āṅgirasasmṛtiḥ
pūrvāṅgirasam
pāvakapratimaṃ sākṣān
munimāṅgirasaṃ dvijāḥ
/
brūhi dharmānaśeṣānnaṃ
ityūcuḥ praṇipatya tam
//
tebhyaḥ sa tu tataḥ prītyā
śṛṇudhvamiti cāphaṇat
/
vacmi tānakhilān dharmān
vaidikān muktaye parān
//
dharmaḥ syāccodanā proktas
tadanyastūpacārataḥ
/
liṅādirūpā sā jñeyā
muktidā śruticoditā
//
śrutyuktaliṅloṭtavyapra
tyayalakṣaṇalakṣitā
/
codanā saiva nānyā sā
purāṇasmṛticoditā
//
purāṇoktaṃ na kuryāt
na vaidikaḥ purāṇoktaiḥ
karmāṇi manubhiścaret
/
vedoktaireva tairmantrair
nikhilāni samācaret
//
karmamadhye purāṇokta
mantroccāraṇamātrataḥ
/
naśyettu vaidikaṃ karma
tasmāttu na tathā
''
caret
//
purāṇokteṣveṣu satsu
laukikeṣu tathā
''
caret
/
mantrābhāve vyāhṛtayaḥ
mantrābhāve tu sarvatra
smṛtā vyāhṛtayaḥ kila
//
anvaye liṅgato 'rthādvā
virodhābhāvataḥ pare
/
tattanmantrā saṃbhavanti
teṣu teṣu tu karmasu
//
prāyaścittaṃ dṛśyate naṃ
yatra kutrāpi tatra vai
/
tasyaitatkathitaṃ divyaṃ
prāyaścittaṃ mahattaram
//
puṇyā vyāhṛtayaśceti
sā ṛgvā vaiṣṇavī śivā
/
sarvapāpapraśamanī
cintitārthaikadāyinī
//
prāyaścittakriyāhetor
nirṇītā viṣṇunā purā
/
na vyāhṛtisamo mantro
na vyāhṛtisamo japaḥ
//
na vyāhṛtisamastīrtho
na vyāhatisamaṃ tapaḥ
/
na vyāhatisamo yajño
na vyāhṛtisamāḥ kriyāḥ
//
tasmātsarvatra tā dṛṣṭāḥ
prāyaścittāya kevalam
/
tasmādvaidikakṛtyānāṃ
laukikānāmaśeṣataḥ
//
pramādākaraṇe kṛtsne
tattyāge buddhipūrvake
/
ajñānināṃ jñānināṃ ca
pāvakāstārakāḥ parāḥ
//
uttārakā vyāhṛtayo
ṛcā yuktāstayā punaḥ
/
jātakarmādyatikrame
karmaṇo 'karaṇe jāta
nāmnorvyāhatayaḥ smṛtāḥ
//
dinaikasādhyāḥ kathitās
tathā nāmākhyakarmaṇaḥ
/
tathānnaprāśanasyāpi
caulasyākaraṇe tataḥ
//
divasadvayasādhyā yāḥ
parā vyāhṛtayaḥ smṛtāḥ
/
paścānmauñjī prakartavyā
mauñjyāstvakaraṇe tathā
//
mukhyakāle ṣoḍaśābda
paryantaṃ daśamāditaḥ
/
dinatrayacatuṣpañca
ṣaṭsaptāṣṭanavādikāḥ
//
rātrayaḥ kathitāstasya
tajjapastasya niṣkṛtiḥ
/
kimanyeṣāṃ karmaṇāṃ tu
yasya nāsti hi niṣkṛtiḥ
//
tasyaitāḥ kathitāḥ sadbhiḥ
satataṃ vedavādibhiḥ
/
japtvaitā vyāhṛtīrdivyāḥ
prāyaścittāya kevalam
//
(
paripūtāḥ
)
tataḥ sadyas
tattatkarma samārabhet
/
pākārambhasamārambhaḥ
śrāddhamātrasya saṃtatam
//
prabhaveddhi viśeṣeṇa
saṃkalpastu na tasya vai
/
śrāddhapākānantaramāśaucaṃ yadi
yadi daivādyatnamadhye
bhavetsūtakamṛtvijām
//
tatkriyākaraṇe tattu
na teṣāṃ vārakaṃ bhavet
/
tatkriyārthaṃ prathamataḥ
snātvā samyak samantrakam
//
tatkriyāmatha kurvīta
tāvatteṣāṃ na sūtakam
/
karmakāle tadāśaucaṃ
sadyo vilayameti vai
//
vṛtte karmaṇi bhūyaśca
tadudeti svayaṃ punaḥ
/
pākārambhānantaraṃ tadvīthyāṃ mṛtisaṃbhave
śrāddhe pākasamārambhe
vṛtte 'tha nipatecchavam
//
tadvīthyāṃ tena tacchrāddhaṃ
dūṣitaṃ na bhavedapi
/
pākārambhātpūrvaṃ tadvīthyāṃ mṛtisaṃbhave
pākārambhasya pūrvaṃ tat
prabhavecchrāddhavārakam
//
śavaṃ vīthyāṃ nipatitaṃ
pākārambhātparaṃ tu na
/
upakrāntasya tasyāsya
sūtakaṃ yadi madhyataḥ
//
apyāgataṃ tena taddhi
vāritaṃ na bhaviṣyati
/
tasmācchrāddhamupakrāntaṃ
sūtake 'pi tathā
''
caret
//
ātarpaṇaṃ vidhānena
pākasyārambhato 'khilam
/
darśapūrṇamāseṣṭipaśubandhānantaraṃ śrāddham
sarveṣāṃ vratakṛchrāṇāṃ
vārakaṃ śrāddhamekakam
//
tasyāpi vārako yāgaḥ
paurṇamāsaśca dārśikaḥ
/
paurṇamāsaṃ ca darśaṃ ca
paśubandhaṃ ca taddine
//
samāgataṃ samāpyā
''
dau
paścācchrāddhaṃ samācaret
/
pitṛkriyādinaprāpta
yāgānuṣṭhānato 'khilāḥ
//
vasavaścāpi rudrāścāpy
ādityāścaiva kṛtsnaśaḥ
/
tadrūpāḥ pitaraḥ sarve
sarve cāpi pitāmahāḥ
//
nityatṛptā bhaveyurvai
nikhilāḥ prapitāmahāḥ
/
dīkṣāprāptyā tu bhūyiṣṭhā
tṛptisteṣāṃ bhaviṣyati
//
mahādīkṣāmadhyagataśrāddham
pratyabdamāsastanmāsa
dīkṣā yā na bhaviṣyati
/
pratyabdamapi pitrostan
na pitṛvyādikaṃ matam
//
mahādīkṣāmadhyagataṃ
gatameva bhaviṣyati
/
mahādīkṣāgatasyāsya
tadante karaṇaṃ nanu
//
dīkṣāmahatyastā jñeyāś
caturviṃśaddinādhikāḥ
/
kharvadīkṣāmadhye
tisrastābhyastu yā nyūnās
triṣaḍādidinātmakāḥ
//
kharvātmakāstā vijñeyās
tanmadhyagatapaitṛkam
/
yadvā tadante tatkāryam
anyatkabalitaṃ tayā
//
dīkṣāvṛddhau
mahatyā dīkṣayā karma
satreṣvevaṃ gataṃ gatam
/
na kāryamiti vācyaṃ kiṃ
dīkṣāvṛddhau kathaṃcana
//
saṃprāptamapi tacchrāddham
avaśāddaivayogataḥ
/
tadanta eva kurvīta
tasyā api punaḥ kadā
//
daivayogena cidvṛddher
mahattvaṃ cetsamāgatam
/
kāraṇāntarasaṃgatyā
tadante cetkṛtākṛtam
//
dīkṣāmadhyamṛte na saṃskāraḥ kartavyaḥ
tacchrāddhaṃ bhavatītyāhur
dīkṣāmadhyamṛtānapi
/
na saṃskuryānnāpi paśyet
saṃskuryāttadvyatikrame
//
karmaṇo vaidikasyaivaṃ
prābalyaṃ pratipāditam
/
brahmavidbhirmahābhāgair
dharmajñaistattvadarśibhiḥ
//
dānatīrthavratādibhyaḥ
kṛchrebhyo 'pi viśiṣyate
/
vaidikaṃ tu mahatkarma
vaidikaṃ prabhavettataḥ
//
śuddhaḥ sanneva kurvīta
vaidikaṃ karma nāśuciḥ
/
āśaucādaśucitvaṃ hi
brāhmaṇānāṃ bhaviṣyati
//
sūtyāśaucasyāspṛśyatvam
sūtyāśauce mṛtāśauce
vaidikaṃ karma nācaret
/
aspṛśyatvaṃ na sūtyāṃ syād
āśauce tu bhaveddhi tat
//
ubhayorbhojanaṃ kuryān
mahāgurunipātane
/
ahorātraṃ bhuktihainyaṃ
sarveṣāmapi tanmatam
//
akālabhuktirāśauce
sūtyāśauce na tanmatam
/
saṃdhyāmātraṃ prakurvīta
tayormānasamantrataḥ
//
ekadvitricaturnārī
naṣṭāśaucasya cetpunaḥ
/
āśauce vartamānasya
saṃghātāśaucinastataḥ
//
sākṣādannasya muktirna
saṃdhyā sā syājjale kriyā
/
satatāśaucasaṃbhave
śatajñātigatagrāma
vāsinaḥ saṃtatāghinaḥ
//
sūtakānte punaḥprāpta
sūtakasya nirantaram
/
abdaṃ dṛṣṭvā tato yatnāt
tyaktvā taṃ grāmamādarāt
//
sadyo deśāntare pitroḥ
śrāddhaṃ kāryamiti sthitiḥ
/
yadā paraṃparāgho 'sya
jāyate śrāddhavārakaḥ
//
tadā saṃvatsaraṃ dṛṣṭvā
sadyo deśāntaraṃ vrajet
/
yadi vighno na jāyeta
śrāddhasyātha tathā tadā
//
śrāddhaṃ tatraiva kurvīta
dhṛtayajñopavītavān
/
ekadaiva samākrāntaḥ
sūtakatrayato yadi
//
ekāśaucena vā paścād
yajñasūtraṃ tu bibhṛyāt
/
yajñasūtravihīnaḥ syād
anarhaḥ sarvakarmasu
//
abhāve tasya sūtrasya
celaṃ vājinameva vā
/
dhārayati vidhānena
na mantrastatra vidyate
//
sūtrasyaiva bhavenmantraḥ
śikhāhīnaśca tādṛśaḥ
/
śatrucchinnaśikhaścet
śatrucchinnaśikhaḥ sadyo
bibhran karṇe śuciryatan
//
samagopucchalomāni
prājāpatyaprapūrvakam
/
punaḥsaṃskārataḥ śuddhaḥ
prabhavennātra saṃśayaḥ
//
madhyacchede
madhyacchinnā yadā cūḍā
prājāpatyena śudhyati
/
rogādinā nāśe
śikhāyā rogato nāśe
kṛtsnāyāḥ saṃkaṭe 'pi vā
//
avaśādvahnito vāpi
punaḥsaṃskāra eva hi
/
śikhārohaṇataḥ paścān
na tatpūrvaṃ samācaret
//
tāvadgopucchalomāni
dhāryāṇyeva vidhānataḥ
/
yathāvat sā tu na bhaved
vārdhakeṇa ca rogataḥ
//
saptatyūrdhvaṃ romabhiḥ
saptatyūrdhvaṃ tu cettasyāḥ
pūrvataḥ pṛṣṭhato 'pi vā
/
pārśvataḥ parito vāpi
samudbhūtaiśca romabhiḥ
//
śikhā kāryā prayatnena
na cennaivopapadyate
/
tatsthāne sarvaśūnye tu
parito vāpi kiṃ punaḥ
//
brāhmaṇyasūcanāyaivaṃ
tāni lomāni dhārayet
/
anyathā na bhavedeva
tathā tasmātsamācaret
//
evaṃ varṣāṣṭake 'tīte
tārtīyīkāśramaṃ vrajet
/
śikhā sūtra ca tadyugmaṃ
brāhmaṇatvasya mūlake
//
yayā kayā ca vidhayā
śikhāṃ sūtraṃ ca bibhṛyāt
/
śikhācchedo pañcavāraṃ
yadi jāyeta śatrubhiḥ
//
brāhmaṇyaṃ tasya naṣṭaṃ syāt
punaḥsaṃskārato 'pi tat
/
śrāddhavighne strīsaṃge
śrāddhavighne samutpanne
santataṃ sūtakādinā
//
akṛtvaiva tadā śrāddhaṃ
nopeyācca striyaṃ tarām
/
tadā yadyāhito garbho
brahmahatyāvrataṃ caret
//
tadā sakṛtsannipāte
prājāpatyatrayaṃ caret
/
asakṛdgamanāccāpā
grayānaṃ ca samācaret
//
tasyopanayanaṃ bhūyaś
coditaṃ brahmavādibhiḥ
/
praviṣṭaparakāyo yaḥ
svabhāryā tena varṣmaṇā
//
nopeyāttatpraviṣṭaḥ san
nopeyāttasya tāmapi
/
tādṛśaṃ karma kuryāccet
tatkulaṃ svakulaṃ ca te
//
ātmānaṃ pātayeddhore
narake rauravābhidhe
/
naṣṭe triprāyake śrāddhe
pūrvasmin haviṣi kvacit
//
tadā punastatsaṃpādya
hutvā prāṇādibhiścarum
/
dvātriśadāhuteḥ paścāt
taccheṣeṇa samāpanam
//
yattattriprāyakaṃ śrāddhaṃ
tasyāgūśca samāpanam
/
aparāhne ca madhyāhne
sadyaḥ pakvaṃ bhaveddhi vai
//
pṛthak pākāttasyaṃ bhuktir
dvitīye tatra naiva sā
/
viprāṇāṃ bhuktimātraṃ syād
ābhāntyetatsamācaret
//
saṃbhāntyatha mṛtāhasya
samārambho vidhīyate
/
sarvaśeṣaṃ samādāya
piṇḍāstrīnava nirvapet
//
avaśiṣṭaṃ prāśayecca
triprāyakavidhau tathā
/
yatnānmahābhītimati
paścātsyādbhūribhojanam
//
lājahomātpūrvaṃ yadi rajasvalā
arvāktu lājahomasya
vadhūryadi rajasvalā
/
haviṣmatīti mantreṇa
śatakumbhairvidhānataḥ
//
snāpayitvā vidhānena
vastrābhyāṃ saṃparītyataḥ
/
natvā dvivāraṃ yatnena
yuñjānāhutiyugmakam
//
pṛthagagnau sthāpite 'tha
juhuyātsaṃskṛtaṃ ghṛtam
/
paścāttantraṃ prayoktavyam
ābrāhmaṇavisarjanam
//
yoktraṃ vimucya tāṃ patnīṃ
dūratastu vinikṣipet
/
paścāccaturthadivase
snātāyāṃ samanantaram
//
pravāhanādikarmāṇi
vidhinaiva samācaret
/
ubhayostu tadā nityaṃ
vidhinā syātpayovratam
//
tadaupāsanahomaḥ syāt
samārambhāttu tanmatam
/
lājahomātparaṃ cet
lājahomātparaṃ sā cet
tadā tatsnānataḥ param
//
arvāktu śeṣahomasya
tūṣṇīkaṃ mantravarjitam
/
vastradvayaṃ pradāyāsyai
tābhyāmācchādya tatparam
//
apāvṛtte tṛtīye ca
divase 'tha caturthake
/
ahni dvitīyayāme vai
śatakumbhairamantritaiḥ
//
abhiṣekaṃ kārayitvā
śeṣaṃ karma samācaret
/
aupāsane tvanārabdhe dvitīye 'hni cet
aupāsane tvanārabdhe
dvitīyadivase yadi
//
rajasvalā tadā tasyai
haviṣmanmantrasecanāt
/
paraṃ vastradvayaṃ datvā
tūṣṇīkaṃ mantravarjanāt
//
tābhyāmācchādya tatpaścāt
sahasrairudakumbhakaiḥ
/
caturthadivase kuryād
abhiṣekaṃ samantrakaiḥ
//
pañcagavyastilaiḥ śvetaiḥ
sarṣapaiḥ sarvadhānyakaiḥ
/
vyāhṛtyā caiva gāyatryā
hunedaṣṭottaraṃ śatam
//
aṣṭottarasahasraṃ cet
sarvadoṣaharaṃ param
/
āyuṣyasūktaṃ hutvātha
caruṇā lājato 'pi vā
//
homaśeṣaṃ samāpyātha
karmaśeṣaṃ samāpayet
/
paścācchuddhimavāpnoti
karmaṇastasya kevalam
//
tatpañcame 'tha divase
tvaupāsanaparigrahaḥ
/
tayāthaṃ saṃgamo māsād
garbhādhānavidhānataḥ
//
tadgṛhakṣetramanasāṃ
parasparavirodhataḥ
/
niruddhapretakṛtyānāṃ
sūtakaṃ tatsamāpanāt
//
niruddhapretakṛtyā ye
taddravyaharaṇecchayā
/
tatsamāpanaparyantaṃ
teṣāṃ tatsūtakaṃ bhavet
//
āśauce nityanaimittikādi
tatsamāpanaparyantaṃ
na kuryuḥ śubhakarma ca
/
nityaṃ naimittikaṃ kāmyaṃ
brahmayajñādikaṃ tathā
//
na svādhyāyaṃ na vā homaṃ
na sabhāyāḥ praveśanam
/
pretakṛtyarodhe
kurvīta manasā saṃdhyāṃ
na svādūni ca bhakṣayet
//
tāni kuryāttu mohena
sa preto na sahiṣyati
/
śāpaṃ ghoraṃ dadātyeva
tasmāttatkṛtyarodhanam
//
manasāpi na kurvīta
taccāṇḍālaṃ prakīrtitam
/
kṛtyaṃ ghoraṃ hi duṣṭaṃ tat
tādṛśaṃ na tadācaret
//
atyanyāyādi kalau na kārayet
atyanyāyamatidroham
atikrauryaṃ kalāvapi
/
atyakramaṃ cātyaśāstraṃ
na kuryānna ca kārayet
//
yadi kurvīta mohena
sadyo vilayameṣyati
/
kartā kārayitā cāpi
prerakaśca nirodhakaḥ
//
tatsahāyaśca sarve te
layameṣyanti satvaram
/
gṛhakṣetrādikaṃ sarvaṃ
na nityaṃ śubhakāriṇaḥ
//
tannimittamidaṃ rūpaṃ
pāpaṃ martyo na cā
''
caret
/
āgāmisūtakaṃ jñātvā
samupakrāntakarmaṇaḥ
//
aṅgāpakarṣaṇaṃ naiva
kuryāditi manormatam
/
samāgate sūtake 'pi
samupakrāntakarmaṇaḥ
//
aṅgāni tattatkāleṣu
kuryāttatra na sūtakī
/
bhavedeva tadā sadyo
gate tasmin punastathā
//
jītpitṛkapiṇḍapitṛyajñādiśrāddham
api jīvatpitā piṇḍa
pitṛyajñaṃ samācaret
/
māsi śrāddhaṃ tathā homād
aṣṭakāṃ pitṛyajñataḥ
//
piturviyogātparataḥ
piṇḍadānaṃ samācaret
/
tenāyaṃ śrāddhakartā syānna
mātuḥ piṇḍadānataḥ
//
jīve pitari cecchrāddhe
prāpte naimittike yadi
/
yebhya eva pitā dadyāt
tebhyo dadyāttu tatsutaḥ
//
evaṃ pitāmahe jīve
yebhyo dadyāt sa hi svayam
/
tebhyo dadyāttu tatpautras
tathā syātpripitāmahe
//
pitari saṃnyaste pātityādidūṣite tatpitrādiśrāddham
saṃnyaste patite tāte
bhrāntacitte calātmani
/
tatkartṛkāṇi śrāddhāni
svayaṃ putraḥ samācaret
//
tattatkāleṣu vidhivac
chrāddhakartā na tena saḥ
/
teṣāmakaraṇātso 'yaṃ
sadyaścaṇḍālatāṃ vrajet
//
śrāddhādhikārī piṇḍasya
dānamātreṇa jāyate
/
ṛtviktvena vṛte tasmin
na tu kartā bhavedayam
//
pituḥ piṇḍapradānena
śrāddhakartā bhavedayam
/
śrāddhādhikārasidhyarthaṃ
kuryādekādaśe 'hani
//
pārvaṇaṃ tadvidhānena
pituḥ siddheranantaram
/
karmandī brahmabhūtasya
tadā tasminniyojayet
//
pratisaṃvatsaraṃ siddhi
dine śrāddhaṃ samācaret
/
paścādārādhanaṃ kuryāt
tasminno cetpare 'hani
//
brahmabhūtasya tasyāsya
sarvadevādirūpiṇaḥ
/
saṃgacchate pitṛtvaṃ ca
tena rūpeṇa taṃ tathā
//
tasmin śrāddhadine bhaktyā
yajedeva vidhānataḥ
/
tādṛk tadyajanaṃ cāsya
śrāddhanāmakakarmaṇaḥ
//
adhikāritvasidhyarthaṃ
tasmāttenaiva taṃ yajet
/
na mātaraṃ pitṛtvena
yajeta tu kathaṃcana
//
pitṛtvaṃ mātari gatam
ekaśeṣajamalpakam
/
yathā na tatkāryakaraṃ
mātṛtvamapi tattathā
//
pitṛvyapatnyādīnām
pitṛvyapatnyādīnāṃ syāt
tādṛkpatnītvameva hi
/
tāsāṃ bhavati tasmāttu
na tanmātṛtvamucyate
//
pitṛtvamapi mātṛtvaṃ
dānato nāśameṣyataḥ
/
tatkarmaṇi punaḥ prāpte
jananītvādinā bhavet
//
pitṛtvamapi mātṛtvam
ekatraiva hi tiṣṭhati
/
na tiṣṭhati tadanyatra
kriyāśatasahasrakāt
//
gauṇamātari
gauṇamātari mātṛtvaṃ
puraskṛtyārthalobhataḥ
/
samuccārya kriyāṃ kuryān
na sā tadgā bhaveddhruvam
//
lobhānmātṛtvamanyāsu
yadi nikṣipya mohataḥ
/
kriyāṃ kuryājjaḍamatiḥ
sadyaścaṇḍālatāṃ vrajet
//
atasmin tattvamāropya
saṃskuryādyadi kāmataḥ
/
niṣphalaṃ yāti tatkarma
so 'pi pātityamāpnuyāt
//
pitṛtvaṃ janitaryeva
mukhyato 'nyatra gauṇataḥ
/
tatpuraskṛtya cetkarma
kṛtamanyaiḥ punaḥ kriyāṃ
//
vihitenaiva putratvaṃ
svīkāreṇa na cānyataḥ
/
samavāpnoti bandhūnāṃ
rājavidvadanujñayā
//
bhrātṛjaḥ kṛtadāraḥ kṛtakriyo 'pi
bhrātṛjo vākyataḥ pitror
jyaiṣṭhyakāniṣṭhyavarjitaḥ
/
putratvaṃ samavāpnoti
kṛtadāraḥ kṛtakriyaḥ
//
so 'pyekaścedavāpnoti
nobhayostu tathā vidhiḥ
/
janiturmukhyasūnuḥ syād
anyasya guṇataḥ sutaḥ
//
mātulatvapitṛvyatva
sutatvādyanubandhakam
/
mukhyato yasya yadvā syāt
taduddiśyaiva tatkriyā
//
mukhyānubandhaṃ tyaktvā yaḥ
karma kuryātpramādataḥ
/
pitṛvyādikamuccārya
punaḥ kuryāttu tāṃ kriyām
//
gotranāmānubandhavyatyāse
gotranāmānubandhānāṃ
vyatyāsenāpyanehasaḥ
/
yadi kuryātkriyāṃ tāṃ vai
punaḥ kuryādyathāvidhi
//
upanītastu cedupa
netṛtvenaiva tatkriyā
/
vidyādatvena taddātur
bhaktadatvena tatprade
//
bhayapatvena bhayape
pitṛvyatvena tādṛśe
/
tattaduccāraṇaṃ kṛtvā
tattatkarma samācaret
//
tadanyathākṛtaṃ taccet
samyagbhūyaḥ samācaret
/
kartari dūrage preṣyatvena kurvīta
mukhyakartrasamīpe 'nyo
na kuryāt svānubandhataḥ
//
tatpreṣyatvena kurvīta
preṣitastena vai vṛtaḥ
/
avṛtastena tatpreṣya
tvena taddūrage sati
//
kṛtaṃ cetkarma tadbhūyaḥ
saṃkalpādi samācaret
/
anyena kṛte vāṅmātradāne śrāddhamātram
vāṅmātradattaputrastu
kṛtadāraḥ kṛtakriyaḥ
//
grāhakasya na kurvīta
darśādi na kadācana
/
tatpatnyāstasya ca śrāddha
mātraṃ samyak samācaret
//
prativarṣaṃ prayatnena
na darśādikamācaret
/
satāmeva hi bandhūnāṃ
karma kuryāt prayatnataḥ
//
bhraṣṭānāmapi tucchānāṃ
patitānāṃ vikarmiṇām
/
na kurvīta kriyāṃ yatnād
api snānaṃ samācaret
//
asatāṃ patitānāṃ ca
bhasmāntaṃ sūtakaṃ smṛtam
/
bhraṣṭapatitānāṃ ghaṭasphoṭanādhikāriṇaḥ
jātibhraṣṭānakarmiṣṭhān
patitān mātaraṃ sutam
//
pitaraṃ bhrātaraṃ patnīṃ
patimeva mitho 'sataḥ
/
tyajedghaṭaprahāreṇa
nānyānevaṃ samācaret
//
anāthapretasaṃskāre
anāthapretasaṃskārād
aśvamedhaphalaṃ labhet
/
pretanirvāpaṇaṃ proktam
atra saṃskāraśabdataḥ
//
pretasaṃskārābhāve
akṛtvā pretasaṃskāraṃ
yo bhuṅkte kāmakārataḥ
/
tatpretakṛtapāpaughaṃ
tatkṣaṇāllabhate 'khilam
//
taddoṣaśamanāyātha
cāpāgre snānamācaret
/
māsamātraṃ prayatnena
na cedukthyaṃ samācaret
//
viprānujñayā yatikṛtyam
viprābhyanujñayā kuryāt
karmamātraṃ viśeṣataḥ
/
pitṛkṛtyaṃ pretakṛtyaṃ
tayorno cedyaterapi
//
viprānujñāṃ yatirapi
labdhvā snātvārdravastrataḥ
/
pretakṛtyaṃ prakurvīta
na cet kṛtyaṃ tu tanna tu
//
api śāstrakṛtaṃ karma
bahuviprāmataṃ tu yat
/
tadabhyanujñayā tattu
karmataḥ punarācaret
//
bahuvipratiraskāra
pradveṣāgaḥpradūṣitam
/
tadabhyanujñārahitaṃ
yattatkarma punaścaret
//
kartari sannihite 'kartṛkṛtaṃ punaḥ
yadyakartṛkṛtaṃ karma
samīpe kartari sthite
/
dhanavṛttigṛhakṣetra
hetave tatpunaścaret
//
asagotrasaṃskṛtāvāśaucam
asagotramapi pretaṃ
dāhayedyaḥ kathaṃcana
/
sa cāpi gotribhistulyo
daśāhaṃ sūtakī bhavet
//
mṛtāhasya parityāge mātāpitroḥ
mṛtāhasya parityāge
mohātkṛchradvayaṃ caret
/
gāyatrīdaśasāhasra
japo godānameva ca
//
evaṃ pañcatriṃśavarṣa
paryantaṃ cittamucyate
/
pṛthaktvena mahābhāgais
tadūrdhvaṃ patito bhavet
//
nadīsnānena niṣkṛtiḥ
mahānadīsnānaśataṃ
pitrostyakte tu paitṛke
/
niṣkṛtiḥ kathitā sadbhiḥ
punaḥsaṃskāratastathā
//
nadīsnānāni sarvatra
sarvakṛtyeṣu vacmi vaḥ
/
niṣkṛtitvena viprāṇāṃ
vedināmabhyanujñayā
//
na hi snānena sadṛśī
niṣkṛtirvihitāsti hi
/
tasmātsnānāni sarvatra
tīrthādiṣu viśiṣyate
//
saṃhitāpaṭhanādiḥ
śrutipārāyaṇaṃ yadvā
vyāhṛtīnāṃ japo 'thavā
/
gāyatryā vā japo no cen
mahārudrajapo 'thavā
//
puruṣasūktajapo vāpi
saṃhitāpaṭhanaṃ sakṛt
/
niṣkṛtirvihitā sadbhir
api pātakināmapi
//
vedamahimā
vedākṣaroccāraṇataḥ
sarvanāmaphalaṃ labhet
/
harināmāni yāvanti
paṭhitāni dvijātibhiḥ
//
asaṃkhyākānyanantāni
sarvāvilaharāṇyapi
/
tānyekavedavarṇaḥ syāt
tādṛśairdivyavarṇakaiḥ
//
ameyaiḥ saṃvṛto vedaḥ
sākṣānnārāyaṇātmakaḥ
/
