praṇāśaṃ gacchate yatra
teṣāmastaḥ sa ucyate
sarveṣāmuttare merur
lokālokasya dakṣiṇe
//
vidūrabhāvādarkasya
bhūmereṣā gatasya ca
śrayante raśmayo yasmāt
tena rātrau na dṛśyate
//
ūrdhvaṃ śatasahasrāṃśuḥ
sthitastatra pradṛśyate
evaṃ puṣkaramadhye tu
yadā bhavati bhāskaraḥ
//
triṃśadbhāgaṃ ca medinyā
muhūrtena sa gacchati
yojanānāṃ sahasrasya
imāṃ saṃkhyāṃ nibodhata
//
pūrṇaṃ śatasahasrāṇām
ekatriṃśacca sā smṛtā
pañcāśacca sahasrāṇi
tathānyānyadhikāni ca
//
mauhūrtikī gatirhyeṣā
sūryasya tu vidhīyate
etena kramayogeṇa
yadā kāṣṭhāṃ tu dakṣiṇām
//
parigacchati sūryo 'sau
māsaṃ kāṣṭhāmudagdināt
madhyena puṣkarasyātha
bhramate dakṣiṇāyane
//
mānasottaramerostu
antaraṃ triguṇaṃ smṛtam
sarvato dakṣiṇasyāṃ tu
kāṣṭhāyāṃ tannibodhata
//
nava koṭyaḥ prasaṃkhyātā
yojanaiḥ parimaṇḍalam
tathā śatasahasrāṇi
catvāriṃśacca pañca ca
//
ahorātrātpataṃgasya
gatireṣā vidhīyate
dakṣiṇādiṅnivṛtto 'sau
viṣuvastho yadā raviḥ
//
kṣīrodasya samudrasyot
tarato 'pi diśaṃ caran
maṇḍalaṃ viṣuvaccāpi
yojanaistannibodhata
//
tisraḥ koṭyastu sampūrṇā
viṣuvasyāpi maṇḍalam
tathā śatasahasrāṇi
viṃśatyekādhikāni tu
//
śrāvaṇe cottarāṃ kāṣṭhāṃ
citrabhānuryadā bhavet
gomedasya paradvīpe
uttarāṃ ca diśaṃ caran
//
uttarāyāḥ pramāṇaṃ tu
kāṣṭhāyā maṇḍalasya tu
dakṣiṇottaramadhyāni
tāni vindyād yathākramam
//
sthānaṃ jaradgavaṃ madhye
tathairāvatamuttamam
vaiśvānaraṃ dakṣiṇato
nirdiṣṭamiha tattvataḥ
//
nāgavīthyuttarā vīthī hy
ajavīthis tu dakṣiṇā
ubhe āṣāḍhamūlaṃ tu
ajavīthyādayas trayaḥ
//
abhijitpūrvataḥ svātiṃ
nāgavīthyuttarās trayaḥ
aśvinī kṛttikā yāmyā
nāgavīthyas trayaḥ smṛtāḥ
//
rohiṇyārdrā mṛgaśiro
nāgavīthir iti smṛtā
puṣyāśleṣā punarvasvor
vīthī cairāvatī smṛtā
//
tisrastu vīthayo hyetā
uttaro mārga ucyate
pūrvottarā ca phalgunyau
maghā caivārṣabhī bhavet
//
pūrvottaraproṣṭhapadau
govīthī revatī smṛtā
śravaṇaṃ ca dhaniṣṭhā ca
vāruṇaṃ ca jaradgavam
//
etāstu vīthayas tisro
madhyamo mārga ucyate
hastaścitrā tathā svātī hy
ajavīthiriti smṛtā
//
jyeṣṭhā viśākhā maitraṃ ca
mṛgavīthī tathocyate
mūlaṃ pūrvottarāṣāḍhe
vīthī vaiśvānarī bhavet
//
smṛtāstisrastu vīthyastā
mārge vai dakṣiṇe punaḥ
kāṣṭhayorantaraṃ caitad
vakṣyate yojanaiḥ punaḥ
//
etacchatasahasrāṇām
ekatriṃśattu vai smṛtam
śatāni trīṇi cānyāni
trayastriṃśattathaiva ca
//
kāṣṭhayorantaraṃ hyetad
yojanānāṃ prakīrtitam
kāṣṭhayorlekhayoścaiva
ayane dakṣiṇottare
//
te vakṣyāmi prasaṃkhyāya
yojanaistu nibodhata
ekaikamantaraṃ tadvad
yuktānyetāni saptabhiḥ
//
sahasreṇātiriktā ca
tato 'nyā pañcaviṃśatiḥ
lekhayoḥ kāṣṭhayoścaiva
bāhyābhyantarayoścaran
//
abhyantaraṃ sa paryeti
maṇḍalānyuttarāyaṇe
bāhyato dakṣiṇenaiva
satataṃ sūryamaṇḍalam
//
carannasāvudīcyāṃ ca hy
aśītyā maṇḍalāñchatam
abhyantaraṃ sa paryeti
kramate maṇḍalāni tu
//
pramāṇaṃ maṇḍalasyāpi
yojanānāṃ nibodhata
yojanānāṃ sahasrāṇi
daśa cāṣṭau tathā smṛtam
//
adhikānyaṣṭapañcāśad
yojanāni tu vai punaḥ
viṣkambho maṇḍalasyaiva
tiryaksa tu vidhīyate
//
ahastu carate nābheḥ
sūryo vai maṇḍalaṃ kramāt
kulālacakraparyanto
yathā candro ravistathā
//
dakṣiṇe cakravatsūryas
tathā śīghraṃ nivartate
tasmātprakṛṣṭāṃ bhūmiṃ tu
kālenālpena gacchati
//
sūryo dvādaśabhiḥ śīghraṃ
muhūrtairdakṣiṇāyane
trayodaśārdhamṛkṣāṇāṃ
madhye carati maṇḍalam
//
muhūrtaistāni ṛkṣāṇi
naktamaṣṭādaśaiścaran
kulālacakramadhyastho
yathā mandaṃ prasarpati
//
udagyāne tathā sūryaḥ
sarpate mandavikramaḥ
tasmāddīrgheṇa kālena
bhūmiṃ so 'lpāṃ prasarpati
//
sūryo 'ṣṭādaśabhirahno
muhūrtairudagāyane
trayodaśānāṃ madhye tu
ṛkṣāṇāṃ carate raviḥ
muhūrtaistāni ṛkṣāṇi
rātrau dvādaśabhiścaran
//
tato mandataraṃ tābhyāṃ
cakraṃ tu bhramate punaḥ
mṛtpiṇḍa iva madhyastho
bhramate 'sau dhruvastathā
//
muhūrtaistriṃśatā tāvad
ahorātraṃ bhuvo bhraman
ubhayoḥ kāṣṭhayormadhye
bhramate maṇḍalāni tu
//
uttarakramaṇe 'rkasya
divā mandagatiḥ smṛtā
tasyaiva tu punarnaktaṃ
śīghrā sūryasya vai gatiḥ
//
dakṣiṇaprakrame vāpi
divā śīghraṃ vidhīyate
gatiḥ sūryasya vai naktaṃ
mandā cāpi vidhīyate
//
evaṃ gativiśeṣeṇa
vibhajanrātryahāni tu
ajavīthyāṃ dakṣiṇāyāṃ
lokālokasya cottaram
//
lokasaṃtānato hyeṣa
vaiśvānarapathādbahiḥ
vyuṣṭiryāvatprabhā saurī
puṣkarātsampravartate
//
pārśvebhyo bāhyatas tāval
lokālokaśca parvataḥ
yojanānāṃ sahasrāṇi
daśordhvaṃ cocchrito giriḥ
//
prakāśaścāprakāśaśca
parvataḥ parimaṇḍalaḥ
nakṣatracandrasūryāśca
grahāstārāgaṇaiḥ saha
//
abhyantare prakāśante
lokālokasya vai gireḥ
etāvāneva lokastu
nirālokastataḥ param
//
loka ālokane dhātur
nirālokastvalokatā
lokālokau tu saṃdhatte
yasmātsūryaḥ paribhraman
//
tasmātsaṃdhyeti tāmāhur
uṣāvyuṣṭairyathāntaram
uṣā rātriḥ smṛtā viprair
vyuṣṭiścāpi ahaḥ smṛtam
//
triṃśatkalo muhūrtastu
ahaste daśa pañca ca
hrāso vṛddhiraharbhāgair
divasānāṃ yathā tu vai
//
saṃdhyāmuhūrtamātrāyāṃ
hrāsavṛddhī tu te ṛte
lekhāprabhṛtyathāditye
trimuhūrtāgate tu vai
//
prātaḥ smṛtastataḥ kālo
bhāgāṃścāhuśca pañca ca
tasmātprātargatātkālān
muhūrtāḥ saṃgavas trayaḥ
//
madhyāhnastrimuhūrtastu
tasmātkālādanantaram
tasmānmadhyaṃdinātkālād
aparāhṇa iti smṛtaḥ
//
traya eva muhūrtāstu
kāla eṣa smṛto budhaiḥ
aparāhṇavyatītācca
kālaḥ sāyaṃ sa ucyate
//
daśa pañca muhūrtāhno
muhūrtās traya eva ca
daśapañcamuhūrtaṃ vai
ahastu viṣuve smṛtam
//
vardhatyato hrasatyeva
ayane dakṣiṇottare
ahastu grasate rātriṃ
rātristu grasate ahaḥ
//
śaradvasantayormadhyaṃ
viṣuvaṃ tu vidhīyate
ālokāntaḥ smṛto loko
lokāccāloka ucyate
//
lokapālāḥ sthitāstatra
lokālokasya madhyataḥ
catvāraste mahātmānas
tiṣṭhantyābhūtasaṃplavam
//
sudhāmā caiva vairājaḥ
kardamaśca prajāpatiḥ
hiraṇyaromā parjanyaḥ
ketumānrājasaśca saḥ
//
nirdvaṃdvā nirabhīmānā
nistandrā niṣparigrahāḥ
lokapālāḥ sthitāstvete
lokāloke caturdiśam
//
uttaraṃ yadagastyasya
śṛṅgaṃ devarṣisevitam
pitṛyānaḥ smṛtaḥ panthā
vaiśvānarapathādbahiḥ
//
tatrāsate prajākāmā
ṛṣayo ye 'gnihotriṇaḥ
lokasya saṃtānakarāḥ
pitṛyāne pathi sthitāḥ
//
bhūtārambhakṛtaṃ karma
āśiṣaśca viśāṃ pate
prārabhante lokakāmās
teṣāṃ panthāḥ sa dakṣiṇaḥ
//
calitaṃ te punardharmaṃ
sthāpayanti yuge yuge
saṃtaptatapasā caiva
maryādābhiḥ śrutena ca
//
jāyamānāstu pūrve vai
paścimānāṃ gṛheṣu te
paścimāścaiva pūrveṣāṃ
jāyante nidhaneṣviha
//
evamāvartamānāste
vartantyābhūtasaṃplavam
aṣṭāśītisahasrāṇi
ṛṣīṇāṃ gṛhamedhinām
//
saviturdakṣiṇaṃ mārgam
āśrityābhūtasaṃplavam
kriyāvatāṃ prasaṃkhyaiṣā
ye śmaśānāni bhejire
//
lokasaṃvyavahārārthaṃ
bhūtārambhakṛtena ca
icchādveṣaratāccaiva
maithunopagamācca vai
//
tathā kāmakṛteneha
sevanādviṣayasya ca
ityetaiḥ kāraṇaiḥ siddhāḥ
śmaśānānīha bhejire
//
prajauṣaṇiḥ saptarṣayo
dvāpareṣviha jajñire
saṃtatiṃ te jugupsante
tasmānmṛtyurjitastu taiḥ
//
aṣṭāśītisahasrāṇi
teṣāmapyūrdhvaretasām
udakpanthā na paryantam
āśrityābhūtasaṃplavam
//
te saṃprayogāllokasya
mithunasya ca varjanāt
īrṣyādveṣanivṛttyā ca
bhūtārambhavivarjanāt
//
tato 'nyakāmasaṃyoga
śabdāder doṣadarśanāt
ityetaiḥ kāraṇaiḥ śuddhais
te 'mṛtatvaṃ hi bhejire
//
ābhūtasamplavasthānām
amṛtatvaṃ vibhāvyate
trailokyasthitikālo hi
na punarmāragāmiṇām
//
bhrūṇahatyāśvamedhādi
pāpapuṇyanibhaiḥ param
ābhūtasamplavānte tu
kṣīyante cordhvaretasaḥ
//
ūrdhvottaramṛṣibhyastu
dhruvo yatrānusaṃsthitaḥ
etadviṣṇupadaṃ divyaṃ
tṛtīyaṃ vyomni bhāsvaram
//
yatra gatvā na śocanti
tadviṣṇoḥ paramaṃ padam
dharme dhruvasya tiṣṭhanti
ye tu lokasya kāṅkṣiṇaḥ
//
Matsya-Purāṇa 125
evaṃ śrutvā kathāṃ divyām
abruvaṃllaumaharṣaṇim
sūryācandramasoś cāraṃ
grahāṇāṃ caiva sarvaśaḥ
//
bhramanti kathametāni
jyotīṃṣi ravimaṇḍale
avyūhenaiva sarvāṇi
tathā cāsaṃkareṇa vā
//
kaśca bhrāmayate tāni
bhramanti yadi vā svayam
etadveditum icchāmas
tato nigada sattama
//
bhūtasaṃmohanaṃ hyetad
bruvato me nibodhata
pratyakṣamapi dṛśyaṃ tat
saṃmohayati vai prajāḥ
//
yo 'sau caturdaśarkṣeṣu
śiśumāro vyavasthitaḥ
uttānapādaputro 'sau
meḍhībhūto dhruvo divi
//
saiṣa bhramanbhrāmayate
candrādityau grahaiḥ saha
bhramantamanusarpanti
nakṣatrāṇi ca cakravat
//
dhruvasya manasā yo vai
bhramate jyotiṣāṃ gaṇaḥ
vātānīkamayair bandhair
dhruve baddhaḥ prasarpati
//
teṣāṃ bhedaśca yogaśca
tathā kālasya niścayaḥ
astodayāstathotpātā
ayane dakṣiṇottare
//
viṣuvadgrahavarṇaśca
sarvametaddhruveritam
jīmūtā nāma te meghā
yadebhyo jīvasambhavaḥ
//
dvitīya āvahanvāyur
meghāste tvabhisaṃśritāḥ
ito yojanamātrācca
adhyardhavikṛtā api
//
vṛṣṭisargastathā teṣāṃ
dhārāsāraḥ prakīrtitaḥ
puṣkarāvartakā nāma
ye meghāḥ pakṣasambhavāḥ
//
śakreṇa pakṣāśchinnā vai
parvatānāṃ mahaujasā
kāmagānāṃ samṛddhānāṃ
bhūtānāṃ nāśamicchatām
//
puṣkarā nāma te pakṣā
bṛhantastoyadhāriṇaḥ
puṣkarāvartakā nāma
kāraṇeneha śabditāḥ
//
nānārūpadharāścaiva
mahāghorasvarāśca te
kalpāntavṛṣṭikartāraḥ
kalpāntāgner niyāmakāḥ
//
vāyvādhārā vahante vai
sāmṛtāḥ kalpasādhakāḥ
yānyasyāṇḍasya bhinnasya
prākṛtānyabhavaṃstadā
//
yasmin brahmā samutpannaś
caturvaktraḥ svayaṃ prabhuḥ
tānyevāṇḍakapālāni
sarve meghāḥ prakīrtitāḥ
//
teṣāmāpyāyanaṃ dhūmaḥ
sarveṣām aviśeṣataḥ
teṣāṃ śreṣṭhaśca parjanyaś
catvāraścaiva diggajāḥ
//
gajānāṃ parvatānāṃ ca
meghānāṃ bhogibhiḥ saha
kulamekaṃ dvidhā bhūtaṃ
yonirekā jalaṃ smṛtam
//
parjanyo diggajāścaiva
hemante śītasambhavam
tuṣāravarṣaṃ varṣanti
vṛddhā hyannavivṛddhaye
//
ṣaṣṭhaḥ parivaho nāma
vāyusteṣāṃ parāyaṇaḥ
yau 'sau bibharti bhagavān
gaṅgāmākāśagocarām
//
divyāmṛtajalāṃ puṇyāṃ
tripathāmiti viśrutām
tasyā vispanditaṃ toyaṃ
diggajāḥ pṛthubhiḥ karaiḥ
//
śīkarān sampramuñcanti
nīhāra iti sa smṛtaḥ
dakṣiṇena giriryo 'sau
hemakūṭa iti smṛtaḥ
//
udagdhimavataḥ śailasy
-ottare caiva dakṣiṇe
puṇḍraṃ nāma samākhyātaṃ
samyagvṛṣṭivivṛddhaye
//
tasminpravartate varṣaṃ
tattuṣārasamudbhavam
tato himavato vāyur
himaṃ tatra samudbhavam
//
ānayatyātmavegena
siñcayāno mahāgirim
himavantamatikramya
vṛṣṭiśeṣaṃ tataḥ param
//
ibhāsye ca tataḥ paścād
idaṃ bhūtavivṛddhaye
varṣadvayaṃ samākhyātaṃ
samyagvṛṣṭivivṛddhaye
//
meghāścāpyāyanaṃ caiva
sarvametatprakīrtitam
sūrya eva tu vṛṣṭīnāṃ
sraṣṭā samupadiśyate
//
varṣaṃ gharmaṃ himaṃ rātriṃ
saṃdhye caiva dinaṃ tathā
śubhāśubhaphalānīha
dhruvātsarvaṃ pravartate
//
dhruveṇādhiṣṭhitāścāpaḥ
sūryo vai gṛhya tiṣṭhati
sarvabhūtaśarīreṣu tv
āpo hyanuśritāśca yāḥ
//
dahyamāneṣu teṣveva
jaṅgamasthāvareṣu ca
dhūmabhūtāstu tā hyāpo
niṣkrāmantīha sarvaśaḥ
//
tena cābhrāṇi jāyante
sthānamabhramayaṃ smṛtam
tejobhiḥ sarvalokebhya
ādatte raśmibhirjalam
//
samudrādvāyusaṃyogād
vahantyāpo gabhastayaḥ
tatastvṛtuvaśātkāle
parivartandivākaraḥ
//
niyacchatyāpo meghebhyaḥ
śuklāḥ śuklaistu raśmibhiḥ
abhrasthāḥ prapatantyāpo
vāyunā samudīritāḥ
//
tato varṣati ṣaṇmāsān
sarvabhūtavivṛddhaye
vāyubhiḥ stanitaṃ caiva
vidyutastvagnijāḥ smṛtāḥ
//
mehanācca miher dhātor
meghatvaṃ vyañjayanti ca
na bhraśyante tato hyāpas
tasmādabhrasya vai sthitiḥ
sraṣṭāsau vṛṣṭisargasya
dhruveṇādhiṣṭhito raviḥ
//
dhruveṇādhiṣṭhito vāyur
vṛṣṭiṃ saṃharate punaḥ
grahannivṛttyā sūryāttu
carate ṛkṣamaṇḍalam
//
cārasyānte viśatyarkaṃ
dhruveṇa samadhiṣṭhitam
ataḥ sūryarathasyāpi
saṃniveśaṃ pracakṣate
//
sthitena tvekacakreṇa
pañcāreṇa triṇābhinā
hiraṇmayenāṇunā vai
aṣṭacakraikaneminā
cakreṇa bhāsvatā sūryaḥ
syandanena prasarpiṇā
//
śatayojanasāhasro
vistārāyāma ucyate
dviguṇā ca rathopasthād
īṣādaṇḍaḥ pramāṇataḥ
//
sa tasya brahmaṇā sṛṣṭo
ratho hyarthavaśena tu
asaṅgaḥ kāñcano divyo
yuktaḥ pavanagairhayaiḥ
//
chandobhirvājirūpaistair
yathācakraṃ samāsthitaiḥ
vāruṇasya rathasyeha
lakṣaṇaiḥ sadṛśaśca saḥ
//
tenāsau carati vyomni
bhāsvānanudinaṃ divi
athāṅgāni tu sūryasya
pratyaṅgāni rathasya ca
saṃvatsarasyāvayavaiḥ
kalpitāni yathākramam
//
aharnābhistu sūryasya
ekacakrasya vai smṛtaḥ
arāḥ saṃvatsarāstasya
nemyaḥ ṣaḍṛtavaḥ smṛtāḥ
//
rātrirvarūtho dharmaśca
dhvaja ūrdhvaṃ vyavasthitaḥ
akṣakoṭyoryugānyasya
ārtavāhāḥ kalāḥ smṛtāḥ
//
tasya kāṣṭhā smṛtā ghoṇā
dantapaṅktiḥ kṣaṇāstu vai
nimeṣaścānukarṣo 'sya
īṣā cāsya kalā smṛtā
//
yugākṣakoṭī te tasya
arthakāmāvubhau smṛtau
saptāśvarūpāśchandāṃsi
vahante vāyuraṃhasā
//
gāyatrī caiva triṣṭupca
jagatyanuṣṭuptathaiva ca
paṅktiśca bṛhatī caiva
uṣṇigeva tu saptamam
//
cakramakṣe nibaddhaṃ tu
dhruve cākṣaḥ samarpitaḥ
sahacakro bhramatyakṣaḥ
sahākṣo bhramati dhruvaḥ
//
akṣaḥ sahaiva cakreṇa
bhramate 'sau dhruveritaḥ
evamarthavaśāttasya
saṃniveśo rathasya tu
//
tathā saṃyogabhāgena
siddho vai bhāskaro rathaḥ
tenāsau taraṇirdevo
nabhasaḥ sarpate divam
//
yugākṣakoṭī te tasya
dakṣiṇe syandanasya tu
bhramato bhramato raśmī
tau cakrayugayostu vai
//
maṇḍalāni bhramante 'sya
khecarasya rathasya tu
kulālacakrabhramavan
maṇḍalaṃ sarvatodiśam
//
yugākṣakoṭī te tasya
vātormī syandanasya tu
saṃkramete dhruvamaho
maṇḍale sarvatodiśam
//
bhramatastasya raśmī te
maṇḍale tūttarāyaṇe
vardhete dakṣiṇeṣvatra
bhramato maṇḍalāni tu
//
yugākṣakoṭīsambaddhau
dvau raśmī syandanasya tu
dhruveṇa pragṛhītau tau
rathau yau vanato ravim
//
ākṛṣyete yadā te tu
dhruveṇa samadhiṣṭhite
tadā so 'bhyantare sūryo
bhramate maṇḍalāni tu
//
aśītimaṇḍalaśataṃ
kāṣṭhayorubhayoścaran
dhruveṇa mucyamānena
punā raśmiyugena ca
//
tathaiva bāhyataḥ sūryo
bhramate maṇḍalāni tu
udveṣṭayanvai vegena
maṇḍalāni tu gacchati
//
Matsya-Purāṇa 126
sa ratho 'dhiṣṭhito devair
māsi māsi yathākramam
tato vahatyathādityaṃ
bahubhir ṛṣibhiḥ saha
//
gandharvairapsarobhiśca
sarpagrāmaṇirākṣasaiḥ
ete vasanti vai sūrye
māsau dvau dvau krameṇa ca
//
dhātāryamā pulastyaśca
pulahaśca prajāpatī
uragau vāsukiścaiva
saṃkīrṇaścaiva tāvubhau
//
tumburur nāradaścaiva
gandharvau gāyatāṃ varau
kṛtasthalāpsarāścaiva
yā ca sā puñjikasthalā
//
grāmaṇyau rathakṛttasya
rathaujāścaiva tāvubhau
rakṣo hetiḥ prahetiśca
yātudhānāvubhau ṛtau
//
madhumādhavayorhyeṣa
gaṇo vasati bhāskare
vasangrīṣme tu dvau māsau
mitraśca varuṇaśca vai
//
ṛṣī atrirvasiṣṭhaśca
nāgau takṣakarambhakau
menakā sahajanyā ca
hāhā hūhūśca gāyakau
//
rathaṃtaraśca grāmaṇyau
rathakṛccaiva tāvubhau
puruṣādo vadhaścaiva
yātudhānau tu tau smṛtau
//
ete vasanti vai sūrye
māsayoḥ śuciśukrayoḥ
tataḥ sūrye punaścānyā
nivasanti sma devatāḥ
//
indraścaiva vivasvāṃśca
aṅgirā bhṛgureva ca
elāpattrastathā sarpaḥ
śaṅkhapālaśca pannagaḥ
//
viśvāvasusuṣeṇau ca
prātaścaiva rathaśca hi
pramlocetyapsarāścaiva
nimrocantī ca te ubhe
//
yātudhānastathā hetir
vyāghraścaiva tu tāvubhau
nabhasyanabhasoretair
vasantaśca divākare
//
māsau dvau devatāḥ sūrye
vasanti ca śaradṛtau
parjanyaścaiva pūṣā ca
bharadvājaḥ sagautamaḥ
//
citrasenaśca gandharvas
tathā vā suruciśca yaḥ
viśvācī ca ghṛtācī ca
ubhe te puṇyalakṣaṇe
//
nāgaścairāvataścaiva
viśrutaśca dhanaṃjayaḥ
senajicca suṣeṇaśca
senānīr grāmaṇīs tathā
//
cāro vātaśca dvāvetau
yātudhānāvubhau smṛtau
vasantyete ca vai sūrye
māsayośca tviṣorjayoḥ
//
haimantikau ca dvau māsau
nivasanti divākare
aṃśo bhagaśca dvāvetau
kaśyapaśca kratuśca tau
//
bhujaṃgaśca mahāpadmaḥ
sarpaḥ karkoṭakastathā
citrasenaśca gandharvaḥ
pūrṇāyuścaiva gāyanau
//
apsarāḥ pūrvacittiśca
gandharvā hyurvaśī ca yā
tārkṣyaścāriṣṭanemiśca
senānīr grāmaṇīś ca tau
//
vidyutsūryaśca tāvugrau
yātudhānau tu tau smṛtau
sahe caiva sahasye ca
vasantyete divākare
//
tatastu śiśire cāpi
māsayornivasanti te
tvaṣṭā viṣṇurjamadagnir
viśvāmitrastathaiva ca
//
kādraveyau tathā nāgau
kambalāśvatarāvubhau
gandharvau dhṛtarāṣṭraśca
sūryavarcāśca tāvubhau
//
tilottamāpsarāścaiva
devī rambhā manoramā
grāmaṇīr ṛtajiccaiva
satyajicca mahābalaḥ
//
brahmopetaśca vai rakṣo
yajñopetastathaiva ca
ityete nivasanti sma
dvau dvau māsau divākare
//
sthānābhimānino hyete
gaṇā dvādaśa saptakāḥ
sūryamāpādayantyete
tejasā teja uttamam
//
grathitaistu vacobhiśca
stuvanti ṛṣayo ravim
gandharvāpsarasaścaiva
gītanṛtyairupāsate
//
vidyāgrāmaṇino yakṣāḥ
kurvantyābhīṣusaṃgraham
sarpāḥ sarpanti vai sūrye
yātudhānānuyānti ca
//
vālakhilyā nayantyastaṃ
parivāryodayādravim
eteṣāmeva devānāṃ
yathāvīryaṃ yathātapaḥ
//
yathāyogaṃ yathādharmaṃ
yathātattvaṃ yathābalam
tathā tapatyasau sūryas
teṣāmiddhastu tejasā
//
bhūtānāmaśubhaṃ sarvaṃ
vyapohati svatejasā
mānavānāṃ śubhairhyetair
hriyate duritaṃ tu vai
//
duritaṃ śubhacārāṇāṃ
vyapohanti kvacitkvacit
ete sahaiva sūryeṇa
bhramanti sānugā divi
//
tapantaśca japantaśca
hlādayantaśca vai prajāḥ
gopāyanti sma bhūtāni
īhante hyanukampayā
//
sthānābhimānināṃ hyetat
sthānaṃ manvantareṣu vai
atītānāgatānāṃ ca
vartante sāmprataṃ ca ye
//
evaṃ vasanti vai sūrye
saptakāste caturdaśa
caturdaśeṣu vartante
gaṇā manvantareṣu vai
//
grīṣme hime ca varṣāsu
muñcamānā yathākramam
dharmaṃ himaṃ ca varṣaṃ ca
yathākramamaharniśam
//
gacchatyasāvanudinaṃ parivṛtya raśmīn
devānpitṝṃśca manujāṃśca sutarpayanvai
śukle ca kṛṣṇe tadahaḥkrameṇa
kālakṣaye caiva surāḥ pibanti
//
māsena taccāmṛtamasya mṛṣṭaṃ
suvṛṣṭaye raśmiṣu rakṣitaṃ tu
sarve 'mṛtaṃ tatpitaraḥ pibanti
devāśca saumyāśca tathaiva kāvyāḥ
//
sūryeṇa gobhirhi vivardhitābhir
adbhiḥ punaścaiva samucchritābhiḥ
vṛṣṭyābhivṛṣṭābhir athauṣadhībhir
martyā athānnena kṣudhaṃ jayanti
//
tṛptiśca tenārdhamāsaṃ surāṇāṃ
māsaṃ sudhābhiḥ svadhayā pitṝṇām
annena jīvantyaniśaṃ manuṣyāḥ
sūryaḥ śritaṃ taddhi bibharti gobhiḥ
//
ityeṣa ekacakreṇa
sūryastūrṇaṃ prasarpati
tatra tairakramairaśvaiḥ
sarpate 'sau dinakṣaye
//
harir haridbhir hriyate turaṃgamaiḥ
pibatyathāpo haribhiḥ sahasradhā
punaḥ pramuñcatyatha tāśca yo hariḥ
sa muhyamāno haribhisturaṃgamaiḥ
//
ahorātraṃ rathenāsāv
ekacakreṇa vai bhraman
saptadvīpasamudrāṃśca
saptabhiḥ saptabhirdrutam
//
chandorūpaiśca tairaśvair
yutaścakraṃ tataḥ sthitiḥ
kāmarūpaiḥ sakṛdyuktaiḥ
kāmagaistairmanojavaiḥ
//
haritairavyathaiḥ piṅgair
īśvarair brahmavādibhiḥ
bāhyato 'nantaraṃ caiva
maṇḍalaṃ divasakramāt
//
kalpādau samprayuktāśca
vahantyābhūtasaṃplavam
āvṛto vālakhilyaiśca
bhramate rātryahāni tu
//
grathitaiḥ svavacobhiśca
stūyamāno maharṣibhiḥ
sevyate gītanṛtyaiśca
gandharvāpsarasāṃ gaṇaiḥ
//
pataṃgaiḥ patagairaśvair
bhrāmyamāṇo divaspatiḥ
vīthyāśrayāṇi carati
nakṣatrāṇi tathā śaśī
//
hrāsavṛddhī tathaivāsya
raśmayaḥ sūryavatsmṛtāḥ
tricakrobhayato 'śvaśca
vijñeyaḥ śaśino rathaḥ
//
apāṃ garbhasamutpanno
rathaḥ sāśvaḥ sasārathiḥ
sahāraistaistribhiścakrair
yuktaḥ śuklairhayottamaiḥ
//
daśabhisturagairdivyair
asaṅgais tanmanojavaiḥ
sakṛdyukte rathe tasmin
vahantastvāyugakṣayam
//
saṃgṛhītā rathe tasmiñ
chvetaścakṣuḥśravāśca vai
aśvāstamekavarṇāste
vahante śaṅkhavarcasaḥ
//
ajaśca tripathaścaiva
vṛṣo vājī naro hayaḥ
aṃśumān saptadhātuśca
haṃso vyomamṛgastathā
//
ityete nāmabhiścaiva
daśa candramaso hayāḥ
evaṃ candramasaṃ devaṃ
vahanti smāyugakṣayam
//
devaiḥ parivṛtaḥ somaḥ
pitṛbhiḥ saha gacchati
somasya śuklapakṣādau
bhāskare parataḥ sthite
//
āpūryate paro bhāgaḥ
somasya tu ahaḥkramāt
tataḥ pītakṣayaṃ somaṃ
yupagadvyāpayan raviḥ
//
pītaṃ pañcadaśāhaṃ ca
raśminaikena bhāskaraḥ
āpūrayandadau tena
bhāgaṃ bhāgamahaḥkramāt
//
suṣumnāpyayamānasya
śukle vardhanti vai kalāḥ
tasmāddhrasanti vai kṛṣṇe
śukle hyāpyāyayanti ca
//
ityevaṃ sūryavīryeṇa
candrasyāpyāyate tanuḥ
paurṇamāsyāṃ pradṛśyeta
śuklaḥ sampūrṇamaṇḍalaḥ
//
evamāpyāyate somaḥ
śuklapakṣeṣvahaḥkramāt
tato dvitīyāprabhṛti
bahulasya caturdaśī
//
apāṃ sāramayasyendo
rasamātrātmakasya ca
pibantyambumayaṃ devā
madhu saumyaṃ tathāmṛtam
//
saṃbhṛtaṃ tvardhamāsena
amṛtaṃ sūryatejasā
bhakṣārthamāgataṃ somaṃ
paurṇamāsyāmupāsate
//
ekarātraṃ surāḥ sārdhaṃ
pitṛbhirṛṣibhiśca vai
somasya kṛṣṇapakṣādau
bhāskarābhimukhasya vai
//
prakṣīyate pare hyātmā
pīyamānakalākramāt
trayaśca triṃśatā sārdhaṃ
trayastriṃśacchatāni tu
//
trayastriṃśatsahasrāṇi
devāḥ somaṃ pibanti vai
ityevaṃ pīyamānasya
kṛṣṇe vardhanti tāḥ kalāḥ
//
kṣīyante ca tāḥ śuklāḥ
kṛṣṇā hyāpyāyayanti ca
evaṃ dinakramātpīte
devaiścāpi niśākare
//
pītvārdhamāsaṃ gacchanti
amāvāsyāṃ surāśca te
pitaraścopatiṣṭhanti
amāvāsyāṃ niśākaram
//
tataḥ pañcadaśe bhāge
kiṃciccheṣe niśākare
tato 'parāhṇe pitaro
jaghanyadivase punaḥ
//
pibanti dvikalaṃ kālaṃ
śiṣṭāstāstu kalāstu yāḥ
viniḥsṛṣṭaṃ tvamāvāsyāṃ
gabhastibhyastadāmṛtam
//
ardhamāsasamāptau tu
pītvā gacchanti te 'mṛtam
saumyā barhiṣadaścaiva
agniṣvāttāśca ye smṛtāḥ
//
kāvyāścaiva tu ye proktāḥ
pitaraḥ sarva eva te
saṃvatsarāśca ye kāvyāḥ
pañcābdā vai dvijāḥ smṛtāḥ
//
saumyāḥ sutapaso jñeyāḥ
saumyā barhiṣadastathā
agniṣvāttās trayaścaiva
pitṛsargasthitā dvijāḥ
//
pitṛbhiḥ pīyamānāyāṃ
pañcadaśyāṃ tu vai kalām
yāvacca kṣīyate tasmād
bhāgaḥ pañcadaśastu saḥ
//
amāvāsyāṃ tathā tasya
antarā pūryate paraḥ
vṛddhikṣayau vai pakṣādau
ṣoḍaśyāṃ śaśinaḥ mṛtau
evaṃ sūryanimitte te
kṣayavṛddhī niśākare
//
Matsya-Purāṇa 127
tārāgrahāṇāṃ vakṣyāmi
svarbhānostu rathaṃ punaḥ
atha tejomayaḥ śubhraḥ
somaputrasya vai rathaḥ
//
yukto hayaiḥ piśaṅgastu
daśabhir vātaraṃhasaiḥ
śvetaḥ piśaṅgaḥ sāraṅgo
nīlaḥ śyāmo vilohitaḥ
//
śvetaśca haritaścaiva
pṛṣato vṛṣṇireva ca
daśabhistu mahābhāgair
uttamairvātasambhavaiḥ
//
tato bhaumarathaścāpi
aṣṭāṅgaḥ kāñcanaḥ smṛtaḥ
aṣṭabhir lohitairaśvaiḥ
sadhvajair agnisambhavaiḥ
sarpate 'sau kumāro vai
ṛjuvakrānuvakragaḥ
//
ataścāṅgiraso vidvān
devācāryo bṛhaspatiḥ
gaurāśvena tu raukmeṇa
syandanena visarpati
//
yuktenāṣṭābhiraśvaiśca
dhvajairagnisamudbhavaiḥ
abdaṃ vasati yo rāśau
svadiśaṃ tena gacchati
//
yuktenāṣṭābhir aśvaiśca
sadhvajairagnisaṃnibhaiḥ
rathena kṣipravegeṇa
bhārgavastena gacchati
//
tataḥ śanaiścaro 'pyaśvaiḥ
sabalair vātaraṃhasaiḥ
kārṣṇāyasaṃ samāruhya
syandanaṃ yātyasau śaniḥ
//
svarbhānostu yathāṣṭāśvāḥ
kṛṣṇā vai vātaraṃhasaḥ
rathaṃ tamomayaṃ tasya
vahanti sma sudaṃśitāḥ
//
ādityanilayo rāhuḥ
somaṃ gacchati parvasu
ādityameti somācca
tamaso 'nteṣu parvasu
//
tataḥ ketumatastvaśvā
aṣṭau te vātaraṃhasaḥ
palāladhūmavarṇābhāḥ
kṣāmadehāḥ sudāruṇāḥ
//
ete vāhā grahāṇāṃ vai
mayā proktā rathaiḥ saha
sarve dhruve nibaddhāste
nibaddhā vātaraśmibhiḥ
//
ete vai bhrāmyamāṇāste
yathāyogaṃ vahanti vai
vāya yābhiradṛśyābhiḥ
prabaddhā vātaraśmibhiḥ
//
paribhramanti tadbaddhāś
candrasūryagrahā divi
yāvattamanuparyeti
dhruvaṃ ca jyotiṣāṃ gaṇaḥ
//
yathā nadyudake nostu
udakena sahohyate
tathā devagṛhāṇi syur
uhyante vātaraṃhasā
tasmādyāni pragṛhyante
vyomni devagṛhā iti
//
yāvatyaścaiva tārāḥ syus
tāvanto 'sya marīcayaḥ
sarvā dhruvanibaddhāstā
bhramantyo bhrāmayanti ca
//
tailapīḍaṃ yathā cakraṃ
bhramate bhrāmayanti vai
tathā bhramanti jyotīṃṣi
vātabaddhāni sarvaśaḥ
//
alātacakravadyānti
vātacakreritāni tu
yasmātpravahate tāni
pravahastena sa smṛtaḥ
//
evaṃ dhruve niyukto 'sau
bhramate jyotiṣāṃ gaṇaḥ
eṣa tārāmayaḥ proktaḥ
śiśumāre dhruvo divi
//
yadahnā kurute pāpaṃ
taṃ dṛṣṭvā niśi muñcati
śiśumāraśarīrasthā
yāvatyastārakāstu tāḥ
//
varṣāṇi dṛṣṭvā jīveta
tāvadevādhikāni tu
śiśumārākṛtiṃ jñātvā
pravibhāgena sarvaśaḥ
//
uttānapādastasyātha
vijñeyaḥ sottaro hanuḥ
yajño 'dharastu vijñeyo
dharmo mūrdhānamāśritaḥ
//
hṛdi nārāyaṇaḥ sādhyā
aśvinau pūrvapādayoḥ
varuṇaścāryamā caiva
paścime tasya sakthinī
//
śiśne saṃvatsaro jñeyo
mitraścāpānamāśritaḥ
pucche 'gniśca mahendraśca
marīciḥ kaśyapo dhruvaḥ
//
eṣa tārāmayaḥ stambho
nāstameti na vodayam
nakṣatracandrasūryāśca
grahāstārāgaṇaiḥ saha
//
tanmukhābhimukhāḥ sarve
cakrabhūtā divi sthitāḥ
dhruveṇādhiṣṭhitāścaiva
dhruvameva pradakṣiṇam
//
pariyānti suraśreṣṭhaṃ
meḍhībhūtaṃ dhruvaṃ divi
āgnīdhrakāśyapānāṃ tu
teṣāṃ sa paramo dhruvaḥ
//
eka eva bhramatyeṣa
merorantaramūrdhani
jyotiṣāṃ cakramādāya
ākarṣaṃstamadhomukhaḥ
merumālokayanneva
pratiyāti pradakṣiṇam
//
Matsya-Purāṇa 128
yadetadbhavatā proktaṃ
śrutaṃ sarvamaśeṣataḥ
kathaṃ devagṛhāṇi syuḥ
punarjyotīṃṣi varṇaya
//
etatsarvaṃ pravakṣyāmi
sūryācandramasorgatim
yathā devagṛhāṇi syuḥ
sūryācandramasostathā
//
agnervyuṣṭau rajanyāṃ vai
brahmaṇāvyaktayoninā
avyākṛtamidaṃ tvāsīn
naiśena tamasā vṛtam
//
caturbhūtāvaśiṣṭe 'smin
brahmaṇā samadhiṣṭhite
svayambhūr bhagavāṃstatra
lokatattvārthasādhakaḥ
//
khadyotarūpī vicarann
āvirbhāvaṃ vyacintayat
jñātvāgniṃ kalpakālādāv
apaḥ pṛthvīṃ ca saṃśritā
//
sa saṃbhṛtya prakāśārthaṃ
tridhā tulyo 'bhavatpunaḥ
pācako yastu loke 'smin
pārthivaḥ so 'gnirucyate
//
yaścāsau tapate sūrye
śuciragniśca sa smṛtaḥ
vaidyuto jāṭharaḥ saumyo
vaidyutaścāpyabindhanaḥ
//
tejobhiścāpyate kaścit
kaścidevāpyanindhanaḥ
kāṣṭhendhanastu nirmathyaḥ
so 'dbhiḥ śāmyati pāvakaḥ
//
arciṣmānpacano 'gnistu
niṣprabhaḥ saumyalakṣaṇaḥ
yaścāsau maṇḍale śukle
nirūṣmā na prakāśate
//
prabhā saurī tu pādena
astaṃ yāti divākare
agnimāviśate rātrau
tasmādagniḥ prakāśate
//
udite tu punaḥ sūrye
ūṣmāgnestu samāviśat
pādena tejasaścāgnes
tasmāt saṃtapate divā
//
prākāśyaṃ ca tathauṣṇyaṃ ca
sauryāgneye tu tejasī
parasparānupraveśād
āpyāyete divāniśam
//
uttare caiva bhūmyardhe
tathā hyasmiṃstu dakṣiṇe
uttiṣṭhati punaḥ sūrye
rātrirāviśate hy apaḥ
//
tasmāttāmrā bhavantyāpo
divārātripraveśanāt
astaṃ gate punaḥ sūrye
aharvai praviśaty apaḥ
//
tasmānnaktaṃ punaḥ śuklā hy
āpo dṛśyanti bhāsurāḥ
etena kramayogeṇa
bhūmyardhe dakṣiṇottare
//
udayāstamaye hyatra
ahorātraṃ viśaty apaḥ
yaścāsau tapate sūryaḥ
so 'paḥ pibati raśmibhiḥ
//
sahasrapādastveṣo 'gnī
raktakumbhanibhastu saḥ
ādatte sa tu nāḍīnāṃ
sahasreṇa samantataḥ
//
apo nadīsamudrebhyo
hradakūpebhya eva ca
tasya raśmisahasreṇa
śītavarṣoṣṇaniḥsravaḥ
//
tāsāṃ catuḥśataṃ nāḍyo
varṣante citramūrtayaḥ
candanāścaiva medhyāśca
ketanāś cetanāstathā
//
amṛtā jīvanāḥ sarvā
raśmayo vṛṣṭisarjanāḥ
himodbhavāśca te 'nyonyaṃ
raśmayastriṃśataḥ smṛtāḥ
candratārāgrahaiḥ sarvaiḥ
pītā bhānorgabhastayaḥ
//
etā madhyāstathānyāśca
hlādinyo himasarjanāḥ
śuklāśca kakubhaścaiva
gāvo viśvasṛtaśca yāḥ
//
śuklāstā nāmataḥ sarvās
triṃśato gharmasarjanāḥ
saṃbibhrati hi tāḥ sarvā
manuṣyāndevatāḥ pitṝn
//
manuṣyānoṣadhībhiśca
svadhayā ca pitṝnapi
amṛtena surānsarvān
saṃtataṃ paritarpayan
//
vasante caiva grīṣme ca
śanaiḥ saṃtapate tribhiḥ
varṣāsu ca śaradyevaṃ
caturbhiḥ saṃpravarṣati
//
hemante śiśire caiva
himotsargas tribhiḥ punaḥ
oṣadhīṣu balaṃ dhatte
sudhāṃ ca svadhayā punaḥ
//
sūryo 'maratvamamṛte
trayas triṣu niyacchati
evaṃ raśmisahasraṃ tu
sauraṃ lokārthasādhakam
//
bhidyate ṛtumāsādya
sahasraṃ bahudhā punaḥ
ityevaṃ maṇḍalaṃ śuklaṃ
bhāsvaraṃ lokasaṃjñitam
//
nakṣatragrahasomānāṃ
pratiṣṭhā yonireva ca
candra ṛkṣagrahāḥ sarve
vijñeyāḥ sūryasambhavāḥ
//
suṣumnā sūryaraśmiryā
kṣīṇaṃ śaśinamedhate
harikeśaḥ purastāttu
yo vai nakṣatrayonikṛt
//
dakṣiṇe viśvakarmā tu
raśmirāpyāyayadbudham
viśvāvasuśca yaḥ paścāc
chukrayoniśca sa smṛtaḥ
//
saṃvardhanastu yo raśmiḥ
sa yonirlohitasya ca
ṣaṣṭhastu hyaśvabhū raśmir
yoniḥ sa hi bṛhaspateḥ
//
śanaiścaraṃ punaścāpi
raśmirāpyāyate surāṭ
na kṣīyate yatastāni
tasmānnakṣatratā smṛtā
//
kṣetrāṇyetāni vai sūryam
āpatanti gabhastibhiḥ
kṣetrāṇi teṣāmādatte
sūryo nakṣatratā tataḥ
//
asmāllokādamuṃ lokaṃ
tīrṇānāṃ sukṛtātmanām
tāraṇāttārakā hyetāḥ
śuklatvāccaiva śuklikāḥ
//
divyānāṃ pārthivānāṃ ca
vaṃśānāṃ caiva sarvaśaḥ
tapanastejaso yogād
āditya iti gadyate
//
sravatiḥ syandanārthe ca
dhātureṣa nigadyate
sravaṇāttejasaścaiva
tenāsau savitā smṛtaḥ
//
bahvarthaścanda ityeṣa
pradhāno dhāturucyate
śuklatve hyamṛtatve ca
śītatve hlādane 'pi ca
//
sūryācandramasordivye
maṇḍale bhāsvare khage
jalatejomaye śukle
vṛttakumbhanibhe śubhe
//
vasanti karmadevāstu
sthānānyetāni sarvaśaḥ
manvantareṣu sarveṣu
ṛṣisūryagrahādayaḥ
//
tāni devagṛhāṇi syuḥ
sthānākhyāni bhavanti hi
sauraṃ sūryo 'viśatsthānaṃ
saumyaṃ somastathaiva ca
//
śaukraṃ śukro 'viśatsthānaṃ
ṣoḍaśāraṃ prabhāsvaram
bṛhaspatirbṛhattvaṃ ca
lohitaṃ cāpi lohitaḥ
//
śanaiścaro 'viśatsthānam
evaṃ śānaiścaraṃ tathā
budho 'pi vai budhasthānaṃ
bhānuṃ svarbhānureva ca
//
nakṣatrāṇi ca sarvāṇi
nākṣatrāṇyāviśanti ca
jyotīṃṣi sukṛtām ete
jñeyā devagṛhāstu vai
//
sthānānyetāni tiṣṭhanti
yāvadābhūtasaṃplavam
manvantareṣu sarveṣu
devasthānāni tāni vai
//
abhimānena tiṣṭhanti
tāni devāḥ punaḥ punaḥ
atītāstu sahātītair
bhāvyā bhāvyaiḥ suraiḥ saha
//
vartante vartamānaiśca
suraiḥ sārdhaṃ tu sthāninaḥ
sūryo devo vivasvāṃśca
aṣṭamastvaditeḥ sutaḥ
//
dyutimāndharmayuktaśca
somo devo vasuḥ smṛtaḥ
śukro daityastu vijñeyo
bhārgavo 'surayājakaḥ
//
bṛhaspatir bṛhattejā
devācāryo 'ṅgiraḥsutaḥ
budho manoharaścaiva
śaśiputrastu sa smṛtaḥ
//
śanaiścaro virūpaśca
saṃjñāputro vivasvataḥ
agnirvikeśyāṃ jajñe tu
yuvāsau lohitādhipaḥ
//
nakṣatranāmnyaḥ kṣetreṣu
dākṣāyaṇyaḥ sutāḥ smṛtāḥ
svarbhānuḥ siṃhikāputro
bhūtasaṃsādhano 'suraḥ
//
candrārkagrahanakṣatreṣv
abhimānī prakīrtitaḥ
sthānānyetāni coktāni
sthāninyaścaiva devatāḥ
//
śuklamagnisamaṃ divyaṃ
sahasrāṃśorvivasvataḥ
sahasrāṃśutviṣaḥ sthānam
ammayaṃ taijasaṃ tathā
//
āśāsthānaṃ manojñasya
raviraśmigṛhe sthitam
śukraḥ ṣoḍaśaraśmistu
yastu devo hyapomayaḥ
//
lohito navaraśmistu
sthānamāpyaṃ tu tasya vai
bṛhaddvādaśaraśmīkaṃ
haridrābhaṃ tu vedhasaḥ
//
aṣṭaraśmiśanestattu
kṛṣṇaṃ vṛddhamayasmayam
svarbhānostvāyasaṃ sthānaṃ
bhūtasaṃtāpanālayam
//
sukṛtām āśrayāstārā
raśmayastu hiraṇmayāḥ
tāraṇāttārakā hyetāḥ
śuklatvāccaiva tārakāḥ
//
navayojanasāhasro
viṣkambhaḥ savituḥ smṛtaḥ
maṇḍalaṃ triguṇaṃ cāsya
vistāro bhāskarasya tu
//
dviguṇaḥ sūryavistārād
vistāraḥ śaśinaḥ smṛtaḥ
triguṇaṃ maṇḍalaṃ cāsya
vaipulyācchaśinaḥ smṛtam
//
sarvopari nisṛṣṭāni
maṇḍalāni tu tārakāḥ
yojanārdhapramāṇāni
tābhyo 'nyāni gaṇāni tu
//
tulyo bhūtvā tu svarbhānus
tadadhastātprasarpati
uddhūtya pārthivīṃ chāyāṃ
nirmitāṃ maṇḍalākṛtim
//
brahmaṇā nirmitaṃ sthānaṃ
tṛtīyaṃ tu tamomayam
ādityātsa tu niṣkramya
somaṃ gacchati parvasu
//
ādityameti somācca
punaḥ saureṣu parvasu
svabhāsā tudate yasmāt
svarbhānuriti sa smṛtaḥ
//
candrataḥ ṣoḍaśo bhāgo
bhārgavasya vidhīyate
viṣkambhānmaṇḍalāccaiva
yojanānāṃ tu sa smṛtaḥ
//
bhārgavātpādahīnaśca
vijñeyo vai bṛhaspatiḥ
bṛhaspateḥ pādahīnau
ketuvakrāvubhau smṛtau
//
vistāramaṇḍalābhyāṃ tu
pādahīnastayorbudhaḥ
tārānakṣatrarūpāṇi
vapuṣmantīha yāni vai
//
budhena samarūpāṇi
vistārānmaṇḍalāttu vai
tārānakṣatrarūpāṇi
hīnāni tu parasparam
//
śatāni pañca catvāri
trīṇi dve caikameva ca
sarvopari nisṛṣṭāni
maṇḍalāni tu tārakāḥ
//
yojanārdhapramāṇāni
tebhyo hrasvaṃ na vidyate
upariṣṭāttu ye teṣāṃ
grahā ye krūrasāttvikāḥ
//
sauraścāṅgiraso vakro
vijñeyā mandacāriṇaḥ
tebhyo 'dhastāttu catvāraḥ
punaścānye mahāgrahāḥ
//
somaḥ sūryo budhaścaiva
bhārgavaśceti śīghragāḥ
yāvanti caiva ṛkṣāṇi
koṭyastāvanti tārakāḥ
//
sarveṣāṃ tu grahāṇāṃ vai
sūryo 'dhastātprasarpati
vistīrṇaṃ maṇḍalaṃ kṛtvā
tasyordhvaṃ carate śaśī
//
nakṣatramaṇḍalaṃ cāpi
somādūrdhvaṃ prasarpati
nakṣatrebhyo budhaścordhvaṃ
budhāccordhvaṃ tu bhārgavaḥ
//
vakrastu bhārgavādūrdhvaṃ
vakrādūrdhvaṃ bṛhaspatiḥ
tasmācchanaiścaraścordhvaṃ
devācāryopari sthitaḥ
//
śanaiścarāttathā cordhvaṃ
jñeyaṃ saptarṣimaṇḍalam
saptarṣibhyo dhruvaścordhvaṃ
samastaṃ tridivaṃ dhruve
//
dviguṇeṣu sahasreṣu
yojanānāṃ śateṣu ca
grahāntaram athaikaikam
ūrdhvaṃ nakṣatramaṇḍalāt
//
tārāgrahāntarāṇi syur
uparyuparyadhiṣṭhitam
grahāśca candrasūryau ca
divi divyena tejasā
//
nakṣatreṣu ca yujyante
gacchanto niyatakramāt
candrārkagrahanakṣatrā
nīcoccagṛhamāśritāḥ
//
samāgame ca bhede ca
paśyanti yugapatprajāḥ
parasparaṃ sthitā hyevaṃ
yujyante ca parasparam
//
asaṃkareṇa vijñeyas
teṣāṃ yogastu vai budhaiḥ
ityevaṃ saṃniveśo vai
pṛthivyā jyotiṣāṃ ca yaḥ
//
dvīpānāmudadhīnāṃ ca
parvatānāṃ tathaiva ca
varṣāṇāṃ ca nadīnāṃ ca
ye ca teṣu vasanti vai
//
ityeṣo 'rkavaśenaiva
saṃniveśastu jyotiṣām
āvartaḥ sāntaro madhye
saṃkṣiptaśca dhruvāttu sa
//
sarvatasteṣu vistīrṇo
vṛttākāra ivocchritaḥ
lokasaṃvyavahārārtham
īśvareṇa vinirmitaḥ
//
kalpādau buddhipūrvaṃ tu
sthāpito 'sau svayambhuvā
ityeṣa saṃniveśo vai
sarvasya jyotirātmakaḥ
//
vaiśvarūpaṃ pradhānasya
pariṇāho 'sya yaḥ smṛtaḥ
teṣāṃ śakyaṃ na saṃkhyātuṃ
yāthātathyena kenacit
gatāgataṃ manuṣyeṇa
jyotiṣāṃ māṃsacakṣuṣā
//
Matsya-Purāṇa 129
kathaṃ jagāma bhagavān
purāritvaṃ maheśvaraḥ
dadāha ca kathaṃ devas
tanno vistarato vada
//
pṛcchāmastvāṃ vayaṃ sarve
bahumānātpunaḥ punaḥ
tripuraṃ tadyathā durgaṃ
mayamāyāvinirmitam
devenaikeṣuṇā dagdhaṃ
tathā no vada mānada
//
śṛṇudhvaṃ tripuraṃ devo
yathā dāritavān bhavaḥ
mayo nāma mahāmāyo
māyānāṃ janako 'suraḥ
//
nirjitaḥ sa tu saṃgrāme
tatāpa paramaṃ tapaḥ
tapasyantaṃ tu taṃ viprā
daityāvanyāvanugrahāt
//
tasyaiva kṛtyamuddiśya
tepatuḥ paramaṃ tapaḥ
vidyunmālī ca balavāṃs
tārakākhyaśca vīryavān
//
mayatejaḥsamākrāntau
tepaturmayapārśvagau
lokā iva yathā mūrtās
trayas traya ivāgnayaḥ
//
lokatrayaṃ tāpayantas
te tepurdānavāstapaḥ
hemante jalaśayyāsu
grīṣme pañcatape tathā
//
varṣāsu ca tathākāśe
kṣapayantastanūḥ priyāḥ
sevānāḥ phalamūlāni
puṣpāṇi ca jalāni ca
//
anyadācaritāhārāḥ
paṅkenācitavalkalāḥ
magnāḥ śaivālapaṅkeṣu
vimalāvimaleṣu ca
//
nirmāṃsāśca tato jātāḥ
kṛśā dhamanisaṃtatāḥ
teṣāṃ tapaḥprabhāvena
prabhāvavidhutaṃ yathā
//
niṣprabhaṃ tu jagatsarvaṃ
mandamevābhibhāṣitam
dahyamāneṣu lokeṣu
taistribhirdānavāgnibhiḥ
//
teṣāmagre jagadbandhuḥ
prādurbhūtaḥ pitāmahaḥ
tataḥ sāhasakartāraḥ
prāhuste sahasāgatam
//
svakaṃ pitāmahaṃ daityās
taṃ vai tuṣṭuvureva ca
atha tāndānavānbrahmā
tapasā tapanaprabhān
//
uvāca harṣapūrṇākṣo
harṣapūrṇamukhastadā
varado 'haṃ hi vo vatsās
tapastoṣita āgataḥ
//
vriyatām īpsitaṃ yacca
sābhilāṣaṃ taducyatām
ityevamucyamānāstu
pratipannaṃ pitāmaham
//
viśvakarmā mayaḥ prāha
praharṣotphullalocanaḥ
deva daityāḥ purā devaiḥ
saṃgrāme tārakāmaye
//
nirjitāstāḍitāścaiva
hatāścāpyāyudhairapi
devairvairānubandhācca
dhāvanto bhayavepitāḥ
//
śaraṇaṃ naiva jānīmaḥ
śarma vā śaraṇārthinaḥ
so 'haṃ tapaḥprabhāvena
tava bhaktyā tathaiva ca
//
icchāmi kartuṃ taddurgaṃ
yaddevairapi dustaram
tasmiṃśca tripure durge
matkṛte kṛtināṃ vara
//
bhūmyānāṃ jalajānāṃ ca
śāpānāṃ munitejasām
devapraharaṇānāṃ ca
devānāṃ ca prajāpateḥ
//
alaṅghanīyaṃ bhavatu
tripuraṃ yadi te priyam
viśvakarmā itīvoktaḥ
sa tadā viśvakarmaṇā
//
uvāca prahasanvākyaṃ
mayaṃ daityagaṇādhipam
sarvāmaratvaṃ naivāsti
asadvṛttasya dānava
//
tasmāddurgavidhānaṃ hi
kṣaṇādapi vidhīyatām
pitāmahavacaḥ śrutvā
tadaivaṃ dānavo mayaḥ
//
prāñjaliḥ punarapyāha
brahmāṇaṃ padmasambhavam
yastadekeṣuṇā durgaṃ
sakṛnmuktena nirdahet
//
samaṃ sa saṃyuge hanyād
avadhyaṃ śeṣato bhavet
evamastviti cāpyuktvā
mayaṃ devaḥ pitāmahaḥ
//
svapne labdho yathārtho vai
tatraivādarśanaṃ yayau
gate pitāmahe daityā
gatā mayaraviprabhāḥ
//
varadānādvirejuste
tapasā ca mahābalāḥ
sa mayastu mahābuddhir
dānavo vṛṣasattamaḥ
//
durgaṃ vyavasitaḥ kartum
iti cācintayattadā
kathaṃ nāma bhaveddurgaṃ
tanmayā tripuraṃ kṛtam
//
vatsyate tatpuraṃ divyaṃ
matto nānyairna saṃśayaḥ
yathācaikeṣuṇā tena
tatpuraṃ na hi hanyate
//
devaistathā vidhātavyaṃ
mayā mativicāraṇam
vistāro yojanaśatam
ekaikasya purasya tu
//
kāryasteṣāṃ ca viṣkambhaś
caikaikaśatayojanam
puṣyayogeṇa nirmāṇaṃ
purāṇaṃ ca bhaviṣyati
//
puṣyayogeṇa ca divi
sameṣyanti parasparam
puṣyayogeṇa yuktāni
yastānyāsādayiṣyati
//
purāṇyekaprahāreṇa
śatāni nihaniṣyati
āyasaṃ tu kṣititale
rājataṃ tu nabhastale
//
rājatasyopariṣṭāttu
sauvarṇaṃ bhavitā puram
evaṃ tribhiḥ purairyuktaṃ
tripuraṃ tadbhaviṣyati
śatayojanaviṣkambhair
antaraistaddurāsadam
//
aṭṭālakair yantraśataghnibhiśca
sacakraśūlopalakampanaiśca
dvārairmahāmandaramerukalpaiḥ
prākāraśṛṅgaiḥ suvirājamānam
//
satārakākhyena mayena guptaṃ
svasthaṃ ca guptaṃ taḍinmālināpi
ko nāma hantuṃ tripuraṃ samartho
muktvā trinetraṃ bhagavantamekam
//
Matsya-Purāṇa 130
iti cintāyuto daityo
divyopāyaprabhāvajam
cakāra tripuraṃ durgaṃ
manaḥsaṃcāracāritam
//
prākāro 'nena mārgeṇa
iha vāmutra gopuram
iha cāṭṭālakadvāram
iha cāṭṭālagopuram
//
rājamārga itaścāpi
vipulo bhavatāmiti
rathyoparathyāḥ sattrikā
iha catvara eva ca
//
idamantaḥpurasthānaṃ
rudrāyatanamatra ca
savaṭāni taḍāgāni hy
atra vāpyaḥ sarāṃsi ca
//
ārāmāśca sabhāścātra
udyānānyatra vā tathā
upanirgamo dānavānāṃ
bhavatyatra manoharaḥ
//
ityevaṃ mānasaṃ tatrā
kalpayatpurakalpavit
mayena tatpuraṃ sṛṣṭaṃ
tripuraṃ tviti naḥ śrutam
//
kārṣṇāyasamayaṃ yattu
mayena vihitaṃ puram
tārakākhyo 'dhipastatra
kṛtasthānādhipo 'vasat
//
yattu pūrṇendusaṃkāśaṃ
rājataṃ nirmitaṃ puram
vidyunmālī prabhustatra
vidyunmālī tvivāmbudaḥ
//
suvarṇādhikṛtaṃ yacca
mayena vihitaṃ puram
svayameva mayastatra
gatastadadhipaḥ prabhuḥ
//
tārakasya puraṃ tatra
śatayojanamantaram
vidyunmālipuraṃ cāpi
śatayojanake 'ntare
//
meruparvatasaṃkāśaṃ
mayasyāpi puraṃ mahat
puṣyasaṃyogamātreṇa
kālena sa mayaḥ purā
//
kṛtavāṃstripuraṃ daityas
trinetraḥ puṣpakaṃ yathā
yena yena mayo yāti
prakurvāṇaḥ puraṃ purāt
//
praśastāstatra tatraiva
vāruṇyāmālayāḥ svayam
rukmarūpyāyasānāṃ ca
śataśo 'tha sahasraśaḥ
//
ratnācitāni śobhante
purāṇyamaravidviṣām
prāsādaśatajuṣṭāni
kūṭāgārotkaṭāni ca
//
sarveṣāṃ kāmagāni syuḥ
sarvalokātigāni ca
sodyānavāpīkūpāni
sapadmasaravanti ca
//
aśokavanabhūtāni
kokilārutavanti ca
citraśālāviśālāni
catuḥśālottamāni ca
//
saptāṣṭadaśabhaumāni
satkṛtāni mayena ca
bahudhvajapatākāni
sragdāmālaṃkṛtāni ca
//
kiṅkiṇījālaśabdāni
gandhavanti mahānti ca
susaṃyuktopaliptāni
puṣpanaivedyavanti ca
//
yajñadhūmāndhakārāṇi
saṃpūrṇakalaśāni ca
gaganāvaraṇābhāni
haṃsapaṅktinibhāni ca
//
paṅktīkṛtāni rājante
gṛhāṇi tripure pure
muktākalāpairlambadbhir
hasantīva śaśiśriyam
//
mallikājātipuṣpādyair
gandhadhūpādhivāsitaiḥ
pañcendriyasukhairnityaṃ
samaiḥ satpuruṣairiva
//
hemarājatalohādya
maṇiratnāñjanāṅkitāḥ
prākārāstripure tasmin
giriprākārasaṃnibhāḥ
//
ekaikasminpure tasmin
gopurāṇāṃ śataṃ śatam
sapatākādhvajavatāṃ
dṛśyante giriśṛṅgavat
//
nūpurārāvaramyāṇi
tripure tatpurāṇyapi
svargātiriktaśrīkāṇi
tatra kanyāpurāṇi ca
//
ārāmaiśca vihāraiśca
taḍāgavaṭacatvaraiḥ
sarobhiśca saridbhiśca
vanaiścopavanairapi
//
divyabhogopabhogāni
nānāratnayutāni ca
puṣpotkaraiśca subhagās
tripurasyopanirgamāḥ
parikhāśatagambhīrāḥ
kṛtā māyānivāraṇaiḥ
//
niśamya taddurgavidhānamuttamaṃ
kṛtaṃ mayenādbhutavīryakarmaṇā
diteḥ sutā daivatarājavairiṇaḥ
sahasraśaḥ prāpuranantavikramāḥ
//
tadāsurairdarpitavairimardanair
janārdanaiḥ śailakarīndrasaṃnibhaiḥ
babhūva pūrṇaṃ tripuraṃ tathā purā
yathāmbaraṃ bhūrijalair jalapradaiḥ
//
Matsya-Purāṇa 131
nirmite tripure durge
mayenāsuraśilpinā
taddurgaṃ durgatāṃ prāpa
baddhavairaiḥ surāsuraiḥ
//
sakalatrāḥ saputrāśca
śastravanto 'ntakopamāḥ
mayādiṣṭāni viviśur
gṛhāṇi hṛṣitāśca te
//
siṃhā vanamivāneke
makarā iva sāgaram
roṣaiścaivātipāruṣyaiḥ
śarīramiva saṃhataiḥ
//
tadvadbalibhiradhyastaṃ
tatpuraṃ devatāribhiḥ
tripuraṃ saṃkulaṃ jātaṃ
daityakoṭiśatākulam
//
sutalādapi niṣpatya
pātālāddānavālayāt
upatasthuḥ payodābhā
ye ca giryupajīvinaḥ
//
yo yaṃ prārthayate kāmaṃ
samprāptastripurāśrayāt
tasya tasya mayastatra
māyayā vidadhāti saḥ
//
sacandreṣu pradoṣeṣu
sāmbujeṣu saraḥsu ca
ārāmeṣu sacūteṣu
tapodhanavaneṣu ca
//
svaṅgāścandanadigdhāṅgāṃ
mātaṃgāḥ samadā iva
mṛṣṭābharaṇavastrāśca
mṛṣṭasraganulepanāḥ
//
priyābhiḥ priyakrāmābhir
hāvabhāvaprasūtibhiḥ
nārībhiḥ satataṃ remur
muditāścaiva dānavāḥ
//
mayena nirmite sthāne
modamānā mahāsurāḥ
arthe dharme ca kāme ca
nidadhuste matīḥ svayam
//
teṣāṃ tripurayuktānāṃ
tripure tridaśāriṇām
vrajati sma sukhaṃ kālaḥ
svargasthānāṃ yathā tathā
//
śuśrūṣante pitṝnputrāḥ
patnyaścāpi patīṃstathā
vimuktakalahāścāpi
prītayaḥ pracurābhavan
//
nādharmastripurasthānāṃ
bādhate vīryavānapi
arcayanto diteḥ putrās
tripurāyatane haram
//
puṇyāhaśabdānuccerur
āśīrvādāṃśca vedagān
svanūpuraravonmiśrān
veṇuvīṇāravānapi
//
hāsaśca varanārīṇāṃ
cittavyākulakārakaḥ
tripure dānavendrāṇāṃ
ramatāṃ śrūyate sadā
//
teṣāmarcayatāṃ devān
brāhmaṇāṃśca namasyatām
dharmārthakāmamantrāṇāṃ
mahānkālo 'bhyavartata
//
athālakṣmīrasūyā ca
tṛḍbubhukṣe tathaiva ca
kaliśca kalahaścaiva
tripuraṃ viviśuḥ saha
//
saṃdhyākālaṃ praviṣṭāste
tripuraṃ ca bhayāvahāḥ
samadhyāsuḥ samaṃ ghorāḥ
śarīrāṇi yathāmayāḥ
//
sarva ete viśantastu
mayena tripurāntaram
svapne bhayāvahā dṛṣṭā
āviśantastu dānavān
//
udite ca sahasrāṃśau
śubhabhāsākare ravau
mayaḥ sabhāmāviveśa
bhāskarābhyāmivāmbudaḥ
//
merukūṭanibhe ramya
āsane svarṇamaṇḍite
āsīnāḥ kāñcanagireḥ
śṛṅge toyamuco yathā
//
pārśvayostārakākhyaśca
vidyunmālī ca dānavaḥ
upaviṣṭau mayasyānte
hastinaḥ kalabhāviva
//
tataḥ surārayaḥ sarve
'śeṣakopā raṇājire
upaviṣṭā dṛḍhaṃ viddhā
dānavā devaśatravaḥ
//
teṣvāsīneṣu sarveṣu
sukhāsanagateṣu ca
mayo māyāvijanaka
ityuvāca sa dānavān
//
khecarāḥ khecarārāvā
bho bho dākṣāyaṇīsutāḥ
niśāmayadhvaṃ svapno 'yaṃ
mayā dṛṣṭo bhayāvahaḥ
//
catasraḥ pramadāstatra
trayo martyā bhayāvahāḥ
kopānalādīptamukhāḥ
praviṣṭās tripurārdinaḥ
//
praviśya ruṣitāste ca
purāṇyatulavikramāḥ
praviṣṭāḥ sma śarīrāṇi
bhūtvā bahuśarīriṇaḥ
//
nagaraṃ tripuraṃ cedaṃ
tamasā samavasthitam
sagṛhaṃ saha yuṣmābhiḥ
sāgarāmbhasi majjitam
//
ulūkaṃ rucirā nārī
nagnārūḍhā kharaṃ tathā
saha strībhirhasantī ca
cumbane pramadā yathā
puruṣaḥ sindutilakaś
caturaṅghris trilocanaḥ
//
yena sā pramadā nunnā
ahaṃ caiva vibodhitaḥ
īdṛśī pramadā dṛṣṭā
mayā cātibhayāvahā
//
eṣa īdṛśakaḥ svapno
dṛṣṭo vai ditinandanāḥ
dṛṣṭaḥ kathaṃ hi kaṣṭāya
asurāṇāṃ bhaviṣyati
//
yadi vo 'haṃ kṣamo rājā
yadidaṃ vettha ceddhitam
nibodhadhvaṃ sumanaso
na cāsūyitum arhatha
//
kāmaṃ cerṣyāṃ ca kopaṃ ca
asūyāṃ saṃvihāya ca
satye dame ca dharme ca
munivāde ca tiṣṭhata
//
śāntayaśca prayujyantāṃ
pūjyatāṃ ca maheśvaraḥ
yadi nāmāsya svapnasya hy
evaṃ coparamo bhavet
//
kupyate no dhruvaṃ rudro
devadevastrilocanaḥ
bhaviṣyāṇi ca dṛśyante
yato nastripure 'surāḥ
//
kalahaṃ varjayantaśca
arjayantas tathārjavam
svapnodayaṃ pratīkṣadhvaṃ
kālodayamathāpi ca
//
śrutvā dākṣāyaṇīputrā
ityevaṃ mayabhāṣitam
krodherṣyāvasthayā yuktā
dṛśyante ca vināśagāḥ
//
vināśam upapaśyanto hy
alakṣmyā vyāpitāsurāḥ
tatraiva dṛṣṭvā te 'nyonyaṃ
sakrodhāpūritekṣaṇāḥ
//
atha daivaparidhvastā
dānavāstripurālayāḥ
hitvā satyaṃ ca dharmaṃ ca
akāryāṇyupacakramuḥ
//
dviṣanti brāhmaṇānpuṇyān
na cārcanti hi devatāḥ
guruṃ caiva na manyante hy
anyonyaṃ cāpi cukrudhuḥ
//
kalaheṣu ca sajjante
svadharmeṣu hasanti ca
parasparaṃ ca nindanti
ahamityeva vādinaḥ
//
uccairgurūnprabhāṣante
nābhibhāṣanti pūjitāḥ
akasmātsāśrunayanā
jāyante ca samutsukāḥ
//
dadhisaktūnpayaścaiva
kapitthāni ca rātriṣu
bhakṣayanti ca śeranta
ucchiṣṭāḥ saṃvṛtāstathā
//
mūtraṃ kṛtvopaspṛśanti
cākṛtvā pādadhāvanam
saṃviśanti ca śayyāsu
śaucācāravivarjitāḥ
//
saṃkucanti bhayāccaiva
mārjārāṇāṃ yathākhukaḥ
bhāryāṃ gatvā na śudhyanti
rahovṛttiṣu nistrapāḥ
//
purā suśīlā bhūtvā ca
duḥśīlatvamupāgatāḥ
devāṃstapodhanāṃścaiva
bādhante tripurālayāḥ
//
mayena vāryamāṇā api
te vināśamupasthitāḥ
vipriyāṇyeva viprāṇāṃ
kurvāṇāḥ kalahaiṣiṇaḥ
//
vaibhrājaṃ nandanaṃ caiva
tathā caitrarathaṃ vanam
aśokaṃ ca varāśokaṃ
sarvartukamathāpi ca
//
svargaṃ ca devatāvāsaṃ
pūrvadevavaśānugāḥ
vidhvaṃsayanti saṃkruddhās
tapodhanavanāni ca
//
vidhvastadevāyatanāśramaṃ ca
saṃbhagnadevadvijapūjakaṃ tu
jagadbabhūvāmararājaduṣṭair
abhidrutaṃ sasyamivālivṛndaiḥ
//
Matsya-Purāṇa 132
aśīleṣu praduṣṭeṣu
dānaveṣu durātmasu
lokeṣūtsādyamāneṣu
tapodhanavaneṣu ca
//
siṃhanāde vyomagānāṃ
teṣu bhīteṣu jantuṣu
trailokye bhayasaṃmūḍhe
tamondhanvam upāgate
//
ādityā vasavaḥ sādhyāḥ
pitaro marutāṃ gaṇāḥ
bhītāḥ śaraṇamājagmur
brahmāṇāṃ prapitāmaham
//
te taṃ svarṇotpalāsīnaṃ
brahmāṇaṃ samupāgatāḥ
nemurūcuśca sahitāḥ
pañcāsyaṃ caturānanam
//
varaguptāstavaiveha
dānavāstripurālayāḥ
bādhante 'smānyathā preṣyān
anuśādhi tato 'nagha
//
meghāgame yathā haṃsā
mṛgāḥ siṃhabhayādiva
dānavānāṃ bhayāttadvad
bhramāmo hi pitāmaha
//
putrāṇāṃ nāmadheyāni
kalatrāṇāṃ tathaiva ca
dānavairbhrāmyamāṇānāṃ
vismṛtāni tato 'nagha
//
devaveśmaprabhaṅgāśca
āśramabhraṃśanāni ca
dānavairlomamohāndhaiḥ
kriyante ca bhramanti ca
//
yadi na trāyase lokaṃ
dānavairvidrutaṃ drutam
dharṣaṇānena nirdevaṃ
nirmanuṣyāśramaṃ jagat
//
ityevaṃ tridaśairuktaḥ
padmayoniḥ pitāmahaḥ
pratyāha tridaśān sendrān
indutulyānanaḥ prabhuḥ
//
bhayasya yo varo datto
mayā matimatāṃ varāḥ
tasyānta eṣa samprāpto
yaḥ purokto mayā surāḥ
//
tacca teṣāmadhiṣṭhānaṃ
tripuraṃ tridaśarṣabhāḥ
ekeṣupātamokṣeṇa
hantavyaṃ neṣuvṛṣṭibhiḥ
//
bhavatāṃ ca na paśyāmi
kamapyatra surarṣabhāḥ
yastu caikaprahāreṇa
puraṃ hanyāt sadānavam
//
tripuraṃ nālpavīryeṇa
śakyaṃ hantuṃ śareṇa tu
ekaṃ muktvā mahādevaṃ
maheśānaṃ prajāpatim
//
te yūyaṃ yadi anye ca
kratuvidhvaṃsakaṃ haram
yācāmaḥ sahitā devaṃ
tripuraṃ sa haniṣyati
//
kṛtaḥ purāṇāṃ viṣkambho
yojamānāṃ śataṃ śatam
yathā caikaprahāreṇa
hanyate vai bhavena tu
puṣyayogeṇa yuktāni
tāni caikakṣaṇena tu
//
tato devaiśca samprokto
yāsyāma iti duḥkhitaiḥ
pitāmahaśca taiḥ sārdhaṃ
bhavasaṃsadamāgataḥ
//
taṃ bhavaṃ bhūtabhavyeśaṃ
giriśaṃ śūlapāṇinam
paśyanti comayā sārdhaṃ
nandinā ca mahātmanā
//
agnivarṇamajaṃ devam
agnikuṇḍanibhekṣaṇam
agnyādityasahasrābham
agnivarṇavibhūṣitam
//
candrāvayavalakṣmāṇaṃ
candrasaumyatarānanam
āgamya tamajaṃ devam
atha taṃ nīlalohitam
astuvangopatiṃ śambhuṃ
varadaṃ pārvatīpatim
//
namo bhavāya śarvāya
rudrāya varadāya ca
paśūnāṃ pataye nityam
ugrāya ca kapardine
//
mahādevāya bhīmāya
tryambakāya ca śāntaye
īśānāya bhayaghnāya
namastvandhakaghātine
//
nīlagrīvāya bhīmāya
vedhase vedhasā stute
kumāraśatrunighnāya
kumārajanakāya ca
//
vilohitāya dhūmrāya
varāya krathanāya ca
nityaṃ nīlaśikhaṇḍāya
śūline divyaśāyine
//
uragāya trinetrāya
hiraṇyavasuretase
acintyāyāmbikābhartre
sarvadevastutāya ca
//
vṛṣadhvajāya muṇḍāya
jaṭine brahmacāriṇe
tapyamānāya salile
brahmaṇyāyājitāya ca
//
viśvātmane viśvasṛje
viśvamāvṛtya tiṣṭhate
namo 'stu divyarūpāya
prabhave divyaśambhave
//
abhigamyāya kāmyāya
stutyāyārcyāya sarvadā
bhaktānukampine nityaṃ
diśate yanmanogatam
//
Matsya-Purāṇa 133
brahmādyaiḥ stūyamānastu
devairdevo maheśvaraḥ
prajāpatimuvācedaṃ
devānāṃ kva bhayaṃ mahat
//
bho devāḥ svāgataṃ vo 'stu
brūta yadvo manogatam
tāvadeva prayacchāmi
nāstyadeyaṃ mayā hi vaḥ
//
yuṣmākaṃ nitarāṃ śaṃ vai
kartāhaṃ vibudharṣabhāḥ
carāmi mahadatyugraṃ
yaccāpi paramaṃ tapaḥ
//
vidviṣṭā vo mama dviṣṭāḥ
kaṣṭāḥ kaṣṭaparākramāḥ
teṣāmabhāvaḥ saṃpādyo
yuṣmākaṃ bhava eva ca
//
evamuktāstu devena
premṇā sabrahmakāḥ surāḥ
rudramāhurmahābhāgaṃ
bhāgārhāḥ sarva eva te
//
bhagavaṃstaistapastaptaṃ
raudraṃ raudraparākramaiḥ
asurairvadhyamānāḥ sma
vayaṃ tvāṃ śaraṇaṃ gatāḥ
//
mayo nāma diteḥ putras
trinetra kalahapriyaḥ
tripuraṃ yena taddurgaṃ
kṛtaṃ pāṇḍuragopuram
//
tadāśritya puraṃ durgaṃ
dānavā varanirbhayāḥ
bādhante 'smānmahādeva
preṣyamasvāminaṃ yathā
//
udyānāni ca bhagnāni
nandanādīni yāni ca
varāścāpsarasaḥ sarvā
rambhādyā danujairhṛtāḥ
//
indrasya vāhyāśca gajāḥ
kumudāñjanavāmanāḥ
airāvatādyā apahṛtā
devatānāṃ maheśvara
//
ye cendrarathamukhyāś ca
harayo 'pahṛtāsuraiḥ
jātāśca dānavānāṃ te
rathayogyāsturaṃgamāḥ
//
ye rathā ye gajāścaiva
yāḥ striyo vasu yacca naḥ
tanno vyapahṛtaṃ daityaiḥ
saṃśayo jīvite punaḥ
//
trinetra evamuktastu
devaiḥ śakrapurogamaiḥ
uvāca devāndeveśo
varado vṛṣavāhanaḥ
//
vyapagacchatu vo devā
mahaddānavajaṃ bhayam
tadahaṃ tripuraṃ dhakṣye
kriyatāṃ yadbravīmi tat
//
yadīcchata mayā dagdhuṃ
tatpuraṃ sahamānavam
rathamaupayikaṃ mahyaṃ
sajjayadhvaṃ kimāsyate
//
digvāsasā tathoktāste
sapitāmahakāḥ surāḥ
tathetyuktvā mahādevaṃ
cakruste rathamuttamam
//
dharāṃ kūbarakau dvau tu
rudrapārśvacarāvubhau
adhiṣṭhānaṃ śiro meror
akṣo mandara eva ca
//
cakruścandraṃ ca sūryaṃ ca
cakre kāñcanarājate
kṛṣṇapakṣaṃ śuklapakṣaṃ
pakṣadvayamapīśvarāḥ
//
rathanemidvayaṃ cakrur
devā brahmapuraḥsarāḥ
ādidvayaṃ pakṣayantraṃ
yantrametāśca devatāḥ
//
kambalāśvatarābhyāṃ ca
nāgābhyāṃ samaveṣṭitam
bhārgavaścāṅgirāścaiva
budho 'ṅgāraka eva ca
//
śanaiścarastathā cātra
sarve te devasattamāḥ
varūthaṃ gaganaṃ cakruś
cārurūpaṃ rathasya te
//
kṛtaṃ dvijihvanayanaṃ
triveṇuṃ śātakaumbhikam
maṇimuktendranīlaiśca
vṛtaṃ hyaṣṭamukhaiḥ suraiḥ
//
gaṅgā sindhuḥ śatadruśca
candrabhāgā irāvatī
vitastā ca vipāśā ca
yamunā gaṇḍakī tathā
//
sarasvatī devikā ca
tathā ca sarayūrapi
etāḥ saridvarāḥ sarvā
veṇusaṃjñā kṛtā rathe
//
dhṛtarāṣṭrāśca ye nāgās
te ca veśyātmakāḥ kṛtāḥ
vāsukeḥ kulajā ye ca
ye ca raivatavaṃśajāḥ
//
te sarpā darpasampūrṇāś
cāpatūṇeṣv anūnagāḥ
avatasthuḥ śarā bhūtvā
nānājātiśubhānanāḥ
//
surasā saramā kadrūr
vinatā śucireva ca
tṛṣā bubhukṣā sarvogrā
mṛtyuḥ sarvaśamastathā
//
brahmavadhyā ca govadhyā
bālavadhyā prajābhayāḥ
gadā bhūtvā śaktayaśca
tadā devarathe 'bhyayuḥ
//
yugaṃ kṛtayugaṃ cātra
cāturhotraprayojakāḥ
caturvarṇāḥ salīlāśca
babhūvuḥ svarṇakuṇḍalāḥ
//
tadyugaṃ yugasaṃkāśaṃ
rathaśīrṣe pratiṣṭhitam
dhṛtarāṣṭreṇa nāgena
baddhaṃ balavatā mahat
//
ṛgvedaḥ sāmavedaśca
yajurvedastathā paraḥ
vedāś catvāra evaite
catvārasturagābhavan
//
annadānapurogāṇi
yāni dānāni kānicit
tānyāsanvājināṃ teṣāṃ
bhūṣaṇāni sahasraśaḥ
//
padmadvayaṃ takṣakaśca
karkoṭakadhanaṃjayau
nāgā babhūvurevaite
hayānāṃ vālabandhanāḥ
//
oṃkāraprabhavāstā vā
mantrayajñakratukriyāḥ
upadravāḥ pratīkārāḥ
paśubandheṣṭayastathā
//
yajñopavāhānyetāni
tasmiṃllokarathe śubhe
maṇimuktāpravālaistu
bhūṣitāni sahasraśaḥ
//
pratoda oṃkāra evāsīt
tadagraṃ ca vaṣaṭkṛtam
sinīvālī kuhū rākā
tathā cānumatiḥ śubhā
yoktrāṇyāsaṃsturaṃgāṇām
apasarpaṇavigrahāḥ
//
kṛṣṇānyatha ca pītāni
śvetamāñjiṣṭhakāni ca
avadātāḥ patākāstu
babhūvuḥ pavaneritāḥ
//
ṛtubhiśca kṛtaḥ ṣaḍbhir
dhanuḥ saṃvatsaro 'bhavat
ajarā jyābhavaccāpi
sāmbikā dhanuṣo dṛḍhā
//
kālo hi bhagavānrudras
taṃ ca saṃvatsaraṃ viduḥ
tasmādumā kālarātrir
dhanuṣo jyājarābhavat
//
sagarbhaṃ tripuraṃ yena
dagdhavānsa trilocanaḥ
sa iṣurviṣṇusomāgni
tridaivatamayo 'bhavat
//
ānanaṃ hyagnirabhavac
chalyaṃ somastamonudaḥ
tejasaḥ samavāyo 'tha
ceṣostejo rathāṅgadhṛk
//
tasmiṃśca vīryavṛddhyarthaṃ
vāsukirnāgapārthivaḥ
tejaḥsaṃvasanārthaṃ vai
mumocātiviṣo viṣam
//
kṛtvā devā rathaṃ cāpi
divyaṃ divyaprabhāvataḥ
lokādhipatimabhyetya
idaṃ vacanamabruvan
//
saṃskṛto 'yaṃ ratho 'smābhis
tava dānavaśatrujit
idamāpatparitrāṇaṃ
devānsendrapurogamān
//
taṃ meruśikharākāraṃ
trailokyarathamuttamam
praśasya devānsādhviti
rathaṃ paśyati śaṃkaraḥ
//
muhurdṛṣṭvā rathaṃ sādhu
sādhvityuktvā muhurmuhuḥ
uvāca sendrānamarān
amarādhipatiḥ svayam
//
yādṛśo 'yaṃ rathaḥ kḷpto
yuṣmābhirmama sattamāḥ
īdṛśo rathasampattyā
yantā śīghraṃ vidhīyatām
//
ityuktvā devadevena
devā viddhā iveṣubhiḥ
avāpurmahatīṃ cintāṃ
kathaṃ kāryamiti bruvan
//
mahādevasya devo 'nyaḥ
ko nāma sadṛśo bhavet
muktvā cakrāyudhaṃ devaṃ
so 'pyasyeṣuṃ samāśritaḥ
//
dhuri yuktā ivokṣāṇo
ghaṭanta iva parvataiḥ
niśvasantaḥ surāḥ sarve
kathametaditi bruvan
//
deveṣvāha devadevo
lokanāthasya dhūrgatān
ahaṃ sārathirityuktvā
jagrāhāśvāṃstato 'grajaḥ
//
tato devaiḥ sagandharvaiḥ
siṃhanādo mahānkṛtaḥ
pratodahastaṃ samprekṣya
brahmāṇaṃ sūtatāṃ gatam
//
bhagavānapi viśveśo
rathasthe vai pitāmahe
sadṛśaḥ sūta ityuktvā
cāruroha rathaṃ haraḥ
//
ārohati rathaṃ deve hy
aśvā harabharāturāḥ
jānubhiḥ patitā bhūmau
rajogrāsaśca grāsitaḥ
//
devo dṛṣṭvātha vedāṃstān
abhīrugrahayān bhayāt
ujjahāra pitṝnārtān
suputra iva duḥkhitān
//
tataḥ siṃharavo bhūyo
babhūva rathabhairavaḥ
jayaśabdaśca devānāṃ
saṃbabhūvārṇavopamaḥ
//
tadoṃkāramayaṃ gṛhya
pratodaṃ varadaḥ prabhuḥ
svayambhūḥ prayayau vāhān
anumantrya yathājavam
//
grasamānā ivākāśaṃ
muṣṇanta iva medinīm
mukhebhyaḥ sasṛjuḥ śvāsān
ucchvasanta ivoragāḥ
//
svayambhuvā codyamānāś
coditena kapardinā
vrajanti te 'śvā javanāḥ
kṣayakāla ivānilāḥ
//
dhvajocchrayavinirmāṇe
dhvajayaṣṭimanuttamām
ākramya nandī vṛṣabhas
tasthau tasmiñchivecchayā
//
bhārgavāṅgirasau devau
daṇḍahastau raviprabhau
rathacakre tu rakṣete
rudrasya priyakāṅkṣiṇau
//
śeṣaśca bhagavānnāgo
'nanto 'nantakaro 'riṇām
śarahasto rathaṃ pāti
śayanaṃ brahmaṇastadā
//
yamastūrṇaṃ samāsthāya
mahiṣaṃ cātidāruṇam
draviṇādhipatirvyālaṃ
surāṇāmadhipo dvipam
//
mayūraṃ śatacandraṃ ca
kūjantaṃ kiṃnaraṃ yathā
guha āsthāya varado
yugopamarathaṃ pituḥ
//
nandīśvaraśca bhagavāñ
chūlamādāya dīptimān
pṛṣṭhataścāpi pārśvābhyāṃ
lokasya kṣayakṛdyathā
//
pramathāścāgnivarṇābhāḥ
sāgnijvālā ivācalāḥ
anujagmū rathaṃ śārvaṃ
nakrā iva mahārṇavam
//
bhṛgurbharadvājavasiṣṭhagautamāḥ
kratuḥ pulastyaḥ pulahastapodhanāḥ
marīciratrirbhagavānathāṅgirāḥ
parāśarāgastyamukhā maharṣayaḥ
//
haramajitamajaṃ pratuṣṭuvur
vacanaviśeṣair vicitrabhūṣaṇaiḥ
rathastripure sakāñcanācalo
vrajati sapakṣa ivādrirambare
//
karigiriravimeghasaṃnibhāḥ sajalapayodaninādanādinaḥ /
pramathagaṇāḥ parivārya devaguptaṃ rathamabhitaḥ prayayuḥ svadarpayuktāḥ //
makaratimitimiṅgilāvṛtaḥ
pralaya ivātisamuddhato 'rṇavaḥ
vrajati rathavaro 'tibhāsvaro hy
aśaninipātapayodaniḥsvanaḥ
//
Matsya-Purāṇa 134
pūjyamāne rathe tasmiṃl
lokairdeve rathe sthite
pramatheṣu nadatsūgraṃ
pravadatsu ca sādhviti
//
īśvarasvaraghoṣeṇa
nardamāne mahāvṛṣe
jayatsu vipreṣu tathā
garjatsu turageṣu ca
//
raṇāṅgaṇātsamutpatya
devarṣirnāradaḥ prabhuḥ
kāntyā candropamastūrṇaṃ
tripuraṃ puramāgataḥ
//
autpātikaṃ tu daityānāṃ
tripure vartate dhruvam
nāradaścātra bhagavān
prādurbhūtastapodhanaḥ
//
āgataṃ jaladābhāsaṃ
sametāḥ sarvadānavāḥ
uttasthurnāradaṃ dṛṣṭvā
abhivādanavādinaḥ
//
tamarghyeṇa ca pādyena
madhuparkeṇa ceśvarāḥ
nāradaṃ pūjayāmāsur
brahmāṇamiva vāsavaḥ
//
teṣāṃ sa pūjāṃ pūjārhaḥ
pratigṛhya tapodhanaḥ
nāradaḥ sukhamāsīnaḥ
kāñcane paramāsane
//
mayastu sukhamāsīne
nārade nāradodbhave
yathārhaṃ dānavaiḥ sārdham
āsīno dānavādhipaḥ
//
āsīnaṃ nāradaṃ prekṣya
mayastvatha mahāsuraḥ
abravīdvacanaṃ tuṣṭo
hṛṣṭaromānanekṣaṇaḥ
//
autpātikaṃ pure 'smākaṃ
yathā nānyatra kutracit
vartate vartamānajña
vada tvaṃ hi ca nārada
//
dṛśyante bhayadāḥ svapnā
bhajyante ca dhvajāḥ param
vinā ca vāyunā ketuḥ
patate ca tathā bhuvi
//
aṭṭālakāśca nṛtyante
sapatākāḥ sagopurāḥ
hiṃsa hiṃseti śrūyante
giraśca bhayadāḥ pure
//
nāhaṃ bibhemi devānāṃ
sendrāṇāmapi nārada
muktvaikaṃ varadaṃ sthāṇuṃ
bhaktābhayakaraṃ haram
//
bhagavannāstyaviditam
utpāteṣu tavānagha
anāgatamatītaṃ ca
bhavāñjānāti tattvataḥ
//
tadetanno bhayasthānam
utpātābhiniveditam
kathayasva muniśreṣṭha
prapannasya tu nārada
//
ityukto nāradastena
mayenāmayavarjitaḥ
//
śṛṇu dānava tattvena
bhavantyautpātikā yathā
dharmeti dhāraṇe dhātur
māhātmye caiva paṭhyate
dhāraṇācca mahattvena
dharma eṣa nirucyate
//
sa iṣṭaprāpako dharma
ācāryairupadiśyate
itaraścāniṣṭaphala
ācāryairnopadiśyate
//
utpathānmārgamāgacchen
mārgācceva vimārgatām
vināśastasya nirdeśya
iti vedavido viduḥ
//
tvamadharmarathārūḍhaḥ
sahaibhirmattadānavaiḥ
apakāriṣu devānāṃ
kuruṣe tvaṃ sahāyatām
//
tadetānyevamādīni
utpātāveditāni ca
vaināśikāni dṛśyante
dānavānāṃ tathaiva ca
//
eṣa rudraḥ samāsthāya
mahālokamayaṃ ratham
āyāti tripuraṃ hantuṃ
maya tvāmasurānapi
//
sa tvaṃ mahaujasaṃ nityaṃ
prapadyasva maheśvaram
yāsyase saha putreṇa
dānavaiḥ saha mānada
//
ityevamāvedya bhayaṃ
dānavopasthitaṃ mahat
dānavānāṃ punardevo
deveśapadamāgataḥ
//
nārade tu munau yāte
mayo dānavanāyakaḥ
śūrasaṃmatamityevaṃ
dānavānāha dānavaḥ
//
śūrāḥ stha jātaputrāḥ stha
kṛtakṛtyāḥ stha dānavāḥ
yudhyadhvaṃ daivataiḥ sārdhaṃ
kartavyaṃ cāpi no bhayam
//
jitvā vayaṃ bhaviṣyāmaḥ
sarve 'marasabhāsadaḥ
devāṃśca sendrakānhatvā
lokānbhokṣyāmahe 'surāḥ
//
aṭṭālakeṣu ca tathā
tiṣṭhadhvaṃ śastrapāṇayaḥ
daṃśitā yuddhasajjāśca
tiṣṭhadhvaṃ prodyatāyudhāḥ
//
purāṇi trīṇi caitāni
yathāsthāneṣu dānavāḥ
tiṣṭhadhvaṃ laṅghanīyāni
bhaviṣyanti purāṇi ca
//
namogatāstathā śūrā
devatā viditā hi vaḥ
tāḥ prayatnena vāryāśca
vidāryāścaiva sāyakaiḥ
//
iti danutanayānmayastathoktvā
suragaṇavāraṇavāraṇe vacāṃsi
yuvatijanaviṣaṇṇamānasaṃ tat
tripurapuraṃ sahasā viveśa rājā
//
atha rajataviśuddhabhāvabhāvo
bhavamabhipūjya digambaraṃ sugīrbhiḥ
śaraṇamupajagāma devadevaṃ
madanāryandhakayajñadehaghātam
//
mayamabhayapadaiṣiṇaṃ prapannaṃ
na kila bubodha tṛtīyadīptanetraḥ
tadabhimatamadāttataḥ śaśāṅkī
sa ca kila nirbhaya eva dānavo 'bhūt
//
Matsya-Purāṇa 135
tato raṇe devabalaṃ
nārado 'bhyagamatpunaḥ
āgatya caiva tripurāt
sabhāyāmāsthitaḥ svayam
//
ilāvṛtamiti khyātaṃ
tadvarṣaṃ vistṛtāyatam
yatra yajño balervṛtto
baliryatra ca saṃyataḥ
//
devānāṃ janmabhūmiryā
triṣu lokeṣu viśrutā
vivāhāḥ kratavaścaiva
jātakarmādikāḥ kriyāḥ
//
devānāṃ yatra vṛttāni
kanyādānāni yāni ca
reme nityaṃ bhavo yatra
sahāyaiḥ pārṣadairgaṇaiḥ
//
lokapālāḥ sadā yatra
tasthurmerugirau yathā
madhupiṅgalanetrastu
candrāvayavabhūṣaṇaḥ
devānāmadhipaṃ prāha
gaṇapāṃśca maheśvaraḥ
//
vāsavaitad arīṇāṃ te
tripuraṃ paridṛśyate
vimānaiśca patākābhir
dhvajaiśca samalaṃkṛtam
//
idaṃ vṛttamidaṃ khyātaṃ
vahnivadbhṛśatāpanam
ete janā giriprakhyāḥ
sakuṇḍalakirīṭinaḥ
//
prākāragopurāṭṭeṣu
kakṣānte dānavāḥ sthitāḥ
ime ca toyadābhāsā
danujā vikṛtānanāḥ
//
nirgacchanti puro daityāḥ
sāyudhā vijayaiṣiṇaḥ
//
sa tvaṃ suraśataiḥ sārdhaṃ
sasahāyo varāyudhaḥ
sahadbhirmāmakairbhṛtyair
vyāpādaya mahāsurān
//
ahaṃ ca rathavaryeṇa
niścalācalavatsthitaḥ
puraḥ purasya randhrārthī
sthāsyāmi vijayāya vaḥ
//
yadā tu puṣyayogeṇa
ekatvaṃ sthāsyate puram
tadetannirdahiṣyāmi
śareṇaikena vāsava
//
ityukto vai bhagavatā
rudreṇeha sureśvaraḥ
yayau tattripuraṃ jetuṃ
tena sainyena saṃvṛtaḥ
//
prakrāntarathabhīmaistaiḥ
sadevaiḥ pārṣadāṃ gaṇaiḥ
kṛtasiṃharavopetair
udgacchadbhirivāmbudaiḥ
//
tena nādena tripurād
dānavā yuddhalālasāḥ
utpatya dudruvuśceluḥ
sāyudhāḥ khe gaṇeśvarān
//
anye payodharārāvāḥ
payodharasamā babhuḥ
sasiṃhanādaṃ vāditraṃ
vādayāmāsuruddhatāḥ
//
devānāṃ siṃhanādaśca
sarvatūryaravo mahān
grasto 'bhūddaityanādaiśca
candrastoyadharairiva
//
candrodayātsamudbhūtaḥ
paurṇamāsa ivārṇavaḥ
tripuraṃ prabhavattadvad
bhīmarūpamahāsuraiḥ
//
prākāreṣu pure tatra
gopureṣvapi cāpare
aṭṭālakānsamāruhya
kecic calitavādinaḥ
//
svarṇamālādharāḥ śūrāḥ
prabhāsitakarāmbarāḥ
kecin nadanti danujās
toyamattā ivāmbudāḥ
//
itaścetaśca dhāvantaḥ
kecidudbhūtavāsasaḥ
kimetaditi papracchur
anyonyaṃ gṛhamāśritāḥ
//
kimetannaiva jānāmi
jñānamantarhitaṃ hi me
jñāsyase 'nantareṇeti
kālo vistārato mahān
//
so 'pyasau pṛthvīsāraṃ ca
siṃhaśca rathamāsthitaḥ
tiṣṭhate tripuraṃ pīḍya
dehaṃ vyādhirivocchritaḥ
//
ya eṣo 'sti sa eṣo 'stu
kā cintā sambhrame sati
ehi āyudham ādāya
kva me pṛcchā bhaviṣyati
//
iti te 'nyonyamāviddhā
uttarottarabhāṣiṇaḥ
āsādya pṛcchanti tadā
dānavāstripurālayāḥ
//
tārakākhyapure daityās
tārakākhyapuraḥsarāḥ
nirgatāḥ kupitāstūrṇaṃ
bilādiva mahoragāḥ
//
nirdhāvantastu te daityāḥ
pramathādhipayūthapaiḥ
niruddhā gajarājāno
yathā kesariyūthapaiḥ
//
darpitānāṃ tataścaiṣāṃ
darpitānām ivāgnīnām
rūpāṇi jajvalusteṣām
agnīnāmiva dhamyatām
//
tato bṛhanti cāpāni
bhīmanādāni sarvaśaḥ
nikṛṣya jaghnuranyonyam
iṣubhiḥ prāṇabhojanaiḥ
//
mārjāramṛgabhīmāsyān
pārṣadānvikṛtānanān
dṛṣṭvā dṛṣṭvāhasannuccair
dānavā rūpasampadā
//
bāhubhiḥ parighākāraiḥ
kṛṣyatāṃ dhanuṣāṃ śarāḥ
bhaṭavarmeṣu viviśus
taḍāgānīva pakṣiṇaḥ
//
mṛtāḥ stha kva nu yāsyadhvaṃ
haniṣyāmo nivartatām
ityevaṃ paruṣāṇyuktvā
dānavāḥ pārṣadarṣabhān
//
bibhiduḥ sāyakaistīkṣṇaiḥ
sūryapādā ivāmbudān
pramathā api siṃhākṣāḥ
siṃhavikrāntavikramāḥ
khaṇḍaśailaśilāvṛkṣair
bibhidur daityadānavān
//
ambudairākulamiva
haṃsākulamivāmbaram
dānavākulamatyarthaṃ
tatpuraṃ sakalaṃ babhau
//
vikṛṣṭacāpā daityendrāḥ
sṛjanti śaradurdinam
indracāpāṅkitoraskā
jaladā iva durdinam
//
iṣubhistāḍyamānāste
bhūyo bhūyo gaṇeśvarāḥ
cakruste dehaniryāsaṃ
svarṇadhātumivācalāḥ
//
tathā vṛkṣaśilāvajra
śūlapaṭṭiparaśvadhaiḥ
cūrṇyante 'bhihatā daityāḥ
kācāṣṭaṅkahatā iva
//
candrodayātsamudbhūtaḥ
paurṇamāsa ivārṇavaḥ
tripuraṃ prabhavat tadvad
bhīmarūpamahāsuraiḥ
//
tārakākhyo jayatyeṣa
iti daityā aghoṣayan
jayatīndraśca rudraśca
ityeva ca gaṇeśvarāḥ
//
vāritā dāritā bāṇair
yodhāstasminbalārṇave
niḥsvananto 'mbusamaye
jalagarbhā ivāmbudāḥ
//
karaiśchinnaiḥ śirobhiśca
dhvajaiśchattraiśca pāṇḍuraiḥ
yuddhabhūmirbhayavatī
māṃsaśoṇitapūritā
//
vyomni cotplutya sahasā
tālamātraṃ varāyudhaiḥ
dṛḍhāhatāḥ patan pūrvaṃ
dānavāḥ pramathāstathā
//
siddhāścāpsarasaścaiva
cāraṇāśca nabhogatāḥ
dṛḍhaprahārahṛṣitāḥ
sādhu sādhviti cukruśuḥ
//
anāhatāśca viyati
devadundubhayastathā
nadanto meghaśabdena
śarabhā iva roṣitāḥ
//
te tasmiṃstripure daityā
nadyaḥ sindhupatāviva
viśanti kruddhavadanā
valmīkamiva pannagāḥ
//
tārakākhyapure tasmin
surāḥ śūrāḥ samantataḥ
saśastrā nipatanti sma
sapakṣā iva bhūdharāḥ
//
yodhayanti tribhāgeṇa
tripure tu gaṇeśvarāḥ
vidyunmālī mayaścaiva
magnau ca drumavadraṇe
//
vidyunmālī sa daityendro
girīndrasadṛśadyutiḥ
ādāya parighaṃ ghoraṃ
tāḍayāmāsa nandinam
//
sa nandī dānavendreṇa
parigheṇa dṛḍhāhataḥ
bhramate madhunā vyaktaḥ
purā nārāyaṇo yathā
//
nandīśvare gate tatra
gaṇapāḥ khyātavikramāḥ
dudruvurjātasaṃrambhā
vidyunmālinamāsuram
//
ghaṇṭākarṇaḥ śaṅkukarṇo
mahākālaśca pārṣadāḥ
tataśca sāyakaiḥ sarvān
gaṇapāngaṇapākṛtīn
//
bhūyo bhūyaḥ sa vivyādha
gaṇeśvaramahattamān
bhittvā bhittvā rurāvoccair
nabhasyambudharo yathā
//
tasyārambhitaśabdena
nandī dinakaraprabhaḥ
saṃjñāṃ prāpya tataḥ so 'pi
vidyunmālinamādravat
//
rudradattaṃ tadā dīptaṃ
dīptānalasamaprabham
vajraṃ vajranibhāṅgasya
dānavasya sasarja ha
//
taṃ nandibhujanirmuktaṃ
muktāphalavibhūṣitam
papāta vakṣasi tadā
vajraṃ daityasya bhīṣaṇam
//
sa vajranihato daityo
vajrasaṃhananopamaḥ
papāta vajrābhihataḥ
śakreṇādririvāhataḥ
//
daityeśvaraṃ vinihataṃ
nandinā kulanandinā
cukruśurdānavāḥ prekṣya
dudruvuśca gaṇādhipāḥ
//
duḥkhāmarṣitaroṣāste
vidyunmālini pātite
drumaśailamahāvṛṣṭiṃ
payodāḥ sasṛjuryathā
//
te pīḍyamānā gurubhir
giribhiśca gaṇeśvarāḥ
kartavyaṃ na viduḥ kiṃcid
vandyamādhārmikā iva
//
tato 'suravaraḥ śrīmāṃs
tārakākhyaḥ pratāpavān
satarūṇāṃ girīṇāṃ vai
tulyarūpadharo babhau
//
bhinnottamāṅgā gaṇapā
bhinnapādāṅkitānanāḥ
virejurbhujagā mantrair
vāryamāṇā yathā tathā
//
mayena māyāvīryeṇa
vadhyamānā gaṇeśvarāḥ
bhramanti bahuśabdālāḥ
pañjare śakunā iva
//
tayāsuravaraḥ śrīmāṃs
tārakākhyaḥ pratāpavān
dadāha ca balaṃ sarvaṃ
śuṣkendhanamivānalaḥ
//
tārakākhyena vāryante
śaravarṣaistadā gaṇāḥ
mayena māyānihatās
tārakākhyena ceṣubhiḥ
gaṇeśā vidhurā jātā
jīrṇamūlā yathā drumāḥ
//
bhūyaḥ saṃpatate cāgnir
grahāngrāhānbhujaṃgamān
girīndrāṃśca harīnvyāghrān
vṛkṣān sṛmaravarṇakān
//
śarabhānaṣṭapādāṃśca
apaḥ pavanameva ca
mayo māyābalenaiva
pātayatyeva śatruṣu
//
te tārakākhyena mayena māyayā
saṃmuhyamānā vivaśā gaṇeśvarāḥ
nāśaknuvaṃste manasāpi ceṣṭituṃ
yathendriyārthā muninābhisaṃyatāḥ
//
mahājalāgnyādisakuñjaroragair
harīndravyāghrarkṣatarakṣurākṣasaiḥ
vibādhyamānāstamasā vimohitāḥ
samudramadhyeṣviva gādhakāṅkṣiṇaḥ
//
saṃmardyamāneṣu gaṇeśvareṣu
saṃnardamāneṣu suretareṣu
tataḥ surāṇāṃ pravarābhirakṣituṃ
riporbalaṃ saṃviviśuḥ sahāyudhāḥ
//
yamo gadāstro varuṇaśca bhāskaras
tathā kumāro 'marakoṭisaṃyutaḥ
svayaṃ ca śakraḥ sitanāgavāhanaḥ
kulīśapāṇiḥ suralokapuṃgavaḥ
//
sa coḍunāthaḥ sasuto divākaraḥ
sa sāntakastryakṣapatir mahādyutiḥ
ete ripūṇāṃ prabalābhirakṣitaṃ
tadā balaṃ saṃviviśurmadoddhatāḥ
//
yathā vanaṃ darpitakuñjarādhipā
yathā nabhaḥ sāmbudharaṃ divākaraḥ
yathā ca siṃhairvijaneṣu gokulaṃ
tathā balaṃ tattridaśair abhidrutam
//
kṛtaprahārāturadīnadānavaṃ
tatastvabhajyanta balaṃ hi pārṣadāḥ
svarjyotiṣāṃ jyotir ivoṣmavān harir
yathā tamo ghorataraṃ narāṇām
//
viśāntayāmāsa yathā sadaiva
niśākaraḥ saṃcitaśārvaraṃ tamaḥ
tato 'pakṛṣṭe ca tamaḥprabhāve
astraprabhāve ca vivardhamāne
//
diglokapālair gaṇanāyakaiśca
kṛto mahānsiṃharavo muhūrtam
saṃkhye vibhagnā vikarā vipādāś
chinnottamāṅgāḥ śarapūritāṅgāḥ
//
devetarā devavarairvibhinnāḥ
sīdanti paṅkeṣu yathā gajendrāḥ
vajreṇa bhīmena ca vajrapāṇiḥ
śaktyā ca śaktyā ca mayūraketuḥ
//
daṇḍena cogreṇa ca dharmarājaḥ
pāśena cogreṇa ca vārigoptā
śūlena kālena ca yakṣarājo
vīryeṇa tejasvitayā sukeśaḥ
//
gaṇeśvarāste surasaṃnikāśāḥ
pūrṇāhutīsiktaśikhiprakāśāḥ
utsādayante danuputravṛndān
yathaiva indrāśanayaḥ patantyaḥ
//
mayastu devānparirakṣitāram
umātmajaṃ devavaraṃ kumāram
śareṇa bhittvā sa hi tārakāsutaṃ
sa tārakākhyāsuram ābabhāṣe
//
kṛtvā prahāraṃ praviśāmi vīraṃ
puraṃ hi daityendrabalena yuktaḥ
viśrāmamūrjaskaramapyavāpya
punaḥ kariṣyāmi raṇaṃ prapannaiḥ
//
vayaṃ hi śastrakṣatavikṣatāṅgā
viśīrṇaśastradhvajavarmavāhāḥ
jayaiṣiṇaste jayakāśinaśca
gaṇeśvarā lokavarādhipāśca
//
mayasya śrutvā divi tārakākhyo
vaco 'bhikāṅkṣankṣatajopamākṣaḥ
viveśa tūrṇaṃ tripuraṃ diteḥ sutaiḥ
sutairadityā yudhi vṛddhaharṣaiḥ
//
tataḥ saśaṅkhānakabheribhīmaṃ sasiṃhanādaṃ harasainyamābabhau /
mayānugaṃ ghoragabhīragahvaraṃ yathā siṃhanāditam //
Matsya-Purāṇa 136
mayaḥ prahāraṃ kṛtvā tu
māyāvī dānavarṣabhaḥ
viveśa tūrṇaṃ tripuram
abhraṃ nīlamivāmbaram
//
sa dīrghamuṣṇaṃ niḥśvasya
dānavānvīkṣya madhyagān
dadhyau lokakṣaye prāpte
kālaṃ kāla ivāparaḥ
//
indro 'pi bibhyate yasya
sthito yuddhepsuragrataḥ
sa cāpi nidhanaṃ prāpto
vidyunmālī mahāyaśāḥ
//
durgaṃ vai tripurasyāsya
na samaṃ vidyate puram
tasyāpyeṣo 'nayaḥ prāpto
na durgaṃ kāraṇaṃ kvacit
//
kālasyaiva vaśe sarvaṃ
durgaṃ durgataraṃ ca yat
kāle kruddhe kathaṃ kālāt
trāṇaṃ no 'dya bhaviṣyati
//
ekeṣu triṣu yatkiṃcid
balaṃ vai sarvajantuṣu
kālasya tadvaśaṃ sarvam
iti paitāmaho vidhiḥ
//
asminkaḥ prabhavedyogo hy
asaṃdhārye 'mitātmani
laṅghane kaḥ samarthaḥ syād
ṛte devaṃ maheśvaram
//
bibhemi nendrāddhi yamād
varuṇānna ca vittapāt
svāmī caiṣāṃ tu devānāṃ
durjayaḥ sa maheśvaraḥ
//
aiśvaryasya phalaṃ yattat
prabhutvasya ca yatphalam
tadadya darśayiṣyāmi
yāvadvīrāḥ samantataḥ
//
vāpīmamṛtatoyena
pūrṇāṃ srakṣye varauṣadhīḥ
jīviṣyanti tadā daityāḥ
saṃjīvanavarauṣadhaiḥ
//
iti saṃcintya balavān
mayo māyāvināṃ varaḥ
māyayā sasṛje vāpīṃ
rambhāmiva pitāmahaḥ
//
dviyojanāyatāṃ dīrghāṃ
pūrṇayojanavistṛtām
ārohasaṃkramavatīṃ
citrarūpāṃ kathāmiva
//
indoḥ kiraṇakalpena
mṛṣṭenāmṛtagandhinā
pūrṇāṃ paramatoyena
guṇapūrṇāmivāṅganām
//
utpalaiḥ kumudaiḥ padmair
vṛtāṃ kādambakaistathā
candrabhāskaravarṇābhair
bhīmair āvaraṇairvṛtām
//
khagair madhurarāvaiśca
cārucāmīkaraprabhaiḥ
kāmaiṣibhir ivākīrṇāṃ
jīvānāmaraṇīm iva
//
tāṃ vāpīṃ sṛjya sa mayo
gaṅgāmiva maheśvaraḥ
tasyāṃ prakṣālayāmāsa
vidyunmālinamāditaḥ
//
sa vāpyāṃ majjito daityo
devaśatrurmahābalaḥ
uttasthāvindhanairiddhaḥ
sadyo huta ivānalaḥ
//
mayasya cāñjaliṃ kṛtvā
tārakākhyo 'bhivāditaḥ
vidyunmālīti vacanaṃ
mayamutthāya cābravīt
//
kva nandī saha rudreṇa
vṛtaḥ pramathajambukaiḥ
yudhyāmo 'rīn viniṣpīḍya
dayā deheṣu kā hi naḥ
//
anvāsyaiva ca rudrasya
bhavāmaḥ prabhaviṣṇavaḥ
tairvā vinihatā yuddhe
bhaviṣyāmo yamāśanāḥ
//
vidyunmāler niśamyaitan
mayo vacanamūrjitam
taṃ pariṣvajya sārdrākṣa
idamāha mahāsuraḥ
//
vidyunmālinna me rājyam
abhipretaṃ na jīvitam
tvayā vinā mahābāho
kimanyena mahāsura
//
mahāmṛtamayī vāpī hy
eṣā māyābhirīśvara
sṛṣṭā dānavadaityānāṃ
hatānāṃ jīvavardhinī
//
diṣṭyā tvāṃ daitya paśyāmi
yamalokād ihāgatam
durgatāvanayagrastaṃ
bhokṣyāmo 'dya mahānidhim
//
dṛṣṭvā dṛṣṭvā ca tāṃ vāpīṃ
māyayā mayanirmitām
hṛṣṭānanākṣā daityendrā
idaṃ vacanamabruvan
//
dānavā yudhyatedānīṃ
pramathaiḥ saha nirbhayāḥ
mayena nirmitā vāpī
hatānsaṃjīvayiṣyati
//
tataḥ kṣubdhāmbudhinibhā
bherī sā tu bhayaṃkarī
vādyamānā nanādoccai
rauravī sā punaḥ punaḥ
//
śrutvā bherīravaṃ ghoraṃ
meghārambhitasaṃnibham
nyapatannasurāstūrṇaṃ
tripurādyuddhalālasāḥ
//
loharājatasauvarṇaiḥ
kaṭakairmaṇirājitaiḥ
āmuktaiḥ kuṇḍalairhārair
mukuṭairapi cotkaṭaiḥ
//
dhūmāyitā hyaviramā
jvalanta iva pāvakāḥ
āyudhāni samādāya
kāśino dṛḍhavikramāḥ
//
nṛtyamānā iva naṭā
garjanta iva toyadāḥ
karocchrayā iva gajāḥ
siṃhā iva ca nirbhayāḥ
//
hradā iva ca gambhīrāḥ
sūryā iva pratāpitāḥ
drumā iva ca daityendrās
trāsayanto balaṃ mahat
//
pramathā api sotsāhā
garuḍotpātapātinaḥ
yuyutsavo 'bhidhāvanti
dānavāndānavārayaḥ
//
nandīśvareṇa pramathās
tārakākhyena dānavāḥ
cakruḥ saṃhatya saṃgrāmaṃ
codyamānā balena ca
//
te 'sibhiścandrasaṃkāśaiḥ
śūlaiścānalapiṅgalaiḥ
bāṇaiśca dṛḍhanirmuktair
abhijaghnuḥ parasparam
//
śarāṇāṃ sṛjyamānānām
asīnāṃ ca nipātyatām
rūpāṇyāsanmaholkānāṃ
patantīnāmivāmbarāt
//
śaktibhirbhinnahṛdayā
nirdayā iva pātitāḥ
nirayeṣviva nirmagnāḥ
kūjante pramathāsurāḥ
//
hemakuṇḍalayuktāni
kirīṭotkaṭavanti ca
śirāṃsyurvyāṃ patanti sma
girikūṭā ivātyaye
//
paraśvadhaiḥ paṭṭiśaiśca
khaḍgaiśca parighaistathā
chinnāḥ karivarākārā
nipetuste dharātale
//
garjanti sahasā hṛṣṭāḥ
pramathā bhīmagarjanāḥ
sādhayantyapare siddhā
yuddhagāndharvamadbhutam
//
balavānbhāsi pramatha
darpito bhāsi dānava
iti coccārayanvācaṃ
vāraṇā raṇadhūrgatāḥ
//
parighairāhatāḥ kecid
dānavaiḥ śaṃkarānugāḥ
vamante rudhiraṃ vaktraiḥ
svarṇadhātumivācalāḥ
//
pramathairapi nārācair
asurāḥ suraśatravaḥ
drumaiśca giriśṛṅgaiśca
gāḍhamevāhave hatāḥ
//
sūditānatha tāndaityān
anye dānavapuṃgavāḥ
utkṣipya cikṣipur vāpyāṃ
mayadānavacoditāḥ
//
te cāpi bhāsvarairdehaiḥ
svargaloka ivāmarāḥ
uttasthurvāpīmāsādya
sadrūpābharaṇāmbarāḥ
//
athaike dānavāḥ prāpya
vāpīprakṣepaṇād asūn
āsphoṭya siṃhanādaṃ ca
kṛtvādhāvaṃstathāsurāḥ
//
dānavāḥ pramathānetān
prasarpata kim āsatha
hatānapi hi vo vāpī
punarujjīvayiṣyati
//
evaṃ śrutvā śaṅkukarṇo
vaco 'gragrahasaṃnibhaḥ
drutamevaitya deveśam
idaṃ vacanamabravīt
//
sūditāḥ sūditā deva
pramathairasurā hyamī
uttiṣṭhanti punarbhīmāḥ
sasyā iva jalokṣitāḥ
//
asminkila pure vāpī
pūrṇāmṛtarasāmbhasā
nihatā nihatā yatra
kṣiptā jīvanti dānavāḥ
//
iti vijñāpayaddevaṃ
śaṅkukarṇo maheśvaram
abhavandānavabala
utpātā vai sudāruṇāḥ
//
tārakākhyaḥ subhīmākṣo
dāritāsyo hariryathā
abhyadhāvatsusaṃkruddho
mahādevarathaṃ prati
//
tripure tu mahānghoro
bherīśaṅkharavo babhau
dānavā niḥsṛtā dṛṣṭvā
devadevarathe suram
//
bhūkampaścābhavattatra
śatāṅgo bhūgato 'bhavat
dṛṣṭvā kṣobhamagādrudraḥ
svayambhūśca pitāmahaḥ
//
tābhyāṃ devavariṣṭhābhyām
anvitaḥ sa rathottamaḥ
anāyatanam āsādya
sīdate guṇavāniva
//
dhātukṣaye deha iva
grīṣme cālpamivodakam
śaithilyaṃ yāti sa rathaḥ
sneho viprakṛto yathā
//
rathādutpatyātmabhūr vai
sīdantaṃ tu rathottamam
ujjahāra mahāprāṇo
rathaṃ trailokyarūpiṇam
//
tadā śarādviniṣpatya
pītavāsā janārdanaḥ
vṛṣarūpaṃ mahatkṛtvā
rathaṃ jagrāha durdharam
//
sa viṣāṇābhyāṃ trailokyaṃ
rathameva mahārathaḥ
pragṛhyodvahate sajjaṃ
kulaṃ kulavaho yathā
//
tārakākhyo 'pi daityendro
girīndra iva pakṣavān
abhyadravattadā devaṃ
brahmāṇaṃ hatavāṃśca saḥ
//
sa tārakākhyābhihataḥ
pratodaṃ nyasya kūbare
vijajvāla muhurbrahmā
śvāsaṃ vaktrāt samudgiran
//
tatra daityairmahānādo
dānavairapi bhairavaḥ
tārakākhyasya pūjārthaṃ
kṛto jaladharopamaḥ
//
rathacaraṇakaro 'tha mahāmṛdhe
vṛṣabhavapurvṛṣabhendrapūjitaḥ
dititanayabalaṃ vimardya sarvaṃ
tripurapuraṃ praviveśa keśavaḥ
//
sajalajaladarājitāṃ samastāṃ
kumudavarotpalaphullapaṅkajāḍhyām
suragururapibatpayo 'mṛtaṃ tad
raviriva saṃcitaśārvaraṃ tamo 'ndham
//
vāpīṃ pītvāsurendrāṇāṃ
pītavāsā janārdanaḥ
nardamāno mahābāhuḥ
praviveśa śaraṃ tataḥ
//
tato 'surā bhīmagaṇeśvarairhatāḥ
prahārasaṃvardhitaśoṇitāpagāḥ
parāṅmukhā bhīmamukhaiḥ kṛtā raṇe
yathā nayābhyudyatatatparairnaraiḥ
//
sa tārakākhyas taḍinmālireva ca
mayena sārdhaṃ pramathairabhidrutāḥ
puraṃ parāvṛtya nu te śarārditā
yathā śarīraṃ pavanodaye gatāḥ
//
gaṇeśvarābhyudyatadarpakāśino
mahendranandīśvaraṣaṇmukhā yudhi
vineduruccairjahasuśca durmadā
jayema candrādidigīśvaraiḥ saha
//
Matsya-Purāṇa 137
pramathaiḥ samare bhinnās
traipurāste surārayaḥ
puraṃ praviviśurbhītāḥ
pramathairbhagnagopuram
//
śīrṇadaṃṣṭrā yathā nāgā
bhagnaśṛṅgā yathā vṛṣāḥ
yathā vipakṣāḥ śakunā
nadyaḥ kṣīṇodakā yathā
//
mṛtaprāyāstathā daityā
daivatairvikṛtānanāḥ
babhūvuste vimanasaḥ
kathaṃ kāryamiti bruvan
//
atha tānmlānamanasas
tadā tāmarasānanaḥ
uvāca daityo daityānāṃ
paramādhipatirmayaḥ
//
kṛtvā yuddhāni ghorāṇi
pramathaiḥ saha sāmaraiḥ
toṣayitvā tathā yuddhe
pramathānamaraiḥ saha
//
yūyaṃ yatprathamaṃ daityāḥ
paścācca balapīḍitāḥ
praviṣṭā nagaraṃ trāsāt
pramathairbhṛśamarditāḥ
//
apriyaṃ kriyate vyaktaṃ
devairnāstyatra saṃśayaḥ
yatra nāma mahābhāgāḥ
praviśanti girervanam
//
aho hi kālasya balam
aho kālo hi durjayaḥ
yatredṛśasya durgasya
uparodho 'vamāgataḥ
//
maye vivadamāne tu
nardamāna ivāmbude
babhūvurniṣprabhā daityā
grahā indūdaye yathā
//
vāpīpālāstato 'bhyetya
nabhaḥ kāla ivāmbudāḥ
mayamāhuryamaprakhyaṃ
sāñjalipragrahāḥ sthitāḥ
//
yā sāmṛtarasā gūḍhā
vāpī vai nirmitā tvayā
samākulotpalavanā
samīnākulapaṅkajā
//
pītā sā vṛṣarūpeṇa
kenaciddaityanāyaka
vāpī sā sāmprataṃ dṛṣṭā
mṛtasaṃjñā ivāṅganā
//
vāpīpālavacaḥ śrutvā
mayo 'sau dānavaprabhuḥ
kaṣṭamityasakṛtprocya
ditijānidamabravīt
//
mayā māyābalakṛtā
vāpī pītā tviyaṃ yadi
vinaṣṭāḥ sma na saṃdehas
tripuraṃ dānavā gatam
//
nihatānnihatāndaityān
ājīvayati daivataiḥ
pītā vā yadi vā vāpī
pītā vai pītavāsasā
//
ko 'nyo manmāyayā guptāṃ
vāpīm amṛtatoyinīm
pāsyate viṣṇumajitaṃ
varjayitvā gadādharam
//
suguhyam api daityānāṃ
nāstyasyāviditaṃ bhuvi
yatra madvarakauśalyaṃ
vijñātaṃ na vṛtaṃ budhaiḥ
//
samo 'yaṃ ruciro deśo
nirdrumo nirdrumācalaḥ
navāmbhaḥpūritaṃ kṛtvā
bādhante 'smānmarudgaṇāḥ
//
te yūyaṃ yadi manyadhvaṃ
sāgaroparidhiṣṭhitāḥ
pramathānāṃ mahāvegaṃ
sahāmaḥ śvasanopamam
//
eteṣāṃ ca samārambhās
tasminsāgarasamplave
nirutsāhā bhaviṣyanti
etadrathapathāvṛtāḥ
//
yudhyatāṃ nighnatāṃ śatrūn
bhītānāṃ ca draviṣyatām
sāgaro 'mbarasaṃkāśaḥ
śaraṇaṃ no bhaviṣyati
//
ityuktvā sa mayo daityo
daityānāmadhipastadā
tripureṇa yayau tūrṇaṃ
sāgaraṃ sindhubāndhavam
//
sāgare jalagambhīra
utpapāta puraṃ varam
avatasthuḥ purāṇyeva
gopurābharaṇāni ca
//
apakrānte tu tripure
tripurāristrilocanaḥ
pitāmahamuvācedaṃ
vedavādaviśāradam
//
pitāmaha dṛḍhaṃ bhītā
bhagavandānavā hi naḥ
vipulaṃ sāgaraṃ te tu
dānavāḥ samupāśritāḥ
//
yata eva hi te yātās
tripureṇa tu dānavāḥ
tata eva rathaṃ tūrṇaṃ
prāpayasva pitāmaha
//
siṃhanādaṃ tataḥ kṛtvā
devā devarathaṃ ca tam
parivārya yayurhṛṣṭāḥ
sāyudhāḥ paścimodadhim
//
tato 'marāmaraguruṃ
parivārya bhavaṃ haram
nardayanto yayustūrṇaṃ
sāgaraṃ dānavālayam
//
atha cārupatākabhūṣitaṃ paṭahāḍambaraśaṅkhanāditam /
tripuramabhisamīkṣya devatā vividhabalā nanaduryathā ghanāḥ //
amaravarapure 'pi dāruṇo
jaladhararāvamṛdaṅgagahvaraḥ
danutanayaninādamiśritaḥ
pratinidhisaṃkṣubhitāṇavopamaḥ
//
atha bhuvanapatirgatiḥ surāṇām
arimṛgayām adadātsulabdhabuddhiḥ
tridaśagaṇapatirhyuvāca śakraṃ
tripuragataṃ sahasā nirīkṣya śatrum
//
tridaśagaṇapate niśāmayaitat
tripuraniketanaṃ dānavāḥ praviṣṭāḥ
yamavaruṇakuberaṣaṇmukhaistat
saha gaṇapairapi hanmi tāvadeva
//
vihitaparabalābhighātabhūtaṃ
vraja jaladhestu yataḥ purāṇi tasthuḥ
sa rathavaragato bhavaḥ samartho hy
udadhimagāttripuraṃ punarnihantum
//
iti parigaṇayanto diteḥ sutā hy
avatasthurlavaṇārṇavopariṣṭāt
abhibhavatripuraṃ sadānavendraṃ
śaravarṣairmusalaiśca vajramiśraiḥ
//
ahamapi rathavaryamāsthitaḥ
suravaravarya bhaveya pṛṣṭhataḥ
asuravaravadhārthamudyatānāṃ
pratividadhāmi sukhāya te 'nagha
//
iti bhavavacanapracodite
daśaśatanayanavapuḥ samudyataḥ
tripurapurajighāṃsayā hariḥ
pravikasitāmbujalocano yayau
//
Matsya-Purāṇa 138
maghavā tu nihantuṃ tān
asurānamareśvaraḥ
lokapālā yayuḥ sarve
gaṇapālāśca sarvaśaḥ
//
īśvarā moditāḥ sarva
utpetuścāmbare tadā
khagatāstu virejuste
pakṣavanta ivācalāḥ
//
prayayustatpuraṃ hantuṃ
śarīramiva vyādhayaḥ
śaṅkhāḍambaranirghoṣaiḥ
paṇavānpaṭahānapi
nādayantaḥ puro devā
dṛṣṭāstripuravāsibhiḥ
//
haraḥ prāpta itīvoktvā
balinaste mahāsurāḥ
ājagmuḥ paramaṃ kṣobham
atyayeṣviva sāgarāḥ
//
suratūryaravaṃ śrutvā
dānavā bhīmadarśanāḥ
ninedurvādayantaśca
nānāvādyānyanekaśaḥ
//
bhūyodīritavīryāste
parasparakṛtāgasaḥ
pūrvadevāśca devāśca
sūdayantaḥ parasparam
//
ākrośe 'pi samaprakhye
teṣāṃ dehanikṛntanam
pravṛttaṃ yuddhamatulaṃ
prahārakṛtaniḥsvanam
//
niṣpatanta ivādityāḥ
prajvalanta ivāgnayaḥ
śaṃsanta iva nāgendrā
bhramanta eva pakṣiṇaḥ
girīndrā iva kampanto
garjanta iva toyadāḥ
//
jṛmbhanta iva śārdūlāḥ
garjanta iva toyadāḥ
pravṛddhormitaraṃgaughāḥ
kṣubhyanta iva sāgarāḥ
//
pramathāśca mahāśūrā
dānavāśca mahābalāḥ
yuyudhurniścalā bhūtvā
vajrā iva mahācalaiḥ
//
kārmukāṇāṃ vikṛṣṭānāṃ
babhūvurdāruṇā ravāḥ
kālānugānāṃ meghānāṃ
yathā viyati vāyunā
//
āhuśca yuddhe mā bhaiṣīḥ
kva yāsyasi mṛto hyasi
praharāśu sthito 'smyatra
ehi darśaya pauruṣam
//
gṛhāṇa chinddhi bhinddhīti
khāda māraya dāraya
ityanyonyam anūccārya
prayayuryamasādanam
//
khaḍgāpavarjitāḥ kecit
kecicchinnāḥ paraśvadhaiḥ
kecinmudgaracūrṇāśca
kecidbāhubhirāhatāḥ
//
paṭṭiśaiḥ sūditāḥ kecit
kecicchūlavidāritāḥ
dānavāḥ śarapuṣpābhāḥ
savanā iva parvatāḥ
nipatantyarṇavajale
bhīmanakratimiṅgile
//
vyasubhiḥ sunibaddhāṅgaiḥ
patamānaiḥ suretaraiḥ
saṃbabhūvārṇave śabdaḥ
sajalāmbudanisvanaḥ
//
tena śabdena makarā
nakrāstimitimiṅgilāḥ
mattā lohitagandhena
kṣobhayanto mahārṇavam
//
paraspareṇa kalahaṃ
kurvāṇā bhīmamūrtayaḥ
bhramante bhakṣayantaśca
dānavānāṃ ca lohitam
//
sarathān sāyudhān sāśvān
savastrābharaṇāvṛtān
jagrasustimayo daityān
drāvayanto jalecarān
//
mṛdhaṃ yathāsurāṇāṃ ca
pramathānāṃ pravartate
ambare 'mbhasi ca tathā
yuddhaṃ cakrurjalecarāḥ
//
yathā bhramanti pramathāḥ sadaityās
tathā bhramante timayaḥ sanakrāḥ
yathaiva chindanti parasparaṃ tu
tathaiva krandanti vibhinnadehāḥ
//
vraṇānanair aṅgarasaṃ sravadbhiḥ
surāsurairnakratimiṅgilaiśca
kṛto muhūrtena samudradeśaḥ
saraktatoyaḥ samudīrṇatoyaḥ
//
pūrvaṃ mahāmbhodharaparvatābhaṃ
dvāraṃ mahāntaṃ tripurasya śakraḥ
nipīḍya tasthau mahatā balena
yukto 'marāṇāṃ mahatā balena
//
tathottaraṃ so 'ntarajo harasya
bālārkajāmbūnadatulyavarṇaḥ
skandaḥ puradvāramathāruroha
vṛddho 'staśṛṅgaṃ prapatannivārkaḥ
//
yamaśca vittādhipatiśca devo
daṇḍānvitaḥ pāśavarāyudhaśca
devāriṇastasya purasya dvāraṃ
tābhyāṃ tu tatpaścimato niruddham
//
dakṣārirudrastapanāyutābhaḥ
sa bhāsvatā devarathena devaḥ
taddakṣiṇadvāramareḥ purasya
ruddhvāvatasthau bhagavāṃstrinetraḥ
//
tuṅgāni veśmāni sagopurāṇi
svarṇāni kailāsaśaśiprabhāṇi
prahlādarūpāḥ pramathāvaruddhā
jyotīṃṣi meghā iva cāśmavarṣāḥ
//
utpātya cotpāṭya gṛhāṇi teṣāṃ
saśailamālāsamavedikāni
prakṣipya prakṣipya samudramadhye
kālāmbudābhāḥ pramathā vineduḥ
//
raktāni cāśeṣavanairyutāni
sāśokakhaṇḍāni sakokilāni
gṛhāṇi he nātha pitaḥ suteti
bhrāteti kānteti priyeti cāpi
utpāṭyamāneṣu gṛheṣu nāryas tv
anāryaśabdānvividhānpracakruḥ
//
kalatraputrakṣayaprāṇanāśe
tasminpure yuddhamatipravṛtte
mahāsurāḥ sāgaratulyavegā
gaṇeśvarāḥ kopavṛtāḥ pratīyuḥ
//
paraśvadhaistatra śilopalaiśca
triśūlavajrottamakampanaiśca
śarīrasadmakṣapaṇaṃ sughoraṃ
yuddhaṃ pravṛttaṃ dṛḍhavairabaddham
//
anyonyamuddiśya vimardatāṃ ca
pradhāvatāṃ caiva vinighnatāṃ ca
śabdo babhūvāmaradānavānāṃ
yugāntakāleṣviva sāgarāṇām
//
vraṇairajasraṃ kṣatajaṃ vamantaḥ
kopoparaktā bahudhā nadantaḥ
gaṇeśvarāste 'surapuṃgavāśca
yudhyanti śabdaṃ ca mahadudgirantaḥ
//
mārgāḥ pure lohitakardamālāḥ
svarṇeṣṭakāsphāṭikabhinnacitrāḥ
kṛtā muhūrtena sukhena gantuṃ
chinnottamāṅgāṅghrikarāḥ karālāḥ
//
kopāvṛtākṣaḥ sa tu tārakākhyaḥ
saṃkhye savṛkṣaḥ sagirirnilīnaḥ
tasminkṣaṇe dvāravaraṃ rirakṣo
ruddhaṃ bhavenādbhutavikrameṇa
//
sa tatra prākārāgatāṃśca bhūtāñ
chātan mahānadbhutavīryasattvaḥ
cacāra cāptendriyagarvadṛptaḥ
purādviniṣkramya rarāsa ghoram
//
tataḥ sa daityottamaparvatābho
yathāñjasā nāga ivābhimattaḥ
nivārito rudrarathaṃ jighṛkṣur
yathārṇavaḥ sarpati cātivelaḥ
//
śeṣaḥ sudhanvā giriśaśca devaś
caturmukho yaḥ sa trilocanaśca
te tārakākhyābhigatā gatājau
kṣobhaṃ yathā vāyuvaśātsamudrāḥ
//
śeṣo girīśaḥ sapitāmaheśaś
cotkṣubhyamāṇaḥ sa rathe 'mbarasthaḥ
bibheda saṃdhīṣu balābhipannaḥ
kūjanninādāṃśca karoti ghorān
//
ekaṃ tu ṛgvedaturaṃgamasya
pṛṣṭhe padaṃ nyasya vṛṣasya caikam
tasthau bhavaḥ sodyatabāṇacāpaḥ
purasya tatsaṅgasamīkṣamāṇaḥ
//
tadā bhavapadanyāsād
dhayasya vṛṣabhasya ca
petuḥ stanāśca dantāśca
pīḍitābhyāṃ triśūlinā
//
tataḥprabhṛti cāśvānāṃ
stanā dantā gavāṃ tathā
mūḍhāḥ samabhavaṃstena
cādṛśyatvamupāgatāḥ
//
tārakākhyastu bhīmākṣo
raudraraktāntarekṣaṇaḥ
rudrāntike susaṃruddho
nandinā kulanandinā
//
paraśvadhena tīkṣṇena
sa nandī dānaveśvaram
takṣayāmāsa vai takṣā
candanaṃ gandhado yathā
//
paraśvadhahataḥ śūraḥ
śailādiḥ śarabho yathā
dudrāva khaḍgaṃ niṣkṛṣya
tārakākhyo gaṇeśvaram
//
yajñopavītam ādāya
cicheda ca nanāda ca
tataḥ siṃharavo ghoraḥ
śaṅkhaśabdaśca bhairavaḥ
gaṇeśvaraiḥ kṛtastatra
tārakākhye niṣūdite
//
pramathārasitaṃ śrutvā
vāditrasvanameva ca
pārśvasthaḥ sumahāpārśvaṃ
vidyunmāliṃ mayo 'bravīt
//
bahuvadanavatāṃ kimeṣa śabdo
nadatāṃ śrūyate bhinnasāgarābhaḥ
vada vacanaṃ taḍinmālin kiṃ kim
etadgaṇapālā yuyudhuryayurgajendrāḥ
//
iti mayavacanāṅkuśārditastaṃ
taḍinmālī ravirivāṃśumālī
raṇaśirasi samāgataḥ surāṇāṃ
nijagādedam ariṃdamo 'tiharṣāt
//
yamavaruṇamahendrarudravīryas
tava yaśaso nidhirdhīra tārakākhyaḥ
sakalasamaraśīrṣaparvatendro
yuddhvā yastapati hi tārako gaṇendraiḥ
//
mṛditam upaniśamya tārakākhyaṃ
ravidīptānalabhīṣaṇāyatākṣam
hṛṣitasakalanetralomasattvāḥ
pramathāstoyamuco yathā nadanti
//
iti suhṛdo vacanaṃ niśamya tat
tvaṃ taḍimāleḥ sa mayaḥ suvarṇamālī
raṇaśirasy asitāñjanācalābho
jagade vākyamidaṃ navendumālim
//
vidyunmālinna naḥ kālaḥ
sādhituṃ hyavahelayā
karomi vikrameṇaitat
puraṃ vyasanavarjitam
//
vidyunmālī tataḥ kruddho
mayaśca tripureśvaraḥ
gaṇāñjaghnustu drāghiṣṭhāḥ
sahitāstairmahāsuraiḥ
//
yena yena tato vidyun
mālī yāti mayaśca saḥ
tena tena puraṃ śūnyaṃ
pramathaiḥ prahṛtaiḥ kṛtam
//
atha yamavaruṇamṛdaṅgaghoṣaiḥ
paṇavaḍiṇḍimajyāsvanapraghoṣaiḥ
sakaratalapuṭaiśca siṃhanādair
bhavamabhipūjya tadā surā avatasthuḥ
//
sampūjyamāno ditijairmahātmabhiḥ
sahasraraśmipratimaujasair vibhuḥ
abhiṣṭutaḥ satyaratais tapodhanair
yathāstaśṛṅgābhigato divākaraḥ
//
Matsya-Purāṇa 139
tārakākhye hate yuddhe
utsārya pramathānmayaḥ
uvāca dānavānbhūyo
bhūyaḥ sa tu bhayāvṛtān
//
bho 'surendrādhunā sarve
nibodhadhvaṃ prabhāṣitam
yatkartavyaṃ mayā caiva
yuṣmābhiśca mahābalaiḥ
//
puṣyaṃ sameṣyate kāle
candraścandranibhānanāḥ
yadaikaṃ tripuraṃ sarvaṃ
kṣaṇamekaṃ bhaviṣyati
//
kurudhvaṃ nirbhayāḥ kāle
kokilāśaṃsitena ca
sa kālaḥ puṣyayogasya
purasya ca mayā kṛtaḥ
//
kāle tasminpure yastu
saṃbhāvayati saṃhatim
sa enaṃ kārayeccūrṇaṃ
balinaikaiṣuṇā suraḥ
//
yo vaḥ prāṇo balaṃ yacca
yā ca vo vairitāsurāḥ
tatkṛtvā hṛdaye caiva
pālayadhvamidaṃ puram
//
maheśvararathaṃ hyekaṃ
sarvaprāṇena bhīṣaṇam
vimukhīkurutātyarthaṃ
yathā notsṛjate śaram
//
tata evaṃ kṛte 'smābhis
tripurasyāpi rakṣaṇe
pratīkṣiṣyanti vivaśāḥ
puṣyayogaṃ divaukasaḥ
//
niśamya tanmayasyaivaṃ
dānavāstripurālayāḥ
muhuḥ siṃharutaṃ kṛtvā
mayamūcuryamopamāḥ
//
prayatnena vayaṃ sarve
kurmastava prabhāṣitam
tathā kurmo yathā rudro
na mokṣyati pure śaram
//
adya yāsyāmaḥ saṃgrāmaṃ
tadrudrasya jighāṃsavaḥ
kathayanti diteḥ putrā
hṛṣṭā bhinnatanūruhāḥ
//
kalpaṃ sthāsyati vā khasthaṃ
tripuraṃ śāśvataṃ dhruvam
adānavaṃ vā bhavitā
nārāyaṇapadatrayam
//
vayaṃ na dharmaṃ hāsyāmo
yasminyokṣyasi no bhavān
adaivatam adaityaṃ vā
lokaṃ drakṣyanti mānavāḥ
//
iti saṃmantrya hṛṣṭāste
purāntarvibudhārayaḥ
pradoṣe muditā bhūtvā
cerurmanmathacāratām
//
muhurmuktodayo bhrānta
udayāgraṃ mahāmaṇiḥ
tamāṃsyutsārya bhagavāṃś
candro jṛmbhati so 'mbaram
//
kumudālaṃkṛte haṃso
yathā sarasi vistṛte
siṃho yathā copaviṣṭo
vaiḍūryaśikhare mahān
//
viṣṇoryathā ca vistīrṇe
hāraścorasi saṃsthitaḥ
tathāvagāḍhe nabhasi
candro 'trinayanodbhavaḥ
bhrājate bhrājayaṃl lokān
sṛjañjyotsnārasaṃ balāt
//
śītāṃśāvudite candre
jyotsnāpūrṇe pure 'surāḥ
pradoṣe lalitaṃ cakrur
gṛhamātmānameva ca
//
rathyāsu rājamārgeṣu
prāsādeṣu gṛheṣu ca
dīpāścampakapuṣpābhā
nālpasnehapradīpitāḥ
//
tadā maṭheṣu te dīpāḥ
snehapūrṇāḥ pradīpitāḥ
gṛhāṇi vasumantyeṣāṃ
sarvaratnamayāni ca
jvalato 'dīpayandīpāṃś
candrodaya iva grahāḥ
//
candrāṃśubhirbhāsamānam
antardīpaiḥ sudīpitam
upadravaiḥ kulamiva
pīyate tripure tamaḥ
//
tasminpure vai taruṇapradoṣe
candrāṭṭahāse taruṇapradoṣe
ratyarthino vai danujā gṛheṣu
sahāṅganābhiḥ suciraṃ viremuḥ
//
vinoditā ye tu vṛṣadhvajasya
pañceṣavaste makaradhvajena
tatrāsureṣvāsurapuṃgaveṣu
svāṅgāṅganāḥ svedayutā babhūvuḥ
//
kalapralāpeṣu ca dānavīnāṃ
vīṇāpralāpeṣu ca mūrchiteṣu
mattapralāpeṣu ca kokilānāṃ
sacāpabāṇo madano mamantha
//
tamāṃsi naiśāni drutaṃ nihatya
jyotsnāvitānena jagadvitatya
khe rohiṇīṃ tāṃ ca priyāṃ sametya
candraḥ prabhābhiḥ kurute 'dhirājyam
//
sthitvaiva kāntasya tu pādamūle
kācidvarastrī svakapolamūle
viśeṣakaṃ cārutaraṃ karoti
tenānanaṃ svaṃ samalaṃkaroti
//
dṛṣṭvānanaṃ maṇḍaladarpaṇasthaṃ
mahāprabhā me mukhajeti japtvā
smṛtvā varāṅgī ramaṇeritāni
tenaiva bhāvena ratīmavāpa
//
romāñcitairgātravarairyuvabhyo
ratānurāgād ramaṇena cānyāḥ
svayaṃ drutaṃ yānti madābhibhūtāḥ
kṣapā yathā cārkadināvasāne
//
pepīyate cātirasānuviddhā
vimārgitānyā ca priyaṃ prasannā
kācitpriyasyāticirātprasannā
āsītpralāpeṣu ca samprasannā
//
gośīrṣayuktairharicandanaiśca
paṅkāṅkitākṣī ca varāsurīṇām
manojñarūpā rucirā babhūvuḥ
pūrṇāmṛtasyeva suvarṇakumbhāḥ
//
kṣatādharoṣṭhā drutadoṣaraktā
lalanti daityā dayitāsu raktāḥ
tantrīpralāpāstripureṣu raktāḥ
strīṇāṃ pralāpeṣu punarviraktāḥ
//
kvacitpravṛttaṃ madhurābhigānaṃ
kāmasya bāṇaiḥ sukṛtaṃ nidhānam
āpānabhūmīṣu sukhaprameyaṃ
geyaṃ pravṛttaṃ tvatha sādhayanti
//
geyaṃ pravṛttaṃ tvatha śodhayanti
kecitpriyāṃ tatra ca sādhayanti
kecitpriyāṃ samprati bodhayanti
saṃbudhya saṃbudhya ca rāmayanti
//
dhūtaprasūnaprabhavaḥ subandhaḥ
sūrye gate vai tripure babhūva
samarmaro nūpuramekhalānāṃ
śabdaśca saṃbādhati kokilānām
//
priyāvagūḍhā dayitopagūḍhā
kācitprarūḍhāṅgaruhāpi nārī
sucārubāṣpāṅkurapallavānāṃ
navāmbusiktā iva bhūmirāsīt
//
śaśāṅkapādairupaśobhiteṣu
prāsādavaryeṣu varāṅganānām
mādhuryabhūtābharaṇā mahāntaḥ
svanā babhūvurmadaneṣu tulyāḥ
//
pānena khinnā dayitātivelaṃ
kapolamājighrasi kiṃ mamedam
āroha me śroṇimimāṃ viśālāṃ
pīnonnatāṃ kāñcanamekhalāḍhyām
//
rathyāsu candrodayabhāsitāsu
surendramārgeṣu ca vistṛteṣu
daityāṅganā yūthagatā vibhānti
tārā yathā candramaso divānte
//
aṭṭāṭṭahāseṣu ca cāmareṣu
preṅkhāsu cānyā madalolabhāvāt
saṃdolayante kalasamprahāsāḥ
provāca kāñcī guṇasūkṣmanādā
//
amlānamālānvitasundarīṇāṃ
paryāya eṣo 'sti ca harṣitānām
śrūyanti vācaḥ kaladhautakalpā
vāpīṣu cānye kalahaṃsaśabdāḥ
//
kāñcīkalāpaśca sahāṅgarāgaḥ
preṅkhāsu tadrāgakṛtāśca bhāvāḥ
chindanti tāsāmasurāṅganānāṃ
priyālayān manmathamārgaṇānām
//
citrāmbaraścoddhṛtakeśapāśaḥ
saṃdolyamānaḥ śuśubhe 'surīṇām
sucāruveśābharaṇairupetas
tārāgaṇair jyotirivāsa candraḥ
//
saṃdolanād ucchvasitaiśchinnasūtraiḥ
kāñcībhraṣṭairmaṇibhirviprakīrṇaiḥ
dolābhūmistairvicitrā vibhāti
candrasya pārśvopagatair vicitrā
//
sacandrike sopavane pradoṣe
ruteṣu vṛndeṣu ca kokilānām
śaravyayaṃ prāpya pure 'surāṇāṃ
prakṣīṇabāṇo madanaścacāra
//
iti tatra pure 'maradviṣāṇāṃ sapadi hi paścimakaumudī tadāsīt /
raṇaśirasi parābhaviṣyatāṃ vai bhavaturagaiḥ kṛtasaṃkṣayā arīṇām //
candro 'tha kundakusumākarahāravarṇo
jyotsnāvitānarahito 'bhrasamānavarṇaḥ
vichāyatāṃ hi samupetya na bhāti tadvad
bhāgyakṣaye dhanapatiśca naro vivarṇaḥ
//
candraprabhāmaruṇasārathinābhibhūya
saṃtaptakāñcanarathāṅgasamānabimbaḥ
sthitvodayāgramukuṭe bahureva sūryo
bhātyambare timiratoyavahāṃ tariṣyan
//
Matsya-Purāṇa 140
udite tu sahasrāṃśau
merau bhāsākare ravau
nadaddevabalaṃ kṛtsnaṃ
yugānta iva sāgaraḥ
//
sahasranayano devas
tataḥ śakraḥ puraṃdaraḥ
savittadaḥ savaruṇas
tripuraṃ prayayau haraḥ
//
te nānāvidharūpāśca
pramathātipramāthinaḥ
yayuḥ siṃharavair ghorair
vāditraninadairapi
//
tato vāditavāditraiś
cātapatrairmahādrumaiḥ
babhūva tadbalaṃ divyaṃ
vanaṃ pracalitaṃ yathā
//
tadāpatantaṃ samprekṣya
raudraṃ rudrabalaṃ mahat
saṃkṣobho dānavendrāṇāṃ
samudrapratimo babhau
//
te cāsīnpaṭṭiśāñśaktīḥ
śūladaṇḍaparaśvadhān
śarāsanāni vajrāṇi
gurūṇi musalāni ca
//
pragṛhya koparaktākṣāḥ
sapakṣā iva parvatāḥ
nijaghnuḥ parvataghnāya
ghanā iva tapātyaye
//
savidyunmālinaste vai
samayā ditinandanāḥ
modamānāḥ samāsedur
devadevaiḥ surārayaḥ
//
martavyakṛtabuddhīnāṃ
jaye cāniścitātmanām
abalānāṃ camūrhyāsīd
abalāvayavā iva
//
vigarjanta ivāmbhodā
ambhodasadṛśatviṣaḥ
prayudhya yuddhakuśalāḥ
parasparakṛtāgasaḥ
//
dhūmāyanto jvaladbhiśca
āyudhaiścandravarcasaiḥ
kopādvā yuddhalubdhāśca
kuṭṭayante parasparam
//
vajrāhatāḥ patantyanye
bāṇairanye vidāritāḥ
anye vidāritāścakraiḥ
patanti hyudadherjale
//
chinnasragdāmahārāśca
pramṛṣṭāmbarabhūṣaṇāḥ
timinakragaṇe caiva
patanti pramathāḥ surāḥ
//
gadānāṃ musalānāṃ ca
tomarāṇāṃ paraśvadhām
vajraśūlarṣṭipātānāṃ
paṭṭiśānāṃ ca sarvataḥ
//
giriśṛṅgopalānāṃ ca
preritānāṃ pramanyubhiḥ
sajavānāṃ dānavānāṃ
sadhūmānāṃ ravitviṣām
āyudhānāṃ mahānoghaḥ
sāgaraughe patatyapi
//
pravṛddhavegaistaistatra
surāsurakareritaiḥ
āyudhaistrastanakṣatraḥ
kriyate saṃkṣayo mahān
//
kṣudrāṇāṃ gajayoryuddhe
yathā bhavati saṃkṣayaḥ
devāsuragaṇais tadvat
timinakrakṣayo 'bhavat
//
vidyunmālī ca vegena
vidyunmālī ivāmbudaḥ
vidyurmālaghanonnādo
nandīśvaramabhidrutaḥ
//
sa taṃ tamorivadanaṃ
praṇadanvadatāṃ varaḥ
uvāca yudhi śailādiṃ
dānavo 'mbudhiniḥsvanaḥ
//
yuddhākāṅkṣī tu balavān
vidyunmālyahamāgataḥ
yadi tvidānīṃ me jīvan
mucyase nandikeśvara
na vidyunmālihananaṃ
vacobhiryudhi dānava
//
tam evaṃvādinaṃ daityaṃ
nandīśastapatāṃ varaḥ
uvāca praharaṃstatra
vākyālaṃkārakovidaḥ
//
dānavā dharmakāmāṇāṃ
naiṣo 'vasara ityuta
śakto hantuṃ kimātmānaṃ
jātidoṣād vibṛṃhasi
//
yadi tāvanmayā pūrvaṃ
hato 'si paśuvadyathā
idānīṃ vā kathaṃ nāma
na hiṃsye kratudūṣaṇam
//
sāgaraṃ tarate dorbhyāṃ
pātayedyo divākaram
so 'pi māṃ śaknuyānnaiva
cakṣurbhyāṃ samavekṣitum
//
ityevaṃvādinaṃ tatra
nandinaṃ tannibho bale
bibhedaikeṣuṇā daityaḥ
kareṇārka ivāmbudam
//
vakṣasaḥ sa śarastasya
papau rudhiramuttamam
sūryastvātmaprabhāveṇa
nadyarṇavajalaṃ yathā
//
sa tena suprahāreṇa
prathamaṃ cātiropitaḥ
hastena vṛkṣamutpāṭya
cikṣepa gajarāḍiva
//
vāyununnaḥ sa ca taruḥ
śīrṇapuṣpo mahāravaḥ
vidyunmāliśaraiśchinnaḥ
papāta patageśavat
//
vṛkṣamālokya taṃ chinnaṃ
dānavena vareṣubhiḥ
roṣamāhārayattīvraṃ
nandīśvaraḥ suvigrahaḥ
//
sodyamya karamārāve
raviśakrakaraprabham
dudrāva hantuṃ sa krūraṃ
mahiṣaṃ gajarāḍiva
//
tamāpatantaṃ vegena
vegavānprasabhaṃ balāt
vidyunmālī śaraśataiḥ
pūrayāmāsa nandinam
//
śarakaṇṭakitāṅgo vai
śailādiḥ so 'bhavatpunaḥ
arergṛhya rathaṃ tasya
mahataḥ prayayau javāt
//
vilambitāśvo viśiro
bhramitaśca raṇe rathaḥ
papāta muniśāpena
sādityo 'rkaratho yathā
//
antarānnirgataścaiva
māyayā sa diteḥ sutaḥ
ājaghāna tadā śaktyā
śailādiṃ samavasthitam
//
tāmeva tu viniṣkramya
śaktiṃ śoṇitabhūṣitām
vidyunmālinamuddiśya
cikṣepa pramathāgraṇīr
//
tayā bhinnatanutrāṇo
vibhinnahṛdayastvapi
vidyunmālyapatadbhūmau
vajrāhata ivācalaḥ
//
vidyunmālini nihate
siddhacāraṇakiṃnarāḥ
sādhu sādhviti coktvā te
pūjayanta umāpatim
//
nandinā sādite daitye
vidyunmālau hate mayaḥ
dadāha pramathānīkaṃ
vanamagnirivoddhataḥ
//
śūlanirdāritoraskā
gadācūrṇitamastakāḥ
iṣubhirgāḍhaviddhāśca
patanti pramathārṇave
//
atha vajradharo yamo 'rthadaḥ sa ca nandī sa ca ṣaṇmukho guhaḥ /
mayam asuravīrasampravṛttaṃ vividhuḥ śastravarairhatārayaḥ //
nāgaṃ tu nāgādhipateḥ śatākṣaṃ
mayo vidāryeṣuvareṇa tūrṇam
yamaṃ ca vittādhipatiṃ ca viddhvā
rarāsa mattāmbudavattadānīm
//
tataḥ śaraiḥ pramathagaṇaiśca dānavā
dṛḍhāhatāścottamavegavikramāḥ
bhṛśānuviddhāstripuraṃ praveśitā
yathā śivaścakradhareṇa saṃyuge
//
tatastu śaṅkhānakabherimardalāḥ
sasiṃhanādā danuputrabhaṅgadāḥ
kapardisainye prababhuḥ samantato
nipātyamānā yudhi vajrasaṃnibhāḥ
//
atha daityapurābhāve
puṣyayogo babhūva ha
babhūva cāpi saṃyuktaṃ
tadyogena puratrayam
//
tato bāṇaṃ tridhā devas
tridaivatamayaṃ haraḥ
mumoca tripure tūrṇaṃ
trinetrastripathādhipaḥ
//
tena muktena bāṇena
bāṇapuṣpasamaprabham
ākāśaṃ svarṇasaṃkāśaṃ
kṛtaṃ sūryeṇa rañjitam
//
muktvā tridaivatamayaṃ
tripure tridaśaḥ śaram
dhigdhiṅ māmiti cakranda
kaṣṭaṃ kaṣṭamiti bruvan
//
vaidhuryaṃ daivataṃ dṛṣṭvā
śailādirgajavadgataḥ
kimidaṃ tviti papraccha
śūlapāṇiṃ maheśvaram
//
tataḥ śaśāṅkatilakaḥ
kapardī paramārtavat
uvāca nandinaṃ bhaktaḥ
sa mayo 'dya vinaṅkṣyati
//
atha nandīśvarastūrṇaṃ
manomārutavadbalī
śare tripuramāyāti
tripuraṃ praviveśa saḥ
//
sa mayaṃ prekṣya gaṇapaḥ
prāha kāñcanasaṃnibhaḥ
vināśastripurasyāsya
prāpto maya sudāruṇaḥ
anenaiva gṛheṇa tvam
apakrāma bravīmyaham
//
śrutvā tannandivacanaṃ
dṛḍhabhakto maheśvare
tenaiva gṛhamukhyeṇa
tripurād apasarpitaḥ
//
so 'pīṣuḥ pattrapuṭavad
dagdhvā tannagaratrayam
tridhā iva hutāśaśca
somo nārāyaṇastathā
//
śaratejaḥparītāni
purāṇi dvijapuṃgavāḥ
duṣputradoṣāddahyante
kulānyūrdhvaṃ yathā tathā
//
merukailāsakalpāni