tādṛśasyāsya vedasya
paṭhanāt sarvakilbiṣaiḥ
//
sadya eva vimuktaḥ syāt
pātakī nātra saṃśayaḥ
/
brāhmaṇasya vedādhikāraḥ
tādṛśasyāsya vedasya
paṭhane brāhmaṇasya vai
//
adhikāro na cānyasya
saṃskṛtasyaiva karmabhiḥ
/
tatrāpi pariśuddhasya
kṛtanityakriyasya vai
//
tatrāpi pariśuddhasya
viśeṣeṣu dineṣvapi
/
śuddhācchuddhaḥ svato vedas
taduccāraṇataḥ kṣaṇāt
//
devanāmānyanantāni
nikhilānyaghahāni vai
/
asakṛtpaṭhitāni syur
nātra kāryā vicāraṇā
//
snānaṃ kṛtvā prārabhecca
vedaṃ taṃ tādṛśaṃ śivam
/
asnātvārambhe
yadyasnātvaiva mohena
prārabhet pātakī bhavet
//
snānataḥ sarvakarmāṇi
sidhyantyeva na saṃśayaḥ
/
sarvaṃ snānamūlam
snānamūlamidaṃ brāhmaṃ
snānamūlamidaṃ tapaḥ
//
snānamūlākhilā yajñāḥ
snānamūlamidaṃ jagat
/
sarvakṛtyevu sarvatra
snānameva paraṃ matam
//
kṛtsneṣvaśuciṣu snānaṃ
tārakaṃ parikīrtitam
/
aspṛśyasparśanādikarmāṅgasnānam
aspṛśyasparśane caivam
abhakṣyāṇāṃ ca bhakṣaṇe
//
sakalīkaraṇe cātra
malinīkaraṇe tathā
/
apātrīkaraṇe 'nyatra
jātibhraṃśakarādiṣu
//
sūtakādiṣu sarveṣu
sarveṣvāśaucakarmasu
/
snānameva paraṃ proktaṃ
sarvakṛchravratādiṣu
//
sarvādyanteṣu satreṣu
tadeva parikīrtitam
/
abhojyabhojaneṣvevaṃ
snānaṃ tatsamudāhṛtam
//
akāryakaraṇeṣveṣu
mukhyasnānāni mukhyataḥ
/
bhaveyurhi pavitrāṇi
tānīmāni tataḥ sadā
//
caredyatnena śudhyarthaṃ
na cetkiṃ vātra śudhyati
/
vamane snānam
svakriyāvamane sadyaḥ
savāsā jalamāviśet
//
ajīrṇavamane snānam
auṣadhādikriyāvaśāt
/
vamane snānābhāvasthalam
vamane 'pyavagāhaḥ syān
makṣikāmūlato yadi
//
nāvagāhaḥ prakartavyas
tallepakṣālanaṃ param
/
prakartavyaṃ prayatnena
dhāraṇaṃ śuddhavāsasām
//
śākamūlādivamane
śākairmūlaiḥ phalaiḥ patraiḥ
kaṭutiktarasādibhiḥ
/
sadyaścedvamanaṃ tanna
cirakāle tu tadbhavet
//
yadā cedrogavamanaṃ
tadā snānaṃ vidhānataḥ
/
sadya eva prakartavyam
aghamarṣavidhānataḥ
//
rātrau vamane
rātrau tu vamane jāte
rogādyairapyajīrṇataḥ
/
ardharātrādadhastūṣṇe
pāthasi snānamucyate
//
tatparaṃ prātareva syād
iti śākalabhāṣitam
/
svagotratyāge 'nyagotraparigrahaṇe
svīyagotraparityāgād
anyagotraparigrahāt
//
prabhavetpatitaḥ sadyaḥ
śuddhaḥ saṃskārataḥ punaḥ
/
svīyagotraparityāgo
bhinnagotraparigrahaḥ
//
dvayametatprakathitaṃ
striya eva hi nurna tu
/
ardhodayaḥ
arkaśrutivyatīpāta
yuktā 'mā puṣyamāvayoḥ
//
asāvardhodayo yogaḥ
koṭyarkagrahasaṃnibhaḥ
/
asmin snāto cāpakoṭau
kuryānsnānaśataṃ yadi
//
triṃśadvarṣaṃ tyaktapitṛ
karmā śuddho bhavettataḥ
/
mahodaye tu tatsnāna
sahasraṃ yadi bhaktitaḥ
//
kuryādvā kārayedvāpi
śuddhaḥ pūrvāghato bhavet
/
anyathā niṣkṛtirnāsti
tādṛśasyāsya pāpinaḥ
//
taṃ yogaṃ susamīkṣyeta
tasmāttādṛktu kilbiṣī
/
patyanyena citārohitāyāḥ putrasya kṛtyam
yadi sādhvī pramādena
patyanyena citi vrajet
//
kathaṃ tatkarmakaraṇaṃ
paścāttajjātajanmanām
/
iti cintāparā devā
babhūyuḥ kila vai ciram
//
paścādudabhavadvāṇī
divyā spaṣṭapadākṣarā
/
patyanyanarayogasya
ṣaḍabdaṃ kṛcchramucyate
//
mohāt prāṇaparityāge
mahāpāpasya karmaṇaḥ
/
tasyāḥ ṣaḍabdaṃ saṃproktaṃ
ṣaḍguṇenaiva saṃyutam
//
sadānenaiva kurvīta
lobhaśāṭhyavivarjitam
/
taddoṣaśamanāyaiva
prāṇatyāgākhyakarmaṇaḥ
//
cāpāgrayānaṃ kṛtvādau
tatra snānaśataṃ caret
/
pakṣamātraṃ prayatnena
nityaṃ priyapuraḥsaram
//
tacchāntistena nānyena
sārdhasāhasramajjanaiḥ
/
brāhmaṇānāṃ prasādena
kūṣmāṇḍagaṇapāṭhataḥ
//
nityaṃ trivāraṃ tatraiva
paścāttu prākṛtaṃ caret
/
tataḥ śuddhā bhavetsā tu
tairetaiḥ karmabhiḥ śubhaiḥ
//
jātibhedena niṣkṛtiḥ
dviguṇaṃ rājayogena
triguṇaṃ vaiśyayogataḥ
/
catugurṇaṃ śūdrayogād
evaṃ niṣkṛtirīritā
//
striyaḥ punarvivāhe
punarvivāhitā mūḍhaiḥ
pitṛbhrātṛmukhaiḥ khalaiḥ
/
yadi sā te 'khilāḥ sarve
syurvai nirayagāminaḥ
//
punarvivāhitā sā tu
mahārauravabhāginī
/
tatpatiḥ pitṛbhiḥ sārdhaṃ
kālasūtragato bhavet
//
dātā cāṅgāraśayana
nāmakaṃ pratipadyate
/
tasya niṣkṛtiḥ
taddoṣaśamanāyātha
prāyaścittamidaṃ param
//
dātā setugataḥ sadyo
dhanuṣkoṭyāṃ samāhitaḥ
/
nityaṃ triṣavaṇasnāyī
yāvakāhāra eva vai
//
saṃvatsaraṃ prayatnena
vasedevānvahaṃ tarām
/
svakṛtaṃ yacca tatpāpaṃ
vadannityanvahan yatan
//
sarveṣvapi ca tīrtheṣu
taptakṛcchraśataṃ caret
/
tataḥ śuddho bhavedevaṃ
voḍhā cāpi tadā punaḥ
//
taddoṣaśamanāyaiva
puṇyaṃ cāndrāyaṇatrayam
/
yatnātkurvan vasettatra
ṛtutrayamatandritaḥ
//
pratinityaṃ pañcagavyaṃ
pibaṃstadvidhinā rudan
/
nirlajjayā lokapuraḥ
kūṣmāṇḍādīn paṭhaṃstathā
//
drupadāṃ nāma gāyatrīṃ
gāyatrīṃ vedamātaram
/
saṃdhyātraye sahasrāṇi
japaṃstaptākhyakaṃ śivam
//
kṛcchraṃ vidhānataḥ kṛtvā
punaḥsaṃskārataḥ punaḥ
/
puṭagarbhavidhānena
śuddho bhavati tatra cet
//
na cettaptaśataṃ kuryāt
punarupanayātparam
/
sā cedbhartṛdvayaṃ tyaktvā
setusnānasahasrakam
//
kṛtvā ca yāvakāhārā
varṣamātreṇa śudhyati
/
yadyaputrā putriṇī cet
patedevāśu taiḥ saha
//
sā vai putraistadudbhūtaiś
caṇḍālatvaṃ bhajeta vai
/
bhrāntyā putrikādivivāhe jāte svamātraśuddhiḥ
yadi svasāraṃ tanayāṃ
cirādbhrāntyādikṛcchrataḥ
//
vivahenmohato jñāte
kṛtvā cāndrasahasrakam
/
cāpāgrayānataḥ paścāt
puṭagarbhavidhānataḥ
//
karaṇājjātakādīnāṃ
svamātrasya śucirbhavet
/
pareṣāṃ śūdratulyo 'yaṃ
tatastāṃ bibhṛyādapi
//
pūrvadharmaṃ vinikṣipya
tasyāṃ bhaktyā japanvaset
/
putre jāte
yadi tasyāṃ prajāyeraṃs
tāṃścaṇḍāleṣu vinyaset
//
tataḥ svayaṃ ca nityaṃ vai
yāvakāśī caredbhuvam
/
pāpaprakhyāpanaṃ kurvan
yāvajjīvaṃ hariṃ bhajan
//
puṇyakṣetreṣu niyataṃ
vasan bhaktyā rasāmaṭet
/
vivāhitāṃ ca vidhavāṃ
mahāmohena vañcakaiḥ
//
dattāṃ vivāhya tajjñātvā
sadyaścaṇḍālatāṃ vrajet
/
taddoṣaśamanāyaiva
pūrvavattu samācaret
//
dviguṇaṃ nikhilaṃ kṛtyaṃ
samunneyaṃ vicakṣaṇaiḥ
/
ekadvitricatuḥpañcavāraṃ vivāhitā
ekadvitricatuḥpañca
vāraṃ vai yā vivāhitā
//
atikṣudraikakāleṣu
pāpaikabahuleṣu ca
/
vijñātā cettu tāṃ samyak
pṛṣṭvā gatvā vicārya ca
//
tattvaṃ tasyāstu vijñāya
prāyaścittaṃ tataścaret
/
yatra yatra ca sā gatvā
yaṃ yaṃ vā svajanaiḥ saha
//
māyayā mohayāmāsa
vañcayitvāticaryayā
/
taṃ taṃ jñātvā ca saṃbhāṣya
tattadvāṅmūlamapyalam
//
śrutvā paścācchrotriyebhyaḥ
śrāvayitvākhilaṃ tataḥ
/
rājñe bandhuni vāvedya
prāyaścittaṃ tataścaret
//
etādṛśeṣu kṛtyeṣu
sā kṣetraṃ prabhaveddhruvam
/
prathamodvāhakasyaiva
paraṃ tveṣā parā na tu
//
kadāciddharmakṛtyānāṃ
na tasyāpi parasya vā
/
tadapekṣayā veśyā viśiṣyate
sā bhogamātrayogyāpi
veśyā tasyā viśiṣyate
//
tayā cetteṣu kṛtyeṣu
sapaṅktau bhojanaṃ tathā
/
saha vā bhojanaṃ duṣṭaṃ
yadi pātityakārakam
//
tacchudhyarthaṃ rasāyāṃ tu
śvabhre saṃchādya dharmataḥ
/
khanitvā yāmamātraṃ vā
ghaṭikādvayameva vā
//
tasmāduddhṛtya paścāttu
jātakādi samācaret
/
taptakṛcchrasahasrāṇi
dharmataśca samācaret
//
niyatātmā yāvakāśī
cāpāgraṃ tadbhavecchuciḥ
/
pañca snānasahasrāṇi
svayaṃ vipramukhena vā
//
samācarettataḥ svasya
śuddho bhavati kevalam
/
na pareṣāmayaṃ yogya
evamāha purā bhṛguḥ
//
praviṣṭaparakāyena
yadi saṃyogamāpnuyāt
/
trimāsayāvakāhārā
sādhvī śudhyati nānyathā
//
praviṣṭaparavarṣmāṇaṃ
vijñātaṃ svapatiṃ satī
/
prapālayedviśeṣeṇa
ratimātraṃ na cācaret
//
kāyayoreva saṃbandhaḥ
purā saṃskṛtayoḥ purā
/
nātmanorasti saṃbandho
bhinnakāye na cettataḥ
//
ātmānyakāyaṃ spṛśyenna
tena pātityamāpnuyāt
/
surāṇāmapi caivaṃ hi
manuṣyāṇāṃ tu kiṃ punaḥ
//
agrāhyamūrtayo grāhyamūrtayaśca
agrāhyābhedyamūrtīnāṃ
grāhmabhaidyaśarīriṇām
/
devānāṃ sumahābhedas
tāratamyaṃ ca tatparam
//
spaṣṭameva prabhavati
tenāgrāhyāḥ surāstu ye
/
grāhyakāyasurāṇāṃ vai
prapūjyāḥ paramāḥ param
//
adhikā vandanīyāśca
te na nīcāstu tena vai
/
agrāhyamūrtinivedyam
tanniveditamatyarthaṃ
na teṣāṃ parikalpayet
//
tenāparādhaḥ sumahān
prabhavenna tathācaret
/
agrāhyābhedyamūrtīnāṃ
grāhyabhedyaniveditam
//
ayogyaṃ satataṃ syāddhi
śūdrasyeva śrutiryathā
/
śrautasmārtakriyādakṣaḥ
paitṛkoddeśato 'pi vā
//
niruptamanyoddeśena
na devāya nivedayet
/
niveditenāniveditayojane
niveditena rucyarthaṃ
yojayennāniveditam
//
tathā niveditaṃ bhūyo
lavaṇaṃ ca niyojayet
/
nivedanādatha punas
tadādāya ghṛtena vā
//
tailena lavaṇenāpi
yatnena na niyojayet
/
taducchiṣṭaṃ na kurvīta
tatkareṇa na pīḍayet
//
na khaṇḍayenmitho 'jñānān
na tatprokṣaṇamācaret
/
pariṣiñcennaivameva
tūṣṇīmāsye vinikṣipet
//
gṛhṇīyāttu tadantarvai
na dantairapi pīḍayet
/
tadetatparamaṃ śuddhaṃ
nirmālyamatidurlabham
//
devānāmapi tadbhojyaṃ
prayatnenātibhaktitaḥ
/
tadopadaṃśaṃ svīkuryān
niveditamahākṣaṇe
//
bhagavatprasādagrahaṇe bhakṣaṇaviṣaye
niveditasya haviṣo
bhakṣaṇe samupasthite
/
āpośanaṃ na kurvīta
prokṣaṇaṃ pariṣecanam
//
yadi kurvīta mohena
rauravaṃ narakaṃ vrajet
/
annaṃ pakvāt samuddhṛtya
pṛthakpātre niyujya ca
//
kṛtvā sukhoṣṇaṃ saṃskṛtya
paścācchākhādibhiryajet
/
atyuṣṇādinivedane
asahyoṣṇaṃ mahoṣṇaṃ vā
pakvapātragamaiva vā
//
yo nivedayate mohād
devāya narakī bhavet
/
nivedanaprakasaḥ
tasmādannaṃ samuddhṛtya
pṛthakpātre nidhāya ca
//
kṛtvā yatnātsukhoṣṇaṃ ca
rāśi kṛtvābhighārya ca
/
atiśuddhamatiśreṣṭhaṃ
rājayogyaṃ suśobhanam
//
śākabhakṣyaphalopetaṃ
devāya vinivedayet
/
tadannamapi yatnena
paścāddadyātsamāhitaḥ
//
aprokṣyāpariṣicyaivam
aprāṇāhutipūrvakam
/
ucchiṣṭamapyakṛtvaiva
yatnāddadyātsvayaṃ śuciḥ
//
svīkāraprakāraḥ
niveditāni vastūni
na dantaiḥ parighaṭṭayet
/
na khaṇḍayecchabdayecca
kiṃ tu tūṣṇīṃ tadambuvat
//
rasavatphalavadyatnāt
prāśayecca na śabdayet
/
kaṇṭhato vāpi yatnena
kāṣṭhabhūtaphalānyapi
//
arbhakebhyo dadyāt
pradadyādarbhakebhyo vai
na svīkuryātsvayaṃ yadi
/
svīkuryāttu tadā naktam
upaviṣṭaḥ śucisthale
//
śabdānajanayanneva
tāmudantādibhirhyadan
/
guhasthasya rātrāvuṣṇodakasnānam
gṛhī na rātrau snāyīta
yadi snāyīta vāriṇā
//
uṣṇena bhavane vipra
sākṣito vahnisākṣitaḥ
/
uṣṇena śakto na snāyād
aśaktaścettadācaret
//
abhyaṅgam
abhyaktaśca tathā snāyāc
charīrārogyahetave
/
tatsnānaṃ kathitaṃ sadbhir
na nityaṃ tena nācaret
//
karma naimittikaṃ tasmād
devānāmapi nārcanam
/
yāvannityādikarmaughaṃ
nirvatyaiva vidhānataḥ
//
paścādabhyañjanasnānaṃ
na cetkāle tu madhyame
/
madhyāhne saṃgave vāpi
snānaṃ kṛtvā tu tādṛśam
//
mādhyāhnikasnānam
mādhyaṃdinasya kṛtyasya
punaḥsnānaṃ yathāvidhi
/
kṛtvā tatprārabhetkarma
tenaitatkarma nācaret
//
malāpakarṣaṇārthāya
taddhi snānaṃ prakīrtitam
/
kṣurasnānam
evameva kṣurasnānaṃ
karmāyogyaṃ pracakṣate
//
kṣurasnānātparaṃ yastu
punaḥ snānāntaraṃ vinā
/
karoti vaidikaṃ karma
na tatphalamavāpnuyāt
//
bhavedapi pratyavāyī
tathāto nācaredbudhaḥ
/
prātaḥsāyaṃparvādiṣvabhyañjanasnānam
nābhyañjanaṃ prakurvīta
prātaḥsāyaṃ na parvasu
//
grahaṇe śrāddhakāleṣu
vrateṣu nikhileṣvapi
/
puṇyavaidikadīkṣāsu
na naktaṃ kṣetratīrthayoḥ
//
suptvā bhuktvā ruditvā vā
dūraṃ gatvā pipāsitaḥ
/
atikṣudhāturo rogī
na kurvīta kathaṃcana
//
akṛtvā nityakarmāṇi
chardayitvātitāḍitaḥ
/
śaptaḥ śapitvā vyājena
ghātayitvā narān parān
//
hṛtvā dhanāni dīnānāṃ
na kuryāttattu sarvadā
/
svajanān preṣayitvā ca
nyakkṛtya gurubāndhavān
//
tadavaśyakakṛtyeṣu
kartavyatvena śāstrataḥ
/
mahatsūpasthiteṣveva
tānyakṛtvaiva maurkhyataḥ
//
na kuryādeva sahasā
vigrahodvartanaṃ dvijaḥ
/
abhyañjanasnānaṃ sodakumbhanāndīśrāddhayoḥ
sodakumbhaśrāddhamātraṃ
kṛtvābhyañjanataḥ param
//
kuryādeveti hārīto
naivāneneti vai manuḥ
/
snātasnānena kurvīta
na śrāddhāni kadācana
//
nāndiṃ tābhyāṃ prakurvītā
-nukalpenaiva tatsmṛtam
/
snānamabhyañjanaṃ snānam
aśaktasya kadācana
//
sodakumbhasya nāndyāśca
kartuḥ saṃpadyate kila
/
krośasthitanadīsnānācchrāddham
krośasthitanadīsnānān
na pitroḥ śrāddhamācaret
//
mahādavabhṛthāccāpi
śāvādvārṣāvagāhataḥ
/
tadaṅgasnānataḥ sadyaḥ
śrāddhākhyaṃ karma taccaret
//
saṃkalpaḥ
karmamātrasya sarvatra
prāṇānāyamya mantrataḥ
/
kariṣya iti vāgukti
rūpaṃ saṃkalpamācaret
//
na saṃkalpaṃ vinā karma
nityakāmyādikaṃ caret
/
sa mānasaḥ syātsaṃkalpaḥ
kartavyo vācikaḥ paraḥ
//
yasya ityetadvākyena
tathā prāha śrutiḥ śivā
/
deśaḥ kālaśca saṃkalpe
vaktavyau tatra cetpunaḥ
//
tithiḥ kāla iti prokto
vyatyāse tasya karma tat
/
naṣṭameva bhavetsadyas
tasmāttattu punaścaret
//
pitṛśrāddhavyatyāse punaścaret
ekasminneva divase
pitroḥ śrāddhamupasthitam
/
tatkrameṇaiva kartavyaṃ
vyatyāse tu punaścaret
//
mohādataddinakṛta
śrāddhaṃ cāpi punaścaret
/
śūnyatithikṛtaṃ punaścaret
tathā śūnyatithau yatnāt
kṛtaṃ cāpi punaścaret
//
sūtakānte śūnyatithi
doṣo 'yaṃ śrāddhakarmaṇaḥ
/
kadācinna bhavatyeva
tasmāttatraiva taccaret
//
pitṛśrāddhātparaṃ kāruṇyaśrāddham
pituḥ śrāddhātparaṃ śrāddhaṃ
kāruṇyānāṃ samācaret
/
tadanyathākṛtaṃ taccet
paredyustatpunaścaret
//
nimittagrahaṇaśrāddhaṃ
kṛtvānnenāpi taddinam
/
bhūyaḥ samyak prakurvīta
bhissayaiva na cānyathā
//
mātṛpitṛśrāddhamekadine 'nnena
pitrormṛtāhaṃ satatam
api kṛcchragato naraḥ
/
annenaiva prakurvīta
nāmādyena kadācana
//
grahaṇādiṣu śaktaśced
bhissayā tāni cācaret
/
na cedāmādinā śuddhas
taddharmairakhilairvṛtaḥ
//
grahe muhūrtadvitaye
gate 'nnaśrāddhamācaret
/
api śakto 'pi tannyūne
tādṛk chrāddhaṃ na cācaret
//
cākrikaśrāddham
cākrikaṃ grahaṇaṃ mukhyam
āyanaṃ tadamukhyakam
/
puṣpavanmaṇḍalasama
madhyabhāgaprapīḍitam
//
yannīlalakṣmapṛthulaṃ
vartulaṃ tattriyāmagam
/
taccākrikamiti proktaṃ
grahaṇaṃ pitṛtṛptidam
//
tacca pañcaśatābdānām
ekadā vai bhaviṣyati
/
grahaṇaṃ bhojananiṣedhaḥ, bṛddhabālāturāṇāṃ na
grahasya cākrikasyāsya
pūrvaṃ yāmatrayaṃ naraiḥ
//
bhojanaṃ naiva kartavyaṃ
bṛddhabālāturānvinā
/
aparāhne na madhyāhne
madhyāhne na tu saṃgave
//
saṃgave tu na tu prātaḥ
pṛthukānāṃ tu kevalam
/
stanyapāne na doṣo 'sti
tatkāle kevale 'pi vā
//
yavāgvāḥ payaso vāpi
pānīyasyāśaratsamam
/
niyamo 'yaṃ prakathito
na tadūrdhvaṃ tu taccaret
//
ayanagrahaṇe mukhye
paunaḥpunyagate sakṛt
/
koṇaikadeśasaṃspṛṣṭe
tannyūnasamayasthite
//
yāmadvayaṃ sārdhayāma
dvayaṃ yāmatrayaṃ tathā
/
sārdhayāmatrayaṃ yāma
catuṣṭayamiti kramāt
//
adhikāraprabhedena
bhojanasya nirūpaṇam
/
yadetattasya sarvasya
pravadāmi vinirṇayam
//
tatkālājīrṇarāhitye
hṛdayaṃ tannibodhata
/
evaṃ sthitaṃ punarvacmi
yāmataḥ sārdhayāmataḥ
//
jīrṇaśaktimato nuścet
tatkāle kṣudbhavedyadi
/
na doṣaḥ kathitaḥ sadbhiḥ
kadāciddaivayogataḥ
//
ajīrṇaḥ syāttadā doṣaḥ
sumahān prabhavedapi
/
tasmādyāmadvayaṃ sarvair
bhuktistyājyā vicakṣaṇaiḥ
//
atyantāturādīnām
viśeṣaḥ ko 'pi bhūyaśca
procyate sumahān paraḥ
/
rogiṇo 'pyatimātrasya
cauṣadhātikṣudaśnataḥ
//
krūragrahātitaptasya
piśācāveśinastathā
/
vaśyākarṣaṇavidveṣa
stambhanoccāṭanādibhiḥ
//
pīḍitasya viśeṣeṇa
mūrchitasyātitāḍanaiḥ
/
tatkālabhakṣaṇamapi
na duṣyati kadācana
//
atyutkrāntipravṛttasya
ciratyaktāndhasastathā
/
aprāśanotpannamṛti
saṃśayasya viśeṣataḥ
//
tatkālabhakṣaṇāvṛttir
na doṣāya bhavedayam
/
sarveṣāmapi varṇānāṃ
sarvāśramanivāsinām
//
mukhyo sādhāraṇo dharmas
tatkālājīrṇaśūnyatā
/
yāmatrayādikāḥ kālās
tatra tatra pracoditāḥ
//
taistaiste nikhilā jñeyā
nṛbhedena vivakṣitāḥ
/
grastāstake sakāminiṣkāminoḥ
somaṃ grastāstagaṃ sūryam
api vā śāstradṛṣṭitaḥ
//
muktaṃ jñātvā tataḥ snātvā
niṣkāmo bhojanaṃ caret
/
śubhrāṃśucaṇḍāṃśuloka
kāmī cenna tu bhojanam
//
caredeva na saṃdehas
tallokākāminaḥ param
/
doṣāya bhojanatyāga
evamāha prajāpatiḥ
//
agnihotram
vihitasya parityāgād
agnihotrasvarūpiṇaḥ
/
pītamātṛstanaraso
janakāśaucamocane
//
sahiṣṇurna bhavettasmāt
tatpūrvaṃ tatsamācaret
/
dattaputraḥ
ārānnyak sodarasutas
tarṇakaḥ karmavarjitaḥ
//
kṛtakarmatrayakṛto
yo dattaḥ pravaraḥ smṛtaḥ
/
mātāpitṛbhyāṃ dānaṃ grahaṇaṃ ca
dadyātāṃ dampatī putraṃ
gṛhṇīyātāṃ ca dampatī
//
tayorevādhikāro 'yaṃ
taddāne tatpratigrahe
/
brāhmaṇānāṃ sapiṇḍeṣu
kartavyaḥ putrasaṃgrahaḥ
//
sagotreṣvathavā kāryo hy
anyatra tu na kārayet
/
asaṃskṛto dattasūnuḥ
pituścāpyakṛtakriyaḥ
//
na taddhanamavāpnoti
tadvṛttau kā kathā punaḥ
/
jātakarmādinā tasya
putratvaṃ nānyathā matam
//
mauñjyantenātiharṣeṇa
sarvamatyā samantrataḥ
/
putro jñātimato dattaḥ
kṛtasarvapitṛkriyaḥ
//
yadi svayaṃ tadā sarvāṃ
tadvṛttiṃ labhate parām
/
sarvasya pratimantrasya
pitṛhetuprapāṭhanāt
//
dattasya tadbhūlābhaḥ syāt
tatpūrvaṃ sā na sidhyati
/
hiraṇyakakṣyāmantrāṇāṃ
paṭhanāttattrayaṃ punaḥ
//
pradūrīkṛtya tajjñātīn
avaśādeti cākhilam
/
dattasūnuḥ pitrānyena
saṃskṛto yadi tadvṛtaḥ
//
tadā tu taddhanaṃ sarvaṃ
jñātisādhāraṇaṃ bhavet
/
svayameva piturdattaḥ
karma kuryātprayatnataḥ
//
taddhanaṃ tu na cetsadyas
tajjñātigatameva vai
/
datto 'yamasagotraścet
sadā durbala eva vai
//
bhavedeva na saṃdehaḥ
śāstre 'mutra paratra ca
/
yadi jāmī tatra bhavet
tanmukhaṃ nāvalokayet
//
avaśyaṃ putrasaṃgrahaḥ kartavyaḥ
yathākathaṃcitputrasya
saṃgrahaḥ kārya eva vai
/
daurbalye svasya saṃjāte
dharmajñena mahātmanā
//
jalabudbudasaṃkāśaṃ
varṣmaitatkathitaṃ budhaiḥ
/
na hi pramāṇaṃ jantūnām
uttarakṣaṇajīvane
//
tasmādātmahitaṃ nityaṃ
cintayanneva taccaret
/
aputrasya loko nāsti
nāputrasya tu loko 'sti
putriṇastu triviṣṭapam
//
brahmalokādayo lokāḥ
svādhīnā eva sarvadā
/
putravānagnimān
putravānagnimānnityaṃ
putravān śrotriyaḥ smṛtaḥ
//
putrī sākṣādbrahmavicca
putravāneva bhāgyavān
/
ye ye dharmāḥ svena te te
putreṇaitena tatkṣaṇāt
//
saṃpāditā bhaviṣyanti