mandarāgranibhāni ca
sakapāṭagavākṣāṇi
balibhiḥ śobhitāni ca
//
saprāsādāni ramyāṇi
kūṭāgārotkaṭāni ca
sajalāni samākhyāni
sāvalokanakāni ca
//
baddhadhvajapatākāni
svarṇaraupyamayāni ca
gṛhāṇi tasmiṃstripure
dānavānāmupadrave
dahyante dahanābhāni
dahanena sahasraśaḥ
//
prāsādāgreṣu ramyeṣu
vaneṣūpavaneṣu ca
vātāyanagatāścānyāś
cākāśasya taleṣu ca
//
ramaṇairupagūḍhāśca
ramantyo ramaṇaiḥ saha
dahyante dānavendrāṇām
agninā hyapi tāḥ striyaḥ
//
kācitpriyaṃ parityajya
aśaktā gantumanyataḥ
puraḥ priyasya pañcatvaṃ
gatāgnivadane kṣayam
//
uvāca śatapattrākṣī
sāsrākṣīva kṛtāñjaliḥ
havyavāhana bhāryāhaṃ
parasya paratāpana
dharmasākṣī trilokasya
na māṃ spraṣṭumihārhasi
//
śāyitaṃ ca mayā deva
śivayā ca śivaprabha
pareṇa praihi muktvedaṃ
gṛhaṃ ca dayitaṃ hi me
//
ekā putramupādāya
bālakaṃ dānavāṅganā
hutāśanasamīpasthā
ityuvāca hutāśanam
//
bālo 'yaṃ duḥkhalabdhaśca
mayā pāvaka putrakaḥ
nārhasyenamupādātuṃ
dayitaṃ ṣaṇmukhapriya
//
kāścitpriyānparityajya
pīḍitā dānavāṅganāḥ
nipatantyarṇavajale
siñjamānavibhūṣaṇāḥ
//
tāta putreti māteti
mātuleti ca vihvalam
cakrandustripure nāryaḥ
pāvakajvālavepitāḥ
//
yathā dahati śailāgniḥ
sāmbujaṃ jalajākaram
tathā strīvaktrapadmāni
cādahattripure 'nalaḥ
//
tuṣārarāśiḥ kamalākarāṇāṃ
yathā dahatyambujakāni śīte
tathaiva so 'gnistripurāṅganānāṃ
dadāha vaktrekṣaṇapaṅkajāni
//
śarāgnipātāt samabhidrutānāṃ
tatrāṅganānām atikomalānām
babhūva kāñcīguṇanūpurāṇām
ākranditānāṃ ca ravo 'timiśraḥ
//
dagdhārdhacandrāṇi savedikāni
viśīrṇaharmyāṇi satoraṇāni
dagdhāni dagdhāni gṛhāṇi tatra
patanti rakṣārthamivārṇavaughe
//
gṛhaiḥ patadbhirjvalanāvalīḍhair
āsītsamudre salilaṃ prataptam
kuputradoṣaiḥ prahatānuviddhaṃ
yathā kulaṃ yāti dhanānvitasya
//
gṛhapratāpaiḥ kvathitaṃ samantāt
tadārṇave toyamudīrṇavegam
vitrāsayāmāsa timīnsanakrāṃs
timiṅgilāṃstatkvathitāṃstathānyān
//
sagopuro mandarapādakalpaḥ
prākāravaryastripure ca so 'tha
taireva sārdhaṃ bhavanaiḥ papāta
śabdaṃ mahāntaṃ janayansamudre
//
sahasraśṛṅgair bhavanair yadāsīt
sahasraśṛṅgaḥ sa ivācaleśaḥ
nāmāvaśeṣaṃ tripuraṃ prajajñe
hutāśanāhārabaliprayuktam
//
pradahyamānena pureṇa tena
jagat sapātāladivaṃ prataptam
duḥkhaṃ mahatprāpya jalāvamagnaṃ
yasminmahānsaudhavaro mayasya
//
taddeveśo vacaḥ śrutvā
indro vajradharastadā
śaśāpa tadgṛhaṃ cāpi
mayasyāditinandanaḥ
//
asevyamapratiṣṭhaṃ ca
bhayena ca samāvṛtam
bhaviṣyati mayagṛhaṃ
nityameva yathānalaḥ
//
yasya yasya tu deśasya
bhaviṣyati parābhavaḥ
drakṣyanti tripuraṃ khaṇḍaṃ
tatredaṃ nāśagā janāḥ
tadetadadyāpi gṛhaṃ
mayasyāmayavarjitam
//
bhagavansa mayo yena
gṛheṇa prapalāyitaḥ
tasya no gatimākhyāhi
mayasya camasodbhava
//
dṛśyate dṛśyate yatra
dhruvastatra mayāspadam
devadviṭ tu mayaścātaḥ
sa tadā khinnamānasaḥ
tataścyuto 'nyaloke 'smiṃs
trāṇārthaṃ vai cakāra saḥ
//
tatrāpi devatāḥ santi
āptoryāmāḥ surottamāḥ
tatrāśaktaṃ tato gantuṃ
taṃ caikaṃ puramuttamam
//
śivaḥ sṛṣṭvā gṛhaṃ prādān
mayāyaiva gṛhārthine
virarāma sahasrākṣaḥ
pūjayāmāsa ceśvaram
pūjyamānaṃ ca bhūteśaṃ
sarve tuṣṭuvurīśvaram
//
sampūjyamānaṃ tridaśaiḥ samīkṣya
gaṇairgaṇeśādhipatiṃ tu mukhyam
harṣād vavalgur jahasuśca devā
jagmurnanardustu viṣaktahastāḥ
//
pitāmahaṃ vandya tato maheśaṃ
pragṛhya cāpaṃ pravimṛjya bhūtān
rathācca saṃpatya hareṣudagdhaṃ
kṣiptaṃ puraṃ tanmakarālaye ca
//
ya imaṃ rudravijayaṃ
paṭhate vijayāvaham
vijayaṃ tasya kṛtyeṣu
dadāti vṛṣabhadhvajaḥ
//
pitṝṇāṃ vāpi śrāddheṣu
ya imaṃ śrāvayiṣyati
anantaṃ tasya puṇyaṃ syāt
sarvayajñaphalapradam
//
idaṃ svastyayanaṃ puṇyam
idaṃ puṃsavanaṃ mahat
idaṃ śrutvā paṭhitvā ca
yānti rudrasalokatām
//
Matsya-Purāṇa 141
kathaṃ gacchatyamāvāsyāṃ
māsi māsi divaṃ nṛpaḥ
ailaḥ purūravāḥ sūta
tarpayeta kathaṃ pitṝn
etadicchāmahe śrotuṃ
prabhāvaṃ tasya dhīmataḥ
//
etadeva tu papraccha
manuḥ sa madhusūdanam
sūryaputrāya covāca
yathā tanme nibodhata
//
tasya cāhaṃ pravakṣyāmi
prabhāvaṃ vistareṇa tu
ailasya divi saṃyogaṃ
somena saha dhīmatā
//
somāccaivāmṛtaprāptiḥ
pitṝṇāṃ tarpaṇaṃ tathā
saumyā barhiṣadaḥ kāvyā
agniṣvāttāstathaiva ca
//
yadā candraśca sūryaśca
nakṣatrāṇāṃ samāgatau
amāvāsyāṃ nivasata
ekasminnatha maṇḍale
//
tadā sa gacchati draṣṭuṃ
divākaraniśākarau
amāvāsyāmamāvāsyāṃ
mātāmahapitāmahau
//
abhivādya tu tau tatra
kālāpekṣaḥ sa tiṣṭhati
pracaskanda tataḥ somam
arcayitvā pariśramāt
//
ailaḥ purūravā vidvān
māsi śrāddhacikīrṣayā
tataḥ sa divi somaṃ vai hy
upatasthe pitṝnapi
//
dvilavaṃ kuhūmātraṃ ca
tāvubhau tu nidhāya saḥ
sinīvālīpramāṇālpa
kuhūmātravratodaye
//
kuhūmātraṃ pitruddeśaṃ
jñātvā kuhūmupāsāte
tamupāsya tataḥ somaṃ
kalāpekṣī pratīkṣate
//
svadhāmṛtaṃ tu somādvai
vasaṃsteṣāṃ ca tṛptaye
daśabhiḥ pañcabhiścaiva
svadhāmṛtaparisravaiḥ
kṛṣṇapakṣabhujāṃ prītir
druhyate paramāṃśubhiḥ
//
sadyo 'bhikṣaratā tena
saumyena madhunā ca saḥ
nivāpeṣvatha datteṣu
pitryeṇa vidhinā tu vai
//
svadhāmṛtena saumyena
tarpayāmāsa vai pitṝn
saumyā barhiṣadaḥ kāvyā
agniṣvāttāstathaiva ca
//
ṛturagniḥ smṛto viprair
ṛtuṃ saṃvatsaraṃ viduḥ
jajñire ṛtavastasmād
ṛtubhyo hyārtavā abhavan
//
pitara ṛtavo 'rdhamāsā
vijñeyā ṛtusūnavaḥ
pitāmahāstu ṛtavo hy
amāvāsyābdasūnavaḥ
prapitāmahāḥ smṛtā devāḥ
pañcābdā brahmaṇaḥ sutāḥ
//
saumyā barhiṣadaḥ kāvyā
agniṣvāttā iti tridhā
gṛhasthā ye tu yajvāno
haviryajñārtavāśca ye
smṛtā barhiṣadaste vai
purāṇe niścayaṃ gatāḥ
//
gṛhamedhinaśca yajvāno hy
agniṣvāttārtavāḥ smṛtāḥ
aṣṭakāpatayaḥ kāvyāḥ
pañcābdāṃstu nibodhata
//
teṣu saṃvatsaro hyagniḥ
sūryastu parivatsaraḥ
somas tviḍvatsaraś caiva
vāyuścaivānuvatsaraḥ
//
rudrastu vatsarasteṣāṃ
pañcābdā ye yugātmakāḥ
kālenādhiṣṭhitasteṣu
candramāḥ sravate sudhām
//
ete smṛtā devakṛtyāḥ
somapāścoṣmapāśca ye
tāṃstena tarpayāmāsa
yāvadāsītpurūravāḥ
//
yasmātprasūyate somo
māsi māsi viśeṣataḥ
tataḥ svadhābhṛtaṃ tadvai
pitṝṇāṃ somapāyinām
etattadamṛtaṃ somam
avāpa madhu caiva hi
//
tataḥ pītasudhaṃ somaṃ
sūryo 'sāvekaraśminā
āpyāyate suṣumnena
somaṃ tu somapāyinam
//
niḥśeṣā vai kalāḥ pūrvā
yugapad vyāpayan purā
suṣumnāpyāyamānasya
bhāgaṃ bhāgamahaḥkramāt
//
kalāḥ kṣīyanti kṛṣṇāstāḥ
śuklā hyāpyāyayanti ca
evaṃ sā sūryavīryeṇa
candrasyāpyāyitā tanuḥ
//
paurṇamāsyāṃ sa dṛśyeta
śuklaḥ sampūrṇamaṇḍalaḥ
evamāpyāyitaḥ somaḥ
śuklapakṣe 'pyahaḥkramāt
devaiḥ pītasudhaṃ somaṃ
purā paścātpibedraviḥ
//
pītaṃ pañcadaśāhaṃ tu
raśminaikena bhāskaraḥ
āpyāyayatsuṣumnena
bhāgaṃ bhāgamahaḥkramāt
//
suṣumnāpyāyamānasya
śuklā vardhanti vai kalāḥ
tasmāddhrasanti vai kṛṣṇāḥ
śuklā hyāpyāyayanti ca
//
evamāpyāyate somaḥ
kṣayite ca punaḥ punaḥ
samṛddhirevaṃ somasya
pakṣayoḥ śuklakṛṣṇayoḥ
//
ityeṣa pitṛmānsomaḥ
smṛtastadvasudhātmakaḥ
kāntaḥ pañcadaśaiḥ sārdhaṃ
sudhābhṛtaparisravaiḥ
//
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
parvaṇāṃ saṃdhayaśca yāḥ
yathā grathnanti parvāṇi
āvṛttādikṣuveṇuvat
//
tathābdamāsāḥ pakṣāśca
śuklāḥ kṛṣṇāstu vai smṛtāḥ
paurṇamāsyāstu yo bhedo
granthayaḥ saṃdhayastathā
//
ardhamāsasya parvāṇi
dvitīyāprabhṛtīni ca
agnyādhānakriyā yasmān
nīyante parvasaṃdhiṣu
//
tasmāttu parvaṇo hyādau
pratipadyādisaṃdhiṣu
sāyāhne anumatyāśca
dvau lavau kāla ucyate
lavau dvāveva rākāyāḥ
kālo jñeyo 'parāhṇikaḥ
//
prakṛtiḥ kṛṣṇapakṣasya
kāle 'tīte 'parāhṇike
sāyāhne pratipadyeṣa
sa kālaḥ paurṇamāsikaḥ
//
vyatīpāte sthite sūrye
lekhādūrdhvaṃ yugāntaram
yugāntarodite caiva
candre lekhopari sthite
//
pūrṇamāsavyatīpātau
yadā paśyetparasparam
tau tu vai pratipadyāvat
tasminkāle vyavasthitau
//
tatkālaṃ sūryamuddiśya
dṛṣṭvā saṃkhyātumarhasi
sa caiva satkriyākālaḥ
ṣaṣṭhaḥ kālo 'bhidhīyate
//
pūrṇenduḥ pūrṇapakṣe tu
rātrisaṃdhiṣu pūrṇimā
tasmādāpyāyate naktaṃ
paurṇamāsyāṃ niśākaraḥ
//
yadānyonyavatīṃ pāte
pūrṇimāṃ prekṣate divā
candrādityo 'parāhṇe tu
pūrṇatvātpūrṇimā smṛtā
//
yasmāttāmanumanyante
pitaro daivataiḥ saha
tasmādanumatirnāma
pūrṇatvātpūrṇimā smṛtā
//
atyarthaṃ rājate yasmāt
paurṇamāsyāṃ niśākaraḥ
rañjanāccaiva candrasya
rāketi kavayo viduḥ
//
amā vasetāmṛkṣe tu
yadā candradivākarau
ekā pañcadaśī rātrir
amāvāsyā tataḥ smṛtā
//
uddiśya tāmamāvāsyāṃ
yadā darśaṃ samāgatau
anyonyaṃ candrasūryau tu
darśanāddarśa ucyate
//
dvau dvau lavāvamāvāsyāṃ
sa kālaḥ parvasaṃdhiṣu
dvyakṣaraḥ kuhūmātraśca
parvakālastu sa smṛtaḥ
//
dṛṣṭacandrā tvamāvāsyā
madhyāhnaprabhṛtīha vai
divā tadūrdhvaṃ rātryāṃ tu
sūrye prāpte tu candramāḥ
sūryeṇa sahasodgacchet
tataḥ prātastanāttu vai
//
samāgamya lavau dvau tu
madhyāhnānnipatanraviḥ
pratipacchuklapakṣasya
candramāḥ sūryamaṇḍalāt
//
nirmucyamānayormadhye
tayormaṇḍalayostu vai
sa tadānvāhuteḥ kālo
darśasya ca vaṣaṭkriyāḥ
etadṛtumukhaṃ jñeyam
amāvāsyāṃ tu pārvaṇam
//
divā parva tvamāvāsyāṃ
kṣīṇendau dhavale tu vai
tasmāddivā tvamāvāsyāṃ
gṛhyate yo divākaraḥ
//
kuheti kokilenoktaṃ
yasmātkālātsamāpyate
tatkālasaṃjñitā hyeṣā
amāvāsyā kuhūḥ smṛtā
//
sinīvālīpramāṇaṃ tu
kṣīṇaśeṣo niśākaraḥ
amāvāsyā viśatyarkaṃ
sinīvālī tadā smṛtā
//
anumatiśca rākā ca
sinīvālī kuhūstathā
etāsāṃ dvilavaḥ kālaḥ
kuhūmātrā kuhūḥ smṛtā
//
ityeṣa parvasaṃdhīnāṃ
kālo vai dvilavaḥ smṛtaḥ
parvaṇāṃ tulyakālastu
tulyāhutivaṣaṭkriyāḥ
//
candrabhūryavyatīpāte
same vai pūrṇime ubhe
pratipatpratipannastu
parvakālo dvimātrakaḥ
//
kālaḥ kuhūsinīvālyoḥ
samuddho dvilavaḥ smṛtaḥ
arkanirmaṇḍale some
parvakālaḥ kalāḥ smṛtāḥ
//
yasmād āpūryate somaḥ
pañcadaśyāṃ tu pūrṇimā
daśabhiḥ pañcabhiścaiva
kalābhirdivasakramāt
//
tasmātpañcadaśe some
kalā vai nāsti ṣoḍaśī
tasmātsomasya viproktaḥ
pañcadaśyāṃ mayā kṣayaḥ
//
ityete pitaro devāḥ
somapāḥ somavardhanāḥ
ārtavā ṛtavo 'thābdā
devāstānbhāvayanti hi
//
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi
pitṝñchrāddhabhujastu ye
teṣāṃ gatiṃ ca sattatvaṃ
prāptiṃ śrāddhasya caiva hi
//
na mṛtānāṃ gatiḥ śakyā
jñātuṃ vā punarāgatiḥ
tapasā hi prasiddhena
kiṃ punarmāṃsacakṣuṣā
//
atra devānpitṝṃścaite
pitaro laukikāḥ smṛtāḥ
teṣāṃ te dharmasāmarthyāt
smṛtāḥ sāyujyagā dvijaiḥ
//
yadi vāśramadharmeṇa
prajñāneṣu vyavasthitān
anye cātra prasīdanti
śraddhāyukteṣu karmasu
//
brahmacaryeṇa tapasā
yajñena prajayā bhuvi
śrāddhena vidyayā caiva
cānnadānena saptadhā
//
karmasveteṣu ye saktā
vartanty ā dehapātanāt
devaiste pitṛbhiḥ sārdham
ūṣmapaiḥ somapaistathā
svargatā divi modante
pitṛmanta upāsate
//
prajāvatāṃ prasiddhaiṣā
uktā śrāddhakṛtāṃ ca vai
teṣāṃ nivāpe dattaṃ hi
tatkulīnaistu bāndhavaiḥ
//
māsaśrāddhaṃ hi bhuñjānās
te'tyete somalaukikāḥ
ete manuṣyāḥ pitaro
māsaśrāddhabhujastu vai
//
tebhyo 'pare tu ye tvanye
saṃkīrṇāḥ karmayoniṣu
bhraṣṭāścāśramadharmeṣu
svadhāsvāhāvivarjitāḥ
//
bhinne dehe durāpannāḥ
pretabhūtā yamakṣaye
svakarmāṇyanuśocanto
yātanāsthānamāgatāḥ
//
dīrghāścaivātiśuṣkāśca
śmaśrulāśca vivāsasaḥ
kṣutpipāsābhibhūtāste
vidravanti tvitastataḥ
//
saritsarastaḍāgāni
puṣkariṇyaśca sarvaśaḥ
parānnānyabhikāṅkṣantaḥ
kālyamānā itastataḥ
//
sthāneṣu pātyamānā ye
yātanāstheṣu teṣu vai
śālmalyāṃ vaitaraṇyāṃ ca
kumbhīpākeddhavāluke
//
asipattravane caiva
pātyamānāḥ svakarmabhiḥ
tatrasthānāṃ tu teṣāṃ vai
duḥkhitānām aśāyinām
//
teṣāṃ lokāntarasthānāṃ
bāndhavairnāmagotrataḥ
bhūmāvasavyaṃ darbheṣu
dattāḥ piṇḍāstrayastu vai
prāptāṃstu tarpayantyeva
pretasthāneṣvadhiṣṭhitān
//
aprāptā yātanāsthānaṃ
prabhraṣṭā ye ca pañcadhā
paścādye sthāvarānte vai
bhūtānīke svakarmabhiḥ
//
nānārūpāsu jātīnāṃ
tiryagyoniṣu mūrtiṣu
yadāhārā bhavantyete
tāsu tāsviha yoniṣu
//
tasmiṃs tasmiṃs tadāhāre
śrāddhaṃ dattaṃ tu prīṇayet
kāle nyāyāgataṃ pātre
vidhinā pratipāditam
prāpnuvantyannamādattaṃ
yatra yatrāvatiṣṭhate
//
yathā goṣu pranaṣṭāsu
vatso vindati mātaram
tathā śrāddheṣu dṛṣṭānto
mantraḥ prāpayate tu tam
//
evaṃ hyavikalaṃ śrāddhaṃ
śraddhādattaṃ manurbravīt
sanatkumāraḥ provāca
paśyandivyena cakṣuṣā
//
gatāgatajñaḥ pretānāṃ
prāptiṃ śrāddhasya caiva hi
kṛṣṇapakṣastvahasteṣāṃ
śuklaḥ svapnāya śarvarī
//
ityete pitaro devā
devāśca pitaraśca vai
anyonyapitaro hyete
devāśca pitaro divi
//
ete tu pitaro devā
manuṣyāḥ pitaraśca ye
pitā pitāmahaścaiva
tathaiva prapitāmahaḥ
//
ityeṣa viṣayaḥ proktaḥ
pitṝṇāṃ somapāyinām
etatpitṛmahattvaṃ hi
purāṇe niścayaṃ gatam
//
ityeṣa somasūryābhyām
ailasya ca samāgamaḥ
avāptiṃ śraddhayā caiva
pitṝṇāṃ caiva tarpaṇam
//
parvaṇāṃ caiva yaḥ kālo
yātanāsthānameva ca
samāsātkīrtitastubhyaṃ
sarga eṣa sanātanaḥ
//
vairūpyaṃ yena tatsarvaṃ
kathitaṃ tvekadeśikam
aśakyaṃ parisaṃkhyātuṃ
śraddheyaṃ bhūtimicchatā
//
svāyambhuvasya devasya
eṣa sargo mayeritaḥ
vistareṇānupūrvyācca
bhūyaḥ kiṃ kathayāmi vaḥ
//
Matsya-Purāṇa 142
caturyugāṇi yāni syuḥ
pūrve svāyambhuve 'ntare
eṣāṃ nisargasaṃkhyāṃ ca
śrotumicchāma vistarāt
//
pṛthivīdyuprasaṅgena
mayā tu prāgudāhṛtam
etaccaturyugaṃ tvevaṃ
tadvakṣyāmi nibodhata
tatpramāṇaṃ prasaṃkhyāya
vistarāccaiva kṛtsnaśaḥ
//
laukikena pramāṇena
niṣpādyābdaṃ tu mānuṣam
tenāpīha prasaṃkhyāya
vakṣyāmi tu caturyugam
nimeṣatulyakālāni
mātrālabdhekṣarāṇi ca
//
kāṣṭhā nimeṣā daśa pañca caiva
triṃśacca kāṣṭhāṃ gaṇayetkalāṃ tu
triṃśatkalāścaiva bhavenmuhūrtas
taistriṃśatā rātryahanī samete
//
ahorātre vibhajate
sūryo mānuṣalaukike
rātriḥ svapnāya bhūtānāṃ
ceṣṭāyai karmaṇāmahaḥ
//
pitrye rātryahanī māsaḥ
pravibhāgas tayoḥ punaḥ
kṛṣṇapakṣas tvahasteṣāṃ
śuklaḥ svapnāya śarvarī
//
triṃśadye mānuṣā māsāḥ
pitryo māsaḥ sa ucyate
śatāni trīṇi māsānāṃ
ṣaṣṭyā cābhyadhikāni tu
pitryaḥ saṃvatsaro hyeṣa
mānuṣeṇa vibhāvyate
//
mānuṣeṇaiva mānena
varṣāṇāṃ yacchataṃ bhavet
pitṝṇāṃ tāni varṣāṇi
saṃkhyātāni tu trīṇi vai
daśa ca dvyadhikā māsāḥ
pitṛsaṃkhyeha kīrtitā
//
laukikena pramāṇena
abdo yo mānuṣaḥ smṛtaḥ
etaddivyamahorātram
ityeṣā vaidikī śrutiḥ
//
divye rātryahanī varṣaṃ
pravibhāgastayoḥ punaḥ
ahastu yadudakcaiva
rātriryā dakṣiṇāyanam
ete rātryahanī divye
prasaṃkhyāte tayoḥ punaḥ
//
triṃśadyāni tu varṣāṇi
divyo māsastu sa smṛtaḥ
mānuṣāṇāṃ śataṃ yacca
divyā māsāstrayastu vai
tathaiva saha saṃkhyāto
divya eṣa vidhiḥ smṛtaḥ
//
trīṇi varṣaśatānyevaṃ
ṣaṣṭirvarṣāstathaiva ca
divyaḥ saṃvatsaro hyeṣa
mānuṣeṇa prakīrtitaḥ
//
trīṇi varṣasahasrāṇi
mānuṣeṇa pramāṇataḥ
triṃśadanyāni varṣāṇi
smṛtaḥ saptarṣivatsaraḥ
//
nava yāni sahasrāṇi
varṣāṇāṃ mānuṣāṇi ca
varṣāṇi navatiścaiva
dhruvasaṃvatsaraḥ smṛtaḥ
//
ṣaṭtriṃśattu sahasrāṇi
varṣāṇāṃ mānuṣāṇi ca
ṣaṣṭiścaiva sahasrāṇi
saṃkhyātāni tu saṃkhyayā
divyaṃ varṣasahasraṃ tu
prāhuḥ saṃkhyāvido janāḥ
//
ityetadṛṣibhirgītaṃ
divyayā saṃkhyayā dvijāḥ
divyenaiva pramāṇena
yugasaṃkhyā prakalpitā
//
catvāri bhārate varṣe
yugāni ṛṣayo 'bruvan
kṛtaṃ tretā dvāparaṃ ca
kaliścaivaṃ caturyugam
//
pūrvaṃ kṛtayugaṃ nāma
tatastretābhidhīyate
dvāparaṃ ca kaliścaiva
yugāni parikalpayet
//
catvāryāhuḥ sahasrāṇi
varṣāṇāṃ tatkṛtaṃ yugam
tasya tāv acchatī saṃdhyā
saṃdhyāṃśaśca tathāvidhaḥ
//
itareṣu sasaṃdhyeṣu
sasaṃdhyāṃśeṣu ca triṣu
ekapāde nivartante
sahasrāṇi śatāni ca
//
tretā trīṇi sahasrāṇi
yugasaṃkhyāvido viduḥ
tasyāpi triśatī saṃdhyā
saṃdhyāṃśaḥ saṃdhyayā samaḥ
//
dve sahasre dvāparaṃ tu
saṃdhyāṃśau tu catuḥśatam
sahasramekaṃ varṣāṇāṃ
kalireva prakīrtitaḥ
dve śate ca tathānye ca
saṃdhyāsaṃdhyāṃśayoḥ smṛte
//
eṣā dvādaśasāhasrī
yugasaṃkhyā tu saṃjñitā
kṛtaṃ tretā dvāparaṃ ca
kaliśceti catuṣṭayam
//
tatra saṃvatsarāḥ sṛṣṭā
mānuṣāstānnibodhata
niyutāni daśa dve ca
pañca caivātra saṃkhyayā
aṣṭāviṃśatsahasrāṇi
kṛtaṃ yugamathocyate
//
prayutaṃ tu tathā pūrṇaṃ
dve cānye niyute punaḥ
ṣaṇṇavatisahasrāṇi
saṃkhyātāni ca saṃkhyayā
tretāyugasya saṃkhyaiṣā
mānuṣeṇa tu saṃjñitā
//
aṣṭau śatasahasrāṇi
varṣāṇāṃ mānuṣāṇi tu
catuḥṣaṣṭisahasrāṇi
varṣāṇāṃ dvāparaṃ yugam
//
catvāri niyutāni syur
varṣāṇi tu kaliryugam
dvātriṃśacca tathānyāni
sahasrāṇi tu saṃkhyayā
etatkaliyugaṃ proktaṃ
mānuṣeṇa pramāṇataḥ
//
eṣā caturyugāvasthā
mānuṣeṇa prakīrtitā
caturyugasya saṃkhyātā
saṃdhyā saṃdhyāṃśakaiḥ saha
//
eṣā caturyugākhyā tu
sādhikā tvekasaptatiḥ
kṛtatretādiyuktā sā
manorantaramucyate
//
manvantarasya saṃkhyā tu
mānuṣeṇa nibodhata
ekatriṃśattathā koṭyaḥ
saṃkhyātāḥ saṃkhyayā dvijaiḥ
//
tathā śatasahasrāṇi
daśa cānyāni bhāgaśaḥ
sahasrāṇi tu dvātriṃśac
chatānyaṣṭādhikāni ca
//
aśītiścaiva varṣāṇi
māsāścaivādhikāstu ṣaṭ
manvantarasya saṃkhyaiṣā
mānuṣeṇa prakīrtitā
//
divyena ca pramāṇena
pravakṣyāmyantaraṃ manoḥ
sahasrāṇāṃ śatānyāhuḥ
sa ca vai parisaṃkhyayā
//
catvāriṃśatsahasrāṇi
manorantaramucyate
manvantarasya kālastu
yugaiḥ saha prakīrtitaḥ
//
eṣā caturyugākhyā tu
sādhikā hyekasaptatiḥ
krameṇa parivṛttā sā
manorantaramucyate
//
etaccaturdaśaguṇaṃ
kalpamāhustu tadvidaḥ
tatastu pralayaḥ kṛtsnaḥ
sa tu saṃpralayo mahān
//
kalpapramāṇo dviguṇo
yathā bhavati saṃkhyayā
caturyugākhyā vyākhyātā
kṛtaṃ tretāyugaṃ ca vai
//
tretāsṛṣṭaṃ pravakṣyāmi
dvāparaṃ kalimeva ca
yugapatsamavetau dvau
dvidhā vaktuṃ na śakyate
//
kramāgataṃ mayāpyetat
tubhyaṃ noktaṃ yugadvayam
ṛṣivaṃśaprasaṅgena
vyākulatvāttathā kramāt
//
noktaṃ tretāyuge śeṣaṃ
tadvakṣyāmi nibodhata
atha tretāyugasyādau
manuḥ saptarṣayaśca ye
śrautasmārtaṃ bruvandharmaṃ
brahmaṇā tu pracoditāḥ
//
dārāgnihotrasambandham
ṛgyajuḥsāmasaṃhitāḥ
ityādibahulaṃ śrautaṃ
dharmaṃ saptarṣayo 'bruvan
//
paramparāgataṃ dharmaṃ
smārtaṃ tvācāralakṣaṇam
varṇāśramācārayutaṃ
manuḥ svāyambhuvo 'bravīt
//
satyena brahmacaryeṇa
śrutena tapasā tathā
teṣāṃ sutaptatapasām
ārṣeṇānukrameṇa ha
//
saptarṣīṇāṃ manoścaiva
ādau tretāyuge tataḥ
abuddhipūrvakaṃ tena
sakṛtpūrvakameva ca
//
abhivṛttāstu te mantrā
darśanaistārakādibhiḥ
ādikalpe tu devānāṃ
prādurbhūtāstu te svayam
//
pramāṇeṣvatha siddhānām
anyeṣāṃ ca pravartate
mantrayogo vyatīteṣu
kalpeṣvatha sahasraśaḥ
te mantrā vai punasteṣāṃ
pratimāyāmupasthitāḥ
//
ṛco yajūṃṣi sāmāni
mantrāścātharvaṇāstu ye
saptarṣibhiśca ye proktāḥ
smārtaṃ tu manurabravīt
//
tretādau saṃhatā vedāḥ
kevalaṃ dharmasetavaḥ
saṃrodhādāyuṣaścaiva
vyasyante dvāpare ca te
ṛṣayastapasā vedān
ahorātramadhīyate
//
anādinidhanā divyāḥ
pūrvaṃ proktāḥ svayambhuvā
svadharmasaṃvṛtāḥ sāṅgā
yathādharmaṃ yuge yuge
vikriyante svadharmaṃ tu
vedavādādyathāyugam
//
ārambhayajñaḥ kṣatrasya
haviryajñā viśaḥ smṛtāḥ
paricārayajñāḥ śūdrāśca
japayajñāśca brāhmaṇāḥ
//
tataḥ samuditā varṇās
tretāyāṃ dharmaśālinaḥ
kriyāvantaḥ prajāvantaḥ
samṛddhāḥ sukhinaśca vai
//
brāhmaṇaiśca vidhīyante
kṣatriyāḥ kṣatriyairviśaḥ
vaiśyāñchūdrā anuvartante
parasparamanugrahāt
//
śubhāḥ prakṛtayasteṣāṃ
dharmā varṇāśramāśrayāḥ
saṃkalpitena manasā
vācā vā hastakarmaṇā
tretāyuge hyavikale
karmārambhaḥ prasidhyati
//
āyūrūpaṃ balaṃ medhā
ārogyaṃ dharmaśīlatā
sarvasādhāraṇaṃ hyetad
āsīttretāyuge tu vai
//
varṇāśramavyavasthānam
eṣāṃ brahmā tathākarot
saṃhitāśca tathā mantrā
ārogyaṃ dharmaśīlatā
//
saṃhitāśca tathā mantrā
ṛṣibhir brahmaṇaḥ sutaiḥ
yajñaḥ pravartitaścaiva
tadā hyeva tu daivataiḥ
//
yāmaiḥ śuklairjayaiścaiva
sarvasādhanasaṃbhṛtaiḥ
viśvasṛḍbhis tathā sārdhaṃ
devendreṇa mahaujasā
svāyambhuve 'ntare devais
te yajñāḥ prākpravartitāḥ
//
satyaṃ japastapo dānaṃ
pūrvadharmo ya ucyate
yadā dharmasya hrasate
śākhādharmasya vardhate
//
jāyante ca tadā śūrā
āyuṣmanto mahābalāḥ
nyastadaṇḍā mahāyogā
yajvāno brahmavādinaḥ
//
padmapattrāyatākṣāśca
pṛthuvaktrāḥ susaṃhatāḥ
siṃhoraskā mahāsattvā
mattamātaṃgagāminaḥ
//
mahādhanurdharāścaiva
tretāyāṃ cakravartinaḥ
sarvalakṣaṇapūrṇāste
nyagrodhaparimaṇḍalāḥ
//
nyagrodhau tu smṛtau bāhū
vyāmo nyagrodha ucyate
vyāmena sūcchrayo yasya
ata ūrdhvaṃ tu dehinaḥ
samucchrayaḥ parīṇāho
nyagrodhaparimaṇḍalaḥ
//
cakraṃ ratho maṇirbhāryā
nidhiraśvo gajastathā
proktāni sapta ratnāni
pūrvaṃ svāyambhuve 'ntare
//
viṣṇoraṃśena jāyante
pṛthivyāṃ cakravartinaḥ
manvantareṣu sarveṣu hy
atītānāgateṣu vai
//
bhūtabhavyāni yānīha
vartamānāni yāni ca
tretāyugāni teṣvatra
jāyante cakravartinaḥ
//
bhadrāṇīmāni teṣāṃ ca
vibhāvyante mahīkṣitām
atyadbhutāni catvāri
balaṃ dharmaṃ sukhaṃ dhanam
//
anyonyasyāvirodhena
prāpyante nṛpateḥ samam
artho dharmaśca kāmaśca
yaśo vijaya eva ca
//
aiśvaryeṇāṇimādyena
prabhuśaktibalānvitāḥ
śrutena tapasā caiva
ṛṣīṃste 'bhibhavanti hi
//
balenābhibhavantyete
tena dānavamānavān
lakṣaṇaiścaiva jāyante
śarīrasthairamānuṣaiḥ
//
keśāḥ sthitā lalāṭena
jihvā ca parimārjanī
śyāmaprabhāścaturdaṃṣṭrāḥ
suvaṃśāścordhvaretasaḥ
//
ājānubāhavaścaiva
tālahastau vṛṣākṛtī
pariṇāhapramāṇābhyāṃ
siṃhaskandhāśca medhinaḥ
//
pādayoścakramatsyau tu
śaṅkhapadme ca hastayoḥ
pañcāśītisahasrāṇi
jīvanti hyajarāmayāḥ
//
asaṅgā gatayasteṣāṃ
catasraścakravartinām
antarikṣe samudreṣu
pātāle parvateṣu ca
//
ijyā dānaṃ tapaḥ satyaṃ
tretādharmāstu vai smṛtāḥ
tadā pravartate dharmo
varṇāśramavibhāgaśaḥ
maryādāsthāpanārthaṃ ca
daṇḍanītiḥ pravartate
//
hṛṣṭapuṣṭā janāḥ sarve
arogāḥ pūrṇamānasāḥ
eko vedaścatuṣpādas
tretāyāṃ tu vidhiḥ smṛtaḥ
trīṇi varṣasahasrāṇi
jīvante tatra tāḥ prajāḥ
//
putrapautrasamākīrṇā
mriyante ca krameṇa tāḥ
eṣa tretāyuge bhāvas
tretāsaṃkhyāṃ nibodhata
//
tretāyugasvabhāvena
saṃdhyāpādena vartate
saṃdhyāpādaḥ svabhāvācca
yo 'ṃśaḥ pādena tiṣṭhati
//
Matsya-Purāṇa 143
kathaṃ tretāyugamukhe
yajñasyāsītpravartanam
pūrve svāyambhuve sarge
yathāvatprabravīhi naḥ
//
antarhitāyāṃ saṃdhyāyāṃ
sārdhaṃ kṛtayugena hi
kālākhyāyāṃ pravṛttāyāṃ
prāpte tretāyuge tadā
//
oṣadhīṣu ca jātāsu
pravṛtte vṛṣṭisarjane
pratiṣṭhitāyāṃ vārttāyāṃ
grāmeṣu ca pureṣu ca
//
varṇāśramapratiṣṭhānaṃ
kṛtvā mantraiśca taiḥ punaḥ
saṃhitāstu susaṃhṛtya
kathaṃ yajñaḥ pravartitaḥ
etacchrutvābravītsūtaḥ
śrūyatāṃ tatpracoditam
//
mantrānvai yojayitvā tu
ihāmutra ca karmasu
tathā viśvabhugindrastu
yajñaṃ prāvartayatprabhuḥ
//
daivataiḥ saha saṃhṛtya
sarvasādhanasaṃvṛtaḥ
tasyāśvamedhe vitate
samājagmurmaharṣayaḥ
//
yajñakarmaṇyavartanta
karmaṇyagre tathartvijaḥ
hūyamāne devahotre
agnau bahuvidhaṃ haviḥ
//
sampratīteṣu deveṣu
sāmageṣu ca susvaram
parikrānteṣu laghuṣu
adhvaryupuruṣeṣu ca
//
ālabdheṣu ca madhye tu
tathā paśugaṇeṣu vai
āhūteṣu ca deveṣu
yajñabhukṣu tatastadā
//
ya indriyātmakā devā
yajñabhāgabhujastu te
tānyajanti tadā devāḥ
kalyādiṣu bhavanti ye
//
adhvaryupraiṣakāle tu
vyutthitā ṛṣayastathā
maharṣayaśca tāndṛṣṭvā
dīnānpaśugaṇāṃstadā
viśvabhujaṃ te tvapṛcchan
kathaṃ yajñavidhistava
//
adharmo balavāneṣa
hiṃsā dharmepsayā tava
navaḥ paśuvidhistviṣṭas
tava yajñe surottama
//
adharmo dharmaghātāya
prārabdhaḥ paśubhistvayā
nāyaṃ dharmo hyadharmo 'yaṃ
na hiṃsā dharma ucyate
āgamena bhavāndharmaṃ
prakarotu yadīcchati
//
vidhidṛṣṭena yajñena
dharmeṇāvyasanena tu
yajñabījaiḥ suraśreṣṭha
trivargaparimoṣitaiḥ
//
eṣa yajño mahānindraḥ
svayambhuvihitaḥ purā
evaṃ viśvabhugindrastu
ṛṣibhistattvadarśibhiḥ
ukto na pratijagrāha
mānamohasamanvitaḥ
//
teṣāṃ vivādaḥ sumahāñ
jajñe indramaharṣīṇām
jaṅgamaiḥ sthāvaraiḥ kena
yaṣṭavyamiti cocyate
//
te tu khinnā vivādena
śaktyā yuktā maharṣayaḥ
saṃdhāya samamindreṇa
papracchuḥ khacaraṃ vasum
//
mahāprājña tvayā dṛṣṭaḥ
kathaṃ yajñavidhirnṛpa
auttānapāde prabrūhi
saṃśayaṃ nastuda prabho
//
śrutvā vākyaṃ vasusteṣām
avicārya balābalam
vedaśāstramanusmṛtya
yajñatattvamuvāca ha
//
yathopanītairyaṣṭavyam
iti hovāca pārthivaḥ
yaṣṭavyaṃ paśubhirmedhyair
atha mūlaphalairapi
//
hiṃsā svabhāvo yajñasya
iti me darśanāgamaḥ
tathaite bhāvitā mantrā
hiṃsāliṅgā maharṣibhiḥ
//
dīrgheṇa tapasā yuktais
tārakādinidarśibhiḥ
tatpramāṇaṃ mayā coktaṃ
tasmācchamitum arhatha
//
yadi pramāṇaṃ svānyeva
mantravākyāṇi vo dvijāḥ
tathā pravartatāṃ yajño hy
anyathā mānṛtaṃ vacaḥ
//
evaṃ kṛtottarāste tu
yujyātmānaṃ tato dhiyā
avaśyambhāvinaṃ dṛṣṭvā
tamadho hyaśapaṃstadā
//
ityuktamātro nṛpatiḥ
praviveśa rasātalam
ūrdhvacārī nṛpo bhūtvā
rasātalacaro 'bhavat
//
vasudhātalacārī tu
tena vākyena so 'bhavat
dharmāṇāṃ saṃśayachettā
rājā vasuradhogataḥ
//
tasmānna vācyo hyekena
bahujñenāpi saṃśayaḥ
bahudhārasya dharmasya
sūkṣmā duranugā gatiḥ
//
tasmānna niścayādvaktuṃ
dharmaḥ śakyo hi kenacit
devānṛṣīnupādāya
svāyambhuvamṛte manum
//
tasmānna hiṃsā yajñe syād
yaduktamṛṣibhiḥ purā
ṛṣikoṭisahasrāṇi
svaistapobhirdivaṃ gatāḥ
//
tasmānna hiṃsāyajñaṃ ca
praśaṃsanti maharṣayaḥ
uñchaṃ mūlaṃ phalaṃ śākam
udapātraṃ tapodhanāḥ
//
etaddattvā vibhavataḥ
svargaloke pratiṣṭhitāḥ
adrohaścāpyalobhaśca
damo bhūtadayā śamaḥ
//
brahmacaryaṃ tapaḥ śaucam
anukrośaṃ kṣamā dhṛtiḥ
sanātanasya dharmasya
mūlameva durāsadam
//
dravyamantrātmako yajñas
tapaśca samatātmakam
yajñaiśca devānāpnoti
vairājaṃ tapasā punaḥ
//
brahmaṇaḥ karmasaṃnyāsād
vairāgyātprakṛterlayam
jñānātprāpnoti kaivalyaṃ
pañcaitā gatayaḥ smṛtāḥ
//
evaṃ vivādaḥ sumahān
yajñasyāsītpravartane
ṛṣīṇāṃ devatānāṃ ca
pūrve svāyambhuve 'ntare
//
tataste ṛṣayo dṛṣṭvā
hṛtaṃ dharmaṃ balena tu
vasorvākyamanādṛtya
jagmuste vai yathāgatam
//
gateṣu ṛṣisaṃgheṣu
devā yajñamavāpnuyuḥ
śrūyante hi tapaḥsiddhā
brahmakṣatrādayo nṛpāḥ
//
priyavratottānapādau
dhruvo medhātithirvasuḥ
sudhāmā virajāścaiva
śaṅkhapādrājasastathā
//
prācīnabarhiḥ parjanyo
havirdhānādayo nṛpāḥ
ete cānye ca bahavas
te tapobhirdivaṃ gatāḥ
//
rājarṣayo mahātmāno
yeṣāṃ kīrtiḥ pratiṣṭhitā
tasmādviśiṣyate yajñāt
tapaḥ sarvaistu kāraṇaiḥ
//
brahmaṇā tapasā sṛṣṭaṃ
jagadviśvamidaṃ purā
tasmānnāpnoti tadyajñāt
tapomūlamidaṃ smṛtam
//
yajñapravartanaṃ hyevam
āsītsvāyambhuve 'ntare
tadāprabhṛti yajño 'yaṃ
yugaiḥ sārdhaṃ pravartitaḥ
//
Matsya-Purāṇa 144
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi
dvāparasya vidhiṃ punaḥ
tatra tretāyuge kṣīṇe
dvāparaṃ pratipadyate
//
dvāparādau prajānāṃ tu
siddhistretāyuge tu yā
parivṛtte yuge tasmiṃs
tataḥ sā vai praṇaśyati
//
tataḥ pravartite tāsāṃ
prajānāṃ dvāpare punaḥ
lobho dhṛtirvaṇigyuddhaṃ
tattvānām aviniścayaḥ
//
pradhvaṃsaścaiva varṇānāṃ
karmaṇāṃ tu viparyayaḥ
yātrā vadhaḥ paro daṇḍo
māno darpo 'kṣamā balam
//
tathā rajastamo bhūyaḥ
pravṛtte dvāpare punaḥ
ādye kṛte nādharmo 'sti
sa tretāyāṃ pravartitaḥ
//
dvāpare vyākulo bhūtvā
praṇaśyati kalau punaḥ
varṇānāṃ dvāpare dharmāḥ
saṃkīryante tathāśramāḥ
//
dvaidhamutpadyate caiva
yuge tasmiñśrutismṛtau
dvidhā śrutiḥ smṛtiścaiva
niścayo nādhigamyate
//
aniścayāvagamanād
dharmatattvaṃ na vidyate
dharmatattve hyavijñāte
matibhedastu jāyate
//
parasparaṃ vibhinnāste
dṛṣṭīnāṃ vibhrameṇa tu
ato dṛṣṭivibhinnaistaiḥ
kṛtamatyākulaṃ tvidam
//
eko vedaścatuṣpādaḥ
saṃhṛtya tu punaḥ punaḥ
saṃkṣepādāyuṣaścaiva
vyasyate dvāpareṣviha
//
vedaścaikaścaturdhā tu
vyasyate dvāparādiṣu
ṛṣiputraiḥ punarvedā
bhidyante dṛṣṭivibhramaiḥ
//
te tu brāhmaṇavinyāsaiḥ
svarakramaviparyayaiḥ
saṃhṛtā ṛgyajuḥsāmnāṃ
saṃhitāstairmaharṣibhiḥ
//
sāmānyādvaikṛtāccaiva
dṛṣṭibhinnaiḥ kvacitkvacit
brāhmaṇaṃ kalpasūtrāṇi
bhāṣyavidyāstathaiva ca
//
anye tu prasthitāstānvai
kecit tān pratyavasthitāḥ
dvāpareṣu pravartante
bhinnārthaistaiḥ svadarśanaiḥ
//
ekamādhvaryavaṃ pūrvam
āsīddvaidhaṃ tu tatpunaḥ
sāmānyaviparītārthaiḥ
kṛtaṃ śāstrākulaṃ tvidam
//
ādhvaryavaṃ ca prasthānair
bahudhā vyākulīkṛtam
tathaivātharvaṇāṃ sāmnāṃ
vikalpaiḥ svasya saṃkṣayaiḥ
//
vyākulo dvāpareṣvarthaḥ
kriyate bhinnadarśanaiḥ
dvāpare saṃnivṛtte te
vedā naśyanti vai kalau
//
teṣāṃ viparyayotpannā
bhavanti dvāpare punaḥ
adṛṣṭirmaraṇaṃ caiva
tathaiva vyādhyupadravāḥ
//
vāṅmanaḥkarmabhirduḥkhair
nirvedo jāyate tataḥ
nirvedājjāyate teṣāṃ
duḥkhamokṣavicāraṇā
//
vicāraṇāyāṃ vairāgyaṃ
vairāgyāddoṣadarśanam
doṣāṇāṃ darśanāccaiva
jñānotpattistu jāyate
//
teṣāṃ medhāvināṃ pūrvaṃ
martye svāyambhuve 'ntare
utpasyantīha śāstrāṇāṃ
dvāpare paripanthinaḥ
//
āyurvedavikalpāśca
aṅgānāṃ jyotiṣasya ca
arthaśāstravikalpāśca
hetuśāstravikalpanam
//
prakriyā kalpasūtrāṇāṃ
bhāṣyavidyāvikalpanam
smṛtiśāstraprabhedāśca
prasthānāni pṛthak pṛthak
//
dvāpareṣvabhivartante
matibhedāstathā nṛṇām
manasā karmaṇā vācā
kṛcchrādvārttā prasidhyati
//
dvāpare sarvabhūtānāṃ
kālaḥ kleśaparaḥ smṛtaḥ
lobho 'dhṛtirvaṇigyuddhaṃ
tattvānāmaviniścayaḥ
//
vedaśāstrapraṇayanaṃ
dharmāṇāṃ saṃkarastathā
varṇāśramaparidhvaṃsaḥ
kāmadveṣau tathaiva ca
//
pūrṇe varṣasahasre dve
paramāyustadā nṛṇām
niḥśeṣe dvāpare tasmiṃs
tasya saṃdhyā tu pādataḥ
//
guṇahīnāstu tiṣṭhanti
dharmasya dvāparasya tu
tathaiva saṃdhyā pādena
aṃśastasyāṃ pratiṣṭhitaḥ
//
dvāparasya tu paryāye
puṣyasya ca nibodhata
dvāparasyāṃśaśeṣe tu
pratipattiḥ kaleratha
//
hiṃsā steyānṛtaṃ māyā
dambhaścaiva tapasvinām
ete svabhāvāḥ puṣyasya
sādhayanti ca tāḥ prajāḥ
//
eṣa dharmaḥ smṛtaḥ kṛtsno
dharmaśca parihīyate
manasā karmaṇā vācā
vārttāḥ sidhyanti vā na vā
//
kaliḥ pramārako rogaḥ
satataṃ cāpi kṣudbhayam
anāvṛṣṭibhayaṃ caiva
deśānāṃ ca viparyayaḥ
//
na pramāṇe sthitirhyasti
puṣye ghore yuge kalau
garbhastho mriyate kaścid
yauvanasthastathā paraḥ
//
sthāvirye madhyakaumāre
mriyante ca kalau prajāḥ
alpatejobalāḥ pāpā
mahākopā hyadhārmikāḥ
//
anṛtavratalubdhāśca
puṣye caiva prajāḥ sthitāḥ
duriṣṭairduradhītaiśca
durācārairdurāgamaiḥ
//
viprāṇāṃ karmadoṣaistaiḥ
prajānāṃ jāyate bhayam
hiṃsā mānastatherṣyā ca
krodho 'sūyākṣamādhṛtiḥ
//
puṣye bhavanti jantūnāṃ
lobho mohaśca sarvaśaḥ
saṃkṣobho jāyate 'tyarthaṃ
kalimāsādya vai yugam
//
nādhīyate tathā vedān
na yajante dvijātayaḥ
utsīdanti tathā caiva
vaiśyaiḥ sārdhaṃ tu kṣatriyāḥ
//
śūdrāṇāṃ mantrayonistu
sambandho brāhmaṇaiḥ saha
bhavatīha kalau tasmiñ
chayanāsanabhojanaiḥ
//
rājānaḥ śūdrabhūyiṣṭhāḥ
pāṣaṇḍānāṃ pravṛttayaḥ
kāṣāyiṇaśca niṣkacchās
tathā kāpālinaśca ha
//
ye cānye devavratinas
tathā ye dharmadūṣakāḥ
divyavṛttāśca ye kecid
vṛttyarthaṃ śrutiliṅginaḥ
//
evaṃvidhāśca ye kecid
bhavantīha kalau yuge
adhīyate tadā vedāñ
chūdrā dharmārthakovidāḥ
//
yajante hyaśvamedhaistu
rājānaḥ śūdrayonayaḥ
strībālagovadhaṃ kṛtvā
hatvā caiva parasparam
//
upahatya tathānyonyaṃ
sādhayanti tadā prajāḥ
duḥkhapracuratālpāyur
deśotsādaḥ sarogatā
//
adharmābhiniveśitvaṃ
tamovṛttaṃ kalau smṛtam
bhrūṇahatyā prajānāṃ na
tathā hyevaṃ pravartate
//
tasmādāyurbalaṃ rūpaṃ
prahīyante kalau yuge
duḥkhenābhiplutānāṃ ca
paramāyuḥ śataṃ nṛṇām
//
bhūtvā ca na bhavantīha
vedāḥ kaliyuge 'khilāḥ
utsīdante tathā yajñāḥ
kevalaṃ dharmahetavaḥ
//
eṣā kaliyugāvasthā
saṃdhyāṃśau tu nibodhata
yuge yuge tu hīyante
trīṃstrīnpādāṃśca siddhayaḥ
//
yugasvabhāvāḥ saṃdhyāsu
avatiṣṭhanti pādataḥ
saṃdhyāsvabhāvāḥ svāṃśeṣu
pādenaivāvatasthire
//
evaṃ saṃdhyāṃśake kāle
samprāpte tu yugāntike
teṣāmadharmiṇāṃ śāstā
bhṛgūṇāṃ ca kule sthitaḥ
//
gotreṇa vai candramaso
nāmnā pramatirucyate
kalisaṃdhyāṃśabhāgeṣu
manoḥ svāyambhuve 'ntare
//
samāstriṃśattu sampūrṇāḥ
paryaṭanvai vasuṃdharām
aśvakarmā sa vai senāṃ
hastyaśvarathasaṃkulām
//
pragṛhītāyudhairvipraiḥ
śataśo 'tha sahasraśaḥ
sa tadā taiḥ parivṛto
mlecchānsarvān nijaghnivān
//
sa hatvā sarvaśaścaiva
rājānaḥ śūdrayonayaḥ
pāṣaṇḍānsa sadā sarvān
niḥśeṣānakarotprabhuḥ
//
adhārmikāśca ye kecit
tānsarvānhanti sarvaśaḥ
udīcyānmadhyadeśāṃśca
pārvatīyāṃstathaiva ca
//
prācyānpratīcyāṃśca tathā
vindhyapṛṣṭhāparāntikān
tathaiva dākṣiṇātyāṃśca
draviḍānsiṃhalaiḥ saha
//
gāndhārānpāradāṃścaiva
pahlavānyavanāñchakān
tuṣārānbarbarāñchvetān
halikāndaradānkhasān
//
lampakān āndhrakāṃścāpi
corajātīṃstathaiva ca
pravṛttacakro balavāñ
chūdrāṇāmantakṛdbabhau
//
vidrāvya sarvabhūtāni
cacāra vasudhāmimām
mānavasya tu vaṃśe tu
nṛdevasyeha jajñivān
//
pūrvajanmani viṣṇuśca
pramatirnāma vīryavān
sutaḥ sa vai candramasaḥ
pūrve kaliyuge prabhuḥ
//
dvātriṃśe 'bhyudite varṣe
prakrānto viṃśatiṃ samāḥ
nijaghne sarvabhūtāni
mānuṣāṇyeva sarvaśaḥ
//
kṛtvā bījāvaśiṣṭāṃ tāṃ
pṛthvīṃ krūreṇa karmaṇā
parasparanimittena
kālenākasmikena ca
//
saṃsthitā sahasā yā tu
senā pramatinā saha
gaṅgāyamunayormadhye
siddhiṃ prāptā samādhinā
//
tatasteṣu pranaṣṭeṣu
saṃdhyāṃśe kūrakarmasu
utsādya pārthivānsarvāṃs
teṣvatīteṣu vai tadā
//
tataḥ saṃdhyāṃśake kāle
samprāpte ca yugāntike
sthitāsvalpāvaśiṣṭāsu
prajāsviha kvacit kvacit
//
svāpradānās tadā te vai
lobhāviṣṭāstu vṛndaśaḥ
upahiṃsanti cānyonyaṃ
pralumpanti parasparam
//
arājake yugāṃśe tu
saṃkṣaye samupasthite
prajāstā vai tadā sarvāḥ
parasparabhayārditāḥ
//
vyākulāstāḥ parāvṛttās
tyaktvā devaṃ gṛhāṇi tu
svānsvānprāṇānavekṣanto
niṣkāruṇyāt suduḥkhitāḥ
//
naṣṭe śrautasmṛte dharme
kāmakrodhavaśānugāḥ
nirmaryādā nirānandā
niḥsnehā nirapatrapāḥ
//
naṣṭe dharme pratihatā
hrasvakāḥ pañcaviṃśakāḥ
hitvā dārāṃśca putrāṃśca
viṣādavyākulaprajāḥ
//
anāvṛṣṭihatāste vai
vārttāmutsṛjya duḥkhitāḥ
āśrayanti sma pratyantān
hitvā janapadānsvakān
//
saritaḥ sāgarānūpān
sevante parvatānapi
cīrakṛṣṇājinadharā
niṣkriyā niṣparigrahāḥ
//
varṇāśramaparibhraṣṭāḥ
saṃkaraṃ ghoramāsthitāḥ
evaṃ kaṣṭamanuprāptā hy
alpaśeṣāḥ prajāstataḥ
//
jantavaśca kṣudhāviṣṭā
duḥkhānnirvedamāgaman
saṃśrayanti ca deśāṃstāṃś
cakravatparivartanāḥ
//
tataḥ prajāstu tāḥ sarvā
māṃsāhārā bhavanti hi
mṛgānvarāhānvṛṣabhān
ye cānye vanacāriṇaḥ
//
bhakṣyāṃścaivāpyabhakṣyāṃśca
sarvāṃstānbhakṣayanti tāḥ
samudraṃ saṃśritā yāstu
nadīścaiva prajāstu tāḥ
//
te 'pi matsyānharantīha
āhārārthaṃ ca sarvaśaḥ
abhakṣyāhāradoṣeṇa
ekavarṇagatāḥ prajāḥ
//
yathā kṛtayuge pūrvam
ekavarṇamabhūtkila
tathā kaliyugasyānte
śūdrībhūtāḥ prajāstathā
//
evaṃ varṣaśataṃ pūrṇaṃ
divyaṃ teṣāṃ nyavartata
ṣaṭtriṃśacca sahasrāṇi
mānuṣāṇi tu tāni vai
//
atha dīrgheṇa kālena
pakṣiṇaḥ paśavastathā
matsyāścaiva hatāḥ sarvaiḥ
kṣudhāviṣṭaiśca sarvaśaḥ
//
niḥśeṣeṣvatha sarveṣu
matsyapakṣipaśuṣvatha
saṃdhyāṃśe pratipanne tu
niḥśeṣāstu tadā kṛtāḥ
//
tataḥ prajāstu sambhūya
kandamūlamatho 'khanan
phalamūlāśanāḥ sarve
aniketāstathaiva ca
//
valkalānyatha vāsāṃsi
adhaḥśayyāśca sarvaśaḥ
parigraho na teṣvasti
dhanaśuddhimavāpnuyuḥ
//
evaṃ kṣayaṃ gamiṣyanti hy
alpaśiṣṭāḥ prajāstadā
tāsāmalpāvaśiṣṭānām
āhārādṛddhiriṣyate
//
evaṃ varṣaśataṃ divyaṃ
saṃdhyāṃśastasya vartate
tato varṣaśatasyānte
alpaśiṣṭāḥ striyaḥ sutāḥ
//
mithunāni tu tāḥ sarvā hy
anyonyaṃ samprajajñire
tatastāstu mriyante vai
pūrvotpannāḥ prajāstu yāḥ
//
jātamātreṣvapatyeṣu
tataḥ kṛtamavartata
yathā svarge śarīrāṇi
narake caiva dehinām
//
upabhogasamarthāni
evaṃ kṛtayugādiṣu
evaṃ kṛtasya saṃtānaḥ
kaleścaiva kṣayastathā
//
vicāraṇāttu nirvedaḥ
sāmyāvasthātmanā tathā
tataścaivātmasambodhaḥ
sambodhāddharmaśīlatā
//
kaliśiṣṭeṣu teṣvevaṃ
jāyante pūrvavatprajāḥ
bhāvino 'rthasya ca balāt
tataḥ kṛtamavartata
//
atītānāgatāni syur
yāni manvantareṣviha
ete yugasvabhāvāstu
mayoktāstu samāsataḥ
//
vistareṇānupūrvyācca
namaskṛtya svayambhuve
pravṛtte tu tatastasmin
punaḥ kṛtayuge tu vai
//
utpannāḥ kaliśiṣṭeṣu
prajāḥ kārtayugāstathā
tiṣṭhanti ceha ye siddhā
adṛṣṭā viharanti ca
//
saha saptarṣibhirye tu
tatra ye ca vyavasthitāḥ
brahmakṣatraviśaḥ śūdrā
bījārthe ya iha smṛtāḥ
kārtayugabhavaiḥ sārdhaṃ
nirviśeṣāstadābhavan
//
teṣāṃ saptarṣayo dharmaṃ
kathayantīha teṣu ca
//
varṇāśramācārayutaṃ
śrautasmārtavidhānataḥ
evaṃ teṣu kriyāvatsu
pravartantīha vai kṛte
//
śrautasmārtasthitānāṃ tu
dharme saptarṣidarśite
te tu dharmavyavasthārthaṃ
tiṣṭhantīha kṛte yuge
//
manvantarādhikāreṣu
tiṣṭhanti ṛṣayastu te
yathā dāvapradagdheṣu
tṛṇeṣvevāparaṃ tṛṇam
//
vanānāṃ prathamaṃ vṛṣṭyā
teṣāṃ mūleṣu sambhavaḥ
evaṃ yugādyugānāṃ vai
saṃtānastu parasparam
//
pravartate hyavicchedād
yāvanmanvantarakṣayaḥ
sukhamāyurbalaṃ rūpaṃ
dharmārthau kāma eva ca
//
yugeṣvetāni hīyante
trayaḥ pādāḥ krameṇa tu
ityeṣa pratisaṃdhirvaḥ
kīrtitastu mayā dvijāḥ
//
caturyugāṇāṃ sarveṣām
etadeva prasādhanam
eṣāṃ caturyugāṇāṃ tu
gaṇitā hyekasaptatiḥ
//
krameṇa parivṛttāstā
manorantaramucyate
yugākhyāsu tu sarvāsu
bhavatīha yadā ca yat
//
tadeva ca tadanyāsu
punastadvai yathākramam
sarge sarge yathā bhedā hy
utpadyante tathaiva ca
//
caturdaśasu tāvanto
jñeyā manvantareṣviha
āsurī yātudhānī ca
paiśācī yakṣarākṣasī
//
yuge yuge tadā kāle
prajā jāyanti tāḥ śṛṇu
yathākalpaṃ yugaiḥ sārdhaṃ
bhavante tulyalakṣaṇāḥ
ityetallakṣaṇaṃ proktaṃ
yugānāṃ vai yathākramam
//
manvantarāṇāṃ parivartanāni
cirapravṛttāni yugasvabhāvāt
kṣaṇaṃ na saṃtiṣṭhati jīvalokaḥ
kṣayodayābhyāṃ parivartamānaḥ
//
ete yugasvabhāvā vaḥ
parikrāntā yathākramam
manvantarāṇi yānyasmin
kalpe vakṣyāmi tāni ca
//
Matsya-Purāṇa 145
manvantarāṇi yāni syuḥ
kalpe kalpe caturdaśa
vyatītānāgatāni syur
yāni manvantareṣviha
//
vistareṇānupūrvyācca
sthitiṃ vakṣye yuge yuge
tasminyuge ca sambhūtir
yāsāṃ yāvacca jīvitam
//
yugamātraṃ tu jīvanti
nyūnaṃ tatsyāddvayena ca
caturdaśasu tāvanto
jñeyā manvantareṣviha
//
manuṣyāṇāṃ paśūnāṃ ca
pakṣiṇāṃ sthāvaraiḥ saha
teṣāmāyurupakrāntaṃ
yugadharmeṣu sarvaśaḥ
//
tathaivāyuḥ parikrāntaṃ
yugadharmeṣu sarvaśaḥ
asthitiṃ ca kalau dṛṣṭvā
bhūtānāmāyuṣaśca vai
//
paramāyuḥ śataṃ tvetan
mānuṣāṇāṃ kalau smṛtam
devāsuramanuṣyāśca
yakṣagandharvarākṣasāḥ
//
pariṇāhocchraye tulyā
jāyante ha kṛte yuge
ṣaṇṇavatyaṅgulotsedho hy
aṣṭānāṃ devayoninām
//
navāṅgulapramāṇena
niṣpannena tathāṣṭakam
etatsvābhāvikaṃ teṣāṃ
pramāṇamadhikurvatām
//
manuṣyā vartamānāstu
yugasaṃdhyāṃśakeṣviha
devāsurapramāṇaṃ tu
saptasaptāṅgulaṃ kramāt
//
caturaśītikaiścaiva
kalijairaṅgulaiḥ smṛtam
ā pādatalamastako
navatālo bhavettu yaḥ
//
saṃhṛtyājānubāhuśca
daivatairabhipūjyate
gavāṃ ca hastināṃ caiva
mahiṣasthāvarātmanām
//
krameṇaitena vijñeye
hrāsavṛddhī yuge yuge
ṣaṭsaptatyaṅgulotsedhaḥ
paśur ākakudo bhavet
//
aṅgulānāmaṣṭaśatam
utsedho hastināṃ smṛtaḥ
aṅgulānāṃ sahasraṃ tu
dvicatvāriṃśadaṅgulam
//
śatārdhamaṅgulānāṃ tu hy
utsedhaḥ śākhināṃ paraḥ
mānuṣasya śarīrasya
saṃniveśastu yādṛśaḥ
//
tallakṣaṇaṃ tu devānāṃ
dṛśyate 'nvayadarśanāt
buddhyātiśayasaṃyukto
devānāṃ kāya ucyate
//
tathā nātiśayaścaiva
mānuṣaḥ kāya ucyate
ityeva hi parikrāntā
bhāvā ye divyamānuṣāḥ
//
paśūnāṃ pakṣiṇāṃ caiva
sthāvarāṇāṃ ca sarvaśaḥ
gāvo 'jāśvāśca vijñeyā
hastinaḥ pakṣiṇo mṛgāḥ
//
upayuktāḥ kriyāsvete
yajñiyāstviha sarvaśaḥ
yathākramopabhogāśca
devānāṃ paśumūrtayaḥ
//
teṣāṃ rūpānurūpaiśca
pramāṇaiḥ sthirajaṅgamāḥ
manojñaistatra tairbhogaiḥ
sukhino hyupapedire
//
atha śiṣṭānpravakṣyāmi
sādhūnatha tataśca vai
brāhmaṇāḥ śrutiśabdāśca
devānāṃ paśumūrtayaḥ
saṃyujya brahmaṇā hyantas
tena santaḥ pracakṣate
//
sāmānyeṣu ca dharmeṣu
tathā vaiśiṣikeṣu ca
brahmakṣatraviśo yuktāḥ
śrautasmārtena karmaṇā
//
varṇāśrameṣu yuktasya
sukhodarkasya svargatau
śrautasmārto hi yo dharmo
jñānadharmaḥ sa ucyate
//
divyānāṃ sādhanātsādhur
brahmacārī gurorhitaḥ
kāraṇātsādhanāccaiva
gṛhasthaḥ sādhurucyate
//
tapasaśca tathāraṇye
sādhurvaikhānasaḥ smṛtaḥ
yatamāno yatiḥ sādhuḥ
smṛto yogasya sādhanāt
//
dharmo dharmagatiḥ proktaḥ
śabdo hyeṣa kriyātmakaḥ
kuśalākuśalau caiva
dharmādharmau bravītprabhuḥ
//
atha devāśca pitara
ṛṣayaścaiva mānuṣāḥ
ayaṃ dharmo hyayaṃ neti
bruvate maunamūrtinā
//
dharmeti dhāraṇe dhātur
mahattve caiva ucyate
ādhāraṇe mahattve vā
dharmaḥ sa tu nirucyate
//
tatreṣṭaprāpako dharma
ācāryairupadiśyate
adharmaścāniṣṭaphala
ācāryairnopadiśyate
//
vṛddhāścālolupāścaiva
ātmavanto hyadāmbhikāḥ
samyagvinītā mṛdavas
tānācāryānpracakṣate
//
dharmajñairvihito dharmaḥ
śrautasmārto dvijātibhiḥ
dārāgnihotrasambandham
ijyā śrautasya lakṣaṇam
//
smārto varṇāśramācāro
yamaiśca niyamairyutaḥ
pūrvebhyo vedayitveha
śrautaṃ saptarṣayo 'bruvan
//
ṛco yajūṃṣi sāmāni
brahmaṇo 'ṅgāni vai śrutiḥ
manvantarasyātītasya
smṛtvā tanmanurabravīt
//
tasmātsmārtaḥ sūto dharmo
varṇāśramavibhāgaśaḥ
evaṃ vai dvividho dharmaḥ
śiṣṭācāraḥ sa ucyate
//
śiṣer dhātośca niṣṭhāntāc
chiṣṭaśabdaṃ pracakṣate
manvantareṣu ye śiṣṭā
iha tiṣṭhanti dhārmikāḥ
//
manuḥ saptarṣayaścaiva
lokasaṃtānakāriṇaḥ
tiṣṭhantīha ca dharmārthaṃ
tāñchiṣṭānsampracakṣate
//
taiḥ śiṣṭaiścalito dharmaḥ
sthāpyate vai yuge yuge
trayī vārttā daṇḍanītiḥ
prajāvarṇāśramepsayā
//
śiṣṭairācaryate yasmāt
punaścaiva manukṣaye
pūrvaiḥpūrvairmatatvācca
śiṣṭācāraḥ sa śāśvataḥ
//
dānaṃ satyaṃ tapo loko
vidyejyā pūjanaṃ damaḥ
aṣṭau tāni caritrāṇi
śiṣṭācārasya lakṣaṇam
//
śiṣṭā yasmāccarantyenaṃ
manuḥ saptarṣayaśca ha
manvantareṣu sarveṣu
śiṣṭācārastataḥ smṛtaḥ
//
vijñeyaḥ śravaṇācchrautaḥ
smaraṇātsmārta ucyate
ijyāvedātmakaḥ śrautaḥ
smārto varṇāśramātmakaḥ
pratyaṅgāni pravakṣyāmi
dharmasyeha tu lakṣaṇam
//
dṛṣṭānubhūtamarthaṃ ca
yaḥ pṛṣṭo na vigūhate
yathābhūtapravādastu
ityetatsatyalakṣaṇam
//
brahmacaryaṃ tapo maunaṃ
nirāhāratvameva ca
ityetattapaso rūpaṃ
sughoraṃ tu durāsadam
//
paśūnāṃ dravyahaviṣām
ṛksāmayajuṣāṃ tathā
ṛtvijāṃ dakṣiṇāyāśca
saṃyogo yajña ucyate
//
ātmavatsarvabhūteṣu
yo hitāya śubhāya ca
vartate satataṃ hṛṣṭaḥ
kriyā śreṣṭhā dayā smṛtā
//
ākruṣṭo 'bhihato yastu
nākrośetpraharedapi
aduṣṭo vāṅmanaḥkāyais
titikṣuḥ sā kṣamā smṛtā
//
svāminā rakṣyamāṇānām
utsṛṣṭānāṃ ca sambhrame
parasvānām anādānam
alobha iti saṃjñitam
//
maithunasyāsamācāro
jalpanāccintanāttathā
nivṛttirbrahmacaryaṃ ca
tadetacchamalakṣaṇam
//
ātmārthe vā parārthe vā
indriyāṇīha yasya vai
viṣaye na pravartante
damasyaitattu lakṣaṇam
//
pañcātmake yo viṣaye
kāraṇe cāṣṭalakṣaṇe
na krudhyeta pratihataḥ
sa jitātmā bhaviṣyati
//
yadyadiṣṭatamaṃ dravyaṃ
nyāyenaivāgataṃ ca yat
tattadguṇavate deyam
ityetaddānalakṣaṇam
//
śrutismṛtibhyāṃ vihito
dharmo varṇāśramātmakaḥ
śiṣṭācārapravṛddhaśca
dharmo 'yaṃ sādhusaṃmataḥ
//
apradveṣo hyaniṣṭeṣu
iṣṭaṃ vai nābhinandati
prītitāpaviṣādānāṃ
vinivṛttir viraktatā
//
saṃnyāsaḥ karmaṇāṃ nyāsaḥ
kṛtānāmakṛtaiḥ saha
kuśalākuśalābhyāṃ tu
prahāṇaṃ nyāsa ucyate
//
avyaktādiviśeṣāntav
ikāre 'sminnivartate
cetanācetanaṃ jñātvā
jñāne jñānī sa ucyate
//
pratyaṅgāni tu dharmasya
cetyetallakṣaṇaṃ smṛtam
ṛṣibhirdharmatattvajñaiḥ
pūrvaiḥ svāyambhuve 'ntare
//
atra vo varṇayiṣyāmi
vidhiṃ manvantarasya tu
tathaiva cāturhotrasya
cāturvarṇyasya caiva hi
//
pratimanvantaraṃ caiva
śrutiranyā vidhīyate
ṛco yajūṃṣi sāmāni
yathāvatpratidaivatam
//
vidhistotraṃ tathā hautraṃ
pūrvavatsampravartate
dravyastotraṃ guṇastotraṃ
karmastotraṃ tathaiva ca
//
tathaivābhijanastotraṃ
stotramevaṃ caturvidham
manvantareṣu sarveṣu
yathā bhedā bhavanti hi
//
pravartayanti teṣāṃ vai
brahmastotraṃ punaḥ punaḥ
evaṃ mantraguṇānāṃ tu
samutpattiścaturvidhā
//
atharvaṛgyajuḥsāmnāṃ
vedeṣviha pṛthakpṛthak
ṛṣīṇāṃ tapyatāṃ teṣāṃ
tapaḥ paramaduścaram
//
mantrāḥ prādurbhavantyādau
pūrvamanvantarasya ha
asaṃtoṣādbhayādduḥkhān
mohācchokācca pañcadhā
//
ṛṣīṇāṃ tārakā yena
lakṣaṇena yadṛcchayā
ṛṣīṇāṃ yādṛśatvaṃ hi
tadvakṣyāmīha lakṣaṇam
//
atītānāgatānāṃ ca
pañcadhā hyārṣakaṃ smṛtam
tathā ṛṣīṇāṃ vakṣyāmi
ārṣasyeha samudbhavam
//
guṇasāmyena vartante
sarvasaṃpralaye tadā
avibhāgena devānām
anirdeśye tamomaye
//
abuddhipūrvakaṃ tadvai
cetanārthaṃ pravartate
tenārṣaṃ buddhipūrvaṃ tu
cetanenāpyadhiṣṭhitam
//
pravartate tathā te tu
yathā matsyodakāvubhau
cetanādhikṛtaṃ sarvaṃ
prāvartata guṇātmakam
kāryakāraṇabhāvena
tathā tasya pravartate
//
viṣayo viṣayitvaṃ ca
tadā hyarthapadātmakau
kālena prāpaṇīyena
bhedāśca kāraṇātmakāḥ
//
sāṃsiddhikāstadā vṛttāḥ
krameṇa mahadādayaḥ
mahato 'sāvahaṃkāras
tasmādbhūtendriyāṇi ca
//
bhūtabhedāśca bhūtebhyo
jajñire tu parasparam
saṃsiddhikāraṇaṃ kāryaṃ
sadya eva vivartate
//
yatholmukāttu viṭapā
ekakālādbhavanti hi
tathā pravṛttāḥ kṣetrajñāḥ
kālenaikena kāraṇāt
//
yathāndhakāre khadyotaḥ
sahasā sampradṛśyate
tathā nivṛtto hyavyaktaḥ
khadyota iva saṃjvalan
//
sa mahātmā śarīrasthas
tatraiveha pravartate
mahatastamasaḥ pāre
vailakṣaṇyādvibhāvyate
//
tatraiva saṃsthito vidvāṃs
tapaso 'nta iti śrutam
buddhirvivardhatastasya
prādurbhūtā caturvidhā
//
jñānaṃ vairāgyamaiśvaryaṃ
dharmaśceti catuṣṭayam
sāṃsiddhikānyathaitāni
apratītāni tasya vai
//
mahātmanaḥ śarīrasya
caitanyātsiddhirucyate
puri śete yataḥ pūrvaṃ
kṣetrajñānaṃ tathāpi ca
//
pure śayanātpuruṣo
jñānātkṣetrajña ucyate
yasmāddharmātprasūte hi
tasmādvai dhārmikastu saḥ
//
sāṃsiddhike śarīre ca
buddhyāvyaktastu cetanaḥ
evaṃ vivṛttaḥ kṣetrajñaḥ
kṣetraṃ hyanabhisaṃdhitaḥ
//
nivṛttisamakāle tu
purāṇaṃ tadacetanam
kṣetrajñena parijñātaṃ
bhogyo 'yaṃ viṣayo mama
//
ṛṣirhiṃsāgatau dhātur
vidyā satyaṃ tapaḥ śrutam
eṣa sannilayo yasmād
brāhmaṇastutatas tv ṛṣiḥ
//
nivṛttisamakālācca
buddhyāvyakta ṛṣistvayam
ṛṣate paramaṃ yasmāt
paramarṣistataḥ smṛtaḥ
//
gatyarthād ṛṣater dhātor
nāmanirvṛttikāraṇam
yasmādeṣa svayaṃbhūtas
tasmācca ṛṣitā matā
//
seśvarāḥ svayamudbhūtā
brahmaṇo mānasāḥ sutāḥ
nivartamānaistairbuddhyā
mahānparigataḥ paraḥ
//
yasmād dṛśaparatvena
saha tasmānmaharṣayaḥ
īśvarāṇāṃ sutāsteṣāṃ
mānasāścaurasāśca vai
//
ṛṣistasmātparatvena
bhūtādirṛṣayastataḥ
ṛṣiputrā ṛṣīkāstu
maithunādgarbhasambhavāḥ
//
paratvena ṛṣante vai
bhūtādīnṛṣikāstataḥ
ṛṣikāṇāṃ sutā ye tu
vijñeyā ṛṣiputrakāḥ
//
śrutvā ṛṣaṃ paratvena
śrutāstasmācchrutarṣayaḥ
avyaktātmā mahātmā vā
-haṃkārātmā tathaiva ca
//
bhūtātmā cendriyātmā ca
teṣāṃ tajjñānamucyate
ityevamṛṣijātistu
pañcadhā nāmaviśrutā
//
bhṛgurmarīciratriśca
aṅgirāḥ pulahaḥ kratuḥ
manurdakṣo vasiṣṭhaśca
pulastyaścāpi te daśa
//
brahmaṇo mānasā hyete
utpannāḥ svayamīśvarāḥ
paratvenarṣayo yasmān
matāstasmānmaharṣayaḥ
//
īśvarāṇāṃ sutāstveṣām
ṛṣayastānnibodhata
kāvyo bṛhaspatiścaiva
kaśyapaścyavanastathā
//
utathyo vāmadevaśca
agastyaḥ kauśikastathā
kardamo vālakhilyāśca
viśravāḥ śaktivardhanaḥ
//
ityete ṛṣayaḥ proktās
tapasā ṛṣitāṃ gatāḥ
teṣāṃ putrānṛṣīkāṃstu
garbhotpannānnibodhata
//
vatsaro nagnahūś caiva
bharadvājaśca vīryavān
ṛṣirdīrghatamāścaiva
bṛhadvakṣāḥ śaradvataḥ
//
vājiśravāḥ sucintaśca
śāvaśca saparāśaraḥ
śṛṅgī ca śaṅkhapāc caiva
rājā vaiśravaṇastathā
//
ityete ṛṣikāḥ sarve
satyena ṛṣitāṃ gatāḥ
īśvarā ṛṣayaścaiva
ṛṣīkā ye ca viśrutāḥ
//
evaṃ mantrakṛtaḥ sarve
kṛtsnaśaśca nibodhata
bhṛguḥ kāśyapaḥ pracetā
dadhīco hyātmavānapi
//
ūrṣo 'tha jamadagniśca
vedaḥ sārasvatastathā
ārṣṭiṣeṇaścyavanaśca
vītahavyaḥ savedhasaḥ
//
vainyaḥ pṛthurdivodāso
brahmavāngṛtsaśaunakau
ekonaviṃśatirhyete
bhṛgavo mantrakṛttamāḥ
//
aṅgirāścaiva tritaśca
bharadvājo 'tha lakṣmaṇaḥ
kṛtavācastathā gargaḥ
smṛtisaṃkṛtireva ca
//
guruvītaśca māndhātā
ambarīṣastathaiva ca
yuvanāśvaḥ purukutsaḥ
svaśravastu sadasyavān
//
ajamīḍho 'svahāryaśca hy
utkalaḥ kavireva ca
pṛṣadaśvo virūpaśca
kāvyaścaivātha mudgalaḥ
//
utathyaśca śaradvāṃśca
tathā vājiśravā api
apasyauṣaḥ sucittiśca
vāmadevastathaiva ca
//
ṛṣijo bṛhacchuklaśca
ṛṣirdīrghatamā api
kakṣīvāṃśca trayastriṃśat
smṛtā hyaṅgirasāṃ varāḥ
//
ete mantrakṛtaḥ sarve
kāśyapāṃstu nibodhata
kāśyapaḥ sahavatsāro
naidhruvo nitya eva ca
//
asito devalaścaiva
ṣaḍete brahmavādinaḥ
atrir ardhasvanaścaiva
śāvāsyo 'tha gaviṣṭhiraḥ
//
karṇakaśca ṛṣiḥ siddhas
tathā pūrvātithiśca yaḥ
//
ityete tvatrayaḥ proktā
mantrakṛtṣaṇmaharṣayaḥ
vasiṣṭhaścaiva śaktiśca
tṛtīyaśca parāśaraḥ
//
tatastu indrapratimaḥ
pañcamastu bharadvasuḥ
ṣaṣṭhastu mitrāvaruṇaḥ
sattamaḥ kuṇḍinastathā
//
ityete sapta vijñeyā
vāsiṣṭhā brahmavādinaḥ
viśvāmitraśca gādheyo
devarātastathā balaḥ
//
tathā vidvānmadhucchandā
ṛṣiścānyo 'ghamarṣaṇaḥ
aṣṭako lohitaścaiva
bhṛtakīlaśca māmbudhiḥ
//
devaśravā devarātaḥ
purāṇaśca dhanaṃjayaḥ
śiśiraśca mahātejāḥ
śālaṅkāyana eva ca
//
trayodaśaite vijñeyā
brahmiṣṭhāḥ kauśikā varāḥ
agastyo 'tha dṛḍhadyumna
indrabāhustathaiva ca
//
brahmiṣṭhāgastayo hyete
trayaḥ paramakīrtayaḥ
manurvaivasvataścaiva
ailo rājā purūravāḥ
//
kṣatriyāṇāṃ varā hyete
vijñeyā mantravādinaḥ
bhalandakaśca vāsāśvaḥ
saṃkīlaścaiva te trayaḥ
//
ete mantrakṛto jñeyā
vaiśyānāṃ pravarāḥ sadā
iti dvinavatiḥ proktā
mantrāyaiśca bahiṣkṛtāḥ
//
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā
ṛṣiputrānnibodhata
ṛṣīkāṇāṃ sutā hyete
ṛṣiputrāḥ śrutarṣayaḥ
//
Matsya-Purāṇa 146
kathaṃ matsyena kathitas
tārakasya vadho mahān
kasminkāle vinirvṛttā
katheyaṃ sūtanandana
//
tvanmukhakṣīrasindhūtthā
katheyamamṛtātmikā
karṇābhyāṃ pibatāṃ tṛptir
asmākaṃ na prajāyate
idaṃ mune samākhyāhi
mahābuddhe manogatam
//
pṛṣṭastu manunā devo
matsyarūpī janārdanaḥ
kathaṃ śaravaṇe jāto
devaḥ ṣaḍvadano vibho
//
etattu vacanaṃ śrutvā
pārthivasyāmitaujasaḥ
uvāca bhagavānprīto
brahmasūnurmahāmatim
//
vajrāṅgo nāma daityo 'bhūt
tasya putrastu tārakaḥ
surānudvāsayāmāsa
purebhyaḥ sa mahābalaḥ
//
tataste brahmaṇo 'bhyāśaṃ
jagmurbhayanipīḍitāḥ
bhītāṃśca tridaśāndṛṣṭvā
brahmā teṣāmuvāca ha
//
saṃtyajadhvaṃ bhayaṃ devāḥ
śaṃkarasyātmajaḥ śiśuḥ
tuhinācaladauhitras
taṃ haniṣyati dānavam
//
tataḥ kāle tu kasmiṃścid
dṛṣṭvā vai śailajāṃ śivaḥ
svareto vahnivadane
vyasṛjatkāraṇāntare
//
tatprāptaṃ vahnivadane
reto devānatarpayat
vidārya jaṭharāṇyeṣām
ajīrṇaṃ nirgataṃ mune
//
patitaṃ tatsaridvarāṃ
tatastu śarakānane
tasmāttu sa samudbhūto
guho dinakaraprabhaḥ
//
sa saptadivaso bālo
nijaghne tārakāsuram
evaṃ śrutvā tato vākyaṃ
tam ūcur ṛṣisattamāḥ
//
atyāścaryavatī ramyā
katheyaṃ pāpanāśinī
vistareṇa hi no brūhi
yāthātathyena śṛṇvatām
//
vajrāṅgo nāma daityendraḥ
kasya vaṃśodbhavaḥ purā
yasyābhūttārakaḥ putraḥ
surapramathano balī
//
nirmitaḥ ko vadhe cābhūt
tasya daityeśvarasya tu
guhajanma tu kārtsnyena
asmākaṃ brūhi mānada
//
mānaso brahmaṇaḥ putro
dakṣo nāma prajāpatiḥ
ṣaṣṭiṃ so 'janayatkanyā
vairiṇyāmeva naḥ śrutam
//
dadau sa daśa dharmāya
kaśyapāya trayodaśa
saptaviṃśatiṃ somāya
catasro 'riṣṭanemaye
//
dve vai bāhukaputrāya
dve vai cāṅgirase tathā
dve kṛśāśvāya viduṣe
prajāpatisutaḥ prabhuḥ
//
aditirditirdanurviśvā hy
ariṣṭā surasā tathā
surabhirvinatā caiva
tāmrā krodhavaśā irā
//
kadrūrmuniśca lokasya
mātaro goṣu mātaraḥ
tāsāṃ sakāśāllokānāṃ
jaṅgamasthāvarātmanām
//
janma nānāprakārāṇāṃ
tābhyo 'nye dehinaḥ smṛtāḥ
devendropendrapūṣādyāḥ
sarve te ditijā matāḥ
//
diteḥ sakāśāllokāstu
hiraṇyakaśipādayaḥ
dānavāśca danoḥ putrā
gāvaśca surabhīsutāḥ
//
pakṣiṇo vinatāputrā
garuḍapramukhāḥ smṛtāḥ
nāgāḥ kadrūsutā jñeyāḥ
śeṣāścānye 'pi jantavaḥ
//
trailokyanāthaṃ śakraṃ tu
sarvāmaragaṇaprabhum
hiraṇyakaśipuścakre
jitvā rājyaṃ mahābalaḥ
//
tataḥ kenāpi kālena
hiraṇyakaśipādayaḥ
nihatā viṣṇunā saṃkhye
śeṣāścendreṇa dānavāḥ
//
tato nihataputrābhūd
ditir varamayācata
bhartāraṃ kaśyapaṃ devaṃ
putramanyaṃ mahābalam
//
samare śakrahantāraṃ
sa tasyā adadātprabhuḥ
//
niyame varta he devi
sahasraṃ śucimānasā
varṣāṇāṃ lapsyase putram
ityuktā sā tathākarot
//
vartantyā niyame tasyāḥ
sahasrākṣaḥ samāhitaḥ
upāsāmācarattasyāḥ
sā cainamanvamanyata
//
daśavatsaraśeṣasya
sahasrasya tadā ditiḥ
uvāca śakraṃ suprītā
varadā tapasi sthitā
//
putrottīrṇavratāṃ prāyo
viddhi māṃ pākaśāsana
bhaviṣyati ca te bhrātā
tena sārdhamimāṃ śriyam
//
bhuṅkṣva vatsa yathākāmaṃ
trailokyaṃ hatakaṇṭakam
ityuktvā nidrayāviṣṭā
caraṇākrāntamūrdhajā
//
svayaṃ suṣvāpāniyatā
bhāvino 'rthasya gauravāt
tattu randhraṃ samāsādya
jaṭharaṃ pākaśāsanaḥ
//
cakāra saptadhā garbhaṃ
kuliśena tu devarāṭ
ekaikaṃ tu punaḥ khaṇḍaṃ
cakāra maghavā tataḥ
//
saptadhā saptadhā kopāt
prābudhyata tato ditiḥ
vibudhyovāca mā śakra
ghātayethāḥ prajāṃ mama
//
tacchrutvā nirgataḥ śakraḥ
sthitvā prāñjaliragrataḥ
uvāca vākyaṃ saṃtrasto
māturvai vadaneritam
//
divāsvapnaparā mātaḥ
pādākrāntaśiroruhā
saptasaptabhirevātas
tava garbhaḥ kṛto mayā
//
ekonapañcāśatkṛtā
bhāgā vajreṇa te sutāḥ
dāsyāmi teṣāṃ sthānāni
divi daivatapūjite
//
ityuktā sā tadā devī
saivamastvityabhāṣata
punaśca devī bhartāram
uvācāsitalocanā
//
putraṃ prajāpate dehi
śakrajetāramūrjitam
yo nāstraśastrairvadhyatvaṃ
gacchettridivavāsinām
//
ityuktaḥ sa tathovāca
tāṃ patnīmatiduḥkhitām
daśa varṣasahasrāṇi
tapaḥ kṛtvā tu lapsyase
//
vajrāsāramayair aṅgair
achedyairāyasair dṛḍhaiḥ
vajrāṅgo nāma putraste
bhavitā putravatsale
//
sā tu labdhavarā devī
jagāma tapase vanam
daśa varṣasahasrāṇi
sā tapo ghoramācarat
//
tapaso 'nte bhagavatī
janayāmāsa durjayam
putramapratikarmāṇam
ajeyaṃ vajraduśchidam
//
sa jātamātra evābhūt
sarvaśastrāstrapāragaḥ
uvāca mātaraṃ bhaktyā
mātaḥ kiṃ karavāṇyaham
//
tamuvāca tato hṛṣṭā
ditirdaityādhipaṃ ca sā
bahavo me hatāḥ putrāḥ
sahasrākṣeṇa putraka
//
teṣāṃ tvaṃ pratikartuṃ vai
gaccha śakravadhāya ca
bāḍhamityeva tāmuktvā
jagāma tridivaṃ balī
//
baddhvā tataḥ sahasrākṣaṃ
pāśenāmoghavarcasā
māturantikamāgacchad
vyāghraḥ kṣudramṛgaṃ yathā
//
etasminnantare brahmā
kaśyapaśca mahātapāḥ
āgatau tatra yatrāstāṃ
mātāputrāvabhītakau
//
dṛṣṭvā tu tāvuvācedaṃ
brahmā kaśyapa eva ca
muñcainaṃ putra devendraṃ
kimanena prayojanam
//
apamāno vadhaḥ proktaḥ
putra saṃbhāvitasya ca
asmadvākyena yo mukto
viddhi taṃ mṛtameva ca
//
parasya gauravānmuktaḥ
śatrūṇāṃ bhāramāvahet
jīvanneva mṛto vatsa
divase divase sa tu
//
mahatāṃ vaśamāyāte
vairaṃ naivāsti vairiṇi
etacchrutvā tu vajrāṅgaḥ
praṇato vākyamabravīt
//
na me kṛtyamanenāsti
māturājñā kṛtā mayā
tvaṃ surāsuranātho 'si
mama ca prapitāmahaḥ
//
kariṣye tvadvaco deva
eṣa muktaḥ śatakratuḥ
tapase me ratirdeva
nirvighnaṃ caiva me bhavet
//
tvatprasādena bhagavann
ityuktvā virarāma saḥ
tasmiṃstūṣṇīṃ sthite daitye
provācedaṃ pitāmahaḥ
//
tapastvaṃ krūramāpanno hy
asmacchāsanasaṃsthitaḥ
anayā cittaśuddhyā te
paryāptaṃ janmanaḥ phalam
//
ityuktvā padmajaḥ kanyāṃ
sasarjāyatalocanām
tāmasmai pradadau devaḥ
patnyarthaṃ padmasambhavaḥ
//
varāṅgīti ca nāmāsyāḥ
kṛtvā yātaḥ pitāmahaḥ
vajrāṅgo 'pi tayā sārdhaṃ
jagāma tapase vanam
//
ūrdhvabāhuḥ sa daityendro
'caradabdasahasrakam
kālaṃ kamalapattrākṣaḥ
śuddhabuddhir mahātapāḥ
//
tāvaccāvāṅmukhaḥ kālaṃ
tāvatpañcāgnimadhyagaḥ
nirāhāro ghoratapās
taporāśirajāyata
//
tataḥ so 'ntarjale cakre
kālaṃ varṣasahasrakam
jalāntaraṃ praviṣṭasya
tasya patnī mahāvratā
//
tasyaiva tīre sarasas
tatprītyā maunamāsthitā
nirāhārā tapo ghoraṃ
praviveśa mahādyutiḥ
//
tasyāṃ tapasi vartantyām
indraścakre vibhīṣikām
bhūtvā tu markaṭastatra
tadāśramapadaṃ mahān
//
cakre vilolaṃ niḥśeṣaṃ
tumbīghaṭakaraṇḍakam
tatastu megharūṣeṇa
kampaṃ tasyākaronmahān
//
tato bhujaṃgarūpeṇa
baddhvā ca caraṇadvayam
apākarṣattato dūraṃ
bhramaṃstasyā mahīmimām
//
tapobalāḍhyā sā tasya
na vadhyatvaṃ jagāma ha
tato gomāyurūpeṇa
tasyādūṣayadāśramam
//
tatastu megharūpeṇa
tasyāḥ kledayadāśramam
bhīṣikābhir anekābhis
tāṃ kliśyanpākaśāsanaḥ
//
virarāma yadā naivaṃ
vajrāṅgamahiṣī tadā
śailasya duṣṭatāṃ matvā
śāpaṃ dātuṃ vyavasthitā
//
sa śāpābhimukhāṃ dṛṣṭvā
śailaḥ puruṣavigrahaḥ
uvāca tāṃ varārohāṃ
varāṅgīṃ bhīrucetanaḥ
//
nāhaṃ varāṅgane duṣṭaḥ
sevyo 'haṃ sarvadehinām
vibhramaṃ tu karotyeṣa
ruṣitaḥ pākaśāsanaḥ
//
etasminnantare jātaḥ
kālo varṣasahasrikaḥ
tasmingate tu bhagavān
kāle kamalasaṃbhavaḥ
tuṣṭaḥ provāca vajrāṅgaṃ
tamāgamya jalāśrayam
//
dadāmi sarvakāmāṃste
uttiṣṭha ditinandana
evamuktastadotthāya
daityendrastapasāṃ nidhiḥ
uvāca prāñjalirvākyaṃ
sarvalokapitāmaham
//
āsuro māstu me bhāvaḥ
santu lokā mamākṣayāḥ
tapasyeva ratir me'stu
śarīrasyāstu vartanam
//
evamastviti taṃ devo
jagāma svakamālayam
vajrāṅgo 'pi samāpte tu
tapasi sthirasaṃyamaḥ
//
āhāramicchanbhāryāṃ svāṃ
na dadarśāśrame svake
kṣudhāviṣṭaḥ sa śailasya
gahanaṃ praviveśa ha
//
ādātuṃ phalamūlāni
sa ca tasminvyalokayat
rudatīṃ tāṃ priyāṃ dīnāṃ
tanupracchāditānanām
tāṃ vilokya sa daityendraḥ
provāca parisāntvayan
//
kena te 'pakṛtaṃ bhīru
yamalokaṃ yiyāsunā
kaṃ vā kāmaṃ prayacchāmi
śīghraṃ me brūhi bhāmini
//
Matsya-Purāṇa 147
trāsitāsmyapaviddhāsmi
tāḍitā pīḍitāpi ca
raudreṇa devarājena
naṣṭanātheva bhūriśaḥ
//
duḥkhapāramapaśyantī
prāṇāṃstyaktuṃ vyavasthitā
putraṃ me tārakaṃ dehi
duḥkhaśokamahārṇavāt
//
evamuktaḥ sa daityendraḥ
kopavyākulalocanaḥ
śakto 'pi devarājasya
pratikartuṃ mahāsuraḥ
//
tapaḥ kartuṃ punardaityo
vyavasveta mahābalaḥ
jñātvā tu tasya saṃkalpaṃ
brahmā krūrataraṃ punaḥ
//
ājagāma tadā tatra
yatrāsau ditinandanaḥ
uvāca tasmai bhagavān
prabhurmadhurayā girā
//
kimarthaṃ putraṃ bhūyastvaṃ
niyamaṃ krūramicchasi
āhārābhimukho daitya
tanno brūhi mahāvrata
//
yāvadabdasahasreṇa
nirāhārasya yatphalam
kṣaṇenaikena tallabhyaṃ
tyaktvāhāramupasthitam
//
tyāgo hyaprāptakāmānāṃ
kāmebhyo na tathā guruḥ
yathā prāptaṃ parityajya
kāmaṃ kamalalocana
//
śrutvaitadbrahmaṇo vākyaṃ
daityaḥ prāñjalirabravīt
cintayaṃstapasā yukto
hṛdi brahmamukheritam
//
utthitena mayā dṛṣṭā
samādhānāttvadājñayā
mahiṣī bhīṣitā dīnā
rudatī śākhinastale
//
sā mayoktā tu tanvaṅgī
dūyamānena cetasā
kimevaṃ vartase bhīru
vada tvaṃ kiṃ cikīrṣasi
//
ityuktā sā mayā deva
provāca skhalitākṣaram
vākyaṃ covāca tanvaṅgī
bhītā sā hetusaṃhitam
//
trāsitāsmyapaviddhāsmi
karṣitā pīḍitāsmi ca
raudreṇa devarājena
naṣṭanātheva bhūriśaḥ
//
duḥkhasyāntamapaśyantī
prāṇāṃstyaktuṃ vyavasthitā
putraṃ me tārakaṃ dehi hy
asmādduḥkhamahārṇavāt
//
evamuktastu saṃkṣubdhas
tasyāḥ putrārthamudyataḥ
tapo ghoraṃ kariṣyāmi
jayāya tridivaukasām
//
etacchrutvā vaco devaḥ
padmagarbhodbhavastadā
uvāca daityarājānaṃ
prasannaścaturānanaḥ
//
alaṃ te tapasā vatsa
mā kleśe dustare viśa
putraste tārako nāma
bhaviṣyati mahābalaḥ
//
devasīmantinīnāṃ tu
dhammillasya vimokṣaṇaḥ
ityukto daityanāthastu
praṇipatya pitāmaham
//
āgatyānandayāmāsa
mahiṣīṃ harṣitānanaḥ
tau dampatī kṛtārthau tu
jagmatuḥ svāśramaṃ mudā
//
vajrāṅgeṇāhitaṃ garbhaṃ
varāṅgī varavarṇinī
pūrṇaṃ varṣasahasraṃ ca
dadhārodara eva hi
//
tato varṣasahasrānte
varāṅgī suṣuve sutam
jāyamāne tu daityendre
tasmiṃllokabhayaṃkare
//
cacāla sakalā pṛthvī
samudrāśca cakampire
celurmahīdharāḥ sarve
vavurvātāśca bhīṣaṇāḥ
//
jepurjapyaṃ munivarā
nedurvyālamṛgā api
candrasūryau jahuḥ kāntiṃ
sanīhārā diśo 'bhavan
//
jāte mahāsure tasmin
sarve cāpi mahāsurāḥ
ājagmurhṛṣitāstatra
tathā cāsurayoṣitaḥ
//
jagurharṣasamāviṣṭā
nanṛtuścāsurāṅganāḥ
tato mahotsavo jāto
dānavānāṃ dvijottamāḥ
//
viṣaṇṇamanaso devāḥ
samahendrāstadābhavan
varāṅgī svasutaṃ dṛṣṭvā
harṣeṇāpūritā tadā
//
bahu mene na devendra
vijayaṃ tu tadeva sā
jātamātrastu daityendras
tārakaścaṇḍavikramaḥ
//
abhiṣikto 'suraiḥ sarvaiḥ
kujambhamahiṣādibhiḥ
sarvāsuramahārājye
pṛthivītulanakṣamaiḥ
//
sa tu prāpya mahārājyaṃ
tārako munisattamāḥ
uvāca dānavaśreṣṭhān
yuktiyuktamidaṃ vacaḥ
//
Matsya-Purāṇa 148
śṛṇudhvamasurāḥ sarve
vākyaṃ mama mahābalāḥ
śreyase kriyatāṃ buddhiḥ
sarvaiḥ kṛtyasya saṃvidhau
//
vaṃśakṣayakarā devāḥ
sarveṣāmeva dānavāḥ
asmākaṃ jātidharmo vai
virūḍhaṃ vairamakṣayam
//
vayamadya gamiṣyāmaḥ
surāṇāṃ nigrahāya tu
svabāhubalamāśritya
sarva eva na saṃśayaḥ
//
kiṃtu nātapasā yukto
manye 'haṃ surasaṃgamam
ahamādau kariṣyāmi
tato ghoraṃ diteḥ sutāḥ
//
tataḥ surānvijeṣyāmo
bhokṣyāmo 'tha jagattrayam
sthiropāyo hi puruṣaḥ
sthiraśrīrapi jāyate
//
rakṣituṃ naiva śaknoti
capalaścapalāḥ śriyaḥ
tacchrutvā dānavāḥ sarve
vākyaṃ tasyāsurasya tu
//
sādhu sādhvityavocaṃste
tatra daityāḥ savismayāḥ
so 'gacchatpāriyātrasya
gireḥ kandaramuttamam
//
sarvartukusumākīrṇaṃ
nānauṣadhividīpitam
nānādhāturasasrāva
citraṃ nānāguhāgṛham
//
gahanaiḥ sarvato gūḍhaṃ
citrakalpadrumāśrayam
anekākārabahulaṃ
pṛthakpakṣikulākulam
//
nānāprasravaṇopetaṃ
nānāvidhajalāśayam
prāpya tatkandaraṃ daityaś
cacāra vipulaṃ tapaḥ
//
nirāhāraḥ pañcatapāḥ
pattrabhugvāribhojanaḥ
śataṃ śataṃ samānāṃ tu
tapāṃsyetāni so 'karot
//
tataḥ svadehādutkṛtya
karṣaṃ karṣaṃ dine dine
māṃsasyāgnau juhāvāsau
tato nirmāṃsatāṃ gataḥ
//
tasminnirmāṃsatāṃ yāte
taporāśitvamāgate
jajvaluḥ sarvabhūtāni
tejasā tasya sarvataḥ
//
udvignāśca surāḥ sarve
tapasā tasya bhīṣitāḥ
etasminnantare brahmā
paramaṃ toṣamāgataḥ
//
tārakasya varaṃ dātuṃ
jagāma tridaśālayāt
prāpya taṃ śailarājānaṃ
sa gireḥ kandarasthitam
uvāca tārakaṃ devo
girā madhurayā yutaḥ
//
putrālaṃ tapasā te 'stu
nāstyasādhyaṃ tavādhunā
varaṃ vṛṇīṣva ruciraṃ
yatte manasi vartate
//
ityuktastārako daityaḥ
praṇamyātmabhuvaṃ vibhum
uvāca prāñjalirbhūtvā
praṇataḥ pṛthuvikramaḥ
//
devabhūtamanovāsa
vetsi jantuviceṣṭitam
kṛtapratikṛtākāṅkṣī
jigīṣuḥ prāyaśo janaḥ
//
vayaṃ ca jātidharmeṇa
kṛtavairāḥ sahāmaraiḥ
taiśca niḥśeṣitā daityāḥ
krūraiḥ saṃtyajya dharmitām
teṣāmahaṃ samuddhartā
bhaveyamiti me matiḥ
//
avadhyaḥ sarvabhūtānām
astrāṇāṃ ca mahaujasām
syāmahaṃ paramo hyeṣa
varo mama hṛdi sthitaḥ
//
etanme dehi deveśa
nānyo me rocate varaḥ
tamuvāca tato daityaṃ
viriñciḥ suranāyakaḥ
//
na yujyante vinā mṛtyuṃ
dehino daityasattama
yatastato 'pi varaya
mṛtyuṃ yasmānna śaṅkase
//
tataḥ saṃcintya daityendraḥ
śiśorvai saptavāsarāt
vavre mahāsuro mṛtyum
avalepena mohitaḥ
//
brahmā cāsmai varaṃ dattvā
yatkiṃcinmanasepsitam
jagāma tridivaṃ devo
daityo 'pi svakamālayam
//
uttīrṇaṃ tapasastaṃ tu
daityaṃ daityeśvarāstathā
parivavruḥ sahasrākṣaṃ
divi devagaṇā yathā
//
tasminmahati rājyasthe
tārake daityanandane
ṛtavo mūrtimantaśca
svakālaguṇabṛṃhitāḥ
//
abhavankiṃkarāstasya
lokapālāśca sarvaśaḥ
kāntirdyutirdhṛtirmedhā
śrīravekṣya ca dānavam
//
parivavrurguṇākīrṇā
niśchidrāḥ sarva eva hi
kālāguruviliptāṅgaṃ
mahāmukuṭabhūṣaṇam
//
rucirāṅgadanaddhāṅgaṃ
mahāsiṃhāsane sthitam
vījayantyapsaraḥśreṣṭhā
bhṛśaṃ muñcanti naiva tāḥ
//
candrārkau dīpamārgeṣu
vyajaneṣu ca mārutaḥ
kṛtānto 'gresarastasya
babhūvurmunisattamāḥ
//
evaṃ prayāti kāle tu
vitate tārakāsuraḥ
babhāṣe sacivāndaityaḥ
prabhūtavaradarpitaḥ
//
rājyena kāraṇaṃ kiṃ me tv
anākramya triviṣṭapam
aniryāpya surairvairaṃ
kā śāntirhṛdaye mama
//
bhuñjate 'dyāpi yajñāṃśān
amarā nāka eva hi
viṣṇuḥ śriyaṃ na jahati
tiṣṭhate ca gatabhramaḥ
//
svasthābhiḥ svarganārībhiḥ
pīḍyante 'maravallabhāḥ
sotpalā madirāmodā
divi krīḍāyaneṣu ca
//
labdhvā janma na yaḥ kaścid
ghaṭayetpauruṣaṃ naraḥ
janma tasya vṛthā bhūtam
ajanmā tu viśiṣyate
//
mātāpitṛbhyāṃ na karoti kāmān
bandhūnaśokānna karoti yo vā
kīrtiṃ hi vā nārjayate himābhāṃ
pumānsa jāto 'pi mṛto mataṃ me
//
tasmājjayāyāmarapuṃgavānāṃ
trailokyalakṣmīharaṇāya śīghram
saṃyojyatāṃ me rathamaṣṭacakraṃ
balaṃ ca me durjayadaityacakram
dhvajaṃ ca me kāñcanapaṭṭanaddhaṃ
chattraṃ ca me mauktikajālabaddham
//
tārakasya vacaḥ śrutvā
grasano nāma dānavaḥ
senānīr daityarājasya
tathā cakre balānvitaḥ
//
āhatya bherīṃ gambhīrāṃ
daityānāhūya satvaraḥ
turagāṇāṃ sahasreṇa
cakrāṣṭakavibhūṣitam
//
śuklāmbarapariṣkāraṃ
caturyojanavistṛtam
nānākrīḍāgṛhayutaṃ
gītavādyamanoharam
//
vimānamiva devasya
surabhartuḥ śatakratoḥ
daśakoṭīśvarā daityā
daityānāṃ caṇḍavikramāḥ
//
teṣāmagresaro jambhaḥ
kujambho 'nantarastataḥ
mahiṣaḥ kuñjaro meghaḥ
kālanemirnimistathā
//
mathano jambhakaḥ śumbho
daityendrā daśa nāyakāḥ
anye 'pi śataśastasya
pṛthivīdalanakṣamāḥ
//
daityendrā girivarṣmāṇaḥ
santi caṇḍaparākramāḥ
nānāyudhapraharaṇā
nānāśastrāstrapāragāḥ
//
tārakasyābhavatketū
raudraḥ kanakabhūṣaṇaḥ
ketunā makareṇāpi
senānīr grasano 'rihā
//
paiśācaṃ yasya vadanaṃ
jambhasyāsīdayomayam
kharavidhūtalāṅgūlaṃ
kujambhasyābhavaddhvaje
//
mahiṣasya tu gomāyuḥ
ketorhaimastadābhavat
dhvāṅkṣo dhvaje tu śumbhasya
kṛṣṇāyomayamucchritam
//
anekākāravinyāsāś
cānyeṣāṃ tu dhvajāstathā
śatena śīghravegāṇāṃ
vyāghrāṇāṃ hemamālinām
//
grasanasya ratho yuktāṃ
kiṅkiṇījālamālinām
śatenāpi ca siṃhānāṃ
ratho jambhasya durjayaḥ
//
kujambhasya ratho yuktaḥ
piśācavadanaiḥ kharaiḥ
rathastu mahiṣasyoṣṭrair
gajasya tu turaṃgamaiḥ
//
meṣasya dvīpibhirbhīmaiḥ
kuñjaraiḥ kālaneminaḥ
parvatābhaiḥ samārūḍho
nimirmattairmahāgajaiḥ
//
caturdantairgandhavadbhiḥ
śikṣitairmeghabhairavaiḥ
śatahastāyataiḥ kṛṣṇais
turaṃgairhemabhūṣaṇaiḥ
//
sitacāmarajālena
śobhite dakṣiṇāṃ diśam
sitacandanacārvaṅgo
nānāpuṣpasrajojjvalaḥ
//
mathano nāma daityendraḥ
pāśahasto vyarājata
jambhakaḥ kiṅkiṇījāla
mālamuṣṭraṃ samāsthitaḥ
//
kālaśuklamahāmeṣam
ārūḍhaḥ śumbhadānavaḥ
anye 'pi dānavā vīrā
nānāvāhanagāminaḥ
//
pracaṇḍacitrakarmāṇaḥ
kuṇḍaloṣṇīṣabhūṣaṇāḥ
nānāvidhottarāsaṅgā
nānāmālyavibhūṣaṇāḥ
//
nānāsugandhigandhāḍhyā
nānābandijanastutāḥ
nānāvādyaparispandāś
cāgresaramahārathāḥ
//
nānāśauryakathāsaktās
tasminsainye mahāsurāḥ
tadbalaṃ daityasiṃhasya
bhīmarūpaṃ vyajāyata
//
pramattacaṇḍamātaṃga
turaṃgarathasaṃkulam
pratasthe 'marayuddhāya
bahupattipatāki tat
//
etasminnantare vāyur
devadūto 'mbarālaye
dṛṣṭvā sa dānavabalaṃ
jagāmendrasya śaṃsitum
//
sa gatvā tu sabhāṃ divyāṃ
mahendrasya mahātmanaḥ
śaśaṃsa madhye devānāṃ
tatkāryaṃ samupasthitam
//
tacchrutvā devarājastu
nimīlitavilocanaḥ
bṛhaspatimuvācedaṃ
vākyaṃ kāle mahābhujaḥ
//
samprāpto 'ti vimardo 'yaṃ
devānāṃ dānavaiḥ saha
kāryaṃ kimatra tadbrūhi
nītyupāyasamanvitam
//
etacchrutvā tu vacanaṃ
mahendrasya girāṃpatiḥ
ityuvāca mahābhāgo
bṛhaspatirudāradhīḥ
//
sāmapūrvā smṛtā nītiś
caturaṅgā patākinī
jigīṣatāṃ suraśreṣṭha
sthitireṣā sanātanī
//
sāma bhedastathā dānaṃ
daṇḍaścāṅgacatuṣṭayam
nītau kramāddeśakāla
ripuyogyakramādidam
//
na śāntigocare lubdhaḥ
krūro labdhasamāśrayaḥ
saṃtāpitaḥ khalo yāti
sādhyatāṃ bhraṣṭasaṃśayaḥ
//
sāma daityeṣu naivāsti
yataste labdhasaṃśrayāḥ
jātidharmeṇa vā bhedyā
dānaṃ prāptaśriye ca kim
//
eko 'bhyupāyo daṇḍo 'tra
bhavatāṃ yadi rocate
durjaneṣu kṛtaṃ sāma
mahadyāti ca vandhyatām
//
bhavāditi vyavasyanti
krūrāḥ sāma mahātmanām
ṛjutāmāryabuddhitvaṃ
dayānītivyatikramam
//
manyante durjanā nityaṃ
sāma cāpi bhayodayāt
tasmād durjanam ākrāntuṃ
śreyānpauruṣasaṃśrayaḥ
//
ākrānte tu kriyā yuktā
satāmetanmahāvratam
durjanaḥ sujanatvāya
kalpate na kadācana
//
sujano 'pi svabhāvasya
tyāgaṃ vāñchetkadācana
evaṃ me budhyate buddhir
yūyamatra vyavasyata
//
evamuktaḥ sahasrākṣa
evamevetyuvāca tam
kartavyatāṃ sa saṃcintya
provācāmarasaṃsadi
//
sāvadhānena me vācaṃ
śṛṇudhvaṃ nākavāsinaḥ
bhavanto yajñabhoktāras
tuṣṭātmāno 'tisāttvikāḥ
//
sve mahimni sthitā nityaṃ
jagataḥ paripālakāḥ
bhavataścānimittena
bādhane dānaveśvarāḥ
//
teṣāṃ sāmādi naivāsti
daṇḍa eva vidhīyatām
kriyatāṃ samarodyogaḥ
sainyaṃ saṃyojyatāṃ mama
//
ādriyantāṃ ca śastrāṇi
pūjyantāmastradevatāḥ
vāhanāni ca yānāni
yojayantu mamāmarāḥ
//
yamaṃ senāpatiṃ kṛtvā
śīghramevaṃ divaukasaḥ
ityuktāḥ samanahyanta
devānāṃ ye pradhānataḥ
//
vājināmayutenājau
hemaghaṇṭāpariṣkṛtam
nānāścaryaguṇopetaṃ
samprāptaṃ sarvadaivataiḥ
//
rathaṃ mātalinā kḷptaṃ
devarājasya durjayam
yamo mahiṣamāsthāya
senāgre samavartata
//
caṇḍakiṃkaravṛndena
sarvataḥ parivāritaḥ
kalpakāloddhatajvālā
pūritāmbaralocanaḥ
//
hutāśanaśchāgarūḍhaḥ
śaktihasto vyavasthitaḥ
pavano 'ṅkuśapāṇistu
vistāritamahājavaḥ
//
bhujagendrasamārūḍho
jaleśo bhagavānsvayam
narayuktarathe devo
rākṣaseśo viyaccaraḥ
//
tīkṣṇakhaḍgayuto bhīmaḥ
samare samavasthitaḥ
mahāsiṃharavo devo
dhanādhyakṣo gadāyudhaḥ
//
candrādityāvaśvinau ca
caturaṅgabalānvitau
rājabhiḥ sahitāstasthur
gandharvā hemabhūṣaṇāḥ
//
hemapītottarāsaṅgāś
citravarmarathāyudhāḥ
nākapṛṣṭhaśikhaṇḍāstu
vaiḍūryamakaradhvajāḥ
//
japāraktottarāsaṅgā
rākṣasā raktamūrdhajāḥ
gṛdhradhvajā mahāvīryā
nirmalāyovibhūṣaṇāḥ
//
musalāsigadāhastā
rathe coṣṇīṣadaṃśitāḥ
mahāmegharavā nāgā
bhīmolkāśanihetayaḥ
//
yakṣāḥ kṛṣṇāmbarabhṛto
bhīmabāṇadhanurdharāḥ
tāmrolūkadhvajā raudrā
hemaratnavibhūṣaṇāḥ
//
dvīpicarmottarāsaṅgaṃ
niśācarabalaṃ babhau
gārdhrapattradhvajaprāyam
asthibhūṣaṇabhūṣitam
//
musalāyudhaduṣprekṣyaṃ
nānāprāṇimahāravam
kiṃnarāḥ śvetavasanāḥ
sitapattripatākinaḥ
//
mattebhavāhanaprāyās
tīkṣṇatomarahetayaḥ
muktājālapariṣkāro
haṃso rajatanirmitaḥ
//
keturjalādhināthasya
bhīmadhūmadhvajānalaḥ
padmarāgamahāratna
viṭapaṃ dhanadasya tu
//
dhvajaṃ samucchritaṃ bhāti
gantukāmamivāmbaram
vṛkeṇa kāṣṭhalohena
yamasyāsīnmahādhvajaḥ
//
rākṣaseśasya ketorvai
pretasya mukhamābabhau
hemasiṃhadhvajau devau
candrārkāvamitadyutī
//
kumbhena ratnacitreṇa
ketur aśvinayor abhūt
hemamātaṃgaracitaṃ
citraratnapariṣkṛtam
//
dhvajaṃ śatakratorāsīt
sitacāmaramaṇḍitam
sanāgayakṣagandharvam
ahoraganiśācarā
//
senā sā devarājasya
durjayā bhuvanatraye
koṭayastās trayastriṃśad
devadevanikāyinām
//
himācalābhe sitakarṇacāmare
suvarṇapadmāmalasundarasraji
kṛtābhirāgojjvalakuṅkumāṅkure
kapolalīlālikadambasaṃkule
//
sthitastadairāvatanāmakuñjare
mahābalaścitravibhūṣaṇāmbaraḥ
viśālavastrāṃśuvitānabhūṣitaḥ
prakīrṇakeyūrabhujāgramaṇḍalaḥ
sahasradṛgbandisahasrasaṃstutas
triviṣṭape 'śobhata pākaśāsanaḥ
//
turaṃgamātaṃgabalaughasaṃkulā
sitātapatradhvajarājiśālinī
camūśca sā durjayapattrisaṃtatā
vibhāti nānāyudhayodhadustarā
//
Matsya-Purāṇa 149
surāsurāṇāṃ sammardas
tasminnatyantadāruṇe
tumulo 'timahānāsīt
senayorubhayorapi
//
garjatāṃ devadaityānāṃ
śaṅkhabherīraveṇa ca
tūryāṇāṃ caiva nirghoṣair
mātaṃgānāṃ ca bṛṃhitaiḥ
//
hveṣatāṃ hayavṛndānāṃ
rathanemisvanena ca
jyāghoṣeṇa ca śūrāṇāṃ
tumulo 'timahānabhūt
//
samāsādyobhaye sene
parasparajayaiṣiṇām
roṣeṇātiparītānāṃ
tyaktajīvitacetasām
//
samāsādya tu te 'nyonyaṃ
prakrameṇa vilomataḥ
rathenāsaktapādāto
rathena ca turaṃgamaḥ
//
hastī padātisaṃyukto
rathinā ca kvacidrathī
mātaṃgenāparo hastī
turaṃgairbahubhirgajaḥ
//
padātireko bahubhir
gajairmattaiśca yujyate
tataḥ prāsāśanigadā
bhindipālaparaśvadhaiḥ
//
śaktibhiḥ paṭṭiśaiḥ śūlair
mudgaraiḥ kuṇapairgaḍaiḥ
cakraiśca śaṅkubhiścaiva
tomarairaṅkuśaiḥ sitaiḥ
//
karṇinālīkanārāca
vatsadantārdhacandrakaiḥ
bhallaiśca śatapattraiśca
śukatuṇḍaiśca nirmalaiḥ
//
vṛṣṭiratyadbhutākārā
gagane samadṛśyata
saṃpracchādya diśaḥ sarvās
tamomayamivākarot
//
na prājñāyata te 'nyonyaṃ
tasmiṃstamasi saṃkule
alakṣyaṃ visṛjantaste
hetisaṃghātamuddhatam
//
patitaṃ senayormadhye
nirīkṣante parasparam
tato dhvajairbhujaiśchattraiḥ
śirobhiśca sakuṇḍalaiḥ
//
gajaisturaṃgaiḥ pādātaiḥ
patadbhiḥ patitairapi
ākāśasaraso bhraṣṭaiḥ
paṅkajairiva bhūḥ stṛtā
//
bhagnadantā bhinnakumbhāś
chinnadīrghamahākarāḥ
gajāḥ śalanibhāḥ petur
dharaṇyāṃ rudhirasravāḥ
//
bhagneṣādaṇḍacakrākṣā
rathāśca śakalīkṛtāḥ
petuḥ śakalatāṃ yātās
turaṃgāśca sahasraśaḥ
//
tato 'sṛghradadustārā
pṛthivī samajāyata
nadyaśca rudhirāvartā
harṣadāḥ piśitāśinām
vetālākrīḍamabhavat
tatsaṃkularaṇājiram
//
Matsya-Purāṇa 150
atha grasanamālokya
yamaḥ krodhavimūrchitaḥ
vavarṣa śaravarṣeṇa
viśeṣeṇāgnivarcasā
//
sa viddho bahubhirbāṇair
grasano 'tiparākramaḥ
kṛtapratikṛtākāṅkṣī
dhanurānamya bhairavam
//
śataiḥ pañcabhiratyugraiḥ
śarāṇāṃ yamamardayat
sa vicintya yamo bāṇān
grasanasyātipauruṣam
//
bāṇavṛṣṭibhirugrābhir
yamo grasanamardayat
kṛtāntaśaravṛṣṭiṃ tāṃ
viyati pratisarpiṇīm
//
cicheda śaravarṣeṇa
grasano dānaveśvaraḥ
viphalāṃ tāṃ samālokya
yamastāṃ śarasaṃtatim
//
sa vicintya śaravrātaṃ
grasanasya rathaṃ prati
cikṣepa mudgaraṃ ghoraṃ
tarasā tasya cāntakaḥ
//
sa taṃ mudgaram āyāntam
utplutya gaganasthitam
jagrāha vāmahastena
yāmyaṃ dānavanandanaḥ
//
tameva mudgaraṃ gṛhya
yamasya mahiṣaṃ ruṣā
pātayāmāsa vegena
sa papāta mahītale
//
utplutyātha yamastasmān
mahiṣānniṣpatiṣyataḥ
prāsena tāḍayāmāsa
grasanaṃ vadane dṛḍham
//
sa tu prāsaprahāreṇa
mūrchito nyapatadbhuvi
grasanaṃ patitaṃ dṛṣṭvā
jambho bhīmaparākramaḥ
//
yamasya bhindipālena
prahāramakaroddhṛdi
yamastena prahāreṇa
susrāva rudhiraṃ mukhāt
//
kṛtāntaṃ marditaṃ dṛṣṭvā
gadāpāṇirdhanādhipaḥ
vṛto yakṣāyutaśatair
jambhaṃ pratyudyayau ruṣā
//
jambho ruṣā tam āyāntaṃ
dānavānīkasaṃvṛtaḥ
uvāca prājño vākyaṃ tu
yathā snigdhena bhāṣitam
//
grasano labdhasaṃjño 'tha
yamasya prāhiṇodgadām
maṇihemapariṣkārāṃ
gurvīm arivimardinīm
//
tāmapratarkyāṃ samprekṣya
gadāṃ mahiṣavāhanaḥ
gadāyāḥ pratighātārthaṃ
jagaddalanabhairavam
//
daṇḍaṃ mumoca kopena
jvālāmālāsamākulam
sa gadāṃ viyati prāpya
rarāsāmbudharo yathā
//
saṃghaṭṭamabhavattābhyāṃ
śailābhyāmiva duḥsaham
tābhyāṃ niṣpeṣanirhrāda
jaḍīkṛtadigantaram
//
jagad vyākulatāṃ yātaṃ
pralayāgamaśaṅkayā
kṣaṇātpraśāntanirhrādaṃ
jvaladulkāsamācitam
//
niṣpeṣaṇe tayorbhīmam
abhūdgaganagocaram
nihatyātha gadāṃ daṇḍas
tato grasanamūrdhani
//
hṛtvā śriyamivānartho
durvṛttasyāpataddṛḍhaḥ
sa tu tena prahāreṇa
dṛṣṭvā satimirā diśaḥ
//
papāta bhūmau niḥsaṃjño
bhūmireṇuvibhūṣitaḥ
tato hāhāravo ghoraḥ
senayorubhayorabhūt
//
tato muhūrtamātreṇa
grasanaḥ prāpya cetanām
apaśyatsvāṃ tanuṃ dhvastāṃ
vilolābharaṇāmbarām
//
sa cāpi cintayāmāsa
kṛte pratikṛtikriyām
madvidhe vastuni puṃsi
prabhoḥ paribhavodayāt
//
mayyāśritāni sainyāni
jite mayi vināśitā
asaṃbhāvita evāstu
janaḥ svacchandaceṣṭitaḥ
//
na tu vyarthaśatodghuṣṭa
saṃbhāvitadhano naraḥ
evaṃ saṃcintya vegena
samuttasthau mahābalaḥ
//
mudgaraṃ kāladaṇḍābhaṃ
gṛhītvā girisaṃnibhaḥ
grasano ghorasaṃkalpaḥ
saṃdaṣṭauṣṭhapuṭacchadaḥ
//
rathena tvarito gacchan
nāsasādāntakaṃ raṇe
samāsādya yamaṃ yuddhe
grasano bhrāmya mudgaram
//
vegena mahatā raudraṃ
cikṣepa yamamūrdhani
vilokya mudgaraṃ dīptaṃ
yamaḥ saṃbhrāntalocanaḥ
//
vañcayāmāsa durdharṣaṃ
mudgaraṃ sa mahābalaḥ
tasminnapasṛte dūraṃ
caṇḍānāṃ bhīmakarmaṇām
//
yāmyānāṃ kiṃkarāṇāṃ tu
sahasraṃ niṣpipeṣa ha
tatastāṃ nihatāṃ dṛṣṭvā
ghorāṃ kiṃkaravāhinīm
//
agamatparamaṃ kṣobhaṃ
nānāpraharaṇodyataḥ
grasanastu samālokya
tāṃ kiṃkaramayīṃ camūm
//
mene yamasahasrāṇi
sṛṣṭāni yamamāyayā
nigrāhya grasanaḥ senāṃ
visṛjannastravṛṣṭayaḥ
//
kalpāntaghorasaṃkāśo
babhūva krodhamūrchitaḥ
kāṃścidbibheda śūlena
kāṃścidbāṇairajihmagaiḥ
//
kāṃścit pipeṣa gadayā
kāṃśca mudgaravṛṣṭibhiḥ
kecitprāsaprahāraiśca
dāruṇaistāḍitāstadā
//
apare bahuśastasya
lalamburbāhumaṇḍale
śilābhirapare jaghnur
drumairanyairmahocchrayaiḥ
//
tasyāpare tu gātreṣu
daśanairapyadaṃśayan
apare muṣṭibhiḥ pṛṣṭhaṃ
kiṃkarāḥ praharanti ca
//
abhidrutastathā ghorair
grasanaḥ krodhamūrchitaḥ
utsṛjya gātraṃ bhūpṛṣṭhe
niṣpipeṣa sahasraśaḥ
//
kāṃścidutthāya muṣṭibhir
jaghne kiṃkarasaṃśrayān
sa tu kiṃkarayuddhena
grasanaḥ śramamāptavān
//
tamālokya yamaḥ śrāntaṃ
nihatāṃ ca svavāhinīm
ājagāma samudyamya
daṇḍaṃ mahiṣavāhanaḥ
//
grasanastu samāyāntam
ājaghne gadayorasi
acintayitvā tatkarma
grasanasyāntako 'rihā
//
jaghne rathasya mūrdhanyān
vyāghrāndaṇḍena kopanaḥ
sa ratho daṇḍamathitair
vyāghrairardhair vikṛṣyate
//
saṃśayaḥ puruṣasyeva
cittaṃ daityasya tadratham
samutsṛjya rathaṃ daityaḥ
padātirdharaṇīṃ gataḥ
//
yamaṃ bhujābhyāmādāya
yodhayāmāsa dānavaḥ
yamo 'pi śastrāṇyutsṛjya
bāhuyuddheṣvavartata
//
grasanaḥ kaṭivastraistu
yamaṃ guhya baloddhataḥ
bhrāmayāmāsa vegena
pracittamiva sambhramaḥ
//
yamo 'pi kaṇṭhe 'vaṣṭabhya
daityaṃ bāhuyugena tu
vegena bhrāmayāmāsa
samutkṛṣya mahītalāt
//
tato muṣṭibhiranyonyaṃ
nirdayau tau nijaghnatuḥ
daityendrasyātikāyatvāt
tataḥ śrāntabhujo yamaḥ
//
skandhe nidhāya daityasya
mukhaṃ viśrāntimaicchata
tamālakṣya tato daityaḥ
śrāntamantakamojasā
//
niṣpipeṣa mahīpṛṣṭhe
bahuśaḥ pārṣṇipāṇibhiḥ
yāvadyamasya vadanāt
susrāva rudhiraṃ bahu
//
nirjīvitaṃ yamaṃ dṛṣṭvā
tataḥ saṃtyajya dānavaḥ
jayaṃ prāpyoddhataṃ daityo
nādaṃ muktvā mahāsvanaḥ
//
svayaṃ sainyaṃ samāsādya
tasthau giririvācalaḥ
dhanādhipasya jambhena
sāyakairmarmabhedibhiḥ
//
diśo 'varuddhāḥ kruddhena
sainyaṃ cāsya nikṛntitam
tataḥ krodhaparītastu
dhaneśo jambhadānavam
//
hṛdi vivyādha bāṇānāṃ
sahasreṇāgnivarcasām
sārathiṃ ca śatenājau
dhvajaṃ daśabhireva ca
//
hastau ca pañcasaptatyā
mārgaṇairdaśabhirdhanuḥ
mārgaṇair barhipattrāṅgais
tailadhautairajihmagaiḥ
//
siṃhamekena taṃ tīkṣṇair
vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ
jambhastu karma taddṛṣṭvā
dhaneśasyātiduṣkaram
//
hṛdi dhairyaṃ samālambya
kiṃcitsaṃtrastamānasaḥ
jagrāha niśitānbāṇāñ
chatrumarmavibhedinaḥ
//
ākarṇākṛṣṭacāpastu
jambhaḥ krodhapariplutaḥ
vivyādha dhanadaṃ tīkṣṇaiḥ
śarairvakṣasi dānavaḥ
//
sārathiṃ cāsya bāṇena
dṛḍhenābhyahanaddhṛdi
cicheda jyāmathaikena
tailadhautena dānavaḥ
//
tatastu niśitairbāṇair
dāruṇair marmabhedibhiḥ
vivyādhorasi vitteśaṃ
daśabhiḥ krūrakarmakṛt
//
mohaṃ paramato gacchan
dṛḍhaviddho hi vittapaḥ
sa kṣaṇāddhairyamālambya
dhanurākṛṣya bhairavam
//
kiranbāṇasahasrāṇi
niśitāni dhanādhipaḥ
diśaḥ khaṃ vidiśo bhūmīr
anīkānyasurasya ca
//
pūrayāmāsa vegena
saṃchādya ravimaṇḍalam
jambho 'pi paramekaikaṃ
śarairbahubhirāhave
//
cicheda laghusaṃdhāno
dhaneśasyātipauruṣāt
tato dhaneśaḥ saṃkruddho
dānavendrasya karmaṇā
//
vyadhamattasya sainyāni
nānāsāyakavṛṣṭibhiḥ
taddṛṣṭvā duṣkṛtaṃ karma
dhanādhyakṣasya dānavaḥ
//
gṛhītvā mudgaraṃ bhīmam
āyasaṃ hemabhūṣitam
dhanadānucarānyakṣān
niṣpipeṣa sahasraśaḥ
//
te vadhyamānā daityena
muñcanto bhairavānravān
rathaṃ dhanapateḥ sarve
parivārya vyavasthitāḥ
//
dṛṣṭvā tānarditāndevaḥ
śūlaṃ jagrāha dāruṇam
tena daityasahasrāṇi
sūdayāmāsa satvaraḥ
//
kṣīyamāṇeṣu daityeṣu
dānavaḥ krodhamūrchitaḥ
jagrāha paraśuṃ daityo
mardanaṃ daityavidviṣām
//
sa tena śitadhāreṇa
dhanabhartur mahāratham
cicheda śataśo daityo hy
ākhuḥ snigdhamivāmbaram
//
padātiratha vitteśo
gadāmādāya bhairavīm
mahāhavavimardeṣu
dṛptaśatruvināśinīm
//
adhṛṣyāṃ sarvabhūtānāṃ
bahuvarṣagaṇārcitām
nānācandanadigdhāṅgāṃ
divyapuṣpavivāsitām
//
nirmalāyomayīṃ gurvīm
amoghāṃ hemabhūṣaṇām
cikṣepa mūrdhni saṃkruddho
jambhasya tu dhanādhipaḥ
//
āyāntīṃ tāṃ samālokya
taḍitsaṃghātamaṇḍitām
daityo gadābhighātārthaṃ
śastravṛṣṭiṃ mumoca ha
//
cakrāṇi kuṇapānprāsān
bhuśuṇḍīḥ paṭṭiśānapi
hemakeyūranaddhābhyāṃ
bāhubhyāṃ caṇḍavikramaḥ
//
vyarthīkṛtya tu tānsarvān
āyudhāndaityavakṣasi
prasphurantī papātogrā
maholkevādrikandare
//
sa tayābhihato gāḍhaṃ
papāta rathakūbare
srotobhiścāsya rudhiraṃ
susrāva gatacetasaḥ
//
jambhaṃ tu nihataṃ matvā
kujambho bhairavasvanaḥ
dhanādhipasya saṃkruddho
vākyenātīva kopitaḥ
//
cakre bāṇamayaṃ jālaṃ
dikṣu yakṣādhipasya tu
cicheda bāṇajālaṃ tad
ardhacandraiḥ śitaistataḥ
//
mumoca śaravṛṣṭiṃ tu
tasmai yakṣādhipo balī
sa taṃ daityaḥ śaravrātaṃ
cicheda niśitaiḥ śaraiḥ
//
vyarthīkṛtāṃ tu tāṃ dṛṣṭvā
śaravṛṣṭiṃ dhanādhipaḥ
śaktiṃ jagrāha durdharṣāṃ
hemaghaṇṭāṭṭahāsinīm
//
bāhunā ratnakeyūra
kāntisaṃtānahāsinā
sa tāṃ nirūpya vegena
kujambhāya mumoca ha
//
sā kujambhasya hṛdayaṃ
dārayāmāsa dāruṇam
vittehā svalpasattvasya
puruṣasyeva bhāvitā
//
athāsya hṛdayaṃ bhittvā
jagāma dharaṇītalam
tato muhūrtādasvastho
dānavo dāruṇākṛtiḥ
//
jagrāha paṭṭiśaṃ daityaḥ
prāṃśuṃ śitaśilāmukham
sa tena paṭṭiśenājau
dhanadasya stanāntaram
//
vākyena tīkṣṇarūpeṇa
marmāntaravisarpiṇā
nirbibhedābhijātasya
hṛdayaṃ durjano yathā
//
tena paṭṭiśaghātena
dhaneśaḥ parimūrchitaḥ
nipapāta rathopasthe
jarjaro dhūrvaho yathā
//
tathāgataṃ tu taṃ dṛṣṭvā
dhaneśaṃ naravāhanam
khaḍgāstro nirṛtirdevo
niśācarabalānugaḥ
//
abhidudrāva vegena
kujambhaṃ bhīmavikramam
atha dṛṣṭvā tu durdharṣaṃ
kujambho rākṣaseśvaram
//
codayāmāsa sainyāni
rākṣasendravadhaṃ prati
sa dṛṣṭvā coditāṃ senāṃ
bhallanānāstrabhīṣaṇām
//
rathādāplutya vegena
bhūṣaṇadyutibhāsvaraḥ
khaḍgena kamalānīva
vikośenāmbaratviṣā
//
cicheda ripuvaktrāṇi
vicitrāṇi samantataḥ
tiryakpṛṣṭhamadhaścordhvaṃ
dīrghabāhurmahāsinā
//
saṃdaṣṭauṣṭhapuṭāṭopa
bhrukuṭīvikaṭānanaḥ
pracaṇḍakoparaktākṣo
nyakṛntaddānavānraṇe
//
tato niḥśeṣitaprāyāṃ
vilokya svāmanīkinīm
muktvā kujambho dhanadaṃ
rākṣasendramabhidravan
//
labdhasaṃjño 'tha jambhastu
dhanādhyakṣapadānugān
jīvagrāhānsa jagrāha
baddhvā pāśaiḥ sahasraśaḥ
//
mūrtimanti tu ratnāni
vividhāni ca dānavāḥ
vāhanāni ca divyāni
vimānāni sahasraśaḥ
//
dhaneśo labdhasaṃjño 'tha
tāmavasthāṃ vilokya tu
niḥśvasandīrghamuṣṇaṃ ca
roṣāttāmravilocanaḥ
//
dhyātvāstraṃ gāruḍaṃ divyaṃ
bāṇaṃ saṃdhāya kārmuke
mumoca dānavānīke
taṃ bāṇaṃ śatrudāraṇam
//
prathamaṃ kārmukāttasya
niścerurdhūmarājayaḥ
anantaraṃ sphuliṅgānāṃ
koṭayo dīptavarcasām
//
tato jvālākulaṃ vyoma
cakārāstraṃ samantataḥ
tataḥ krameṇa durvāraṃ
nānārūpaṃ tadābhavat
//
amūrtaścābhavalloko hy
andhakārasamāvṛtaḥ
tato 'ntarikṣe śaṃsanti
tejaste tu pariṣkṛtam
//
kujambhastatsamālocya
dānavo 'tiparākramaḥ
abhidudrāva vegena
padātirdhanadaṃ nadan
//
athābhimukham āyāntaṃ
daityaṃ dṛṣṭvā dhanādhipaḥ
babhūva sambhramāviṣṭaḥ
palāyanaparāyaṇaḥ
//
tataḥ palāyatastasya
mukuṭaṃ ratnamaṇḍitam
papāta bhūtale dīptaṃ
ravibimbamivāmbarāt
//
śūrāṇāmabhijātānāṃ
bhartaryapasṛte raṇāt
martuṃ saṃgrāmaśirasi
yuktaṃ tadbhūṣaṇāgrataḥ
//
iti vyavasya durdharṣā
nānāśastrāstrapāṇayaḥ
yuyutsavaḥ sthitā yakṣā
mukuṭaṃ parivārya tam
//
abhimānadhanā vīrā
dhanadasya padānugāḥ
tānamarṣācca samprekṣya
dānavaścaṇḍapauruṣaḥ
//
bhuśuṇḍīṃ bhairavākārāṃ
gṛhītvā śailagauravām
rakṣiṇo mukuṭasyātha
niṣpipeṣa niśācarān
//
tānpramathyātha danujo
mukuṭaṃ tatsvake rathe
samāropyāmararipur
jitvā dhanadamāhave
//
dhanāni ratnāni ca mūrtimanti
tathā nidhānāni śarīriṇaśca
ādāya sarvāṇi jagāma daityo
jambhaḥ svasainyaṃ danujendrasiṃhaḥ
dhanādhipo vai vinikīrṇamūrdhajo
jagāma dīnaḥ surabharturantikam
//
kujambhenātha saṃsakto
rajanīcaranandanaḥ
māyāmamoghāmāśritya
tāmasīṃ rākṣaseśvaraḥ
//
mohayāmāsa daityendraṃ
jagatkṛtvā tamomayam
tato viphalanetrāṇi
dānavānāṃ balāni tu
//
na śekuścalitaṃ tatra
padādapi padaṃ tadā
tato nānāstravarṣeṇa
dānavānāṃ mahācamūm
//
jaghāna ghananīhāra
timirāturavāhanām
vadhyamāneṣu daityeṣu
kujambhe mūḍhacetasi
//
mahiṣo dānavendrastu
kalpāntāmbhodasaṃnibhaḥ
astraṃ cakāra sāvitram
ulkāsaṃghātamaṇḍitam
//
vijṛmbhatyatha sāvitre
paramāstre pratāpini
praṇāśamagamattīvraṃ
tamo ghoramanantaram
//
tato 'straṃ visphuliṅgāṅkaṃ
tamaḥ kṛtsnaṃ vyanāśayat
praphullāruṇapadmaughaṃ
śaradīvāmalaṃ saraḥ
//
tatastamasi saṃśānte
daityendrāḥ prāptacakṣuṣaḥ
cakruḥ krūreṇa manasā
devānīkaiḥ sahādbhutam
//
śastrairamarṣānnirmuktair
bhujaṃgāstraṃ vinoditam
athādāya dhanurghoram
iṣūṃścāśīviṣopamān
//
kujambho 'dhāvata kṣiptaṃ
rakṣorājabalaṃ prati
rākṣasendrastam āyāntaṃ
vilokya sapadānugaḥ
//
vivyādha niśitairbāṇaiḥ
krūrāśīviṣabhīṣaṇaiḥ
tadādānaṃ ca saṃdhānaṃ
na mokṣaścāpi lakṣyate
//
cichedāsya śaravrātān
svaśarair atilāghavāt
dhvajaṃ paramatīkṣṇena
citrakarmāmaradviṣaḥ
//
sārathiṃ cāsya bhallena
rathanīḍādapātayat
kujambhaḥ karma taddṛṣṭvā
rākṣasendrasya saṃyuge
//
roṣaraktekṣaṇayuto
rathādāplutya dānavaḥ
khaḍgaṃ jagrāha vegena
śaradambaranirmalam
//
carma codayakhaṇḍendu
daśakena vibhūṣitam
abhyadravadraṇe daityo
rakṣo 'dhipatimojasā
//
taṃ rakṣo 'dhipatiḥ prāptaṃ
mudgareṇāhanaddhṛdi
sa tu tena prahāreṇa
kṣīṇaḥ saṃbhrāntamānasaḥ
//
tasthāvaceṣṭo danujo
yathā dhīro dharādharaḥ
sa muhūrtaṃ samāśvasto
dānavendro 'tidurjayaḥ
//
rathamāruhya jagrāha
rakṣo vāmakareṇa tu
keśeṣu nirṛtiṃ daityo
jānunākramya dhiṣṭhitam
//
tataḥ khaḍgena ca śiraś
chettumaicchadamarṣaṇaḥ
tasmiṃstadantare devo
varuṇo 'pāṃpatirdrutam
//
pāśena dānavendrasya
babandha ca bhujadvayam
tato baddhabhujaṃ daityaṃ
viphalīkṛtapauruṣam
//
tāḍayāmāsa gadayā
dayāmutsṛjya pāśabhṛt
sa tu tena prahāreṇa
srotobhiḥ kṣatajaṃ vaman
//
dadhāra rūpaṃ meghasya
vidyunmālālatāvṛtam
tadavasthāgataṃ dṛṣṭvā
kujambhaṃ mahiṣāsuraḥ
//
vyāvṛttavadane 'gādhe
grastumaicchat surāvubhau
nirṛtiṃ varuṇaṃ caiva
tīkṣṇadaṃṣṭrotkaṭānanaḥ
//
tāvabhiprāyamālakṣya
tasya daityasya dūṣitam
tyaktvā rathapathaṃ bhītau
mahiṣasyātiraṃhasā
//
bhṛśaṃ drutau javād digbhyām
ubhābhyāṃ bhayavihvalau
jagāma nirṛtiḥ kṣipraṃ
śaraṇaṃ pākaśāsanam
//
kruddhastu mahiṣo daityo
varuṇaṃ samabhidrutaḥ
tamantakamukhāsaktam
ālokya himavaddyutiḥ
//
cakre somāstraniḥsṛṣṭaṃ
himasaṃghātakaṇṭakam
vāyavyaṃ cāstramatulaṃ
candraścakre dvitīyakam
//
vāyunā tena candreṇa
saṃśuṣkeṇa himena ca
vyathitā dānavāḥ sarve
śītocchinnā vipauruṣāḥ
//
na śekuścalituṃ padbhyāṃ
nāstrāṇyādātumeva ca
mahāhimanipātena
śastraiścandrapracoditaiḥ
//
gātrāṇyasurasainyānām
adahyanta samantataḥ
mahiṣo niṣprayatnastu
śītenākampitānanaḥ
//
kakṣāvālambya pāṇibhyām
upaviṣṭo hyadhomukhaḥ
sarve te niṣpratīkārā
daityāścandramasā jitāḥ
//
raṇecchāṃ dūratastyaktvā
tasthuste jīvitārthinaḥ
tatrābravītkālanemir
daityānkopena dīpitaḥ
//
bho bhoḥ śṛṅgāriṇaḥ śarāḥ
sarve śastrāstrapāragāḥ
ekaiko 'pi jagatsarvaṃ
śaktastulayituṃ bhujaiḥ
//
ekaiko 'pi kṣamo grastuṃ
jagatsarvaṃ carācaram
ekaikasyāpi paryāptā
na sarve 'pi divaukasaḥ
//
kalāṃ pūrayituṃ yatnāt
ṣoḍaśīmativikramāḥ
kiṃ prayātāśca tiṣṭhadhvaṃ
samare 'maranirjitāḥ
//
na yuktametacchūrāṇāṃ
viśeṣāddaityajanmanām
rājā cāntarito 'smākaṃ
tārako lokamārakaḥ
//
viratānāṃ raṇādasmāt
kruddhaḥ prāṇānhariṣyati
śītena naṣṭaśrutayo
bhraṣṭavākpāṭavāstathā
//
mūkāstadābhavandaityā
raṇaddaśanapaṅktayaḥ
tāndṛṣṭvā naṣṭacetaskān
daityāñchītena sāditān
//
matvā kālakṣamaṃ kāryaṃ
kālanemirmahāsuraḥ
āśritya dānavīṃ māyāṃ
vitatya svaṃ mahāvapuḥ
//
pūrayāmāsa gaganaṃ
diśo vidiśa eva ca
nirmame dānavendreśaḥ
śarīre bhāskarāyutam
//
diśaśca māyayā caṇḍaiḥ
pūrayāmāsa pāvakaiḥ
tato jvālākulaṃ sarvaṃ
trailokyamabhavatkṣaṇāt
//
tena jvālāsamūhena
himāṃśuragamacchamam
tataḥ krameṇa vibhraṣṭaṃ
śītadurdinam ābabhau
//
tadbalaṃ dānavendrāṇāṃ
māyayā kālaneminaḥ
taddṛṣṭvā dānavānīkaṃ
labdhasaṃjñaṃ divākaraḥ
uvācāruṇamudbhrāntaḥ
kopāllokaikalocanaḥ
//
nayāruṇa rathaṃ śīghraṃ
kālanemiratho yataḥ
vimardastatra viṣamo
bhavitā śūrasaṃkṣayaḥ
//
jita eṣa śaśāṅko 'tra
yadbalaṃ vayamāśritāḥ
ityuktaścodayāmāsa
rathaṃ garuḍapūrvajaḥ
//
prayatnavidhṛtairaśvaiḥ
sitacāmaramālibhiḥ
jagaddīpo 'tha bhagavāñ
jagrāha vitataṃ dhanuḥ
//
śarau ca dvau mahābhāgo
divyāvāśīviṣadyutī
saṃcārāstreṇa saṃdhāya
bāṇamekaṃ sasarja saḥ
//
dvitīyamindrajālena
yojitaṃ pramumoca ha
saṃcārāstreṇa rūpāṇāṃ
kṣaṇāccakre viparyayam
//
devānāṃ dānavaṃ rūpaṃ
dānavānāṃ ca daivikam
matvā surānsvakāneva
jaghne ghorāstralāghavāt
//
kālanemī ruṣāviṣṭaḥ
kṛtānta iva saṃkṣaye
kāṃścitkhaḍgena tīkṣṇena
kāṃścin nārācavṛṣṭibhiḥ
kāṃścidgadābhirghorābhiḥ
kāṃścidghoraiḥ paraśvadhaiḥ
//
śirāṃsi keṣāṃcidapātayacca
bhujānrathānsārathīṃścogravegaḥ
kāṃścit pipeṣātha rathasya vegāt
kāṃścitkrudhā coddhatamuṣṭipātaiḥ
//
raṇe vinihatāndṛṣṭvā
nemiḥ svāndānavādhipaḥ
rūpaṃ svaṃ tu prapadyanta hy
asurāḥ suradharṣitāḥ
//
kālanemī ruṣāviṣṭas
teṣāṃ rūpaṃ na buddhavān
nemidaityastu tāndṛṣṭvā
kālanemimuvāca ha
//
ahaṃ nemiḥ suro naiva
kālaneme vidasva mām
bhavatā mohitenājau
nihatā bhūrivikramāḥ
//
daityānāṃ daśalakṣāṇi
durjayānāṃ surairiha
sarvāstravāraṇaṃ muñca
brāhmamastraṃ tvarānvitaḥ
//
sa tena bodhito daityaḥ
sambhramākulacetanaḥ
yojayāmāsa bāṇaṃ hi
brahmāstravihitena tu
//
mumoca cāpi daityendraḥ
sa svayaṃ surakaṇṭakaḥ
tato 'stratejasā vyāptaṃ
trailokyaṃ sacarācaram
//
devānāṃ cābhavatsainyaṃ
sarvameva bhayānvitam
saṃcarāstraṃ ca saṃśāntaṃ
svayamāyodhane babhau
//
tasminpratihate hyastre
bhraṣṭatejā divākaraḥ
mahendrajālamāśritya
cakre svāṃ koṭiśastanum
//
visphūrjatkarasampāta
samākrāntajagattrayam
tatāpa dānavānīkaṃ
gatamajjaughaśoṇitam
//
tataścāvarṣadanalaṃ
samantād atisaṃhatam
cakṣūṃṣi dānavendrāṇāṃ
cakārāndhāni ca prabhuḥ
//
gajānāmagalanmedaḥ
petuścāpyaravā bhuvi
turagā niḥśvasantaśca
gharmārtā rathino 'pi ca
//
itaścetaśca salilaṃ
prārthayantastṛṣāturāḥ
pracchāyaviṭapāṃścaiva
girīṇāṃ gahvarāṇi ca
//
teṣāṃ prārthayatāṃ śītaṃ
drumāntaravisarpiṇām
dāvāgniḥ prajvalaṃścaiva
ghorārcirdagdhapādapaḥ
toyārthinaḥ puro dṛṣṭvā
toyaṃ kallolamālinam
//
puraḥsthitamapi prāptuṃ
na śekuravamarditāḥ
aprāpya salilaṃ bhūmau
vyāttāsyā gatacetasaḥ
//
tatra tatra vyadṛśyanta
mṛtā daityeśvarā bhuvi
rathā gajāśca patitās
turagāśca samāpitāḥ
//
sthitā vamanto dhāvanto
galadraktavasāsṛjaḥ
dānavānāṃ sahasrāṇi
vyadṛśyanta mṛtāni tu
//
saṃkṣaye dānavendrāṇāṃ
tasminmahati vartite
prakopodbhūtatāmrākṣaḥ
kālanemī ruṣāturaḥ
//
abhavatkalpameghābhaḥ
sphuradbhūriśatahradaḥ
gambhīrāsphoṭanirhrāda
jagaddhṛdayaghaṭṭakaḥ
//
pracchādya gaganābhogaṃ
ravimāyāṃ vyanāśayat
śītaṃ vavarṣa salilaṃ
dānavendrabalaṃ prati
//
daityāstāṃ vṛṣṭimāsādya
samāśvastāstataḥ kramāt
bījāṅkurā ivāmlānāḥ
prāpya vṛṣṭiṃ dharātale
//
tataḥ sa megharūpī tu
kālanemirmahāsuraḥ
śastravṛṣṭiṃ vavarṣogrāṃ
devānīkeṣu durjayām
//
tayā vṛṣṭyā bādhyamānā
daityendrāṇāṃ mahaujasām
gatiṃ kāṃ ca na paśyanto
gāvaḥ śītārditā iva
//
parasparaṃ vyalīyanta
pṛṣṭheṣu vyastrapāṇayaḥ
sveṣu bādhe vyalīyanta
gajeṣu turageṣu ca
//
ratheṣu tvamarāstrastās
tatra tatra nililyire
apare kuñcitairgātraiḥ
svahastapihitānanāḥ
//
itaścetaśca saṃbhrāntā
babhramurvai diśo daśa
evaṃvidhe tu saṃgrāme
tumule devasaṃkṣaye
//
dṛśyante patitā bhūmau
śastrabhinnāṅgasaṃdhayaḥ
vibhujā bhinnamūrdhānas
tathā chinnorujānavaḥ
//
viparyastarathāsaṅgā
niṣpiṣṭadhvajapaṅktayaḥ
nirbhinnāṅgaisturaṃgaistu
gajaiścācalasaṃnibhaiḥ
//
srutaraktahradairbhūmir
vikṛtāvikṛtā babhau
evamājau balī daityaḥ
kālanemirmahāsuraḥ
//
jaghne muhūrtamātreṇa
gandharvāṇāṃ daśāyutam
yakṣāṇāṃ pañca lakṣāṇi
rakṣasāmayutāni ṣaṭ
//
trīṇi lakṣāṇi jaghne sa
kiṃnarāṇāṃ tarasvinām
jaghne piśācamukhyānāṃ
sapta lakṣāṇi nirbhayaḥ
//
itareṣāmasaṃkhyātāḥ
surajātinikāyinām
jaghne sa koṭīḥ saṃkruddhaś
citrāstrairastrakovidaḥ
//
evaṃ paribhave bhīme
tadā tvamarasaṃkṣaye
saṃkruddhāvaśvinau devau
citrāstrakavacojjvalau
//
jaghnatuḥ samare daityaṃ
kṛtāntānalasaṃnibham
tamāsādya raṇe ghoram
ekaikaḥ ṣaṣṭibhiḥ śaraiḥ
//
jaghne marmasu tīkṣṇāgrair
asuraṃ bhīmadarśanam
tābhyāṃ bāṇaprahāraiḥ sa
kiṃcidāyastacetanaḥ
//
jagrāha cakramaṣṭāraṃ
tailadhautaṃ raṇāntakam
tena cakreṇa so 'śvibhyāṃ
cicheda rathakūbaram
//
jagrāhātha dhanurdaityaḥ
śarāṃścāśīviṣopamān
vavarṣa bhiṣajo mūrdhni
saṃchādyākāśagocaram
//
tāvapyastraiścichidatuḥ
śitaistairdaityasāyakān
tacca karma tayordṛṣṭvā
vismitaḥ kopamāviśat
//
mahatā sa tu kopena
sarvāyomayasādanam
jagrāha mudgaraṃ bhīmaṃ
kāladaṇḍavibhīṣaṇam
//
sa tato bhrāmya vegena
cikṣepāśvirathaṃ prati
taṃ tu mudgaram āyāntam
ālokyāmbaragocaram
//
tyaktvā rathau tu tau vegād
āplutau tarasāśvinau
tau rathau sa tu niṣpiṣya
mudgaro 'calasaṃnibhaḥ
//
dārayāmāsa dharaṇīṃ
hemajālapariṣkṛtaḥ
tasya karmāśvinau dṛṣṭvā
bhiṣajau citrayodhinau
//
vajrāstraṃ tu prakurvāte
dānavendranivāraṇam
tato vajramayaṃ varṣaṃ
prāvartad atidāruṇam
//
ghoravajraprahāraistu
daityendraḥ sa pariṣkṛtaḥ
ratho dhvajo dhanuścakraṃ
kavacaṃ cāpi kāñcanam
//
kṣaṇena tilaśo jātaṃ
sarvasainyasya paśyataḥ
taddṛṣṭvā duṣkaraṃ karma
so 'śvibhyāṃ bhīmavikramaḥ
//
nārāyaṇāstraṃ balavān
mumoca raṇamūrdhani
vajrāstraṃ śamayāmāsa
dānavendro 'stratejasā
//
tasminpraśānte vajrāstre
kālanemiranantaram
jīvagrāhaṃ grāhayitum
aśvinau tu pracakrame
//
tāvaśvinau raṇādbhītau
sahasrākṣarathaṃ prati
prayātau vepamānau tu
padā śastravivarjitau
//
tayoranugato daityaḥ
kālanemirmahābalaḥ
prāpyendrasya rathaṃ krūro
daityānīkapadānugaḥ
//
taṃ dṛṣṭvā sarvabhūtāni
vitresurvihvalāni tu
dṛṣṭvā daityasya tatkrauryaṃ
sarvabhūtāni menire
//
parājayaṃ mahendrasya
sarvalokakṣayāvaham
celuḥ śikhariṇo mukhyāḥ
peturulkā nabhastalāt
//
jagarjurjaladā dikṣu hy
udbhūtāśca mahārṇavāḥ
tāṃ bhūtavikṛtiṃ dṛṣṭvā
bhagavāngaruḍadhvajaḥ
//
vyabudhyatāhiparyaṅke
yoganidrāṃ vihāya tu
lakṣmīkarayugājasra
lālitāṅghrisaroruhaḥ
//
śaradambaranīlābja
kāntadehachavirvibhuḥ
kaustubhodbhāsitoraskaḥ
kāntakeyūrabhāsvaraḥ
//
vimṛśya surasaṃkṣobhaṃ
vainateyaṃ samāhvayat
āhūte 'vasthite tasmin
nāgāvasthitavarṣmaṇi
//
divyanānāstratīkṣṇārcir
āruhyāgāt surānsvayam
tatrāpaśyata devendram
abhidrutamabhiplutaiḥ
//
dānavendrairnavāmbhoda
sacchāyaiḥ pauruṣotkaṭaiḥ
yathā hi puruṣaṃ ghorair
abhāgyairvaṃśaśālibhiḥ
//
paritrāṇāyāśu kṛtaṃ
sukṣetre karma nirmalam
athāpaśyanta daiteyā
viyati jyotirmaṇḍalam
//
sphurantamudayādristhaṃ
sūryamuṣṇatviṣā iva
prabhāvaṃ jñātumicchanto
dānavāstasya tejasaḥ
//
garutmantamapaśyantaḥ
kalpāntānalasaṃnibham
tamāsthitaṃ ca meghaugha
dyutimakṣayamacyutam
//
tam ālokyāsurendrāstu
harṣasampūrṇamānasāḥ
ayaṃ vai devasarvasvaṃ
jite 'sminnirjitāḥ surāḥ
//
ayaṃ sa daityacakrāṇāṃ
kṛtāntaḥ keśavo 'rihā
enamāśritya lokeṣu
yajñabhāgabhujo 'marāḥ
//
ityuktvā dānavāḥ sarve
parivārya samantataḥ
nijaghnurvividhairastrais
te tam āyāntam āhave
//
kālanemiprabhṛtayo
daśa daityā mahārathāḥ
ṣaṣṭyā vivyādha bāṇānāṃ
kālanemirjanārdanam
//
nimiḥ śatena bāṇānāṃ
mathano 'śītibhiḥ śaraiḥ
jambhakaścaiva saptatyā
śumbho daśabhireva ca
//
śeṣā daityeśvarāḥ sarve
viṣṇumekaikaśaḥ śaraiḥ
daśabhiścaiva yattāste
jaghnuḥ sagaruḍaṃ raṇe
//
teṣām amṛṣya tatkarma
viṣṇurdānavasūdanaḥ
ekaikaṃ dānavaṃ jaghne
ṣaḍbhiḥ ṣaḍbhirajihmagaiḥ
//
ākarṇakṛṣṭairbhūyaśca
kālanemis tribhiḥ śaraiḥ
viṣṇuṃ vivyādha hṛdaye
krodhādraktavilocanaḥ
//
tasyāśobhanta te bāṇā
hṛdaye taptakāñcanāḥ
mayūkhānīva dīptāni
kaustubhasya sphuṭatviṣaḥ
//
tairbāṇaiḥ kiṃcidāyasto
harirjagrāha mudgaram
satataṃ bhrāmya vegena
dānavāya vyasarjayat
//
dānavendrastamaprāptaṃ
viyatyeva śataiḥ śaraiḥ
cicheda tilaśaḥ kruddho
darśayanpāṇilāghavam
//
tato viṣṇuḥ prakupitaḥ
prāsaṃ jagrāha bhairavam
tena daityasya hṛdayaṃ
tāḍayāmāsa gāḍhataḥ
//
kṣaṇena labdhasaṃjñastu
kālanemirmahāsuraḥ
śaktiṃ jagrāha tīkṣṇāgrāṃ
hemaghaṇṭāṭṭahāsinīm
//
tayā vāmabhujaṃ viṣṇor
bibheda ditinandanaḥ
bhinnaḥ śaktyā bhujastasya
srutaśoṇita ābabhau
//
padmarāgamayeneva
keyūreṇa vibhūṣitaḥ
tato viṣṇuḥ prakupito
jagrāha vipulaṃ dhanuḥ
//
saptadaśa ca nārācāṃs
tīkṣṇānmarmavibhedinaḥ
daityasya hṛdayaṃ ṣaḍbhir
vivyādha ca tribhiḥ śaraiḥ
//
caturbhiḥ sārathiṃ cāsya
dhvajaṃ caikena pattriṇā
dvābhyāṃ jyādhanuṣī cāpi
bhujaṃ savyaṃ ca pattriṇā
//
sa viddho hṛdaye gāḍhaṃ
daityo hariśilīmukhaiḥ
srutaraktāruṇaprāṃśuḥ
pīḍākulitamānasaḥ
//
cakampe māruteneva
noditaḥ kiṃśukadrumaḥ
tamākampitamālakṣya
gadāṃ jagrāha keśavaḥ
//
tāṃ ca vegena cikṣepa
kālanemirathaṃ prati
sā papāta śirasyugrā
vipulā kālaneminaḥ
//