nātra kāryā vicāraṇā
/
na putravānapatnīkaḥ
kiṃ tu so 'yamaputravān
//
anagniko na putrī syād
aputro 'nagnimān smṛtaḥ
/
putreṇa sthāvaraṃ dānaṃ
phalavaddānameva ca
//
yadyalloke mahatsarvair
durlabhaṃ putriṇī caret
/
putrayatraṃ sadā kuryād
vaidikaṃ laukikaṃ śubham
//
tasmādṛtumatīṃ bhāryāṃ
sadā svastho na laṅghayet
/
laṅghayedyadi tāṃ mūḍho
bhrūṇahatyāmavāpnuyāt
//
ṛtusnātadine so 'yaṃ
yuvā śrotriya eva vā
/
na kavyāya bhavedeva
putravān yadi tadbhavet
//
jātamātre putramukhavīkṣaṇam
putreṇa jātamātreṇa
ṛṇānmukto bhavedayam
/
tasmātputrasya jātasya
paśyetsadyo mukhaṃ pumān
//
na paśyatastallapanam
ṛṇānmuktirna jāyate
/
yena kena prakāreṇa
tasmātkurvīta mānavaḥ
//
putrasaṃpādanaṃ dhīmān
durbalaścedviśeṣataḥ
/
vṛttidattādayaḥ
vṛttidattaṃ kalpayedvā
mauñjīdattamathāpi vā
//
vivāhadattamathavā
yajñadattaṃ na cetparam
/
vṛttidattaḥ kulānyaṣṭau
mauñjīdattastu ṣoḍaśa
//
vivāhadatto dvātriṃśad
yajñadattastariṣyati
/
catuḥṣaṣṭikulānyasya
līlayā sadya eva vai
//
aputradattavṛtyā yaḥ
prāṇavṛttiṃ caratyalam
/
vṛttidatta iti khyātas
tanayaḥ puṇyalokakṛt
//
dhanato yasya yo loke hy
upanīto bhavedaho
/
sa mauñjidatta ityākhyas
tanayastu tato 'dhikaḥ
//
evameva bhavedanyas
tanayaḥ paralokadaḥ
/
vivāhadattasaṃjñaḥ syāt
tato 'pi dviguṇaḥ paraḥ
//
tato 'dhiko yajñadattas
tanayaḥ pitṛvallabhaḥ
/
ta ete tanayāḥ sarve
tattatkarmaikapūrtaye
//
kṛtena dhanadānena
bhavanti kila nānyathā
/
tasmātsantaḥ kilaiteṣāṃ
karmaṇāmekato dhanam
//
na gṛhṇanti mahātmāno
paralokadidṛkṣavaḥ
/
kaṇaśaḥ kaṇaśaḥ sadbhyaḥ
pratigṛhya tatastataḥ
//
śanaiḥ śanaiśca kālena
mahatā tāni cācaret
/
evaṃ kṛteṣu teṣveṣu
mahatsu kila karmasu
//
naikasya tanayāste syus
tasmātteṣu tathācaret
/
anyeṣu sutagrahaṇam
durlabhe tu sagotreṣu
sapiṇḍeṣu sute yadi
//
sutaṃ bandhuṣu vānyeṣu
gṛhṇīyādanyajātiṣu
/
savarṇeṣu grahaṇam
savarṇeṣveva kurvīta
nāsavarṇeṣu tadgraham
//
asavarṇeṣu tatkurvan
sadyaḥ patati varṇataḥ
/
asagotrasvīkṛtau
gṛhīta asagotraścet
tanayaḥ puruṣatrayam
//
kṛtārthatāṃ prāpayati
tatkulaṃ tadanantaram
/
saṃkīrṇamavaśādyāti
yatnataścettariṣyati
//
asagotrastu na grāhyo
gṛhītuḥ syātsa eva hi
/
datto rikthamavāpnoti
santatirdātureva hi
//
tasmāddattasutaḥ svasva
tanayānudbhavān tataḥ
/
janakasyaiva gotre tān
mauñjyāṃ mantraiḥ praveśayet
//
yadi dattasvatanayān
svagotre na praveśayet
/
dattajo vātha tajjo vā
tadgotradvayajāstu te
//
vivāhe gotradvayatyāgaḥ
evaṃ satyatra janane
jātānāṃ pāṇipīḍane
/
samāgate tadā samyag
yatnādgotradvayaṃ tyajet
//
tadgotradvayayuktyartha
jñānāya kila tatparam
/
tajjātānāṃ vivāhasya
tadārṣadvayamācaret
//
abhivandanādau dvigotratvam
nityābhivandane sandhyā
vandane kāmyavandane
/
kṛtsnārṣeyaṃ tvekagotre
parasminnapi gotrake
//
svīkṛtyārṣadvayaṃ tena
yojayitvā tataḥ param
/
ekameva vadedgotram
ekadvitryārṣakaṃ tathā
//
pañcasaptārṣakaṃ vaitan
navaikādaśakārṣakam
/
gotramekaṃ bhavedevaṃ
trayodaśakamārṣakam
//
evaṃ pañcadaśārṣaṃ ca
gotraṃ tatprabhavedapi
/
evaṃ jātāni gotrāṇi
dattāvṛttyudbhavāni vai
//
vartante bhūtale tasmād
gotriṇastānvicārya ca
/
pṛṣṭvā tatsaṃśayastyājya
etāvantyeva bhūtale
//
gotrāṇi śāstrasiddhāni
caikārṣeyāṇi kānicit
/
dvyārṣeyāṇi tryārṣeyāṇi
pañcārṣeyāṇi santi hi
//
etāvantyeva sarvatra
śāstrasiddhāni netarat
/
ādyadattaikataddatta
pāramparyeṇa kevalam
//
dṛśyante brāhmaṇāḥ sapta
daśārṣeyāvadhītare
/
dattajādīnāṃ pūrvagotram
tasmāddattajaputrāstān
pūrvagotre praveśayet
//
vinā praveśaṃ yadi te
paraṃ prāptaikagotriṇaḥ
/
yadi syurmohataḥ paścāt
pūrvaṃ tajjanakasya ca
//
gotraṃ varjyaṃ vivāhādāv
evaṃ satyatra kālataḥ
/
ajñātvā pūrvavṛttāntaṃ
gotre tajjanakasya ca
//
vivaheran mahānarthaḥ
prabhavetkila kevalam
/
pūrvavṛtte 'tha vijñāte
tāṃ tyaktvā mātṛvattu tām
//
pālayedeva dharmeṇa
paścātkṛcchratrayaṃ caret
/
taddoṣaparihārāya
tatra jātāstu cettataḥ
//
caṇḍāleṣveva niṣkampaṃ
yojayediti nirṇayaḥ
/
asagotrasutaṃ tasmān
na svīkuryātkathaṃcana
//
buddhimān dharmavitkiṃ tu
paurvāparyaviśeṣavit
/
sagotreṣveva kurvīta
śāstrataḥ putrasaṃgraham
//
bhrātṛjeṣu na vivāhahomādiḥ
bhrātṛjeṣu vivāho na
na svīkāraśca satkriyā
/
na homādiśca kāryo vai
vāṅmātreṇaiva putratā
//
bhrātṛputrādiparigrahaḥ
bhrātṛputreṣu tiṣṭhatsu
nānyaṃ jñātijanaṃ tathā
/
na svīkuryāddūragaṃ vā
svīkṛtaścora eva saḥ
//
putragrahaṇakāle tu
tatpitrormānasaṃ tadā
/
toṣayitvā pradānādyair
bhaviṣyatkālakṛtyakam
//
kṛtvā ca śapathaṃ bāḍhaṃ
bandhurājādibhirjanaiḥ
/
tatputrasya ca maryādā
caivamityapi vai punaḥ
//
jāte 'pi caurase bhūyaḥ
karomyevaṃ na saṃśayaḥ
/
dṛḍhayitvā svayaṃ paścāt
svīkuryāttanayaṃ tataḥ
//
na ceddoṣo mahāneva
bhaviṣyati na saṃśayaḥ
/
svīkṛtyanantaramaurasotpattau
svīkṛtya paraputraṃ yaḥ
saṃjāte tvaurase punaḥ
//
puroktānyanyathākṛtvā
mohāttadahitaṃ caran
/
pralapaṃstadduruktāni
mama māstvayamadya vai
//
vadetpāpī mahākrūras
tena bhūrbhāravatyalam
/
taṃ deśāddhārmiko rājā
tāḍayitvā pravāsayet
//
sarvasvaṃ tasya gṛhṇīyāt
tasmin janapade na cet
/
na varṣetkila parjanyaḥ
rāṣṭrakṣobho 'pi jāyate
//
putrapradānasamaye yaduktaṃ tatkartavyam
putrapradānasamaye
tatpitrorgrāhakeṇa yā
/
vāguktā tāṃ tataḥ kāle
tiraskartuṃ na śakyate
//
tadbandhubhistena rājñā
tairjanairdātṛdāpakaiḥ
/
tadbhāryābhistattanayair
yena kenāpi vā punaḥ
//
putrapradānasamaye
proktavākyaṃ tu tatparam
/
alpaṃ mahadaśakyaṃ vā
śakyaṃ vā tanna laṅghayet
//
svakāryāya purā proktvā
janānāṃ purato dṛḍham
/
icchaṃstadanyathayituṃ
yatate yastu yā jaḍā
//
ūrdhvaṃ lokaṃ na yāto vai
bhrūṇahatyāmavāpnutaḥ
/
bhartuḥ piturvā vākyātikrame
svaputrahitamicchantyo
bhartṛvākyaṃ puroditam
//
tiraskurvanti sahasā
tā vai nirayabhājinaḥ
/
bhartuḥ piturvā yadvākyaṃ
tadā pūrvamudīritam
//
patnī putro 'thavā maurkhyād
anṛtaṃ maurkhyacoditam
/
duḥśrutaṃ paruṣaṃ krūram
asmatkāryavirodhi tat
//
nāpyakurma svīkaraṇam
iti vaktḥn durātmanaḥ
/
nyakkṛtya vācā dhikkṛtya
tāḍayitvā kapolayoḥ
//
śīghraṃ pravāsayeddeśāt
sādhūn samyak prapūjayet
/
bhrātṛputrasvīkṛtau dattasya samāṃśaḥ
svīkṛtabhrātṛsūnośca
paścājjātaurasasya ca
//
samabhāgaḥ sadā proktas
tadanyasya punaryadi
/
sagotrasya turīyabhāgaḥ
turyabhāgaḥ sagotrāder
evamāha pitāmahaḥ
//
auraso vayasā nyūno
jyeṣṭha eva na saṃśayaḥ
/
naṣṭe tu pālake tāte
svīkṛto vayasādhikaḥ
//
upanītaḥ kalatrī vā
jātaputro 'thavā yajan
/
yatnācca taṃ nopanayed
datto jātaṃ tadaurasam
//
kaniṣṭho dharmato datto hy
apyayaṃ vayasādhikaḥ
/
nyūno 'pi vayasā jyeṣṭhaḥ
auraso nātra saṃśayaḥ
//
dattanaurase upanīte
tasmāddattaḥ svayaṃ paścāj
jātaṃ dharmeṇa pūrvajam
/
dharmanyūno nopanayed
yadi mohena tādṛśam
//
pramādena hyupanayet
syātāṃ tau patitau dhruvam
/
na tayordvandvabhāvo 'sti
kadācittu parasparam
//
mṛtabhāryayatyādiputragrahaṇam
mṛtabhāryo yatirvarṇī
viśvastā dūrabhartṛkā
/
putraṃ na pratigṛhṇīyād
dūrabhāryo 'pi sūtakī
//
adhikāro militayor
dampatyorubhayorapi
/
kadācinna pṛthaktvena
taddāne tatpratigrahe
//
sūtiprajananasthānā
pannayugmadvayasya cet
/
vastuno melanaṃ putra
dānaṃ tadgrahaṇaṃ bhavet
//
sūtiprajananasthāna
yugmadvandvamanaḥsukham
/
acañcalaṃ sthiraṃ tuṣṭaṃ
cenmanastaccarennanu
//
dampatī dampatīcittaṃ
tuṣṭaṃ kṛtvāmbarādibhiḥ
/
kṛtvā ca śapathaṃ gāḍhaṃ
bhaviṣyatkāryahetave
//
sākṣiṇāṃ purato nūnaṃ
devabrāhmaṇasannidhau
/
rājñe bandhuni cāvedya
gṛhṇīyātāṃ sutaṃ tataḥ
//
tatkāle pratijñāya tadakaraṇe
śapathānantaraṃ kālān
maryādā yā kṛtā purā
/
narāstānullaṅghayata
rājā rāṣṭrātpravāsayet
//
patnīṣu sutasvīkārakāle yā sannihitā sā mātā, anyā sapatnīmātā
sutasvīkaraṇe yā ''rāt
sthitā sā 'mbāsya vai bhavet
/
sāpatnī jananī dūra
sthitā bhavati nānyathā
//
anye mātṛmātāmahādayaḥ
dve tisro vā sthitāścettu
tadārādeva kevalam
/
putragrahaṇatuṣṭyaiva
bhartrā sākaṃ hṛdā tayā
//
nikhilā mātaro jñeyā
bahumātṛka eva saḥ
/
tadānīṃ svīkṛtasuto
nātra kāryā vicāraṇā
//
tāsāṃ ca pitaraḥ sarve
'pyasya mātāmahāḥ smṛtāḥ
/
sarvaśrāddheṣvanenātha
sarvān mātāmahān kramāt
//
ekasminneva tatpiṇḍe
yojayedvā pṛthaktu vā
/
piṇḍānvā nikṣipetteṣāṃ
smartḥṇāmatra kevalam
//
vacanānāṃ samatvena
vikalpastulya eva hi
/
yathāruci prakurvīta
yathā vā purataḥ kṛtam
//
tathaiva paścātkurvīta
sarvatraivaṃ hi nirṇayaḥ
/
sapatnīpitā na mātāmahaḥ
sapatnījananītāto
na tu mātāmaho bhavet
//
sapatnīmātṛtarpaṇam
sapatnījananī nitya
tarpaṇe dvañjalī labhet
/
svamātṛvattyrañjaliṃ sā
kadācidapi no labhet
//
punarvivāhitenaiva
tadbhāryā dvañjaliṃ labhet
/
aputrā vā saputrā vā
tatsamā sā prakīrtitā
//
tasyā aupāsanāgnau śrāddham
tasyā aupāsane śrāddham
agnau kuryānna laukike
/
yadi kuryātpramādena
kulaṃ tasya vinaśyati
//
patnyā agniḥ
yataḥ patnīmṛtadinaṃ
pitṛnāśadinena vai
/
tulyatvenaiva kathitaṃ
tasyāḥ ko vā vimūḍhadhīḥ
//
laukikāgnau prakurvīta
svasamāyā vicakṣaṇaḥ
/
sā vidyamānā bhāryaiva
mṛtā cenmātṛvargagā
//
bhrātṛputragrahaṇavidhiḥ
kṛtatrayavivāhasya
patnīṃ dṛṣṭvā ciraṃ pṛthak
/
dvādaśābdamalabhyaitaṃ
tadrajodarśanātparam
//
putragrahaḥ prakathito
mukhyo 'yaṃ tadgrahe vidhiḥ
/
tatra sākṣātkaniṣṭhasya
sutaścejjātamātrakaḥ
//
pravaraḥ kathitaḥ sadbhis
tasya vyavahitaśca cet
/
tasmānnyūno bhavetputra
evaṃ dvitrivibhedataḥ
//
bhrātuḥ putro bhavennyūnaḥ
sadyaḥ stanyarasagrahāt
/
paraṃ tadgrahaṇātputras
tasmānnyūnaḥ prajāyate
//
evamanyeṣu navasu
jātahomātparaṃ pṛthak
/
dinabhedena tannyūno
datto bhavati putrakaḥ
//
tato jyeṣṭhasya cetputras
tannyūno nātra saṃśayaḥ
/
na cāpyekadvitribhedād
bhrātā vyavahito yadi
//
tasya sūnustathā nyūna
evameva punastvatha
/
sāpatnīmātṛtanayā
unneyā jyeṣṭhataḥ param
//
tanayāḥ śāstramārgeṇa
nyūnā eva bhavanti te
/
evaṃ pitṛvyatanaya
tanayāśca pṛthagvidhāḥ
//
tannyūnā eva kathitāḥ
sagotrā evameva vai
/
vijñeyāḥ kila kiṃ bhinna
gotrāścettu tataḥ punaḥ
//
kiṃ vācyamasti tajjñātvā
buddhimān kāladeśakau
/
samālocya vidhānena
kuryātputrasya saṃgraham
//
vibhāge bhrātarastulyāḥ
vibhāge bhrātarastulyās
tatputrāstatsamā hi yat
/
te gṛhītvā na turyāśaṃ
tallabhante sutodbhave
//
samameva labhante 'ṃśam
aurasena samā hi te
/
dharmapatnyāṃ samudbhūta
aurasaḥ kathito budhaiḥ
//
dvitīyādisamudbhūto
na tatsāmyamavāpnuyāt
/
kāmajaputrāḥ
dharmapatnīsutaṃ prāhur
aurasaṃ brahmavādinaḥ
//
dvitīyādisutān sarvān
kāmajāniti cocire
/
dharmapatnīsuto jyaiṣṭhyaṃ
dattādgauravamāpnuyāt
//
paścājjātaḥ kaniṣṭho 'pi
dvitīyādisutāstu cet
/
pitryādikriyayā kālād
dharmapatnīsutaiḥ samāḥ
//
bhavantyapi na saṃdehas
tathāpi punarekakam
/
pravadāmi samudbhūtas
tasmāttatkāryakṛdbhavet
//
vayo 'dhiko dattasuto
na tatkārye prabhurbhavet
/
dattasūnurdharmapatnyāḥ
sati tāte 'thavā na cet
//
dvibhāryake kriyākṛccet
tadbhāryāyā
(
athāpi vā
)
/
dattasūnustayoranya
tarasya yadi karmakṛt
//
satyaurase tatsamo 'yaṃ
prabhavediti vai manuḥ
/
dauhitro yadi dattaḥ syād
bhrātṛjo vā tathāvidhaḥ
//
aurasenaiva tulitau
satataṃ dharmatatparau
/
dattasya pitarau proktau
grāhakāveva saṃtatam
//
pitṛtvamapi dattena
tiṣṭhejjanakayorna tu
/
dānahomātparaṃ tasmāt
pitarāvasya tau matau
//
pitṛtvamapi mātṛtvam
ekatraiva hi tiṣṭhati
/
na tiṣṭhati tadanyatra
kriyāśatasahasrakāt
//
pitṛtvaṃ mātari gatam
ekaśeṣajamalpakam
/
yathā na tatkāryakaraṃ
mātṛtvamapi tattathā
//
pitṛvyapatnyādīnāṃ syāt
tādṛkpatnītvameva hi
/
tāsāṃ bhavati tasmāttu
na tanmātṛtvamuccaret
//
prajāpatibhyo hyabhimānasūnuḥ
pitṛvyasūnustvathavā sagotraḥ
/
jyeṣṭhaḥ kanīyānna bhavettathaiko
na bhinnagotro na sagotravidviṭ
//
sagotryasaṃmataḥ sūnur
yaḥ kaścana samāgataḥ
/
putratvenodaraparo
nābhimānasuto bhavet
//
dharmapatnīsuto varṇī
dvitīyādisuto gṛhī
/
jātaputro 'pyāhitāgnir
na samastena varṇinā
//
dharmapatnīsuto bālo
dvitīyādisuto yuvā
/
āhitāgnirdaśasuto
na samastena coditaḥ
//
sa eva pitṛkṛtyeṣu
mukhyakartā na saṃśayaḥ
/
anupeto 'pyasau yadyapy
atha tatkartṛto 'khilam
//
kārayejjyeṣṭhamukhatas
tathā cetkarma tatparam
/
jātamātre dharmapatnī
sute gauṇasutāḥ pare
//
dvitīyādipurodbhūtā
bhaveyustatkṣaṇānnanu
/
dharmapatnīsutotpatyā
dattatatkāryato 'pi ca
//
dvitīyādisutānāṃ syāt
sadyo hainyaṃ śrutīritam
/
tatpatnīkarmakartā ced
dvitīyātanayasya saḥ
//
dattādau viśeṣaḥ
datto 'dhikaścedbhavati
pituryadi punastarām
/
asannidhau sannidhau vā
tāte jīvati dattakaḥ
//
tadbhāryākarmakartā cet
tatsutāpatiriṣyate
/
dvitīyātanayaścettu
karmakṛddattakastadā
//
sadyo hainyamavāpnoti
na jyeṣṭhātanayo yadi
/
tātastaddharmapatnī ca
samau dattasya saṃtatam
//
parāṇi tatkalatrāṇi
saṃskāryāṇi suto na cet
/
sute sati sa eva syāt
tatkarmaṇi na cetaraḥ
//
sarvadaivaṃ samākhyāto
na tenāyaṃ hi durbalaḥ
/
dattena tatkalatrasya
prathamasya kṛtā kriyā
//
satyanyātanaye tāvan
mātreṇāyamathādhikaḥ
/
turyāṃśo 'pi samāṃśaḥ syāt
tādṛśaṃ karma tatkṛtam
//
sati dattasute tasmāt
pitṛpatnyā vicakṣaṇaḥ
/
jyeṣṭhāyāstatkaniṣṭhājaḥ
svayaṃ karma samācaret
//
jyeṣṭhena dattaputreṇa
tatkṣetrasya pitustu vā
/
kṛte karmaṇi tasya syād
ādhikyaṃ tatsutātparam
//
tāte sati kalatrasya
tatpuro jyāyaso 'sya cet
/
kṛtaṃ karma hi dattena
sadyaḥ putrādhiko bhavet
//
putreṣu satsu dattena
pituḥ karma kṛtaṃ tu cet
/
na tadā tasya vādhikyaṃ
svāmyaṃ kimapi labhyate
//
yadi tajjyeṣṭhabhāryāyā
aputrāyāḥ kṛtaṃ tu tat
/
karma tatpurato nūnaṃ
dattaḥ syādadhikaḥ sutāt
//
pituḥ karma kṛtaṃ tena
dattena yadi tatparam
/
apyayaṃ mukhyakartā na
mukhyaḥ syātsuta eva vai
//
nikhilebhyo sutebhyo 'sāv
auraso hyatiricyate
/
patnīviśeṣāḥ, tatra dharmapatnī
auraso dharmapatnījo
dharmapatnī ca kevalam
//
yā 'nena pūrvaṃ bālā vā
durguṇā vā vivāhitā
/
saivāsya dharmapatnī syād
dharmavidbhirudāhṛtā
//
dvitīyapatnī
tatpaścādyā kulīnā vā
surūpā vā vayo 'dhikā
/
na sāsya dharmapatnī syād
vitīyā bhoginī smṛtā
//
sati cettanaye talpe
punaḥ kāmādvivāhitā
/
dvitīyā bhoginī nārī
dharmapatnī na socyate
//
putrāṇāṃ jyaiṣṭhyakāniṣṭhyam
dharmapatnīsamudbhūto
jyeṣṭhaputra iti smṛtaḥ
/
patnī tanayarāhitya
kṛtavaivāhikasya sā
//
yeyamūḍhā dharmahetor
dharmapatnyabhicoditā
/
bhoginī
kalatre sati putre vā
pautre naptari santatau
//
sthitāyāṃ yeyamūḍhā syād
bhoginī kāñcanāhvayā
/
bharmaṇāvāvātādipatnayaḥ
bharmaṇo yāni nāmāni
tāni sarvāṇi kṛtstraśaḥ
//
labhate 'tastu sā proktā
dvitīyā kāñcanāhvayā
/
na dharmapatnī bhavati
bhoginyeva parā smṛtā
//
bharmaṇeyaṃ yataḥ sādhyā
vanitā tena sā smṛtā
/
sarvasvarṇapadairvācyā
vāvāteti ca phaṇyate
//
parā durvarṇanāmāni
yāni khyātāni bhūtale
/
tāni sarvāṇyavāpnoti
tṛtīyeti ca tāṃ viduḥ
//
parivṛttīti tāmeke
vijñeyā vimalāmiti
/
haridrāṃ hariṇīṃ kalyāṃ
jagadurbrahmavādinaḥ
//
etāsāṃ tanayāḥ sarve
'pyuttarottaradurbalāḥ
/
dharmapatnīsutānnyūnā
vayasāpyadhikāstarām
//
prathamā dharmapatnī ca
subhagā mahiṣīti ca
/
satkarṇīti ca kalyāṇī
dharmajñaiḥ kathitā hi sā
//
dharmapatnīsuto bālo
mauñjīvirahito 'pi vā
/
tiṣṭhatsu cānyāputreṣu
karmabhiḥ satkṛteṣvapi
//
uttamaḥ pitṛkṛtyeṣu
tasmādagnipradaḥ sa tu
/
tena prādhānikaṃ karma
yadyattattattu tanmukhāt
//
samyakkārayituṃ nyāyyaṃ
mantrān sarvānpare sutāḥ
/
paṭheyurvai vidhānena
caiva dharmo 'khilo mahān
//
vihitastu samāsena
tena yāvatkṛtaṃ na tu
/
tāvatsa tu mṛto tātaḥ
paralokaṃ na vindati
//
pretatvācca na nirmuktaḥ
kṣuttṛṣṇāpīḍitastarām
/
śaraṇaṃ yatra kutrāpi hy
aṭan dhāvan khalan bhraman
//
nityaṃ ca salilākāṅkṣī
pretaloke hyadhomukhaḥ
/
rugṇo muṇḍaśca vikalo
jaḍo bhrāntaśca durmanāḥ
//
nivasedeva satataṃ
tasmādaurasa eva saḥ
/
dharmapatnījasya sparśamātrakartṛtvam
dharmapatnīsamudbhūto hy
aparijñātavarṇakaḥ
//
pretakāryasparśamātraṃ
snātvā kuryādamantrakam
/
tāvanmātreṇa tattātaḥ
kṛtakṛtyaḥ sukhītarām
//
samyak pitṛtvamāpnoti
nityānandaḥ prajāyate
/
tattanmātustattanayā
mukhyakartāra īritāḥ
//
satsvauraseṣu mukhyatvāt
ta eva kathitāḥ parāḥ
/
tattatkarmasu kartāro
nānyamātṛsamudbhavāḥ
//
dharmapatnīsute bāle
kevalaṃ rahitākṣare
/
aspaṣṭaspaṣṭavarṇe vā
vidyamāne mṛte tu vā
//
kakṣyānantaraniṣṭhena
yena kena sutena vā
/
tatsamenā 'thavā bhrātrā
śiṣyeṇānyena bandhunā
//
sarvaṃ kārayitavyaṃ syāt
samantreṇātra tatra cet
/
yadyatprādhānikaṃ karma
tatra tatrāsya vai śiśoḥ
//
sānnidhyaṃ sparśamātrakartṛtvam
sparśamātraḥ prakartavyas
tatsānnidhyaṃ ca kevalam
/
apekṣitaṃ mṛtasyātra
mahātṛptyaikahetave
//
tatsānnidhyasparśamātrāt
sa mṛtaḥ sukhabhāgalam
/
bhavedeva na saṃdehas
tathā tasmāttu taccaret
//
mṛtasyaitāni proktāni
tārakāṇi mahātmabhiḥ
/
kārakāṇi mahātṛptes
tānīmāni smṛtāni hi
//
śrāddhādāvatyantatṛptikarāṇi
jakārapañcakaṃ tvekaṃ
dharmapatnījasannidhiḥ
/
tatkāryakaraṇaṃ tadvad
grahaṇaśrāddhameva ca
//
gayāśrāddhaṃ ca phalgunyāḥ
śākaśrāddhamathāpi ca
/
tathaiva varaṇaṃ gauryā
vṛṣotsarjanameva ca
//
mahālayaśca panasas
ta ete nikhilāḥ parāḥ
/
atyantatṛptimuktyaika
nidānānīti tān jaguḥ
//
janmabhūmyādikaṃ tatra
tajjakārasya pañcakam
/
mṛtasya tārakaṃ pūrvaṃ
tatparaṃ tvaurasasya vai
//
sānnidhyaṃ mṛtikāle tu
dvitīyādisutasya vā
/
paralokānukūlā yā
mṛtasya prabhavettathā
//
tatkriyā mantrapūrvaivaṃ
mṛtasya prabhavettathā
/