saṃcūrṇitottamāṅgastu
niṣpiṣṭamukuṭo 'suraḥ
srutaraktaugharandhrastu
srutadhāturivācalaḥ
//
prāpatatsve rathe bhagne
visaṃjñaḥ śiṣṭajīvitaḥ
patitasya rathopasthe
dānavasyācyuto 'rihā
//
smitapūrvamuvācedaṃ
vākyaṃ cakrāyudhaḥ prabhuḥ
gacchāsura vimukto 'si
sāmprataṃ jīva nirbhayaḥ
//
tataḥ svalpena kālena
ahameva tavāntakaḥ
etacchrutvā vacastasya
sārathiḥ kālaneminaḥ
apavāhya rathaṃ dūram
anayatkālaneminaḥ
//
Matsya-Purāṇa 151
taṃ dṛṣṭvā dānavāḥ kruddhāśceruḥ svaiḥ svairbalairvṛtāḥ /
saraghā iva mākṣīkaharaṇe sarvatodiśam //
kṛṣṇacāmarajālāḍhye
sudhāviracitāṅkure
citrapañcapatāke tu
prabhinnakaraṭāmukhe
//
parvatābhe gaje bhīme
madasrāviṇi durdhare
āruhyājau nimirdaityo
hariṃ pratyudyayau balī
//
tasyāsandānavā raudrā
gajasya padarakṣiṇaḥ
saptaviṃśatisāhasrāḥ
kirīṭakavacojjvalāḥ
//
aśvārūḍhaśca mathano
jambhakaścoṣṭravāhanaḥ
śumbho 'pi vipulaṃ meṣaṃ
samāruhyāvrajadraṇam
//
apare dānavendrāstu
yattā nānāstrapāṇayaḥ
ājaghnuḥ samare kruddhā
viṣṇumakliṣṭakāriṇam
//
parigheṇa nimirdaityo
mathano mudgareṇa tu
śumbhaḥ śūlena tīkṣṇena
prāsena grasanastathā
//
cakreṇa mahiṣaḥ kruddho
jambhaḥ śaktyā mahāraṇe
jaghnurnārāyaṇaṃ sarve
śeṣāstīkṣṇaiśca mārgaṇaiḥ
//
tānyastrāṇi prayuktāni
śarīraṃ viviśurhareḥ
gurūktānyupadiṣṭāni
sacchiṣyasya śrutāviva
//
asambhrānto raṇe viṣṇur
atha jagrāha kārmukam
śarāṃścāśīviṣākārāṃs
tailadhautānajihmagān
//
tato 'bhisaṃdhya daityāṃstān
ākarṇākṛṣṭakārmukaḥ
abhyadravadraṇe kruddho
daityānīke tu pauruṣāt
//
nimiṃ vivyādha viṃśatyā
bāṇānāmagnivarcasām
mathanaṃ daśabhirbāṇaiḥ
śumbhaṃ pañcabhireva ca
//
ekena mahiṣaṃ kruddho
vivyādhorasi pattriṇā
jambhaṃ dvādaśabhistīkṣṇaiḥ
sarvāṃścaikaikaśo 'ṣṭabhiḥ
//
tasya tallāghavaṃ dṛṣṭvā
dānavāḥ krodhamūrchitāḥ
nardamānāḥ prayatnena
cakruratyadbhutaṃ raṇam
//
cichedātha dhanurviṣṇor
nimirbhallena dānavaḥ
saṃdhyamānaṃ śaraṃ haste
cicheda mahiṣāsuraḥ
//
pīḍayāmāsa garuḍaṃ
jambhastīkṣṇaistu sāyakaiḥ
bhujaṃ tasyāhanadgāḍhaṃ
śumbho bhūdharasaṃnibhaḥ
//
chinne dhanuṣi govindo
gadāṃ jagrāha bhīṣaṇām
tāṃ prāhiṇotsa vegena
mathanāya mahāhave
//
tāmaprāptāṃ nimirbāṇaiś
cicheda tilaśo raṇe
tāṃ nāśamāgatāṃ dṛṣṭvā
hīnāgre prārthanāmiva
//
jagrāha mudgaraṃ ghoraṃ
divyaratnapariṣkṛtam
taṃ mumocātha vegena
nimimuddiśya dānavam
//
tam āyāntaṃ viyatyeva
trayo daityā nyavārayan
gadayā jambhadaityastu
grasanaḥ paṭṭiśena tu
//
śaktyā ca mahiṣo daityaḥ
svapakṣajayakāṅkṣayā
nirākṛtaṃ tamālokya
durjane praṇayaṃ yathā
//
jagrāha śaktimugrāgrām
aṣṭaghaṇṭotkaṭasvanām
jambhāya tāṃ samuddiśya
prāhiṇodraṇabhīṣaṇaḥ
//
tāmambarasthāṃ jagrāha
gajo dānavanandanaḥ
gṛhītāṃ tāṃ samālokya
śikṣāmiva vivekibhiḥ
//
dṛḍhaṃ bhārasahaṃ sāram
anyadādāya kārmukam
raudrāstramabhisaṃdhāya
tasminbāṇaṃ mumoca ha
//
tato 'stratejasā sarvaṃ
vyāptaṃ lokaṃ carācaram
tato bāṇamayaṃ sarvam
ākāśaṃ samadṛśyata
//
bhūrdiśo vidiśaścaiva
bāṇajālamayā babhuḥ
dṛṣṭvā tadastramāhātmyaṃ
senanīr grasano 'suraḥ
//
brāhmamastraṃ cakārāsau
sarvāstravinivāraṇam
tena tatpraśamaṃ yātaṃ
raudrāstraṃ lokaghasmaram
//
astre pratihate tasmin
viṣṇurdānavasūdanaḥ
kāladaṇḍāstramakarot
sarvalokabhayaṃkaram
//
saṃdhīyamāne tasmiṃstu
mārutaḥ paruṣo vavau
cakampe ca mahī devī
daityā bhinnadhiyo 'bhavan
//
tadastramugraṃ dṛṣṭvā tu
dānavā yuddhadurmadāḥ
cakrurastrāṇi divyāni
nānārūpāṇi saṃyuge
//
nārāyaṇāstraṃ grasano gṛhītvā
cakraṃ nimiḥ svāstravaraṃ mumoca
aiṣīkamastraṃ ca cakāra jambhas
tatkāladaṇḍāstranivāraṇāya
//
yāvanna saṃdhyā na daśāṃ prayānti
daityeśvarāścāstranivāraṇāya
tāvatkṣaṇenaiva jaghāna koṭīr
daityeśvarāṇāṃ sagajānsahāśvān
//
anantaraṃ śāntamabhūttadastraṃ
daityāstrayogeṇa tu kāladaṇḍam
śāntaṃ tadālokya hariḥ svaśastraṃ
svavikrame manyuparītamūrtiḥ
//
jagrāha cakraṃ tapanāyutābham
ugrāramātmānamiva dvitīyam
cikṣepa senāpataye 'bhisaṃdhya
kaṇṭhasthalaṃ vajrakaṭhoramugram
//
cakraṃ tadākāśagataṃ vilokya
sarvātmanā daityavarāḥ svavīryaiḥ
nāśaknuvanvārayituṃ pracaṇḍaṃ
daivaṃ yathā karma mudhā prapannam
//
tamapratarkyaṃ janayannajayyaṃ
cakraṃ papāta grasanasya kaṇṭhe
dvidhā tu kṛtvā grasanasya kaṇṭhaṃ
tadraktadhārāruṇaghoranābhi
jagāma bhūyo 'pi janārdanasya
pāṇiṃ pravṛddhānalatulyadīpti
//
Matsya-Purāṇa 152
tasminvinihate daitye
grasane lokanāyake
nirmaryādamayudhyanta
hariṇā saha dānavāḥ
//
paṭṭiśairmuśalaiḥ pāśair
gadābhiḥ kuṇapairapi
tīkṣṇānanaiśca nārācaiś
cakraiḥ śaktibhireva ca
//
tānastrāndānavairmuktāṃś
citrayodhī janārdanaḥ
ekaikaṃ śataśaścakre
bāṇairagniśikhopamaiḥ
//
tataḥ kṣīṇāyudhaprāṇā
dānavā bhrāntacetasaḥ
astrāṇyādātumabhavann
asamarthā yadā raṇe
//
tadā mṛtairgajairaśvair
janārdanamayodhayan
samantātkoṭiśo daityāḥ
sarvataḥ pratyayodhayan
//
bahu kṛtvā vapurviṣṇuḥ
kiṃcicchāntabhujo 'bhavat
uvāca ca garutmantaṃ
tasminsutumule raṇe
//
garutmankaccidaśrāntas
tvamasminnapi sāmpratam
yadyaśrānto 'si tadyāhi
mathanasya rathaṃ prati
//
śrānto 'syatha muhūrtaṃ tvaṃ
raṇādapasṛto bhava
ityukto garuḍastena
viṣṇunā prabhaviṣṇunā
//
āsasāda raṇe daityaṃ
mathanaṃ ghoradarśanam
daityastvabhimukhaṃ dṛṣṭvā
śaṅkhacakragadādharam
//
jaghāna bhindipālena
śitabāṇena vakṣasi
tatprahāramacintyaiva
viṣṇustasminmahāhave
//
jaghāna pañcabhirbāṇair
mārjitaiśca śilāśitaiḥ
punardaśabhir ākṛṣṭais
taṃ tatāḍa stanāntare
//
viddho marmasu daityendro
haribāṇairakampata
sa muhūrtaṃ samāśvāsya
jagrāha parighaṃ tadā
//
jaghne janārdanaṃ cāpi
parigheṇāgnivarcasā
viṣṇustena prahāreṇa
kiṃcidāghūrṇito 'bhavat
//
tataḥ krodhavivṛttākṣo
gadāṃ jagrāha mādhavaḥ
mathanaṃ sarathaṃ roṣān
niṣpipeṣātha roṣataḥ
//
sa papātātha daityendraḥ
kṣayakāle 'calo yathā
tasminnipatite bhūmau
dānave vīryaśālini
//
avasādaṃ yayurdaityāḥ
kardame kariṇo yathā
tatasteṣu vipanneṣu
dānaveṣvatimāniṣu
//
prakopādraktanayano
mahiṣo dānaveśvaraḥ
pratyudyayau hariṃ raudraḥ
svabāhubalamāsthitaḥ
//
tīkṣṇadhāreṇa śūlena
mahiṣo harimardayan
śaktyā ca garuḍaṃ vīro
mahiṣo 'bhyahanaddhṛdi
//
tato vyāvṛtya vadanaṃ
mahācalaguhānibham
grastumaicchadraṇe daityaḥ
sa garutmantamacyutam
//
athācyuto 'pi vijñāya
dānavasya cikīrṣitam
vadanaṃ pūrayāmāsa
divyairastrairmahābalaḥ
//
mahiṣasyātha sasṛje
bāṇaughaṃ garuḍadhvajaḥ
pidhāya vadanaṃ divyair
divyāstraparimantritaiḥ
//
sa tairbāṇairabhihato
mahiṣo 'calasaṃnibhaḥ
parivartitakāyo 'dhaḥ
papāta na mamāra ca
//
mahiṣaṃ patitaṃ dṛṣṭvā
bhūmau provāca keśavaḥ
mahiṣāsura mattastvaṃ
vadhaṃ nāstrairihārhasi
//
yoṣidvadhyaḥ purokto 'si
sākṣātkamalayoninā
uttiṣṭha jīvitaṃ rakṣa
gacchāsmātsaṃgarāddrutam
//
tasminparāṅmukhe daitye
mahiṣe śumbhadānavaḥ
saṃdaṣṭauṣṭhapuṭaḥ kopād
bhrukuṭīkuṭilānanaḥ
//
nirmathya pāṇinā pāṇiṃ
dhanurādāya bhairavam
sajyaṃ cakāra sa dhanuḥ
śarāṃścāśīviṣopamān
//
sa citrayodhī dṛḍhamuṣṭipātas
tatastu viṣṇuṃ garuḍaṃ ca daityaḥ
bāṇairjvaladvahniśikhānikāśaiḥ
kṣiptairasaṃkhyaiḥ parighātahīnaiḥ
//
viṣṇuśca daityendraśarāhato 'pi
bhuśuṇḍimādāya kṛtāntatulyām
tayā bhuśuṇḍyā ca pipeṣa meṣaṃ
śumbhasya pattraṃ dharaṇīdharābham
//
tasmādavaplutya hatācca meṣād
bhūbhau padātiḥ sa tu daityanāthaḥ
tato mahīsthasya hariḥ śaraughān
mumoca kālānalatulyabhāsaḥ
//
śaraistribhistasya bhujaṃ bibheda
ṣaḍbhiśca śīrṣaṃ daśabhiśca ketum
viṣṇurvikṛṣṭaiḥ śravaṇāvasānaṃ
daityasya vivyādha vivṛttanetraḥ
//
sa tena viddho vyathito babhūva
daityeśvaro visrutaśoṇitaughaḥ
tato 'sya kiṃcic calitasya dhairyād
uvāca śaṅkhāmbujaśārṅgapāṇiḥ
//
kumārivadhyo 'si raṇaṃ vimuñca
śumbhāsura svalpatarairahobhiḥ
vadhaṃ na matto 'rhasi ceha mūḍha
vṛthaiva kiṃ yuddhasamutsuko 'si
//
jambho vaco viṣṇumukhānniśamya
nimiśca niṣpeṣṭumiyeṣa viṣṇum
gadāmathodyamya nimiḥ pracaṇḍāṃ
jaghāna gāḍhāṃ garuḍaṃ śirastaḥ
//
śumbho 'pi viṣṇuṃ parigheṇa mūrdhni
pramṛṣṭaratnaughavicitrabhāsā
tau dānavābhyāṃ viṣamaiḥ prahārair
nipetururvyāṃ ghanapāvakābhau
//
tatkarma dṛṣṭvā ditijāstu sarve
jagarjuruccaiḥ kṛtasiṃhanādāḥ
dhanūṃṣi cāsphoṭya surābhighātair
vyadārayanbhūmimapi pracaṇḍāḥ
vāsāṃsi caivādudhuvuḥ pare tu
dadhmuśca śaṅkhānakagomukhaughān
//
atha saṃjñāmavāpyāśu
garuḍo 'pi sakeśavaḥ
parāṅmukho raṇāttasmāt
palāyata mahājavaḥ
//
Matsya-Purāṇa 153
tamālokya palāyantaṃ
vibhraṣṭadhvajakārmukam
hariṃ devaḥ sahasrākṣo
mene bhagnaṃ durāhave
//
daityāṃśca muditāndṛṣṭvā
kartavyaṃ nādhyagacchata
athāyānnikaṭe viṣṇoḥ
sureśaḥ pākaśāsanaḥ
//
uvāca cainaṃ madhuraṃ
protsāhaparibṛṃhakam
kimebhiḥ krīḍase deva
dānavairduṣṭamānasaiḥ
//
durjanairlabdharandhrasya
puruṣasya kutaḥ kriyāḥ
śaktenopekṣito nīco
manyate balamātmanaḥ
//
tasmānna nīcaṃ matimān
durgahīnaṃ hi saṃtyajet
athāgresarasaṃpattyā
rathino jayamāpnuyuḥ
//
kaste sakhābhavaccāgre
hiraṇyākṣavadhe vibho
hiraṇyakaśipurdaityo
vīryaśālī madoddhataḥ
//
tvāṃ prāpyāpaśyadasuro
viṣamaṃ smṛtivibhramam
pūrve 'pyatibalā ye ca
daityendrāḥ suravidviṣaḥ
//
vināśamāgatāḥ prāpya
śalabhā iva pāvakam
yuge yuge ca daityānāṃ
tvamevāntakaro hare
//
tathaivādyeha magnānāṃ
bhava viṣṇo surāśrayaḥ
evamuktastato viṣṇur
vyavardhata mahābhujaḥ
//
ṛddhyā paramayā yuktaḥ
sarvabhūtāśrayo 'rihā
athovāca sahasrākṣaṃ
kālakṣamam adhokṣajaḥ
//
daityendrāḥ svairvadhopāyaiḥ
śakyā hantuṃ hi nānyataḥ
durjayastārako daityo
muktvā saptadinaṃ śiśum
//
kaścitstrīvadhyatāṃ prāpto
vadhe 'nyasya kumārikā
jambhastu vadhyatāṃ prāpto
dānavaḥ krūravikramaḥ
//
tasmādvīryeṇa divyena
jahi jambhaṃ jagadvaram
avadhyaḥ sarvabhūtānāṃ
tvāṃ vinā sa tu dānavaḥ
//
mayā gupto raṇe jambhaṃ
jagatkaṇṭakamuddhara
tadvaikuṇṭhavacaḥ śrutvā
sahasrākṣo 'marārihā
//
samādiśatsurānsarvān
sainyasya racanāṃ prati
yatsāraṃ sarvalokeṣu
vīryasya tapaso 'pi ca
//
tadekādaśa rudrāṃstu
cakārāgresarānhariḥ
vyālabhogāṅgasaṃnaddhā
balino nīlakaṃdharāḥ
//
candrakhaṇḍanṛmuṇḍālī
maṇḍitoruśikhaṇḍinaḥ
śūlajvālāvaliptāṅgā
bhujamaṇḍalabhairavāḥ
//
piṅgottuṅgajaṭājūṭāḥ
siṃhacarmānuṣaṅgiṇaḥ
kapālīśādayo rudrā
vidrāvitamahāsurāḥ
//
kapālī piṅgalo bhīmo
virūpākṣo vilohitaḥ
ajeśaḥ śāsanaḥ śāstā
śaṃbhuścaṇḍo dhruvastathā
//
eta ekādaśānanta
balā rudrāḥ prabhāviṇaḥ
pālayanto balasyāgre
dārayantaśca dānavān
//
āpyāyayantastridaśān
garjanta iva cāmbudāḥ
himācalābhe mahati
kāñcanāmburuhasraji
//
pracalaccāmare hema
ghaṇṭāsaṃghātamaṇḍite
airāvate caturdante
mātaṅge 'calasaṃsthite
//
mahāmadajalasrāve
kāmarūpe śatakratuḥ
tasthau himagireḥ śṛṅge
bhānumāniva dīptimān
//
tasyārakṣatpadaṃ savyaṃ
māruto 'mitavikramaḥ
jugopāparamagnistu
jvālāpūritadiṅmukhaḥ
//
pṛṣṭharakṣo 'bhavadviṣṇuḥ
sasainyasya śatakratoḥ
ādityā vasavo viśve
marutaścāśvināvapi
//
gandharvā rākṣasā yakṣāḥ
sakiṃnaramahoragāḥ
nānāvidhāyudhāścitrā
dadhānā hemabhūṣaṇāḥ
//
koṭiśaḥ koṭiśaḥ kṛtvā
vṛndaṃ cihnopalakṣitam
viśrāmayantaḥ svāṃ kīrtiṃ
bandivṛndapuraḥsarāḥ
cerurdaityavadhe hṛṣṭāḥ
sahendrāḥ surajātayaḥ
//
śatakratoramaranikāyapālitā
patākinī gajaśatavājināditā
sitonnatadhvajapaṭakoṭimaṇḍitā
babhūva sā ditisutaśokavardhinī
//
āyāntīm avalokyātha
surasenāṃ gajāsuraḥ
gajarūpī mahāmbhoda
saṃghāto bhāti bhairavaḥ
//
paraśvadhāyudho daityo
daṃśitoṣṭhakasaṃpuṭaḥ
mamarda ca raṇe devāṃś
cikṣepānyānkareṇa tu
//
parānparaśunā jaghne
daityendro raudravikramaḥ
tasya pātayataḥ senāṃ
yakṣagandharvakiṃnarāḥ
//
mumucuḥ saṃhatāḥ sarve
citraśastrāstrasaṃhatim
pāśān paraśvadhāṃścakrān
bhindipālān samudgarān
//
kuntānprāsān asīṃstīkṣṇān
mudgarāṃścāpi duḥsahān
tānsarvānso 'grasaddaityaḥ
kavalāniva yūthapaḥ
//
kopāsphālitadīrghāgra
karāsphoṭena pātayan
vicacāra raṇe devān
duṣprekṣye gajadānavaḥ
//
yasminyasminnipatati
suravṛnde gajāsuraḥ
tasmiṃstasminmahāśabdo
hāhākārakṛto 'bhavat
//
atha vidravamāṇaṃ tad
balaṃ prekṣya samantataḥ
rudrāḥ parasparaṃ procur
ahaṃkārotthitārciṣaḥ
//
bho bho gṛhṇīta daityendraṃ
mardatainaṃ hatāśrayam
karṣatainaṃ śitaiḥ śūlair
bhañjatainaṃ ca marmasu
//
kapālī vākyamākarṇya
śūlaṃ śitaśikhāmukham
saṃmārjya vāmahastena
saṃrambhavivṛtekṣaṇaḥ
//
adhāvadbhṛkuṭīvakro
daityendrābhimukho raṇe
dṛḍhena muṣṭibandhena
śūlaṃ viṣṭabhya nirmalam
//
jaghāna kumbhadeśe tu
kapālī gajadānavam
tato daśāpi te rudrā
nirmalāyomayai raṇe
//
jaghnuḥ śūlaiśca daityendraṃ
śailavarṣmāṇamāhave
srutaśoṇitarandhrastu
śitaśūlamukhārditaḥ
//
babhau kṛṣṇacchavir daityaḥ
śaradīvāmalaṃ saraḥ
protphullāruṇanīlābja
saṃghātaḥ sarvatodiśam
//
bhasmaśubhratanuchāyai
rudrairhaṃsairivāvṛtaḥ
upasthitārtirdaityo 'tha
pracalatkarṇapallavaḥ
//
śaṃbhuṃ bibheda daśanair
nābhideśe gajāsuraḥ
dṛṣṭvā saktaṃ tu rudrābhyāṃ
nava rudrāstato 'dbhutam
//
tatakṣurvividhaiḥ śastraiḥ
śarīramamaradviṣaḥ
nirbhayā balino yuddhe
raṇabhūmau vyavasthitāḥ
//
mṛtaṃ mahiṣamāsādya
vane gomāyavo yathā
kapālinaṃ parityajya
gataścāsurapuṃgavaḥ
//
vegena kupito daityo
nava rudrānupādravat
mamarda caraṇāghātair
dantaiścāpi kareṇa ca
//
sa taistumulayuddhena
śramamāsādito yadā
tadā kapālī jagrāha
karaṃ tasyāmaradviṣaḥ
//
bhrāmayāmāsa vegena hy
atīva ca gajāsuram
dṛṣṭvā śramāturaṃ daityaṃ
kiṃcitsphuritajīvitam
//
nirutsāhaṃ raṇe tasmin
gatayuddhotsavodyamam
tataḥ patata evāsya
carma cotkṛtya bhairavam
//
sravatsarvāṅgaraktaughaṃ
cakārāmbaramātmanaḥ
dṛṣṭvā vinihataṃ daityaṃ
dānavendrā mahābalāḥ
//
vitresurdudruvurjagmur
nipetuśca sahasraśaḥ
dṛṣṭvā kapālino rūpaṃ
gajacarmāmbarāvṛtam
//
dikṣu bhūmau tamevograṃ
rudraṃ daityā vyalokayan
evaṃ vilulite tasmin
dānavendre mahābale
//
dvipādhirūḍho daityendro
hatadundubhinā tataḥ
kalpāntāmbudharābheṇa
durdhareṇāpi dānavaḥ
//
nimirabhyapatattūrṇaṃ
surasainyāni loḍayan
//
yāṃ yāṃ nimigajo yāti
diśaṃ tāṃ tāṃ savāhanā
saṃtyajya dudruvurdevā
bhayārtāstyaktahetayaḥ
gandhena suramātaṅgā
dudruvustasya hastinaḥ
//
palāyiteṣu sainyeṣu
surāṇāṃ pākaśāsanaḥ
tasthau dikpālakaiḥ sārdham
aṣṭabhiḥ keśavena ca
//
samprāpto nimimātaṅgo
yāvacchakragajaṃ prati
tāvacchakragajo yāto
muktvā nādaṃ sa bhairavam
//
dhriyamāṇo 'pi yatnena
sa raṇe naiva tiṣṭhati
palāyite gaje tasminn
ārūḍhaḥ pākaśāsanaḥ
//
viparītamukho 'yudhyad
dānavendrabalaṃ prati
śatakratustu vajreṇa
nimiṃ vakṣasyatāḍayat
//
gadayā dantinaścāsya
gaṇḍadeśe 'hanaddṛḍham
tatprahāramacintyaiva
nimirnirbhayapauruṣaḥ
//
airāvaṇaṃ kaṭīdeśe
mudgareṇābhyatāḍayat
sa hato mudgareṇātha
śakrakuñjara āhave
//
jagāma paścāccaraṇair
dharaṇīṃ bhūdharākṛtiḥ
lāghavātkṣipramutthāya
tato 'maramahāgajaḥ
//
raṇādapasasarpāśu
bhīṣito nimihastinā
tato vāyurvavau rūkṣo
bahuśarkarapāṃsulaḥ
//
saṃmukho nimimātaṅgo
javanācalakampanaḥ
srutarakto babhau śailo
ghanadhātuhrado yathā
//
dhaneśo 'pi gadāṃ gurvīṃ
tasya dānavahastinaḥ
cikṣepa vegāddaityendro
nipapātāsya mūrdhani
//
gajo gadānipātena
sa tena parimūrchitaḥ
dantairbhittvā dharāṃ vegāt
papātācalasaṃnibhaḥ
//
patite tu gaje tasmin
siṃhanādo mahānabhūt
sarvataḥ surasainyānāṃ
gajabṛṃhitabṛṃhitaiḥ
//
hreṣāraveṇa cāśvānāṃ
guṇāsphoṭaiśca dhanvinām
gajaṃ taṃ nihataṃ dṛṣṭvā
nimiṃ cāpi parāṅmukham
//
śrutvā ca siṃhanādaṃ ca
surāṇāmatikopanaḥ
jambho jajvāla kopena
pītājya iva pāvakaḥ
//
sa surānkoparaktākṣo
dhanuṣyāropya sāyakam
tiṣṭhatetyabravīttāvat
sārathiṃ cāpyacodayat
//
vegena calatastasya
tadrathasyābhavaddyutiḥ
yathādityasahasrasyā
bhuditasyodayācale
//
patākinā rathenājau
kiṅkiṇījālamālinā
śaśiśubhrātapatreṇa
sa tena syandanena tu
//
ghaṭṭayansurasainyānāṃ
hṛdayaṃ samadṛśyata
tam āyāntam abhiprekṣya
dhanuṣyāhitasāyakaḥ
//
śatakraturadīnātmā
dṛḍhamādhatta kārmukam
bāṇaṃ ca tailadhautāgram
ardhacandramajihmagam
//
tenāsya saśaraṃ cāpaṃ
raṇe cicheda vṛtrahā
kṣipraṃ saṃtyajya taccāpaṃ
jambho dānavanandanaḥ
//
anyatkārmukamādāya
vegavadbhārasādhanam
śarāṃścāśīviṣākārāṃs
tailadhautānajihmagān
//
śakraṃ vivyādha daśabhir
jatrudeśe tu pattribhiḥ
hṛdaye ca tribhiścāpi
dvābhyāṃ ca skandhayor dvayoḥ
//
śakro 'pi dānavendrāya
bāṇajālamapīdṛśam
aprāptāndānavendrastu
śarāñchakrabhujeritān
//
cicheda daśadhākāśe
śarairagniśikhopamaiḥ
tatastu śarajālena
devendro dānaveśvaram
//
ācchādayata yatnena
varṣāsviva ghanairnabhaḥ
daityo 'pi bāṇajālaṃ tad
vyadhamatsāyakaiḥ śitaiḥ
//
yathā vāyurghanāṭopaṃ
parivārya diśo mukhe
śakro 'tha krodhasaṃrambhān
na viśeṣayate yadā
//
dānavendraṃ tadā cakre
gandharvāstraṃ mahādbhutam
tadutthatejasā vyāptam
abhūdgamanagocaram
//
gandharvanagaraiś cāpi
nānāprākāratoraṇaiḥ
muñcadbhiradbhutākārair
astravṛṣṭiṃ samantataḥ
//
athāstravṛṣṭyā daityānāṃ
hanyamānā mahācamūḥ
jambhaṃ śaraṇamāgacchad
aprameyaparākramam
//
vyākulo 'pi svayaṃ daityaḥ
sahasrākṣāstrapīḍitaḥ
smaransādhusamācāraṃ
bhītatrāṇaparo 'bhavat
//
athāstraṃ mausalaṃ nāma
mumoca ditinandanaḥ
tato 'yomusalaiḥ sarvam
abhavatpūritaṃ jagat
//
ekaprahārakaraṇair
apradhṛṣyaiḥ samantataḥ
gandharvanagaraṃ teṣu
gandharvāstravinirmitam
//
gāndharvamastraṃ saṃdhāya
surasainyeṣu cāparam
ekaikena prahāreṇa
gajānaśvānmahārathān
//
rathāśvānso 'hanatkṣipraṃ
śataśo 'tha sahasraśaḥ
tataḥ surādhipastvāṣṭram
astraṃ ca samudīrayat
//
saṃdhyamāne tatastvāṣṭre
niśceruḥ pāvakārciṣaḥ
tato yantramayān divyān
āyudhānduṣpradharṣiṇaḥ
//
tairyantrairabhavadbaddham
antarikṣe vitānakam
vitānakena tenātha
praśamaṃ mausale gate
//
śailāstraṃ mumuce jambho
yantrasaṃghātatāḍanam
vyāmapramāṇairupalais
tato varṣamavartata
//
tvāṣṭrasya nirmitānyāśu
yantrāṇi tadanantaram
tenopalanipātena
gatāni tilaśastataḥ
//
yantrāṇi tilaśaḥ kṛtvā
śailāstraṃ paramūrdhasu
nipapātātivegenā
-dārayatpṛthivīṃ tataḥ
//
tato vajrāstram akarot
sahasrākṣaḥ puraṃdaraḥ
tadopalamahāvarṣaṃ
vyaśīryata samantataḥ
//
tataḥ praśānte śailāstre
jambho bhūdharasaṃnibhaḥ
aiṣīkamastramakarod
abhīto 'tiparākramaḥ
//
aiṣīkeṇāgamannāśaṃ
vajrāstraṃ śakravallabham
vijṛmbhatyatha caiṣīke
paramāstre 'tidurdhare
//
jajvalurdevasainyāni
sasyandanagajāni tu
dahyamāneṣvanīkeṣu
tejasā surasattamaḥ
//
āgneyamastramakarod
balavānpākaśāsanaḥ
tenāstreṇa tadastraṃ ca
babhraṃśe tadanantaram
//
tasminpratihate cāstre
pāvakāstraṃ vyajṛmbhata
jajvāla kāyaṃ jambhasya
sarathaṃ ca sasārathim
//
tataḥ pratihataḥ so 'tha
daityendraḥ pratibhānavān
vāruṇāstraṃ mumocātha
śamanaṃ pāvakārciṣām
//
tato jaladharairvyoma
sphuradvidyullatākulaiḥ
gambhīramurajadhvānair
āpūritam ivāmbaram
//
karīndrakaratulyābhir
jaladhārābhir ambarāt
patantībhirjagatsarvaṃ
kṣaṇenāpūritaṃ babhau
//
śāntamāgneyamastraṃ tat
pravilokya surādhipaḥ
vāyavyam astram akaron
meghasaṃghātanāśanam
//
vāyavyāstrabalenātha
nirdhūte meghamaṇḍale
babhūva vimalaṃ vyoma
nīlotpaladalaprabham
//
vāyunā cātighoreṇa
kampitāste tu dānavāḥ
na śekustatra te sthātuṃ
raṇe 'tibalino 'pi ye
//
tadā jambho 'bhavacchailo
daśayojanavistṛtaḥ
mārutapratighātārthaṃ
dānavānāṃ bhayāpahaḥ
//
muktanānāyudhodagra
tejo 'bhijvalitadrumaḥ
tataḥ praśamite vāyau
daityendre parvatākṛtau
//
mahāśanīṃ vajramayīṃ
mumocāśu śatakratuḥ
tayāśanyā patitayā
daityasyācalarūpiṇaḥ
//
kandarāṇi vyaśīryanta
samantānnirjharāṇi tu
tataḥ sā dānavendrasya
śailamāyā nyavartata
//
nivṛttaśailamāyo 'tha
dānavendro madotkaṭaḥ
babhūva kuñjaro bhīmo
mahāśailasamākṛtiḥ
//
sa mamarda surānīkaṃ
dantaiścāpyahanatsurān
babhañja pṛṣṭhataḥ kāṃścit
kareṇāveṣṭya dānavaḥ
//
tataḥ kṣapayatastasya
surasainyāni vṛtrahā
astraṃ trailokyadurdharṣaṃ
nārasiṃhaṃ mumoca ha
//
tataḥ siṃhasahasrāṇi
niścerurmantratejasā
kṛṣṇadaṃṣṭrāṭṭahāsāni
krakacābhanakhāni ca
//
tairvipāṭitagātro 'sau
gajamāyāṃ vyapothayat
tataścāśīviṣo ghoro
'bhavatphaṇaśatākulaḥ
//
viṣaniḥśvāsanirdagdhaṃ
surasainyaṃ mahārathaḥ
tato 'straṃ gāruḍaṃ cakre
śakraścārubhujastadā
//
tato garutmatastasmāt
sahasrāṇi viniryayuḥ
tairgarutmadbhirāsādya
jambho bhujagarūpavān
kṛtastu khaṇḍaśo daityaḥ
sāsya māyā vyanaśyata
//
pranaṣṭāyāṃ tu māyāyāṃ
tato jambho mahāsuraḥ
cakāra rūpamatulaṃ
candrādityapathānugam
vivṛttavadano grastum
iyeṣa surapuṃgavān
//
tato 'sya viviśurvaktraṃ
samahārathakuñjarā
surasenāviśadbhīmaṃ
pātālottānatālukam
//
sainyeṣu grasyamāneṣu
dānavena balīyasā
śakro dainyaṃ samāpannaḥ
śrāntabāhuḥ savāhanaḥ
//
kartavyatāṃ nādhyagacchat
provācedaṃ janārdanam
kimanantaramatrāsti
kartavyasyāvaśeṣitam
//
yadāśritya ghaṭāmo 'sya
dānavasya yuyutsavaḥ
tato hariruvācedaṃ
vajrāyudhamudāradhīḥ
//
na sāṃprataṃ raṇastyājyas
tvayā kātarabhairavaḥ
vardhasvāśu mahāmāyāṃ
puraṃdara ripuṃ prati
//
mayaiṣa lakṣito daityo
'dhiṣṭhitaḥ prāptapauruṣaḥ
mā śakra mohamāgaccha
kṣipramastraṃ smara prabho
//
tataḥ śakraḥ prakupito
dānavaṃ prati devarāṭ
nārāyaṇāstraṃ prayato
mumocāsuravakṣasi
//
etasminnantare daityo
vivṛtāsyo 'grasatkṣaṇāt
trīṇi lakṣāṇi gandharvī
kiṃnaroragarākṣasān
//
tato nārāyaṇāstraṃ tat
papātāsuravakṣasi
mahāstrabhinnahṛdayaḥ
susrāva rudhiraṃ ca saḥ
//
raṇāgāramivodgāraṃ
tatyājāsuranandanaḥ
tadastratejasā tasya
rūpaṃ daityasya nāśitam
//
tataścāntardadhe daityo
viyatyanupalakṣitaḥ
gaganasthaḥ sa daityendraḥ
śastrāsanamatīndriyam
//
mumoca surasainyānāṃ
saṃhāre kāraṇaṃ param
prāsānparaśvadhāṃścakrān
bāṇānvajrānsamudgarān
//
kuṭhārānsaha khaḍgaiśca
bhindipālānayoguḍān
vavarṣa dānavo raudro hy
abandhyānakṣayānapi
//
tairastrairdānavairmuktair
devānīkeṣu bhīṣaṇaiḥ
bāhubhirdharaṇiḥ pūrṇā
śirobhiśca sakuṇḍalaiḥ
//
ūrubhir gajahastābhaiḥ
karīndrairvācalopamaiḥ
bhagneṣādaṇḍacakrākṣai
rathaiḥ sārathibhiḥ saha
//
duḥsaṃcārābhavatpṛthvī
māṃsaśoṇitakardamā
rudhiraughahradāvartā
śavarāśiśiloccayaiḥ
//
kabandhanṛtyasaṃkule sravadvasāsrakardame
jagattrayopasaṃhṛtau same samastadehinām
śṛgālagṛdhravāyasāḥ paraṃ pramodamādadhuḥ
kvacidvikṛṣṭalocanaḥ śavasya rauti vāyasaḥ
//
vikṛṣṭapīvarāntrakāḥ prayānti jambukāḥ kvacit
kvacitsthito 'tibhīṣaṇaḥ śvacañcucarvito bakaḥ
mṛtasya māṃsamāharañchvajātayaśca saṃsthitāḥ
kvacidvṛko gajāsṛjaṃ papau nilīyatāntrataḥ
//
kvacit turaṃgamaṇḍalī vikṛṣyate śvajātibhiḥ
kvacitpiśācajātakaiḥ prapītaśoṇitāsavaiḥ
svakāminīyutairdrutaṃ pramodamattasaṃbhramair
mamaitadānayānanaṃ khuro 'yamastu me priyaḥ
//
karo 'yamabjasaṃnibho mamāstu karṇapūrakaḥ
saroṣamīkṣate 'parā vapāṃ vinā priyaṃ tadā
parā priyā hyavāpa yadbhṛtoṣṇaśoṇitāsavaṃ
vikṛṣya śavacarma tatprabaddhasāndrapallavam
//
cakāra yakṣakāminī taruṃ kuṭhārapāṭitaṃ
gajasya dantamātmajaṃ pragṛhya kumbhasaṃpuṭam
vipāṭya mauktikaṃ paraṃ priyaprasādamicchate
samāṃsaśoṇitāsavaṃ papuśca yakṣarākṣasāḥ
//
mṛtāśvakeśavāsitaṃ rasaṃ pragṛhya pāṇinā
priyāvimuktajīvitaṃ samānayāsṛgāsavam
na pathyatāṃ prayāti me gataṃ śmaśānagocaraṃ
narasya tajjahātyasau praśasya kiṃnarānanam
//
sa nāga eṣa no bhayaṃ dadhāti muktajīvito
na dānavasya śakyate mayā tadekayānanam
iti priyāya vallabhā vadanti yakṣayoṣitaḥ
pare kapālapāṇayaḥ piśācayakṣarākṣasāḥ
//
vadanti dehi dehi me mamātibhakṣyacāriṇaḥ
pare 'vatīrya śoṇitāpagāsu dhautamūrtayā
pitṝn pratarpya devatāḥ samarcayanti cāmiṣair
gajoḍupe susaṃsthitāstaranti śoṇitaṃ hradam
//
iti pragāḍhasaṃkaṭe surāsure susaṃgare
bhayaṃ samujhya durjayā bhaṭāḥ sphuṭanti māninaḥ
//
tata śakro dhaneśaśca
varuṇaḥ pavano 'nalaḥ
yamo 'pi nirṛtiścāpi
divyāstrāṇi mahābalāḥ
//
ākāśe mumucuḥ sarve
dānavānabhisaṃdhya te
astrāṇi vyarthatāṃ jagmur
devānāṃ dānavānprati
//
saṃrambheṇāpyayudhyanta
saṃhatāstumulena ca
gatiṃ na vividuścāpi
śrāntā daityasya devatāḥ
//
daityāstrabhinnasarvāṅgā hy
akiṃcitkaratāṃ gatāḥ
parasparaṃ vyalīyanta
gāvaḥ śītārditā iva
//
tadavasthānharirdṛṣṭvā
devāñchakramuvāca ha
brahmāstraṃ smara devendra
yasyāvadhyo na vidyate
viṣṇunā coditaḥ śakraḥ
sasmārāstraṃ mahaujasam
//
sampūjitaṃ nityamarātināśanaṃ
samāhitaṃ bāṇamamitraghātane
dhanuṣyajayye viniyojya buddhimān
abhūttato mantrasamādhimānasaḥ
//
sa mantramuccārya yatāntarāśayo
vadhāya daityasya dhiyābhisaṃdhya tu
vikṛṣya karṇāntam akuṇṭhadīdhitiṃ
mumoca vīkṣyāmbaramārgamunmukhaḥ
//
athāsuraḥ prekṣya mahāstramāhitaṃ
vihāya māyāmavanau vyatiṣṭhata
pravepamānena mukhena śuṣyatā
balena gātreṇa ca saṃbhramākulaḥ
//
tatastu tasyāstravarābhimantritaḥ
śaro 'rdhacandrapratimo mahāraṇe
puraṃdarasyāsanabandhutāṃ gato
navārkabimbaṃ vapuṣā viḍambayan
//
kirīṭakoṭisphuṭakāntisaṃkaṭaṃ
sugandhinānākusumādhivāsitam
prakīrṇadhūmajvalanābhamūrdhajaṃ
papāta jambhasya śiraḥ sakuṇḍalam
//
tasminvinihate jambhe
dānavendrāḥ parāṅmukhāḥ
tataste bhagnasaṃkalpāḥ
prayayuryatra tārakaḥ
//
tāṃstu trastānsamālokya
śrutvāroṣamagātparam
sa jambhadānavendraṃ tu
surai raṇamukhe hatam
//
sāvalepaṃ sasaṃrambhaṃ
sagarvaṃ saparākramam
sāviṣkāramanākāraṃ
tārako bhāvamāviśat
//
sa jaitraṃ rathamāsthāya
sahasreṇa garutmatām
saṃrambhāddānavendrastu
surai raṇamukhe gataḥ
//
sarvāyudhapariṣkāraḥ
sarvāstraparirakṣitaḥ
trailokyaṛddhisampannaḥ
suvistṛtamahānanaḥ
//
raṇāyābhyapatattūrṇaṃ
sainyena mahatā vṛtaḥ
jambhāstrakṣatasarvāṅgaṃ
tyaktvairāvatadantinam
//
sajjaṃ mātalinā guptaṃ
rathamindrasya tejasā
taptahemapariṣkāraṃ
mahāratnasamanvitam
//
caturyojanavistīrṇaṃ
siddhasaṃghapariṣkṛtam
gandharvakiṃnarodgītam
apsaronṛtyasaṃkulam
//
sarvāyudham asaṃbādhaṃ
vicitraracanojjvalam
taṃ rathaṃ devarājasya
parivārya samantataḥ
//
daṃśitā lokapālāstu
tasthuḥ sagaruḍadhvajāḥ
tataścacāla vasudhā
tato rūkṣo marudvavau
//
tato 'mbudhaya udbhūtās
tato naṣṭā raviprabhā
tatastamaḥ samudbhūtaṃ
nāto 'dṛśyanta tārakāḥ
//
tato jajvalurastrāṇi
tato 'kampata vāhinī
ekatastārako daityaḥ
surasaṃghastu caikataḥ
//
lokāvasādamekatra
jagatpālanamekataḥ
carācarāṇi bhūtāni
surāsuravibhedataḥ
//
taddvidhāpyekatāṃ yātaṃ
dadṛśuḥ prekṣakā iva
yadvastu kiṃcil lokeṣu
triṣu sattāsvarūpakam
tat tatrādṛśyad akhilaṃ
khilībhūtavibhūtikam
//
astrāṇi tejāṃsi dhanāni dhairyaṃ
senābalaṃ vīryaparākramau ca
sattvaujasāṃ tannikaraṃ babhūva
surāsurāṇāṃ tapaso balena
//
athābhimukham āyāntaṃ
navabhirnataparvabhiḥ
bāṇairanalakalpāgrair
bibhidustārakaṃ hṛdi
//
sa tānacintya daityendraḥ
surabāṇāngatānhṛdi
navabhirnavabhirbāṇaiḥ
surānvivyādha dānavaḥ
//
jagaddharaṇasambhūtaiḥ
śalyairiva puraḥsaraiḥ
tato 'cchinnaṃ śaravrātaṃ
saṃgrāme mumucuḥ surāḥ
//
anantaraṃ ca kāntānām
aśrupātamivāniśam
tadaprāptaṃ viyatyeva
nāśayāmāsa dānavaḥ
//
śarairyathā kucaritaiḥ
prakhyātaṃ paramāgatam
sunirmalaṃ kramāyātaṃ
kuputraḥ svaṃ mahākulam
//
tato nivārya tadbāṇa
jālaṃ surabhujeritam
bāṇairvyoma diśaḥ pṛthvīṃ
pūrayāmāsa dānavaḥ
//
cicheda puṅkhadeśeṣu
svake sthāne ca lāghavāt
bāṇajālaiḥ sutīkṣṇāgraiḥ
kaṅkabarhiṇavājitaiḥ
//
karṇāntakṛṣṭairvimalaiḥ
suvarṇarajatojjvalaiḥ
śāstrārthaiḥ saṃśayaprāptān
yathārthānvai vikalpitaiḥ
//
tataḥ śatena bāṇānāṃ
śakraṃ vivyādha dānavaḥ
nārāyaṇaṃ ca saptatyā
navatyā ca hutāśanam
//
daśabhirmārutaṃ mūrdhni
yamaṃ daśabhireva ca
dhanadaṃ caiva saptatyā
varuṇaṃ ca tathāṣṭabhiḥ
//
viṃśatyā nirṛtiṃ daityaḥ
punaścāṣṭābhireva ca
vivyādha punarekaikaṃ
daśabhirdaśabhiḥ śaraiḥ
//
tathā ca mātaliṃ daityo
vivyādha tribhirāśugaiḥ
garuḍaṃ daśabhiścaiva
sa vivyādha patatribhiḥ
//
punaśca daityo devānāṃ
tilaśo nataparvabhiḥ
cakāra varmajātāni
cicheda ca dhanūṃṣi tu
tato vikavacā devā
vidhanuṣkāḥ śaraiḥ kṛtāḥ
//
athānyāni cāpāni tasminsaroṣā
raṇe lokapālā gṛhītvā samantāt
śarairakṣayairdānavendraṃ tatakṣus
tadā dānavo 'marṣasaṃraktanetraḥ
//
śarānagnikalpānvavarṣāmarāṇāṃ
tato bāṇamādāya kalpānalābham
jaghānorasi kṣipramindraṃ subāhuṃ
mahendro vyakampadrathopastha eva
//
vilokyāntarikṣe sahasrārkabimbaṃ
punardānavo viṣṇumudbhūtavīryam
śarābhyāṃ jaghānāṃsamūle salīlaṃ
tataḥ keśavasyāpatacchārṅgamagre
//
tatastārakaḥ pretanāthaṃ pṛṣatkair
vasuṃ tasya savye smarankṣudrabhāvam
śarairagnikalpairjaleśasya kāyaṃ
raṇe 'śoṣayaddurjayo daityarājaḥ
//
śarairagnikalpaiścakārāśu daityas
tathā rākṣasānbhītabhītāndiśāsu
pṛṣatkaiśca rūkṣairvikāraprayuktaṃ
cakārānilaṃ līlayaivāsureśaḥ
//
kṣaṇāllabdhacittāḥ svayaṃ viṣṇuśakrānalādyāḥ susaṃhatya tīkṣṇaiḥ pṛṣatkaiḥ /
pracakruḥ pracaṇḍena daityena sārdhaṃ mahāsaṃgaraṃ saṃgaragrāsakalpam //
athānamya cāpaṃ haristīkṣṇabāṇair
hanatsārathiṃ daityarājasya hṛdyam
dhvajaṃ dhūmaketuḥ kirīṭaṃ mahendro
dhaneśo dhanuḥ kāñcanānaddhapṛṣṭham
yamo bāhudaṇḍaṃ rathāṅgāni vāyur
niśācāriṇām īśvarasyāpi varma
//
dṛṣṭvā tadyuddhamamarair
akṛtrimaparākramam
daityanāthaḥ kṛtaṃ saṃkhye
svabāhuyugabāndhavaḥ
//
mumoca mudgaraṃ bhīmaṃ
sahasrākṣāya saṃgare
dṛṣṭvā mudgaram āyāntam
anivāryamathāmbare
//
rathādāplutya dharaṇīm
agamatpākaśāsanaḥ
mudgaro 'pi rathopasthe
papāta paruṣasvanaḥ
//
sa rathaṃ cūrṇayāmāsa
na mamāra ca mātaliḥ
gṛhītvā paṭṭiśaṃ daityo
jaghānorasi keśavam
//
skandhe garutmataḥ so 'pi
niṣasāda vicetanaḥ
khaḍgena rākṣasendrasya
nicakarta ca vāhanam
//
yamaṃ ca pātayāmāsa
bhūmau daityo bhuśuṇḍinā
vahniṃ ca bhindipālena
tāḍayāmāsa mūrdhani
//
vāyuṃ ca dorbhyāmutkṣipya
pātayāmāsa bhūtale
dhaneśaṃ ca dhanuṣkoṭyā
kuṭṭayāmāsa kopanaḥ
//
tato devanikāyānām
ekaikaṃ samare tataḥ
jaghānāstrairasaṃkhyeyair
daityendro 'mitavikramaḥ
//
labdhasaṃjñaḥ kṣaṇādviṣṇuś
cakraṃ jagrāha durdharam
dānavendravasāsiktaṃ
piśitāśanakonmukham
//
mumoca dānavendrasya
dṛḍhaṃ vakṣasi keśavaḥ
papāta cakraṃ daityasya
hṛdaye bhāskaradyuti
//
vyaśīryata tataḥ kāye
nīlotpalamivāśmani
tato vajraṃ mahendrastu
pramumocārcitaṃ ciram
//
yasmiñjayāśā śakrasya
dānavendraraṇe tvabhūt
tārakasya susaṃprāpya
śarīraṃ śauryaśālinaḥ
//
vyaśīryata vikīrṇārciḥ
śatadhā khaṇḍatāṃ gatam
vināśamagamanmuktaṃ
vāyunāsuravakṣasi
//
jvalitaṃ jvalanābhāsam
aṅkuśaṃ kuliśaṃ yathā
vināśamāgataṃ dṛṣṭvā
vāyuścāṅkuśamāhave
//
ruṣṭaḥ śailendramutpāṭya
puṣpitadrumakandaram
cikṣepa dānavendrāya
pañcayojanavistṛtam
//
mahīdharaṃ tam āyāntaṃ
daityaḥ smitamukhastadā
jagrāha vāmahastena
bālakandukalīlayā
//
tato daṇḍaṃ samudyamya
kṛtāntaḥ krodhamūrchitaḥ
daityendraṃ mūrdhni cikṣepa
bhrāmya vegena durjayaḥ
//
so 'surasyāpatanmūrdhni
daityastaṃ ca na buddhavān
kalpāntadahanālokām
ajayyāṃ jvalanastataḥ
//
śaktiṃ cikṣepa durdharṣāṃ
dānavendrāya saṃyuge
navā śirīṣamāleva
sāsya vakṣasyarājata
//
tataḥ khaḍgaṃ samākṛṣya
kośād ākāśanirmalam
bhāsitāsitadigbhāgaṃ
lokapālo 'pi nirṛtiḥ
//
cikṣepa dānavendrāya
tasya mūrdhni papāta ca
patitaścāgamatkhaḍgaḥ
sa śīghraṃ śatakhaṇḍatām
//
jaleśastūgradurdharṣaṃ
viṣapāvakabhairavam
mumoca pāśaṃ daityasya
bhujabandhābhilāṣukaḥ
//
sa daityabhujamāsādya
sarpaḥ sadyo vyapadyata
sphuṭitakrakacakrūra
daśanālir mahāhanuḥ
//
tato 'śvinau samarutaḥ
sasādhyāḥ samahoragāḥ
yakṣarākṣasagandharvā
divyanānāstrapāṇayaḥ
//
jaghnurdaityeśvaraṃ sarve
sambhūya sumahābalāḥ
na cāstrāṇyasya sajanti
gātre vajrācalopame
//
tato rathādavaplutya
tārako dānavādhipaḥ
jaghāna koṭiśo devān
karapārṣṇibhireva ca
//
hataśeṣāṇi sainyāni
devānāṃ vipradudruvuḥ
diśo bhītāni saṃtyajya
raṇopakaraṇāni tu
//
lokapālāṃstato daityo
babandhendramukhānraṇe
sakeśavāndṛḍhaiḥ pāśaiḥ
paśumāraḥ paśūniva
//
sa bhūyo rathamāsthāya
jagāma svakamālayam
siddhagandharvasaṃghuṣṭa
vipulācalamastakam
//
stūyamāno ditisutair
apsarobhirvinoditaḥ
trailokyalakṣmīstaddeśe
prāviśatsvapuraṃ yathā
//
niṣasādāsane padma
rāgaratnavinirmite
tataḥ kiṃnaragandharva
nāganārīvinoditaiḥ
kṣaṇaṃ vinodyamānastu
pracalanmaṇikuṇḍalaḥ
//
Matsya-Purāṇa 154
prādurāsītpratīhāraḥ
śubhranīlāmbujāmbaraḥ
sa jānubhyāṃ mahīṃ gatvā
pihitāsyaḥ svapāṇinā
//
uvācānāvilaṃ vākyam
alpākṣaraparisphuṭam
daityendramarkavṛndānāṃ
bibhrataṃ bhāsvaraṃ vapuḥ
//
kālanemiḥ surānbaddhāṃś
cādāya dvāri tiṣṭhati
sa vijñāpayati stheyaṃ
kva bandibhiriti prabho
//
tanniśamyābravīddaityaḥ
pratīhārasya bhāṣitam
yatheṣṭaṃ sthīyatāmebhir
gṛhaṃ me bhuvanatrayam
//
kevalaṃ pāśabandhena
vimuktairavilambitam
evaṃ kṛte tato devā
dūyamānena cetasā
//
jagmurjagadguruṃ draṣṭuṃ
śaraṇaṃ kamalodbhavam
niveditāste śakrādyāḥ
śirobhirdharaṇiṃ gatāḥ
tuṣṭuvuḥ spaṣṭavarṇārthair
vacobhiḥ kamalāsanam
//
tvamoṃkāro 'syaṅkurāya prasūto
viśvasyātmānantabhedasya pūrvam
sambhūtasyānantaraṃ sattvamūrte
saṃhārecchoste namo rudramūrte
//
vyaktiṃ nītvā tvaṃ vapuḥ svaṃ mahimnā
tasmādaṇḍāt sābhidhānādacintyaḥ
dyāvāpṛthvyor ūrdhvakhaṇḍāvarāmyāṃ hy
aṇḍādasmāttvaṃ vibhāgaṃ karoṣi
//
vyaktaṃ merau yajjanāyustavābhūd
evaṃ vidmastvatpraṇītaścakāsti
vyaktaṃ devā janmanaḥ śāśvatasya
dyauste mūrdhā locane candrasūryau
//
vyālāḥ keśāḥ śrotrarandhrā diśaste
pādau bhūmirnābhirandhre samudrāḥ
māyākāraḥ kāraṇaṃ tvaṃ prasiddho
vedaiḥ śānto jyotiṣā tvaṃ vimuktaḥ
//
vedārtheṣu tvāṃ vivṛṇvanti buddhvā
hṛtpadmāntaḥsaṃniviṣṭaṃ purāṇam
tvāmātmānaṃ labdhayogā gṛṇanti
sāṃkhyairyāstāḥ sapta sūkṣmāḥ praṇītāḥ
//
tāsāṃ heturyāṣṭamī cāpi gītā
tasyāṃ tasyāṃ gīyase vai tvamantam
dṛṣṭvā mūrtiṃ sthūlasūkṣmāṃ cakāra
devairbhāvāḥ kāraṇaiḥ kaiściduktāḥ
//
sambhūtāste tvatta evādisarge
bhūyastāṃ tāṃ vāsanāṃ te 'bhyupeyuḥ
tvatsaṃkalpenāntamāyāptigūḍhaḥ
kālo meyo dhvastasaṃkhyāvikalpaḥ
//
bhāvābhāvavyaktisaṃhārahetus
tvaṃ so 'nantastasya kartāsi cātman
ye 'nye sūkṣmāḥ santi tebhyo 'bhigītaḥ
sthūlā bhāvāścāvṛtāraśca teṣām
//
tebhyaḥ sthūlaistaiḥ purāṇaiḥ pratīto
bhūtaṃ bhavyaṃ caivamudbhūtibhājām
bhāve bhāve bhāvitaṃ tvā yunakti
yuktaṃ yuktaṃ vyaktibhāvānnirasya
itthaṃ devo bhaktibhājāṃ śaraṇyas
trātā goptā no bhavānantamūrtiḥ
//
viremuramarāḥ stutvā
brahmāṇamavikāriṇam
tasthurmanobhir iṣṭārtha
samprāptiprārthanāstataḥ
//
evaṃ stuto viriñcistu
prasādaṃ paramaṃ gataḥ
amarānvaradenāha
vāmahastena nirdiśan
//
nārī yābhartṛkākasmāt
tanuste tyaktabhūṣaṇā
na rājate tathā śakra
mlānavaktraśiroruhā
//
hutāśanavimukto 'pi
na dhūmena virājase
bhasmaneva praticchanno
dagdhadāvaściroṣitaḥ
//
yamāmayamaye naiva
śarīre tvaṃ virājase
daṇḍasyālambaneneva hy
akṛcchrastu pade pade
//
rajanīcaranātho 'pi
kiṃ bhīta iva bhāṣase
rākṣasendra kṣatārāte
tvamarātikṣato yathā
//
tanuste varuṇocchuṣkā
parītasyeva vahninā
vimuktarudhiraṃ pāśaṃ
phaṇibhiḥ pravilokayan
//
vāyo bhavān vicetaskas
tvaṃ snigdhairiva nirjitaḥ
kiṃ tvaṃ bibheṣi dhanada
saṃnyasyaiva kuberatām
//
rudrāstriśūlinaḥ santo
vadadhvaṃ bahuśūlatām
bhavantaḥ kena tatkṣiptaṃ
tejastu bhavatāmapi
//
akiṃcitkaratāṃ yātaḥ
karaste na vibhāsate
alaṃ nīlotpalābhena
cakreṇa madhusūdana
//
kiṃ tvayānudarālīna
bhuvanapravilokanam
kriyate stimitākṣeṇa
bhavatā viśvatomukha
//
evamuktāḥ surāstena
brahmaṇā brahmamūrtinā
vācāṃ pradhānabhūtatvān
mārutaṃ tamacodayan
//
atha viṣṇumukhairdevaiḥ
śvasanaḥ pratibodhitaḥ
caturmukhaṃ tadā prāha
carācaraguruṃ vibhum
//
na tu vetsi carācarabhūtagataṃ bhavabhāvamatīva mahānucchritaḥ prabhavaḥ /
punararthivaco 'bhivistṛtaśravaṇopamakautukabhāvakṛtaḥ //
tvamananta karoṣi jagadbhavatāṃ
sacarācaragarbhavibhinnaguṇām
amarāsurametadaśeṣamapi
tvayi tulyamaho janako 'si yataḥ
//
piturasti tathāpi manovikṛtiḥ
saguṇo viguṇo balavānabalaḥ
bhavato varalābhanivṛttabhayaḥ
kuliśāṅgasuto ditijo 'tibalaḥ
//
sacarācaranirmathane kimiti
kitavastu kṛto vihito bhavatā
kila deva tvayā sthitaye jagatāṃ
mahadadbhutacitraviciguṇāḥ
//
api tuṣṭikṛtaḥ śrutakāmaphalā
vihitā dvijanāyaka devagaṇāḥ
api nākamabhūtkila yajñabhujāṃ
bhavato viniyogavaśātsatatam
//
apahṛtya vimānagaṇaṃ sa kṛto
ditijena mahāmarubhūmisamaḥ
kṛtavānasi sarvaguṇātiśayaṃ
yamaśeṣamahīdhararājatayā
//
samamiṅgitabhāvavidhiḥ sa girir
gaganena sadocchrayatāṃ hi gataḥ
adhivāsavihāravidhāvucito
ditijane pavikṣataśṛṅgataṭaḥ
//
pariluṇṭhitaratnaguhānivaho
bahudaityasabhāśrayatāṃ gamitaḥ
surarāja sa tasya bhayena gataṃ
vyadadhādaśarīra ito 'pi vṛthā
//
upayogyatayā vivṛtaṃ suciraṃ
vimaladyutipūritadigvadanam
bhavataiva vinirmitamādiyuge
surahetisamūham anutthamidam
//
ditijasya śarīramavāpya gataṃ
śatadhā matibhedamivālpamanāḥ
āsāradhūlidhvastāṅgā
dvārasthāḥ smaḥ kadarthinaḥ
labdhapraveśāḥ kṛcchreṇa
vayaṃ tasyāmaradviṣaḥ
//
sabhāyāmamarā deva
nikṛṣṭe 'pyupaveśitāḥ
vetrahastair ajalpantas
tato 'pahasitāstu taiḥ
//
mahārthāḥ siddhasarvārthā
bhavantaḥ svalpabhāṣiṇaḥ
cāṭuyuktamatho karma hy
amarā bahu bhāṣata
//
samayaṃ daityasiṃhasya
saśakrasya nu saṃsthitāḥ
vadateti ca daityasya
preṣyairvihasitā bahu
//
ṛtavo mūrtimantastam
upāsante hyaharniśam
kṛtāparādhasaṃtrāsaṃ
na tyajanti kadācana
//
tantrītrayalayopetaṃ
siddhagandharvakiṃnaraiḥ
surāgam upadhā nityaṃ
gīyate tasya veśmasu
//
hantākṛtopakaraṇair
mitrāṇi gurulāghavaiḥ
śaraṇāgatasaṃtyāgī
tyaktasatyapariśrayaḥ
//
iti niḥśeṣamathavā
niḥśeṣaṃ vai na śakyate
tasyāvinayamākhyātuṃ
sraṣṭā tatra parāyaṇam
//
ityuktaḥ svātmabhūrdevaḥ
surairdaityaviceṣṭitam
surānuvāca bhagavāṃs
tataḥ smitamukhāmbujaḥ
//
avadhyastārako daityaḥ
sarvairapi surāsuraiḥ
yasya vadhyaḥ sa nādyāpi
jātastribhuvane pumān
//
mayā sa varadānena
chandayitvā nivāritaḥ
tapasaḥ sāṃprataṃ rājā
trailokyadahanātmakāt
//
sa ca vavre vadhaṃ daityaḥ
śiśutaḥ saptavāsarāt
sa saptadivaso bālaḥ
śaṃkarādyo bhaviṣyati
//
tārakasya nihantā sa
bhāskarābho bhaviṣyati
sāṃprataṃ cāpyapatnīkaḥ
śaṃkaro bhagavānprabhuḥ
//
yaccāhamuktavānyasyā hy
uttānakaratā sadā
uttāno varadaḥ pāṇir
eṣa devyāḥ sadaiva tu
//
himācalasya duhitā
sā tu devī bhaviṣyati
tasyāḥ sakāśādyaḥ śarvas tv
araṇyāṃ pāvako yathā
//
janayiṣyati taṃ prāpya
tārako 'bhibhaviṣyati
mayāpyupāyaḥ sa kṛto
yathaivaṃ hi bhaviṣyati
//
śeṣaścāpyasya vibhavo
vinaśyettadanantaram
stokakālaṃ pratīkṣadhvaṃ
nirviśaṅkena cetasā
//
ityuktāstridaśāstena
sākṣātkamalajanmanā
jagmustaṃ praṇipatyeśaṃ
yathāyogaṃ divaukasaḥ
//
tato gateṣu deveṣu
brahmā lokapitāmahaḥ
niśāṃ sasmāra bhagavān
svatanoḥ pūrvasaṃbhavām
//
tato bhagavatī rātrir
upatasthe pitāmaham
tāṃ vivikte samālokya
brahmovāca vibhāvarīm
//
vibhāvari mahatkāyaṃ
vibudhānāmupasthitam
tatkartavyaṃ tvayā devi
śṛṇu kāryasya niścayam
//
tārako nāma daityendraḥ
suraketuranirjitaḥ
tasyābhāvāya bhagavāñ
janayiṣyati ceśvaraḥ
//
sutaṃ sa bhavitā tasya
tārakasyāntakārakaḥ
śaṃkarasyābhavatpatnī
satī dakṣasutā tu yā
//
sā mṛtā kupitā devī
kasmiṃścitkāraṇāntare
bhavitā himaśailasya
duhitā lokabhāvinī
//
viraheṇa harastasyā
matvā śūnyaṃ jagattrayam
tapasyanhimaśailasya
kandare siddhasevite
//
pratīkṣamāṇastajjanma
kaṃcitkālaṃ nivatsyati
tayoḥ sutaptatapasor
bhavitā yo mahābalaḥ
//
sa bhaviṣyati daityasya
tārakasya vināśakaḥ
jātamātrā tu sā devī
svalpasaṃjñā ca bhāminī
//
virahotkaṇṭhitā gāḍhaṃ
harasaṃgamalālasā
tayoḥ sutaptatapasoḥ
saṃyogaḥ syācchubhānane
//
tatastābhyāṃ tu janitaḥ
svalpo vākkalaho bhavet
tato 'pi saṃśayo bhūyas
tārakaṃ prati dṛśyate
//
tayoḥ saṃyuktayostasmāt
suratāsaktikāraṇe
vighnastvayā vidhātavyo
yathā tābhyāṃ tathā śṛṇu
//
garbhasthāne ca tanmātuḥ
svena rūpeṇa rañjaya
tato vihāya śarvastāṃ
viśrānto narmapūrvakam
//
bhartsayiṣyati tāṃ devīṃ
tataḥ sā kupitā satī
prayāsyati tapaścartuṃ
tattasmāttapase punaḥ
//
janayiṣyati yaṃ śarvā
dayitadyutimaṇḍitam
sa bhaviṣyati hantā vai
surārīṇāmasaṃśayam
//
tvayāpi dānavā devi
hantavyā lokadurjayāḥ
yāvacca na satī deha
saṃkrāntaguṇasaṃcayā
//
tatsaṃgamena tāvattvaṃ
daityānhantuṃ na śakṣyase
evaṃ kṛte tapastaptvā
sṛṣṭisaṃhārakāriṇī
//
samāptaniyamā devī
yadā comā bhaviṣyati
tadā svameva tadrūpaṃ
śailajā pratipatsyate
//
tanustavāpi sahajā
saikānaṃśā bhaviṣyati
rūpāṃśena tu saṃyuktā
tvamumāyāṃ bhaviṣyasi
//
ekānaṃśeti lokastvāṃ
varade pūjayiṣyati
bhedairbahuvidhākāraiḥ
sarvagā kāmasādhinī
//
oṃkāravaktrā gāyatrī
tvamiti brahmavādibhiḥ
ākrāntirūrjitākārā
rājabhiśca mahābhujaiḥ
//
tvaṃ bhūriti viśāṃ mātā
śūdraiḥ śaivīti pūjitā
kṣāntirmunīnāmakṣobhyā
dayā niyamināmiti
//
tvaṃ mahopāyasaṃdohā
nītirnayavisarpiṇām
paricchittistvamarthānāṃ
tvamīhā prāṇihṛcchayā
//
tvaṃ muktiḥ sarvabhūtānāṃ
tvaṃ gatiḥ sarvadehinām
tvaṃ ca kīrtimatāṃ kīrtis
tvaṃ mūrtiḥ sarvadehinām
//
ratistvaṃ raktacittānāṃ
prītistvaṃ hṛṣṭadarśinām
tvaṃ kāntiḥ kṛtabhūṣāṇāṃ
tvaṃ śāntirduḥkhakarmaṇām
//
tvaṃ bhrāntiḥ sarvabodhānāṃ
tvaṃ gatiḥ kratuyājinām
jaladhīnāṃ mahāvelā
tvaṃ ca līlā vilāsinām
//
saṃbhūtistvaṃ padārthānāṃ
sthitistvaṃ lokapālinī
tvaṃ kālarātrirniḥśeṣa
bhuvanāvalināśinī
//
priyakaṇṭhagrahānanda
dāyinī tvaṃ vibhāvarī
ityanekavidhairdevi
rūpairloke tvamarcitā
//
ye tvāṃ stoṣyanti varade
pūjayiṣyanti vāpi ye
te sarvakāmānāpsyanti
niyatā nātra saṃśayaḥ
//
ityuktā tu niśā devī
tathetyuktvā kṛtāñjaliḥ
jagāma tvaritā tūrṇaṃ
gṛhaṃ himagireḥ param
//
tatrāsīnāṃ mahāharmye
ratnabhittisamāśrayām
dadarśa menāmāpāṇḍu
cchavivaktrasaroruhām
//
kiṃcic chyāmamukhodagra
stanabhārāvanāmitām
mahauṣadhigaṇābaddha
mantrarājaniṣevitām
//
udvahatkanakonnaddha
jīvarakṣāmahoragām
maṇidīpagaṇajyotir
mahālokaprakāśite
//
prakīrṇabahusiddhārthe
manojaparivārake
śucinyaṃśukasaṃchanna
bhūśayyāstaraṇojjvale
//
dhūpāmodamanoramye
sarjagandhopayogike
tataḥ krameṇa divase
gate dūraṃ vibhāvarī
//
vyajṛmbhata sukhodarke
tato menā mahāgṛhe
prasuptaprāyapuruṣe
nidrābhūtopacārike
//
sphuṭāloke śaśabhṛti
bhrāntirātrivihaṃgame
rajanīcarabhūtānāṃ
saṃghairāvṛtacatvare
//
gāḍhakaṇṭhagrahālagna
subhageṣṭajane tataḥ
kiṃcidākulatāṃ prāpte
menānetrāmbujadvaye
//
āviveśa mukhe rātriḥ
sucirasphuṭasaṃgamā
janmadāyā jaganmātuḥ
krameṇa jaṭharāntare
//
āviveśāntaraṃ janma
manyamānā kṣapā tu vai
arañjayacchaviṃ devyā
guhāraṇye vibhāvarī
//
tato jagatpatiprāṇa
heturhimagiripriyā
brāhme muhūrte subhage
vyasūyata guhāraṇim
//
tasyāṃ tu jāyamānāyāṃ
jantavaḥ sthāṇujaṅgamāḥ
abhavansukhinaḥ sarve
sarvalokanivāsinaḥ
//
nārakāṇāmapi tadā
sukhaṃ svargasamaṃ mahat
abhavatkrūrasattvānāṃ
cetaḥ śāntaṃ ca dehinām
//
jyotiṣāmapi tejastvam
abhavatsuratonnatā
vanāśritāścauṣadhayaḥ
svāduvanti phalāni ca
//
gandhavanti ca mālyāni
vimalaṃ ca nabho 'bhavat
mārutaśca sukhasparśo
diśaśca sumanoharā
//
tena codbhūtaphalita
paripākaguṇojjvalāḥ
abhavatpṛthivī devī
śālimālākulāpi ca
//
tapāṃsi dīrghacīrṇāni
munīnāṃ bhāvitātmanām
tasmingatāni sāphalyaṃ
kāle nirmalacetasām
//
vismṛtāni ca śastrāṇi
prādurbhāvaṃ prapedire
prabhāvastīrthamukhyānāṃ
tadā puṇyatamo 'bhavat
//
antarikṣe surāścāsan
vimāneṣu sahasraśaḥ
samahendraharibrahma
vāyuvahnipurogamāḥ
//
puṣpavṛṣṭiṃ pramumucus
tasmiṃstu himabhūdhare
jagurgandharvamukhyāśca
nanṛtuścāpsarogaṇāḥ
//
meruprabhṛtayaścāpi
mūrtimanto mahābalāḥ
tasminmahotsave prāpte
divyaprabhṛtapāṇayaḥ
//
saritaḥ sāgarāścaiva
samājagmuśca sarvaśaḥ
himaśailo 'bhavalloke
tathā sarvaiścarācaraiḥ
//
sevyaścāpyabhigamyaśca
sa śreyāṃścācalottamaḥ
anubhūyotsavaṃ devā
jagmuḥ svānālayānmudā
//
devagandharvanāgendra
śailaśīlāvanīguṇaiḥ
himaśailasutā devī
svayaṃpūrvikayā tataḥ
//
krameṇa vṛddhimānītā
lakṣmīvānalasairbudhaiḥ
krameṇa rūpasaubhāgya
prabodhairbhuvanatrayam
//
ajayadbhūṣayaccāpi
niḥsādhārairnagātmajā
etasminnantare śakro
nāradaṃ devasaṃmatam
//
devarṣimatha sasmāra
kāryasādhanasatvaram
smṛtiṃ śakrasya vijñāya
jātāṃ tu bhagavāṃstadā
//
ājagāma mudā yukto
mahendrasya niveśanam
taṃ sa dṛṣṭvā sahasrākṣaḥ
samutthāya mahāsanāt
//
yathārheṇa tu pādyena
pūjayāmāsa vāsavaḥ
śakrapraṇītāṃ tāṃ pūjāṃ
pratigṛhya yathāvidhi
//
nāradaḥ kuśalaṃ devam
apṛcchatpākaśāsanam
pṛṣṭe ca kuśale śakraḥ
provāca vacanaṃ prabhuḥ
//
kuśalasyāṅkure tāvat
sambhūte bhuvanatraye
tatphalodbhavasaṃpattau
tvaṃ bhavātandrito mune
//
vetsi caitatsamastaṃ tvaṃ
tathāpi paricodakaḥ
nirvṛtiṃ paramāṃ yāti
nivedyārthaṃ suhṛjjane
//
tadyathā śailajā devī
yogaṃ yāyātpinākinā
śīghraṃ tadudyamaḥ sarvair
asmatpakṣairvidhīyatām
//
avagamyārthamakhilaṃ
tata āmantrya nāradaḥ
śakraṃ jagāma bhagavān
himaśailaniveśanam
//
tatra dvāre sa viprendraś
citravetralatākule
vandito himaśailena
nirgatena puro muniḥ
//
saha praviśya bhavanaṃ
bhuvo bhūṣaṇatāṃ gatam
nivedite svayaṃ haime
himaśaile na vistṛte
//
mahāsane munivaro
niṣasādātuladyutiḥ
yathārhaṃ cārghyapādyaṃ ca
śailastasmai nyavedayat
//
munistu pratijagrāha
tamarghaṃ vidhivattadā
gṛhītārghaṃ munivaram
apṛcchacchlakṣṇayā girā
//
kuśalaṃ tapasaḥ śailaḥ
śanaiḥ phullānanāmbujaḥ
munirapyadrirājānam
apṛcchatkuśalaṃ tadā
//
aho 'vatāritāḥ sarve
saṃniveśe mahāgire
pṛthutvaṃ manasā tulyaṃ
kandarāṇāṃ tathācala
//
gurutvaṃ te guṇaughānāṃ
sthāvarādatiricyate
prasannatā ca toyasya
manaso 'pyadhikā ca te
//
na lakṣayāmaḥ śailendra
śiṣyate kandarodarāt
na ca lakṣmīstathā svarge
kutrādhikatayā sthitā
//
nānātapobhirmunibhir
jvalanārkasamaprabhaiḥ
pāvanaiḥ pāvito nityaṃ
tvatkandarasamāśritaiḥ
//
avamatya vimānāni
svargavāsavirāgiṇaḥ
piturgṛha ivāsannā
devagandharvakiṃnarāḥ
//
aho dhanyo 'si śailendra
yasya te kandaraṃ haraḥ
adhyāste lokanātho 'pi
samādhānaparāyaṇaḥ
//
ityuktavati devarṣau
nārade sādaraṃ girā
himaśailasya mahiṣī
menā munididṛkṣayā
//
anuyātā duhitrā tu
svalpāliparicārikā
lajjāpraṇayanamrāṅgī
praviveśa niveśanam
//
tatra sthito munivaraḥ
śailena sahito vaśī
dṛṣṭvā tu tejaso rāśiṃ
muniṃ śailapriyā tadā
//
vavande gūḍhavadanā
pāṇipadmakṛtāñjaliḥ
tāṃ vilokya mahābhāgo
maharṣir amitadyutiḥ
//
āśīrbhir amṛtodgāra
rūpābhistāṃ vyavardhayat
tato vismitacittā tu
himavadgiriputrikā
//
udaikṣannāradaṃ devī
munimadbhutarūpiṇam
ehi vatseti cāpyuktā
ṛṣiṇā snigdhayā girā
//
kaṇṭhe gṛhītvā pitaram
utsaṅge samupāviśat
uvāca mātā tāṃ devīm
abhivandaya putrike
//
bhagavantaṃ tato dhanyaṃ
patimāpsyasi saṃmatam
ityuktā tu tato mātrā
vastrāntapihitānanā
//
kiṃcitkampitamūrdhā tu
vākyaṃ novāca kiṃcana
tataḥ punaruvācedaṃ
vākyaṃ mātā sutāṃ tadā
//
vatse vandaya devarṣiṃ
tato dāsyāmi te śubham
ratnakrīḍanakaṃ ramyaṃ
sthāpitaṃ yacciraṃ mayā
//
ityuktā tu tato vegād
uddhṛtya caraṇau tadā
vavande mūrdhni saṃdhāya
karapaṅkajakuḍmalam
//
kṛte tu vandane tasyā
mātā sakhīmukhena tu
codayāmāsa śanakais
tasyāḥ saubhāgyaśaṃsinām
//
śarīralakṣaṇānāṃ tu
vijñānāya tu kautukāt
strīsvabhāvādyadduhituś
cintāṃ hṛdi samudvahan
//
jñātvā tadiṅgitaṃ śailo
mahiṣyā hṛdayena tu
anudgīrṇo 'kṣatirmene
ramyametadupasthitam
//
coditaḥ śailamahiṣī
sakhyā munivarastadā
smitānano mahābhāgo
vākyaṃ provāca nāradaḥ
//
na jāto 'syāḥ patirbhadre
lakṣaṇaiśca vivarjitā
uttānahastā satataṃ
caraṇairvyabhicāribhiḥ
svachāyayā bhaviṣyeyaṃ
kimanyadbahu bhāṣyate
//
śrutvaitatsaṃbhramāviṣṭo
dhvastadhairyo mahābalaḥ
nāradaṃ pratyuvācātha
sāśrukaṇṭho mahāgiriḥ
//
saṃsārasyātidoṣasya
durvijñeyā gatiryataḥ
sṛṣṭyāṃ cāvaśyabhāvinyāṃ
kenāpyatiśayātmanā
//
kartrā praṇītā maryādā
sthitā saṃsāriṇāmiyam
yo jāyate hi yadbījo
janituḥ sa hyasārthakaḥ
//
janitā cāpi jātasya
na kaściditi yatsphuṭam
svakarmaṇaiva jāyante
vividhā bhūtajātayaḥ
//
aṇḍajo hyaṇḍajājjātaḥ
punarjāyeta mānavaḥ
mānuṣācca sarīsṛpyāṃ
manuṣyatvena jāyate
//
tatrāpi jātau śreṣṭhāyāṃ
dharmasyotkarṣaṇena tu
aputrajanminaḥ śeṣāḥ
prāṇinaḥ samavasthitāḥ
//
manujāstatra jāyante
yato na gṛhadharmiṇaḥ
krameṇāśramasaṃprāptir
brahmacārivratādanu
//
tasya karturniyogena
saṃsāro yena vardhitaḥ
saṃsārasya kuto vṛddhiḥ
sarve syuryadatigrahāḥ
//