evaṃ syādgrahaṇaśrāddhaṃ
gayāśrāddhamathāparam
//
tṛptidaṃ phālgunīśrāddham
aṣṭottaraśatairuta
/
śāke śrāddhaṃ yatkriyate
tadekamatha tārakam
//
gaurīdānaṃ pitṛtṛptikaram
gaurīdānaṃ vṛṣotsargaḥ
pākṣiko 'yaṃ mahālayaḥ
/
sthāpanaṃ panasākhyasya
tānīmāni smṛtāni hi
//
pitḥṇāmapi sarveṣāṃ
vallabhānīti vai jaguḥ
/
jakārapañcakaṃ vatsaḥ
paralokagatasya tat
//
tṛptyai sataraṇāyāpi
provācaivaṃ na cetarat
/
jakārapañcakam
jalārdhaṃ jāhnavītīraṃ
janārdanamahāsmṛtiḥ
//
jvalano jananotpanna
sutasānnidhyameva ca
/
jakārapañcakaṃ proktaṃ
kathitaṃ janmamocakam
//
grahaṇaśrāddhalakṣaṇam
grahasparśādatha yatan
sadyaḥ patnyādibhirvṛtaḥ
/
tadānnenaivaṃ yacchrāddhaṃ
karoti pitṛtṛptaye
//
snātvā tenaiva vidhinā
tadgrahaśrāddhamucyate
/
tadetatkila deveśo
bhagavān bhūtabhāvanaḥ
//
ṣoḍaśaśrāddhatulitaṃ
mahādānaśatādhikam
/
provāca kila sarveśo
gayasya sumahātmanaḥ
//
gayāphalgunikāśāka
śrāddhānyetatsamāni vai
/
gaurīdānaṃ tathaiveti
vṛṣotsarjanameva ca
//
mahānti niṣkriyāṇīti
manuḥ kātyāyano 'ṅgirāḥ
/
kutsavatsāgnibharata
viśvāmitraśukādayaḥ
//
naiteṣāṃ tulyamaparaṃ
paitṛkaṃ karma vidyate
/
lokatraye 'pi paramaṃ
tasmādeteṣu caikakam
//
api kartā kṛtārthaḥ syāt
sukṛtī pitṛtārakaḥ
/
ityevamenaṃ jahṛṣuḥ
panasasthāpakaṃ tu tam
//
vayaṃ na vidmaḥ ko vā sa
dūrvāsājanako 'thavā
/
kumbhodbhavo dadhīcirvā
śibirvā nahuṣo nalaḥ
//
māndhātā vā 'pyalarko vā
hariścandro 'thavā mahān
/
gayo rāmo 'thavā śrīmān
eṣu caiko 'thavā na cet
//
etatsamaṣṭirlokānāṃ
hitāyā 'tra bhuvaḥ sthale
/
avatīrṇo na sandeha
iti brahmā śivo hariḥ
//
panase sthāpite mahān viśeṣaḥ
panasasthāpakaṃ procuḥ
śalāṭostasya pṛṣṭhataḥ
/
sarve kaṇṭakarūpeṇa
samāśrityaiva santatam
//
aṣṭottaraśataśrāddha
divyaśākaviśeṣakāḥ
/
pravartante yatastasmāt
tadā śākasahasrakam
//
tasyāsya divyarūpasya
pitṛprāṇaikarūpiṇaḥ
/
sarvadevasvarūpasya
sarvamantramayasya ca
//
sarvayajñamahātīrtha
saridagnisuvarṣmaṇaḥ
/
nikhilāgamaśāstraugha
vratakṛcchrāmṛtāndhasām
//
nidhānasya pavitrasya
pitryākarṣaṇavarṣmaṇaḥ
/
sthāpanaṃ kriyate yena
tacchāyāpatramūlakaiḥ
//
phalaiḥ śalāṭubhirvāpi
kāṣṭhaiśchāyābhireva ca
/
kriyate pitṛtṛptiḥ syād
buddhipūrvamabuddhitaḥ
//
tasya puṇyaphalaṃ vaktuṃ
guruṇā brahmaṇāpi vā
/
śakyaṃ varṣasahasreṇa
phaṇirājena vā na tu
//
purā kila pitṛtṛpti
hetavo 'khilaśākakāḥ
/
tapastaptvā vareṇātha
brahmaṇaḥ panasaṃ śritāḥ
//
alarkaśrāddham
alakālarkakārūṣā
cyutacūtānarāmarāḥ
/
saptasveteṣvacyutaśced
alarkaścājarāstrayaḥ
//
pratimāsajabhedena
smṛtā dvādaśajātayaḥ
/
ataḥ ṣaṭtriṃśatkasaṃkhyā
tasmādetattrayasya ca
//
eteṣāṃ māsajānāṃ syād
ekajātiśalāṭutaḥ
/
tadbhinnaikādaśānāṃ ca
śalāṭuphalabhedataḥ
//
dvaividhyaṃ kila saṃprāptaṃ
śalāṭorapi vai muhuḥ
/
ārdraśuṣkaprabhedena
dvaividhyaṃ samupāgatam
//
tadvatphalānāṃ ca puna
dvaividhyaṃ samupāgatam
/
taccaitrāmalako grāhya
āśaratsapavitrakaḥ
//
divyaśākāḥ śrāddhārhāḥ
vārukaḥ karmajaḥ śāriḥ
śrīparṇaṃ śrīkaraḥ śamī
/
yugado yugmado ramyaṃ
vajraparṇī karīṣakī
//
kāravallī trayī kāruḥ
kāmakṛt kāmavārakaḥ
/
kāmavāhī kāmadūraḥ
śākuṭadvayamagrimā
//
kāmapraṃ kāmadaṃ kamraḥ
kaliṅgaḥ kalivārukaḥ
/
ajaśrīrajacarmākhyo
dāruko dharmado damaḥ
//
kulaṃ kārī manurmānī
rājaśrīḥ śekharī nalaḥ
/
nālakaṃ kārakaḥ khādyo
gāyatro harilocanaḥ
//
haridaśvo hayagrīvaḥ
kāruṇyaḥ kanakapriyaḥ
/
kārmukaḥ karmakṛtkāryo
dhairyado mānakṛt kuṇiḥ
//
śaracchrīko maṅgalako
kuṇḍo 'kuṇḍo guḍapriyaḥ
/
phalaśrīrmadhuragrīvo
dānadaḥ kaṭukaḥ kṣamī
//
mānmatho madhurasrāvā
vajraghno vajrapañjaraḥ
/
valmīkajo bālarājo
bālaputro bṛhadrathaḥ
//
karṇakāro 'kṣirogaghnaḥ
pratīhārī valīmukhaḥ
/
śarmakṛnnetrarogaghno
dhānyadveṣī daridrahṛt
//
kuśalaḥ karmasukhakṛt
kaṇṭhahṛt kanakaprabhaḥ
/
viśvākaraḥ pippalaghnaḥ
kṣunmūlo kṣunnivāraṇaḥ
//
agnidhāmā dharānātho
dharāvāso dharāśrayaḥ
/
adrirājo dharmadeśī
dharmāśrayakaraḥ prarāṭ
//
aniketo nimigrīvo
nīlanetro marutpatiḥ
/
maṇimālo bṛhannālo
nārado likuco naṭaḥ
//
kumbhāḍaḥ kuṇḍalī cakraḥ
śaityakarmā śatākaraḥ
/
kalyāṇādhāra īśāna
īśāno dakṣiṇāspadaḥ
//
śatavallī mahāvallī
cakravallī nipānakṛt
/
droṇapriyo droṇarājo
gulmahṛt kaṭumūlakaḥ
//
nityaśrīko nityapuṣpo
nirmūlo bahupuṣpakaḥ
/
plakṣarājanyasaṃbhūto
hetimūlo niśāpriyaḥ
//
mahādāhakaro 'śvatthaḥ
sundaraḥ parvatāśrayaḥ
/
kardamāḍhyaḥ kardamādhaḥ
sūpasthānaḥ surāspadaḥ
//
pūrṇapātraṃ śarmapātraṃ
śātakumbhaḥ sthirākaraḥ
/
kāvyaśrīḥ śrīkaraḥ śrīgaḥ
parāgaśrutidīpanaḥ
//
mahāmālī jīvamālī
pāśāḍhyaḥ pāśaduḥsahaḥ
/
prathito prāṇataraṇo
devarājapriyaḥ paṇaḥ
//
sadyomūlaḥ paṇyamatiḥ
garadūṣo gaṇatrigaḥ
/
guhāvāso guhāścayaṃ
bharaṇyaṃ munivanditaḥ
//
munipriyo dantaripuḥ
śarmakṛccharmamatsarī
/
ta ete divyaśākāḥ syuḥ
śrāddhakarmaṇi coditāḥ
//
eteṣāmamlayogena
tadayogena ca dvidhā
/
bhaveyuḥ kila te bhūya
eteṣāṃ punareva vai
//
madhye śākuṭakādīni
mūlataḥ stambhatastathā
/
patratastrividho jñeyaḥ
kānicicchuṣkabhedataḥ
//
pakvena jalatailābhyāṃ
pṛthaktvena samaṣṭitaḥ
/
cūrṇakalkaprabhedena
yatnataḥ syātsahasrakam
//
panasamahimā
etatsarvaṃ caikapātre
nidhāya kila padmajaḥ
/
anyapātre ca panasaṃ
tulayāmāsa pāṇinā
//
tadā tu panasaḥ kiṃcid
babhūvādhika eva vai
/
bṛhatī triśatasamā
tadā jātā hi paśyatām
//
ārdrakaṃ ṣaṭchatasamaṃ
tilāḥ śatasamaṃ tarām
/
evaṃ tulāyāṃ tritayaṃ
saṃbabhūva tadādi vai
//
bhūtale brāhmaṇāḥ santaḥ
pavitre śrāddhakarmaṇi
/
tulyaṃ śākasahasrasya
tilārdrakabṛhatkakam
//
saṃpādayanti yatnena
pitḥṇāmatitṛptaye
/
tilamāṣavrīhiyavā
mudgagodhūmaśākakāḥ
//
kāśā daśavidhā darbhā
mukhyāmukhyāśca ye matāḥ
/
khaḍgaṃ daśavidhaṃ māṃsaṃ
pretaparpaṭabhūtapāḥ
//
vāmadevādayo viprāḥ
pitṛsūktaviśeṣakāḥ
/
gayādipuṇyakṣetrāṇi
vaṭabhūruha eva ca
//
bindumādhavaviśveśa
caturdaśapadāni ca
/
īśānādimukhānyevaṃ
gadādharamaheśvarau
//
bhāgīrathī phalgunī ca
yamunā ca sarasvatī
/
pitṛsūktāni sarvāṇi
vaiṣṇavāni viśeṣataḥ
//
rakṣoghnāni pavitrāṇi
punaranye tathāvidhāḥ
/
śrāddhadravyaviśeṣāḥ syuḥ
pitḥṇāmativallabhāḥ
//
te sarve panasastvekaḥ
sumahākṣayakārakaḥ
/
etasmin panase labdhe
sarvaśrāddhanidānake
//
mṛtāhadivase puṇye
nityatṛptāḥ sutoṣitāḥ
/
pitarastundilāḥ sadyo
bhavantyeveti sā śrutiḥ
//
evaṃ satyatra yo martyaḥ
panasasthāpako hṛdā
/
matyā 'matyāthavā 'tīvaṃ
bhaktyā 'bhaktyāthavā punaḥ
//
jñānenā 'jñānato vā 'pi
bhūtale yatra kutracit
/
sa eva kathitaḥ sadbhir
gayāśrāddhasahasrakṛt
//
panasaṃ sahakāraiśca
kadalyādidrumaiḥ saha
/
sthāpayitvā vidhānena
yatnātsaṃvardhitaiḥ śivaiḥ
//
campakaiḥ pāṭalībhiśca
madhūkaiḥ sumanoramaiḥ
/
candanaiḥ spandanairnīpais
tacchāyābhiśca tatphalaiḥ
//
patraiḥ puṣpaiśca tatkāṣṭhair
nānāśākaviśeṣakaiḥ
/
kurvan svavṛtyā prayatan
kulakoṭisahasrakaiḥ
//
brahmalokamavāpyeha
tatsāyujyamavāpnuyāt
/
panasaṃ yatra kutrāpi
dṛṣṭvā sadyo mahāmanāḥ
//
tatkāṣṭhapatrakusuma
śalāṭuphalamukhyakaiḥ
/
yena kenāpi vā tṛptiṃ
pitḥṇāṃ tāṃ samācaret
//
sadya eva brāhmaṇebhyo
labdhamātre ca tatphale
/
dṛṣṭamātre 'thavā bhaktyā
dadyādvai pitṛtṛptaye
//
śalāṭuṃ pānasaṃ patraṃ
phalaṃ dṛṣṭvā tu yo naraḥ
/
pitṛtṛptimakṛtvaiva
tūṣṇīṃ tiṣṭhenmahājaḍaḥ
//
taṃ tasya pitaraḥ sarve
śapanti kila kopataḥ
/
dṛṣṭamātre tu tasmāttu
pānasadravyamuttamam
//
yena kenāpyupāyena
patreṇa ca phalena vā
/
śalāṭunā chāyayā vā
pitṛtṛptinimattakam
//
yatkiṃcidapi vā teṣu
brāhmaṇebhyaḥ pradāpayet
/
tāvanmātreṇa pitaro
nityatṛptā bhavanti vai
//
evaṃ satyatra yaḥ kaścid
bhāgyavān panasī naraḥ
/
taddravyairaniśaṃ bhaktyā
tṛptyakṛt pātakī bhavet
//
gālavastu purā vipro
dṛṣṭvā bījāni bhaktitaḥ
/
krayeṇa pañcaṣān gṛhya
pitṛprītyai bubhukṣitaḥ
//
svayaṃ patnyā bhakṣayitvā
pitṛtṛptiṃ cakāra ha
/
tāvanmātreṇa te cāpi
paraṃ tṛptāḥ śatābdakāt
//
ānandasāgare magnā
babhūburiti naḥ śrutam
/
purā kuśavane puṇye
māṇḍavyo vedavittamaḥ
//
mahāvindhyāṭavīmārge
panasaṃ kārtike 'vaśāt
/
dṛṣṭvārkaṃ ca natastūṣṇīṃ
samālocya kṣaṇātparam
//
tatpatrāṇi pavitrāṇi
patitāni bhuvaḥ sthale
/
dṛṣṭvā samādāyaitāni
nipuṇaḥ sarvakarmasu
//
tāni svakarataḥ śīghraṃ
kṛtvā patrapuṭaṃ tvaran
/
kasmaicidvipraputrāya
pātrāya jalakāṃkṣiṇe
//
samudyuktāya pātuṃ taj
jalaṃ bhūmigataṃ katham
/
pāsyāmi salilaṃ veti
samālokayatetarām
//
pibatyanekatarasā
pitṛprītyai pitḥn mahān
/
smṛtvā dadau tadā te 'pi
samāgatyātisatvaram
//
tāvanmātreṇa saṃtuṣṭā
gayāśrāddhaśatādhikāt
/
atiharṣaṃ gatāḥ sadyas
tamenaṃ bhūritejasam
//
āśīrbhiśca praśastābhiḥ
pratyakṣeṇainamīkṣya te
/
paraṃ tṛptāḥ smeti coktvā
tvaṃ kṛtārtho mahānasi
//
śāstrārthadharmatattvajñas
tvamasmatparitṛptikṛt
/
ityuktvā
''
bhāṣya te tena
tatpadaṃ cakrapāṇinaḥ
//
paśyatastasya purato
jagmuḥ kila surottamaiḥ
/
prārthanīyaṃ viśeṣeṇa
so 'yametādṛśo mahān
//
pitḥṇāṃ panasaḥ śrīmān
vallabhaḥ paramo mahān
/
kāraśca kāravallīkaḥ
kārukaḥ kāliko karut
//
pañcaite brahmapurato
devānāṃ śṛṇvatāṃ tadā
/
idamūcurvaco duḥkhād
asmākamapi santi hi
//
kaṇṭakāni tato bhūyaḥ
kharāṇi sumahāntyapi
/
tvamasmākaṃ tu tatsāmyaṃ
kimarthaṃ nākarorvibho
//
ityevamatidainyena
paunaḥpunyena kevalam
/
ruruduḥ kila duḥkhārtās
tānetāṃstādṛśānvibhuḥ
//
nākināṃ purato bhūyaḥ
prahasan vākyamabravīt
/
rodanam
yanmāhātmyasumahato
janmasiddhātisuśriyaḥ
//
dṛṣṭvā vibhūtiṃ paramām
asahanneva kevalam
/
tatsāmyamicchurārānme
rodanaṃ kṛtavānasi
//
tasmādetatprabhṛti te
bhuvane ye daridrataḥ
/
śrāddhaikakaraṇāśaktā
aṣṭottaraśateṣvapi
//
śrāddheṣu keṣucitkāla
viśeṣeṣu kathaṃcana
/
rodanācchrāddhakaraṇa
phalaṃ te prāpnuyuḥ param
//
kārasya ślādhyatvam
yasmādatyamlavacanaṃ
matpuraḥ proktavānasi
/
devānāṃ śṛṇvatāṃ cāpi
tasmāttvaṃ śrāddhakarmasu
//
nityāmlayukto vartasva
kāra re re kṛtī bhava
/
kāravallyādayo yūyaṃ
sveṣāṃ kaṇṭakasāmyataḥ
//
tatsāmyacetaso yasmād
aṅgīkurmaśca sāṃpratam
/
yuṣmān śrāddheṣu sarveṣu
tadyogyā bhavataiva vai
//
tatsāmyaṃ tattrayasyaiva
militvaiva pṛthaṅ na tu
/
nityaṃ śākasahasrasya
bṛhatyādestu vo na tu
//
yuṣmākaṃ śrāddhayogyatva
mātraṃ madvacasā matam
/
sakaṇḍakabṛhatyastā
manasā pūrvameva vai
//
sāmyaṃ kaṇṭakatastasya
panasasya tvakāmayan
/
yuṣmadīyamimaṃ vṛttaṃ
jñātvā tūṣṇīṃ vyavasthitāḥ
//
aticāturyato 'tīva
nipuṇāśca vicakṣaṇāḥ
/
jñātvā taddhṛdayaṃ sarvam
avalepaṃ tathāvidham
//
sarvaṃ jñātvā vidhāsyāmi
lokeṣvadya ca śrūyatām
/
manvādiṣu madīyeṣu
yugādiṣu caturṣvapi
//
aṣṭakāsu ca puṇyāsu
saṃkrāntiṣu ca vṛddhike
/
naimittike ca tāsāṃ syād
ayogyatvaṃ tathāvidham
//
tatra caitāsu yāḥ krūrāḥ
pretakarmaṇi tāḥ parāḥ
/
saṃbhavantu na cānyeṣu
maryādaiva mayā kṛtā
//
urvārumahimā
etasminnantare tatra
devasṛṣṭo 'tisundaraḥ
/
patrapuṣpamahāvallī
śalāṭuphalasaṃvṛtaḥ
//
samāgatyāticapalāt
kailāsāddharaṇīdharāt
/
natvā baddhāñjalipuṭaś
corvārurmama kā gatiḥ
//
iti covāca lokeśaṃ
bhagavantaṃ pitāmaham
/
tādṛśaṃ taṃ samudvīkṣya
gaurīvākyena kevalam
//
śambhunā lokanāthena
sṛṣṭaṃ śuddhaikavigraham
/
samāgataṃ mahāprahvaṃ
mahāguruṣu vatsalam
//
śuddhasatvaṃ dūragarvaṃ
jñātvā taṃ sarvasundaram
/
atipraśasyaṃ covāca
devānāṃ purato vibhuḥ
//
tvamurvāro sthāṇusṛṣṭo
bhavānīvacasā yataḥ
/
svayaṃ prakṛtyā ca mahān
śānto dānto mahāmanāḥ
//
gurupriyo vinītaśca
satataṃ guruvatsalaḥ
/
avalepaikarahitaś
cādyaprabhṛti bhūtale
//
daivikeṣu ca pitryeṣu
kalyāṇeṣu naveṣu ca
/
naimittikeṣu nityeṣu
kāmyeṣu sakaleṣvapi
//
kṛtsnakriyāviśeṣeṣu
bālavṛddhāturādiṣu
/
nityayuktaḥ sadā yogyaḥ
śalāṭūnāṃ daśāsu ca
//
daśāsveva phalānāṃ ca
śāśvato bhava śāśvataḥ
/
pitḥṇāṃ sarvadātyantaṃ
vallabhaḥ paramo bhava
//
vasantamādhavasya tvaṃ
grīṣmamṛtyuṃjayasya ca
/
mahāvarṣā saptatantuḥ
śaratkālyastathā punaḥ
//
hemantavanarājanyaḥ
śiśiraḥ śītalaḥ śivaḥ
/
sukhākaraḥ śubhakaro
nityakalyāṇakārakaḥ
//
prathito bhava sarveṣāṃ
pānasairāmrakaiḥ śivaiḥ
/
rambhābhistulito bhūyaḥ
kadācidadhikastathā
//
vidvatstutyo rājamānyo
tvajjātīyakaṣoḍaśaiḥ
/
saṃgrāhyo bhava sarvatra
sarvanetrapriyo 'niśam
//
sarvadā sarvasaṃvṛddho
bhavorvāro 'tivardhitaḥ
/
marutkṛtau tu tvadbīja
vikṣepaṇamukhāditaḥ
//
phalabījasamutpatti
paryantaṃ kila sarvadā
/
tadiṣṭitrayataḥ śuddho
mahānmantrapariṣkṛtaḥ
//
trayastriṃśatkoṭisaṃkhya
devānāṃ vallabho bhava
/
iti stutaḥ pūjitaśca
śāsito vihito 'naghaḥ
//
atyantapitṛtṛptyaika
kārakaḥ kila kāritaḥ
/
urvārustādṛśaḥ proktaḥ
saṃgrāhyaḥ śrāddhakarmasu
//
urvārutyāge doṣaḥ
tādṛśaṃ tamimaṃ yo vai
mauḍhyācchrāddheṣu saṃtyajet
/
sadya eva piturdrohī
bhavedeva na saṃśayaḥ
//
devadrohī śrutidrohī
sarvadrohī sa eva hi
/
vidhighnaḥ śrāddhahantā syāt
tānīmāni pravacmyataḥ
//
ṣaṇṇavatiśrāddhāni
amāmanuyugakrānti
dhṛtipātamahālayāḥ
/
tisro 'ṣṭakā gajacchāyā
ṣaṇṇavatyaḥ prakīrtitāḥ
//
māsiśrāddhāni tānyevaṃ
māsi māsi kṛtāni vai
/
aṣṭottaraśatāni syus
tānīmāni tataḥ punaḥ
//
pitrormṛtāhaḥ kathito
'laṅghanīyaḥ kathaṃcana
/
raviṃ ca prathame pāde
kaviṃ caiva dvitīyake
//
trayodaśa tṛtīye syād
amāvyākhyānamucyate
/
punarnirūpyate spaṣṭam
amāvākyasya sāṃpratam
//
amāvāsyā dvādaśa syur
manavastu caturdaśa
/
yugādayaśca catvāraḥ
krāntayo dvādaśa smṛtāḥ
//
dhṛtayaścāpi pātāśca
trayodaśa trayodaśa
/
mahālayāḥ pañcadaśa
aṣṭakā dvādaśa smṛtāḥ
//
gajacchāyā tathā caikā
ṣaṇṇavatya itīritāḥ
/
pratimāsaṃ prakartavya
tvena tāni ca sāṃpratam
//
kīrtitāni dvādaśa hi
militvaite 'khilānyapi
/
aṣṭottaraśatāni syuḥ
śrāddhāni vihitāni vai
//
prativarṣaṃ prayatnena
brāhmaṇasya mahātmanaḥ
/
amāvāsyāstatra kḷptā
māsāntā nityameva vai
//
atraiva pitṛyajñaśca
kartavyatvena coditaḥ
/
śrutyukto 'yaṃ pitḥṇāṃ syād
atitṛptyaikakārakaḥ
//
śrāddhānāṃ prakṛtitvena
coditaḥ smṛtikartṛbhiḥ
/
naitasmāttu paraṃ śrāddhaṃ
vidyate yatra kutracit
//
śrutyuktametadeva syād
etanmātre kṛte tu cet
/
sarvāṇyapi kṛtāni syur
athavaitaddine tu yaiḥ
//
śrāddhaṃ vai kriyate tadvā
prakṛtiśceti vai jaguḥ
/
itaraiḥ sarvapitryāṇāṃ
śrutito brahmavādinaḥ
//
yadanuṣṭhānataḥ sarvā
-nuṣṭhānaṃ jāyatetarām
/
tadeva prakṛtiḥ proktā
hi kaiścidbrahmavādibhiḥ
//
darśaśrāddham
darśānuṣṭhānataḥ sarva
śrāddhāni syuḥ kṛtāni vai
/
iti sarve trayo lokās
tūṣṇīṃ tiṣṭhanti kevalam
//
na kenāpi ca tasmāttu
darśaḥ saṃtyajyate paraḥ
/
darśamātre 'nuṣṭhite 'smin
yena kena prakārataḥ
//
sarvāṇyanuṣṭhitāni syur
iti vai lokasaṃsthitiḥ
/
na tatra sākṣācchrāddhaṃ ca
kriyate yena kena vā
//
kriyate kṛtinā tattu
bhūtale yena kenacit
/
tenāpyudakamātreṇa
śrāddhenāpi kṛtena vai
//
sarvāṇyapi kṛtānyevety
evaṃ sarvaikaniścayaḥ
/
sa darśastādṛśasyānu
-ṣṭhātā yo brāhmaṇottamaḥ
//
agnihotrī sa eva syād
darśayājyakṣayānyapi
/
somayājī sarvayājī
tattyāgī brahmaghātakaḥ
//
sa eva karmacaṇḍālas
tamenaṃ brahmaghātakam
/
dṛṣṭvā samāgataṃ pāpaṃ
vāṅmātreṇāpi nārcayet
//
prakṛtiśrāddhamātraśca
darśa eva na cāparaḥ
/
pitṛyajñamukhādeva
prakṛtitvaṃ tadīritam
//
tattaiva vihito 'yaṃ hi
pitṛyajñaḥ śrutīritaḥ
/
darśābdikau tulyau
darśo mṛtāhaśca samau
na kadācittu śakyate
//
yena kenāpi vā tyaktuṃ
tattyāgī cetpatatyadhaḥ
/
pitrormṛtāhastvannena
kāryaḥ syāttu na cānyataḥ
//
na hemnānnena homena
piṇḍadānena mantrataḥ
/
akṣeṇa śaṣpairmantrairvā
na duḥkhena tadācaret
//
kiṃ tvagnaukaraṇādbrahma
bhojanātpiṇḍadānataḥ
/
kṛtaṃ bhavati tatkarma
na ceccaṇḍālatāṃ vrajet
//
darśābdikau na tyājyau
mṛtāho 'laṅghanīyaḥ syād
darśaścāpi tathāvidhaḥ
/
yena kena prakāreṇa
śakyate kila durbalaiḥ
//
akiṃcanairdurbalairvā
vyādhitairvā viśeṣataḥ
/
bādhitairdhāvamānairvā
'jñātavāsibhireva vai
//
naṣṭakriyairnaṣṭadhanair
mṛtaprāyairathāpi vā
/
tyuktuṃ na śakyate śrāddhaṃ
mṛtāhākhyaṃ kathaṃcana
//
mṛtāhastādṛśaḥ kḷptaḥ
prativarṣaṃ ca cāndrataḥ
/
mānenaiva bhavennūnam
akḷpto 'nyena cedbhavet
//
atyantāvaśyako na syād
akḷptaścettu yo bhavet
/
kḷptasyāvṛttirityeva
maryādā śāstrasaṃmatā
//
tithyagnī na tithistithyāśe
kṛṣṇebho 'nalo grahāḥ
/
tithyarkau na śivo 'śvo 'mā
tithī manvādayaḥ smṛtāḥ
//
tasmāttu kḷptā ityuktās
tataśca krāntayaḥ smṛtāḥ
/
sūryarāśikramaṇataś
cā 'kḷptā ityudīritāḥ
//
saṃkrāntisvarūpam
ayane dve ca viṣuvau
catasraḥ ṣaḍaśītayaḥ
/
catasro viṣṇupadyaśca
saṃkramā dvādaśa smṛtāḥ
//
sthirabheṣvarkasaṃkrāntir
jñeyā viṣṇupadāhvayā
/
ṣaḍaśītimukhaṃ jñeyaṃ
dvisvabhāveṣu rāśiṣu
//
saumyayāmyāyane nūnaṃ
bhavato mṛgakarkaṭau
/
tulāmeṣobhayaṃ jñeyaṃ
viṣuvaṃ sūryasaṃkrame
//
saṃkrāntipuṇyakālaḥ
ahaḥsaṃkramaṇe puṇyam
ahaḥ kṛtsnaṃ prakīrtitam
/
rātrau saṃkramaṇe bhānor
vyavasthā sarvakarmasu
//
saumyayāmyāyanadvandve
viśeṣa iti vai jaguḥ
/
atītyāprāpya tatkālaṃ
puṇyakāla udāhṛtaḥ
//
saṃkrāntiṣvakhilāsvevaṃ
tatkālaḥ puṇyadaḥ smṛtaḥ
/
yā yāḥ sannihitāḥ nāḍyas
tāstāḥ puṇyatamāḥ smṛtāḥ
//
ayane dve ca viṣuve
catasraḥ ṣaḍaśītayaḥ
/
catasro viṣṇupadyaśca
saṃkramā dvādaśa smṛtāḥ
//
triṃśatkarkaṭake nāḍyo
makare viṃśatiḥ smṛtāḥ
/
vartamāne tulāmeṣe
nāḍyastūbhayato daśa
//
ṣaḍaśītyāṃ vyatītāyāṃ
ṣaṣṭiruktāḥ praṇāḍikāḥ
/
puṇyāyāṃ viṣṇupadyāṃ ca
prāk paścādapi ṣoḍaśa
//
ardharātrāttadūrdhvaṃ vā
saṃkrāntau dakṣiṇāyane
/
pūrvameva dine kuryād
uttarāyaṇa eva vai
//
annaśrāddhe kutapaḥ
yadyattu paitṛkaṃ karma
śrāddhamannena cetpunaḥ
/
kutape taddhi kurvīta
tadbhinnasya tu cedayam
//
vidhiḥ khyāto na sandeho
dharmavidbhiḥ sanātanaiḥ
/
odanaśrāddhamātrasya
saṃkrāntīnāṃ ca kṛtsnaśaḥ
//
dvādaśānāṃ tathānyeṣāṃ
kutapo mukhya ucyate
/
tadbhinnasnānadānādi
tarpaṇādiṣu te smṛtāḥ
//
tadā tadā tu vihitā
ete kālaviśeṣakāḥ
/
śrāddhakartustu sarvatra
kṛtinaḥ kāla ekakaḥ
//
kutapo vedavacasā
mukhyaḥ prokto na cetaraḥ
/
so 'pi yasmin dine samyag
dakṣiṇāyanakālakaḥ
//
tamuttarāyaṇe kuryād
uttarāyaṇameva hi
/
kutapasya tu yatra syāl
lobhapūrvaṃ tathācaret
//
darśasaṃkrāntyādiśrāddhāni
tatkrāntiyugmaśrāddhādi
kṛtyaṃ sarvaṃ yathā labhet
/
auttare hyayane samyak
kutape 'smin tathā
''
caret
//
saṃkrattimātrāḥ kathitā
akḷptā iti sūribhiḥ
/
evaṃ dhṛtiśca pātaśca
ṣaḍviṃśatikasaṃkhyayā
//
kathitāḥ kila sarvāṇyapy
akḷptānyeva kevalam
/
mahālayaḥ
mahālayā bahuvidhāḥ
pūrvaṃ pañcadaśeti vai
//
ṣoḍaśaiveti kecittu
daśeti ca tathāpare
/
pañcaiveti trayaṃ ceti
ekameveti kecana
//
ṣoḍhā tāḥ kathitāḥ sadbhir
aṣṭakā dvādaśa smṛtāḥ
/
yadenduḥ pitṛdaivatye
haṃsaścaiva kare sthitaḥ
//
yāmyā tithirbhavetsā tu
gajacchāyā prakīrtitā
/
śrāddhadevatāḥ
karmāṇi kāni khyātāni
tridaivatyāni kevalam
//
ṣaḍdaivatyāni kāni syur
navadaivatyakāni ca
/
tatrādau tu tridaivatyaṃ
mṛtāhastveka ucyate
//
ṣaḍdaivatyastu darśaḥ syād
aṣṭakā navadevatāḥ
/
aṣṭakāsu ca vṛddhau ca
gayāyāṃ ca mṛte 'hani
//
mātuḥ śrāddhaṃ pṛthak kuryād
anyatra patinā saha
/
patinā saha kartavyaṃ
pṛthaktvena kṛte yadi
//
tatpaitṛkamahāsaṅga
saukhyavighnakaraṃ bhavet
/
pitṛvargastu pūrvaṃ syān
mātṛvargastataḥ param
//
tato mātāmahānāṃ ca
vargo 'yaṃ tatkalatrataḥ
/
pitrye 'pradakṣiṇam, śūnyalalāṭatā ca
pitṛvargo yatra pūrvaṃ
tatra syādapradakṣiṇam
//
apasavyaṃ tathā śūnya
lalāṭaṃ prabhavedapi
/
yatra yatrā 'pasavyaṃ syāt
tatra tatrā 'pradakṣiṇam
//
tathā śūnyalalāṭaṃ ca
pradhānāṅge ca tatsmṛtam
/
tatra gṛhālaṃkāro na kartavyaḥ
yatraitattritayaṃ tatra
gṛhālaṃkaraṇa na tu
//
mātṛvarge pradakṣiṇādi
mātṛvargo yatra pūrvaṃ
tatra syāttu pradakṣiṇam
/
savyaṃ puṇḍralalāṭaṃ ca
maṅgalasnānameva ca
//
gṛhālaṃkaraṇaṃ cāpi
maṅgalāni tathā punaḥ
/
pitḥṇāṃ ca kramo mukhyo
bhavatyapi ca santatam
//
prapitāmahapūrvaṃ syāt
tatpitāmahamadhyakam
/
pitranta eva kathitaṃ
taduccāraṇalakṣaṇam
//
śrāddhabhedena viśvedevāḥ
teṣāṃ ca viśvedevāste
satyasaṃjñikanāmakāḥ
/
sarvatra vṛddhaśabdaśca
prayoktavyaścaturṣvapi
//
tathaiva mātṛvarge 'pi
tārtīyīke ca vargake
/
jananakramataścedaṃ
teṣāmuccāraṇaṃ bhavet
//
etadviruddhaṃ tatsarvaṃ
tadviruddhamidaṃ param
/
niḥśeṣamiti boddhavyaṃ
te sarve devatāḥ kila
//
vasavaḥ pitaro 'tra syū
rudrāścāpi pitāmahāḥ
/
prapitāmahāśca kathitā
ādityā iti tadgaṇāḥ
//
sāpiṇḍyanirūpaṇam
etattrayātpūrvakasya
caturthasya sakṛtkila
/
śrāddhasya karaṇaṃ proktaṃ
pātheyākhyasya sūribhiḥ
//
tadevaṃ saptapūrṣākhyaṃ
sāpiṇḍyasya nirūpaṇam
/
āśaucaṃ ca daśatridinamekadinam
tāvattu sūtakaṃ sarvaṃ
tajjānāṃ saṃprakīrtitam
//
samānodakasaṃjñāśca
tato bhūyaḥ sagotriṇaḥ
/
tadūrdhvamiti vijñeyaṃ
teṣāṃ tatsūtakaṃ tataḥ
//
tridinaṃ caikadivasaṃ
paścātsnānaṃ ca bodhitam
/
krameṇaiva paraṃ yāvat
tāvatparyantameva vai
//
snānamātraṃ ca kathitaṃ
prasaṃgādidamīritam
/
jīvacchrāddhaṃ tu tatproktaṃ
sarvaśrāddhavilakṣaṇam
//
catvāriṃśaddevatākam
athavā pañcasaṃkhyayā
/
punaḥ sametaṃ tatprocur
atastaddvividhaṃ smṛtam
//
śrāddhāni kānicidbhūyo
devatāsahitānyapi
/
adaivikāni ca punas
tānīmāni ca bhaṇyate
//
vṛddhiśrāddhaṃ gayāśrāddhaṃ
hataśrāddhaṃ tathaiva ca
/
dadhiśrāddhaṃ tṛṇaśrāddham
amādīnyakhilānyapi
//
sadaivikāni khyātāni
pretaśrāddhāni kṛtsnaśaḥ
/
adaivikāni proktāni
sodakumbhāni kṛtsnaśaḥ
//
amādiśrāddhe kartavyāni
pretaśrāddheṣu sarvatra
saṃkalpo mukhyataḥ smṛtaḥ
/
abhyanujñāpi paramā
sā cātrā
''
vāhanaṃ matam
//
sapādyārghyagandhadhūpa
dīpapuṣpāṇi kevalāḥ
/
tilāḥ sarvatra tūṣṇīkā
kṛtsnaṃ vedamanu vinā
//
tatra pūjā prakartavyā
piṇḍadānaṃ ca dakṣiṇā
/
āvaśyakyatra paramā
dadhyājye vastrameva ca
//
pūrvāhṇa eva kurvīta
kutapaṃ nāvalokayet
/
piṇḍāni vāyasebhyo vā
gṛdhrebhyo vā nivedayet
//
na cejjalacarebhyo vā
nānyatra tu vinikṣipet
/
ekoddiṣṭādhikāriṇaḥ
bhrātre bhaginyai putrāya
svāmine mātulāya ca
//
mitrāya gurave śrāddhaṃ
piturmātuḥ svasustathā
/
śvaśurāya śyālakāya
caikoddiṣṭaṃ na pārvaṇam
//
apiṇḍakāni sapiṇḍakāni ca śrāddhāni
yugakrāntimanuśrāddhaṃ
pretaśrāddhādikaṃ tathā
/
apiṇḍakāni khyātāni
sapiṇḍānītarāṇi ca
//
mahālayaṣoḍaśatve
gajacchāyā 'tra no bhavet
/
ṣaṇṇavatyatvasaṃkhyāyai
sā hi pañcadaśatvataḥ
//
yayā kayā saṃkhyayā vā
tayā ṣaḍvidhayā bhavet
/
mahālayatvasya siddhir
viśeṣe tu phalaṃ tathā
//
sarvatraivaṃ samākhyātā
prayāsādhikyataḥ phalam
/
prabhavatyeva sumahan
nātra kāryā vicāraṇā
//
mahālayaḥ
mahālayaḥ pākṣiko 'yaṃ
dvividhaḥ parikīrtitaḥ
/
ekaviprānekavipra
bhedena kila tatra vai
//
ekaviprākhyapakṣasya
svarūpaṃ vacmi pūrvataḥ
/
mahālayānāṃ sarveṣām
āpakṣāntasya kevalam
//
ye vṛtāḥ prathamadivase
vānyeṣāṃ ca kevalam
/
ta eva nānye kartavyāḥ
pakṣānte śrāddhadakṣiṇā
//
ekadaiva hi deyā syān
na deyā syāttadā tadā
/
anekaviprapakṣe tu
pratinityaṃ ca bāḍavāḥ
//
bhinnabhinnāḥ prakartavyāḥ
pratinityaṃ pṛthak pṛthak
/
dakṣiṇā ca pradātavyā
pratipūrṣaṃ pṛthak pṛthak
//
prativargaṃ na cedviprā
varaṇīyā vidhānataḥ
/
ṣaḍdaivatyaṃ tu sarvatra
navadaivatyameva vā
//
khyāto mahālayaḥ sadbhiḥ
ṣaḍvidho 'pi mahālayaḥ
/
evameva prakartavyo
nānyathā taṃ samācaret
//
sakṛnmahālayaḥ
caredyadi viśeṣeṇa
nānādaivatakena vai
/
sakṛnmahālayaḥ so 'yaṃ
sa bhavetkiṃ tu sa smṛtaḥ
//
gayāśrāddhasamaḥ ko 'pi
kathitaḥ paramo mahān
/
anirvācyo 'khilaiḥ śāstrair
mahāśrāddhaviśeṣakaḥ
//
tādṛśaśrāddhakartā 'pi
ṣaḍdaivatyena saṃyutam
/
navadaivatakenāpi
viṣṇunā vā samanvitam
//
dhurilocanasaṃyuktaṃ
kuryācchrāddhaṃ mahālayam
/
sakṛtpakṣeṇa vā pūrva
proktapakṣeṣu yena vā
//
pakṣeṇa kenacitkuryāt
sa mahālayakṛdbhavet
/
na cedayaṃ gayāśrāddha
tulitaṃ yaṃ ca kaṃcana
//
puṇyaṃ śrāddhaviśeṣaṃ vai
kuryādeveti sā śrutiḥ
/
mahālayasya bharaṇyādīnāṃ ślāghyatvam
dine dine gayātulya
bharaṇyāṃ gayapañcakam
//
daśatulyaṃ vyatīpāte
pakṣamadhye tu viṃśatiḥ
/
dvādaśyāṃ śatamityāhur
amāyāṃ tu sahasrakam
//
mahālayakālaḥ
āṣāḍhīmavadhiṃ kṛtvā
yasyāḥ pakṣastu pañcamaḥ
/
mahālaya iti proktaḥ
pitḥṇāṃ śrāddhasaṃpade
//
yatināṃ mahālayaḥ
tatra pakṣe yatīnāṃ tu
dvādaśyāṃ śrāddhamācaret
/
durmṛtānām
caturdaśyāṃ viśeṣeṇa
durmṛtānāṃ caretkriyām
//
sumaṅgalyāḥ
sumaṅgalīnāṃ kathitaṃ
navamyāṃ śrāddhamekakam
/
aśrotriyakalatrāṇāṃ
yāvattadbhartṛvartanam
//
prāṇiloke tatastattu
kuryādvā na tu vā dvayam
/
etadasti hyanuṣṭhānaṃ
sakṛnmahālaye tu cet
//
yāvatpaitṛkadharmāḥ syus
tulitastena sa smṛtaḥ
/
atīto yadi pakṣaḥ sa
tadbhinne 'parapakṣake
//
tadanyasmin tādṛśe vai
tadanyasmin tathāvidhe
/
yāvattu vṛścikastiṣṭhet
tāvattattu samācaret
//
adarśane vṛścikasya
jāte tatpitaraḥ param
/
dhanurmāse tu saṃprāpte
śrāddhākaraṇamīkṣya vai
//
sadyaḥ śāpapradānāyod
yuktā eva bhavanti vai
/
tāvadeva tato bhaktyā
śrāddhaṃ mahālayākhyakam
//
vidhinaiva prakurvīta
na ceddoṣo mahān bhavet
/
yena kena prakāreṇa
tataśca śrāddhamekakam
//
kuryādeva pituḥ śrāddha
tulyaṃ pratyabdameva vai
/
mahālaye pare 'hani tarpaṇam
pratyabdadharmā nikhilāḥ
sakṛnmahālayasya te
//
bhaveyureva tasmāttu
pare 'hanyeva tarpaṇam
/
śrāddhe yāvanta uddiṣṭās
tatpare 'hani tān yajet
//
ravyudayātpūrvaṃ tarpaṇam
taccheṣatiladarbhaistu
pūrvaṃ sūryodayasya vai
/
pranaṣṭapitṛkaścettu
tarpaṇasyādhikāryayam
//
sa pranaṣṭaprasūrnityaṃ
tarpaṇe 'dhikṛto bhavet
/
jīvatpitṛkaśrāddham
māsiśrāddhe pitṛyajñe
nāndīśrāddhe ca santatam
//
jīvattāto 'pi kartā syād
ā homātkaraṇaṃ smṛtam
/
pūrvadvaye tu satataṃ
nāndīśrāddhaṃ tu sarvadā
//
yeṣāmeva pitā dadyāt
tebhyo dadyāttu tatsutaḥ
/
tāte bhraṣṭe ca saṃnyaste
rugṇe rogaikapīḍite
//
yatkartavyaṃ tena karma
paitṛkaṃ tatsutaścaret
/
śrāddhe vaidikāgnyadhikāriṇaḥ
pitroḥ śrāddhaṃ svapatnyāśca
sapatnīmātureva ca
//
mātāmahasya tatpatnyāḥ
śrāddhamaupāsane bhavet
/
tadbhinnānāṃ tu sarveṣāṃ
śrāddhaṃ syāllaukikānale
//
aputrāṇāṃ pitṛvyānāṃ
bhrātḥṇāmagrajanmanām
/
tatpatnīnāṃ ca sarvāsāṃ
laukikāgnau yathāvidhi
//
avaśyatvena kartavyaṃ
na tyājyaṃ dharmato 'khilaiḥ
/
pratyabdaṃ śrāddhamātraṃ syāt
pitṛśrāddhasamānataḥ
//
aṣṭakāmāsiśrāddham
māghakṛṣṇāṣṭamī yasyāṃ
rātrau kuryātsamantrakam
/
homaṃ dadhyañjalistasyā
pūpasya sthānake tataḥ
//
navamyāṃ tu tato bhaktyā
śrāddhaṃ kuryādvidhānataḥ
/
māsiśrāddhavidhānena
tāvanmātreṇa kevalam
//
tāni śiṣṭāni sarvāṇi hy
ekādaśa kilā 'ṣṭakāḥ
/
kṛtā eva bhavennūnaṃ
laghūpāyo 'yamucyate
//
aṣṭakāsu yathā darśa
śrāddhato 'khilapaitṛkāḥ
/
kṛtaprāyā iti tathā
laghūpāyaḥ prakīrtitaḥ
//
sarvāṇi pṛthageva syuḥ
kāryāṇi niyamena vai
/
aṣṭottarāṇi khyātāni
kadācittu viśeṣataḥ
//
asamarthasya tu prokto
laghūpāyastu kaścana
/
samarthastu yathākalpaṃ
pratisaṃvatsaraṃ dvijaḥ
//
sarvāṇi kuryācchrāddhāni
na ceddoṣaśca kīrtitaḥ
/
śrāddhaprayogaḥ
śrāddhaprayogaśca mayā
kṛtsna evocyate 'dhunā
//
nimantraṇam
nimantraṇaṃ ca pūrvedyuḥ
prakartavyaṃ vidhānataḥ
/
nimantraṇārhāḥ
viprāṇāṃ vedināṃ nityaṃ
kāryaṃ nā 'vedināṃ tarām
//
kukṣau tiṣṭhati yasyānnaṃ
vedābhyāsena jīryate
/
kulaṃ tārayate teṣāṃ
daśa pūrvān daśā 'parān
//
vedādhyāyī tu yo vipraḥ
satataṃ brahmaṇi sthitaḥ
/
sācāraḥ sāgnihotrī ca
so 'gnirvai kavyavāhanaḥ
//
vedahīnanimantraṇe
mantrapūtaṃ tu yacchrāddham
amantrāya prayacchati
/
tadannaṃ tasya kukṣisthaṃ
rudatyeva na saṃśayaḥ
//
śapatyenaṃ pradātāraṃ
svasya taṃ tādṛśaṃ kila
/
yajanaṃ ca pradātāraṃ
tadannaṃ taddhṛdi sthitam
//
yāvataḥ piṇḍān khalu sa
prāśnāti haviṣo 'lpakaḥ
/
tāvataḥ śūlān grasati
prāpya vaivasvataṃ yamam
//
dātṛhastaṃ ca chindanti
jihvāyamitarasya ca
/
paśyataścakṣuṣī caiva
śṛṇvataḥ śrotrayugmakam
//
durlabhāyāṃ svaśākhāyāṃ
bhoktḥnanyānnivedayet
/
svaśāravīyaḥ ślāghyaḥ
pitroḥ śrāddhe viśeṣeṇa
svaśākhīyānnivedayet
//
kanyādānaṃ pitṛśrāddhaṃ
śuddhakacchebhya eva ca
/
pradeyaṃ syātprayatnena
nāsatkacchebhya eva vai
//
abhojyāḥ
rogayuktaṃ duṣṭabuddhiṃ
duṣṭacāritratatparam
/
sadoṣakaṃ ca sadveṣaṃ
kunakhaṃ śyāvadantakam
//
nityā 'prayatavarṣmāṇaṃ
durvarṇaṃ ca kurūpiṇam
/
nakṣatrajīvanaṃ dāsa
kṛtyaṃ śūdraikajīvinam
//
śūdraikayājakaṃ śūdra
puṣṭaṃ śūdraniketanam
/
śūdrapratigrahaparaṃ
nityayācakameva ca
//
tathā pallavikaṃ krūram
ātmasaṃbhāvinaṃ śapam
/
atimāninamagrāhyaṃ
niṣkriyaṃ vedanindakam
//
vedavikrayiṇaṃ nityaṃ
grāmayājakameva ca
/
brahmavidveṣiṇaṃ caiva
brahmasvaharaṇonmukham
//
paradāraparaṃ duṣṭaṃ
paradāraikacintakam
/
tyaktabhāryaṃ dattaputraṃ
putravikrayiṇaṃ tathā
//
mātāpitrorupoṣṭāraṃ
gurudrohiṇameva ca
/
dhanasaṃgrahaṇodyukta
mānasaṃ dhaninaṃ kaṭum
//
nirdayaṃ dānavimukhaṃ
nāstikaṃ paradūṣakam
/
maṇikārasvarṇakāra
rajakādipurohitam
//
adhikāśamatṛptaṃ ca
durvādaṃ dāmbhikaṃ jaḍam
/
vedakarmatyāgapūrva
śāstramātrakṛtaśramam
//
nāstikaṃ kiṃbhaviṣyanta
mṛṇinaṃ tyaktavedakam
/
tyaktasnānaṃ tyaktasaṃdhyaṃ
nivṛttakṣurakarmakam
//
kṛtārdhakṣurakarmāṇaṃ
tucchaṃ vikasitamehanam
/
phalguṃ kubjaṃ tathā cāndhaṃ
badhiraṃ bhrāntamulbaṇam
//
unmattaṃ durbalaṃ sannaṃ
kopinaṃ kunakhaṃ ratam
/
kuṇḍakaṃ golakaṃ vrātyam
aśuciṃ parasūtakam
//
parānninaṃ parādhīnaṃ
karṣakaṃ vārdhuṣiṃ vṛṣam
/
nṛpavṛttiṃ vaiśyavṛttiṃ
śūdravṛttiṃ durāśayam
//
atyantacapalaṃ śrāntam
avīrāpatimeva ca
/
tathaiva garbhiṇīnātham
abhojyānnaṃ durāgasam
//
aśrotriyasutaṃ kāru
dhṛtavastraṃ ca duḥśaṭham
/
gāyakaṃ vraṇinaṃ kṣudra
bhāṣiṇaṃ tucchabhāṣakam
//
hāsyakāraṃ naṭaṃ nāṭya
vidyaṃ buruḍakṛtyakam
/
kṣudrajīvaṃ kāryajīvaṃ
nityavetanajīvinam
//
na bhojayetprayatnena
nimantraṇadinātparam
/
dinatrayaṃ varjayityā
vṛṇuyādaticaryayā
//
anumāsikabhoktāraṃ
pakṣamātraṃ parityajet
/
ūnamāsikabhoktāraṃ
māsamātraṃ parityajet
//
nagnaśrāddhe varṣamātraṃ
navaśrāddhe tadardhakam
/
ṣoḍaśe sārdhavarṣaṃ tu
sapiṇḍe ca dvivatsaram
//
varjayitvā dvijaṃ paścād
grāhayecchrāddhakarmaṇi
/
śūdrāmaśrāddhagaṃ samyak
tyajedvarṣatrayaṃ tathā
//
nṛpavaiśyaśrāddhabhissā
bhakṣakaṃ santataṃ tarām
/
varjayedabdamātraṃ tu
grāmacaṇḍālakarmasu
//
āmaśrāddhagṛhītāraṃ
taddine nāvalokayet
/
divārātramasaṃbhāṣyo
divākīrtyapurohitaḥ
//
puṇyakāle tvasaṃbhāṣyaḥ
kulālānāṃ purohitaḥ
/
bhānuvāre bhaumavāre
śukravāre ca santatam
//
asaṃbhāṣyaḥ prayatnena
parasaunapurohitaḥ
/
parvaṇoryogakāleṣu
dvijaveśyāpurohitaḥ
//
nāvekṣyā eva caite vai
yadi dṛṣṭāstadā tadā
/
agnermanve 'nuvākasya
paṭhanātkṛtakṛtyatā
//
tīrthapratigrahī dṛṣṭo
yadi śrāddhadine tarām
/
tīrthajīvī tadāvāsī
tatpurohita eva ca
//
yadā dṛṣṭastadā sūryaṃ
paśyemeti vilokayet
/
varaṇam
tripūrṣacaryāvṛttāntaḥ
spaṣṭo yasya bhavettarām
//
tādṛśaṃ prayataṃ dvāntam
alolupamadāmbhikam
/
yadṛcchālābhasantuṣṭaṃ
śrotriyaṃ vedinaṃ śucim
//
nityāgniṃ pūrvavayasaṃ
sudhiyaṃ satkulodbhavam
/
tasmātpratyupakāraika
rahitaṃ sumukhaṃ dvijam
//
samīkṣya varayetsamyag
brāhmaṇaṃ śrāddhakarmaṇi
/
ādau saṃkalpya prayataḥ
sapavitrakarastathā
//
darbhapāṇiḥ kṛtaprāṇāy
āmo 'tvaratarastarām
/
akrodhanaśca sumukho
vācā saṃkalpamācaret
//
deśaṃ kālaṃ ca saṃkīrtya
tathā ca prakṛte tataḥ
/
pitḥn devān prākṛtānvai
samuddiśya ca prākṛtam
//
kariṣye karma caiveti
saṃkalpaṃ prathamaṃ caret
/
prasādāya darbhadānam
viśveṣāmatra devānāṃ
sthānamāhavanīyake
//
kṣaṇaṃ kṛtvā prasādo 'dya
karaṇīya udīryate
/
ityevaṃ dakṣiṇe haste
dadyāddarbhān dvijasya vai
//
etaddhai varaṇaṃ proktaṃ
pitḥṇāmevameva vai
/
maṇḍalapūjā
kṛtvā tu varaṇaṃ paścād
oṃ tatheti ca codite
//
kṛtvā tu maṇḍalaṃ śuddhaṃ
gomayena vidhānataḥ
/
maṇḍalaṃ pūjayitvādau
daivaṃ paitṛkameva ca
//
maṇḍalātpaścime bhāge
brāhmaṇe svāgatīkṛte
/
tatraiva visṛjetpādyaṃ
kṣālayenmaṇḍalopari
//
gulphayoradhaḥ kṣālanam
pādaprakṣālanaṃ śrāddhe
varaṃ syādgulphayoradhaḥ
/
pitḥṇāṃ narakaṃ ghoraṃ
romasaṃsaktavāriṇā
//
yadi syādromasaṃsaktaṃ
pādaprakṣālane bhavet
/
taddoṣaparihārāya
ājānu kṣālayetparam
//
ācamanaprakaraṇam
ādāvantye ca pādye ca
viṣṭare vikire tathā
/
ucchiṣṭapiṇḍadāne ca
ṣaṭsu cācamanaṃ smṛtam
//
kartuḥ pūrvaṃ bhokturācamane
kartā 'nācamya yadbhoktā
kuryādācamanakriyām
/
śuno mūtrasamaṃ toyaṃ
tasmāttatparivarjayet
//
devādibhojanadik
udaṅmukhastu devānāṃ
pitḥṇāṃ dakṣiṇāmukhaḥ
/
pradadyātpārvaṇe sarvaṃ
devapūjāvidhānataḥ
//
varaṇatrayakālaḥ
kecidrātrau tu pūrvedyus
taddine prātareva ca
/
kutape taddine bhūyas
trivāraṃ śrāddhamūcire
//
sakṛdeveti tajjāmi
tayā śrāddhaṃ prakurvate
/
tatsthāne varaṇaṃ kṛtvā
śrāddhaṃ sarvaṃ prakurvate
//
oṃ bhūrbhuvaḥ suvariti
svāhāntamantro vai tataḥ
/
viṣṭaraḥ
ayaṃ vo viṣṭaraśceti
pradadyādviṣṭaraṃ tathā
//
svadhāśabdaṃ pitṛsthāne
sarvatraivaṃ vidhīyate
/
anenaiva tu mantreṇa
tatpūjā vihitā parā
//
ayaṃ hi paramo mantraḥ
pitḥṇāmarcane mahān
/
prayoktavyaḥ śrāddhadine
mantrāḥ prākṛtamātṛkāḥ
//
viśvān devān pitḥnvāpi
saṃbudhyoccārya tatparam
/
pūrvoktenaiva mantreṇa
viṣṭaraṃ pratipādayet
//
ṣaṣṭhyantenāsanaṃ dadyāt
kṣaṇaśca kriyatāmiti
/
kṣaṇaṃ dadyāttu darbheṇa
hastasaṃsparśanena vā
//
prāpnuvantu bhavantaśca
tārapūrveṇa vai vadet
/
arghyaṃ kṛtvā kṛtaḥ proktaḥ
kartavya iti cettataḥ
//
darbhānāstīrya bhūpṛṣṭhe
tatra pātramadhobilam
/
nikṣipya taduparyevaṃ
darbhairācchidya vai tataḥ
//
uddhṛtya prokṣya tatpātre
yavānnikṣipya śambaram
/
bhūrbhuvaḥsuvarāpūrva
gandhākṣatasumādikam
//
tatra nikṣipya taccāmbhas
taddhaste 'rghyaṃ pradāpayet
/
āvāhanaṃ ca tatpūrvaṃ
paraṃ vā tatkṛtākṛtam
//
yadi kartavyadhīḥ syāccet
tadā vyāhṛtibhiścaret
/
yā divyā iti vā no ced
devā vo 'rdhyamiti bruvan
//
dadyāttamarghyaṃ devebhyaḥ
pitṛbhyaśca krameṇa vai
/
āvāhane viśvedevā
uśantastviti yugmakam
//
ubhayatra prakathitaṃ
kecanātrāparāmṛcam
/
viśvedevāsa ityekāṃ
viśvedeveti vai parām
//
āgacchantviti tāṃ cāpi
devārthe prajapanti vai
/
pitṛsthāna uśantastvā
āyantu na itīva vai
//
prajapeyuḥ kecanātra
tadetat kathitaṃ param
/
kṛtākṛtaṃ prakathitam
anuktābādhakaṃ na tu
//
vedamātrānuktitastu
gandhākṣatayavādikam
/
dhūpadīpadukūlādi
kṛtsnaṃ yajñopavītakam
//
sarvaṃ vyāhātebhirdadyāt
tūṣṇīṃ vā tadyathāruci
/
agnaukaṇāma
tato 'gnau karaṇaṃ kuryād
yadi pūrvaṃ svasūtrataḥ
//
anuktamantraiḥ kāścittu
kṛtāḥ syustāḥ kriyāstataḥ
/
tatpūrvakṛtasaṃkalpa
karmamadhyādhikatvataḥ
//
punaḥsaṃkalpaprakaraṇam
tatkiṃcidviguṇībhūyāt
tadvaiguṇyata eva vai
/
punaḥ saṃkalpayitvaiva
tatpūrvakakriyāṃ caret
//
sarvatraivaṃ vijānīyāt
tattatsaṃkalpakarmasu
/
na cedekasya saṃkalpa
ekadhaiva bhaveddhi vai
//
āsamāptervidhānena
prakṛte paitṛke kila
/
anuktamantrapaṭhanāt
punaḥ saṃkalpamācaret
//
yadyuktamantramātreṇa
yatkarma calati sthale
/
tatkarmamadhye na punaḥ
saṃkalpaḥ prabhaveddhi vai
//
tasmātsaṃkalpayitvā 'tha
cāśaikaraṇamārabhet
/
pariveṣaṇaprakārapaurvāparyam
saṃparistīrya vidhinā
darbhaistairdakṣiṇāgrakaiḥ
//
annamādāya pakvāttu
copastīrya tataḥ punaḥ
/
mekṣaṇenānnamādāya
mantrametaṃ śrutīritam
//
pratikalpaikapaṭhitaṃ
somāyeti huneddhaviḥ
/
taccheṣeṇa yamāyeti
agnayeti ca tatparam