ataḥ kartrā tu śāstreṣu
sutalābhaḥ praśaṃsitaḥ
prāṇināṃ mohanārthāya
narakatrāṇasaṃśrayāt
//
striyā virahitā sṛṣṭir
jantūnāṃ nopapadyate
strījātistu prakṛtyaiva
kṛpaṇā dainyabhāṣiṇī
śāstrālocanasāmarthyam
ujjhitaṃ tāsu vedhasā
//
śāstreṣūktamasaṃdigdhaṃ
bahuvāraṃ mahāphalam
daśaputrasamā kanyā
yā na syācchīlavarjitā
//
vākyametatphalabhraṣṭaṃ
puṃsi glānikaraṃ param
kanyā hi kṛpaṇā śocyā
piturduḥkhavivardhinī
//
yāpi syātpūrṇasarvāḍhyā
patiputradhanādibhiḥ
kiṃ punardurbhagā hīnā
patiputradhanādibhiḥ
//
tvaṃ coktavānsutāyā me
śarīre doṣasaṃgraham
aho muhyāmi śuṣyāmi
glāmi sīdāmi nārada
//
ayuktamatha vaktavyam
aprāpyamapi sāṃpratam
anugraheṇa me chinddhi
duḥkhaṃ kanyāśrayaṃ mune
//
paricchinne 'pyasaṃdigdhe
manaḥ paribhavāśrayam
tṛṣṇā muṣṇāti niṣṇātā
phalalobhāśrayāśubhā
//
strīṇāṃ hi paramaṃ janma
kulānāmubhayātmanām
ihāmutra sukhāyoktaṃ
satpatiprāptisaṃjñitam
//
durlabhaḥ satpatiḥ strīṇāṃ
viguṇo 'pi patiḥ kila
na prāpyate vinā puṇyaiḥ
patirnāryā kadācana
//
yato niḥsādhano dharmaḥ
parimāṇojjhitā ratiḥ
dhanaṃ jīvitaparyāptaṃ
patyau nāryāḥ pratiṣṭhitam
//
nirdhano durbhago mūrkhaḥ
sarvalakṣaṇavarjitaḥ
daivataṃ paramaṃ nāryāḥ
patiruktaḥ sadaiva hi
//
tvayā coktaṃ hi devarṣe
na jāto 'syāḥ patiḥ kila
etaddaurbhāgyamatulam
asaṃkhyaṃ guru duḥsaham
//
carācare bhūtasarge
yadadyāpi ca no mune
na sa jāta iti brūṣe
tena me vyākulaṃ manaḥ
//
manuṣyadevajātīnāṃ
śubhāśubhanivedakam
lakṣaṇaṃ hastapādādau
vihitairlakṣaṇaiḥ kila
//
seyam uttānahasteti
tvayoktā munipuṃgava
uttānahastatā proktā
yācatāmeva nityadā
//
śubhodayānāṃ dhanyānāṃ
na kadācitprayacchatām
svachāyayāsyāścaraṇau
tvayoktau vyabhicāriṇau
//
tatrāpi śreyasāṃ hyāśā
mune na pratibhāti naḥ
śarīralakṣaṇāścānye
pṛthakphalanivedinaḥ
//
saubhāgyadhanaputrāyuḥ
patilābhānuśaṃsanam
taiśca sarvairvihīneyaṃ
tvamāttha munipuṃgava
//
tvaṃ me sarvaṃ vijānāsi
satyavāgasi cāpyataḥ
muhyāmi muniśārdūla
hṛdayaṃ dīryatīva me
//
ityuktvā virataḥ śailo
mahāduḥkhavicāraṇāt
śrutvaitadakhilaṃ tasmāc
chailarājamukhāmbujāt
smitapūrvamuvācedaṃ
nārado devacoditaḥ
//
harṣasthāne 'pi mahati
tvayā duḥkhaṃ nirūpyate
aparicchinnavākyārthe
mohaṃ yāsi mahāgire
//
imāṃ śṛṇu giraṃ matto
rahasyapariniṣṭhitām
samāhito mahāśaila
mayoktasya vicāraṇe
//
na jāto 'syāḥ patirdevyā
yanmayoktaṃ himācala
na sa jāto mahādevo
bhūtabhavyabhavodbhavaḥ
śaraṇyaḥ śāśvataḥ śāstā
śaṃkaraḥ parameśvaraḥ
//
brahmaviṣṇvindramunayo
janmamṛtyujarārditāḥ
tasyaite parameśasya
sarve krīḍanakā gire
//
āste brahmā tadicchātaḥ
sambhūto bhuvanaprabhuḥ
viṣṇuryuge yuge jāto
nānājātirmahātanuḥ
//
manyase māyayā jātaṃ
viṣṇuṃ cāpi yuge yuge
ātmano na vināśo 'sti
sthāvarānte 'pi bhūdhara
//
saṃsāre jāyamānasya
bhriyamāṇasya dehinaḥ
naśyate deha evātra
nātmano nāśa ucyate
//
brahmādisthāvarānto 'yaṃ
saṃsāro yaḥ prakīrtitaḥ
sa janmamṛtyuduḥkhārto hy
avaśaḥ parivartate
//
mahādevo 'calaḥ sthāṇur
na jāto janako 'jaraḥ
bhaviṣyati patiḥ so 'syā
jagannātho nirāmayaḥ
//
yaduktaṃ ca mayā devī
lakṣaṇairvarjitā tava
śṛṇu tasyāpi vākyasya
samyaktvena vicāraṇam
//
lakṣaṇaṃ daiviko hyaṅkaḥ
śarīrāvayavāśrayaḥ
sarvāyurdhanasaubhāgya
parimāṇaprakāśakaḥ
//
anantasyāprameyasya
saubhāgyasyāsya bhūdhara
naivāṅko lakṣaṇākāraḥ
śarīre saṃvidhīyate
//
ato 'syā lakṣaṇaṃ gātre
śaila nāsti mahāmate
yathāhamuktavānasyā hy
uttānakaratāṃ sadā
//
uttāno varadaḥ pāṇir
eṣa devyāḥ sadaiva tu
surāsuramunivrāta
varadeyaṃ bhaviṣyati
//
yathā proktaṃ tadā pādau
svacchāyāvyabhicāriṇau
asyāḥ śṛṇu mamātrāpi
vāgyuktiṃ śailasattama
//
caraṇau padmasaṃkāśāv
asyāḥ svacchanakhojjvalau
surāsurāṇāṃ namatāṃ
kirīṭamaṇikāntibhiḥ
//
vicitravarṇairbhāsantau
svacchāyāpratibimbitau
bhāryā jagadgurorhyeṣā
vṛṣāṅkasya mahīdhara
//
jananī lokadharmasya
sambhūtā bhūtabhāvanī
śiveyaṃ pāvanāyaiva
tvatkṣetre pāvakadyutiḥ
//
tadyathā śīghramevaiṣāṃ
yogaṃ yāyātpinākinā
tathā vidheyaṃ vidhivat
tvayā śailendrasattama
atyantaṃ hi mahatkāryaṃ
devānāṃ himabhūdhara
//
evaṃ śrutvā tu śailendro
nāradātsarvameva hi
ātmānaṃ sa punarjātaṃ
mene menāpatistadā
//
namaskṛtya vṛṣāṅkāya
tadā devāya dhīmate
uvāca so 'pi saṃhṛṣṭo
nāradaṃ tu himācalaḥ
//
dustarānnarakādghorād
uddhṛto 'smi tvayā mune
pātālādahamuddhṛtya
saptalokādhipaḥ kṛtaḥ
//
himācalo 'smi vikhyātas
tvayā munivarādhunā
himācale 'calaguṇāṃ
prāpito 'smi samunnatim
//
ānandadivasāhāri
hṛdayaṃ me 'dhunā mune
nādhyavasyati kṛtyānāṃ
pravibhāgavicāraṇam
yadi vācāmadhīśaḥ syāṃ
tvadguṇānāṃ vicāraṇe
//
bhavadvidhānāṃ niyatam
amoghaṃ darśanaṃ mune
tavāsmānprati cāpalyaṃ
vyaktaṃ mama mahāmune
//
bhavadbhireva kṛtyo 'haṃ
nivāsāyātmarūpiṇām
munīnāṃ devatānāṃ ca
svayaṃkartāpi kalmaṣam
//
tathāpi vastunyekasminn
ājñā me sampradīyatām
ityuktavati śailendre
sa tadā harṣanirbhare
//
tathā ca nārado vākyaṃ
kṛtaṃ sarvamiti prabho
surakārye ya evārthas
tavāpi sumahattaraḥ
//
ityuktvā nāradaḥ śīghraṃ
jagāma tridivaṃ prati
sa gatvā śakrabhavanam
amareśaṃ dadarśa ha
//
tato 'bhirūpe sa munir
upaviṣṭo mahāsane
pṛṣṭaḥ śakreṇa provāca
himajāsaṃśrayāṃ kathām
//
samūhya yattu kartavyaṃ
tanmayā kṛtameva hi
kiṃ tu pañcaśarasyaiva
samayo 'yamupasthitaḥ
//
ityukto devarājastu
muninā kāryadarśinā
cūtāṅkurāstraṃ sasmāra
bhagavānpākaśāsanaḥ
//
saṃsmṛtastu tadā kṣipraṃ
sahasrākṣeṇa dhīmatā
upatasthe ratiyutaḥ
savilāso jhaṣadhvajaḥ
prādurbhūtaṃ tu taṃ dṛṣṭvā
śakraḥ provāca sādaram
//
upadeśena bahunā
kiṃ tvāṃ prati vade priyam
manobhavo 'si tena tvaṃ
vetsi bhūtamanogatam
//
tadyathārthakameva tvaṃ
kuru nākasadāṃ priyam
śaṃkaraṃ yojaya kṣipraṃ
giriputryā manobhava
saṃyuto madhunā caiva
ṛturājena durjaya
//
ityukto madanastena
śakreṇa svārthasiddhaye
provāca pañcabāṇo 'tha
vākyaṃ bhītaḥ śatakratum
//
anayā devasāmagryā
munidānavabhīmayā
duḥsādhyaḥ śaṃkaro devaḥ
kiṃ na vetsi jagatprabho
//
tasya devasya vettha tvaṃ
kāraṇaṃ tu yadavyayam
prāyaḥ prasādaḥ kopo 'pi
sarvo hi mahatāṃ mahān
//
sarvopabhogasārā hi
sundaryaḥ svargasaṃbhavāḥ
adhyāśritaṃ ca yatsaukhyaṃ
bhavatā naṣṭaceṣṭitam
//
pramādādatha vibhraśyed
īśaṃ prati vicintyatām
prāgeva ceha dṛśyante
bhūtānāṃ kāryasaṃbhavāḥ
//
viśeṣaṃ kāṅkṣatāṃ śakra
sāmānyādbhraṃśanaṃ phalam
śrutvaitadvacanaṃ śakras
tamuvācāmarairyutaḥ
//
vayaṃ pramāṇāste hyatra
ratikānta na saṃśayaḥ
saṃdeśena vinā śaktir
apakārasya neṣyate
kasyacic ca kvaciddṛṣṭaṃ
sāmarthyaṃ na tu sarvataḥ
//
ityuktaḥ prayayau kāmaḥ
sakhāyaṃ madhumāśritaḥ
ratiyukto jagāmāśu
prasthaṃ tu himabhūbhṛtaḥ
//
sa tu tatrākaroccintāṃ
kāryasyopāyapūrvikām
mahārthā ye hi niṣkampā
manasteṣāṃ sudurjayam
//
tadādāveva saṃkṣobhya
niyataṃ sujayo bhavet
saṃsiddhiṃ prāpnuyuścaiva
pūrvaṃ saṃśodhya mānasam
//
kathaṃ ca vividhairbhāvair
dveṣānugamanaṃ vinā
krodhaḥ krūratarāsaṅgād
bhīṣaṇerṣyāṃ mahāsakhīm
//
cāpalyamūrdhni vidhvasta
dhairyādhārāṃ mahābalām
tāmasya viniyokṣyāmi
manaso vikṛtiṃ parām
//
pidhāya dhairyadvārāṇi
saṃtoṣamapakṛṣya ca
avagantuṃ hi māṃ tatra
na kaścidatipaṇḍitaḥ
//
vikalpamātrāvasthāne
vairūpyaṃ manaso bhavet
paścānmūlakriyārambha
gambhīrāvartadustaraḥ
//
hariṣyāmi harasyāhaṃ
tapastasya sthirātmanaḥ
indriyagrāmamāvṛtya
ramyasādhanasaṃvidhiḥ
//
cintayitveti madano
bhūtabhartustadāśramam
jagāma jagatīsāraṃ
saraladrumavedikam
//
śāntasattvasamākīrṇam
acalaprāṇisaṃkulam
nānāpuṣpalatājālaṃ
gaganasthagaṇeśvaram
//
nirvyagravṛṣabhādhyuṣṭa
nīlaśādvalasānukam
tatrāpaśyattrinetrasya
ramyaṃ kaṃciddvitīyakam
//
vīrakaṃ lokavīreśam
īśānasadṛśadyutim
yakṣakuṅkumakiñjalka
puñjapiṅgajaṭāsaṭam
//
vetrapāṇinam avyagram
ugrabhogīndrabhūṣaṇam
tato nimīlitonnidra
padmapatrābhalocanam
//
prekṣamāṇamṛjusthānaṃ
nāsikāgraṃ sulocanaiḥ
śravastarasasiṃhendra
carmalambottarīyakam
//
śravaṇāhiphalanmukta
niḥśvāsānalapiṅgalam
preṅkhatkapālaparyanta
tumbilambijaṭācayam
//
kṛtavāsukiparyaṅka
nābhimūlaniveśitam
brahmāñjalisthapucchāgra
nibaddhoragabhūṣaṇam
//
dadarśa śaṃkaraṃ kāmaḥ
kramaprāptāntikaṃ śanaiḥ
tato bhramarajhaṅkāra
mālambidrumasānukam
//
praviṣṭaḥ karṇarandhreṇa
bhavasya madano manaḥ
śaṃkarastamathākarṇya
madhuraṃ madanāśrayam
//
sasmāra dakṣaduhitāraṃ
dayitāṃ raktamānasaḥ
tataḥ sā tasya śanakais
tirobhūyātinirmalā
//
samādhibhāvanā tasthau
lakṣyapratyakṣarūpiṇī
tatastanmayatāṃ yātaḥ
pratyūhāpihitāśayaḥ
//
vaśitvena bubodheśo
vikṛtiṃ madanātmikām
īṣatkopasamāviṣṭo
dhairyamālambya dhūrjaṭiḥ
//
nirāse madanasthityā
yogamāyāsamāvrataḥ
sa tayā māyayāviṣṭo
jajvāla madanastataḥ
//
icchāśarīro durjeyo
roṣadoṣamahāśrayaḥ
hṛdayānnirgataḥ so 'tha
vāsanāvyasanātmakaḥ
//
bahiḥsthalaṃ samālambya hy
upatasthau jhaṣadhvajaḥ
anuyāto 'tha hṛdyena
mitreṇa madhunā saha
//
sahakāratarau dṛṣṭvā
mṛdumārutanirdhutam
stabakaṃ madano ramyaṃ
haravakṣasi satvaram
//
mumoca mohanaṃ nāma
mārgaṇaṃ makaradhvajaḥ
śivasya hṛdaye śuddhe
nāśaśālī mahāśaraḥ
//
papāta paruṣaprāṃśuḥ
puṣpabāṇo vimohanaḥ
tataḥ karaṇasaṃdeho
viddhastu hṛdaye bhavaḥ
//
babhūva bhūdharaupamya
dhairyo 'pi madanonmukhaḥ
tataḥ prabhutvādbhāvānāṃ
nāveśaṃ samapadyata
//
bāhyaṃ bahu samāsādya
pratyūhaprasavātmakam
tataḥ kopānalodbhūta
ghorahuṅkārabhīṣaṇe
//
babhūva vadane netraṃ
tṛtīyamanalākulam
rudrasya raudravapuṣo
jagatsaṃhārabhairavam
//
tadantikasthe madane
vyasphārayata dhūrjaṭiḥ
tannetravisphuliṅgena
krośatāṃ nākavāsinām
//
gamito bhasmasāttūrṇaṃ
kandarpaḥ kāmidarpakaḥ
sa tu taṃ bhasmasātkṛtvā
haranetrodbhavo 'nalaḥ
//
vyajṛmbhata jagaddagdhuṃ
jvālāhuṅkāraghasmaraḥ
tato bhavo jagaddhetor
vyabhavajjātavedasam
//
sahakāre madhau candre
sumanaḥsu pareṣvapi
bhṛṅgeṣu kokilāsyeṣu
vibhāgena smarānalam
//
sa bāhyāntaraviddhena
hareṇa smaramārgaṇaḥ
rāgasnehasamiddhāntar
dhāvaṃstīvrahutāśanaḥ
//
vibhaktalokasaṃkṣobha
karo durvārajṛmbhitaḥ
samprāpya snehasaṃpṛktaṃ
kāmināṃ hṛdayaṃ kila
//
jvalatyaharniśaṃ bhīmo
duścikitsyamukhātmakaḥ
vilokya harahuṅkāra
jvālābhasmakṛtaṃ smaram
//
vilalāpa ratiḥ krūraṃ
bandhunā madhunā saha
tato vilapya bahuśo
madhunā parisāntvitā
//
jagāma śaraṇaṃ devam
indumauliṃ trilocanam
bhṛṅgānuyātāṃ saṃgṛhya
puṣpitāṃ sahakārajām
//
latāṃ pavitrakasthāne
pāṇau parabhṛtāṃ sakhīm
nirbadhya tu jaṭājūṭaṃ
kuṭilair alakai ratiḥ
//
uddhvalya gātraṃ śubhreṇa
hṛdyena smarabhasmanā
jānubhyāmavanīṃ gatvā
provācenduvibhūṣaṇam
//
namaḥ śivāyāstu nirāmayāya
namaḥ śivāyāstu manomayāya
namaḥ śivāyāstu surārcitāya
tubhyaṃ sadā bhaktakṛpāparāya
//
namo bhavāyāstu bhavodbhavāya
namo 'stu te dhvastamanobhavāya
namo 'stu te gūḍhamahāvratāya
namo 'stu māyāgahanāśrayāya
//
namo 'stu śarvāya namaḥ śivāya
namo 'stu siddhāya purātanāya
namo 'stu kālāya namaḥ kalāya
namo 'stu te jñānavarapradāya
//
namo 'stu te kālakalātigāya
namo nisargāmalabhūṣaṇāya
namo 'stvameyāndhakamardakāya
namaḥ śaraṇyāya namo 'guṇāya
//
namo 'stu te bhīmagaṇānugāya
namo 'stu nānābhuvanādikartre
namo 'stu nānājagatāṃ vidhātre
namo 'stu te citraphalaprayoktre
//
sarvāvasāne hyavināśanetre
namo 'stu citrādhvarabhāgabhoktre
namo 'stu bhaktābhimatapradātre
namaḥ sadā te bhavasaṅgahartre
//
anantarūpāya sadaiva tubhyam
asahyakopāya namo 'stu tubhyam
śaśāṅkacihnāya sadaiva tubhyam
ameyamānāya namaḥ stutāya
//
vṛṣendrayānāya purāntakāya
namaḥ prasiddhāya mahauṣadhāya
namo 'stu bhaktyābhimatapradāya
namo 'stu sarvārtiharāya tubhyam
//
carācarācāravicāravaryam
ācāryam utprekṣitabhūtasargam
tvāmindumauliṃ śaraṇaṃ prapannā
priyāprameyaṃ mahatāṃ maheśam
//
prayaccha me kāmayaśaḥsamṛddhiṃ
punaḥ prabho jīvatu kāmadevaḥ
priyaṃ vinā tvāṃ priyajīviteṣu
tvatto 'paraḥ ko bhuvaneṣvihāsti
//
prabhuḥ priyāyāḥ prasavaḥ priyāṇāṃ
praṇītaparyāyaparāparārthaḥ
tvamevameko bhuvanasya nātho
dayālurunmūlitabhaktabhītiḥ
//
itthaṃ stutaḥ śaṃkara īḍya īśo
vṛṣākapirmanmathakāntayā tu
tutoṣa doṣākarakhaṇḍadhārī
uvāca caināṃ madhuraṃ nirīkṣya
//
bhaviteti ca kāmo 'yaṃ
kālātkānto 'cirādapi
anaṅga iti lokeṣu
sa vikhyātiṃ gamiṣyati
//
ityuktā śirasāvandya
giriśaṃ kāmavallabhā
jagāmopavanaṃ ramyaṃ
ratistu himabhūbhṛtaḥ
//
ruroda cāpi bahuśo
dīnā ramye sthale tu sā
maraṇavyavasāyāttu
nivṛttā sā harājñayā
//
atha nāradavākyena
codito himabhūdharaḥ
kṛtābharaṇasaṃskārāṃ
kṛtakautukamaṅgalām
//
svargapuṣpakṛtāpīḍāṃ
śubhracīnāṃśukāmbarām
śarābhyāṃ saṃyutāṃ śailo
gṛhītvā svasutāṃ tataḥ
//
jagāma śubhayogena
tadā sampūrṇamānasaḥ
sakānanānyupākramya
vanānyupavanāni ca
//
dadarśa rudatīṃ nārīm
apratarkyamahaujasam
rūpeṇāsadṛśīṃ loke
ramyeṣu vanasānuṣu
//
kautukena parāmṛśya
tāṃ dṛṣṭvā rudatīṃ giriḥ
upasarpya tatastasyā
nikaṭe so 'bhyapṛcchata
//
kāsi kasyāsi kalyāṇi
kimarthaṃ cāpi rodiṣi
naitadalpamahaṃ manye
kāraṇaṃ lokasundari
//
sā tasya vacanaṃ śrutvā
uvāca madhunā saha
rudatī śokajananaṃ
śvasatī dainyavardhanam
//
kāmasya dayitāṃ bhāryāṃ
ratiṃ māṃ viddhi suvrata
girāvasminmahābhāga
giriśastapasi sthitaḥ
//
tena pratyūharuṣṭena
visphāryālokya locanam
dagdho 'sau jhaṣaketustu
mama kānto 'tivallabhaḥ
//
ahaṃ tu śaraṇaṃ yātā
taṃ devaṃ bhayavihvalā
stutavatyatha saṃstutyā
tato māṃ giriśo 'bravīt
//
tuṣṭo 'haṃ kāmadayite
kāmo 'yaṃ te bhaviṣyati
tvatstutiṃ cāpyadhīyāno
naro bhaktyā madāśrayaḥ
lapsyate kāṅkṣitaṃ kāmaṃ
nivartya maraṇāditaḥ
//
pratīkṣantī ca tadvākyam
āśāveśādibhirhyaham
śarīraṃ parirakṣiṣye
kaṃcitkālaṃ mahādyute
//
ityuktastu tadā ratyā
śailaḥ saṃbhramabhīṣitaḥ
pāṇāvādāya hi sutāṃ
gantumaicchatsvakaṃ puram
//
bhāvino 'vaśyabhāvitvād
bhavitrī bhūtabhāvinī
lajjamānā sakhimukhair
uvāca pitaraṃ girim
//
durbhāgyeṇa śarīreṇa
kiṃ mamānena kāraṇam
kathaṃ ca tādṛśaṃ prāptaṃ
sukhaṃ me sa patirbhavet
//
tapobhiḥ prāpyate 'bhīṣṭaṃ
nāsādhyaṃ hi tapasyataḥ
durbhagatvaṃ vṛthā loko
vahate sati sādhane
//
jīvitāddurbhagācchreyo
maraṇaṃ hyatapasyataḥ
bhaviṣyāmi na saṃdeho
niyamaiḥ śoṣaye tanum
//
tapasi bhraṣṭasaṃdeha
udyamo 'rthajigīṣayā
sāhaṃ tapaḥ kariṣyāmi
yadahaṃ prāpya durlabhā
//
ityuktaḥ śailarājastu
duhitrā snehaviklavaḥ
uvāca vācā śailendraḥ
snehagadgadavarṇayā
//
umeti capale putri
na kṣamaṃ tāvakaṃ vapuḥ
soḍhuṃ kleśasvarūpasya
tapasaḥ saumyadarśane
//
bhāvīnyabhivicāryāṇi
padārthāni sadaiva tu
bhāvino 'rthā bhavantyeva
haṭhenānicchato 'pi vā
//
tasmānna tapasā te 'sti
bāle kiṃcitprayojanam
bhavanāyaiva gacchāmaś
cintayiṣyāmi tatra vai
//
ityuktā tu yadā naiva
guhāyābhyeti śailajā
tataḥ sa cintayāviṣṭo
duhitāṃ praśaśaṃsa ca
//
tato 'ntarikṣe divyā vāg
abhūdbhuvanabhūtale
umeti capale putri
tvayoktā tanayā tataḥ
//
umeti nāma tenāsyā
bhuvaneṣu bhaviṣyati
siddhiṃ ca mūrtimatyeṣā
sādhayiṣyati cintitām
//
iti śrutvā tu vacanam
ākāśātkāśapāṇḍuraḥ
anujñāya sutāṃ śailo
jagāmāśu svamandiram
//
śailajāpi yayau śailam
agamyamapi daivataiḥ
sakhībhyāmanuyātā tu
niyatā nagarājajā
//
śṛṅgaṃ himavataḥ puṇyaṃ
nānādhātuvibhūṣitam
divyapuṣpalatākīrṇaṃ
siddhagandharvasevitam
//
nānāmṛgagaṇākīrṇaṃ
bhramarodghuṣṭapādapam
divyaprasravaṇopetaṃ
dīrghikābhiralaṃkṛtam
//
nānāpakṣigaṇākīrṇaṃ
cakravākopaśobhitam
jalajasthalajaiḥ puṣpaiḥ
protphullairupaśobhitam
//
citrakandarasaṃsthānaṃ
guhāgṛhamanoharam
vihaṅgasaṃghasaṃjuṣṭaṃ
kalpapādapasaṃkaṭam
//
tatrāpaśyanmahāśākhaṃ
śākhinaṃ haritacchadam
sarvartukusumopetaṃ
manorathaśatojjvalam
//
nānāpuṣpasamākīrṇaṃ
nānāvidhaphalānvitam
nataṃ sūryasya rucibhir
bhinnasaṃhṛtapallavam
//
tatrāmbarāṇi saṃtyajya
bhūṣaṇāni ca śailajā
saṃvītā valkalairdivyair
darbhanirmitamekhalā
//
triḥsnātā pāṭalāhārā
babhūva śaradāṃ śatam
śatamekena śīrṇena
parṇenāvartayattadā
//
nirāhārā śataṃ sābhūt
samānāṃ tapasāṃ nidhiḥ
tata udvejitāḥ sarve
prāṇinastattapo 'gninā
//
tataḥ sasmāra bhagavān
munīnsapta śatakratuḥ
te samāgamya munayaḥ
sarve samuditāstataḥ
//
pūjitāśca mahendreṇa
papracchustaṃ prayojanam
kimarthaṃ tu suraśreṣṭha
saṃsmṛtāstu vayaṃ tvayā
//
śakraḥ provāca śṛṇvantu
bhagavantaḥ prayojanam
himācale tapo ghoraṃ
tapyate bhūdharātmajā
tasyā hyabhimataṃ kāmaṃ
bhavantaḥ kartumarhatha
//
tataḥ samāpatandevyā
jagadarthaṃ tvarānvitāḥ
tathetyuktvā tu śailendraṃ
siddhasaṃghātasevitam
//
ūcurāgatya munayas
tāmatho madhurākṣaram
putri kiṃ te vyavasitaḥ
kāmaḥ kamalalocane
//
tānuvāca tato devī
salajjā gauravānmunīn
tapasyato mahābhāgāḥ
prāpya maune bhavādṛśān
//
vandanāya niyuktā dhīḥ
pāvayatyavikalpitam
praśnonmukhatvādbhavatāṃ
yuktamāsanamāditaḥ
//
upaviṣṭāḥ śramonmuktās
tataḥ prakṣyatha māmataḥ
ityuktvā sā tataścakre
kṛtāsanaparigrahān
//
sā tu tānvidhivatpūjyān
pūjayitvā vidhānataḥ
uvācādityasaṃkāśān
munīnsapta satī śanaiḥ
//
tyaktvā vratātmakaṃ maunaṃ
maunaṃ jagrāha hrīmayam
bhāvaṃ tasyāstu maunāntaṃ
tasyāḥ saptarṣayo yathā
//
gauravādhīnatāṃ prāptāḥ
papracchustāṃ punastathā
sāpi gauravagarbheṇa
manasā cāruhāsinī
//
munīñśāntakathālāpān
prekṣya provāca vāgyamam
bhagavanto vijānanti
prāṇināṃ mānasaṃ hitam
//
manogatībhiratyarthaṃ
kadarthante hi dehinaḥ
kecit tu nipuṇāstatra
ghaṭante vibudhodyamaiḥ
//
upāyairdurlabhānbhāvān
prāpnuvanti hyatandritāḥ
apare tu paricchinnā
nānākārābhyupakramāḥ
//
dehāntarārthamārambham
āśrayanti hitapradam
mama tvākāśasambhūta
puṣpadāmā vibhūṣitam
//
vandhyā sutaṃ prāptukāmā
manaḥ prasarate muhuḥ
ahaṃ kila bhavaṃ devaṃ
patiṃ prāptuṃ samudyatā
//
prakṛtyaiva durādharṣaṃ
tapasyantaṃ tu saṃprati
surāsurairanirṇītaṃ
paramārthakriyāśrayam
//
sāṃprataṃ cāpi nirdagdha
madanaṃ vītarāgiṇam
kathamārādhayedīśaṃ
mādṛśī tādṛśaṃ śivam
//
ityuktā munayaste tu
sthiratāṃ manasastataḥ
jñātumasyā vacaḥ procuḥ
prakramātprakṛtārthakam
//
dvividhaṃ tu sukhaṃ tāvat
putri lokeṣu bhāvyate
śarīrasyāsya saṃbhogaiś
cetasaścāpi nirvṛtiḥ
//
prakṛtyā sa tu digvāsā
bhīmaḥ pitṛvaṇeśayaḥ
kapālī bhikṣuko nagno
virūpākṣaḥ sthirakriyaḥ
//
pramattonmattakākāro
bībhatsakṛtasaṃgrahaḥ
yatinā tena kaste 'rtho
mūrtānarthena kāṅkṣitaḥ
//
yadi hyasya śarīrasya
bhogamicchasi sāṃpratam
tatkathaṃ te mahādevād
bhayabhājo jugupsitāt
//
sravadraktavasābhyakta
kapālakṛtabhūṣaṇāt
śvasadugrabhujaṃgendra
kṛtabhūṣaṇabhīṣaṇāt
//
śmaśānavāsino raudra
pramathānugatāt sati
surendramukuṭavrāta
nighṛṣṭacaraṇo 'rihā
//
harirasti jagaddhātā
śrīkānto 'nantamūrtimān
nātho yajñabhujāmasti
tathendraḥ pākaśāsanaḥ
//
devatānāṃ nidhiścāsti
jvalanaḥ sarvakāmakṛt
vāyurasti jagaddhātā
yaḥ prāṇaḥ sarvadehinām
//
tathā vaiśravaṇo rājā
sarvārthamatimānvibhuḥ
ebhya ekatamaṃ kasmān
na tvaṃ samprāptumicchasi
//
utānyadehasaṃprāptyā
sukhaṃ te manasepsitam
evametattavāpyatra
prabhavo nākasaṃpadām
asminneva parāḥ sarvāḥ
kalyāṇaprāptayastava
//
piturevāsti tatsarvaṃ
surebhyo yanna vidyate
atastatprāptaye kleśaḥ
sa vāpyatrāphalastava
//
prāyeṇa prārthito bhadre
susvalpo hyatidurlabhaḥ
asya te vidhiyogasya
dhātā kartātra caiva hi
//
ityuktā sā tu kupitā
munivaryeṣu śailajā
uvāca koparaktākṣī
sphuradbhirdaśanacchadaiḥ
//
asadgrahasya kā prītir
vyasanasya kva yantraṇā
viparītārthaboddhāraḥ
satpathe kena yojitāḥ
//
evaṃ māṃ vettha duṣprajñāṃ hy
asthānāsadgrahapriyām
na māṃ prativicāro 'sti
yatrehāsadgrahāvitau
//
prajāpatisamāḥ sarve
bhavantaḥ sarvadarśinaḥ
nūnaṃ na vettha taṃ devaṃ
śāśvataṃ jagataḥ prabhum
//
ajamīśānamavyaktam
ameyamahimodayam
//
āstāṃ taddharmasadbhāva
saṃbodhastāvadadbhutaḥ
viduryaṃ na haribrahma
pramukhā hi sureśvarāḥ
//
yattasya vibhavātsvotthaṃ
bhuvaneṣu vijṛmbhitam
prakaṭaṃ sarvabhūtānāṃ
tadapyatra na vettha kim
//
kasyaitadgaganaṃ bhūritaḥ
kasyāgniḥ kasya mārutaḥ
kasya bhūḥ kasya varuṇaḥ
kaścandrārkavilocanaḥ
//
kasyārcayanti lokeṣu
liṅgaṃ bhaktyā surāsurāḥ
yaṃ bruvantīśvaraṃ devā
vidhīndrādyā maharṣayaḥ
//
prabhāvaṃ prabhavaṃ caiṣa
teṣāmapi na vettha kim
aditiḥ kasya māteyaṃ
kasmājjāto janārdanaḥ
//
aditeḥ kaśyapājjātā
devā nārāyaṇādayaḥ
marīceḥ kaśyapaḥ putro hy
aditirdakṣaputrikā
//
marīciścāpi dakṣaśca
putrau tau brahmaṇaḥ kila
brahmā hiraṇmayāttvaṇḍād
divyasiddhivibhūtikam
//
kasya prādurabhūddhyānāt
prakṣubdhāḥ prākṛtāṃśakāḥ
prakṛtau tu tṛtīyāyāṃ
madhudviḍjananakriyā
//
jātā sasarja ṣaḍvargān
buddhipūrvān svakarmajān
ajātako 'bhavadvedhā
brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ
//
yaḥ svayogena saṃkṣobhya
prakṛtiṃ kṛtavānidam
brahmaṇaḥ siddhasarvārtham
aiśvaryaṃ lokakartṛtām
//
vidurviṣṇvādayo yacca
svamahimnā sadaiva hi
kṛtvānyaṃ deham anyā dṛk
tādṛk kṛtvā punarhariḥ
//
kurute jagataḥ kṛtyam
uttamādhamamadhyamam
evameva hi saṃsāro
yo janmamaraṇātmakaḥ
//
karmaṇaśca phalaṃ hyetan
nānārūpasamudbhavam
atha nārāyaṇo devaḥ
svakāṃ chāyāṃ samāśrayat
//
tatpreritaḥ prakurute
janma nānāprakārakam
sāpi karmaṇa evoktā
preraṇā vivaśātmanām
//
yathonmādādijuṣṭasya
matireva hi sā bhavet
iṣṭānyeva yathārthāni
viparītāni manyate
//
lokasya vyavahāreṣu
sṛṣṭeṣu sahate sadā
dharmādharmaphalāvāptau
viṣṇureva nibodhitaḥ
//
athānāditvamasyāsti
sāmānyāttu tadātmanā
na hyasya jīvitaṃ dīrghaṃ
dṛṣṭaṃ dehe tu kutracit
//
bhavadbhiryasya no dṛṣṭam
antaragramathāpi vā
dehināṃ dharma evaiṣa
kvacijjāyetkacinmriyet
//
kvacidgarbhagato naśyet
kvacij jīvejjarāmayaḥ
kvacitsamāḥ śataṃ jīvet
kvacidbālye vipadyate
//
śatāyuḥ puruṣo yastu
so 'nantaḥ svalpajanmanaḥ
jīvito na mriyatyagre
tasmātso 'mara ucyate
//
adṛṣṭajanmanidhanā hy
evaṃ viṣṇvādayo matāḥ
etatsaṃśuddhamaiśvaryaṃ
saṃsāre ko labhediha
//
tatra kṣayādiyogāttu
nānāścaryasvarūpiṇi
tasmāddivaścarānsarvān
malinānsvalpabhūtikān
//
nāhaṃ bhadrāḥ kilecchāmi
ṛte śarvātpinākinaḥ
sthitaṃ ca tāratamyena
prāṇināṃ paramaṃ tvidam
//
dhībalaiśvaryakāryādi
pramāṇaṃ mahatāṃ mahat
yasmānna kiṃcidaparaṃ
sarvaṃ yasmātpravartate
//
yasyaiśvaryamanādyantaṃ
tamahaṃ śaraṇaṃ gatā
eṣa me vyavasāyaśca
dīrgho 'tiviparītakaḥ
//
yāta vā tiṣṭhataivātha
munayo madvidhāyakāḥ
evaṃ niśamya vacanaṃ
devyā munivarāstadā
//
ānandāśruparītākṣāḥ
sasvajustāṃ tapasvinīm
ūcuśca paramaprītāḥ
śailajāṃ madhuraṃ vacaḥ
//
atyadbhutāsyaho putri
jñānamūrtirivāmalā
prasādayati no bhāvaṃ
bhavabhāvapratiśrayāt
//
nanu vidmo vayaṃ tasya
devasyaiśvaryamadbhutam
tvanniścayasya dṛḍhatāṃ
vettuṃ vayamihāgatāḥ
//
acirādeva tanvaṅgi
kāmaste 'yaṃ bhaviṣyati
kvādityasya prabhā yāti
ratnebhyaḥ kva dyutiḥ pṛthak
//
ko 'rtho varṇālikāvyaktaḥ
kathaṃ tvaṃ giriśaṃ vinā
yāmo naikābhyupāyane
tamabhyarthayituṃ vayam
//
asmākamapi vai so 'rthaḥ
sutarāṃ hṛdi vartate
atastvameva sā buddhir
yato nītistvameva hi
//
ato niḥsaṃśayaṃ kāyaṃ
śaṃkaro 'pi vidhāsyati
ityuktvā pūjitā yātā
munayo girikanyayā
//
prayayurgiriśaṃ draṣṭuṃ
prasthaṃ himavato mahat
gaṅgāmbuplāvitātmānaṃ
piṅgabaddhajaṭāsaṭam
//
bhṛṅgānuyātapāṇistha
mandārakusumasrajam
gireḥ samprāpya te prasthaṃ
dadṛśuḥ śaṃkarāśramam
//
praśāntāśeṣasattvaughaṃ
navastimitakānanam
niḥśabdākṣobhasalila
prapātaṃ sarvatodiśam
//
tatrāpaśyaṃstato dvāri
vīrakaṃ vetrapāṇinam
sapta te munayaḥ pūjyā
vinītāḥ kāryagauravāt
//
ūcurmadhurabhāṣiṇyā
vācā te vāgmināṃ varāḥ
draṣṭuṃ vayamihāyātāḥ
śaraṇyaṃ gaṇanāyakam
//
trilocanaṃ vijānīhi
surakāryapracoditāḥ
tvameva no gatistattvaṃ
yathā kālānatikramaḥ
//
sā prārthanaiṣā prāyeṇa
pratīhāramayaḥ prabhuḥ
ityukto munibhiḥ so 'tha
gauravāttānuvāca saḥ
//
savanasyāparāṃ saṃdhyāṃ
snātuṃ mandākinījale
kṣaṇena bhavitā viprās
tatra drakṣyatha śūlinam
//
ityuktā munayastasthus
te tatkālapratīkṣiṇaḥ
gambhīrāmbudharaṃ prāvṛṭ
tṛṣitāścātakā yathā
//
tataḥ kṣaṇena niṣpanna
samādhānakriyāvidhiḥ
vīrāsanaṃ bibhedeśo
mṛgacarmanivāsitam
//
tato vinīto jānubhyām
avalambya mahīsthitim
uvāca vīrako devaṃ
praṇāmaikasamāśrayaḥ
//
samprāptā munayaḥ sapta
tvāṃ draṣṭuṃ dīptatejasaḥ
vibho samādiśa draṣṭum
avagantum ihārhasi
te 'bruvandevakāryeṇa
tava darśanalālasāḥ
//
ityukto dhūrjaṭistena
vīrakeṇa mahātmanā
bhūbhaṅgasaṃjñayā teṣāṃ
praveśājñāṃ dadau tadā
//
mūrdhnaḥ kampena tānsarvān
vīrako 'pi mahāmunīn
ājuhāvāvidūrasthān
darśanāya pinākinaḥ
//
tvarābaddhārdhacūḍāste
lambamānājināmbarāḥ
viviśurvedikāṃ siddhāṃ
giriśasya vibhūtibhiḥ
//
baddhapāṇipuṭākṣipta
nākapuṣpotkarāstataḥ
pinākipādayugalaṃ
vandyaṃ nākanivāsinām
//
tataḥ snigdhekṣitāḥ śāntā
munayaḥ śūlapāṇinā
manmathāriṃ tato hṛṣṭāḥ
samaṃ tuṣṭuvurādṛtāḥ
//
aho kṛtārthā vayameva sāṃprataṃ
sureśvaro 'pyatra varo bhaviṣyati
bhavatprasādāmalavārisekataḥ
phalena kācit tapasā niyujyate
//
jayatyasau dhanyataro himācalas
tadāśrayaṃ yasya sutā tapasyati
sa daityarājo 'pi mahāphalodayo
vimūlitāśeṣasuro hi tārakaḥ
//
tvadīyamaṃśaṃ pravilokya kalmaṣāt
svakaṃ śarīraṃ parimokṣyate hi yaḥ
sa dhanyadhīrlokapitā caturmukho
hariśca yatsaṃbhramavahnidīpitaḥ
//
tvadaṅghriyugmaṃ hṛdayena bibhrato
mahābhitāpapraśamaikahetukam
tvameva caiko vividhākṛtakriyaḥ
kileti vācā vidhurair vibhāṣyate
//
athādya ekastvamavādi nānyathā
jagattathā nirghṛṇatāṃ tava spṛśet
na vetsi vā duḥkhamidaṃ prajātmakaṃ
vihanyate te khalu sarvataḥ kriyā
//
upekṣase cej jagatāmupadravaṃ
dayāmayatvaṃ tava kena kathyate
svayogamāyāmahimāguhāśrayaṃ
na vidyate nirmalabhūtigauravam
//
vayaṃ ca te dhanyatarāḥ śarīriṇāṃ
yadīdṛśaṃ tvāṃ pravilokayāmahe
adarśanaṃ tena manoratho yathā
prayāti sāphalyatayā manogatam
//
jagadvidhānaikavidhau jaganmukhe
kariṣyase 'to balabhiccarā vayam
vinemuritthaṃ munayo visṛjya tāṃ
giraṃ girīśaśrutibhūmisaṃnidhau
//
utkṛṣṭakedāra ivāvanītale
subījamuṣṭiṃ suphalāya karṣakāḥ
//
teṣāṃ śrutvā tu tāṃ ramyāṃ
prakramopakramakriyām
vācaṃ vācaspatistuṣṭaḥ
provāca smitasundarīm
//
jāne lokavidhānasya
kanyā satkāryamuttamam
jātā prāleyaśailasya
saṃketakanirūpaṇāḥ
//
satyamutkaṇṭhitāḥ sarve
devakāryārthamudyatāḥ
teṣāṃ tvaranti cetāṃsi
kiṃtu kāryaṃ vivakṣitam
//
lokayātrānugantavyā
viśeṣeṇa vicakṣaṇaiḥ
sevante te yato dharmaṃ
tatprāmāṇyātpare sthitāḥ
//
ityuktā munayo jagmus
tvaritāstu himācalam
tatra te pūjitāstena
himaśailena sādaram
ūcurmunivarāḥ prītāḥ
svalpavarṇaṃ tvarānvitāḥ
//
devo duhitaraṃ sākṣāt
pinākī tava mārgate
tacchīghraṃ pāvayātmānam
āhutyevānalārpaṇāt
//
kāryametacca devānāṃ
suciraṃ parivartate
jagaduddharaṇāyaiṣa
kriyatāṃ vai samudyamaḥ
//
ityuktastaistadā śailo
harṣāviṣṭo 'vadanmunīn
asamartho 'bhavadvaktum
uttaraṃ prārthayañchivam
//
tato menā munīnvīkṣya
provāca snehaviklavā
duhitustānmunīṃścaiva
caraṇāśrayam arthavit
//
yadarthaṃ duhiturjanma
necchantyapi mahāphalam
tadevopasthitaṃ sarvaṃ
prakrameṇaiva sāṃpratam
//
kulajanmavayorūpa
vibhūtyṛddhiyuto 'pi yaḥ
varastasyāpi cāhūya
sutā deyā hyayācataḥ
//
tatsamastatapoghoraṃ
kathaṃ putrī prayāsyati
putrīvākyādyadatrāsti
vidheyaṃ tadvidhīyatām
//
ityuktā munayaste tu
priyayā himabhūbhṛtaḥ
ūcuḥ punarudārārthaṃ
nārīcittaprasādakam
//
aiśvaryamavagacchasva
śaṃkarasya surāsuraiḥ
ārādhyamānapādābja
yugalatvātsunirvṛtaiḥ
//
yasyopayogi yadrūpaṃ
sā ca tatprāptaye ciram
ghoraṃ tapasyate bālā
tena rūpeṇa nirvṛtiḥ
//
yastadvratāni divyāni
nayiṣyati samāpanam
tatra sāvahitā tāvat
tasmāt saiva bhaviṣyati
//
ityuktvā giriṇā sārdhaṃ
te yayuryatra śailajā
jitārkajvalanajvālā
tapastejomayī hyumā
//
procustāṃ munayaḥ snigdhaṃ
saṃmānya pathamāgatam
ramyaṃ priyaṃ manohāri
mā rūpaṃ tapasā daha
//
prātaste śaṃkaraḥ pāṇim
eṣa putri grahīṣyati
vayamarthitavantaste
pitaraṃ pūrvamāgatāḥ
//
pitrā saha gṛhaṃ gaccha
vayaṃ yāmaḥ svamandiram
//
ityuktā tapasaḥ satyaṃ
phalamastīti cintya sā
tvaramāṇā yayau veśma
piturdivyārthaśobhitam
//
sā tatra rajanīṃ mene
varṣāyutasamāṃ satī
haradarśanasaṃjāta
mahotkaṇṭhā himādrijā
//
tato muhūrte brāhme tu
tasyāścakruḥ surastriyaḥ
nānāmaṅgalasaṃdohān
yathāvatkramapūrvakam
//
divyamaṇḍanamaṅgānāṃ
mandire bahumaṅgale
upāsata giriṃ mūrtā
ṛtavaḥ sārvakāmikāḥ
//
vāyavo vāridāścāsan
saṃmārjanavidhau gireḥ
harmyeṣu śrīḥ svayaṃ devī
kṛtanānāprasādhanā
//
kāntiḥ sarveṣu bhāveṣu
ṛddhiścābhavadākulā
cintāmaṇiprabhṛtayo
ratnāḥ śailaṃ samantataḥ
//
upatasthurnagāścāpi
kalpakāmamahādrumāḥ
oṣadhyo mūrtimatyaśca
divyauṣadhisamanvitāḥ
//
rasāśca dhātavaścaiva
sarve śailasya kiṃkarāḥ
kiṃkarāstasya śailasya
vyagrāścājñānuvartinaḥ
//
nadyaḥ samudrā nikhilāḥ
sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca yat
tatsarvaṃ himaśailasya
mahimānamavardhayat
//
abhavanmunayo nāgā
yakṣagandharvakiṃnarāḥ
śaṃkarasyāpi vibudhā
gandhamādanaparvate
//
sarve maṇḍanasaṃbhārās
tasthurnirmalamūrtayaḥ
śarvasyāpi jaṭājūṭe
candrakhaṇḍaṃ pitāmahaḥ
//
babandha praṇayodāra
visphāritavilocanaḥ
kapālamālāṃ vipulāṃ
cāmuṇḍā mūrdhnyabandhayat
//
uvāca cāpi vacanaṃ
putraṃ janaya śaṃkara
yo daityendrakulaṃ hatvā
māṃ raktaistarpayiṣyati
//
saurir jvalacchiroratna
mukuṭaṃ cānalolbaṇam
bhujagābharaṇaṃ gṛhya
sajjaṃ śaṃbhoḥ puro 'bhavat
//
śakro gajājinaṃ tasya
vasābhyaktāgrapallavam
dadhre sarabhasaṃ svidyad
vistīrṇamukhapaṅkajam
//
vāyuśca vipulaṃ tīkṣṇa
śṛṅgaṃ himagiriprabham
vṛṣaṃ vibhūṣayāmāsa
harayānaṃ mahaujasam
//
vitenurnayanāntaḥsthāḥ
śambhoḥ sūryānalendavaḥ
svāṃ dyutiṃ lokanāthasya
jagataḥ karmasākṣiṇaḥ
//
citābhasma samādhāya
kapāle rajataprabham
manujāsthimayīṃ mālām
ābabandha ca pāṇinā
//
pretādhipaḥ puro dvāre
sagadaḥ samavartata
nānākāramahāratna
bhūṣaṇaṃ dhanadāhṛtam
//
vihāyodagrasarpendra
kaṭakena svapāṇinā
karṇottaṃsaṃ cakāreśo
vāsukiṃ takṣakaṃ svayam
//
jalādhīśāhṛtāṃ sthāsnu
prasūnāveṣṭitāṃ pṛthak
tatastu te gaṇādhīśā
vinayāttatra vīrakam
//
procurvyagrākṛte tvaṃ gāṃ
samāvedaya śūline
niṣpannābharaṇaṃ devaṃ
prasādhyeśaṃ prasādhanaiḥ
//
sapta vāridhayastasthuḥ
kartuṃ darpaṇavibhramam
tato vilokitātmānaṃ
mahāmbudhijalodare
//
dharāmāliṅgya jānubhyāṃ
sthāṇuṃ provāca keśavaḥ
śobhase deva rūpeṇa
jagadānandadāyinā
//
mātaraḥ prerayan kāma
vadhūṃ vaidhavyacihnitām
kālo 'yamiti cālakṣya
prakāreṅgitasaṃjñayā
//
tatastāścoditā devam
ūcuḥ prahasitānanāḥ
ratiḥ purastava prāptā
nābhāti madanojjhitā
//
tatastāṃ saṃnirvāyāha
vāmahastāgrasaṃjñayā
prayāṇaṃ girijāvaktra
darśanotsukamānasaḥ
//
tato haro himagirikandarākṛtiṃ
sitaṃ kaśāmṛduhatibhiḥ pracodayat
mahāvṛṣaṃ gaṇatumulāhitekṣaṇaṃ
sa bhūdharānaśaniriva prakampayan
//
tato harirdrutapadapaddhatiḥ puraḥ
puraḥsarāndrumanikareṣu saṃśritān
dharārajaḥśabalitabhūṣaṇo 'bravīt
prayāta mā kuruta patho 'sya saṃkaṭam
//
prabhoḥ punaḥ prathamaniyogamūrjayan
suto 'bravīd bhrukuṭimukho 'pi vīrakaḥ
viyaccarā viyati kimasti kāntakaṃ
prayāta no dharaṇidharāvidūrataḥ
//
mahārṇavāḥ kuruta śilopamaṃ payaḥ
suradviṣāgamanamahātikardamam
gaṇeśvarāś capalatayā na gamyatāṃ
sureśvaraiḥ sthiramatibhir nirīkṣyate
//
na bhṛṅgiṇā svatanumavekṣya nīyate
pinākinaḥ pṛthumukhamaṇḍam agrataḥ
vṛthā yamaḥ prakaṭitadantakoṭaraṃ
tvamāyudhaṃ vahasi vihāya saṃbhramam
//
padaṃ na yadrathaturagaiḥ puradviṣaḥ
pramucyate bahutaramātṛsaṃkulam
amī surāḥ pṛthaganuyāyibhirvṛtāḥ
padātayo dviguṇapathān harapriyāḥ
//
svavāhanaiḥ pavanavidhūtacāmaraiś
caladhvajairvrajata vihāraśālibhiḥ
surāḥ svakaṃ kimiti sarāgamūrjitaṃ
vicāryate niyatalayatrayānugam
//
na kiṃnarair abhibhavituṃ hi śakyate
vibhūṣaṇacayasamudbhavo dhvaniḥ
ajātijāḥ kimiti na ṣaḍjamadhyam
apṛthusvaraṃ bahutaramatra vakṣyate
//
natānatānatanatatānatāṃ gatāḥ
pṛthaktayā samayakṛtā vibhinnatām
viśaṅkitā bhavadatibhedaśīlinaḥ
prayāntyamī drutapadameva gauḍakāḥ
//
visaṃhatāḥ kimiti na ṣāḍgavādayaḥ
svagītakair lalitapadaprayogajaiḥ
prabhoḥ puro bhavati hi yasya cākṣataṃ
samudgatārthakamiti tatpratīyate
//
amī pṛthagviracitaramyarāsakaṃ
vilāsino bahugamakasvabhāvakam
prayuñjate giriśayaśovisāriṇaṃ
prakīrṇakaṃ bahutaranāgajātayaḥ
//
amī kathaṃ kakubhi kathāḥ pratikṣaṇaṃ
dhvananti te vividhavadhūvimiśritāḥ
na jātayo dhvanimurajāsamīritā
na mūrchitāḥ kimiti ca mūrchanātmakāḥ
//
śrutipriyakramagatibhedasādhanaṃ tatādikaṃ kimiti na tumbareritam /
na hanyate bahuvidhavādyaḍambaraṃ prakīrṇavīṇāmurajādi nāma yat //
itīrate girimavadhānaśālinaḥ
surāsurāḥ sapadi tu vīrakājñayā
niyāmitāḥ prayayuratīva harṣitāś
carācaraṃ jagadakhilaṃ hyapūrayan
//
iti stanatkakubhi rasanmahārṇave
stanadghane vidalitaśailakaṃdare
jagatyabhūttumula ivākulīkṛtaḥ
pinākinā tvaritagatena bhūdharaḥ
//
parijvalatkanakasahasratoraṇaṃ
kvacinmilanmarakataveśmavedikam
kvacit kvacid vimalavidūravedikaṃ
kvacid galajjaladhararamyanirjharam
//
caladdhvajapravarasahasramaṇḍitaṃ
suradrumastabakavikīrṇacatvaram
sitāsitāruṇarucidhātuvarṇikaṃ
śriyojjvalaṃ pravitatamārgagopuram
//
vijṛmbhitāpratimadhvanivāridaṃ sugandhibhiḥ purapavanairmanoharam /
haro mahāgirinagaraṃ samāsadatkṣaṇādiva pravarasurāsurastutaḥ //
taṃ praviśantamagātpravilokya
vyākulatāṃ nagaraṃ giribhartuḥ
vyagrapurandhrijanaṃ jayayuktaṃ
dhāvitamārgajanākularathyam
//
harmyagavākṣagatāmaranārī
locananīlasaroruhamālam
suprakaṭā samadṛśyata kācit
svābharaṇāṃśuvitānavigūḍhā
//
kāpyakhilīkṛtamaṇḍanabhūṣā
tyaktasakhīpraṇayā haram aikṣat
kāciduvāca kalaṃ gatamānā
kātaratāṃ sakhi mā kuru mūḍhe
//
dagdhamanobhava eva pinākī
kāmayate svayameva vihartum
kācidapi svayameva patantī
prāha parāṃ virahaskhalitāṅgīm
//
mā capale madanavyatiṣaṅgaṃ
śaṃkarajaṃ skhalanena vada tvam
kāpi kṛtavyavadhānamadṛṣṭvā
yuktivaśādgiriśo hyayamūce
//
eṣa sa yatra sahasramakhādyā
nākasadāmadhipāḥ svayamuktaiḥ
nāmabhir indujaṭaṃ nijasevā
prāptaphalāya natāstu ghaṭante
//
eṣa na caiṣa sa eṣa yadagre
carmaparītatanuḥ śaśimaulī
dhāvati vajradharo 'mararājo
mārgamamuṃ vivṛtīkaraṇāya
//
eṣa sa padmabhavo 'yamupetya
prāṃśujaṭāmṛgacarmanigūḍhaḥ
sapraṇayaṃ karaghaṭṭitavaktraḥ
kiṃciduvāca mitaṃ śrutimūle
//
evamabhūtsuranārikulānāṃ
cittavisaṃṣṭhulatā gururāgāt
śaṃkarasaṃśrayaṇād girijāyāj
anmaphalaṃ paramaṃ tviti cocuḥ
//
tato himagirerveśma
viśvakarmaniveditam
mahānīlamayastambhaṃ
jvalatkāñcanakuṭṭimam
//
muktājālapariṣkāraṃ
jvalitauṣadhidīpitam
krīḍodyānasahasrāḍhyaṃ
kāñcanāmbujadīrghikam
//
mahendrapramukhāḥ sarve
surā dṛṣṭvā tadadbhutam
netrāṇi saphalānyadya
manobhiriti te dadhuḥ
//
vimardakṣīṇakeyūrā
hariṇā dvāri rodhitāḥ
kathaṃcitpramukhāstatra
viviśurnākavāsinaḥ
//
praṇatenācalendreṇa
pūjito 'tha caturmukhaḥ
cakāra vidhinā sarvaṃ
vidhimantrapuraḥsaram
//
śarvasya pāṇigrahaṇam
agnisākṣikamakṣatam
dātā mahībhṛtāṃ nātho
hotā devaścaturmukhaḥ
//
varaḥ paśupatiḥ sākṣāt
kanyā viśvāraṇistathā
carācarāṇi bhūtāni
surāsuravarāṇi ca
//
tatrāpyete niyamato hy
abhavanvyagramūrtayaḥ
mumocābhinavānsarvān
sasyaśālīnrasauṣadhīḥ
//
vyagrā tu pṛthivī devī
sarvabhāvamanoramā
gṛhītvā varuṇaḥ sarva
ratnānyābharaṇāni ca
//
puṇyāni ca pavitrāṇi
nānāratnamayāni tu
tasthau sābharaṇo devo
harṣadaḥ sarvadehinām
//
dhanadaścāpi divyāni
haimānyābharaṇāni ca
jātarūpavicitrāṇi
prayataḥ samupasthitaḥ
//
vāyurvavau susurabhiḥ
sukhasaṃsparśano vibhuḥ
chatramindukarodbhāsi
susitaṃ ca śatakratuḥ
//
jagrāha muditaḥ sragvī
bāhubhirbahubhūṣaṇaiḥ
jagurgandharvamukhyāśca
nanṛtuścāpsarogaṇāḥ
//
vādayanto 'timadhuraṃ
jagur gandharvakiṃnarāḥ
mūrtāśca ṛtavastatra
jaguśca nanṛtuśca vai
//
capalāśca gaṇāstasthur
lolayanto himācalam
uttiṣṭhankramaśaścātra
viśvabhugbhaganetrahā
//
cakāraudvāhikaṃ kṛtyaṃ
patnyā saha yathocitam
dattārgho girirājena
suravṛndair vinoditaḥ
//
avasattāṃ kṣapāṃ tatra
patnyā saha purāntakaḥ
tato gandharvagītena
nṛtyenāpsarasāmapi
//
stutibhir devadaityānāṃ
vibuddho vibudhādhipaḥ
āmantrya himaśailendraṃ
prabhāte comayā saha
jagāma mandaragiriṃ
vāyuvegena śṛṅgiṇā
//
tato gate bhagavati nīlalohite
sahomayā ratimalabhanna bhūdharaḥ
sabāndhavo bhavati ca kasya no mano
vihvalaṃ ca jagati hi kanyakāpituḥ
//
jvalanmaṇisphaṭikahāṭakotkaṭaṃ
sphuṭadyuti sphaṭikagopuraṃ puram
haro girau ciramanukalpitaṃ tadā
visarjitāmaranivaho 'viśatsvakam
//
tadomāsahito devo
vijahāra bhagākṣihā
purodyāneṣu ramyeṣu
vivikteṣu vaneṣu ca
//
suraktahṛdayo devyā
makarāṅkapuraḥsaraḥ
tato bahutithe kāle
sutakāmā gireḥ sutā
//
sakhībhiḥ sahitā krīḍāṃ
cakre kṛtrimaputrakaiḥ
kadācidgandhatailena
gātramabhyajya śailajā
//
cūrṇairudvartayāmāsa
malināntaritāṃ tanum
tadudvartanakaṃ gṛhya
naraṃ cakre gajānanam
//
putrakaṃ krīḍatī devī
taṃ cāpyarpayadambhasi
jāhnavyāstu śivāsakhyās
tataḥ so 'bhūdbṛhadvapuḥ
//
kāyenātiviśālena
jagadāpūrayattadā
putretyuvāca te devī
putretyūce ca jāhnavī
//
gāṅgeya iti devaistu
pūjito 'bhūdgajānanaḥ
vināyakādhipatyaṃ ca
dadāvasya pitāmahaḥ
//
punaḥ sā krīḍanaṃ cakre
putrārthaṃ varavarṇinī
manojñamaṅkuraṃ rūḍham
aśokasya śubhānanā
//
vardhayāmāsa taṃ cāpi
kṛtasaṃskāramaṅgalā
bṛhaspatimukhairviprair
divaspatipurogamaiḥ
//
tato devaiśca munibhiḥ
proktā devī tvidaṃ vacaḥ
bhavāni bhavatī bhavyā
sambhūtā lokabhūtaye
//
prāyaḥ sutaphalo lokaḥ
putrapautraiśca labhyate
aputrāśca prajāḥ prāyo
dṛśyante daivahetavaḥ
//
adhunā darśite mārge
maryādāṃ kartumarhasi
phalaṃ kiṃ bhavitā devi
kalpitaistaruputrakaiḥ
ityuktā harṣapūrṇāṅgī
provācomā śubhāṃ giram
//
evaṃ nirudake deśe
yaḥ kūpaṃ kārayedbudhaḥ
bindau bindau ca toyasya
vasetsaṃvatsaraṃ divi
//
daśakūpasamā vāpī
daśavāpīsamo hradaḥ
daśahradasamaḥ putro
daśaputrasamo drumaḥ
eṣaiva mama maryādā
niyatā lokabhāvinī
//
ityuktāstu tato viprā
bṛhaspatipurogamāḥ
jagmuḥ svamandirāṇyeva
bhavānīṃ vandya sādaram
//
gateṣu teṣu devo 'pi
śaṃkaraḥ parvatātmajām
pāṇinālambya vāmena
śanaiḥ prāveśayacchubhām
//
cittaprasādajananaṃ
prāsādamanugopuram
lambamauktikadāmānaṃ
mālikākulavedikam
//
nirdhautakaladhautaṃ ca
krīḍāguhamanoramam
prakīrṇakusumāmoda
mattālikulakūjitam
//
kiṃnarodgītasaṃgīta
gṛhāntaritabhittikam
sugandhidhūpasaṃghāta
manaḥprārthyamalakṣitam
//
krīḍanmayūranārībhir
vṛtaṃ vai tatavādibhiḥ
haṃsasaṃghātasaṃghuṣṭaṃ
sphaṭikastambhavedikam
//
anāvilamasaṃbhrāntyā
bahuśaḥ kiṃnarākulam
śukairyatrābhihanyante
padmarāgavinirmitāḥ
//
bhittayo dāḍimabhrāntyā
pratibimbitamauktikāḥ
tatrākṣakrīḍayā devī
vihartumupacakrame
//
svacchendranīlabhūbhāge
krīḍane yatra dhiṣṭhitau
vapuḥsahāyatāṃ prāptau
vinodarasanirvṛtau
//
evaṃ prakrīḍatostatra
devīśaṃkarayostadā
prādurbhavanmahāśabdas
tadgṛhodaragocaraḥ
//
tacchrutvā kautukāddevī
kimetaditi śaṃkaram
papraccha taṃ śubhatanur
haraṃ vismayapūrvakam
//
uvāca devīṃ naitatte
dṛṣṭapūrvaṃ suvismite
ete gaṇeśāḥ krīḍante
śaile 'sminmatpriyāḥ sadā
//
tapasā brahmacaryeṇa
niyamaiḥ kṣetrasevanaiḥ
yairahaṃ toṣitaḥ pūrvaṃ
ta ete manujottamāḥ
//
matsamīpamanuprāptā
mama hṛdyāḥ śubhānane
kāmarūpā mahotsāhā
mahārūpaguṇānvitāḥ
//
karmabhirvismayaṃ teṣāṃ
prayāmi balaśālinām
carācarasya jagataḥ
sṛṣṭisaṃharaṇakṣamāḥ
//
brahmaviṣṇvindragandharvaiḥ
sakiṃnaramahoragaiḥ
samāvṛto 'pyahaṃ nityaṃ
naibhirvirahito rame
//
hṛdyā me cārusarvāṅgi
ta ete krīḍitā girau
ityuktā tu tato devī
tyaktvā tadvismayākulā
//
gavākṣāntaramāsādya
prekṣate vismitānanā
yāvantaste kṛśā dīrghā
hrasvāḥ sthūlā mahodarāḥ
//
vyāghrebhavadanāḥ kecit
kecinmeṣājarūpiṇaḥ
anekaprāṇirūpāśca
jvālāsyāḥ kṛṣṇapiṅgalāḥ
//
saumyā bhīmāḥ smitamukhāḥ
kṛṣṇapiṅgajaṭāsaṭāḥ
nānāvihaṅgavadanā
nānāvidhamṛgānanāḥ
//
kauśeyacarmavasanā
nagnāścānye virūpiṇaḥ
gokarṇā gajakarṇāśca
bahuvaktrekṣaṇodarāḥ
//
bahupādā bahubhujā
divyanānāstrapāṇayaḥ
anekakusumāpīḍā
nānāvyālavibhūṣaṇāḥ
//
vṛkānanāyudhadharā
nānākavacabhūṣaṇāḥ
vicitravāhanārūḍhā
divyarūpā viyaccarāḥ
//
vīṇāvādyamukhodghuṣṭā
nānāsthānakanartakāḥ
gaṇeśāṃstāṃstathā dṛṣṭvā
devī provāca śaṃkaram
//
gaṇeśāḥ katisaṃkhyātāḥ
kiṃnāmānaḥ kimātmakāḥ
ekaikaśo mama brūhi
dhiṣṭhitā ye pṛthakpṛthak
//
koṭisaṃkhyā hyasaṃkhyātā
nānāvikhyātapauruṣāḥ
jagadāpūritaṃ sarvair
ebhirbhīmairmahābalaiḥ
//
siddhakṣetreṣu rathyāsu
jīrṇodyāneṣu veśmasu
dānavānāṃ śarīreṣu
bāleṣūnmattakeṣu ca
ete viśanti muditā
nānāhāravihāriṇaḥ
//
ūṣmapāḥ phenapāścaiva
dhūmapā madhupāyinaḥ
raktapāḥ sarvabhakṣāśca
vāyupā hyambubhojanāḥ
//
geyanṛtyopahārāśca
nānāvādyaravapriyāḥ
na hyeṣāṃ vai anantatvād
guṇānvaktuṃ hi śakyate
//
mārgatvaguttarāsaṅga
śuddhāṅgo muñjamekhalī
mānaśilena kalkena
capalo rañjitānanaḥ
//
pinaddhotpalasragdāmā
sukānto madhurākṛtiḥ
pāṣāṇaśakalottāna
kāṃsyatālapravartakaḥ
//
asau gaṇeśvaro devaḥ
kiṃnāmā kiṃnarānugaḥ
ya eṣa gaṇagīteṣu
dattakarṇo muhurmuhuḥ
//
sa eṣa vīrako devi
sadā maddhṛdayapriyaḥ
nānāścaryaguṇādhāro
gaṇeśvaragaṇārcitaḥ
//
īdṛśasya sutasyāsti
mamotkaṇṭhā purāntaka
kadāham īdṛśaṃ putraṃ
drakṣyāmyānandadāyinam
//
eṣa eva sutaste 'stu
nayanānandahetukaḥ
tvayā mātrā kṛtārtho 'stu
vīrako 'pi sumadhyame
//
ityuktā preṣayāmāsa
vijayāṃ harṣaṇotsukā
vīrakānayanāyāśu
duhitā himabhūbhṛtaḥ
//
sāvaruhya tvarāyuktā
prāsādādambaraspṛśaḥ
vijayovāca gaṇapaṃ
gaṇamadhye pravartitā
//
ehi vīraka cāpalyāt
tvayā devaḥ prakopitaḥ
kimuttaraṃ vadatyarthe
nṛtyaraṅge tu śailajā
//
ityuktastyaktapāṣāṇa
śakalo mārjitānanaḥ
āhūtastu tayodbhūta
mūlaprastāvaśaṃsakaḥ
//
devyāḥ samīpamāgacchad
vijayānuguptaḥ śanaiḥ
prāsādaśikharātphulla
raktāmbujanibhadyutiḥ
//
taṃ dṛṣṭvā prasrutānalpa
svādukṣīrapayodharā
girijovāca sasnehaṃ
girā madhuravarṇayā
//
ehyehi yāto 'si me putratāṃ devadevena datto 'dhunā vīraka ||
ityevamaṅke nidhāyātha taṃ paryacumbatkapole kalavādinam ||
mūrdhnyupāghrāya saṃmārjya gātrāṇi bhūṣayāmāsa divyaiḥ svayaṃ bhūṣaṇaiḥ kiṅkiṇīmekhalānūpurair māṇikyakeyūrahārorumūlaguṇaiḥ ||
komalaiḥ pallavaiścitritaiścārubhir divyamantrodbhavais tasya śubhaistato bhūribhiścākaronmiśrasiddhārthakair aṅgarakṣāvidhim ||
evamādāya covāca kṛtvā srajaṃ mūrdhni gorocanāpatrabhaṅgojjvalam ||
gaccha gacchādhunā krīḍa sārdhaṃ gaṇairapramatto nage śvabhravarja śanairvyālamālākulāḥ śailasānudrumadantibhir bhinnasārāḥ pare saṅginaḥ ||
jāhnavīyaṃ jalaṃ kṣubdhatoyākulaṃ kūlaṃ mā viśethā bahuvyāghraduṣṭe vane ||
vatsāsaṃkhyeṣu durgā gaṇeśeṣvetasminvīrake putrabhāvopatuṣṭāntaḥkaraṇā tiṣṭhatu ||
svasya pitṛjanaprārthitaṃ bhavyamāyātibhāvinyasau bhavyatā ||
so 'pi nirvartya sarvān gaṇān sasmayamāha bālatvalīlārasāviṣṭadhīḥ ||
eṣa mātrā svayaṃ me kṛtabhūṣaṇo 'tra eṣa paṭaḥ pāṭalairbindubhiḥ sinduvārasya puṣpairiyaṃ mālatīmiśritā mālikā me śirasyāhitā ||
ko 'yamātodyadhārī gaṇastasya dāsyāmi hastādidaṃ krīḍanam ||
dakṣiṇātpaścimaṃ paścimāduttaramuttarātpūrvamabhyetya sakhyā yutā prekṣatī taṃ gavākṣāntarādvīrakaṃ śailaputrī bahiḥ krīḍanaṃ yajjaganmāturapyeṣa cittabhramaḥ ||
putralubdho janastatra ko mohamāyāti na svalpacetā jaḍo māṃsaviṇmūtrasaṃghātadehaḥ ||
draṣṭumabhyantare nākavāseśvarair indumauliṃ praviṣṭeṣu kakṣāntaram ||
vāhanātyāvarohā gaṇāstairyuto lokapālāstramūrto hyayaṃ khaḍgo vikhaḍgakaro nirmamaḥ kṛtāntaḥ kasya kenāhato brūta maune bhavanto 'stradaṇḍena kiṃ duḥspṛhāḥ ||
bhīmamūrtyānanenāsti kṛtyaṃ girau ya eṣo 'strajñena kiṃ vadhyate ||
mā vṛthā lokapālānugacittatā evam evaitad ityūcurasmai tadā devatāḥ ||
devadevānugaṃ vīrakaṃ lakṣaṇā prāha devī vanaṃ parvatā nirjharāṇyagnidevyānyatho bhūtapā nirjharāmbhonipāteṣu nimajjata ||
puṣpajālāvanaddheṣu dhāmasvapi prottuṅganānādrikuñjeṣvanugarjantu hemārutāsphoṭasaṃkṣepaṇāt kāmataḥ ||
kāñcanottuṅgaśṛṅgāvarohakṣitau hemareṇūtkarāsaṅgadyutiṃ khecarāṇāṃ vanādhāyini ramye bahurūpasaṃpatprakare gaṇānvāsitaṃ mandarakandare sundaramandārapuṣpapravālāmbuje siddhanārībhir āpītarūpāmṛtaṃ vistṛtair netrapātrair anunmeṣibhir vīrake śailaputrī nimeṣāntarād asmaratputragṛdhrī vinodārthinī ||
so 'pi tādṛkkṣaṇāvāptapuṇyodayo yo 'pi janmāntarasyātmajatvaṃ gataḥ krīḍatastasya tṛptiḥ kathaṃ jāyate yo 'pi bhāvijagadvedhasā tejasaḥ kalpitaḥ pratikṣaṇaṃ divyagītakṣaṇo nṛtyalolo gaṇeśaiḥ praṇataḥ ||
kṣaṇaṃ siṃhanādākule gaṇḍaśaile
sṛjadratnajāle bṛhatsālatāle
kṣaṇaṃ phullanānātamālālikāle
kṣaṇaṃ vṛkṣamūle vilolo marāle
//
kṣaṇe svalpapaṅke jale paṅkajāḍhye
kṣaṇaṃ māturaṅke śubhe niṣkalaṅke
parikrīḍate bālalīlāvihārī
gaṇeśādhipo devatānandakārī
nikuñjeṣu vidyādharairgītaśīlaḥ
pinākīva līlāvilāsaiḥ salīlaḥ
//
prakāśya bhuvanābhogī
tato dinakare gate
deśāntaraṃ tadā paścād
dūramastāvanīdharam
//
udayāste purobhāvī
yo hi cāste 'vanīdharaḥ
mitratvamasya sudṛḍhaṃ
hṛdaye paricintyatām
//
nityamārādhitaḥ śrīmān
pṛthumūlaḥ samunnataḥ
nākarotsevituṃ merur
upahāraṃ patiṣyataḥ
//
jale 'pyeṣā vyavastheti
saṃśayetākhilaṃ budhaḥ
dināntānugato bhānuḥ
svajanatvamapūrayat
//
saṃdhyābaddhāñjalipuṭā
munayo 'bhimukhā ravim
yācantyāgamanaṃ śīghraṃ
nivāryātmani bhāvitām
//
vyajṛmbhata tathā loke
kramādvaibhāvaraṃ tamaḥ
kuṭilasyeva hṛdaye
kāluṣyaṃ dūṣayanmanaḥ
//
jvalatphaṇiphaṇāratna
dīpoddyotitabhittike
śayanaṃ śaśisaṃghāta
śubhravastrottaracchadam
//
nānāratnadyutilasac
chakracāpaviḍambakam
ratnakiṅkiṇikājālaṃ
lambamuktākalāpakam
//
kamanīyacalallola
vitānācchāditāmbaram
mandire mandasaṃcāraḥ
śanairgirisutāyutaḥ
//
tasthau girisutābāhu
latāmīlitakaṃdharaḥ
śaśimaulisitajyotsnā
śucipūritagocaraḥ
//
girijāpyasitāpaṅgī
nīlotpaladalacchaviḥ
vibhāvaryā ca saṃpṛktā
babhūvātitamomayī
tamuvāca tato devaḥ
krīḍākelikalāyutam
//
Matsya-Purāṇa 155
śarīre mama tanvaṅgi
site bhāsyasitadyutiḥ
bhujaṃgīvāsitā śuddhā
saṃśliṣṭā candane tarau
//
candrātapena saṃpṛktā
rucirāmbarayā tathā
rajanīvāsite pakṣe
dṛṣṭidoṣaṃ dadāsi me
//
ityuktā girijā tena
muktakaṇṭhā pinākinā
uvāca koparaktākṣī
bhrukuṭīkuṭilānanā
//
svakṛtena janaḥ sarvo
jāḍyena paribhūyate
avaśyamarthī prāpnoti
khaṇḍanāṃ janamaṇḍale
//
tapobhirdīrghacaritair
yacca prārthitavatyaham
tasyā me niyatastveṣa hy
avamānaḥ pade pade
//
naivāsmi kuṭilā śarva
viṣamā naiva dhūrjaṭe
saviṣayastvaṃ gataḥ khyātiṃ
vyaktadoṣākarāśrayaḥ
//
nāhaṃ pūṣṇo 'pi daśanā
netre cāsmi bhagasya hi
ādityaśca vijānāti
bhagavāndvādaśātmakaḥ
//
mūrdhni śūlaṃ janayasi
svairdoṣairmāmadhikṣipan
yastvaṃ māmāha kṛṣṇeti
mahākāleti viśrutaḥ
//
yāsyāmyahaṃ parityaktvā
cātmānaṃ tapasā girim
jīvantyā nāsti me kṛtyaṃ
dhūrtena paribhūtayā
//
niśamya tasyā vacanaṃ
kopatīkṣṇākṣaraṃ bhavaḥ
uvācāviṣṭasaṃbhrānti
praṇayonmiśrayā girā
//
anātmajñāsi girije
nāhaṃ nindāparastava
tvadbhaktibuddhyā kṛtavāṃs
tavāhaṃ nāmasaṃśrayam
//
vikalpaḥ svasthacitte 'pi
girije naiva kalpanā
yadyevaṃ kupitā bhīru
tvaṃ tavāhaṃ na vai punaḥ
//
narmavādī bhaviṣyāmi
jahi kopaṃ śucismite
śirasā praṇataścāhaṃ
racitaste mayāñjaliḥ
//
snehenāpyavamānena
ninditenaiti vikriyām
tasmānna jātu ruṣṭasya
narmaspṛṣṭo janaḥ kila
//
anekaiścāṭubhirdevī
devena pratibodhitā
kopaṃ tīvraṃ na tatyāja
satī marmaṇi ghaṭṭitā
//
avaṣṭabdham athāsphālya
vāsaḥ śaṃkarapāṇinā
viparyastālakā vegād
yātumaicchata śailajā
//
tasyā vrajantyāḥ kopena
punarāha purāntakaḥ
satyaṃ sarvairavayavaiḥ
sutāsi sadṛśī pituḥ
//
himācalasya śṛṅgaistair
meghajālākulairnabhaḥ
tathā duravagāhyebhyo
hṛdayebhyastavāśayaḥ
//
kāṭhinyāṅkastvamasmabhyaṃ
vanebhyo bahudhā gatā
kuṭilatvaṃ ca vartmabhyo
duḥsevyatvaṃ himādapi
saṃkrāntiṃ sarvadaiveti
tanvaṅgi himaśailarāṭ
//
ityuktā sā punaḥ prāha
giriśaṃ śailajā tadā
kopakampitamūrdhā ca
prasphuraddaśanacchadā
//
mā sarvāndoṣadānena
nindānyānguṇino janān
tavāpi duṣṭasaṃparkāt
saṃkrāntaṃ sarvameva hi
//
vyālebhyo 'nekajihvatvaṃ
bhasmanā snehabandhanam
hṛtkāluṣyaṃ śaśāṅkāttu
durbodhitvaṃ vṛṣādapi
//
tathā bahu kimuktena
alaṃ vācā śrameṇa te
śmaśānavāsān nirbhīs tvaṃ
nagnatvānna tava trapā
nirghṛṇatvaṃ kapālitvād
dayā te vigatā ciram
//
ityuktvā mandirāttasmān
nirjagāma himādrijā
//
tasyāṃ vrajantyāṃ deveśa
gaṇaiḥ kilakilo dhvaniḥ
kva mātargacchasi tyaktvā
rudanto dhāvitāḥ punaḥ
//
viṣṭabhya caraṇau devyā
vīrako bāṣpagadgadam
provāca mātaḥ kiṃtvetat
kva yāsi kupitāntarā
//
ahaṃ tvāmanuyāsyāmi
vrajantīṃ snehavarjitām
no cetpatiṣye śikharāt
taponiṣṭhe tvayojjhitaḥ
//
unnāmya vadanaṃ devī
dakṣiṇena tu pāṇinā
uvāca vīrakaṃ mātā
śokaṃ putraka mā kṛthāḥ
//
śailāgrātpatituṃ naiva
na cāgantuṃ mayā saha
yuktaṃ te putra vakṣyāmi
yena kāryeṇa tacchṛṇu
//
kṛṣṇetyuktvā hareṇāhaṃ
ninditā cāpyaninditā
sārhaṃ tapaḥ kariṣyāmi
yena gaurītvamāpnuyām
//
eṣa strīlampaṭo devo
yātāyāṃ mayyanantaram
dvārarakṣā tvayā kāryā
nityaṃ randhrānvavekṣiṇā
//
yathā na kācit praviśed
yoṣidatra harāntikam
dṛṣṭvā parāṃstriyaṃ cātra
vadethā mama putraka
//
śīghram eva kariṣyāmi
yathāyuktam anantaram
evamastviti devīṃ sa
vīrakaḥ prāha sāṃpratam
//
māturājñāmṛtāhlāda
plāvitāṅgo gatajvaraḥ
jagāma kakṣāṃ saṃdraṣṭuṃ
praṇipatya ca mātaram
//
Matsya-Purāṇa 156
devīṃ sāpaśyad āyāntīṃ
sakhīṃ māturvibhūṣitām
kusumamodinīṃ nāma
tasya śailasya devatām
//
sāpi dṛṣṭvā girisutāṃ
snehaviklavamānasā
kva putri gacchasītyuccair
āliṅgyovāca devatā
//
sā cāsyai sarvamācakhyau
śaṃkarātkopakāraṇam
punaścovāca girijā
devatāṃ mātṛsaṃmatām
//
nityaṃ śailādhirājasya
devatā tvamanindite
sarvataḥ saṃnidhānaṃ te
mama cātīva vatsalā
//
atastute pravakṣyāmi
yadvidheyaṃ tadā dhiyā
anyastrīsaṃpraveśastu
tvayā rakṣyaḥ prayatnataḥ
//
rahasyatra prayatnena
cetasā satataṃ girau
pinākinaḥ praviṣṭāyāṃ
vaktavyaṃ me tvayānaghe
//
tato 'haṃ saṃvidhāsyāmi
yatkṛtyaṃ tadanantaram
ityuktā sā tathetyuktvā
jagāma svagiriṃ śubham
//
umāpi piturudyānaṃ
jagāmādrisutā drutam
antarikṣaṃ samāviśya
meghamālāmiva prabhā
//
tato vibhūṣaṇānyasya
vṛkṣavalkaladhāriṇī
grīṣme pañcāgnisaṃtaptā
varṣāsu ca jaloṣitā
//
śaiśirāsu ca rātrīṣu
śuṣkasthaṇḍilaśāyinī
evaṃ sādhayatī tatra
tapasā saṃvyavasthitā
//
jñātvā tu tāṃ girisutāṃ
daityastatrāntare vaśī
andhakasya suto dṛptaḥ
piturvadhamanusmaran
//
devānsarvānvijityājau
bakabhrātā raṇotkaṭaḥ
āḍirnāmāntaraprekṣī
satataṃ candramaulinaḥ
//
ājagāmāmararipuḥ
puraṃ tripuraghātinaḥ
sa tatrāgatya dadṛśe
vīrakaṃ dvāryavasthitam
//
vicintyāsīdvaraṃ dattaṃ
sa purā padmajanmanā
hate tadāndhake daitye
giriśenāmaradviṣi
//
āḍiścakāra vipulaṃ
tapaḥ paramadāruṇam
tamāgatyābravīdbrahmā
tapasā paritoṣitaḥ
//
kimāḍe dānavaśreṣṭha
tapasā prāptumicchasi
brahmāṇamāha daityastu
nirmṛtyutvamahaṃ vṛṇe
//
na kaścic ca vinā mṛtyuṃ
naro dānava vidyate
yatastato 'pi daityendra
mṛtyuḥ prāpyaḥ śarīriṇā
//
ityukto daityasiṃhastu
provācāmbujasaṃbhavam
rūpasya parivarto me
yadā syātpadmasaṃbhava
//
tadā mṛtyurmama bhaved
anyathā tvamaro hyaham
ityuktastu tadovāca
tuṣṭaḥ kamalasaṃbhavaḥ
//
yadā dvitīyo rūpasya
vivartaste bhaviṣyati
tadā te bhavitā mṛtyur
anyathā na bhaviṣyati
//
ityukto 'maratāṃ mene
daityasūnur mahābalaḥ
tasminkāle tu saṃsmṛtya
tadvadhopāyamātmanaḥ
//
parihartuṃ dṛṣṭipathaṃ
vīrakasyābhavattadā
bhujaṃgarūpī randhreṇa
praviveśa dṛśaḥ patham
//
parihṛtya gaṇeśasya
dānavo 'sau sudurjayaḥ
alakṣito gaṇeśena
praviṣṭo 'tha purāntakam
//
bhujagarūpaṃ saṃtyajya
babhūvātha mahāsuraḥ
umārūpī chalayituṃ
giriśaṃ mūḍhacetanaḥ
//
kṛtvā māyāṃ tato rūpam
apratarkyamanoharam
sarvāvayavasampūrṇaṃ
sarvābhijñānasaṃvṛtam
//
kṛtvā mukhāntare dantān
daityo vajropamāndṛḍhān
tīkṣṇāgrān buddhimohena
giriśaṃ hantumudyataḥ
//
kṛtvomārūpasaṃsthānaṃ
gato daityo harāntikam
pāpo ramyākṛtiścitra
bhūṣaṇāmbarabhūṣitaḥ
//
taṃ dṛṣṭvā giriśastuṣṭas
tadāliṅgya mahāsuram
manyamāno girisutāṃ
sarvairavayavāntaraiḥ
//
apṛcchatsādhu te bhāvo
giriputri na kṛtrimaḥ
yā tvaṃ madāśayaṃ jñātvā
prāpteha varavarṇinī
//
tvayā virahitaṃ śūnyaṃ
manyamāno jagattrayam
prāptā prasannavadanā
yuktamevaṃvidhaṃ tvayi
//
ityukto dānavendrastu
tadābhāṣatsmayañchanaiḥ
na cābudhyadabhijñānaṃ
prāyastripuraghātinaḥ
//
yātāsmyahaṃ tapaścartuṃ
vāllabhyāya tavātulam
ratiśca tatra me nābhūt
tataḥ prāptā tvadantikam
//
ityuktaḥ śaṃkaraḥ śaṅkāṃ
kāṃcitprāpyāvadhārayat
hṛdayena samādhāya
devaḥ prahasitānanaḥ
//
kupitā mayi tanvaṅgī
prakṛtyā ca dṛḍhavratā
aprāptakāmā samprāptā
kimetatsaṃśayo mama
//
iti cintya harastasyā
abhijñānaṃ vidhārayan
nāpaśyadvāmapārśve tu
tadaṅge padmalakṣaṇam
//
lomāvartaṃ tu racitaṃ
tato devaḥ pinākadhṛk
abudhyaddānavīṃ māyām
ākāraṃ gūhayaṃstataḥ
//
meḍhre vajrāstramādāya
dānavaṃ tamasūdayat
abudhyadvīrako naiva
dānavendraṃ niṣūditam
//
hareṇa sūditaṃ dṛṣṭvā
strīrūpaṃ dānaveśvaram
aparicchinnatattvārthā
śailaputryai nyavedayat
//
dūtena mārutenāśu
gāminā nagadevatā
śrutvā vāyumukhāddevī
krodharaktavilocanā
aśapadvīrakaṃ putraṃ
hṛdayena vidūyatā
//
Matsya-Purāṇa 157
mātaraṃ mā parityajya
yasmāttvaṃ snehaviklavām
vihitāvasaraḥ strīṇāṃ
śaṃkarasya rahovidhau
//
tasmātte paruṣā rūkṣā
jaḍā hṛdayavarjitā
gaṇeśa kṣārasadṛśī
śilā mātā bhaviṣyati
//
nimittametadvikhyātaṃ
vīrakasya śilodaye
so 'bhavatprakrameṇaiva
vicitrākhyānasaṃśrayaḥ
//
evamutsṛṣṭaśapāyā
giriputryāstvanantaram
nirjagāma mukhātkrodhaḥ
siṃharūpī mahābalaḥ
//
sa tu siṃhaḥ karālāsyo
jaṭājaṭilakaṃdharaḥ
proddhūtalambalāṅgūlo
daṃṣṭrotkaṭamukhātaṭaḥ
//
vyāditāsyo lalajjihvaḥ
kṣāmakukṣiścikhādiṣuḥ
tasyāśu vartituṃ devī
vyavasyata satī tadā
//
jñātvā manogataṃ tasyā
bhagavāṃścaturānanaḥ
ājagāmāśramapadaṃ
saṃpadāmāśrayaṃ tadā
āgamyovāca deveśo
girijāṃ spaṣṭayā girā
//
kiṃ putri prāptukāmāsi
kimalabhyaṃ dadāmi te
viramyatām atikleśāt
tapaso 'smānmadājñayā
//
tacchrutvovāca girijā
gurorgauratvagarbhitam
vākyaṃ vācā cirodgīrṇa
varṇanirṇītavāñchitam
//
tapasā duṣkareṇāptaḥ
patitve śaṃkaro mayā
sa māṃ śyāmalavarṇeti
bahuśaḥ proktavānbhavaḥ
//
syāmahaṃ kāñcanākārā
vāllabhyena ca saṃyutā
bharturbhūtapateraṅgam
ekato nirviśe 'ṅgavat
//
tasyāstadbhāṣitaṃ śrutvā
provāca kamalāsanaḥ
evaṃ bhava tvaṃ bhūyaśca
bhartṛdehārdhadhāriṇī
//
tatastatyāja bhṛṅgāṅgaṃ
phullanīlotpalatvacam
//
tvacā sā cābhavaddīptā
ghaṇṭāhastā trilocanā
nānābharaṇapūrṇāṅgī
pītakauśeyadhāriṇī
//
tāmabravīttato brahmā
devīṃ nīlāmbujatviṣam
niśe bhūdharajādeha
samparkāt tvaṃ mamājñayā
//
samprāptā kṛtakṛtyatvam
ekānaṃśā purā hyasi
ya eṣa siṃhaḥ prodbhūto
devyāḥ krodhādvarānane
//
sa te 'stu vāhanaṃ devi
ketau cāstu mahābalaḥ
gaccha vindhyācalaṃ tatra
surakāryaṃ kariṣyasi
//
pañcālo nāma yakṣo 'yaṃ
yakṣalakṣapadānugaḥ
dattaste kiṃkaro devi
mayā māyāśatairyutaḥ
//
ityuktā kauśikī devī
vindhyaśailaṃ jagāma ha
umāpi prāptasaṃkalpā
jagāma giriśāntikam
//
praviśantīṃ tu tāṃ dvārād
apakṛṣya samāhitaḥ
rurodha vīrako devīṃ
hemavetralatādharaḥ
//
tāmuvāca sa kopena
rūpāttu vyabhicāriṇīm
prayojanaṃ na te 'stīha
gaccha yāvanna bhetsyase
//
devyā rūpadharo daityo
devaṃ vañcayituṃ tviha
praviṣṭo na ca dṛṣṭo 'sau
sa vai devena ghātitaḥ
//
ghātite cāhamājñapto
nīlakaṇṭhena kopinā
dvāreṣu nāvadhānaṃ te
yasmātpaśyāmi vai tataḥ
//
bhaviṣyasi na maddvāḥstho
varṣapūgānyanekaśaḥ
ataste 'tra na dāsyāmi
praveśaṃ gamyatāṃ drutam
//
Matsya-Purāṇa 158
evamuktvā girisutā
mātā me snehavatsalā
praveśaṃ labhate nānyā
nārī kamalalocane
//
ityuktā tu tadā devī
cintayāmāsa cetasā
na sā nārīti daityo 'sau
vāyurme yāmabhāṣata
//
vṛthaiva vīrakaḥ śapto
mayā krodhaparītayā
akāryaṃ kriyate mūḍhaiḥ
prāyaḥ krodhasamīritaiḥ
//
krodhena naśyate kīrtiḥ
krodho hanti sthirāṃ śriyam
aparicchinnatattvārthā
putraṃ śāpitavatyaham
viparītārthabuddhīnāṃ
sulabho vipadodayaḥ
//
saṃcintyaivamuvācedaṃ
vīrakaṃ prati śailajā
lajjāsajjavikāreṇa
vadanenāmbujatviṣā
//
ahaṃ vīraka te mātā
mā te 'stu manaso bhramaḥ
śaṃkarasyāsmi dayitā
sutā tuhinabhūbhṛtaḥ
//
mama gātracchavibhrāntyā
mā śaṅkāṃ putra bhāvaya
tuṣṭena gauratā dattā
mameyaṃ padmajanmanā
//
mayā śapto 'syavidite
vṛttānte daityanirmite
jñātvā nārīpraveśaṃ tu
śaṃkare rahasi sthite
//
na nivartayituṃ śakyaḥ
śāpaḥ kiṃ tu bravīmi te
śīghrameṣyasi mānuṣyāt
sa tvaṃ kāmasamanvitaḥ
//
śirasā tu tato vandya
mātaraṃ pūrṇamānasaḥ
uvācoditapūrṇendu
dyutiṃ ca himaśailajām
//
natasurāsuramaulimilanmaṇi
pracayakāntikarālanakhāṅkite
nagasute śaraṇāgatavatsale
tava nato 'smi natārtivināśini
//
tapanamaṇḍalamaṇḍitakaṃdhare
pṛthusuvarṇasuvarṇanagadyute
viṣabhujaṃganiṣaṅgavibhūṣite
girisute bhavatīmahamāśraye
//
jagati kaḥ praṇatābhimataṃ dadau
jhaṭiti siddhanute bhavatī yathā
jagati kāṃ ca na vāñchati śaṃkaro
bhuvanadhṛttanaye bhavatīṃ yathā
//
vimalayogavinirmitadurjaya
svatanutulyamaheśvaramaṇḍale
vidalitāndhakabāndhavasaṃhatiḥ
suravaraiḥ prathamaṃ tvamabhiṣṭutā
//
sitasaṭāpaṭaloddhatakaṃdharā
bharamahāmṛgarājarathasthitā
vimalaśaktimukhānalapiṅgalā
yatabhujaughavipiṣṭamahāsurā
//
nigaditā bhuvanairiti caṇḍikā
janani śumbhaniśumbhaniṣūdanī
praṇatacintitadānavadānava
pramathanaikaratistarasā bhuvi
//
viyati vāyupathe jvalanojjvale
'vanitale tava devi ca yadvapuḥ
tadajite 'pratime praṇamāmyahaṃ
bhuvanabhāvini te bhavavallabhe
//
jaladhayo lalitoddhatavīcayo
hutavahadyutayaśca carācaram
phaṇasahasrabhṛtaśca bhujaṃgamās
tvadabhidhāsyati mayyabhayaṃkarāḥ
//
bhagavati sthirabhaktajanāśraye
pratigato bhavatīcaraṇāśrayam
karaṇajātamihāstu mamācalaṃ
nutilavāptiphalāśayahetutaḥ
//
praśamamehi mamātmajavatsale
tava namo 'stu jagattrayasaṃśraye
tvayi mamāstu matiḥ satataṃ śive
śaraṇago 'smi nato 'smi namo 'stu te
//
prasannā tu tato devī
vīrakasyeti saṃstutā
praviveśa śubhaṃ bhartur
bhavanaṃ bhūdharātmajā
//
atha rudro mahāgaurīṃ
gaurīṃ dṛṣṭvā tu sundarīm
cittavyāmohanākārāṃ
karīndronmattagāminīm
//
pūrṇacandrānanāṃ tanvīṃ
nitamborughanastanīm
madhye kṣāmāṃ tathākṣīṇa
lāvaṇyāmṛtavarṣiṇīm
//
sarvābharaṇapūrvāṅgīṃ
mado mandena kāriṇīm
sakāmaḥ śaṅkito dīno
raudro vīro bhayānakaḥ
//
karuṇāhāsyabībhatsa
kiṃcitkiṃciddharo 'bhavat
jighāṃsurdevavākyena
bhairavaṃ kṛtavānvapuḥ
//
sā cāpi bhairavī jātā
devasya pratirūpiṇī
tasyā rūpasahasrāṇi
dadarśa girigocaraḥ
//
graste sahasrarūpāṇāṃ
tārārūpe pradarśite
pārvatyā cātha niḥśaṅkaḥ
śaṃkaro vābhavattataḥ
//
dṛṣṭvā jaganmayīṃ tāṃ tu
rarāma suratapriyaḥ
virahotkaṇṭhitāṃ bhāryāṃ
prāpya bhūyo himātmajām
//
yāvadvarṣasahasrāntam
ubhayo rahasisthayoḥ
nānākaraṇabaddhotthā
krīḍāsīt saṃtatā tayoḥ
//
dvārastho vīrako devān
haradarśanakāṅkṣiṇaḥ
vyasarjayat svakānyeva
gṛhāṇyādarapūrvakam
//
nāstyatrāvasaro devā
devyā saha vṛṣākapiḥ
nibhṛtaḥ krīḍatītyuktā
yayuste ca yathāgatam
//
gate varṣasahasre tu
devāstvaritamānasāḥ
jvalanaṃ codayāmāsur
jñātuṃ śaṃkaraceṣṭitam
//
praviśya jālarandhreṇa
śukarūpī hutāśanaḥ
dadṛśe śayane śarvaṃ
rataṃ girijayā saha
//
dadṛśe taṃ ca deveśo
hutāśaṃ śukarūpiṇam
tamuvāca mahādevaḥ
kiṃcitkopasamanvitaḥ
//
niṣiktamardhaṃ devyāṃ me
śukrasya śukavigraha
lajjayā viratisthāyāṃ
tvamardhaṃ piba pāvaka
//
yasmāttu tvatkṛto vighnas
tasmāttvayyupapadyate
ityuktaḥ prāñjalirvahnir
apibadvīryamāhitam
//
tenāpūryata tāndevāṃs
tattatkāyavibhedataḥ
vipāṭya jaṭharaṃ teṣāṃ
vīryaṃ māheśvaraṃ tataḥ
//
niṣkrānte taptahemābhaṃ
vitataṃ śaṃkarāśrame
tasminsaro mahajjātaṃ
vimalaṃ bahuyojanam
//
protphullahemakamalaṃ
nānāvihaganāditam
tacchrutvā tu tato devī
hemadrumamahājalam
//
jagāma kautukāviṣṭā
tatsaraḥ kanakāmbujam
tatra kṛtvā jalakrīḍāṃ
tadabjakṛtaśekharā
//
upaviṣṭā tatastasya
tīre devī sakhīyutā
pātukāmā ca tattoyaṃ
svādu nirmalapaṅkajam
//
apaśyatkṛttikāḥ snātāḥ
ṣaḍarkadyutisaṃnibhāḥ
padmapatre tu tadvāri
gṛhītvopasthitā gṛham
//
harṣāduvāca paśyāmi
padmapatre sthitaṃ payaḥ
tatastā ūcurakhilaṃ
kṛttikā himaśailajām
//
dāsyāmo yadi te garbhaḥ
sambhūto yo bhaviṣyati
so 'smākamapi putraḥ syād
asmannāmnā ca vartatām
bhavellokeṣu vikhyātaḥ
sarveṣvapi śubhānane
//
ityuktovāca girijā
kathaṃ madgātrasaṃbhavaḥ
sarvairavayavairyukto
bhavatībhyaḥ suto bhavet
//
tatastāṃ kṛttikā ūcur
vidhāsyāmo 'sya vai vayam
uttamānyuttamāṅgāni
yadyevaṃ tu bhaviṣyati
//
uktā vai śailajā prāha
bhavatvevamaninditāḥ
tatastā harṣasampūrṇāḥ
padmapatrasthitaṃ payaḥ
//
tasyai dadustayā cāpi
tatpītaṃ kramaśo jalam
pīte tu salile tasmiṃs
tatastasminsarovare
//
vipāṭya devyāśca tato
dakṣiṇāṃ kukṣimudgataḥ
niścakrāmādbhuto bālaḥ
sarvalokavibhāsakaḥ
//
prabhākaraprabhākāraḥ
prakāśakanakaprabhaḥ
gṛhītanirmalodagra
śaktiśūlaḥ ṣaḍānanaḥ
//
dīpto mārayituṃ daityān
kutsitānkanakacchaviḥ
etasmātkāraṇāddaivaḥ
kumāraścāpi so 'bhavat
//
Matsya-Purāṇa 159
vāmaṃ vidārya niṣkrāntaḥ
suto devyāḥ punaḥ śiśuḥ
skandācca vadane vahneḥ
śukrātsuvadano 'rihā
//
kṛttikāmelanādeva
śākhābhiḥ saviśeṣataḥ
śākhābhidhāḥ samākhyātāḥ
ṣaṭsu vaktreṣu vistṛtāḥ
//
yatastato viśākho 'sau
khyāto lokeṣu ṣaṇmukhaḥ
skando viśākhaḥ ṣaḍvaktraḥ
kārtikeyaśca viśrutaḥ
//
caitrasya bahule pakṣe
pañcadaśyāṃ mahābalau
sambhūtāvarkasadṛśau
viśāle śarakānane
//
caitrasyaiva site pakṣe
pañcamyāṃ pākaśāsanaḥ
bālakābhyāṃ cakāraikaṃ
matvā cāmarabhūtaye
//
tasyāmeva tataḥ ṣaṣṭhyām
abhiṣikto guhaḥ prabhuḥ
sarvairamarasaṃghātair
brahmendropendrabhāskaraiḥ
//
gandhamālyaiḥ śubhairdhūpais
tathā krīḍanakairapi
chatraiścāmarajālaiśca
bhūṣaṇaiśca vilepanaiḥ
//
abhiṣikto vidhānena
yathāvatṣaṇmukhaḥ prabhuḥ
sutāmasmai dadau śakro
devaseneti viśrutām
//
patnyarthaṃ devadevasya
dadau viṣṇustadāyudham
yakṣāṇāṃ daśalakṣāṇi
dadāvasmai dhanādhipaḥ
//
dadau hutāśanastejo
dadau vāyuśca vāhanam
dadau krīḍanakaṃ tvaṣṭā
kukkuṭaṃ kāmarūpiṇam
evaṃ surāstu te sarve
parivāramanuttamam
//
dadurmuditacetaskāḥ
skandāyādityavarcase
//
jānubhyāmavanau sthitvā
surasaṃghāstamastuvan
stotreṇānena varadaṃ
ṣaṇmukhaṃ mukhyaśaḥ surāḥ
//
namaḥ kumārāya mahāprabhāya
skandāya ca skanditadānavāya
navārkavidyuddyutaye namo 'stute
namo 'stu te ṣaṇmukha kāmarūpa
//
pinaddhanānābharaṇāya bhartre
namo raṇe dānavadāraṇāya
namo 'stu te 'rkapratimaprabhāya
namo 'stu guhyāya guhāya tubhyam
//
namo 'stu trailokyabhayāpahāya
namo 'stu te bāla kṛpāparāya
namo viśālāmalalocanāya
namo viśākhāya mahāvratāya
//
namo namaste 'stu manoharāya
namo namaste 'stu raṇotkaṭāya
namo mayūrojjvalavāhanāya
namo 'stu keyūradharāya tubhyam
//
namo dhṛtodagrapatākine namaste
namaḥ prabhāvapraṇatāya te 'stu
namaste namaste varavīryaśāline
kṛpāparo no bhava bhavyamūrte
//
kriyāparā yajñapatiṃ ca stutvā
vinemurevaṃ tvamarādhipādyāḥ
evaṃ tadā ṣaḍvadanastu sendrān
uvāca tuṣṭaśca guhastatastān
nirīkṣya netrairamalaiḥ sureśāñ
śatrūnhaniṣyāmi gatajvarāḥ stha
//
kaṃ vaḥ kāmaṃ prayacchāmi
devatā brūta nirvṛtāḥ
yadyapyasādhyaṃ hṛdyaṃ vo
hṛdaye cintitaṃ param
//
ityuktāstu surāstena
procuḥ praṇatamaulayaḥ
sarva eva mahātmānaṃ
guhaṃ tadgatamānasāḥ
//
daityendrastārako nāma
sarvāmarakulāntakṛt
balavāndurjayo duṣṭo
durācāro 'tikopanaḥ
tameva jahi hṛdyo 'rtha
eṣo 'smākaṃ bhayāpaha
//
evamuktastathetyuktvā
sarvāmarapadānugaḥ
jagāma jagatāṃ nāthaḥ
stūyamāno 'mareśvaraiḥ
//
tārakasya vadhārthāya
jagataḥ kaṇṭakasya vai
tataśca preṣayāmāsa
śakro labdhasamāśrayaḥ
//
dūtaṃ dānavasiṃhasya
paruṣākṣaravādinam
sa tu gatvābravīddaityaṃ
nirbhayo bhīmadarśanaḥ
//
śakrastvāmāha deveśo
daityaketo divaspatiḥ
tārakāsura tacchrutvā
ghaṭaśaktyā yathecchayā
//
yajjagaddalanādāptaṃ
kilbiṣaṃ dānava tvayā
tasyāhaṃ śāsakaste 'dya
rājāsmi bhuvanatraye
//
śrutvaitaddūtavacanaṃ
kopasaṃraktalocanaḥ
uvāca dūtaṃ duṣṭātmā
naṣṭaprāyavibhūtikaḥ
//
dṛṣṭaṃ te pauruṣaṃ śakra
raṇeṣu śataśo mayā
nistrapatvānna te lajjā
vidyate śakra durmate
//
evamukte gate dūte
cintayāmāsa dānavaḥ
nālabdhasaṃśrayaḥ śakro
vaktumevaṃ hi cārhati
//
jitaḥ sa śakro nākasmāj
jāyate saṃśrayāśrayaḥ
nimittāni ca duṣṭāni
so 'paśyadduṣṭaceṣṭitaḥ
//
pāṃśuvarṣamasṛkpātaṃ
gaganādavanītale
bhujanetraprakampaṃ ca
vaktraśoṣamanobhramam
//
svakāntāvaktrapadmānāṃ
mlānatāṃ ca vyalokayat
duṣṭāṃśca prāṇino raudrān
so 'paśyadduṣṭavedinaḥ
//
tadacintvaiva ditijo
nyastacinto 'bhavatkṣaṇāt
yāvadgajaghaṭāghaṇṭā
raṇatkāraravotkaṭām
//
tadvatturagasaṃghāta
kṣuṇṇabhūreṇupiñjarām
cañcalasyandanodagra
dhvajarājivirājitām
//
vimānaiścādbhutākāraiś
calitāmaracāmaraiḥ
tāṃ bhūṣaṇanibaddhāṃ ca
kiṃnarodgatināditām
//
nānānākatarūtphulla
kusumāpīḍadhāriṇīm
vikośāstrapariṣkārāṃ
varmanirmaladarśanām
//
bandyudghuṣṭastutiravāṃ
nānāvādyanināditām
senāṃ nākasadāṃ daityaḥ
prāsādastho vyalokayat
//
cintayāmāsa sa tadā
kiṃcidudbhrāntamānasaḥ
apūrvaḥ ko bhavedyoddhā
yo mayā na vinirjitaḥ
//
tataścintākulo daityaḥ
śuśrāva kaṭukākṣaram
siddhabandibhirudghuṣṭam
idaṃ hṛdayadāraṇam
//
atha gāthā
jayātulaśaktidīdhitipiñjara bhujadaṇḍacaṇḍaraṇarabhasa |
suravadana kumudakānana-vikāsanendo kumāra jaya ditijakulamahodadhivaḍavānala ||
ṣaṇmukha madhuraravamayūraratha suramukuṭakoṭighaṭṭitacaraṇanakhāṅkuramahāsana |
jaya lalitacūḍākalāpanavavimaladalakamalakānta daityavaṃśaduḥsahadāvānala ||
jaya viśākha vibho jaya sakalalokatāraka jaya devasenānāyaka |
skanda jaya gaurīnandana ghaṇṭāpriya priya viśākha vibho dhṛtapatākaprakīrṇapaṭala |
kanakabhūṣaṇa bhāsuradinakaracchāya ||
jaya janitasaṃbhrama līlālūnākhilārāte jaya sakalalokatāraka ditijāsuravaratārakāntaka |
skanda jaya bāla saptavāsara jaya bhuvanāvaliśokavināśana ||
Matsya-Purāṇa 160
śrutvaitattārakaḥ sarvam
udghuṣṭaṃ devabandibhiḥ
sasmāra brahmaṇo vākyaṃ
vadhaṃ bālādupasthitam
//
smṛtvā gharmārdrasarvāṅgaḥ
padātirapadānugaḥ
mandirānnirjagāmāśu
śokagrastena cetasā
//
kālanemimukhā daityāḥ
saṃrambhādbhrāntacetasaḥ
sve sve svanīkeṣu tadā
tvarāvismitacetasaḥ
yodhā dhāvata gṛhīta
yojayadhvaṃ varūthinīm
//
kumāraṃ tārako dṛṣṭvā
babhāṣe bhīṣaṇākṛtiḥ
kiṃ bāla yoddhukāmo 'si
krīḍa kandukalīlayā
//
tvayā na dānavā dṛṣṭā
yatsaṅgaravibhīṣakāḥ
bālatvādatha te buddhir
evaṃ svalpārthadarśinī
//
kumāro 'pi tamagrasthaṃ
babhāṣe harṣayansurān
śṛṇu tāraka śāstrārthas
tava caiva nirūpyate
//
śāstrairarthā na dṛśyante
samare nirbhayairbhaṭaiḥ
śiśutvaṃ māvamaṃsthā me
śiśuḥ kālabhujaṃgamaḥ
//
duṣprekṣyo bhāskaro bālas
tathāhaṃ durjayaḥ śiśuḥ
alpākṣaro na mantraḥ kiṃ
susphuro daitya dṛśyate
//
kumāre proktavatyevaṃ
daityaścikṣepa mudgaram
kumārastaṃ nirasyātha
vajreṇāmoghavarcasā
//
tataścikṣepa daityendro
bhindipālamayomayam
kareṇa tacca jagrāha
kārtikeyo 'marārihā
//
gadāṃ mumoca daityāya
ṣaṇmukhaḥ paramasvanām
tayā hatastato daityaś
cakampe 'calarāḍiva
//
mene ca durjayaṃ daityas
tadā ṣaḍvadanaṃ raṇe
cintayāmāsa buddhyā vai
prāptaḥ kālo na saṃśayaḥ
//
kupitaṃ tu tamālokya
kālanemipurogamāḥ
sarve daityeśvarā jaghnuḥ
kumāraṃ raṇadāruṇam
//
sa taiḥ prahārairaspṛṣṭo
vṛthākleśairmahādyutiḥ
raṇaśauṇḍāstu daityendrāḥ
punaḥ prāsaiḥ śilīmukhaiḥ
//
kumāraṃ sāmaraṃ jaghnur
balino devakaṇṭakāḥ
kumārasya vyathā nābhūd
daityāstranihatasya tu
//
prāṇāntakaraṇo jāto
devānāṃ dānavāhavaḥ
devānnipīḍitāndṛṣṭvā
kumāraḥ kopamāviśat
//
tato 'strairvārayāmāsa
dānavānāmanīkinīm
tatastair niṣpratīkarais
tāḍitāḥ surakaṇṭakāḥ
//
kālanemimukhāḥ sarve
raṇādāsanparāṅmukhāḥ
vidruteṣvatha daityeṣu
hateṣu ca samantataḥ
//
tataḥ kruddho mahādaityas
tārako 'suranāyakaḥ
jagrāha ca gadāṃ divyāṃ
hemajālapariṣkṛtām
//
jaghne kumāraṃ gadayā
niṣṭaptakanakāṅgadaḥ
śarairmayūrapatraiśca
cakāra vimukhānsurān
//
tathā parairmahābhallair
mayūraṃ guhavāhanam
bibheda tārakaḥ kruddhaḥ
sa sainye 'suranāyakaḥ
//
dṛṣṭvā parāṅmukhāndevān
muktaraktaṃ svavāhanam
jagrāha śaktiṃ vimalāṃ
raṇe kanakabhūṣaṇām
//
bāhunā hemakeyūra
rucireṇa ṣaḍānanaḥ
tato javānmahāsenas
tārakaṃ dānavādhipam
//
tiṣṭha tiṣṭha sudurbuddhe
jīvalokaṃ vilokaya
hato 'syadya mayā śaktyā
smara śastraṃ suśikṣitam
//
ityuktvā ca tataḥ śaktiṃ
mumoca ditijaṃ prati
sā kumārabhujotsṛṣṭā
tatkeyūraravānugā
bibheda daityahṛdayaṃ
vajraśailendrakarkaśam
//
gatāsuḥ sa papātorvyāṃ
pralaye bhūdharo yathā
vikīrṇamukuṭoṣṇīṣo
visrastākhilabhūṣaṇaḥ
//
tasminvinihate daitye
tridaśānāṃ mahotsave
nābhūt kaścit tadā duḥkhī
narakeṣvapi pāpakṛt
//
stuvantaḥ ṣaṇmukhaṃ devāḥ
krīḍantaścāṅganāyutāḥ
jagmuḥ svāneva bhavanān
bhūridhāmāna utsukāḥ
//
daduścāpi varaṃ sarve
devāḥ skandamukhaṃ prati
tuṣṭāḥ samprāptasarvecchāḥ
saha siddhaistapodhanaiḥ
//
yaḥ paṭhetskandasambaddhāṃ
kathāṃ martyo mahāmatiḥ
śṛṇuyācchrāvayedvāpi
sa bhavetkīrtimānnaraḥ
//
bahvāyuḥ subhagaḥ śrīmān
kāntimāñchubhadarśanaḥ
bhūtebhyo nirbhayaścāpi
sarvaduḥkhavivarjitaḥ
//
saṃdhyāmupāsya yaḥ pūrvāṃ
skandasya caritaṃ paṭhet
sa muktaḥ kilbiṣaiḥ sarvair
mahādhanapatirbhavet
//
bālānāṃ vyādhijuṣṭānāṃ
rājadvāraṃ ca sevatām
idaṃ tatparamaṃ divyaṃ
sarvadā sarvakāmadam
tanukṣaye ca sāyujyaṃ
ṣaṇmukhasya vrajennaraḥ
//
Matsya-Purāṇa 161
idānīṃ śrotumicchāmo
hiraṇyakaśiporvadham
narasiṃhasya māhātmyaṃ
tathā pāpavināśanam
//
purā kṛtayuge viprā
hiraṇyakaśipuḥ prabhuḥ
daityānāmādipuruṣaś
cakāra sa mahattapaḥ
//
daśa varṣasahasrāṇi
daśa varṣaśatāni ca
jalavāsī samabhavat
snānamaunadhṛtavrataḥ
//
tataḥ śamadamābhyāṃ ca
brahmacaryeṇa caiva hi
brahmā prīto 'bhavattasya
tapasā niyamena ca
//
tataḥ svayaṃbhūrbhagavān
svayamāgamya tatra ha
vimānenārkavarṇena
haṃsayuktena bhāsvatā
//
ādityairvasubhiḥ sādhyair
marudbhirdaivataistathā
rudrairviśvasahāyaiśca
yakṣarākṣasapannagaiḥ
//
digbhiś caiva vidigbhiś ca
nadībhiḥ sāgaraistathā
nakṣatraiśca muhūrtaiśca
khecaraiśca mahāgrahaiḥ
//
devairbrahmarṣibhiḥ sārdhaṃ
siddhaiḥ saptarṣibhistathā
rājarṣibhiḥ puṇyakṛdbhir
gandharvāpsarasāṃ gaṇaiḥ
//
carācaraguruḥ śrīmān
vṛtaḥ sarvairdivaukasaiḥ
brahmā brahmavidāṃ śreṣṭho
daityaṃ vacanamabravīt
//
prīto 'smi tava bhaktasya
tapasānena suvrata
varaṃ varaya bhadraṃ te
yatheṣṭaṃ kāmamāpnuhi
//
na devāsuragandharvā
na yakṣoragarākṣasāḥ
na mānuṣāḥ piśācā vā
hanyurmāṃ devasattama
//
ṛṣayo vā na māṃ śāpaiḥ
śapeyuḥ prapitāmaha
yadi me bhagavānprīto
vara eṣa vṛto mayā
//
na cāstreṇa na śastreṇa
giriṇā pādapena ca
na śuṣkeṇa na cārdreṇa
na divā na niśātha vā
//
bhaveyamahamevārkaḥ
somo vāyurhutāśanaḥ
salilaṃ cāntarikṣaṃ ca
nakṣatrāṇi diśo daśa
//
ahaṃ krodhaśca kāmaśca
varuṇo vāsavo yamaḥ
dhanadaśca dhanādhyakṣo
yakṣaḥ kiṃpuruṣādhipaḥ
//
ete divyā varāstāta
mayā dattāstavādbhutāḥ
sarvānkāmānsadā vatsa
prāpsyasi tvaṃ na saṃśayaḥ
//
evamuktvā sa bhagavāñ
jagāmākāśa eva hi
vairājaṃ brahmasadanaṃ
brahmarṣigaṇasevitam
//
tato devāśca nāgāśca
gandharvā ṛṣibhiḥ saha
varapradānaṃ śrutvaiva
pitāmahamupasthitāḥ
//
varapradānādbhagavan
vadhiṣyati sa no 'suraḥ
tatprasīdāśu bhagavan
vadho 'pyasya vicintyatām
//
bhagavansarvabhūtānām
ādikartā svayaṃ prabhuḥ
sraṣṭā tvaṃ havyakavyānām
avyaktaprakṛtir budhaḥ
//
sarvalokahitaṃ vākyaṃ
śrutvā devaḥ prajāpatiḥ
āśvāsayāmāsa surān
suśītairvacanāmbubhiḥ
//
avaśyaṃ tridaśāstena
prāptavyaṃ tapasaḥ phalam
tapaso 'nte 'sya bhagavān
vadhaṃ viṣṇuḥ kariṣyati
//
tacchrutvā vibudhā vākyaṃ
sarve paṅkajajanmanaḥ
svāni sthānāni divyāni
viprajagmurmudānvitāḥ
//
labdhamātre vare cātha
sarvāḥ so 'bādhata prajāḥ
hiraṇyakaśipurdaityo
varadānena darpitaḥ
//
āśrameṣu mahābhāgān
sa munīñchaṃsitavratān
satyadharmaparāndāntān
dharṣayāmāsa dānavaḥ
//
devāṃstribhuvanasthāṃśca
parājitya mahāsuraḥ
trailokyaṃ vaśamānīya
svarge vasati dānavaḥ
//
yadā varamadotsiktaś
coditaḥ kāladharmataḥ
yajñiyānakaroddaityān
ayajñiyāśca devatāḥ
//
tadādityāśca sādhyāśca
viśve ca vasavastathā
sendrā devagaṇā yakṣāḥ
siddhadvijamaharṣayaḥ
//
śaraṇyaṃ śaraṇaṃ viṣṇum
upatasthurmahābalam
devadevaṃ yajñamayaṃ
vāsudevaṃ sanātanam
//
nārāyaṇa mahābhāga
devāstvāṃ śaraṇaṃ gatāḥ
trāyasva jahi daityendraṃ
hiraṇyakaśipuṃ prabho
//
tvaṃ hi naḥ paramo dhātā
tvaṃ hi naḥ paramo guruḥ
tvaṃ hi naḥ paramo devo
brahmādīnāṃ surottama
//
bhayaṃ tyajadhvamamarā
abhayaṃ vo dadāmyaham
tathaiva tridivaṃ devāḥ
pratipadyata mā ciram
//
eṣo 'haṃ sagaṇaṃ daityaṃ
varadānena darpitam
avadhyamamarendrāṇāṃ
dānavendraṃ nihanmyaham
//
evamuktvā tu bhagavān
visṛjya tridaśeśvarān
vadhaṃ saṃkalpayāmāsa
hiraṇyakaśipoḥ prabhuḥ
//
sāhāyyaṃ ca mahābāhur
oṃkāraṃ gṛhya satvaram
athauṃkārasahāyastu
bhagavānviṣṇuravyayaḥ
//
hiraṇyakaśipusthānaṃ
jagāma harirīśvaraḥ
tejasā bhāskarākāraḥ
śaśī kāntyeva cāparaḥ
//
narasya kṛtvārdhatanuṃ
siṃhasyārdhatanuṃ tathā
nārasiṃhena vapuṣā
pāṇiṃ saṃspṛśya pāṇinā
//
tato 'paśyata vistīrṇāṃ
divyāṃ ramyāṃ manoramām
sarvakāmayutāṃ śubhrāṃ
hiraṇyakaśipoḥ sabhām
//
vistīrṇāṃ yojanaśataṃ
śatamadhyardhamāyatām
vaihāyasīṃ kāmagamāṃ
pañcayojanavistṛtām
//
jarāśokaklamāpetāṃ
niṣprakampāṃ śivāṃ sukhām
veśmaharmyavatīṃ ramyāṃ
jvalantīmiva tejasā
//
antaḥsalilasaṃyuktāṃ
vihitāṃ viśvakarmaṇā
divyaratnamayairvṛkṣaiḥ
phalapuṣpapradairyutām
//
nīlapītasitaśyāmaiḥ
kṛṣṇairlohitakairapi
avatānaistathā gulmair
mañjarīśatadhāribhiḥ
//
sitābhraghanasaṃkāśā
plavantīva vyadṛśyata
raśmivatī bhāsvarā ca
divyagandhamanoramā
//
susukhā na ca duḥkhā sā
na śītā na ca gharmadā
na kṣutpipāse glāniṃ vā
prāpya tāṃ prāpnuvanti te
//
nānārūpairupakṛtāṃ
vicitrairatibhāsvaraiḥ
stambhairna vibhṛtā sā vai
śāśvatī cākṣapā sadā
//
ati candraṃ ca sūryaṃ ca
śikhinaṃ ca svayaṃprabhā
dīpyate nākapṛṣṭhasthā
bhāsayantīva bhāskaram
//
sarve ca kāmāḥ pracurā
ye divyā ye ca mānuṣāḥ
rasayuktaṃ prabhūtaṃ ca
bhakṣyabhojyamanantakam
//
puṇyagandhasrajaścātra
nityapuṣpaphaladrumāḥ
uṣṇe śītāni toyāni
śīte coṣṇāni santi ca
//
puṣpitāgrā mahāśākhāḥ
pravālāṅkuradhāriṇaḥ
latāvitānasaṃchannā
nadīṣu ca saraḥsu ca
//
vṛkṣānbahuvidhāṃstatra
mṛgendro dadṛśe prabhuḥ
gandhavanti ca puṣpāṇi
rasavanti phalāni ca
//
nātiśītāni noṣṇāni
tatra tatra sarāṃsi ca
apaśyatsarvatīrthāni
sabhāyāṃ tasya sa prabhuḥ
//
nalinaiḥ puṇḍarīkaiśca
śatapattraiḥ sugandhibhiḥ
raktaiḥ kuvalayairnīlaiḥ
kumudaiḥ saṃvṛtāni ca
//
sukāntairdhārtarāṣṭraiśca
rājahaṃsaiśca supriyaiḥ
kāraṇḍavaiścakravākaiḥ
sārasaiḥ kurarairapi
//
vimalaiḥ sphāṭikābhaiśca
pāṇḍuracchadanairdvijaiḥ
bahuhaṃsopagītāni
sārasābhirutāni ca
//
gandhavatyaḥ śubhāstatra
puṣṭamañjaridhāriṇīḥ
dṛṣṭavānparvatāgreṣu
nānāpuṣpadharā latāḥ
//
ketakyaśokasaralāḥ
puṃnāgatilakārjunāḥ
cūtā nīpāḥ prasthapuṣpāḥ
kadambā bakulā dhavāḥ
//
priyaṅgupāṭalāvṛkṣāḥ
śālmalyaḥ saharidrakāḥ
sālāstālāstamālāśca
campakāśca manoramāḥ
//
tathaivānye vyarājanta
sabhāyāṃ puṣpitā drumāḥ
vidrumāśca drumāścaiva
jvalitāgnisamaprabhāḥ
//
skandhavantaḥ suśākhāśca
bahutālasamucchrayāḥ
añjanāśokavarṇāśca
bahavaścitrakā drumāḥ
//
varuṇo vatsanābhaśca
panasāḥ saha candanaiḥ
nīpāḥ sumanasaścaiva
nimbā aśvatthatindukāḥ
//
pārijātāśca lodhrāśca
mallikā bhadradāravaḥ
āmalakyastathā jambū
lakucāḥ śailavālukāḥ
//
kharjūryo nārikelāśca
harītakavibhītakāḥ
kālīyakā drukālāśca
hiṅgavaḥ pāriyātrakāḥ
//
mandārakundalaktāśca
pataṅgāḥ kuṭajāstathā
raktāḥ kuraṇṭakāścaiva
nīlāścāgarubhiḥ saha
//
kadambāścaiva bhavyāśca
dāḍimā bījapūrakāḥ
saptaparṇāśca bilvāśca
madhupairāvṛtāstathā
//
aśokāśca tamālāśca
nānāgulmalatāvṛtāḥ
madhūkāḥ saptaparṇāśca
bahavaḥ kṣīrakā drumāḥ
//
latāśca vividhākārāḥ
patrapuṣpaphalopagāḥ
ete cānye ca bahavas
tatra kānanajā drumāḥ
//
nānāpuṣpaphalopetā
vyarājanta samantataḥ
cakorāḥ śatapatrāśca
mattakokilasārikāḥ
//
puṣpitāḥ puṣpitāgraiśca
saṃpatanti mahādrumāḥ
raktapītāruṇāstatra
pādapāgragatāḥ khagāḥ
//
parasparamavekṣante
prahṛṣṭā jīvajīvakāḥ
tasyāṃ sabhāyāṃ daityendro
hiraṇyakaśipustadā
//
strīsahasraiḥ parivṛto
vicitrābharaṇāmbaraḥ
anarghyamaṇivajrārciḥ
śikhājvalitakuṇḍalaḥ
//
āsīnaścāsane citre
daśanalvapramāṇataḥ
divākaranibhe divye
divyāstaraṇasaṃstṛte
//
divyagandhavahastatra
mārutaḥ susukho vavau
hiraṇyakaśipurdaitya
āste jvalitakuṇḍalaḥ
//
upacerurmahādaityaṃ
hiraṇyakaśipuṃ tadā
divyatānena gītāni
jagur gandharvasattamāḥ
//
viśvācī sahajanyā ca
pramlocetyabhiviśrutā
divyātha saurabheyī ca
samīcī puñjikasthalī
//
miśrakeśī ca rambhā ca
citralekhā śucismitā
cārukeśī ghṛtācī ca
menakā corvaśī tathā
//
etāḥ sahasraśaścānyā
nṛtyagītaviśāradāḥ
upatiṣṭhanti rājānaṃ
hiraṇyakaśipuṃ prabhum
//
tatrāsīnaṃ mahābāhuṃ
hiraṇyakaśipuṃ prabhum
upāsate diteḥ putrāḥ
sarve labdhavarāstathā
//
tamapratimakarmāṇaṃ
śataśo 'tha sahasraśaḥ
balirvirocanastatra
narakaḥ pṛthivīsutaḥ
//
prahlādo vipracittiśca
gaviṣṭhaśca mahāsuraḥ
surahantā sunāmā ca
pramatiḥ sumatirvaraḥ
//
ghaṭodaro mahāpārśvaḥ
krathanaḥ piṭharastathā
viśvarūpaḥ surūpaśca
svabalaśca mahābalaḥ
//
daśagrīvaśca vālī ca
meghavāsā mahāsuraḥ
ghaṭāsyo 'kampanaścaiva
prajanaścendratāpanaḥ
//
daityadānavasaṃghāste
sarve jvalitakuṇḍalāḥ
sragviṇo vāgminaḥ sarve
sadaiva caritavratāḥ
//
sarve labdhavarāḥ śūrāḥ
sarve vigatamṛtyavaḥ
ete cānye ca bahavo
hiraṇyakaśipuṃ prabhum
//
upāsanti mahātmānaṃ
sarve divyaparicchadāḥ
vimānairvividhākārair
bhrājamānairivāgnibhiḥ
//
mahendravapuṣaḥ sarve
vicitrāṅgadabāhavaḥ
bhūṣitāṅgā diteḥ putrās
tamupāsanta sarvaśaḥ
//
tasyāṃ sabhāyāṃ divyāyām
asurāḥ parvatopamāḥ
hiraṇyavapuṣaḥ sarve
divākarasamaprabhāḥ
//
na śrutaṃ naiva dṛṣṭaṃ hi
hiraṇyakaśiporyathā
aiśvaryaṃ daityasiṃhasya
yathā tasya mahātmanaḥ
//
kanakarajatacitravedikāyāṃ
parihṛtaratnavicitravīthikāyām
sa dadarśa mṛgādhipaḥ sabhāyāṃ
suracitaratnagavākṣaśobhitāyām
//
kanakavimalahārabhūṣitāṅgaṃ
dititanayaṃ sa mṛgādhipo dadarśa
divasakaramahāprabhājvalantaṃ
ditijasahasraśatairniṣevyamāṇam
//
Matsya-Purāṇa 162
tato dṛṣṭvā mahātmānaṃ
kālacakramivāgatam
narasiṃhavapuśchannaṃ
bhasmacchannamivānalam
//
hiraṇyakaśipoḥ putraḥ
prahlādo nāma vīryavān
divyena cakṣuṣā siṃham
apaśyaddevamāgatam
//
te dṛṣṭvā rukmaśailābham
apūrvāṃ tanumāśritam
vismitā dānavāḥ sarve
hiraṇyakaśipuśca saḥ
//
mahābāho mahārāja
daityānāmādisaṃbhava
na śrutaṃ na ca no dṛṣṭaṃ
nārasiṃhamidaṃ vapuḥ
//
avyaktaprabhavaṃ divyaṃ
kimidaṃ rūpamāgatam
daityāntakaraṇaṃ ghoraṃ
saṃśatīva mano mama
//
asya devāḥ śarīrasthāḥ
sāgarāḥ saritaśca yāḥ
himavānpāriyātraśca
ye cānye kulaparvatāḥ
//
candramāśca sanakṣatrair
ādityair vasubhiḥ saha
dhanado varuṇaścaiva
yamaḥ śakraḥ śacīpatiḥ
//
maruto devagandharvā
ṛṣayaśca tapodhanāḥ
nāgā yakṣāḥ piśācāśca
rākṣasā bhīmavikramāḥ
//
brahmā devaḥ paśupatir
lalāṭasthā bhramanti vai
sthāvarāṇi ca sarvāṇi
jaṅgamāni tathaiva ca
//
bhavāṃśca sahito 'smābhiḥ
sarvairdaityagaṇairvṛtaḥ
vimānaśatasaṃkīrṇā
tathaiva bhavataḥ sabhā
//
sarvaṃ tribhuvanaṃ rājaṃl
lokadharmāśca śāśvatāḥ
dṛśyante nārasiṃhe 'smiṃs
tathedamakhilaṃ jagat
//
prajāpatiścātra manur mahātmā
grahāśca yogāśca mahīruhāśca
utpātakālaśca dhṛtirmatiśca
ratiśca satyaṃ ca tapo damaśca
//
sanatkumāraśca mahānubhāvo
viśve ca devā ṛṣayaśca sarve
krodhaśca kāmaśca tathaiva harṣo
dharmaśca mohaḥ pitaraśca sarve
//
prahlādasya vacaḥ śrutvā
hiraṇyakaśipuḥ prabhuḥ
uvāca dānavānsarvān
gaṇāṃśca sa gaṇādhipaḥ
//
mṛgendro gṛhyatāmeṣa
apūrvāṃ tanumāsthitaḥ
yadi vā saṃśayaḥ kaścid
vadhyatāṃ vanagocaraḥ
//
te dānavagaṇā sarve
mṛgendraṃ bhīmavikramam
parikṣipanto muditās
trāsayāmāsurojasā
//
siṃhanādaṃ vimucyātha
narasiṃho mahābalaḥ
babhañja tāṃ sabhāṃ divyāṃ
vyāditāsya ivāntakaḥ
//
sabhāyāṃ bhajyamānāyāṃ
hiraṇyakaśipuḥ svayam
cikṣepāstrāṇi siṃhasya
roṣādvyākulalocanaḥ
//
sarvāstrāṇāmatha jyeṣṭhaṃ
daṇḍamantraṃ sudāruṇam
kālacakraṃ tathāghoraṃ
viṣṇucakraṃ tathā param
//
paitāmahaṃ tathātyugraṃ
trailokyadahanaṃ mahat
vicitrāmaśanīṃ caiva
śuṣkārdraṃ cāśanidvayam
//
raudraṃ tathograṃ śūlaṃ ca
kaṅkālaṃ musalaṃ tathā
mohanaṃ śoṣaṇaṃ caiva
saṃtāpanavilāpanam
//
vāyavyaṃ mathanaṃ caiva
kāpālamatha kaiṅkaram
tathāpratihatāṃ śaktiṃ
krauñcamastraṃ tathaiva ca
//
astraṃ brahmaśiraścaiva
somāstraṃ śiśiraṃ tathā
kampanaṃ śātanaṃ caiva
tvāṣṭraṃ caiva subhairavam
//
kālamudgaramakṣobhyaṃ
tapanaṃ ca mahābalam
saṃvartanaṃ mohanaṃ ca
tathā māyādharaṃ param
//
gāndharvamastraṃ dayitam
asiratnaṃ ca nandakam
prasvāpanaṃ pramathanaṃ
vāruṇaṃ cāstramuttamam
astraṃ pāśupataṃ caiva
yasyāpratihatā gatiḥ
//
astraṃ hayaśiraścaiva
brāhmamastraṃ tathaiva ca
nārāyaṇāstramaindraṃ ca
sārpamastraṃ tathādbhutam
//
paiśācamastramajitaṃ
śoṣadaṃ śāmanaṃ tathā
mahābalaṃ bhāvanaṃ ca
prasthāpanavikampane
//
etānyastrāṇi divyāni
hiraṇyakaśipustadā
asṛjannarasiṃhasya
dīptasyāgnerivāhutim
//
astraiḥ prajvalitaiḥ siṃham
āvṛṇodasurottamaḥ
vivasvān gharmasamaye
himavantamivāṃśubhiḥ
//
sa hyamarṣānilodbhūto
daityānāṃ sainyasāgaraḥ
kṣaṇena plāvayāmāsa
mainākamiva sāgaraḥ
//
prāsaiḥ pāśaiśca khaḍgaiśca
gadābhirmusalaistathā
vajrairaśanibhiścaiva
sāgnibhiśca mahādrumaiḥ
//
mudgarairbhindipālaiśca
śilolūkhalaparvataiḥ
śataghnībhiśca dīptābhir
daṇḍairapi sudāruṇaiḥ
//
te dānavāḥ pāśagṛhītahastā
mahendratulyāśanivajravegāḥ
samantato 'bhyudyatabāhukāyāḥ
sthitāstriśīrṣā iva nāgapāśāḥ
//
suvarṇamālākulabhūṣitāṅgāḥ
pītāṃśukābhogavibhāvitāṅgāḥ
muktāvalīdāmasanāthakakṣā
haṃsā ivābhānti viśālapakṣāḥ
//
teṣāṃ tu vāyupratimaujasāṃ vai
keyūramaulīvalayotkaṭānām
tānyuttamāṅgānyabhito vibhānti
prabhātasūryāṃśusamaprabhāṇi
//
kṣipadbhir ugrair jvalitair mahābalair mahāstrapūgaiḥ susamāvṛto babhau /
giriryathā saṃtatavarṣibhir ghanaiḥ kṛtāndhakārāntarakaṃdaro drumaiḥ //
tairhanyamāno 'pi mahāstrajālair mahābalair daityagaṇaiḥ sametaiḥ /
nākampatājau bhagavānpratāpasthitaḥ prakṛtyā himavānivācalaḥ //
saṃtrāsitāstena nṛsiṃharūpiṇā diteḥ sutāḥ pāvakatulyatejasā /
bhayādviceluḥ pavanoddhutāṅgā yathormayaḥ sāgaravārisaṃbhavāḥ //
Matsya-Purāṇa 163
kharāḥ kharamukhāścaiva
makarāśīviṣānanāḥ
īhāmṛgamukhāścānye
varāhamukhasaṃsthitāḥ
//
bālasūryamukhāścānye
dhūmaketumukhāstathā
ardhacandrārdhavaktrāśca
agnidīptamukhāstathā
//
haṃsakukkuṭavaktrāśca
vyāditāsyā bhayāvahāḥ
siṃhāsyā lelihānāśca
kākagṛdhramukhāstathā
//
dvijihvakā vakraśīrṣās
tatholkāmukhasaṃsthitāḥ
mahāgrāhamukhāścānye
dānavā baladarpitāḥ
//
śailasaṃvarṣmaṇas tasya
śarīre śaravṛṣṭibhiḥ
avadhyasya mṛgendrasya
na vyathāṃ cakrurāhave
//
evaṃ bhūyo 'parānghorān
asṛjandānaveśvarāḥ
mṛgendrasyopari kruddhā
niḥśvasanta ivoragāḥ
//
te dānavaśarā ghorā
dānavendrasamīritāḥ
vilayaṃ jagmurākāśe
khadyotā iva parvate
//
tataścakrāṇi divyāni
daityāḥ krodhasamanvitāḥ
mṛgendrāyāsṛjannāśu
jvalitāni samantataḥ
//
tairāsīdgaganaṃ cakraiḥ
saṃpatadbhiritastataḥ
yugānte saṃprakāśadbhiś
candrādityagrahairiva
//
tāni sarvāṇi cakrāṇi
mṛgendreṇa mahātmanā
grastānyudīrṇāni tadā
pāvakārciḥsamāni vai
//
tāni cakrāṇi vadane
viśamānāni bhānti vai
meghodaradarīṣveva
candrasūryagrahā iva
//
hiraṇyakaśipurdaityo
bhūyaḥ prāsṛjadūrjitām
śaktiṃ prajvalitāṃ ghorāṃ
dhautaśastrataḍitprabhām
//
tāmāpatantīṃ samprekṣya
mṛgendraḥ śaktimujjvalām
huṃkāreṇaiva raudreṇa
babhañja bhagavāṃstadā
//
rarāja bhagnā sā śaktir
mṛgendreṇa mahītale
savisphuliṅgā jvalitā
maholkeva divaścyutā
//
nārācapaṅktiḥ siṃhasya
prāptā reje 'vidūrataḥ
nīlotpalapalāśānāṃ
mālevojjvaladarśanā
//
sa garjitvā yathānyāyaṃ
vikramya ca yathāsukham
tatsainyam utsāritavāṃs
tṛṇāgrāṇīva mārutaḥ
//
tato 'śmavarṣaṃ daityendrā
vyamṛjanta nabhogatāḥ
nagamātraiḥ śilākhaṇḍair
giriśṛṅgairmahāprabhaiḥ
//
tadaśmavarṣaṃ siṃhasya
mahanmūrdhani pātitam
diśo daśa vikīrṇā vai
khadyotaprakarā iva
//
tadāśmaughair daityagaṇāḥ
punaḥ siṃhamariṃdamam
chādayāṃcakrire meghā
dhārābhiriva parvatam
//
na ca taṃ cālayāmāsur
daityaughā devasattamam
bhīmavego 'calaśreṣṭhaṃ
samudra iva mandaram
//
tato 'śmavarṣe vihate
jalavarṣamanantaram
dhārābhirakṣamātrābhiḥ
prādurāsītsamantataḥ
//
nabhasaḥ pracyutā dhārās
tigmavegāḥ samantataḥ
āvṛtya sarvato vyoma
diśaścopadiśastathā
//
dhārā divi ca sarvatra
vasudhāyāṃ ca sarvaśaḥ
na spṛśanti ca tā devaṃ
nipatantyo 'niśaṃ bhuvi
//
bāhyato vavṛṣurvarṣaṃ
nopariṣṭācca vavṛṣuḥ
mṛgendrapratirūpasya
sthitasya yudhi māyayā
//
hate 'śmavarṣe tumule
jalavarṣe ca śoṣite
so 'sṛjaddānavo māyām
agnivāyusamīritām
//
mahendrastoyadaiḥ sārdhaṃ
sahasrākṣo mahādyutiḥ
mahatā toyavarṣeṇa
śamayāmāsa pāvakam
//
tasyāṃ pratihatāyāṃ tu
māyāyāṃ yudhi dānavaḥ
asṛjadghorasaṃkāśaṃ
tamastīvraṃ samantataḥ
//
tamasā saṃvṛte loke
daityeṣvāttāyudheṣu ca
svatejasā parivṛto
divākara ivābabhau
//
triśikhāṃ bhrukuṭīṃ cāsya
dadṛśurdānavā raṇe
lalāṭasthāṃ triśūlāṅkāṃ
gaṅgāṃ tripathagāmiva
//
tataḥ sarvāsu māyāsu
hatāsu ditinandanāḥ
hiraṇyakaśipuṃ daityaṃ
vivarṇāḥ śaraṇaṃ yayuḥ
//
tataḥ prajvalitaḥ krodhāt
pradahanniva tejasā
tasminkruddhe tu daityendre
tamobhūtamabhūjjagat
//
āvahaḥ pravahaścaiva
vivaho 'tha hyudāvahaḥ
parāvahaḥ saṃvahaśca
mahābalaparākramāḥ
//
tathā parivahaḥ śrīmān
utpātabhayaśaṃsinaḥ
ityevaṃ kṣubhitāḥ sapta
maruto gaganecarāḥ
//
ye grahāḥ sarvalokasya
kṣaye prādurbhavanti vai
te sarve gagane dṛṣṭā
vyacaranta yathāsukham
//
ayogataścāpyacaran
mārgaṃ niśi niśācaraḥ
sagrahaḥ saha nakṣatrair
ākāpatirariṃdamaḥ
//
vivarṇatāṃ ca bhagavān
gato divi divākaraḥ
kṛṣṇaṃ kabandhaṃ ca tathā
lakṣyate sumahaddivi
//
amuñcaccārciṣāṃ vṛndaṃ
bhūmivṛttir vibhāvasuḥ
gaganasthaśca bhagavān
abhīkṣṇaṃ paridṛśyate
//
sapta dhūmranibhā ghorāḥ
sūryā divi samutthitāḥ
somasya gaganasthasya
grahāstiṣṭhanti śṛṅgagāḥ
//
vāme tu dakṣiṇe caiva
sthitau śukrabṛhaspatī
śanaiścaro lohitāṅgo
jvalanāṅgasamadyutiḥ
//
samaṃ samadhirohantaḥ
sarve te gaganecarāḥ
śṛṅgāṇi śanakairghorā
yugāntāvartino grahāḥ
//
candramāśca sanakṣatrair
grahaiḥ saha tamonudaḥ
carācaravināśāya
rohiṇīṃ nābhyanandata
//
gṛhīto rāhuṇā candra
ulkābhirabhihanyate
ulkāḥ prajvalitāścandre
vicaranti yathāsukham
//
devānāmapi yo devaḥ
so 'pyavarṣata śoṇitam
apatangaganādulkā
vidyudrūpā mahāsvanāḥ
//
akāle ca drumāḥ sarve
puṣpanti ca phalanti ca
latāśca saphalāḥ sarvā
ye cāhurdaityanāśanam
//
phalaiḥ phalānyajāyanta
puṣpaiḥ puṣpaṃ tathaiva ca
unmīlanti nimīlanti
hasanti ca rudanti ca
//
vikrośanti ca gambhīrā
dhūmayanti jvalanti ca
pratimāḥ sarvadevānāṃ
vedayanti mahadbhayam
//
āraṇyaiḥ saha saṃsṛṣṭā
grāmyāśca mṛgapakṣiṇaḥ
cakruḥ subhairavaṃ tatra
mahāyuddhamupasthitam
//
nadyaśca pratikūlāni
vahanti kaluṣodakāḥ
na prakāśanti ca diśo
raktareṇusamākulāḥ
//
vānaspatyo na pūjyante
pūjanārhāḥ kathaṃcana
vāyuvegena hanyante
bhajyante praṇamanti ca
//
yadā ca sarvabhūtānāṃ
chāyā na parivartate
aparāhṇagate sūrye
lokānāṃ yugasaṃkṣaye
//
tadā hiraṇyakaśipor
daityasyopari veśmanaḥ
bhāṇḍāgārāyudhāgāre
niviṣṭamabhavanmadhu
//
asurāṇāṃ vināśāya
surāṇāṃ vijayāya ca
dṛśyante vividhotpātā
ghorā ghoranidarśanāḥ
//
ete cānye ca bahavo
ghorotpātāḥ samutthitāḥ
daityendrasya vināśāya
dṛśyante kālanirmitāḥ
//
medinyāṃ kampamānāyāṃ
daityendreṇa mahātmanā
mahīdharā nāgagaṇā
nipeturamitaujasaḥ
//
viṣajvālākulairvaktrair
vimuñcanto hutāśanam
catuḥśīrṣāḥ pañcaśīrṣāḥ
saptaśīrṣāśca pannagāḥ
//
vāsukistakṣakaścaiva
karkoṭakadhanaṃjayau
elāmukhaḥ kāliyaśca
mahāpadmaśca vīryavān
//
sahasraśīrṣā nāgo vai
hematāladhvajaḥ prabhuḥ
śeṣo 'nanto mahābhāgo
duṣprakampyaḥ prakampitaḥ
//
dīptānyantarjalasthāni
pṛthivīdharaṇāni ca
tadā kruddhena mahatā
kampitāni samantataḥ
//
nāgāstejodharāścāpi
pātālatalacāriṇaḥ
hiraṇyakaśipurdaityas
tadā saṃspṛṣṭavānmahīm
//
saṃdaṣṭauṣṭhapuṭaḥ krodhād
vārāha iva pūrvajaḥ
nadī bhāgīrathī caiva
sarayūḥ kauśikī tathā
//
yamunā tvatha kāverī
kṛṣṇaveṇā ca nimnagā
suveṇā ca mahābhāgā
nadī godāvarī tathā
//
carmaṇvatī ca sindhuśca
tathā nadanadīpatiḥ
kamalaprabhavaścaiva
śoṇo maṇinibhodakaḥ
//
narmadā śubhatoyā ca
tathā vetravatī nadī
gomatī gokulākīrṇā
tathā pūrvasarasvatī
//
mahī kālamahī caiva
tamasā puṣpavāhinī
jambūdvīpaṃ ratnavaṭaṃ
sarvaratnopaśobhitam
//
suvarṇaprakaṭaṃ caiva
suvarṇākaramaṇḍitam
mahānadaṃ ca lauhityaṃ
śailakānanaśobhitam
//
pattanaṃ kośakaraṇam
ṛṣivīrajanākaram
māgadhāśca mahāgrāmā
muṇḍāḥ śuṅgāstathaiva ca
//
suhmā mallā videhāśca
mālavāḥ kāśikosalāḥ
bhavanaṃ vainateyasya
daityendreṇābhikampitam
//
kailāsaśikharākāraṃ
yatkṛtaṃ viśvakarmaṇā
raktatoyo mahābhīmo
lauhityo nāma sāgaraḥ
//
udayaśca mahāśaila
ucchritaḥ śatayojanam
suvarṇavedikaḥ śrīmān
meghapaṅktiniṣevitaḥ
//
bhrājamāno 'rkasadṛśair
jātarūpamayairdrumaiḥ
śālaistālaistamālaiśca
karṇikāraiśca puṣpitaiḥ
//
ayomukhaśca vikhyātaḥ
parvato dhātumaṇḍitaḥ
tamālavanagandhaśca
parvato malayaḥ śubhaḥ
//
surāṣṭrāśca sabāhlīkāḥ
śūrābhīrāstathaiva ca
bhojāḥ pāṇḍyāśca vaṅgāśca
kaliṅgāstāmraliptakāḥ
//
tathaivauṇḍrāśca pauṇḍrāśca
vāmacūḍāḥ sakeralāḥ
kṣobhitāstena daityena
sadevāścāpsarogaṇāḥ
//
agastyabhavanaṃ caiva
yadagamyaṃ kṛtaṃ purā
siddhacāraṇasaṃghaśca
viprakīrṇaṃ manoharam
//
vicitranānāvihagaṃ
supuṣpitamahādrumam
jātarūpamayaiḥ śṛṅgair
apsarogaṇanāditam
//
giripuṣpitakaścaiva
lakṣmīvānpriyadarśanaḥ
utthitaḥ sāgaraṃ bhittvā
viśrāmaścandrasūryayoḥ
rarāja sumahāśṛṅgair
gaganaṃ vilikhanniva
//
candrasūryāṃśusaṃkāśaiḥ
sāgarāmbusamāvṛtaiḥ
vidyutvānsarvataḥ śrīmān
āyataḥ śatayojanam
//
vidyutāṃ yatra saṃpātā
nipātyante nagottame
ṛṣabhaḥ parvataścaiva
śrīmānvṛṣabhasaṃjñitaḥ
//
kuñjaraḥ parvataḥ śrīmān
yatrāgastyagṛhaṃ śubham
viśālākṣaśca durdharṣaḥ
sarpāṇāmālayaḥ purī
//
tathā bhogavatī cāpi
daityendreṇābhikampitā
mahāseno giriścaiva
pāriyātraśca parvataḥ
//
cakravāṃśca giriśreṣṭho
vārāhaścaiva parvataḥ
prāgjyautiṣapuraṃ cāpi
jātarūpamayaṃ śubham
//
yasminvasati duṣṭātmā
narako nāma dānavaḥ
meghaśca parvataśreṣṭho
meghagambhīraniḥsvanaḥ
//
ṣaṣṭistatra sahasrāṇi
parvatānāṃ dvijottamāḥ
taruṇādityasaṃkāśo
merustatra mahāgiriḥ
//
yakṣarākṣasagandharvair
nityaṃ sevitakaṃdaraḥ
hemagarbho mahāśailas
tathā hemasakho giriḥ
//
kailāsaścaiva śailendro
dānavendreṇa kampitaḥ
hemapuṣkarasaṃchannaṃ
tena vaikhānasaṃ saraḥ
//
kampitaṃ mānasaṃ caiva
haṃsakāraṇḍavākulam
triśṛṅgaparvataścaiva
kumārī ca saridvarā
//
tuṣāracayasaṃchanno
mandaraścāpi parvataḥ
uśīrabinduśca giriś
candraprasthastathādrirāṭ
//
prajāpatigiriścaiva
tathā puṣkaraparvataḥ
devābhraparvataścaiva
tathā vai reṇuko giriḥ
//
krauñcaḥ saptarṣiśailaśca
dhūmravarṇaśca parvataḥ
ete cānye ca girayo
deśā janapadāstathā
//
nadyaḥ sasāgarāḥ sarvāḥ
so 'kampayata dānavaḥ
kapilaśca mahīputro
vyāghravāṃścaiva kampitaḥ
//
khecarāśca satīputrāḥ
pātālatalavāsinaḥ
gaṇastathā paro raudro
meghanāmāṅkuśāyudhaḥ
//
ūrdhvago bhīmavegaśca
sarva evābhikampitāḥ
gadī śūlī karālaśca
hiraṇyakaśipustadā
//
jīmūtaghanasaṃkāśo
jīmūtaghananiḥsvanaḥ
jīmūtaghananirghoṣo
jīmūta iva vegavān
//
devārirditijo vīro
nṛsiṃhaṃ samupādravat
samutpatya tatastīkṣṇair
mṛgendreṇa mahānakhaiḥ
tadoṃkārasahāyena
vidārya nihato yudhi
//
mahī ca kālaśca śaśī nabhaśca
grahāśca sūryaśca diśaśca sarvāḥ
nadyaśca śailāśca mahārṇavāśca
gatāḥ prasādaṃ ditiputranāśāt
//
tataḥ pramuditā devā
ṛṣayaśca tapodhanāḥ
tuṣṭuvurnāmabhirdivyair
ādidevaṃ sanātanam
//
yattvayā vihitaṃ deva
nārasiṃhamidaṃ vapuḥ
etadevārcayiṣyanti
parāvaravido janāḥ
//
bhavānbrahmā ca rudraśca
mahendro devasattamaḥ
bhavānkartā vikartā ca
lokānāṃ prabhavo 'vyayaḥ
//
parāṃ ca siddhiṃ ca paraṃ ca devaṃ
paraṃ ca mantraṃ paramaṃ haviśca
paraṃ ca dharmaṃ paramaṃ ca viśvaṃ
tvāmāhuragryaṃ puruṣaṃ purāṇam
//
paraṃ śarīraṃ paramaṃ ca brahma
paraṃ ca yogaṃ paramāṃ ca vāṇīm
paraṃ rahasyaṃ paramāṃ gatiṃ ca
tvāmāhuragryaṃ puruṣaṃ purāṇam
//
evaṃ parasyāpi paraṃ padaṃ yat
paraṃ parasyāpi paraṃ ca devam
paraṃ parasyāpi paraṃ ca bhūtaṃ
tvāmāhuragryaṃ puruṣaṃ purāṇam
//
paraṃ parasyāpi paraṃ rahasyaṃ
paraṃ parasyāpi paraṃ mahattvam
paraṃ parasyāpi paraṃ mahadyat
tvāmāhuragryaṃ puruṣaṃ purāṇam
//
paraṃ parasyāpi paraṃ nidhānaṃ
paraṃ parasyāpi paraṃ pavitram
paraṃ parasyāpi paraṃ ca dāntaṃ
tvāmāhuragryaṃ puruṣaṃ purāṇam
//
evamuktvā tu bhagavān
sarvalokapitāmahaḥ
stutvā nārāyaṇaṃ devaṃ
brahmalokaṃ gataḥ prabhuḥ
//
tato nadatsu tūryeṣu
nṛtyantīṣvapsaraḥsu ca
kṣīrodasyottaraṃ kūlaṃ
jagāma harirīśvaraḥ
//
nārasiṃhaṃ vapurdevaḥ
sthāpayitvā sudīptimat
paurāṇaṃ rūpamāsthāya
prayayau garuḍadhvajaḥ
//
aṣṭacakreṇa yānena
bhūtayutena bhāsvatā
avyaktaprakṛtirdevaḥ
svasthānaṃ gatavānprabhuḥ
//
Matsya-Purāṇa 164
kathitaṃ narasiṃhasya
māhātmyaṃ vistareṇa ca
punastasyaiva māhātmyam
anyadvistarato vada
//
padmarūpamabhūdetat
kathaṃ hemamayaṃ jagat
kathaṃ ca vaiṣṇavī sṛṣṭiḥ
padmamadhye 'bhavatpurā
//
śrutvā ca narasiṃhasya
māhātmyaṃ ravinandanaḥ
vismayotphullanayanaḥ
punaḥ papraccha keśavam
//
kathaṃ pādme mahākalpe
tava padmamayaṃ jagat
jalārṇavagatasyeha
nābhau jātaṃ janārdana
//
prabhāvātpadmanābhasya
svapataḥ sāgarāmbhasi
puṣkare ca kathaṃ bhūtā
devāḥ sarṣigaṇāḥ purā
//
etadākhyāhi nikhilaṃ
yogaṃ yogavidāṃ pate
śṛṇvatastasya me kīrtiṃ
na tṛptirupajāyate
//
kiyatā caiva kālena
śete vai puruṣottamaḥ
kiyantaṃ vā svapiti ca
ko 'sya kālasya saṃbhavaḥ
//
kiyatā vātha kālena hy
uttiṣṭhati mahāyaśāḥ
kathaṃ cotthāya bhagavān
sṛjate nikhilaṃ jagat
//
ke prajāpatayastāvad
āsanpūrvaṃ mahāmune
kathaṃ nirmitavāṃścaiva
citraṃ lokaṃ sanātanam
//
kathamekārṇave śūnye
naṣṭasthāvarajaṅgame
dagdhe devāsuranare
pranaṣṭoragarākṣase
//
naṣṭānilānale loke
naṣṭākāśamahītale
kevalaṃ gahvarībhūte
mahābhūtaviparyaye
//
vibhurmahābhūtapatir
mahātejā mahākṛtiḥ
āste suravaraśreṣṭho
vidhimāsthāya yogavit
//
śṛṇuyāṃ parayā bhaktyā
brahmannetadaśeṣataḥ
vaktumarhasi dharmiṣṭha
yaśo nārāyaṇātmakam
//
śraddhayā copaviṣṭānāṃ
bhagavanvaktumarhasi
//
nārāyaṇasya yaśasaḥ
śravaṇe yā tava spṛhā
tadvaṃśyānvayabhūtasya
nyāyyaṃ ravikularṣabha
//
śṛṇuṣvādipurāṇeṣu
vedebhyaśca yathā śrutam
brāhmaṇānāṃ ca vadatāṃ
śrutvā vai sumahātmanām
//
yathā ca tapasā dṛṣṭvā
bṛhaspatisamadyutiḥ
parāśarasutaḥ śrīmān
gururdvaipāyano 'bravīt
//
tatte 'haṃ kathayiṣyāmi
yathāśakti yathāśruti
yadvijñātuṃ mayā śakyam
ṛṣimātreṇa sattamāḥ
//
kaḥ samutsahate jñātuṃ
paraṃ nārāyaṇātmakam
viśvāyanaśca yadbrahmā
na vedayati tattvataḥ
//
tatkarma viśvavedānāṃ
tadrahasyaṃ maharṣīṇām
tamīśaṃ sarvayajñānāṃ
tattattvaṃ sarvadarśinām
tadadhyātmavidāṃ cintyaṃ
narakaṃ ca vikarmiṇām
//
adhidaivaṃ ca yaddaivam
adhiyajñaṃ susaṃjñitam
tadbhūtamadhibhūtaṃ ca
tatparaṃ paramarṣīṇām
//
sa yajño vedanirdiṣṭas
tattapaḥ kavayo viduḥ
yaḥ kartā kārako buddhir
manaḥ kṣetrajña eva ca
//
praṇavaḥ puruṣaḥ śāstā
ekaśceti vibhāvyate
prāṇaḥ pañcavidhaścaiva
dhruva akṣara eva ca
//
kālaḥ pākaśca paktā ca
draṣṭā svādhyāya eva ca
ucyate vividhairdevaiḥ
sa evāyaṃ na tatparam
//
sa eva bhagavānsarvaṃ
karoti vikaroti ca
so 'smānkārayate sarvān
so 'tyeti vyākulīkṛtān
//
yajāmahe tamevādyaṃ
tamevecchāma nirvṛtāḥ