//
uddeśatyāgamātraṃ ca
prācīnāvītinaiva vai
/
samuccārya punaścaiva
pariṣicyāpradakṣiṇam
//
amantrakaṃ vidhānena
tadannaṃ śiṣṭamuddhṛtam
/
ardhaṃ kṣipedviprapātre
datvā hastodakaṃ tataḥ
//
daivapātre 'bhighāryātha
pūrvavacca vidhānataḥ
/
annaṃ ca pāyasaṃ bhakṣyaṃ
vyañjanāni phalāni ca
//
payo madhu ghṛtaṃ cānte
sūpaṃ tu pariveṣayet
/
agre sūpadāne
yadi sūpādatha punar
vastu syātpariveṣitam
//
tadrākṣasaṃ bhavecchrāddhaṃ
tathā tasmānna cācaret
/
rakṣoghnamantram
annamājyenābhighārya
gāyatryā prokṣya tatparam
//
dadhinānnaṃ ca pracchādya
cāhamasmīti sūktakam
/
prapaṭhedatra vidhinā
rākṣoghnaśrutimadhyagam
//
yena kenāpyuccāraṇamasamarthasya
svayaṃ yadyasamarthaścen
mantroccāraṇakarmaṇi
/
yena kena ca vipreṇa
vācanīyaṃ prayatnataḥ
//
naite mantrā yājamānā
atroktāḥ kila karmaṇi
/
rākṣasānāṃ vināśāya
vedaghoṣaḥ praśasyate
//
sa ghoṣo brāhmaṇaiḥ kartuṃ
śakyate prakṛte kila
/
uṣṇaṃ dātavyam
annaṃ vastūni yānīha
pātreṇa saha kevalam
//
cullisthāni bhaveyurhi
tebhyaḥ pātrebhya eva vai
/
darvimyaśca samuddhṛtya
svalpaṃ svalpaṃ yathoṣmakam
//
yadā bhavettadā tatra
viprebhyaḥ pariveṣayet
/
ūṣmabhāgā hi pitaraś
coṣmaśūnyaṃ na paitṛkam
//
bhavedeva na sandehaḥ
paścādannaṃ yathā purā
/
viprahaste jalaṃ datvā
gāyatryā prokṣya vai tataḥ
//
yadaivāhavanīyaṃ vai
dakṣiṇāgniṃ vidhānataḥ
/
nityaṃ vai gārhapatyaṃ ca
pariṣiñcati mantrataḥ
//
satyaṃ tvartena vidhinā
brāhmaṇaṃ pariṣicya vai
/
pṛthivī teti tatsarvam
abhimṛśya tataḥ punaḥ
//
samupasparśayitvātha
pitrādibhyo nivedayet
/
pradhānametaddhomaśca
samupasparśanaṃ punaḥ
//
mantrāḥ vācyāḥ
etanmantratrayaṃ vācā
yajamānaḥ samuccaret
/
etanmantratrayaṃ śrāddhe
pradhānakamihocyate
//
tathā piṇḍapradānasya
mantrāḥ kecana coditāḥ
/
etaduccāraṇāśaktau
vyarthaṃ śrāddhaṃ bhavetkila
//
tasmādyatnena mahatā
homāgneya iti trayam
/
dvayaṃ vātha punaścaikaṃ
pṛthivī teti kiṃcana
//
annābhimarśane proktam
amṛtopastarāṇakam
/
pañca prāṇāhutau mantrāḥ
prāṇāyetyādikā parāḥ
//
yathāvadeva vācā te
pravācyā śrāddhakarmaṇi
/
na cecchrāddhaṃ bhavennaitad
etairmantrairbhaveddhi tat
//
paścātpiṇḍapradāne 'pi
mantrā vācyāśca bhaktitaḥ
/
mantravaikalpanāśāya vedaghoṣaḥ
bhojane samupakrānte
vedaghoṣaṃ prayatnataḥ
//
kārayedvipramukhataḥ
ṛgyajuḥsāmabhistarām
/
tena vaikalyadoṣā ye
rakṣobhiḥ parikalpitāḥ
//
sadyo naṣṭā bhaveyurhi
tasmādeva tathācaret
/
yathānyaghoṣo viprāṇāṃ
śṛṇuyānnātra kevalam
//
tathā ghoṣaḥ prakartavyaḥ
svayaṃ paramukhāttathā
/
yatnātkārayitavyaśca
na ceddoṣo mahān bhavet
//
vedoccāraṇasāmarthya
vikalo yadi tatkaraḥ
/
namo vaḥ pitaro mantra
mātraṃ bhaktyā japettu vai
//
idaṃ viṣṇurvyāhṛtīrvā
gāyatrīṃ vā vidhānataḥ
/
viṣṇorarāṭamantre vā
gāyatrīṃ vaiṣṇavīmapi
//
na cettu pauruṣaṃ sūktam
athavā taṃ triyambakam
/
ā vo rājānamantraṃ vā
madhutrayamathāpi vā
//
namo brahmaṇyamantraṃ vā
daśa śāntiṣu kāmapi
/
svādhīnā tāmṛcaṃ no ced
gāyatrīṃ sarvaśūnyadām
//
pratadviṣṇumantramirā
vatī dhenumatīti ca
/
yajamānaḥ svayaṃ prītyai
pitṛbhyo pravadettarām
//
bhojanānte ca saṃpannaṃ
pradadetpurataḥ sthitaḥ
/
tṛptāḥ stheti dvivāraṃ tad
uktvā dadyāttadannakam
//
tatraiva vikiretpātra
samīpe tatpuraḥ sthitaḥ
/
ucchiṣṭapiṇḍaṃ ca dadyād
uttarāpośanaṃ tataḥ
//
sarvāṇyetāni śiṣṭānām
ācāreṇa na coktitaḥ
/
sūtrakārasya vedasya
kṛte 'bhyudayamucyate
//
akṛte pratyavāyo na
punaranyāni kevalam
/
tattatkriyāviśeṣeṣu
tūṣṇīkaṃ vedamantrakaiḥ
//
atrānuktairmahākāla
vilambo bādhakāya vai
/
bhavedeva na sandehaḥ
śrāddhamantro ya īritaḥ
//
tanmātrasya samīcīna
proktyai tatkarma sādhu vai
/
bhavetkilānyathā taddhi
kiṃ bhavediti sādhubhiḥ
//
samyagālocanīyo 'to
śrāddhamantroktimātrataḥ
/
yāvān kālavilambaḥ syāt
tāvānevātra kevalam
//
prāmāṇiko hi tadbhinno
'vihitaśca vidhānataḥ
/
karmaṇo bādhakāyaiva
sādhakāya bhavenna tu
//
tasmādvidvān sūtraveda
vihitaṃ yāvadeva vai
/
tāvadeva prakurvīta
sarvasaukhyāya kevalam
//
ātmano brāhmaṇānāṃ ca
bhoktḥṇāṃ śāstravartmanaḥ
/
śāstravirodhi tyājyameva
yathāvadeva kurvītā
-dhikaṃ śāstravirodhi yat
//
sarvaṃ samyakparityājyaṃ
vihitaṃ yattadācaret
/
viprāṇāṃ bhojanātpaścāt
tacchāstrādhikakṛtyataḥ
//
samāgatātpunaḥ proktaḥ
saṃkalpo nānyathācaret
/
apāṃ madhyena cācchindya
darbhān mūlaiḥ sakṛddhataiḥ
//
śundhantāṃ pitaraḥ prokṣya
āyantvityabhimantrya ca
/
sakṛdācchinnamantreṇa
saṃstīryaiva tataḥ punaḥ
//
mārjayanteti mantreṇa
tato dadyāttilodakam
/
sakṛdācchinnadarbheṣu
triṣu sthāneṣu tatparam
//
etatteti ca mantreṇa
dadyātpiṇḍatrayaṃ punaḥ
/
yanme māteti mantraṃ tat
pitṛbhya iti vai punaḥ
//
atra pitaro 'mutra ca
amī madamataḥ param
/
ye samānāstato bhūyo
yena jātāstataḥ param
//
vīraṃ dhatteti tatprāśyā
-ghrāya vā tatparaṃ punaḥ
/
mārjayanteti mantreṇa
pūrvavacca tilodakam
//
datvāñjanābhyañjane ca
vāsaśchitvā vidhānataḥ
/
namo va iti mantreṇa
namaskārān samācaret
//
gṛhānna iti mantraṃ ca
ūrja vahantīmanuṃ tataḥ
/
uttiṣṭhata pitaro mano
nvāhuveti mantrakam
//
punarna iti bhūyaśca
yadantarikṣamiti vai
/
mantrān japtvā krameṇaivaṃ
piṇḍāṃstānpūjayettataḥ
//
pitṛpiṇḍārcanaṃ yaistu
kriyate darbhapatrakaiḥ
/
taṇḍulairakṣataiḥ puṣpais
tilairapi yavaistathā
//
prīṇitāḥ pitarastena
yāvaccandrārkamedinī
/
putrakalatrādibhiḥ pitṛpradakṣiṇanamaskārāḥ
vāsobhiḥ pūjayetpiṇḍān
yathāśaktyā vicakṣaṇaḥ
//
dakṣiṇābhiśca tāmbūlair
dhūpadīpādibhistathā
/
pradakṣiṇanamaskāraiḥ
putrapautrādibhiḥ saha
//
kalatraiḥ parivāraiśca
na cettasya kulaṃ tarām
/
na vardhate kṣīyate ca
kāle kāle śanaiḥ śanaiḥ
//
ta eva piṇḍāḥ pitaras
tadrūpeṇa sthitāḥ param
/
bhaveyuḥ pūjanārthāya
nātra kāryā vicāraṇā
//
apratyakṣā hi pitaro
vāyurūpaṃ samāśritāḥ
/
ākāśarūpamāpannāḥ
kālabhedeṣu santatam
//
nityamākāśarūpāste
śrāddhakāleṣu bhaktitaḥ
/
samāhūtāstadā sadyo
vāyurūpaṃ samāśritāḥ
//
samāyānti manovegāt
piṇḍakāle tu te punaḥ
/
tatpraviśyaiva putrāṇāṃ
hitāya kṣaṇamañjasā
//
tiṣṭhanti kila tatpūjā
svīkārāya tato yatan
/
tatpūjāṃ vidhinā kuryāt
tataścetputrakāmukaḥ
//
madhyamapiṇḍaṃ parimṛjya
prayacchenmadhyamaṃ piṇḍaṃ
dharmapatnyai samantrakam
/
ādhatta pitaraśceti
tataḥ sā niyatā śuciḥ
//
pragṛhyāñjalinā bhaktyā
prāṅmukhī maunamāśritā
/
taṃ prāśya vidhinācamya
tatpaścāttu trirātrakam
//
kurvantī bhojanaṃ bhartur
mukteḥ paścātsakṛcchuciḥ
/
muditā harṣitātīva
duḥkhitā malinā tathā
//
bhāvayantī mahārudraṃ
taṃ kālaṃ ninayedapi
/
tāvanmātreṇa ca tataḥ
sā putraṃ puṣkarasrajam
//
labhate nātra sandeho
yadi sā syādrajasvalā
/
śrāddhadine śūdrabhojane
na śūdraṃ bhojayecchrāddhe
gṛhe yatnena taddine
//
śrāddhaśeṣaṃ na śūdrebhyo
na dadyāttu khaleṣvapi
/
pitṛbhojanapātrasya khananam
piturucchiṣṭapātrāṇi
śrāddhe gopyāni kārayet
//
khanitvaiva vinikṣipya
yathā śrāddhe na gocaram
/
sodakumbham
kṛte 'kṛte vā sāpiṇḍye
mātāpitroḥ parasya vā
//
tasyāpyannaṃ sodakumbhaṃ
dadyātsaṃvatsaraṃ dvijaḥ
/
adaivaṃ pārvaṇaśrāddhaṃ
sodakumbhamadharmakam
//
kuryādābdikaparyantaṃ
saṃkalpavidhinānvaham
/
kuryādaharahaḥ śrāddham
amāvāsyāṃ vinā sadā
//
yatsodakalaśaśrāddhaṃ
na kuryādanumāsike
/
prathamābde na tilatarpaṇam
prathamābde na kartavyaṃ
tilatarpaṇamityapi
//
sapiṇḍīkaraṇātparaṃ śrāddhāṅgatarpaṇam
yadetattattu kathitaṃ
vatsarābde sapiṇḍane
/
ekādaśe dvādaśe vā
sapiṇḍīkaraṇaṃ yadi
//
kṛtaṃ cettatpuraṃ samyak
sadyaḥ śrāddhāṅgatarpaṇam
/
kurvītaiva tathā darśaṃ
pratimāsaṃ pṛthak pṛthak
//
akṛte tarpaṇe bhūyaḥ
pitarastasya kevalam
/
bhaveyurduḥkhitā ghoraṃ
punaḥ pretatvaśaṅkayā
//
teṣāṃ śaṅkānirāsāya
māsikeṣvaṅgatarpaṇam
/
śrāddhānte vidhinā kāryaṃ
sadya eva na saṃśayaḥ
//
pratimāsaṃ tadā darśaṃ
yacchrāddhaṃ tarpaṇādikam
/
asaṃśayaṃ prakurvīta
na ceddoṣo mahān bhavet
//
śrāddhamukteḥ paraṃ teṣāṃ
dvijānāṃ karaśuddhaye
/
tilairhastodakaṃ kāryaṃ
ṣaḍvāraṃ darbhapuñjataḥ
//
na cettatkaraśuddhiśca
na bhavedeva kevalam
/
madgotraṃ vardhatāṃ deva
pitḥṇāṃ ca prasādataḥ
//
iti brāhmaṇapādeṣu
saparyāṃ tāṃ tadācaret
/
viśvedevaprasādaṃ ca
pitḥṇāṃ ca prasādakam
//
svīkṛtya śirasā gṛhya
devāśca pitarastataḥ
/
svasti brūteti vācoktvā hy
akṣayodakamityapi
//
astvityapi ca taddhaste
śambaraṃ satilākṣatam
/
yathākrameṇa dadyācca
vācayiṣye svadhāṃ tathā
//
svāhāmapi ca saṃprārthya
vācyatāmiti taistataḥ
/
saṃproktastu ṛce tveti
dhārāṃ tāṃ pravadetparām
//
pitṛbhyaśca prathamataḥ
pitāmahebhya eva ca
/
prapitāmahebhyaśca tadvat
svadhāstā vācyatāmiti
//
bruvantu ca bhavanto vai
oṃ svadhāmiti vai vadet
/
saṃpadyantāṃ svadhāśceti
devāścāpi tathā punaḥ
//
prīyantāṃ pitaraḥ paścāt
pitāmahāstataḥ kila
/
prapitāmahāśca pitaras
taddhaste salilaṃ kṣipet
//
pitḥṇāṃ rajataṃ, devānāṃ svarṇam
tataḥ śrāddhaikasādguṇya
hetave dakṣiṇāṃ mudā
/
yathāśaktyā pradadyācca
pitḥṇāṃ rajataṃ param
//
hiraṇyaṃ cāpi devānāṃ
vājevājeti vai vadet
/
uttiṣṭhateti pitaraḥ
anugacchantu devatāḥ
//
ityudvāsya tu tān paścād
annaśeṣo 'khilaḥ punaḥ
/
kriyatāṃ kimiti prokte
ceṣṭaiḥ sa upabhujyatām
//
ityuktastu tato bhūyaḥ
svāduṣaṁ sada ityataḥ
/
upasthānaṃ pitḥṇāṃ tu
kuryātprāñjalinā dvijaḥ
//
teṣāṃ tāmāśiṣaṃ gṛhya
praṇipatya vidhānataḥ
/
anuvrajya vidhānena
svagṛhasyāntime tyajet
//
na cetsarvatra tāḥ proktāḥ
parā vyāhṛtayaḥ śivāḥ
/
na cettu vāmadevāya
mantraṃ paramamuttamam
//
pravadettena manunā
yadyadvaiguṇyamāgatam
/
karmamadhye paitṛke 'smin
jñānājñānata eva vai
//
kartṛbhoktṛmahādoṣa
dravyakālādisaṃbhavāḥ
/
lobhamohājñānacitta
kāyakṛtyaviśeṣajāḥ
//
mahāparādhāḥ sukrūrāḥ
parīhāraikavarjitāḥ
/
te sarve smaraṇāttasya
mahāmantrasya vaibhavāt
//
sadyo vilayamāyānti
karmasādguṇyamapyati
/
prabhavetsadya evaivaṃ
tasmāttu manumuttamam
//
namodvādaśasaṃyuktaṃ
paṭhanīyaṃ sakṛtkila
/
tāvanmātreṇa tatkarma
paramaṃ tṛptikārakam
//
acchidraṃ sadguṇaṃ sāṅgaṃ
vikalaikavivarjitam
/
pratyavāyaikarahitaṃ
gayāśrāddhaśatādhikam
//
bhavatyeva na sandehas
tasmāttanmantramuccaret
/
ucchiṣṭādi śrāddhe sapta pavitrāṇi
ucchiṣṭaṃ śivanirmālyaṃ
vamanaṃ pretaparpaṭam
//
śrāddhe sapta pavitrāṇi
dauhitraḥ kutapastilāḥ
/
payaso vatsapītatvād
ucchiṣṭamiti nāma tat
//
bhagīrathaprārthanayā
tadgaṅgātyavalepahā
/
tirodhānaṃ jaṭāraṇye
kṛtvā tāmadharadyataḥ
//
tannirmālyaṃ tato gaṅgā
sā prītyai paramā smṛtā
/
sā nityaśuddhā tadyogād
gaṅgā patitapāvanī
//
nirdoṣā saiva kathitā
tadbhinnā sapta yāśca tāḥ
/
aśuddhāśca kadācitsyuḥ
śivāṅgapatitā tu sā
//
atyantaikapavitrā hi
nānyā vai tatsamā sarit
/
tadīyodakasaṃbandhād
yatpitryaṃ karma tattu vai
//
apavitrasahasrebhyo
muktaṃ sadyo bhaviṣyati
/
pitaro nityatṛptāste
naṣṭakṣutkāḥ pitāmahāḥ
//
pārameśvarasāyujyaṃ
labhante prapitāmahāḥ
/
apyanye kulajā eva
syuste kulasahasrakam
//
taccāpi vaiṣṇavaṃ dhāma
tatkṣaṇātprāpitaṃ bhavet
/
trirātraphaladā nadyaḥ
puṇye tadayanadvaye
//
ardhodaye mahodaye
cakrike grahaṇe tathā
/
padmakāpilaṣaṣṭhyāṃ vā
punaranyeṣu tāḥ punaḥ
//
vidhiprayatnaracitā
'vagāhanajapādikaiḥ
/
phalapradā hi sarito
na tathā jāhnavī śivā
//
darśanasparśanadhyānair
jantūnāṃ janmamocanī
/
taduttarakṣaṇādgaṅgā
tadbhārgatanusaṃbhavā
//
siṃhakarkaṭayormadhye
sarvā nadyo rajasvalāḥ
/
dinatrayamasaṃspṛśyās
tatrādau yāḥ saridvarāḥ
//
mahānadyaḥ
godāvarī bhīmarathī
tuṅgabhadrā ca veṇikā
/
tāpī payoṣṇī divyā syur
dakṣiṇe tu saridvarāḥ
//
pāvanī narmadā caiva
yamunā ca mahānadī
/
sarasvatī viśokā ca
vitastā ca tathā punaḥ
//
dakṣiṇāyanakāle tu
saṃprāpte cāvagāhanāt
/
paraṃ tridinaparyantaṃ
bhaveyustā rajasvalāḥ
//
na tu sā śambhusaṃbandhān
nityaśuddhā prakīrtitā
/
jāhnavī saritāṃ mukhyā
sarvalokaikapāvanī
//
hlādanī pāvanī kāmā
kāmanīyā kalāvatī
/
karakā kaluṣaghnī yā
nāgāścaitāsturīyakāt
//
divasāt prabhṛti proktās
tisro rātrī rajasvalāḥ
/
saptamīprabhṛti hyevaṃ
saritaḥ kāścanāparāḥ
//
nalinī nirmalā nārā
gurvī garbhā garā dharā
/
kṣurikā kāśikā śyāmā
daśa proktā rajasvalāḥ
//
dāridryanāśinī deyā
bāhudā bahulā balā
/
śarmiṣṭhā śayanā svāpā
nava nadyo rajasvalāḥ
//
daśamīprabhṛti proktās
tisro rātrīrmanīṣibhiḥ
/
taptā tāpā tāpasā ca
viśvāmitrā bṛhadvarā
//
dhenā senā sanā somā
nava nadyo rajasvalāḥ
/
trayodaśīprabhṛtyetā
kathitāstā rajasvalāḥ
//
kalikā varuṇā vāmā
somadā mahilā kalā
/
tvaritā lulitā tārā
ṣoḍaśaprabhṛti smṛtāḥ
//
tisro rātrīrāpagāstā
mahāśuddhā rajasvalāḥ
/
gārutmatā gatimatī
gatidā gaṇavāritā
//
guṇāḍhyā guṇadā śeṣā
sapta nadyaḥ prakīrtitāḥ
/
ekonaviṃśatidina
prabhṛtyetā rajasvalāḥ
//
śātadruśca śatadruśca
varaṇī vāruṇī rasā
/
hiraṇyadā haimavatī
gajavāsī manasvinī
//
rajasvalā navaitāḥ syur
dvāviṃśatidināditaḥ
/
karatoyā kālatoyā
varṣatoyā saradrasā
//
antarjalā kheyatoyā
bṛhattoyā sravajjalā
/
pañcaviṃśatyādito vai
vijñeyāstā rajasvalāḥ
//
aṣṭāviṃśatprabhṛti vai
yāḥ kāścana janaiḥ kila
/
nadīti nityaṃ kathyante
khanyante ca tadā tadā
//
nadīgāḥ sindhugā vāpi
parvatādisamudbhavāḥ
/
yatra kutrāpi vā jātāḥ
kṣudrā dīrghā jalairyutāḥ
//
varṣājalāśca khanana
jalā lavaṇaśambarāḥ
/
sarvāstāḥ kathitāḥ sadbhir
māsānte syū rajasvalāḥ
//
viśeṣeṇādhunā proktāḥ
sarvāsāṃ saritāmapi
/
prasaṃgāttatsvarūpasya
māhātmyaṃ ca tathāvidham
//
uktaprāyaṃ vijānīyād
yā vā nityajalāḥ punaḥ
/
uttamā iti tāḥ proktā
nadīnāṃ sindhusaṃgataḥ
//
ādhikyaṃ tatprakathitaṃ
puṇyakṣetrādinā tathā
/
kṣetraṃ cāpi tathā jñeyaṃ
nadīyugmaikamelanāt
//
khananotpannasalilā
tannyūnā kathitā tathā
/
khananāccādhikajalā
tacchreṣṭhā vai smṛtākhilaiḥ
//
pañcayojanaparyanta
pravahatsalilottamā
/
utpattiprabhṛtisthairya
vahatsalilasaṃyutā
//
paramā cottamā ceti
sā gaṅgeti ca phaṇyate
/
nadīnāṃ pravarā gaṅgā
tajjalaṃ śrāddhakarmaṇi
//
pāvanaṃ paramaṃ proktaṃ
vamanaṃ madhu cocyate
/
tatpretaparpaṭaṃ sākṣāt
pitḥṇāṃ duḥkhavārakam
//
khaḍgapātraṃ hi kutapo
dauhitro vā punaḥ smṛtaḥ
/
śivanirmālyataḥ śrāddha
vaiguṇyaṃ tatpraśāmyati
//
punaḥkaraṇasaṃprāptau
śivanirmālyayogataḥ
/
pranaṣṭaḥ prabhaveddoṣas
te cātrāpi vadāmyuta
//
punaḥśrāddhaprakaraṇam
vipravāntāvagnināśe
piṇḍe ca vidalīkṛte
/
piṇḍagolakasaṃyoge
dīpanāśe tathaiva ca
//
rajasvalānāthabhuktau
buddhipūrvaṃ tathaiva ca
/
aśaucabhuktāvāśauci
saṃsparśe homavismṛtau
//
atithau taddinabhrāntyā
saṃkalpakaraṇe 'pi vā
/
ekasminneva divase
pitrorvyatyāsataḥ kṛtaḥ
//
taddine copavāsaḥ syāt
punaḥ śrāddhaṃ pare 'hani
/
ādyaśrāddhe tu bhuñjāna
viprasya vamanaṃ yadi
//
yatte kṛṣṇeti mantreṇa
homaṃ kuryādyathāvidhi
/
ṣoḍaśaśrāddhabhuñjāna
brāhmaṇastu vamedyadi
//
pretāhutistu kartavyā
laukikāgnau yathāvidhi
/
anumāsikādyucchiṣṭavamane
anumāsike 'tra kartavya
ucchiṣṭe vamanaṃ yadi
//
kabale tu subhuñjāne
tṛptiṃ caiva vinirdiśet
/
amāvāsyāmāsike ca
brāhmaṇo mukhaniḥsrutam
//
tathā mahālayaśrāddhe
pitrādervamanaṃ yadi
/
pitāmahādivatkṛtvā
śrāddhaśeṣaṃ samāpayet
//
ucchiṣṭocchiṣṭasaṃsparśe
ucchiṣṭena tu saṃspṛṣṭo
bhuñjānaḥ śrāddhakarmaṇi
/
śeṣamannaṃ tu nāśnīyāt
kartuḥ śrāddhasya kā gatiḥ
//
tatsthānanāmagotreṇa
hmāsanādi tathārcayet
/
annatyāgaṃ tataḥ kṛtvā
pāvake juhuyāccarum
//
puruṣasūktena juhuyād
yāvaddvātriṃśadāhutiḥ
/
homaśeṣaṃ samāpyātha
śrāddhaśeṣaṃ samāpayet
//
akṛtvā tu samīpe tu
brāhmaṇe vamanaṃ yadi
/
punaḥ pākaṃ prakurvīta
piṇḍadānaṃ yathāvidhi
//
ucchiṣṭasparśanaṃ jñātvā
tatpātraṃ ca vihāya ca
/
tatpātraṃ parihatyātha
bhūmiṃ samanulipya ca
//
tasya śīghraṃ vidhāyaiva
sarvamannaṃ praveṣṭayet
/
pariṣicya tataḥ paścād
bhojayecca na doṣakṛt
//
anyonyasparśe
śrāddhapaṅktau tu bhuñjānāv
anyonyaṃ spṛśato yadi
/
dvau viprau visṛjedannaṃ
bhuktvā cāndrāyaṇaṃ caret
//
ucchiṣṭocchiṣṭasaṃsparśe
śunā śūdreṇa vā tathā
/
upoṣya rajanīmekāṃ
pañcagavyena śudhyati
//
indrāya somasūktena
śrāddhavighno yadā bhavet
/
agnyādibhirbhojanena
śrāddhaṃ saṃpūrṇameva hi
//
indrāya somasūktena
bhojaneneti ca trayam
/
vidhānaṃ kathitaṃ samyag
vyavasthā hyatra cocyate
//
piṇḍadānātparaṃ yasya
kasyacidbrāhmaṇasya vai
/
vamanācchrāddhavighne tu
tadā sūktajapāddhi sā
//
śrāddhasaṃpūrṇatā jñeyā
tatpūrvaṃ cettu daivake
/
pitāmahaviṣṇuvamane
pitāmahe tatparasmin
viṣṇvā vā vamane yadi
//
homenaiva tadā jñeyā
dvayoryadi tadā punaḥ
/
tatsūktajapahomābhyāṃ
śrāddhasaṃpūrṇatā smṛtā
//
darśādau chardane
pitṛsthānasya viprasya
vamane yadi darśake
/
punaḥ pākena tacchrāddha
bhojanaṃ vihitaṃ tadā
//
ābdike vānumāse vā
taddinopoṣaṇaṃ bhavet
/
pare 'hani punaḥśrāddhaṃ
bhojanenaiva nānyathā
//
eka eva yadā vipro
bhonane chardito yadi
/
ābdike tu pare 'hnyeva
darśe vā yadi māsike
//
tathaivāgniṃ samādhāya
homaṃ kuryādyathāvidhi
/
tatsthānanāmagotreṇa
cāsanādi samarcayet
//
annatyāgaṃ prakurvīta
tato 'gnau juhuyāccarum
/
prāṇādipañcabhirmantrair
yāvaddvātriṃśadāhutiḥ
//
homaśeṣaṃ samāpyātha
śrāddhaśeṣaṃ samāpayet
/
punaḥ pākena sadyo vai
śrāddhasya karaṇaṃ smṛtam
//
darśādiṣveva kathitaṃ
na pratyabde kathaṃcana
/
pratyabdasya pare 'hnyeva
sthānaṃ viprasya tatsmṛtam
//
upavāsārthaḥ
upāvṛttistu pākebhyo
yastu vāso guṇaiḥ saha
//
upavāsaḥ sa vijñeyaḥ
sarvabhogavivarjitaḥ
/
aputrāsāpiṇḍyam
patnyāḥ kuryādaputrāyāḥ
patyurmātrādibhiḥ saha
//
sāpiṇḍyamanuyāne tu
janakena sahātmajaḥ.
/
anugamane
mṛtaṃ yānugatā nāthaṃ
sā tena saha piṇḍanam
//
arhati svargavāse 'pi
yāvadābhūtasaṃplavam
/
strīpiṇḍaṃ bhartṛpiṇḍena
saṃyujya vidhivatpunaḥ
//
tredhā vibhajya tatpiṇḍaṃ
kṣipenmātrādiṣu triṣu
/
bhartuḥ pitrādibhiḥ kuryād
bhartrā patnyāstathaiva ca
//
sapatnyā vā 'sapatnyā vā
na bheda iti gobhilaḥ
/
ekādaśe 'hani ṣoḍaśam
kecidatra pṛthakprocus
taṃ pakṣaṃ pravadāmyaham
//
ekacityāṃ samārūḍhau
dampatī nidhanaṃ gatau
/
ekoddiṣṭaṃ ṣoḍaśaṃ ca
pṛthagekādaśe 'hani
//
dvādaśe 'hani saṃprāpte
piṇḍamekaṃ dvayoḥ kṣipet
/
pitāmahādipiṇḍeṣu
taṃ piturviniyojayet
//
kecittameva piṇḍaṃ tu
dvedhā kṛtvā tataḥ param
/
udagbhāgagataṃ piṇḍaṃ
pitṛvarge niyojayet
//
yaṃ dakṣiṇasthitaṃ piṇḍaṃ
mātṛvarge niyojayet
/
taddine paredyurvā sahagamane śrāddham
atra kecitpunaḥ procuḥ
prakārāntarataḥ kila
//
taddine vā paredyurvā
bhartāramanugacchati
/
bhartrā sahaiva śuddhiḥ syāt
śrāddhaṃ caikadine bhavet
//
paitṛkaṃ maraṇaṃ yatra
tadevāhuḥ pradhānakam
/
kecittu mātṛkaṃ prāhur
evaṃ pakṣadvayaṃ smṛtam
//
pracetā atra covāca
svamataṃ tatpravacmyaham
/
bhartrā saha pramītāyāḥ
mṛte 'hanyapare 'hni vā
//
āśaucaṃ maraṇoddiśya
dahanādi tayorna tu
/
punaḥ pakṣāntaraṃ proktaṃ
kaiścittatra maharṣibhiḥ
//
pativratā tvanyadine 'nugacched
yā strī paticittyadhirohaṇena
/
daśāhato bharturaghasya śuddhiḥ
śrāddhadvayaṃ syātpṛthagekakāle
//
tayorāśauce maraṇādi
bhartāramanugacchantī
patnī cedārtavā yadi
/
tailadroṇyāṃ vinikṣipya
lavaṇe vā svakaṃ patim
//
paraṃ trirātrāddahanaṃ
kuryuste bāndhavāstayā
/
śrāddhaṃ caikadine kuryur
dvayorapi hi nirṇayaḥ
//
ekoddiṣṭaṃ ṣoḍaśaṃ ca
bharturekādaśe 'hani
/
dvādaśe 'hani saṃprāpte
piṇḍamekaṃ dvayoḥ kṣipet
//
pitāmahādipiṇḍeṣu
taṃ piturviniyojayet
/
brahmavādimataṃ bhūyas tv
anyadvakṣyāmi śobhanam
//
dahyamānaṃ tu bhartāraṃ
dṛṣṭvā nārī pativratā
/
anugacchettayoḥ śrāddhaṃ
pṛthagekādaśe 'hani
//
śilāpratiṣṭhāpanādi
kṛtyaṃ sarvaṃ pṛthak pṛthak
/
ekatraiva prakurvīta
piturmātuḥ samantrakam
//
ṣoḍaśāntaṃ pṛthakkṛtvā
sāpiṇḍyaṃ dvādaśe 'hani
/
pretatvāttu vimuktena
saha mātuḥ sapiṇḍakam
//
tatpiṇḍasaṃyojanam
strīpiṇḍaṃ bhartṛpiṇḍena
saṃyujya vidhivatpunaḥ
/
tredhā vibhajya taṃ piṇḍaṃ
kṣipenmātrādiṣu triṣu
//
mātuḥ sāpiṇḍyābhāvasthalam
atra viṣṇurmataṃ svasya
sulabhāyāvadatkila
/
kṛte pituḥ sapiṇḍatve
mātustu na sapiṇḍanam
//
pitureva sapiṇḍatve
tasyā api kṛtaṃ bhavet
/
strīṇāṃ pṛthaṅ na kartavyā
sapiṇḍīkaraṇakriyā
//
dattena pālakapituḥ sāpiṇḍyam
anyagotrapradattaścet
tanayaḥ svapitustataḥ
/
pālakasya prakurvīta
tatpitrādisapiṇḍanam
//
dattaputrakṛtyam
vivādo nātra ko 'pyasti
tādṛgdattasutaḥ pituḥ
/
svayaṃ tadbhinnagotro 'pi
tadgotre yojayecca tam
//
pitāmahādibhiḥ samyak
yatprācīnaikagotrakaiḥ
/
dattapautrasya pitaraṃ
prapitāmahamukhyakaiḥ
//
tyaktvā pitāmahaṃ tvanya
gotraṃ samyak tataḥ param
/
yojayennātra sandehas
tajjaṃ tatprapitāmaham
//
tyaktvā samyagvicāyaiva
svagotraireva yojanam
/
kuryāttadvidhinā no cet
pitḥṇāṃ saṃkaro bhavet
//
tena doṣaśca sumahān
prabhavedeva durghaṭaḥ
/
dattaputrodbhavo yatnāt
sapiṇḍīkaraṇe pituḥ
//
tyajetpitāmahaṃ yatnāt
tatputraḥ prapitāmaham
/
tatputraścettato vṛddha
prapitāmahameva vai
//
evaṃ mātuḥ sapiṇḍe tu
dattaputrodbhavaścaret
/
anyagotradattaḥ
yadyanyagotrajo dattaḥ
santatau tatparaṃparām
//
catuṣkulaikaparyantaṃ
jātānāṃ saṅkaṭaṃ mahat
/
tasmin sapiṇḍīkaraṇe
tadānīṃ samupasthite
//
bhavatyeva hi tatpaścāt
pañcamādi yathākramam
/
svayameva bhavettāvat
tadvarge janmināṃ mahat
//
avekṣaṇaṃ jāgarūka
-tā ca nitye smṛte tarām
/
tasmātsagotre tanayaṃ
saṃgṛhṇīyādaputrakaḥ
//
śiṣṭaṃ sarvaṃ pūrvameva
mayā samyaṅ nirūpitam
/
putre jāte tato bhūyaḥ
putrasvīkaraṇādatha
//
jāto 'dhikaḥ pradattāttu
dharmataḥ sarvakarmasu
/
pituḥ śrāddhasya ṣaṇmāsāt pūrvaṃ prabhṛti kṛtyam
pitroḥ śrāddhasya ṣaṇmāsāt
pūrvameva tadā tadā
//
śrāddhasmṛtiṃ prakurvanvai
kathāḥ kāścana santatam
/
prakurvan svajanaistiṣṭhed
iṣṭān kāṃścidviśeṣakān
//
tilamāṣavrīhiyavān
guḍamudgādikān madhu
/
kandamūlādikān kāṃścid
vastrakārpāsakādikān
//
saṃgṛhya sthāpayedyatnād
divyacandanakhaṇḍakam
/
divyośīraṃ gugguluṃ ca
nikṣipeccāvanītale
//
śuṣkān śalāṭukān kāṃścid
gopayecchrāddhahetave
/
vṛkṣeṣu kāṃścidyatnena
bhūmyantarbhūtale tathā
//
kusūleṣu dukūleṣu
punaḥ kumbhaghaṭeṣu ca
/
sthāpayennikṣipedevaṃ
nikhanetkāṃścidapyuta
//
samīcīnāni vastūni
dṛṣṭamātrāṇi cettadā
/
śrāddhārthamiti niścitya
proktvā svīyaiśca kevalam
//
gopayitvaiva yatnena
sthāpayetpālayedapi
/
taduktitatkathātṛptāḥ
pitaro nityameva vai
//
āśīrbhirenaṃ satataṃ
vardhayantyapi tāritāḥ
/
kathātṛptiḥ
bhavanti kathayā svarge
pitṛloke ca te 'niśam
//
kathayā tṛptireteṣāṃ
smṛtyoktyā vacanādapi
/
tadīyakṛtyasaṃbhāṣā
priyavastupracāraṇaiḥ
//
vidyamānāgnirapi tridinātpūrvaṃ punaḥ
yatnāddinatrayātpūrvaṃ
vidyamānāgnirapyalam
/
punaḥsaṃdhānavidhinā
śrāddhāyāgniṃ susaṃskriyāt
//
śrāddhadine varjyam
aupāsanaṃ vinā homam
anyaṃ homaṃ tu taddine
/
na kuryādeva vidhinā
yadi kuryāttu tatpatet
//
śrāddhadine dānajapādi na kartavyam
dānādhyayanadevārcā
japahomavratādikān
/
na kuryācchrāddhadivase
prāgviprāṇāṃ visarjanāt
//
na dadyādyācamānebhyaḥ
phalapuṣpajalākṣatān
/
taṇḍulān dadhitakrājya
śākapātratṛṇasthalam
//
kāṣṭhamūlakandabhāṇḍa
vidyāpustakabhūṣaṇam
/
ṛṇamevaṃ dhanaṃ dhānyaṃ
celaṃ vā 'nugrahādikam
//
kalyāṇavārtākopādi
cāṭupāruṣyabhāṣaṇam
/
bālanigrahatadgrāha
tatsallāpādi varjayet
//
uccaiḥ saṃbhāṣaṇaṃ hasta
tāḍanaṃ hasanaṃ vṛthā
/
durālāpaṃ duṣṭaloka
bhāṣaṇaṃ duṣṭaśikṣaṇam
//
naitāni kuryādyatnena
pratyabde tu viśeṣataḥ
/
mṛtāhe darśe
darśādiṣu mṛtāhaścen
mṛtāhaṃ pūrvamācaret
//
paścāddarśaṃ prakurvīta
pitrorevāyamucyate
/
mṛtāhe mātāmahādiśrāddhasaṃbhave
mātāmahasya tatpatnyā
sāpatnīmātureva ca
//
pituḥ śrāddhasamatvena
procuḥ kila maharṣayaḥ
/
darśe samāgataṃ manvā
-dikaṃ śrāddhaṃ samācaret
//
darśasiddhistāvatā syād
daivataikyena kevalam
/
sapiṇḍakamapiṇḍaṃ vā
daivataikye pṛthaṅ na tu
//
kāryaṃ bhavati tacchrāddhaṃ
bhinnadaivatake punaḥ
/
nityanaimittike prāpte
pūrvaṃ naimittikaṃ kāryaṃ
pratyabde yadi tattadā
//
pratyabdamāgataṃ pratyā
sattiyogavaśāccaret
/
pituḥ śrāddhaṃ prathamato
mātuḥ śrāddhaṃ tataḥ param
//
paścānmātāmahasyāpi
tatpatnyāśca tataḥ param
/
paścātsapatnīmātuḥ syāt
paścātpatnyā prakīrtitam
//
sutabhrātṛpitṛvyāṇāṃ
mātulādikramātsmṛtam
/
darśe bahuśrāddhasaṃbhave
pitrādibhinnaśrāddhānāṃ
kāruṇyānāṃ yadā punaḥ
//
darśādiṣvāgatānāṃ cen
mṛtāhānāṃ tadā param
/
darśādikaṃ samāpyaiva
kāruṇyaśrāddhamācaret
//
kecitpatnyāḥ pitṛvyasya
tatpatnyāśca samāgamam
/
darśādiṣu mṛtāhaṃ vai
pūrvaṃ kṛtvā tataḥ param
//
darśādikamanuṣṭheyam
iti procuśca tatkṛtau
/
tasmādyathāruciparam
ātmatṛptiḥ praśasyate
//
vastuto 'tra punarvacmi
pitṛvyo yadi kevalam
/
etasya paramo mukhyas
tatpatnī vāpi patnyapi
//
mātṛtvakāryakāraṇe
mahatī sumahatyapi
/
tadā cettanmṛtāhaṃ tu
pūrvaṃ kṛtvā tataḥ punaḥ
//
darśādikaṃ prakurvīta
na cette kevalā yadi
/
nāmamātreṇa kathitās
tadā darśādikaṃ purā
//
kṛtvaiva paścāttacchrāddhaṃ
kāruṇyānāmiti sthitiḥ
/
sarvatraivaṃ prakathitaṃ
svāminaḥ sakhyureva vā
//
purohitācāryayośca
pratyāsattiprabhedataḥ
/
śrāddhasya karaṇaṃ proktaṃ
punarapyupakāriṇaḥ
//
teṣāṃ teṣāṃ kriyābhedāc
chrāddhānuṣṭhānamucyate
/
sarvatraivātmatuṣṭiḥ syād
viduṣaḥ paramottamā
//
keṣāṃcitkalpaprakāraḥ
punarviśeṣaḥ ko 'pyasti
pravakṣyāmyatra taṃ punaḥ
/
yatastāto yato vṛttir
yato jīvo yataḥ prasūḥ
//
sa svīkṛtaḥ śrāddhatithir
bhraṣṭatyaktapitāpi vā
/
darśādiśrāddhaparato
mṛtāhaśrāddhamācaret
//
pitrātyantaikakalahe
dhāvanāvasare sute
/
jāte naṣṭe ca pitari
tathā mātari tatparam
//
alpakālamṛtāyāṃ tu
tattadgrāmasthitairapi
/
tadā tadā pālito yo
daivājjīvanpravardhitaḥ
//
dṛṣṭamātrairbālya eva
viprabudhyaiva taistarām
/
saṃskṛtaścādhyāpitaśca
jñātājñātaikagotrakaḥ
//
ajñātagrāmatātādir
jñātajātirjanoktitaḥ
/
tato vidvān mahātmā yo
yatastāta iti smṛtaḥ
//
evameva tathānyo 'pi
tathāvasthāprabhedataḥ
/
yatotpattistu kathitā
ajñātagrāmasaṃbhavaḥ
//
svajīvanaprakāraṃ yo
bālye dvādaśavārṣikāt
/
na vetti naṣṭajanako
yatotpattistu kathyate
//
mātaraṃ yo na jānāti
svakīyajanaśūnyataḥ
/
tathā pitrādikān sarvān
procyate 'sau yataḥ prasūḥ
//
ta ete kila sarvepi
vipatkālasamudbhavāḥ
/
naṣṭapitrādikajanā
daivātsaṃprāptajīvanāḥ
//
yaiśca kaiściddṛṣṭamātrair
viprabudhyaikapālitaiḥ
/
avasthābhedataḥ sarve
tattannāmāṅkitāḥ smṛtāḥ
//
catvāraḥ kathitāḥ sadbhir
atiduḥkhaikajīvitam
/
atibālye tato bhūyo
yauvane prāptasaṃpadaḥ
//
daivayogena vidvāṃsaḥ
karmaṭhāścāpi vā bhavan
/
piturmṛtatithiṃ yo vā
jñātvā bālyena kevalam
//
svayameva śrāddhahetor
mārgaśīrṣe hyamādikam
/
śāstradṛṣṭyā samālocya
sadbhirukto 'thavā gṛṇan
//
svasvīkṛtaśrāddhatithir
ucyate brahmavādibhiḥ
/
bhraṣṭakriyā
madyapānādinā bhraṣṭaḥ
pitā yasya babhūva vai
//
mṛtestasya paraṃ proṣya
caturviṃśativārṣikam
/
bhraṣṭakriyā prakartavyā
putreṇa vidinātmanā
//
tasya śrāddhaṃ tataḥ kāryaṃ
tādṛśasya durātmanaḥ
/
tādṛkpitṛkriyākartā
sa u bhraṣṭapitā smṛtaḥ
//
pitustu bhraṃśamātreṇa
nāyaṃ bhraṣṭapitā bhavet
/
tādṛkkarmaikakaraṇa
samayādatha tādṛśaḥ
//
sarvathā patitasya pañcaviṃśadvarṣātparaṃ kriyārambhaḥ
bhavatyapi tathā tyakta
pitā cāpi prakathyate
/
svayaṃ caṇḍālatāṃ budhyā
prāpto yo svajanairapi
//
bahiṣkṛtaśca saṃtyaktas
tādṛśaṃ pitaraṃ mṛtam
/
pañcaviṃśativarṣebhyaḥ
paraṃ putraḥ sa śāstrataḥ
//
ṣaḍabdaṃ ṣaḍguṇatvena
varṣayitvātikṛcchrakaiḥ
/
mahākṛcchraistaptakṛcchraiḥ
parākātiśatairapi
//
cāpāgrasnānaśanakair
mantrakumbhasahasrakaiḥ
/
gosahasrairvidhānena
saṃskuryāttasya kevalam
//
pratisaṃvatsaraṃ paścāt
tādṛkcchrāddhakarastu yaḥ
/
sa u tyaktapitā jñeyas
ta ete tanayāḥ sadā
//
evaṃjātīyakā ye syus
te sarve dharmatatparāḥ
/
darśādiśrāddhaparato
mṛtāhaśrādvamācaret
//
teṣāṃ śrāddhaikakaraṇam
eteṣāṃ svasya kevalam
/
pratyavāyaikaśūnyāya
na ceddoṣo mahān bhavet
//
tatsaṃbhūtamahādoṣa
parihārāya vā na cet
/
prāptaye karmaṭhatvasya
na cedasya tu kevalam
//
śrāddhatyāgāt pratyavāyo
bhavettasmāttathā
''
caret
/
nityaṃ teṣāṃ mṛtāheṣu
dānadharmādikaṃ caret
//
viprāṇāṃ bhojanātpūrvaṃ
niyamo 'yamudāhṛtaḥ
/
durātmanāṃ viśeṣeṇa
pūrvavaddoṣaśāntaye
//
śrāddhamukteḥ paraṃ teṣāṃ
na kuryādbhūribhojanam
/
śrāddhāṅgatarpaṇaṃ pare 'hani
paredyurvā prayatnena
śrāddhāṅgatilatarpaṇam
//
sadya eva prakartavyaṃ
pūrvaṃ paścāttu vā tathā
/
abhiśravaṇamevaṃ syād
ekenaiva hi kāritam
//
nānnasūktaṃ tyāgakāle
prācīnāvītikaṃ na tu
/
agnaukaraṇahome 'piṃ
taccāvaśyakamucyate
//
uddeśatyāgakāle savyam
uddeśatyāgakāle ca
savyameva bhaveddhi vai
/
madhuvātādyante na
madhuvātādikaṃ mukter
ante naiva vadedapi
//
vikiraṃ na kuryāt
vikiraṃ naiva kurvīta
nityakarmāṇi yāni vā
/
tāni sarvāṇi sarvatra
dhṛtvā puṇḍraṃ vidhānataḥ
//
niveditānnataḥ pañca
yajñānte 'tithipūjanāt
/
pūrvaṃ teṣāṃ prakartavyaṃ
pratyabdādikakarma vai
//
teṣāṃ śrāddhe tyāgamātrāt
kṛte sarvaṃ kṛtaṃ bhavet
/
vamane
api prāpte 'pi vamane
pitṛsthānasya vā kimu
//
na punaḥ karaṇaṃ kuryāc
chrāddhaśeṣaṃ samāpayet
/
pādaprakṣālane teṣāṃ
maṇḍalānarcanaṃ bhavet
//
pādaprakṣālanārthāya
pradeyamudakaṃ param
/
ta ete nikhilā dharmā
mṛtāhe kevalaṃ smṛtāḥ
//
na darśādiṣu vijñeyās
tatra dharmā yathoktitaḥ
/
prakartavyā viśeṣeṇa
vikāro 'tyantakutsitaḥ
//
mṛtāha eva kathito
nānyato yatra kutracit
/
śrāddhānte vā paredyurvā
śakto yaḥ pitṛkarmaṇi
//
na kuryānmohatastūṣṇīṃ
viprāṇāṃ bhūribhojanam
/
ardhatṛptā hi pitaro
bhaveyurnātra saṃśayaḥ
//
karturbhojanābhāve
śrāddhaṃ kṛtvā tu yo mūḍho
na bhuṅkte pitṛsevitam
/
iṣṭaiḥ putrairbandhubhiśca
brāhmaṇairbahmavādibhiḥ
//
ācāyairgurubhiḥ sadbhirāgatābhyāgatairapi
pitaro naiva tṛptāḥ syur
bhuñjīyāttena tṛptitaḥ
//
tadvaṃśyānāmarbhakāṇāṃ
viprabhukteranantaram
/
tatkāṃkṣitāni vastūni
bhakṣyādīni phalānyapi
//
svacchandanaḥ pradeyāni
tāvanmātreṇa te param
/
atituṣṭā mahātuṣṭāḥ
parituṣṭāḥ praharṣitāḥ
//
pūjitāśca bhaviṣyanti
tasmādbālamanoratham
/
pūrayetpitṛtṛptyarthaṃ
taddineṣu viśeṣataḥ
//
tṛptāḥ stheti tathā prokte
trivāraṃ pitṛsūnunā
/
bhāvayanti tadā taṃ vai
cetasā tu vayaṃ tathā
//
tṛptā jātāstathā tvaṃ ca
tṛpto yadi tadā vayam
/
tṛptā bhūma na cenno 'dya
kā tṛptiriti vai tarām
//
dūyamānana manasā
tiṣṭhanti kila tena vai
/
samyagbhuñjīta vai pūrvaṃ
yathā kurvan bhujikriyām
//
atṛptā eva no te syur
iṣṭaiḥ putraiśca bandhubhiḥ
/
viprālaṃkaraṇe jāte
gṛhālaṃkaraṇaṃ bhavet
//
patnyādīnāmalaṃkāraḥ
śiṣṭabrāhmaṇabhojanam
/
anveva bhojanaṃ taṣāṃ
taddine kriyate tu yat
//
tatsarvaṃ prītaye teṣāṃ
bhavedevaṃ na cānyathā
/
yadvā tadvā prakartavyaṃ
tattatsarvaṃ prayatnataḥ
//
anantaraṃ viprabhukteḥ
pitrudvāmanataḥ param
/
tatpūrvaṃ lavamātraṃ vā
vastu kiñcidapi svayam
//
na dadyācchrāddhakṛdvācā
dāsyāmīti vadenna vā
/
tiladroṇavrayaḥ
tiladroṇavrayaṃ kuryāt
taddine samupasthite
//
bhakṣyāstilamayāḥ kāryās
tilakalkaṃ viśeṣataḥ
/
tilacūrṇaṃ tailapiṣṭaṃ
tilabharjanamapyuta
//
tilārcanaṃ tilamukhaṃ
rakṣohananamācaret
/
tilairvikiraṇaṃ kuryād
dravyalopeṣu kṛtsnaśaḥ
//
samīcīnaṃ tilaiḥ kuryāt
tilāḥ syuḥ somadevatāḥ
/
somaḥ pitḥṇāmādhāraḥ
somāyaiva tu hūyate
//
so 'yaṃ hi pitṛbhiḥ prītas
taddattaṃ kavyamuttamam
/
somatṛptyaikajanakaṃ
tasmātsomahutaṃ haviḥ
//
tatkalāvṛddhijanakaṃ
sā kalā pīyate hi taiḥ
/
vasvādibhiḥ pitṛbhistu
tadeva tattilaiḥ sadā
//
sarvaśrāddheṣu pitaraḥ
pūjanīyā viśeṣataḥ
/
darśaśrāddhaṃ tarpaṇasvarūpeṇa
sarvābhāve viśeṣeṇa
tilairjalavimiśritaiḥ
//
darśādikāni śrāddhāni
kāryāṇyeva samantrataḥ
/
svadhā namastarpayāmi
pitaraṃ ca pitāmaham
//
prapitāmahamevaṃ ca
vasvādikamayāṃstathā
/
nāmagotraikasaṃyuktān
śrāddhaṃ kṛtvāpi tatparam
//
tadaṅgatarpaṇaṃ kāryaṃ
mṛtasyādau tilodakam
/
samārabhya kriyāḥ kāryās
tasmātsantastilodakam
//
prayamaśrāddhamevocuḥ
śrāddhapratividhitvataḥ
/
tadevocuśca nikhilā
durbalānāṃ hitecchavaḥ
//
samālokyaiva śāstrāṇi
śrutimūlāni te purā
/
manvādayo mahātmānas
tilā syustādṛśāḥ kila
//
satilairvidyate śrāddhaṃ
vinā sarvatra kevalam
/
mukhyadravyaistilairadbhiḥ
paitṛkaṃ nikhilaṃ bhavet
//
sarveṣāṃ karmaṇāmādyā
āpa eva viśeṣataḥ
/
paramāḥ kāraṇānīha
tasmādbrāhmaṇapuṃgavāḥ
//
apa eva samāśritya
varṣante toyadā mahat
/
jalaṃ tatraiva vartante
tadeva paramaṃ sthalam
//
prabhūtaidhodakagrāmaḥ
sarvadeśottamottamaḥ
/
nadītīraṃ viśeṣeṇa
tacchatādhikamucyate
//
tatraiva sakalā dharmā
anuṣṭheyā hi santatam
/
nadī ca sajalā jñeyā
na tacchūnyā kadācana
//
iti āṅgirasam |
ityāṅgirasasmṛtau pūrvāṅgirasaṃ samāptam |
uttarāṅgirasam
prathamo 'dhyāyaḥ
viśvarūpaṃ namaskṛtya
devaṃ tribhuvaneśvaram
/
dharmasya darśanārthāya
aṅgirā idamabravīt
//
atha trayāṇāṃ vakṣyāmi
pramāṇaṃ vidhimāditaḥ
/
dharmasya parṣadaścaiva
prāyaścittakramasya ca
//
prāyaścittaṃ catuṣpādaṃ
vihitaṃ dharmakartṛbhiḥ
/
pariṣaddaśadhā proktā
trividhā vā samāsataḥ
//
pramāṇābhihitaṃ yattu
sarvamaṅgirasā tadā
/
aprameyapramāṇasya
duḥkhenādhigamo bhavet
//
tasmādaṅgirasā puṇyaṃ
dharmaśāstramidaṃ kṛtam
/
upasthānavranādeśa
caryāśuddhiprakāśanam
//
sa dharmastu kṛto jñeyaḥ
svādhiṣṭhānaka eva vai
/
caturbhiḥ sādhanaiścaiva
dharmaḥ proktaḥ sanātanaḥ
//
kṛtvā pūrvamudāhārya
yathoktaṃ dharmakartṛbhiḥ
/
paścātkāryānusāreṇa
śaktyā kuryuranugraham
//
yatpūrvamṛṣibhiḥ proktaṃ
dharmaśāstramanuttamam
/
tatpramāṇaṃ tu sarveṣāṃ
lokadharmānuvarṇanam
//
na hi teṣāmatikramya
vacanāni mahātmanām
/
prajñānairapi vidvadbhiḥ
śakyamanyatprabhāṣitum
//
svābhiprāyakṛtaṃ karma
vidhivijñānavarjitam
/
krīḍākarmeva bālānāṃ
tatsarvaṃ syānnirarthakam
//
ityaṅgirasadharmaśāstre upoddhāto nāma prathamo 'dhyāyaḥ
dvitīyo 'dhyāyaḥ
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi
copasthānasya lakṣaṇam
/
upasthito hi nyāyena