yo vaktā yacca vaktavyaṃ
yaccāhaṃ tadbravīmi vaḥ
//
śrūyate yacca vai śrāvyaṃ
yaccānyatparijalpyate
yāḥ kathāścaiva vartante
śrutayo vātha tatparāḥ
viśvaṃ viśvapatiryaśca
sa tu nārāyaṇaḥ smṛtaḥ
//
yatsatyaṃ yadamṛtamakṣaraṃ paraṃ yad
yadbhūtaṃ paramamidaṃ ca yadbhaviṣyat
yatkiṃcic caramacaraṃ yadasti cānyat
tatsarvaṃ puruṣavaraḥ prabhuḥ purāṇaḥ
//
Matsya-Purāṇa 165
catvāryāhuḥ sahasrāṇi
varṣāṇāṃ tu kṛtaṃ yugam
tasya tāvacchatī saṃdhyā
dviguṇā ravinandana
//
yatra dharmaścatuṣpādas tv
adharmaḥ pādavigrahaḥ
svadharmaniratāḥ santo
jāyante yatra mānavāḥ
//
viprāḥ sthitā dharmaparā
rājavṛttau sthitā nṛpāḥ
kṛṣyāmabhiratā vaiśyāḥ
śūdrāḥ śuśrūṣavaḥ sthitāḥ
//
tadā satyaṃ ca śaucaṃ ca
dharmaścaiva vivardhate
sadbhirācaritaṃ karma
kriyate khyāyate ca vai
//
etatkārtayugaṃ vṛttaṃ
sarveṣāmapi pārthiva
prāṇināṃ dharmasaṅgānām
api vai nīcajanmanām
//
trīṇi varṣasahasrāṇi
tretāyugamihocyate
tasya tāvacchatī saṃdhyā
dviguṇā parikīrtyate
//
dvābhyāmadharmaḥ pādābhyāṃ
tribhirdharmo vyavasthitaḥ
yatra satyaṃ ca sattvaṃ ca
tretādharmo vidhīyate
//
tretāyāṃ vikṛtiṃ yānti
varṇāstvete na saṃśayaḥ
cāturvarṇyasya vaikṛtyād
yānti daurbalyamāśramāḥ
//
eṣā tretāyugagatir
vicitrā devanirmitā
dvāparasya tu yā ceṣṭā
tāmapi śrotumarhasi
//
dvāparaṃ dve sahasre tu
varṣāṇāṃ ravinandana
tasya tāvacchatī saṃdhyā
dviguṇā yugamucyate
//
tatra cārthaparāḥ sarve
prāṇino rajasā hatāḥ
sarve naiṣkṛtikāḥ kṣudrā
jāyante ravinandana
//
dvābhyāṃ dharmaḥ sthitaḥ padbhyām
adharmastribhirutthitaḥ
viparyayācchanairdharmaḥ
kṣayameti kalau yuge
//
brāhmaṇyabhāvasya tatas
tathautsukyaṃ viśīryate
vratopavāsāstyajyante
dvāpare yugaparyaye
//
tathā varṣasahasraṃ tu
varṣāṇāṃ dve śate api
saṃdhyayā saha saṃkhyātaṃ
krūraṃ kaliyugaṃ smṛtam
//
yatrādharmaścatuṣpādaḥ
syāddharmaḥ pādavigrahaḥ
kāminastapasā hīnā
jāyante tatra mānavāḥ
//
naivātisāttvikaḥ kaścin
na sādhurna ca satyavāk
nāstikā brahmabhaktā vā
jāyante tatra mānavāḥ
//
ahaṃkāragṛhītāśca
prakṣīṇasnehabandhanāḥ
viprāḥ śūdrasamācārāḥ
santi sarve kalau yuge
//
āśramāṇāṃ viparyāsaḥ
kalau samparivartate
varṇānāṃ caiva saṃdeho
yugānte ravinandana
//
vidyāddvādaśasāhasrīṃ
yugākhyāṃ pūrvanirmitām
evaṃ sahasraparyantaṃ
tadaharbrāhmamucyate
//
tato 'hani gate tasmin
sarveṣāmeva jīvinām
śarīranirvṛtiṃ dṛṣṭvā
lokasaṃhārabuddhitaḥ
//
devatānāṃ ca sarvāsāṃ
brahmādīnāṃ mahīpate
daityānāṃ dānavānāṃ ca
yakṣarākṣasapakṣiṇām
//
gandharvāṇāmapsarasāṃ
bhujaṃgānāṃ ca pārthiva
parvatānāṃ nadīnāṃ ca
paśūnāṃ caiva sattama
tiryagyonigatānāṃ ca
sattvānāṃ kṛmiṇāṃ tathā
//
mahābhūtapatiḥ pañca
hṛtvā bhūtāni bhūtakṛt
jagatsaṃharaṇārthāya
kurute vaiśasaṃ mahat
//
bhūtvā sūryaścakṣuṣī cādadāno
bhūtvā vāyuḥ prāṇināṃ prāṇajālam
bhūtvā vahnirnirdahansarvalokān
bhūtvā megho bhūya ugro 'pyavarṣat
//
Matsya-Purāṇa 166
bhūtvā nārāyaṇo yogī
sattvamūrtirvibhāvasuḥ
gabhastibhiḥ pradīptābhiḥ
saṃśoṣayati sāgarān
//
tataḥ pītvārṇavān sarvān
nadīḥ kūpāṃśca sarvaśaḥ
parvatānāṃ ca salilaṃ
sarvamādāya raśmibhiḥ
//
bhittvā gabhastibhiścaiva
mahīṃ gatvā rasātalāt
pātālajalamādāya
pibate rasamuttamam
//
mūtrāsṛkkledam anyacca
yadasti prāṇiṣu dhruvam
tatsarvamaravindākṣa
ādatte puruṣottamaḥ
//
vāyuśca balavānbhūtvā
vidhunvāno 'khilaṃ jagat
prāṇāpānasamānādyān
vāyūn ākarṣate hariḥ
//
tato devagaṇāḥ sarve
bhūtānyeva ca yāni tu
gandho ghrāṇaṃ śarīraṃ ca
pṛthivīṃ saṃśritā guṇāḥ
//
jihvā rasaśca snehaśca
saṃśritāḥ salile guṇāḥ
rūpaṃ cakṣurvipākaśca
jyotirevāśritā guṇāḥ
//
sparśaḥ prāṇaśca ceṣṭā ca
pavane saṃśritā guṇāḥ
śabdaḥ śrotraṃ ca khānyeva
gagane saṃśritā guṇāḥ
//
lokamāyā bhagavatā
muhūrtena vināśitā
mano buddhiśca sarveṣāṃ
kṣetrajñaśceti yaḥ śrutaḥ
//
taṃ vareṇyaṃ parameṣṭhī
hṛṣīkeśamupāśritaḥ
tato bhagavatastasya
raśmibhiḥ parivāritaḥ
//
vāyunākramyamāṇāsu
drumaśākhāsu cāśritaḥ
teṣāṃ saṃgharṣaṇodbhūtaḥ
pāvakaḥ śatadhā jvalan
//
adahacca tadā sarvaṃ
vṛtaḥ saṃvartako 'nalaḥ
saparvatadrumāngulmāṃl
latāvallīstṛṇāni ca
//
vimānāni ca divyāni
purāṇi vividhāni ca
yāni cāśrayaṇīyāni
tāni sarvāṇi so 'dahat
//
bhasmīkṛtya tataḥ sarvāṃl
lokāṃllokagururhariḥ
bhūyo nirvāpayāmāsa
yugāntena ca karmaṇā
//
sahasravṛṣṭiḥ śatadhā
bhūtvā kṛṣṇo mahābalaḥ
divyatoyena haviṣā
tarpayāmāsa medinīm
//
tataḥ kṣīranikāyena
svādunā paramāmbhasā
śivena puṇyena mahī
nirvāṇamagamatparam
//
tena rodhena saṃchannā
payasāṃ varṣato dharā
ekārṇavajalībhūtā
sarvasattvavivarjitā
//
mahāsattvānyapi vibhuṃ
praviṣṭānyamitaujasam
naṣṭārkapavanākāśe
sūkṣme jagati saṃvṛte
//
saṃśoṣamātmanā kṛtvā
samudrānapi dehinaḥ
dagdhvā saṃplāvya ca tathā
svapityekaḥ sanātanaḥ
//
paurāṇaṃ rūpamāsthāya
svapityamitavikramaḥ
ekārṇavajalavyāpī
yogī yogamupāśritaḥ
//
anekāni sahasrāṇi
yugānyekārṇavāmbhasi
na cainaṃ kaścidavyaktaṃ
vyaktaṃ veditumarhati
//
kaścaiva puruṣo nāma
kiṃyogaḥ kaśca yogavān
asau kiyantaṃ kālaṃ ca
ekārṇavavidhiṃ prabhuḥ
//
kariṣyatīti bhagavān
iti kaścin na budhyate
//
na draṣṭā naiva gamitā
na jñātā naiva pārśvagaḥ
tasya na jñāyate kiṃcit
tamṛte devasattamam
//
nabhaḥ kṣitiṃ pavanam apaḥ prakāśakaṃ
prajāpatiṃ bhuvanadharaṃ sureśvaram
pitāmahaṃ śrutinilayaṃ mahāmuniṃ
praśāmya bhūyaḥ śayanaṃ hyarocayat
//
Matsya-Purāṇa 167
evamekārṇavībhūte
śete lokemahādyutiḥ
pracchādya salilenorvīṃ
haṃso nārāyaṇastadā
//
mahato rajaso madhye
mahārṇavasaraḥsu vai
virajaskaṃ mahābāhum
akṣayaṃ brahma yadviduḥ
//
ātmarūpaprakāśena
tamasā saṃvṛtaḥ prabhuḥ
manaḥ sāttvikamādhāya
yatra tatsatyamāsata
//
yāthātathyaṃ paraṃ jñānaṃ
bhūtaṃ tadbrahmaṇā purā
rahasyāraṇyakoddiṣṭaṃ
yaccaupaniṣadaṃ smṛtam
//
puruṣo yajña ityetad
yatparaṃ parikīrtitam
yaścānyaḥ puruṣākhyaḥ syāt
sa eṣa puruṣottamaḥ
//
ye ca yajñakarā viprā
ye cartvija iti smṛtāḥ
asmādeva purā bhūtā
yajñebhyaḥ śrūyatāṃ tathā
//
brahmāṇaṃ prathamaṃ vaktrād
udgātāraṃ ca sāmagam
hotāramapi cādhvaryuṃ
bāhubhyāmasṛjatprabhuḥ
//
brahmaṇo brāhmaṇācchaṃsi
prastotāraṃ ca sarvaśaḥ
tau mitrāvaruṇau pṛṣṭhāt
pratiprastārameva ca
//
udarātpratihartāraṃ
potāraṃ caiva pārthiva
acchāvākamathorubhyāṃ
neṣṭāraṃ caiva pārthiva
//
pāṇibhyāmatha cāgnīdhraṃ
subrahmaṇyaṃ ca jānutaḥ
grāvastutaṃ tu pādābhyām
unnetāraṃ ca yājuṣam
//
evamevaiṣa bhagavān
ṣoḍaśaiva jagatpatiḥ
pravaktṝnsarvayajñānām
ṛtvijo 'sṛjaduttamān
//
tadeṣa vai vedamayaḥ
puruṣo yajñasaṃjñitaḥ
vedāścaitanmayāḥ sarve
sāṅgopaniṣadakriyāḥ
//
svapityekārṇave caiva
yadāścaryamabhūtpurā
śrūyatāṃ tadyathā viprā
mārkaṇḍeyakutūhalam
//
gīrṇo bhagavatastasya
kukṣāveva mahāmuniḥ
bahuvarṣasahasrāyus
tasyaiva varatejasā
//
aṭaṃstīrthaprasaṅgena
pṛthivīṃ tīrthagocarām
āśramāṇi ca puṇyāni
devatāyatanāni ca
//
deśānrāṣṭrāṇi citrāṇi
purāṇi vividhāni ca
japahomaparaḥ śāntas
tapo ghoraṃ samāsthitaḥ
//
mārkaṇḍeyastatastasya
śanairvaktrādviniḥsṛtaḥ
sa niṣkrāmanna cātmānaṃ
jānīte devamāyayā
//
niṣkramyāpyasya vadanād
ekārṇavamatho jagat
sarvatastamasācchannaṃ
mārkaṇḍeyo 'nvavaikṣata
//
tasyotpannaṃ bhayaṃ tīvraṃ
saṃśayaścātmajīvite
devadarśanasaṃhṛṣṭo
vismayaṃ paramaṃ gataḥ
//
cintayañjalamadhyastho
mārkaṇḍeyo viśaṅkitaḥ
kiṃ nu syānmama cinteyaṃ
mohaḥ svapno 'nubhūyate
//
vyaktamanyatamo bhāvas
teṣāṃ saṃbhāvito mama
na hīdṛśaṃ jagatkleśam
ayuktaṃ satyamarhati
//
naṣṭacandrārkapavane
naṣṭaparvatabhūtale
katamaḥ syādayaṃ loka
iti cintāmavasthitaḥ
//
dadarśa cāpi puruṣaṃ
svapantaṃ parvatopamam
salile 'rdhamatho magnaṃ
jīmūtamiva sāgare
//
jvalantamiva tejobhir
goyuktamiva bhāskaram
śarvaryāṃ jāgratamiva
bhāsantaṃ svena tejasā
//
devaṃ draṣṭumihāyātaḥ
ko bhavāniti vismayāt
tathaiva sa muniḥ kukṣiṃ
punareva praveśitaḥ
//
sampraviṣṭaḥ punaḥ kukṣiṃ
mārkaṇḍeyo 'tivismayaḥ
tathaiva tu punarbhūyo
vijānansvapnadarśanam
//
sa tathaiva yathāpūrvaṃ
yo dharāmaṭate purā
puṇyatīrthajalopetāṃ
vividhānyāśramāṇi ca
//
kratubhiryajamānāśca
samāptavaradakṣiṇān
apaśyaddevakukṣisthān
yājakāñchataśo dvijān
//
sadvṛttamāsthitāḥ sarve
varṇā brāhmaṇapūrvakāḥ
catvāraścāśramāḥ samyag
yathoddiṣṭā mayā tava
//
evaṃ varṣaśataṃ sāgraṃ
mārkaṇḍeyasya dhīmataḥ
carataḥ pṛthivīṃ sarvāṃ
na kukṣyantaḥ samīkṣitaḥ
//
tataḥ kadācidatha vai
punarvaktrādviniḥsṛtaḥ
suptaṃ nyagrodhaśākhāyāṃ
bālamekaṃ niraikṣata
//
tathaivaikārṇavajale
nīhāreṇāvṛtāmbare
avyagraḥ krīḍate loke
sarvabhūtavivarjite
//
sa munirvismayāviṣṭaḥ
kautūhalasamanvitaḥ
bālamādityasaṃkāśaṃ
nāśaknodabhivīkṣitum
//
sa cintayaṃstathaikānte
sthitvā salilasaṃnidhau
pūrvadṛṣṭamidaṃ mene
śaṅkito devamāyayā
//
agādhasalile tasmin
mārkaṇḍeyaḥ savismayaḥ
plavaṃstathārtim agamad
bhayātsaṃtrastalocanaḥ
//
sa tasmai bhagavānāha
svāgataṃ bālayogavān
babhāṣe meghatulyena
svareṇa puruṣottamaḥ
//
mā bhairvatsa na bhetavyam
ihaivāyāhi me 'ntikam
mārkaṇḍeyo munistvāha
bālaṃ taṃ śramapīḍitaḥ
//
ko māṃ nāmnā kīrtayati
tapaḥ paribhavanmama
divyaṃ varṣasahasrākhyaṃ
dharṣayanniva me vayaḥ
//
na hyeṣa vaḥ samācāro
deveṣvapi mamocitaḥ
māṃ brahmāpi hi deveśo
dīrghāyuriti bhāṣate
//
kastamo ghoramāsādya
māmadya tyaktajīvitaḥ
mārkaṇḍeyeti māmuktvā
mṛtyumīkṣitumarhati
//
evamābhāṣya taṃ krodhān
mārkaṇḍeyo mahāmuniḥ
tathaiva bhagavānbhūyo
babhāṣe madhusūdanaḥ
//
ahaṃ te janako vatsa
hṛṣīkeśaḥ pitā guruḥ
āyuṣpradātā paurāṇaḥ
kiṃ māṃ tvaṃ nopasarpasi
//
māṃ putrakāmaḥ prathamaṃ
pitā te 'ṅgiraso muniḥ
pūrvamārādhayāmāsa
tapastīvraṃ samāśritaḥ
//
tatastvāṃ ghoratapasā
prāvṛṇodamitaujasam
uktavānahamātmasthaṃ
maharṣim amitaujasam
//
kaḥ samutsahate cānyo
yo na bhūtātmakātmajaḥ
draṣṭumekārṇavagataṃ
krīḍantaṃ yogavartmanā
//
tataḥ prahṛṣṭavadano
vismayotphullalocanaḥ
mūrdhni baddhāñjalipuṭo
mārkaṇḍeyo mahātapāḥ
//
nāmagotre tataḥ procya
dīrghāyurlokapūjitaḥ
tasmai bhagavate bhaktyā
namaskāramathākarot
//
iccheyaṃ tattvato māyām
imāṃ jñātuṃ tavānagha
yadekārṇavamadhyasthaḥ
śeṣe tvaṃ bālarūpavān
//
kiṃsaṃjñaścaiva bhagavāṃl
loke vijñāyase prabho
tarkaye tvāṃ mahātmānaṃ
ko hyanyaḥ sthātumarhati
//
ahaṃ nārāyaṇo brahman
sarvabhūtavināśanaḥ
ahaṃ sahasraśīrṣākhyo
yaḥ padairabhisaṃjñitaḥ
//
ādityavarṇaḥ puruṣo
makhe brahmamayo makhaḥ
ahamagnirhavyavāho
yādasāṃ patiravyayaḥ
//
ahamindrapade śakro
varṣāṇāṃ parivatsaraḥ
ahaṃ yogī yugākhyasya
yugāntāvarta eva ca
//
ahaṃ sarvāṇi sattvāni
daivatānyakhilāni tu
bhujaṃgānāmahaṃ śeṣas
tārkṣyo vai sarvapakṣiṇām
//
kṛtāntaḥ sarvabhūtānāṃ
viśveṣāṃ kālasaṃjñitaḥ
ahaṃ dharmastapaścāhaṃ
sarvāśramanivāsinām
//
ahaṃ caiva sariddivyā
kṣīrodaśca mahārṇavaḥ
yattatsatyaṃ ca paramam
ahamekaḥ prajāpatiḥ
//
ahaṃ sāṃkhyamahaṃ yogo
'pyahaṃ tatparamaṃ padam
ahamijyā kriyā cāham
ahaṃ vidyādhipaḥ smṛtaḥ
//
ahaṃ jyotirahaṃ vāyur
ahaṃ bhūmirahaṃ nabhaḥ
ahamāpaḥ samudrāśca
nakṣatrāṇi diśo daśa
//
ahaṃ varṣamahaṃ somaḥ
parjanyo 'hamahaṃ raviḥ
kṣīrodasāgare cāhaṃ
samudre vaḍavāmukhaḥ
//
vahniḥ saṃvartako bhūtvā
pibaṃstoyamayaṃ haviḥ
ahaṃ purāṇaḥ paramaṃ
tathaivāhaṃ parāyaṇam
//
ahaṃ bhūtasya bhavyasya
vartamānasya saṃbhavaḥ
yatkiṃcitpaśyase vipra
yacchṛṇoṣi ca kiṃcana
//
yalloke cānubhavasi
tatsarvaṃ māmanusmara
viśvaṃ sṛṣṭaṃ mayā pūrvaṃ
sṛjyaṃ cādyāpi paśya mām
//
yuge yuge ca srakṣyāmi
mārkaṇḍeyākhilaṃ jagat
tadetadakhilaṃ sarvaṃ
mārkaṇḍeyāvadhāraya
//
śuśrūṣurmama dharmāṃśca
kukṣau cara sukhaṃ mama
mama brahmā śarīrastho
devaiśca ṛṣibhiḥ saha
//
vyaktamavyaktayogaṃ mām
avagacchāsuradviṣam
ahamekākṣaro mantras
tryakṣaraścaiva tārakaḥ
//
parastrivargād oṃkāras
trivargārthanidarśanaḥ
evamādipurāṇeśo
vadanneva mahāmatiḥ
//
vaktramāhṛtavānāśu
mārkaṇḍeyaṃ mahāmunim
tato bhagavataḥ kukṣiṃ
praviṣṭo munisattamaḥ
//
sa tasminsukhamekānte
śuśrūṣurhaṃsamavyayam
yo 'hameva vividhatanuṃ pariśrito
mahārṇave vyapagatacandrabhāskare
śanaiścaranprabhurapi haṃsasaṃjñito
'sṛjajjagadviharati kālaparyaye
//
Matsya-Purāṇa 168
āpavaḥ sa vibhurbhūtvā
cārayāmāsa vai tapaḥ
chādayitvātmano dehaṃ
yādasāṃ kulasaṃbhavam
//
tato mahātmātibalo
matiṃ lokasya sarjane
mahatāṃ pañcabhūtānāṃ
viśvo viśvamacintayat
//
tasya cintayamānasya
nirvāte saṃsthite 'rṇave
nirākāśe toyamaye
sūkṣme jagati gahvare
//
īṣatsaṃkṣobhayāmāsa
so 'rṇavaṃ salilāśrayaḥ
anantarormibhiḥ sūkṣmam
atha chidramabhūtpurā
//
śabdaṃ prati tadodbhūto
mārutaśchidrasaṃbhavaḥ
sa labdhvāntaramakṣobhyo
vyavardhata samīraṇaḥ
//
vivardhatā balavatā
vegādvikṣobhito 'rṇavaḥ
tasyārṇavasya kṣubdhasya
tasminnambhasi manthite
kṛṣṇavartmā samabhavat
prabhurvaiśvānaro mahān
//
tataḥ saṃśoṣayāmāsa
pāvakaḥ salilaṃ bahu
kṣayājjalanidheśchidram
abhavadvistṛtaṃ nabhaḥ
//
ātmatejodbhavāḥ puṇyā
āpo 'mṛtarasopamāḥ
ākāśaṃ chidrasambhūtaṃ
vāyurākāśasaṃbhavaḥ
//
ābhyāṃ saṃgharṣaṇodbhūtaṃ
pāvakaṃ vāyusaṃbhavam
dṛṣṭvā prīto mahādevo
mahābhūtavibhāvanaḥ
//
dṛṣṭvā bhūtāni bhagavāṃl
lokasṛṣṭyarthamuttamam
brahmaṇo janmasahitaṃ
bahurūpo vyacintayat
//
caturyugābhisaṃkhyāte
sahasrayugaparyaye
bahujanmā hi viśvātmā
brahmaṇo havirucyate
//
yatpṛthivyāṃ dvijendrāṇāṃ
tapasā bhāvitātmanām
jñānaṃ vṛṣṭaṃ tu viśvārthe
yogināṃ yāti mukhyatām
//
taṃ yogavantaṃ vijñāya
sampūrṇaiśvaryamuttamam
pade brahmaṇi viśveśaṃ
nyayojayata yogavit
//
tatastasminmahātoye
mahīśo hariracyutaḥ
jale krīḍaṃśca vidhivan
modate sarvalokakṛt
//
padmaṃ nābhyudbhavaṃ caikaṃ
samutpāditavāṃstadā
sahasraparṇaṃ virajaṃ
bhāskarābhaṃ hiraṇmayam
//
hutāśanajvalitaśikhojjvalatprabham
upasthitaṃ śaradamalārkatejasam
virājate kamalamudāravarcasaṃ
mahātmanastanuruhacārudarśanam
//
Matsya-Purāṇa 169
atha yogavatāṃ śreṣṭham
asṛjadbhūritejasam
sraṣṭāraṃ sarvalokānāṃ
brahmāṇaṃ sarvatomukham
//
yasminhiraṇmaye padme
bahuyojanavistṛtam
sarvatejoguṇamayaṃ
pārthivairlakṣaṇairvṛtam
//
tacca padmaṃ purāṇajñāḥ
pṛthivīrūpamuttamam
nārāyaṇasamudbhūtaṃ
pravadanti maharṣayaḥ
//
yā padmā sā rasā devī
pṛthivī paricakṣyate
ye padmasāraguravas
tāndivyān parvatānviduḥ
//
himavantaṃ ca meruṃ ca
nīlaṃ niṣadhameva ca
kailāsaṃ muñjavantaṃ ca
tathānyaṃ gandhamādanam
//
puṇyaṃ triśikharaṃ caiva
kāntaṃ mandarameva ca
udayaṃ piñjaraṃ caiva
vindhyavantaṃ ca parvatam
//
ete devagaṇānāṃ ca
siddhānāṃ ca mahātmanām
āśrayāḥ puṇyaśīlānāṃ
sarvakāmaphalapradāḥ
//
eteṣāmantare deśo
jambūdvīpa iti smṛtaḥ
jambūdvīpasya saṃsthānaṃ
yajñiyā yatra vai kriyāḥ
//
ebhyo yatsravate toyaṃ
divyāmṛtarasopamam
divyāstīrthaśatādhārāḥ
suramyāḥ saritaḥ smṛtāḥ
//
smṛtāni yāni padmasya
kesarāṇi samantataḥ
asaṃkhyeyāḥ pṛthivyāste
viśve vai dhātuparvatāḥ
//
yāni padmasya parṇāni
bhūrīṇi tu narādhipa
te durgamāḥ śailacitā
mlecchadeśā vikalpitāḥ
//
yānyadhobhāgaparṇāni
te nivāsāstu bhāgaśaḥ
daityānāmuragāṇāṃ ca
pataṅgānāṃ ca pārthiva
//
teṣāṃ mahārṇavo yatra
tadrasetyabhisaṃjñitam
mahāpātakakarmāṇo
majjante yatra mānavāḥ
//
padmasyāntarato yattad
ekārṇavagatā mahī
proktātha dikṣu sarvāsu
catvāraḥ salilākarāḥ
//
evaṃ nārāyaṇasyārthe
mahī puṣkarasaṃbhavā
prādurbhāvo 'pyayaṃ tasmān
nāmnā puṣkarasaṃjñitaḥ
//
etasmātkāraṇāttajjñaiḥ
purāṇaiḥ paramarṣibhiḥ
yājñikairvedadṛṣṭāntair
yajñe padmavidhiḥ smṛtaḥ
//
evaṃ bhagavatā tena
viśveṣāṃ dhāraṇāvidhiḥ
parvatānāṃ nadīnāṃ ca
hradānāṃ caiva nirmitaḥ
//
vibhustathaivāpratimaprabhāvaḥ
prabhākarābho varuṇaḥ sitadyutiḥ
śanaiḥ svayaṃbhūḥ śayanaṃ sṛjattadā
jaganmayaṃ padmavidhiṃ mahārṇave
//
Matsya-Purāṇa 170
vighnastapasi sambhūto
madhurnāma mahāsuraḥ
tenaiva ca sahodbhūto hy
asuro nāma kaiṭabhaḥ
//
tau rajastamasau viṣṇoḥ
sambhūtau tāmasau gaṇau
ekārṇave jagatsarvaṃ
kṣobhayantau mahābalau
//
divyaraktāmbaradharau
śvetadīptogradaṃṣṭriṇau
kirīṭakuṇḍalodagrau
keyūravalayojjvalau
//
mahāvivṛtatāmrākṣau
pīnoraskau mahābhujau
mahāgireḥ saṃhananau
jaṅgamāviva parvatau
//
navameghapratīkāśāv
ādityasadṛśānanau
vidyudābhau gadāgrābhyāṃ
karābhyāmatibhīṣaṇau
//
tau pādayostu vinyāsād
utkṣipantāvivārṇavam
kampayantāviva hariṃ
śayānaṃ madhusūdanam
//
tau tatra vicarantau sma
puṣkare viśvatomukham
yogināṃ śreṣṭhamāsādya
dīptaṃ dadṛśatustadā
//
nārāyaṇasamājñātaṃ
sṛjantamakhilāḥ prajāḥ
daivatāni ca viśvāni
mānasānasurānṛṣīn
//
tatastāvūcatustatra
brahmāṇamasurottamau
dīptau mumūrṣū saṃkruddhau
roṣavyākulitekṣaṇau
//
kastvaṃ puṣkaramadhyasthaḥ
sitoṣṇīṣaścaturbhujaḥ
ādhāya niyamaṃ mohād
āste tvaṃ vigatajvaraḥ
//
ehyāgacchāvayor yuddhaṃ
dehi tvaṃ kamalodbhava
āvābhyāṃ paramīśābhyām
aśaktastvamihārṇave
//
tatra kaścodbhavastubhyaṃ
kena vāsi na yojitaḥ
kaḥ sraṣṭā kaśca te goptā
kena nāmnā vidhīyase
//
eka ityucyate lokair
avicintyaḥ sahasradṛk
tatsaṃyogena bhavatoḥ
karma nāmāvagacchatām
//
nāvayoḥ paramaṃ loke
kiṃcidasti mahāmate
āvābhyāṃ chādyate viśvaṃ
tamasā rajasātha vai
//
rajastamomayāvāvām
ṛṣīṇām avalaṅghitau
chādyamānau dharmaśīlau
dustarau sarvadehinām
//
āvābhyāmuhyate loko
duṣkarābhyāṃ yuge yuge
āvāmarthaśca kāmaśca
yajñaḥ svargaparigrahaḥ
//
sukhaṃ yatra mudā yuktaṃ
yatra śrīḥ kīrtireva ca
yeṣāṃ yatkāṅkṣitaṃ caiva
tattadāvāṃ vicintaya
//
yatnād yogavato dṛṣṭyā
yogaḥ pūrvaṃ mayārjitaḥ
taṃ samādhāya guṇavat
sattvaṃ cāsmi samāśritaḥ
//
yaḥ paro yogamatimān
yogākhyaḥ sattvameva ca
rajasastamasaścaiva
yaḥ sraṣṭā viśvasaṃbhavaḥ
//
tato bhūtāni jāyante
sāttvikānītarāṇi ca
sa eva hi yuvāṃ nāṃśe
vaśī devo haniṣyati
//
svapanneva tataḥ śrīmān
bahuyojanavistṛtam
bāhuṃ nārāyaṇo brahmā
kṛtavānātmamāyayā
//
kṛṣyamāṇau tatastasya
bāhunā bāhuśālinaḥ
ceratustau vigalitau
śakunāviva pīvarau
//
tatastāvāhaturgatvā
tadā devaṃ sanātanam
padmanābhaṃ hṛṣīkeśaṃ
praṇipatya sthitāvubhau
//
jānīvastvāṃ viśvayoniṃ
tvāmekaṃ puruṣottamam
tvamāvāṃ pāhi hetvartham
idaṃ nau buddhikāraṇam
//
amoghadarśanaḥ sa tvaṃ
yatastvāṃ vidvaḥ śāśvatam
tatastvāmāgatāvāvām
abhitaḥ prasamīkṣitum
//
tadicchāmo varaṃ deva
tvatto 'dbhutam ariṃdama
amoghadarśano 'si tvaṃ
namaste samitiṃjaya
//
kimarthaṃ hi drutaṃ brūtaṃ
varaṃ hyasurasattamau
dattāyuṣkau punarbhūyo
raho jīvitum icchathaḥ
//
yasminna kaścinmṛtavān
deva tasminprabho vadham
tamicchāvo vadhaścaiva
tvatto no 'stu mahāvrata
//
bāḍhaṃ yuvāṃ tu pravarau
bhaviṣyatkālasaṃbhave
bhaviṣyato na saṃdehaḥ
satyametadbravīmi vām
//
varaṃ pradāyātha mahāsurābhyāṃ
sanātano viśvavaraḥ surottamaḥ
rajastamovargabhavāyanau yamau
mamantha tāvūrutalena vai prabhuḥ
//
Matsya-Purāṇa 171
sthitvā ca tasminkamale
brahmā brahmavidāṃ varaḥ
ūrdhvabāhurmahātejās
tapo ghoraṃ samāśritaḥ
//
prajvalanniva tejobhir
bhābhiḥ svābhistamonudaḥ
babhāse sarvadharmasthaḥ
sahasrāṃśurivāṃśubhiḥ
//
athānyadrūpamāsthāya
śaṃbhurnārāyaṇo 'vyayaḥ
ājagāma mahātejā
yogācāryo mahāyaśāḥ
//
sāṃkhyācāryo hi matimān
kapilo brāhmaṇo varaḥ
ubhāvapi mahātmānau
stuvantau kṣetratatparau
//
tau prāptāvūcatustatra
brahmāṇamamitaujasam
parāvaraviśeṣajñau
pūjitau ca maharṣibhiḥ
//
brahmātmadṛḍhabandhaśca
viśālo jagadāsthitaḥ
grāmaṇīḥ sarvabhūtānāṃ
brahmā trailokyapūjitaḥ
//
tayostadvacanaṃ śrutvā
brahmābhyāhṛtayogavit
trīnimān kṛtavāṃllokān
yatheyaṃ brahmaṇaḥ śrutiḥ
//
putraṃ ca śaṃbhave caikaṃ
samutpāditavānṛṣiḥ
tasyāgre vāgyatastasthau
brahmā tāmasamavyayam
//
sotpannamātro brahmāṇam
uktavānmānasaḥ sutaḥ
kiṃ kurmastava sāhāyyaṃ
bravītu bhagavānṛṣiḥ
//
ya eṣa kapilo brahma
nārāyaṇamayastathā
vadate bhavatastattvaṃ
tatkuruṣva mahāmate
//
brahmaṇastu tadarthaṃ tu
tadā bhūyaḥ samutthitaḥ
śuśrūṣurasmi yuvayoḥ
kiṃ karomi kṛtāñjaliḥ
//
yatsatyamakṣaraṃ brahma hy
aṣṭādaśavidhaṃ tu tat
yatsatyaṃ yadṛtaṃ tattu
paraṃ padamanusmara
//
etadvaco niśamyaiva
yayau sa diśamuttarām
gatvā ca tatra brahmatvam
agamajjñānatejasā
//
tato brahmā bhuvaṃ nāma
dvitīyamasṛjatprabhuḥ
saṃkalpayitvā manasā
tameva ca mahāmanāḥ
//
tataḥ so 'thābravīdvākyaṃ
kiṃ karomi pitāmaha
pitāmahasamājñāto
brahmāṇaṃ samupasthitaḥ
//
brahmābhyāsaṃ tu kṛtavān
bhuvaśca pṛthivīṃ gataḥ
prāptaśca paramaṃ sthānaṃ
sa tayoḥ pārśvamāgataḥ
//
tasminnapi gate putre
tṛtīyamasṛjatprabhuḥ
mokṣapravṛttikuśalaṃ
bhūrbhuvaṃ nāmato vibhum
//
gopatitvaṃ samāsādya
tayorevāgamadgatim
evaṃ putrāstrayo 'pyeta
uktāḥ śaṃbhormahātmanaḥ
//
tāngṛhītvā sutāṃstasya
prayātaḥ svārjitāṃ gatim
nārāyaṇaśca bhagavān
kapilaśca yatīśvaraḥ
//
yaṃ kālaṃ tau gatau muktau
brahmā taṃ kālameva hi
tato ghoratamaṃ bhūyaḥ
saṃśritaḥ paramaṃ vratam
//
na reme 'tha tato brahmā
prabhurekastapaścaran
śarīrārdhāttato bhāryāṃ
samutpāditavāñchubhām
//
tapasā tejasā caiva
varcasā niyamena ca
sadṛśīmātmano devīṃ
samarthāṃ lokasarjane
//
tayā samāhitastatra
reme brahmā tapaścaran
tato jagāda tripadāṃ
gāyatrīṃ vedapūjitām
//
sṛjanprajānāṃ patayaḥ
sāgarāṃścāsṛjadvibhuḥ
aparāṃścaiva caturo
vedāngāyatrisaṃbhavān
//
ātmanaḥ sadṛśānputrān
asṛjadvai pitāmahaḥ
viśve prajānāṃ patayo
yebhyo lokā viniḥsṛtāḥ
//
viśveśaṃ prathamaṃ tāvan
mahātāpasamātmajam
sarvamantrahitaṃ puṇyaṃ
nāmnā dharmaṃ sa sṛṣṭavān
//
dakṣaṃ marīcimatriṃ ca
pulastyaṃ pulahaṃ kratum
vasiṣṭhaṃ gautamaṃ caiva
bhṛgumaṅgirasaṃ manum
//
athaivādbhutamityete
jñeyāḥ paitāmaharṣayaḥ
trayodaśaguṇaṃ dharmam
ālabhanta maharṣayaḥ
//
aditirditirdanuḥ kālā
anāyuḥ siṃhikā muniḥ
tāmrā krodhātha suratā
vinatā kadrureva ca
//
dakṣasyāpatyametā vai
kanyā dvādaśa pārthiva
marīceḥ kaśyapaḥ putras
tapasā nirmitaḥ kila
//
tasmai kanyā dvādaśānyā
dakṣastāḥ pradadau tadā
nakṣatrāṇi ca somāya
tadā vai dattavānṛṣiḥ
//
rohiṇyādīni sarvāṇi
puṇyāni ravinandana
lakṣmīrmarutvatī sādhyā
viśveśā ca matā śubhā
//
devī sarasvatī caiva
brahmaṇā nirmitāḥ purā
etāḥ pañca variṣṭhā vai
suraśreṣṭhāya pārthiva
//
dattā bhadrāya dharmāya
brahmaṇā dṛṣṭakarmaṇā
yā tu rūpavatī patnī
brahmaṇaḥ kāmarūpiṇī
//
surabhiḥ sā hitā bhūtvā
brahmāṇaṃ samupasthitā
tatastāmagamadbrahmā
maithunaṃ lokapūjitaḥ
//
lokasarjanahetujño
gavāmarthāya sattamaḥ
jajñire ca sutāstasyāṃ
vipulā dhūmasaṃnibhāḥ
//
naktasaṃdhyābhrasaṃkāśāḥ
prādahaṃstigmatejasaḥ
te rudanto dravantaśca
garhayantaḥ pitāmaham
//
rodanādravaṇāccaiva
rudrā iti tataḥ smṛtāḥ
nirṛtiścaiva śaṃbhurvai
tṛtīyaścāparājitaḥ
//
mṛgavyādhaḥ kapardī ca
dahano 'theśvaraśca vai
ahirbudhnyaśca bhagavān
kapālī cāpi piṅgalaḥ
//
senānīśca mahātejā
rudrāstvekādaśa smṛtāḥ
tasyāmeva surabhyāṃ ca
gāvo yajñeśvarāśca vai
//
prakṛṣṭāśca tathā māyāḥ
surabhyāḥ paśavo 'kṣarāḥ
ajāścaiva tu haṃsāśca
tathaivāmṛtamuttamam
//
oṣadhyaḥ pravarāyāśca
surasyāstāḥ samutthitāḥ
dharmāllakṣmīstathā kāmaṃ
sādhyā sādhyānvyajāyata
//
bhavaṃ ca prabhavaṃ caiva
hīśaṃ cāsurahaṃ tathā
aruṇaṃ cāruṇiṃ caiva
viśvāvasubaladhruvau
//
haviṣyaṃ ca vitānaṃ ca
vidhānaśamitāvapi
vatsaraṃ caiva bhūtiṃ ca
sarvāsuraniṣūdanam
//
suparvāṇaṃ bṛhatkāntiḥ
sādhyā lokanamaskṛtāḥ
vāsavānugatā devī
janayāmāsa vai surān
//
varaṃ vai prathamaṃ devaṃ
dvitīyaṃ dhruvamavyayam
viśvāvasuṃ tṛtīyaṃ ca
caturthaṃ somamīśvaram
//
tato 'nurūpamāyaṃ ca
yamastasmādanantaram
saptamaṃ ca tathā vāyum
aṣṭamaṃ nirṛtiṃ vasum
//
dharmasyāpatyam etadvai
sudevyāṃ samajāyata
viśve devāśca viśvāyāṃ
dharmājjātā iti śrutiḥ
//
dakṣaścaiva mahābāhuḥ
puṣkarasvana eva ca
cākṣuṣastu manuścaiva
tathā madhumahoragau
//
viśrāntakavapurbālo
viṣkambhaśca mahāyaśāḥ
garuḍaścātisattvaujā
bhāskarapratimadyutiḥ
//
viśvāndevāndevamātā
viśveśājanayat sutān
marutvatī marutvato
devānajanayatsutān
//
agniṃ cakṣuṃ ravirjyotiḥ
sāvitraṃ mitrameva ca
amaraṃ śaravṛṣṭiṃ ca
sukarṣaṃ ca mahābhujam
//
virājaṃ caiva vācaṃ ca
viśvāvasumatiṃ tathā
aśvamitraṃ citraraśmiṃ
tathā niṣadhanaṃ nṛpa
//
hūyantaṃ vāḍavaṃ caiva
cāritraṃ mandapannagam
bṛhantaṃ vai bṛhadrūpaṃ
tathā vai pūtanānugam
//
marutvatī purā jajña
etānvai marutāṃ gaṇān
aditiḥ kaśyapājjajña
ādityāndvādaśaiva hi
//
indro viṣṇurbhagastvaṣṭā
varuṇo hyaryamā raviḥ
pūṣā mitraśca dhanado
dhātā parjanya eva ca
//
ityete dvādaśādityā
variṣṭhāstridivaukasaḥ
ādityasya sarasvatyāṃ
jajñāte dvau sutau varau
//
tapaḥśreṣṭhau guṇaśreṣṭhau
tridivasyāpi saṃmatau
danustu dānavāñjajñe
ditirdaityānvyajāyata
//
kālā tu vai kālakeyān
asurānsurasā tu vai
anāyuṣāyāstanayā
vyādhayaḥ sumahābalāḥ
//
siṃhikā grahamātā vai
gandharvajananī muniḥ
tāmrā tvapsarasāṃ mātā
puṇyānāṃ bhāratodbhava
//
krodhāyāḥ sarvabhūtāni
piśācāścaiva pārthiva
jajñe yakṣagaṇāṃścaiva
rākṣasāṃśca viśāṃpate
//
catuṣpadāni sattvāni
tathā gāvastu saurabhāḥ
suparṇānpakṣiṇaścaiva
vinatā ca vyajāyata
//
mahīdharānsarvanāgān
devī kadrūrvyajāyata
evaṃ vṛddhiṃ samagaman
viśve lokāḥ paraṃtapa
//
tadā vai pauṣkaro rājan
prādurbhāvo mahātmanaḥ
prādurbhāvaḥ pauṣkaraste
mayā dvaipāyaneritaḥ
//
purāṇaḥ puruṣaścaiva
mayā viṣṇurhariḥ prabhuḥ
kathitaste 'nupūrveṇa
saṃstutaḥ paramarṣibhiḥ
//
yaścedamagryaṃ śṛṇuyāt purāṇaṃ
sadā naraḥ parvasu gauraveṇa
avāpya lokānsa hi vītarāgaḥ
paratra ca svargaphalāni bhuṅkte
//
cakṣuṣā manasā vācā
karmaṇā ca caturvidham
prasādayati yaḥ kṛṣṇaṃ
taṃ kṛṣṇo 'nuprasīdati
//
rājā ca labhate rājyam
adhanaścottamaṃ dhanam
kṣīṇāyurlabhate cāyuḥ
putrakāmaḥ sutaṃ tathā
//
yajñā vedāstathā kāmās
tapāṃsi vividhāni ca
prāpnoti vividhaṃ puṇyaṃ
viṣṇubhakto dhanāni ca
//
yadyatkāmayate kiṃcit
tattallokeśvarād bhavet
sarvaṃ vihāya ya imaṃ
paṭhetpauṣkarakaṃ hareḥ
//
prādurbhāvaṃ nṛpaśreṣṭha
na tasya hyaśubhaṃ bhavet
eṣa pauṣkarako nāma
prādurbhāvo mahātmanaḥ
kīrtitaste mahābhāga
vyāsaśrutinidarśanāt
//
Matsya-Purāṇa 172
viṣṇutvaṃ śṛṇu viṣṇośca
haritvaṃ ca kṛte yuge
vaikuṇṭhatvaṃ ca deveṣu
kṛṣṇatvaṃ mānuṣeṣu ca
//
īśvarasya hi tasyaiṣā
karmaṇāṃ gahanā gatiḥ
saṃpratyatītānbhavyāṃśca
śṛṇu rājanyathātatham
//
avyakto vyaktaliṅgastho
ya eṣa bhagavānprabhuḥ
nārāyaṇo hyanantātmā
prabhavo 'vyaya eva ca
//
eṣa nārāyaṇo bhūtvā
harirāsītsanātanaḥ
brahmā vāyuśca somaśca
dharmaḥ śakro bṛhaspatiḥ
//
aditerapi putratvam
eva yāti yuge yuge
eṣa viṣṇuriti khyāta
indrasyāvarajo vibhuḥ
//
prasādajaṃ hyasya vibhor
adityāḥ putrakāraṇam
vadhārthaṃ suraśatrūṇāṃ
daityadānavarakṣasām
//
pradhānātmā purā hyeṣa
brahmāṇamasṛjatprabhuḥ
so 'sṛjatpūrvapuruṣaḥ
purākalpe prajāpatīn
//
asṛjanmānavāṃstatra
brahmavaṃśānanuttamān
tebhyo 'bhavanmahātmabhyo
bahudhā brahma śāśvatam
//
etadāścaryabhūtasya
viṣṇoḥ karmānukīrtanam
kīrtanīyasya lokeṣu
kīrtyamānaṃ nibodha me
//
vṛte vṛtravadhe tatra
vartamāne kṛte yuge
āsīttrailokyavikhyātaḥ
saṅgrāmastārakāmayaḥ
//
yatra te dānavā ghorāḥ
sarve saṅgrāmadurjayāḥ
ghnanti devagaṇānsarvān
sayakṣoragarākṣasān
//
te vadhyamānā vimukhāḥ
kṣīṇapraharaṇā raṇe
trātāraṃ manasā jagmur
devaṃ nārāyaṇaṃ prabhum
//
etasminnantare meghā
nirvāṇāṅgāravarcasaḥ
sārkacandragrahagaṇaṃ
chādayanto nabhastalam
//
caṇḍā vidyudgaṇopetā
ghoranirhrādakāriṇaḥ
anyonyavegābhihatāḥ
pravavuḥ saha mārutāḥ
//
dīptatoyāśanipanair
vajravegānalānilaiḥ
ravaiḥ sughorairutpātair
dahyamānam ivāmbaram
//
tata ulkāsahasrāṇi
nipetuḥ khagatānyapi
divyāni ca vimānāni
prapatantyutpatanti ca
//
caturyugāntaparyāye
lokānāṃ yadbhayaṃ bhavet
arūpavanti rūpāṇi
tasminnutpātalakṣaṇe
//
jātaṃ ca niṣprabhaṃ sarvaṃ
na prājñāyata kiṃcana
timiraughaparikṣiptā
na rejuśca diśo daśa
//
viveśa rūpiṇī kālī
kālameghāvaguṇṭhitā
dyaurna bhātyabhibhūtārkā
ghoreṇa tamasāvṛtā
//
tānghanaughānsa timirān
dorbhyāmākṣipya sa prabhuḥ
vapuḥ saṃdarśayāmāsa
divyaṃ kṛṣṇavapurhariḥ
//
balāhakāñjananibhaṃ
balāhakatanūruham
tejasā vapuṣā caiva
kṛṣṇaṃ kṛṣṇamivācalam
//
dīptapītāmbaradharaṃ
taptakāñcanabhūṣaṇam
dhūmāndhakāravapuṣaṃ
yugāntāgnimivotthitam
//
caturdviguṇapīnāṃsaṃ
kirīṭacchannamūrdhajam
babhau cāmīkaraprakhyair
āyudhairupaśobhitam
//
candrārkakiraṇoddyotaṃ
girikūṭamivocchritam
nandakānanditakaraṃ
śarāśīviṣadhāriṇam
//
śakticitrabalodagraṃ
śaṅkhacakragadādharam
viṣṇuśailaṃ kṣamāmūlaṃ
śrīvṛkṣaṃ śārṅgaśṛṅgiṇam
//
tridaśodāraphaladaṃ
svargastrīcārupallavam
sarvalokamanaḥkāntaṃ
sarvasattvamanoharam
//
nānavimānaviṭapaṃ
toyadāmbumadhusravam
vidyāhaṃkārasārāḍhyaṃ
mahābhūtaprarohaṇam
//
viśeṣapatrairnicitaṃ
grahanakṣatrapuṣpitam
daityalokamahāskandhaṃ
martyalokaprakāśitam
//
sāgarākāranirhrādaṃ
rasātalamahāśrayam
mṛgendrapāśairvitataṃ
pakṣajantuniṣevitam
//
śīlārthacārugandhāḍhyaṃ
sarvalokamahādrumam
avyaktānantasalilaṃ
vyaktāhaṃkāraphenilam
//
mahābhūtataraṅgaughaṃ
grahanakṣatrabudbudam
vimānavihagavyātaṃ
toyadāḍambarākulam
//
jantumatsyagaṇākīrṇaṃ
śailaśaṅkhakulairyutam
traiguṇyaviṣayāvartaṃ
sarvalokatimiṅgilam
//
vīravṛkṣalatāgulmaṃ
bhujagotkṛṣṭaśaivalam
dvādaśārkamahādvīpaṃ
rudraikādaśapattanam
//
vasvaṣṭaparvatopetaṃ
trailokyāmbhomahodadhim
saṃdhyāsaṃkhyormisalilaṃ
suparṇānilasevitam
//
daityarakṣogaṇagrāhaṃ
yakṣoragajhaṣākulam
pitāmahamahāvīryaṃ
sarvastrīratnaśobhitam
//
śrīkīrtikāntilakṣmībhir
nadībhir upaśobhitam
kālayogimahāparva
pralayotpattiveginam
//
taṃ tu yogamahāpāraṃ
nārāyaṇamahārṇavam
devādhidevaṃ varadaṃ
bhaktānāṃ bhaktivatsalam
//
anugrahakaraṃ devaṃ
praśāntikaraṇaṃ śubham
haryaśvarathasaṃyukte
suparṇadhvajasevite
//
grahacandrārkaracite
mandarākṣavarāvṛte
anantaraśmibhiryukte
vistīrṇe merugahvare
//
tārakācitrakusume
grahanakṣatrabandhure
bhayeṣvabhayadaṃ vyomni
devā daityaparājitāḥ
//
dadṛśuste sthitaṃ devaṃ
divye lokamaye rathe
te kṛtāñjalayaḥ sarve
devāḥ śakrapurogamāḥ
//
jayaśabdaṃ puraskṛtya
śaraṇyaṃ śaraṇaṃ gatāḥ
sa teṣāṃ tāṃ giraṃ śrutvā
viṣṇurdaivatadaivatam
//
manaścakre vināśāya
dānavānāṃ mahāmṛdhe
ākāśe tu sthito viṣṇur
uttamaṃ vapurāsthitaḥ
//
uvāca devatāḥ sarvāḥ
sapratijñamidaṃ vacaḥ
śāntiṃ vrajata bhadraṃ vo
mā bhaiṣṭa marutāṃ gaṇāḥ
//
jitā me dānavāḥ sarve
trailokyaṃ parigṛhyatām
te tasya satyasaṃdhasya
viṣṇorvākyena toṣitāḥ
//
devāḥ prītiṃ samājagmuḥ
prāśyāmṛtamivottamam
tatastamaḥ saṃhṛtaṃ tad
vineśuśca balāhakāḥ
//
pravavuśca śivā vātāḥ
praśāntāśca diśo daśa
śuddhaprabhāṇi jyotīṃṣi
somaścakruḥ pradakṣiṇām
//
na vigrahaṃ grahāścakruḥ
praśāntāścāpi sindhavaḥ
virajaskābhavanmārgā
nākavargādayastrayaḥ
//
yathārthamūhuḥ sarito
nāpi cukṣubhire 'rṇavāḥ
āsañchubhānīndriyāṇi
narāṇāmantarātmasu
//
maharṣayo vītaśokā
vedān uccairadhīyata
yajñeṣu ca haviḥ pākaṃ
śivamāpa ca pāvakaḥ
//
pravṛttadharmāḥ saṃvṛttā
lokā muditamānasāḥ
viṣṇordattapratijñasya
śrutvārinidhane giram
//
Matsya-Purāṇa 173
tato 'bhayaṃ viṣṇuvacaḥ
śrutvā daityāśca dānavāḥ
udyogaṃ vipulaṃ cakrur
yuddhāya vijayāya ca
//
mayastu kāñcanamayaṃ
trinalvāyatamakṣayam
catuścakraṃ suvipulaṃ
sukalpitamahāyugam
//
kiṅkiṇījālanirghoṣaṃ
dvīpicarmapariṣkṛtam
ruciraṃ ratnajālaiśca
hemajālaiśca śobhitam
//
īhāmṛgagaṇākīrṇaṃ
pakṣipaṅktivirājitam
divyāstratūṇīradharaṃ
payodharavināditam
//
svakṣaṃ rathavarodāraṃ
sūpasthaṃ gaganopamam
gadāparighasampūrṇaṃ
mūrtimantamivārṇavam
//
hemakeyūravalayaṃ
svarṇamaṇḍalakūbaram
sapatākadhvajopetaṃ
sādityamiva mandaram
//
gajendrābhogavapuṣaṃ
kvacitkesarivarcasam
yuktamṛkṣasahasreṇa
samṛddhāmbudanāditam
//
dīptamākāśagaṃ divyaṃ
rathaṃ pararathārujam
adhyatiṣṭhadraṇākāṅkṣī
meruṃ dīpta ivāṃśumān
//
tāramutkrośavistāraṃ
sarvaṃ hemamayaṃ ratham
śailākāramasaṃbādhaṃ
nīlāñjanacayopamam
//
kārṣṇāyasamayaṃ divyaṃ
loheṣābaddhakūbaram
timirodgārikiraṇaṃ
garjantamiva toyadam
//
lohajālena mahatā
sagavākṣeṇa daṃśitam
āyasaiḥ parighaiḥ pūrṇaṃ
kṣepaṇīyaiśca mudgaraiḥ
//
prāsaiḥ pāśaiśca vitatair
asaṃyuktaiśca kaṇṭakaiḥ
śobhitaṃ trāsayānaiśca
tomaraiśca paraśvadhaiḥ
//
udyantaṃ dviṣatāṃ hetor
dvitīyamiva mandaram
yuktaṃ kharasahasreṇa
so 'dhyārohadrathottamam
//
virocanastu saṃkruddho
gadāpāṇiravasthitaḥ
pramukhe tasya sainyasya
dīptaśṛṅga ivācalaḥ
//
yuktaṃ rathasahasreṇa
hayagrīvastu dānavaḥ
syandanaṃ vāhayāmāsa
sapatnānīkamardanaḥ
//
vyāyataṃ kiṣkusāhasraṃ
dhanurvisphārayanmahat
varāhaḥ pramukhe tasthau
sapraroha ivācalaḥ
//
kharastu vikṣarandarpān
netrābhyāṃ roṣajaṃ jalam
sphuraddantoṣṭhanayanaḥ
saṅgrāmaṃ so 'bhyakāṅkṣata
//
tvaṣṭā tvaṣṭagajaṃ ghoraṃ
yānamāsthāya dānavaḥ
vyūhituṃ dānavavyūhaṃ
paricakrāma vīryavān
//
vipracittisutaḥ śvetaḥ
śvetakuṇḍalabhūṣaṇaḥ
śvetaśailapratīkāśo
yuddhāyābhimukhe sthitaḥ
//
ariṣṭo baliputraśca
variṣṭho 'driśilāyudhaḥ
yuddhāyābhimukhastasthau
dharādharavikampanaḥ
//
kiśorastvatisaṃharṣāt
kiśora iti coditaḥ
sabalā dānavāścaiva
saṃnahyante yathākramam
//
abhavaddaityasainyasya
madhye ravirivoditaḥ
lambastu navameghābhaḥ
pralambāmbarabhūṣaṇaḥ
//
daityavyūhagato bhāti
sanīhāra ivāṃśumān
svarbhānurāsyayodhī tu
daśanoṣṭhekṣaṇāyudhaḥ
//
hasaṃstiṣṭhati daityānāṃ
pramukhe sa mahāgrahaḥ
anye hayagatāstatra
gajaskandhagatāḥ pare
//
siṃhavyāghragatāścānye
varāharkṣeṣu cāpare
kecitkharoṣṭrayātāraḥ
kecicchvāpadavāhanāḥ
//
pattinastvapare daityā
bhīṣaṇā vikṛtānanāḥ
ekapādārdhapādāśca
nanṛturyuddhakāṅkṣiṇaḥ
//
āsphoṭayanto bahavaḥ
kṣveḍantaśca tathā pare
hṛṣṭaśārdūlanirghoṣā
nedurdānavapuṃgavāḥ
//
te gadāparighairugraiḥ
śilāmusalapāṇayaḥ
bāhubhiḥ parighākārais
tarjayanti sma devatāḥ
//
pāśaiḥ prāsaiśca parighais
tomarāṅkuśapaṭṭiśaiḥ
cikrīḍuste śataghnībhiḥ
śatadhāraiśca mudgaraiḥ
//
gaṇḍaśailaiśca śailaiśca
parighaiścottamāyasaiḥ
cakraiśca daityapravarāś
cakrur ānanditaṃ balam
//
etaddānavasainyaṃ tat
sarvaṃ yuddhamadotkaṭam
devānabhimukhe tasthau
meghānīkamivoddhatam
//
tadadbhutaṃ daityasahasragāḍhaṃ
vāyvagniśailāmbudatoyakalpam
balaṃ raṇaughābhyudaye 'bhyudīrṇaṃ
yuyutsayonmattam ivābabhāse
//
Matsya-Purāṇa 174
śrutaste daityasainyasya
vistāro ravinandana
surāṇāmapi sainyasya
vistāraṃ vaiṣṇavaṃ śṛṇu
//
ādityā vasavo rudrā
aśvinau ca mahābalau
sabalāḥ sānugāścaiva
saṃnahyanta yathākramam
//
puruhūtastu purato
lokapālaḥ sahasradṛk
grāmaṇīḥ sarvadevānām
āruroha suradvipam
//
madhye cāsya rathaḥ sarva
pakṣipravarahaṃsaḥ
sucārucakracaraṇo
hemavajrapariṣkṛtaḥ
//
devagandharvayakṣaughair
anuyātaḥ sahasraśaḥ
dīptimadbhiḥ sadasyaiśca
brahmarṣibhirabhiṣṭutaḥ
//
vajravisphūrjitodbhūtair
vidyudindrāyudhoditaiḥ
yukto balāhakagaṇaiḥ
parvatairiva kāmagaiḥ
//
yamārūḍhaḥ sa bhagavān
paryeti sakalaṃ jagat
havirdhāneṣu gāyanti
viprā makhamukhe sthitāḥ
//
svarge śakrānuyāteṣu
devatūryaninādiṣu
sundaryaḥ parinṛtyanti
śataśo 'psarasāṃ gaṇāḥ
//
ketunā nāgarājena
rājamāno yathā raviḥ
yukto hayasahasreṇa
manomārutaraṃhasā
//
sa syandanavaro bhāti
gupto mātalinā tadā
kṛtsnaḥ parivṛto merur
bhāskarasyeva tejasā
//
yamastu daṇḍamudyamya
kālayuktaśca mudgaram
tasthau suragaṇānīke
daityānnādena bhīṣayan
//
caturbhiḥ sāgarairyukto
lelihānaiśca pannagaiḥ
śaṅkhamuktāṅgadadharo
bibhrattoyamayaṃ vapuḥ
//
kālapāśānsamāvidhyan
hayaiḥ śaśikaropamaiḥ
vāyvīritair jalākāraiḥ
kurvaṃllīlāḥ sahasraśaḥ
//
pāṇḍuroddhūtavasanaḥ
pravālarucirāṅgadaḥ
maṇiśyāmottamavapur
haribhārārpito varaḥ
//
varuṇaḥ pāśadhṛṅ madhye
devānīkasya tasthivān
yuddhavelāmabhilaṣan
bhinnavela ivārṇavaḥ
//
yakṣarākṣasasainyena
guhyakānāṃ gaṇairapi
yuktaśca śaṅkhapadmābhyāṃ
nidhīnāmadhipaḥ prabhuḥ
//
rājarājeśvaraḥ śrīmān
gadāpāṇiradṛśyata
vimānayodhī dhanado
vimāne puṣpake sthitaḥ
//
sa rājarājaḥ śuśubhe
yuddhārthī naravāhanaḥ
ukṣāṇamāsthitaḥ saṃkhye
sākṣādiva śivaḥ svayam
//
pūrvapakṣaḥ sahasrākṣaḥ
pitṛrājastu dakṣiṇaḥ
varuṇaḥ paścimaṃ pakṣam
uttaraṃ naravāhanaḥ
//
caturṣu yuktāścatvāro
lokapālā mahābalāḥ
svāsu dikṣu svarakṣanta
tasya devabalasya te
//
sūryaḥ saptāśvayuktena
rathenāmitagāminā
śriyā jājvalyamānena
dīpyamānaiśca raśmibhiḥ
//
udayāstagacakreṇa
meruparvatagāminā
tridivadvāracakreṇa
tapatā lokamavyayam
//
sahasraraśmiyuktena
bhrājamānena tejasā
cacāra madhye lokānāṃ
dvādaśātmā dineśvaraḥ
//
somaḥ śvetahaye bhāti
syandane śītaraśmivān
himavattoyapūrṇābhir
bhābhirāhlādayañjagat
//
tamṛkṣapūgānugataṃ
śiśirāṃśuṃ dvijeśvaram
śaśacchāyāṅkitatanuṃ
naiśasya tamasaḥ kṣayam
//
jyotiṣāmīśvaraṃ vyomni
rasānāṃ rasadaṃ prabhum
oṣadhīnāṃ sahasrāṇāṃ
nidhānamamṛtasya ca
//
jagataḥ prathamaṃ bhāgaṃ
saumyaṃ satyamayaṃ ratham
dadṛśurdānavāḥ somaṃ
himapraharaṇaṃ sthitam
//
yaḥ prāṇaḥ sarvabhūtānāṃ
pañcadhā bhidyate nṛṣu
saptadhātugato lokāṃs
trīndadhāra cacāra ca
//
yamāhuragnikartāraṃ
sarvaprabhavamīśvaram
saptasvaragato yaśca
nityaṃ gīrbhirudīryate
//
yaṃ vadantyuttamaṃ bhūtaṃ
yaṃ vadantyaśarīriṇam
yamāhurākāśagamaṃ
śīghragaṃ śabdayoginam
//
sa vāyuḥ sarvabhūtāyur
udbhūtaḥ svena tejasā
vavau pravyathayandaityān
pratilomaṃ satoyadaḥ
//
maruto divyagandharvair
vidyādharagaṇaiḥ saha
cikrīḍurasibhiḥ śubhrair
nirmuktairiva pannagaiḥ
//
sṛjantaḥ sarpapatayas
tīvratoyamayaṃ viṣam
śarabhūtā divīndrāṇāṃ
cerurvyāttānanā divi
//
parvataiśca śilāśṛṅgaiḥ
śataśaścaiva pādapaiḥ
upatasthuḥ suragaṇāḥ
prahartuṃ dānavaṃ balam
//
yaḥ sa devo hṛṣīkeśaḥ
padmanābhastrivikramaḥ
yugāntakṛṣṇavartmābho
viśvasya jagataḥ prabhuḥ
//
sarvayoniḥ sa madhuhā
havyabhukkratusaṃsthitaḥ
bhūmyāpovyomabhūtātmā
śyāmaḥ śāntikaro 'rihā
//
arighnamamarādīnāṃ
cakraṃ gṛhya gadādharaḥ
arkaṃ nāgādivodyantam
udyamyottamatejasā
//
savyenālambya mahatīṃ
sarvāsuravināśinīm
kareṇa kālīṃ vapuṣā
śatrukālapradāṃ gadām
//
anyairbhujaiḥ pradīptāni
bhujagāridhvajaḥ prabhuḥ
dadhārāyudhajātāni
śārṅgādīni mahābalaḥ
//
sa kaśyapasyātmabhuvaṃ
dvijaṃ bhujagabhojanam
pavanādhikasaṃpātaṃ
gaganakṣobhaṇaṃ khagam
//
bhujagendreṇa vadane
niviṣṭena virājitam
amṛtārambhanirmuktaṃ
mandarādrim ivocchritam
//
devāsuravimardeṣu
bahuśo dṛṣṭavikramam
mahendreṇāmṛtasyārthe
vajreṇa kṛtalakṣaṇam
//
śikhinaṃ balinaṃ caiva
taptakuṇḍalabhūṣaṇam
vicitrapatravasanaṃ
dhātumantamivācalam
//
sphītakroḍāvalambena
śītāṃśusamatejasā
bhogibhogāvasaktena
maṇiratnena bhāsvatā
//
pakṣābhyāṃ cārupatrābhyām
āvṛtya divi līlayā
yugānte sendracāpābhyāṃ
toyadābhyāmivāmbaram
//
nīlalohitapītābhiḥ
patākābhiralaṃkṛtam
ketuveṣapraticchannaṃ
mahākāyaniketanam
//
aruṇāvarajaṃ śrīmān
āruhya samare vibhuḥ
suvarṇavarṇavapuṣā
suparṇaṃ khecarottamam
//
tamanvayurdevagaṇā
munayaśca samāhitāḥ
gīrbhiḥ paramamantrābhis
tuṣṭuvuśca janārdanam
//
tadvaiśravaṇasaṃśliṣṭaṃ
vaivasvatapuraḥsaram
dvijarājaparikṣiptaṃ
devarājavirājitam
//
candraprabhābhirvipulaṃ
yuddhāya samavartata
pavanāviddhanirghoṣaṃ
saṃpradīptahutāśanam
//
viṣṇorjiṣṇośca bhrājiṣṇos
tejasā tamasāvṛtam
balaṃ balavadudvṛttaṃ
yuddhāya samavartata
//
svastyastu devebhya iti
bṛhaspatirabhāṣata
svastyastu dānavānīka
uśanā vākyamādade
//
Matsya-Purāṇa 175
tābhyāṃ balābhyāṃ saṃjajñe
tumulo vigrahastadā
surāṇāmasurāṇāṃ ca
parasparajayaiṣiṇām
//
dānavā daivataiḥ sārdhaṃ
nānāpraharaṇodyatāḥ
samīyuryudhyamānā vai
parvatā iva parvataiḥ
//
tatsurāsurasaṃyuktaṃ
yuddhamatyadbhutaṃ babhau
dharmādharmasamāyuktaṃ
darpeṇa vinayena ca
//
tato rathairviprayuktair
vāraṇaiśca pracoditaiḥ
utpatadbhiśca gaganam
asihastaiḥ samantataḥ
//
kṣipyamāṇaiśca musalaiḥ
saṃpatadbhiśca sāyakaiḥ
cāpairvisphāryamāṇaiśca
pātyamānaiśca mudgaraiḥ
//
tadyuddhamabhavadghoraṃ
devadānavasaṃkulam
jagatastrāsajananaṃ
yugasaṃvartakopamam
//
hastamuktaiśca parighair
viprayuktaiśca parvataiḥ
dānavāḥ samare jaghnur
devānindrapurogamān
//
te vadhyamānā balibhir
dānavairjitakāśibhiḥ
viṣaṇṇavadanā devā
jagmurārtiṃ parāṃ mṛdhe
//
te 'straśūlapramathitāḥ
parighairbhinnamastakāḥ
bhinnoraskā ditisutair
vemū raktaṃ vraṇairbahu
//
veṣṭitāḥ śarajālaiśca
niryatnāścāsuraiḥ kṛtāḥ
praviṣṭā dānavīṃ māyāṃ
na śekuste viceṣṭitum
//
astaṃ gatamivābhāti
niṣprāṇasadṛśākṛti
balaṃ surāṇāmasurair
niṣprayatnāyudhaṃ kṛtam
//
daityacāpacyutān ghorāṃś
chittvā vajreṇa tāñcharān
śakro daityabalaṃ ghoraṃ
viveśa bahulocanaḥ
//
sa daityapramukhānhatvā
taddānavabalaṃ mahat
tāmasenāstrajālena
tamobhūtamathākarot
//
te 'nyonyaṃ nāvabudhyanta
devānāṃ vāhanāni ca
ghoreṇa tamasāviṣṭāḥ
puruhūtasya tejasā
//
māyāpāśairvimuktāstu
yatnavantaḥ surottamāḥ
vapūṃṣi daityasiṃhānāṃ
tamobhūtānyapātayan
//
apadhvastā visaṃjñāśca
tamasā nīlavarcasā
petuste dānavagaṇāś
chinnapakṣā ivādrayaḥ
//
tadghanībhūtadaityendram
andhakāra ivārṇave
dānavaṃ devakadanaṃ
tamobhūtamivābhavat
//
tadāsṛjanmahāmāyāṃ
mayastāṃ tāmasīṃ dahan
yugāntodyotajananīṃ
sṛṣṭāmaurveṇa vahninā
//
sā dadāha tataḥ sarvān
māyā mayavikalpitā
daityāścādityavapuṣaḥ
sadya uttasthurāhave
//
māyāmaurvīṃ samāsādya
dahyamānā divaukasaḥ
bhejire candraviṣayaṃ
śītāṃśusalilapradam
//
te dahyamānā hyaurveṇa
vahninā naṣṭacetasaḥ
śaśaṃsurvajriṇaṃ devāḥ
saṃtaptāḥ śaraṇaiṣiṇaḥ
//
saṃtate māyayā sainye
hanyamāne ca dānavaiḥ
codito devarājena
varuṇo vākyamabravīt
//
purā brahmarṣijaḥ śakra
tapastepe sudāruṇam
ūrvaḥ sapūrvatejasvī
sadṛśo brahmaṇo guṇaiḥ
//
taṃ tapantamivādityaṃ
tapasā jagadavyayam
upatasthurmunigaṇā
divyā devarṣibhiḥ saha
//
hiraṇyakaśipuścaiva
dānavo dānaveśvaraḥ
ṛṣiṃ vijñāpayāmāsuḥ
purā paramatejasam
//
ūcurbrahmarṣayastaṃ tu
vacanaṃ dharmasaṃhitam
ṛṣivaṃśeṣu bhagavaṃś
chinnamūlamidaṃ padam
//
ekastvamanapatyaśca
gotrajo 'nyo na vartate
kaumāraṃ vratamāsthāya
kleśamevānuvartase
//
bahūni vipra gotrāṇi
munīnāṃ bhāvitātmanām
ekadehāni tiṣṭhanti
viviktāni vinā prajāḥ
//
evamucchinnamūlaiśca
putrairno nāsti kāraṇam
bhavāṃstu tapasā śreṣṭho
prajāpātasamadyutiḥ
//
tatra vartasva vaṃśāya
vardhayātmānam ātmanā
tvayā dharmo 'rjitastena
dvitīyāṃ kuru vai tanum
//
sa evamukto munibhir
munir marmasu tāḍitaḥ
jagarhe tānṛṣigaṇān
vacanaṃ cedamabravīt
//
yathāyaṃ vihito dharo
munīnāṃ śāśvataḥ purā
ārṣaṃ vai sevataḥ karma
vanyamūlaphalāśinaḥ
//
brahmayonau prasūtasya
brāhmaṇasyātmadarśinaḥ
brahmacaryaṃ sucaritaṃ
brahmāṇamapi cālayet
//
janānāṃ vṛttayastisro
ye gṛhāśramavāsinaḥ
asmākaṃ tu varaṃ vṛttir
vanāśramanivāsinām
//
abbhakṣā vāyubhakṣāśca
dantolūkhalinastathā
aśmakuṭṭā hyaśanakāḥ
pañcātapasahāśca ye
//
ete tapasi tiṣṭhanti
vratairapi suduṣkaraiḥ
brahmacaryaṃ puraskṛtya
prārthayanti parāṃ gatim
//
brahyacaryādbrāhmaṇasya
brāhmaṇatvaṃ vidhīyate
evamāhuḥ pare loke
brahmacaryavido janāḥ
//
brahmacarye sthitaṃ satyaṃ
brahmacarye sthitaṃ tapaḥ
ye sthitā brahmacarye tu
brāhmaṇā divi saṃsthitāḥ
//
nāsti yogaṃ vinā siddhir
na vā siddhiṃ vinā yaśaḥ
nāsti loke yaśomūlaṃ
brahmacaryātparaṃ tapaḥ
//
yo nigṛhyendriyagrāmaṃ
bhūtagrāmaṃ ca pañcakam
brahmacaryaṃ samādhatte
kimataḥ paramaṃ tapaḥ
//
ayoge keśadharaṇam
asaṃkalpavratakriyāṃ
abrahmacarye caryā ca
trayaṃ syād dambhasaṃjñakam
//
kva dārāḥ kva ca saṃyogaḥ
kva ca bhāvaviparyayaḥ
nanviyaṃ brahmaṇā sṛṣṭā
manasā mānasī prajā
//
yadyasti tapaso vīryaṃ
yuṣmākaṃ viditātmanām
sṛjadhvaṃ mānasānputrān
prājāpatyena karmaṇā
//
manasā nirmitā yonir
ādhātavyā tapasvibhiḥ
na dārayogo bījaṃ vā
vratamuktaṃ tapasvinām
//
yadidaṃ luptadharmārthaṃ
yuṣmābhiriha nirbhayaiḥ
vyāhṛtaṃ sadbhiratyartham
asadbhiriva me matam
//
vapurdīptāntarātmānam
etatkṛtvā manomayam
dārayogaṃ vinā srakṣye
putram ātmatanūruham
//
evamātmānamātmā me
dvitīyaṃ janayiṣyati
vanyenānena vidhinā
didhakṣantamiva prajāḥ
//
ūrvastu tapasāviṣṭo
niveśyoruṃ hutāśane
mamanthaikena darbheṇa
sutasya prabhavāraṇim
//
tasyoruṃ sahasā bhittvā
jvālāmālī hyanindhanaḥ
jagato dahanākāṅkṣī
putro 'gniḥ samapadyata
//
ūrvasyoruṃ vinirbhidya
aurvo nāmāntako 'nalaḥ
didhakṣanniva lokāṃstrīñ
jajñe paramakopanaḥ
//
utpannamātraścovāca
pitaraṃ kṣīṇayā girā
kṣudhā me bādhate tāta
jagadbhakṣye tyajasva mām
//
tridivārohibhirjvālair
jṛmbhamāṇo diśo daśa
nirdahansarvabhūtāni
vavṛdhe so 'ntako 'nalaḥ
//
etasminnantare brahmā
munimūrvaṃ sabhājayan
uvāca vāryatāṃ putro
jagataśca dayāṃ kuru
//
asyāpatyasya te vipra
kariṣye sthānamuttamam
tathyametadvacaḥ putra
śṛṇu tvaṃ vadatāṃ vara
//
dhanyo 'smyanugṛhīto 'smi
yanme 'dya bhagavāñchiśoḥ
matimetāṃ dadātīha
paramānugrahāya vai
//
prabhātakāle samprāpte
kāṅkṣitavye samāgame
bhagavaṃstarpitaḥ putraḥ
kairhavyaiḥ prāpsyate sukham
//
kutra cāsya nivāsaḥ syād
bhojanaṃ vā kimātmakam
vidhāsyatīha bhagavān
vīryatulyaṃ mahaujasaḥ
//
vaḍavāmukhe 'sya vasatiḥ
samudre vai bhaviṣyati
mama yonirjalaṃ vipra
tasya pītavataḥ sukham
//
yatrāhamāsa niyataṃ
pibanvārimayaṃ haviḥ
taddhavistava putrasya
visṛjāmyālayaṃ ca tat
//
tato yugānte bhūtānām
eṣa cāhaṃ ca putraka
sahitau vicariṣyāvo
niṣputrāṇāmṛṇāpahaḥ
//
eṣo 'gnir antakāle tu
salilāśī mayā kṛtaḥ
dahanaḥ sarvabhūtānāṃ
sadevāsurarakṣasām
//
evamastviti taṃ so 'gniḥ
saṃvṛtajvālamaṇḍalaḥ
praviveśārṇavamukhaṃ
prakṣipya pitari prabhām
//
pratiyātastato brahmā
ye ca sarve maharṣayaḥ
aurvasyāgneḥ prabhāṃ jñātvā
svāṃ svāṃ gatimupāśritāḥ
//
hiraṇyakaśipurdṛṣṭvā
tadā tanmahadadbhutam
uccaiḥ praṇatasarvāṅgo
vākyametaduvāca ha
//
bhagavannadbhutamidaṃ
saṃvṛttaṃ lokasākṣikam
tapasā te muniśreṣṭha
parituṣṭaḥ pitāmahaḥ
//
ahaṃ tu tava putrasya
tava caiva mahāvrata
bhṛtya ityavagantavyaḥ
sādhyo yadiha karmaṇā
//
tanmāṃ paśya samāpannaṃ
tavaivārādhane ratam
yadi sīdenmuniśreṣṭha
tavaiva syātparājayaḥ
//
dhanyo 'smyanugṛhīto 'smi
yasya te 'haṃ guruḥ sthitaḥ
nāsti me tapasānena
bhayamadyeha suvrata
//
tāmeva māyāṃ gṛhṇīṣva
mama putreṇa nirmitām
nirindhanāmagnimayīṃ
durdharṣāṃ pāvakairapi
//
eṣā te svasya vaṃśasya
vaśagārivinigrahe
saṃrakṣatyātmapakṣaṃ ca
vipakṣaṃ ca pradhakṣyati
//
evamastviti tāṃ gṛhya
praṇamya munipuṃgavam
jagāma tridivaṃ hṛṣṭaḥ
kṛtārtho dānaveśvaraḥ
//
eṣā durviṣahā māyā
devairapi durāsadā
aurveṇa nirmitā pūrvaṃ
pāvakenorvasūnunā
//
tasmiṃstu vyutthite daitye
nirvīryaiṣā na saṃśayaḥ
śāpo hyasyāḥ purā dattaḥ
sṛṣṭā yenaiva tejasā
//
yadyeṣā pratihantavyā
kartavyo bhagavānsukhī
dīyatāṃ me sakhā śakra
toyayonirniśākaraḥ
//
tenāhaṃ saha saṃgamya
yādobhiśca samāvṛtaḥ
māyāmetāṃ haniṣyāmi
tvatprasādānna saṃśayaḥ
//
Matsya-Purāṇa 176
evamastviti saṃhṛṣṭaḥ
śakrastridaśavardhanaḥ
saṃdideśāgrataḥ somaṃ
yuddhāya śiśirāyudham
//
gaccha soma sahāyatvaṃ
kuru pāśadharasya vai
asurāṇāṃ vināśāya
jayārthaṃ ca divaukasām
//
tvaṃ mattaḥ prativīryaśca
jyotiṣāṃ ceśvareśvaraḥ
tvanmayaṃ sarvalokeṣu
rasaṃ rasavido viduḥ
//
kṣayavṛddhī tava vyakte
sāgarasyeva maṇḍale
parivartasyahorātraṃ
kālaṃ jagati yojayan
//
lokacchāyāmayaṃ lakṣma
tavāṅkaḥ śaśasaṃnibhaḥ
na viduḥ soma devāpi
ye ca nakṣatrayonayaḥ
//
tvamādityapathādūrdhvaṃ
jyotiṣāṃ copari sthitaḥ
tamaḥ protsārya mahasā
bhāsayasyakhilaṃ jagat
//
śvetabhānur himatanur
jyotiṣām adhipaḥ śaśī
adhikṛt kālayogātmā
iṣṭo yajñaraso 'vyayaḥ
//
oṣadhīśaḥ kriyāyonir
haraśekharabhāktathā
śītāṃśuramṛtādhāraś
capalaḥ śvetavāhanaḥ
//
tvaṃ kāntiḥ kāntivapuṣāṃ
tvaṃ somaḥ somapāyinām
saumyastvaṃ sarvabhūtānāṃ
timiraghnastvam ṛkṣarāṭ
//
tadgaccha tvaṃ mahāsena
varuṇena varūthinā
śamaya tvāsurīṃ māyāṃ
yayā dahyāma saṃyuge
//
yanmāṃ vadasi yuddhārthe
devarāja varaprada
eṣa varṣāmi śiśiraṃ
daityamāyāpakarṣaṇam
//
etānmacchītanirdagdhān
paśya tvaṃ himaveṣṭitān
vimāyānvimadāṃścaiva
daityasiṃhānmahāhave
//
ityuktvā tārakādhīśaḥ
sajaleśaḥ śivodakaiḥ
plāvayāmāsa sainyāni
surāṇāṃ śāntivṛddhaye
//
teṣāṃ himakarotsṛṣṭāḥ
sapāśā himavṛṣṭayaḥ
veṣṭayanti sma tānghorān
daityānmeghagaṇā iva
//