vratādeśanamarhati
//
sadyo niḥsaṃśayaḥ pāpo
na bhuñjītānupasthitaḥ
/
bhuñjāno vardhayet pāpaṃ
pariṣadyatra vartate
//
saṃśaye na tu bhoktavyaṃ
yāvatkāryaviniścayaḥ
/
pramāṇenaiva kartavyaṃ
yāvadāśāsanaṃ tathā
//
kṛtvā pāpaṃ na gūheta
gūhyamānaṃ tu vardhate
/
svalpaṃ vātha prabhūtaṃ vā
dharmavidbhyo nivedayet
//
te hi pāpakṛtāṃ vaidyā
boddhāraścaiva pāpmanām
/
duḥkhasyaiva yathā vaidyāḥ
siddhimanto rujāyatām
//
prāyaścitte samutpanne
śrīmān satyaparāyaṇaḥ
/
mṛdurārjavasaṃpannaḥ
śuddhiṃ yāyāddvijaḥ sadā
//
sacelaṃ vāgyataḥ snātvā
klinnavāsāḥ samāhitaḥ
/
kṣatriyo vātha vaiśyo vā
tataḥ pariṣadaṃ vrajet
//
upasthānaṃ tataḥ śīghram
artimān dharaṇīṃ vrajan
/
gātraiśca śirasā caiva
na ca kiṃcidudāharet
//
tataste praṇipātena
dṛṣṭvā taṃ samupasthitam
/
viprāḥ pṛcchanti yatkāryam
upaveśyāsane śubhe
//
kiṃ te kāryaṃ kimarthaṃ vā
kiṃ vā mṛgayase dvija
/
parṣadi brūhi tatsarvaṃ
yatkāryaṃ hitamātmanaḥ
//
ityāṅgirasadharmaśāstre pariṣadupasthānaṃ nāma dvitīyo 'dhyāyaḥ
tṛtīyo 'dhyāyaḥ
satyena dyotate rājā
satyena dyotate raviḥ
/
satyena dyotate vahniḥ
satye sarvaṃ pratiṣṭhitam
//
bhūrbhuvaḥsvastrayolokās
te 'pi satye pratiṣṭhitāḥ
/
asmākaṃ caiva sarveṣāṃ
satyameva parā gatiḥ
//
yadi cedvakṣyate satyaṃ
niyataṃ prāpyate sukham
/
yadgṛhīto hyasatyena
na ca śudhyeta karhicit
//
satyenaiva viśudhyanti
śuddhikāmāśca mānavāḥ
/
tasmātprabrūhi yatsatyam
ādimadhyāvasānakam
//
evaṃ taiḥ samanujñātaḥ
satyaṃ brūyādaśeṣataḥ
/
tasminnivedite kārye
'pasāryo yastu kāryavān
//
tasminnutsārite pāpe
yathāvaddharmapāṭhakāḥ
/
te tathā tatra kalpeyur
vimṛśantaḥ parasparam
//
āptadharmeṣu yatproktaṃ
yacca sānugrahaṃ bhavet
/
pariṣat saṃpadaścaiva
kāryāṇāṃ ca balābalam
//
prāpya deśaṃ ca kālaṃ ca
yacca kāryāntaraṃ bhavet
/
pariṣaccintya tatsarvaṃ
prāyaścittaṃ vinirdiśet
//
sarveṣāṃ niścitaṃ yatsyād
yacca prāṇānna pātayet
/
āhūya śrāvayedeko
yaḥ pariṣanniyojitaḥ
//
śṛṇuṣva bho idaṃ vipra
yatta ādiśyate vratam
/
tattadyatnena kartavyam
anyathā te vṛthā bhavet
//
yadā ca te bhaveccīrṇaṃ
tadā śuddhiprakāśanam
/
kāryaṃ sarvaprayatnena
na śaktyā viprapūjitam
//
ityāṅgirasadharmaśāstre prāyaścittavidhānaṃ nāma tṛtīyo 'dhyāyaḥ
caturtho 'dhyāyaḥ
prāyo nāma tapaḥ proktaṃ
cittaṃ niścaya ucyate
/
taponiścayasaṃyogāt
prāyaścittamiti smṛtam
//
prāyaścittasamaṃ cittaṃ
cārayitvā pradīyate
/
parṣadā kriyate yattat
prāyaścittamiti smṛtam
//
catvāro vā trayo vāpi
vedavedāgnihotriṇaḥ
/
ye tu samyaksthitā viprāḥ
kāryākāryaviniścitāḥ
//
prāyaścittapraṇetāraḥ
saptaite parikīrtitāḥ
/
ekaviṃśatibhiścānyaiḥ
pārṣadatvaṃ samāgataiḥ
//
sāvitrīmātrasāraistu
cīrṇavedavratairdvijaiḥ
/
yatīnāmātmavidyānāṃ
dhyāyināmātmavedinām
/
śirovrataiśca snātānām
eko 'pi pariṣadbhavet
//
evaṃ pūrvaṃ mayāpyuktaṃ
teṣāṃ ye ye pare pare
/
svavṛtyā parituṣṭānāṃ
pariṣattvamudāhṛtam
//
eṣāṃ laghuṣu kāryeṣu
madhyameṣu ca madhyamā
/
mahāpātakacintāsu
śataśo bhūya eva vā
//
ata ūrdhvaṃ tu ye viprāḥ
kevalaṃ nāmadhārakāḥ
/
pariṣattvaṃ na teṣvasti
sahasraguṇiteṣvapi
//
janmaśārīravidyābhir
ācāreṇa śrutena ca
/
dharmeṇa ca yathoktena
brāhmaṇatvaṃ vidhīyate
//
citrakarma yathānekair
aṅgairunmīlyate śanaiḥ
/
brāhmaṇyamapi tadvatsyāt
saṃskārairmantrapūrvakaiḥ
//
ityāṅgirasadharmaśāstre pariṣallakṣaṇaṃ nāma caturtho 'dhyāyaḥ
pañcamo 'dhyāyaḥ
cāturvedyo vikalpī ce
aṅgaviddharmapāṭhakaḥ
/
trayaścāśramiṇo mukhyā
parṣadeṣā daśāvarā
//
caturṇāmapi vedānāṃ
pāragā ye dvijottamāḥ
/
svaiḥ svairaṅgairvināpyete
cāturvedyā iti smṛtāḥ
//
dharmamya parṣadaścaiva
prāyaścittakramasya ca
/
trayāṇāṃ yaḥ pramāṇajñaḥ
sa vikalpī bhaveddvijaḥ
//
śabde chandasi kalpe ca
śikṣāyāṃ caiva niścayaḥ
/
jyotiṣāmayane caiva
sanirukte 'ṅgavidbhavet
//
vedavidyāvratasnātaḥ
kulaśīlasamanvitaḥ
/
anekadharmaśāstrajñaḥ
paṭhyate dharmapāṭhakaḥ
//
brahmacaryāśramādūrdhvam
āśramādvṛddha ucyate
/
eṣāmeva tu vṛddhānāṃ
ya ete saṃprakīrtitāḥ
//
pariṣadbrāhmaṇānāṃ ca
rājñāṃ sā dviguṇā smṛtā
/
vaiśyānāṃ triguṇā caiva
parṣadvacca vrataṃ smṛtam
//
brāhmaṇo brāhmaṇānāṃ tu
kṣatriyāṇāṃ tu pāṭhakaḥ
/
vaiśyānāṃ caiva yo praṣṭā
ta eva vratadāḥ smṛtāḥ
//
aguruḥ kṣatriyāṇāṃ tu
vaiśyānāṃ cāpyayājakaḥ
/
prāyaścittaṃ samādiśya
taptakṛcchraṃ samācaret
//
evamuddiśya varṇeṣu
kṣatriyādiṣu darśanam
/
pravṛttānāṃ tu vakṣyāmi
prāyaścittamanuttamam
//
śūdraḥ kālena śudhyeta
gobrāhmaṇahite rataḥ
/
dānairvāpyupavāsairvā
dvijaśuśrūṣaṇe rataḥ
//
api vā mārgamālambya
kṣatradharmeṣu tiṣṭhataḥ
/
antarā brāhmaṇaṃ kṛtvā
tato 'sya vratamādiśet
//
tasmācchūdraṃ samāsādya
tathā dharmapathe sthitaḥ
/
prāyaścittaṃ pradātavyaṃ
dharmavedavivarjitam
//
āpanno yena vā dharmo
vrataṃ vā yena tuṣyati
/
brāhmaṇānāṃ prasādena
saṃtāryaḥ sarva eva hi
//
ityāṅgirasadharmaśāstre prāyaścittaniyantukathanaṃ nāma pañcamo 'dhyāyaḥ
ṣaṣṭho 'dhyāyaḥ
paṇe tu parṣapakalpasya
kalpasya pariṣadbalam
/
kāriṇaścāpyupasthānaṃ
balaṃ samyaṅniveditam
//
akalpā pariṣadyatra
kalpo vā pariṣadvinā
/
kāryaṃ vāpyanyathoktaṃ vā
śuddhistatrāsya durlabhā
//
pariṣatkalpato kāryā
yathā sarve balīyasaḥ
/
bhavanti na tathā pāpaṃ
tasmin yoge 'vatīryate
//
evametatsamāsādya
tadyogaṃ ca praṇaśyati
/
mahatyāṃ cāmbhasi kṣiptaṃ
yathālpalavaṇaṃ tathā
//
etadyogapradhānāya
kāryāṇi pariśodhane
/
taddravyaṃ karṇasaṃyogād
vaktrāṇāmiva śodhane
//
yatpāpaṃ śāmyamānasya
karturdharmeṇa śāstrataḥ
/
tadvadvacchati kārtsnyena
bhāgaśaḥ prabravīmi te
//
gururātmavatāṃ śāstā
śāstā rājā durātmanām
/
antaḥpracchannapāpānāṃ
śāstā vaivasvato yamaḥ
//
gurū rājā yamo vāpi
śāstā dharmeṇa yujyate
/
śāstā samucyate pāpād
āhato bhayataḥ śubham
//
prāyaścitte yadā cīrṇe
brāhmaṇe dagdhakilbiṣe
/
dharmaṃ pṛcchāmi tattvena
tatpāpaṃ kva nu tiṣṭhati
//
naiva gacchati kartāraṃ
naiva gacchati pārṣadam
/
mārutārkāṃśusaṃyogāj
jalavatsaṃpraśīryate
//
teṣāṃ tretāgninā dagdhaṃ
pāvakasya tu dhīmataḥ
/
naśyate nātra saṃdehaḥ
sūryadṛṣṭirhimaṃ yathā
//
prabrūyātpakṣato yacca
bāhyaṃ yaccāpi parṣadaḥ
/
gacchatastāvubhau mūḍhau
narakaṃ tena karmaṇā
//
ajānan yastu vibrūyāj
jānanvāpyanyathā vadet
/
ubhayorhi tayordoṣaḥ
pakṣayorubhayorapi
//
ajānānāṃ ca dātḥṇām
adatḥṇāṃ ca jānatām
/
evaṃ bhavenmahādoṣas
tasmājjñātvā vadetsadā
//
yattu dattamajānadbhiḥ
prāyaścittaṃ samāgataiḥ
/
tatpāpaṃ śatadhā bhūtvā
dātḥnevopatiṣṭhati
//
ye tu samyaksthitā viprā
dharmavedāṅgapāragāḥ
/
śaktāste tāraṇe teṣām
ātmano 'nugrahasya ca
//
ityāṅgirasadharmaśāstre prāyaścittācārakathanaṃ nāma ṣaṣṭho 'dhyāyaḥ
saptamo 'dhyāyaḥ
ārtānāṃ mārgamāṇānāṃ
prāyaścitāni ye dvijāḥ
/
jānanto na prayacchanti
te ca yānti samaṃ tu taiḥ
//
tasmādārtaṃ samāsādya
brāhmaṇaṃ tu viśeṣataḥ
/
jānadbhiḥ parṣadaḥ panthā
na hātavyaḥ parāṅmukhaiḥ
//
prāyaścittaṃ vaktavyam
tasya kārye vratādeśaḥ
pramāṇārthaṃ hi dātṛbhiḥ
/
ajñānādupadeṣṭavyaḥ
kramaśaḥ sarva eva vā
//
bhayādabhyuttaretkaścid
bhayārtaṃ brāhmaṇaṃ kvacit
/
evaṃ pāpātsamuddhṛtya
tena tulyaphalo bhavet
//
anarthitairanāhutair
apṛṣṭaiśca yathāvidhi
/
prāyaścittaṃ na dātavyaṃ
jānadbhirapi ca dvijaiḥ
//
tasmājjanaiḥ pradātavyam
anujñāpya ca parṣadam
/
na cānyeṣu prajalpatsu
caivaṃ dharmo na hīyate
//
pātakeṣu śataṃ parṣat
sahasraṃ mahadādiṣu
/
upapāpeṣu pañcāśat
svalpaṃ svalpeṣu niścayaḥ
//
pañcamahāpātakinaḥ
brahmahā svarṇahārī ca
surāpo gurutalpagaḥ
/
etaiḥ saṃyujyate yo 'nyaḥ
patitaiḥ saha pañcamaḥ
//
patitāḥ
nārīpuruṣahantā ca
kanyādūṣī gavāṃ ca hā
/
catvāraḥ patitā proktā
yathā vai brahmahādayaḥ
/
upapātakāstvasaṃkhyātās
te ca goghnādayastathā
//
ityāṅgirasadharmaśāstre pāpaparigaṇanaṃ nāma saptamo 'dhyāyaḥ
aṣṭamo 'dhyāyaḥ
pratigrahe
āhitāgnistu yo vipraḥ
pratigṛhṇāti śūdrataḥ
/
bhoktḥṇāṃ samatāṃ yāti
tiryagyoniṃ ca gacchati
//
śūdrānnabhojane
yastu vedamadhīyāno
bhuṅkte śūdrānnameva ca
/
śūdre vedaphalaṃ yāti
śūdratvaṃ ca sa gacchati
//
śūdraṃ praśasya svastivacane
ghrātvā pītvā nirīkṣyātha
spṛṣṭvā ca pratigṛhya ca
/
praśasya svasti cetyuktvā
bhoktā eva na saṃśayaḥ
//
ete doṣā bhavantīha
śūdrānnasya parigrahe
/
anugrahaṃ tu vakṣyāmi
manunā coditaṃ purā
//
āmaṃ vā yadi vā pakvaṃ
śūdrānnamupasevate
/
kilbiṣaṃ bhuñjate bhoktā
yaśca vipraḥ purohitaḥ
//
pratigṛhyānyebhyo dātavyam
guruvahnyatithīnāṃ tu
bhṛtyānāṃ tu viśeṣataḥ
/
pratigṛhya pradātavyaṃ
na bhuñjīta svayaṃ tataḥ
//
śūdrānnarasapuṣṭādhīyānasya
śūdrānnarasapuṣṭasya
cādhīyānasya nityaśaḥ
/
japato juhvato vāpi
gatirūrdhvaṃ na vidyate
//
ṣaṇmāsaṃ bhuktau
ṣaṇmāsānatha yo bhuṅkte
śūdrasyānnaṃ nirantaram
/
jīvanneva bhavecchūdro
mṛtaḥ śvā cābhijāyate
//
akṛtvaiva nivṛttiṃ yaḥ
śūdrānnānmriyate dvijaḥ
/
āhitāgnirviśeṣeṇa
sa śūdragatibhāgbhavet
//
pakvānnavarja viprebhyo
godhānyaṃ kṣatriyādapi
/
vaiśyāttu sarvadhānyāni
śadrāddhānyaṃ na kiṃcana
//
anūdakaṃ tu tatsarvaṃ
gandhamālyavivarjitam
/
yathā varṇeṣu yaddattaṃ
pratigṛhṇīta vai dvijaḥ
//
yatta kṣetragataṃ dhānyaṃ
khale vā kaṇa eva vā
/
sārvakālaṃ gṛhītavyaṃ
śūdrādapyaṅgiro 'bravīt
//
satpātre samanujñātaṃ
dugdhaṃ yacchucinā bhavet
/
yathā caupadhikṛtyaṃ syād
dadhnā vā payasāpi vā
//
pātrebhyo 'pi tathā grāhyaṃ
śūdrebhyaḥ prākṛtādapi
/
śūdraveśmani viprāṇāṃ
kṣīraṃ vā yadi vā dadhi
//
nivṛttena na pātavyaṃ
śūdrānnasadṛśaṃ hi tat
/
agnyagāre gavāṃ goṣṭhe
nadīvipragṛheṣu ca
//
kūpasthāne tathāraṇye
peyaṃ caiva payo dadhi
/
āmaṃ māṃsaṃ dadhi ghṛtaṃ
dhānyaṃ kṣīramayauṣadham
//
guḍo rasastathodaśvid
bhojyānyetāni nityaśaḥ
/
aśṛtaṃ cāranālaṃ ca
tāmbūlaṃ saktavastilāḥ
//
phalāni piṇyākamatho
grāhyamauṣadhameva ca
/
apraṇodyāni medhyāni
pratigrāhyāṇi nityaśaḥ
//
sūtake tu yadā vipro
brahmacārī viśeṣataḥ
/
pibetpānīyamajñānād
bhuṅakte vā saṃspṛśeta vā
//
pānīyapāne kurvīta
pañcagavyasya prāśanam
/
trirātropoṣaṇaṃ bhuṅkte
sparśe snānaṃ vidhīyate
//
ityāṅgirasadharmaśāstre śūdrānnādiniṣedhakathanaṃ nāmāṣṭamo 'dhyāyaḥ
navamo 'dhyāyaḥ
antardaśāhe bhuktvānnaṃ
sūtake mṛtake 'pi vā
/
daśarātraṃ pivedvajraṃ
brāhmaṇo brāhmaṇasya tu
//
kṣatriyasyārdhamāptaṃ tu
viśaḥ pañcādhikaṃ tathā
/
śūdrasyaiva tu bhuktvānnaṃ
tribhirmāsairvyapohati
//
āhitāgnistrirātreṇa
brahmakṣatraviśāmapi
/
pañcarātraṃ caredbhuktvā
śrotriyasyāgnihotriṇaḥ
//
ata ūrdhvaṃ tu snātānāṃ
māsāśaucaṃ na vidyate
/
dīkṣitānāṃ ca sarveṣāṃ
rājñāṃ sarvanidhestathā
//
sasatre dānadharme ca
pakvamannaṃ tu garhitam
/
pañcarātraṃ caredvajraṃ
ṣaḍahaṃ madhyamācaret
//
tathā cānyeṣvabhojyeṣu
vyahamevaṃ samācaret
/
anāpatsu caredbhaikṣyaṃ
siddhaṃ vastu gṛhe vasan
//
daśarātraṃ caredvajram
āpatsu ca tryahaṃ caret
/
patitānāṃ ca sarveṣāṃ
bhuktvā cāndrāyaṇaṃ caret
//
pratimāsadinaṃ hṛṣṭam
anyathā patito bhavet
/
pratisaṃvatsaraṃ vāpi
śrotriyasya bhavedidam
//
brahmecārī yatiścāpi
vidyārthī gurupoṣakaḥ
/
adhvagaḥ kṣīṇavṛttiśca
ṣaḍete bhikṣukāḥ smṛtāḥ
//
vyādhitasya daridrasya
kuṭumbātpracyutasya ca
/
adhvānaṃ vā prayātasya
bhaikṣyacaryā vidhīyate
//
brahmacārī śunā daṣṭas
tryahamevaṃ samācaret
/
gṛhasthastu dvirātraṃ vāpy
ekāhaṃ vāgnihotravān
//
nābherūrdhvaṃ tu daṣṭasya
tadeva dviguṇaṃ bhavet
/
tadeva dviguṇaṃ vaktre
mūrdhni ceva caturguṇam
//
ata ūrdhvaṃ tu yatsnātaḥ
snānenaiva viśudhyati
/
sarveṣvevāvakāśeṣu
tadā pravrajitaḥ svayam
//
avratī savratī vāpi
śunā daṣṭastathā dvijaḥ
/
dṛṣṭāgniṃ hūyamānaṃ tu
sadya eva śucirbhavet
//
brāhmaṇī tu śunā daṣṭā
some dṛṣṭiṃ nipātayet
/
yadā na dṛśyate somaḥ
prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet
//
yāṃ diśaṃ tu gataḥ somas
tāṃ diśaṃ tu vilokayet
/
somamārgeṇa sā pūtā
pañcagavyena śudhyati
//
ityāṅgirasadharmaśāstre abhakṣyabhakṣaṇaprāyaścittavidhirnāma navamo 'dhyāyaḥ
daśamo 'dhyāyaḥ
daṇḍādūrdhvaṃ tu yatnena
praharettu nipātayet
/
dviguṇaṃ govrataṃ tasya
prāyaścittaṃ vidhīyate
//
daṇḍalakṣaṇam
aṅguṣṭhamātraṃ sthūlaḥ syād
bāhumātrapramāṇataḥ
/
sārdraśca sapalāśaśca
daṇḍa ityabhidhīyate
//
gavāṃ rodhanādinā maraṇe
rodhane bandhane vāpi
yojane vā gavāṃ rujā
/
utpanne maraṇe vāpi
nimittaṃ tatra vidyate
//
pādamekaṃ caredrodhe
dvau pādau bandhane caret
/
yojanaṃ pādahīnaṃ syāc
caretsarvaṃ nipātane
//
na nārikelena na phālakena
na mauñjinā nāpi ca valkalena
/
etaiśca gāvo na hi bandhanīyā
badhvā tu tiṣṭhetparaśuṃ pragṛhya
//
kuśakāśaistu badhnīyād
ūrdhvaṃ dakṣiṇatomukham
/
pāśalagne tathā dāhe
prāyaścittaṃ na vidyate
//
yadi tatra bhavecchokaḥ
prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet
/
japitvā pātamānīyaṃ
mucyate sarvakilbiṣāt
//
asthibhaṅgaṃ gavāṃ kṛtvā
lāṅgūlacchedanaṃ tathā
/
pātanaṃ caiva śṛṅgasya
māsārdhaṃ yāvakaṃ pibet
//
vraṇabhaṅge ca kartavyaḥ
snehābhyaṅgaśca pāṇinā
/
yavasaścopahartavyo
yāvadrūḍhavraṇo bhavet
//
asthibhaṅge tathā śṛṅga
kaṭibhaṅge tathaiva ca
/
yāvajjīvati ṣaṇmāsān
prāyaścittaṃ na vidyate
//
śruṅgabhaṅge 'sthibhaṅge ca
carmanirmocane tathā
/
daśarātraṃ pibedvajraṃ
yāvatsvasti bhavettadā
//
anyatrāṅkanalakṣmabhyāṃ
vāhanirmocane tathā
/
sāyaṃ saṃgopanārthaṃ tu
na duṣyedrodhabandhayoḥ
//
yantreṇa gocikitsārthaṃ
mūḍhagarbhavimocane
/
yatne kṛte vipadyeta
na doṣastatra vidyate
//
auṣadhaṃ snehamāhāraṃ
dadyādgobrāhmaṇe hitam
/
prāṇināṃ prāṇavṛttyarthaṃ
prāyaścittaṃ na vidyate
//
gaje vājini vā vyāghre
khaḍge śyāmamṛge vṛke
/
siṃhe śuni varāhe ca
mayūre pakṣiṇāmapi
//
kāke haṃse ca gṛdhre ca
ṭiṭṭibhe khañjarīṭake
/
yathā gavi tathā vindyād
bhagavānmanurabravīt
//
mohādvirūḍhamācārya
pratyāvṛttau tu yo dvijaḥ
/
prāyaścittaṃ na mṛgyeta
śṛṇu tasyāpi yo vidhiḥ
//
vihihataṃ yadakāmānāṃ
kāmāttaddviguṇaṃ bhavet
/
paścāttu dahyāttāpena
kṛtvā pāpāni mānavaḥ
//
dhanatyāgaṃ gṛhe kṛtvā
sarvatyāgena śudhyati
/
dravyairvā vipulairviprān
toṣayedyaḥ suniścitam
//
bālavṛddhāṅganānāṃ prāyaścittam
tannāryaḥ kāmataḥ prāptāḥ
pāpamardhaṃ samādiśet
/
arvāktu dvādaśādabdāt
puruṣo hyardhabhāgbhavet
//
aśītiryasya cāpūrṇā
varṣārdhaṃ sakalo vidhiḥ
/
prāyaścittasya ye klība
bālavṛddhāṅganādayaḥ
/
teṣu sarveṣu saṃcintya
pādamekaṃ samācaret
//
ityāṅgirasadharmaśāstre hiṃsāyāyaścittakathanaṃ nāma daśamo 'dhyāyaḥ
ekādaśo 'dhyāyaḥ
upapātakarmasakto
goghno muñjīta yāvakam
/
akṣāralavaṇaṃ rūkṣaṃ
ṣaṣṭhe kāle 'sya bhojanam
//
kṛtāvāpo vane goṣṭhe
carmaṇā tena saṃvṛtaḥ
/
dvau māsau snānamabhyaṅgaṃ
gomūtreṇa vidhīyate
//
pādaśaucakriyā kāryā
adbhiḥ kurvīta kevalam
/
vrativaddhārayedaṇḍaṃ
samantrāṃ mekhalāṃ tathā
//
gāścaivānuvrajennityaṃ
rajastāsāṃ sadā pibet
/
tiṣṭhantīṣvanutiṣṭhecca
vrajantīṣvapyanuvrajet
//
śuśrūṣitvā namaskṛtvā
rātrau vīrāsanaṃ vaset
/
gomatīṃ ca japedvidvān
okāraṃ vedameva ca
//
āturāmabhiśastāṃ vā
coravyāghrādibhirbhayaiḥ
/
patitāṃ paṅkalagnāṃ vā
sarvaprāṇairvimokṣayet
//
uṣṇe varṣati śīte vā
mārute vāti vā bhṛśam
/
na kurvītātmanastrāṇaṃ
gorakṛtvā svaśaktitaḥ
//
ātmano yadi vānyeṣāṃ
gṛhekṣetre 'thavā khale
/
bhakṣayantīṃ na kathayet
pibantaṃ caiva vatsakam
//
anena vidhinā goghno
yastu gā anugacchati
/
sa gohatyātmakāt pāpān
mucyate nātra saṃśayaḥ
//
ṛṣabhaikādaśā gāśca
dadyātsucaritavrataḥ
/
avidyamāne sarvasvaṃ
vedavidbhyo nivedayet
//
eteṣāṃ vihitaṃ puṇyaṃ
kṛcchramaṅgirasā svayam
/
dharmavidbhiranūcānair
upapātakanāśanam
//
ityāṅgirasadharmaśāstre govadhaprāyaścittaṃ nāmaikādaśo 'dhyāyaḥ
dvādaśo 'dhyāyaḥ
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi
prāyaścittavidhiṃ śubham
/
yamadhītya vimuñcanti
śrutvā smṛtvā ca vai dvijāḥ
//
sadā triṣavaṇaṃ snāyāt
sakṛtsnātvā payaḥ pibet
/
prātaḥ snātvā samārambhaṃ
kuryājjapyaṃ tu nityaśaḥ
//
sāvitrīṃ vyāhṛtīṃ vāpi
japedaṣṭasahasrakam
/
oṃkāramāditaḥ kṛtvā
rūpe rūpe tathāntaram
//
sthānaṃ vīrāsanaṃ śaktaḥ
kuryādāsanameva vā
/
āsanaṃ śalyaviddhaṃ syād
amadhaḥśāyī bhavetsadā
//
gavyasya payaso 'lābhe
gavyameva bhaveddadhi
/
dadhyabhāve bhavettakraṃ
takrābhāve tu yāvakam
//
eṣāmanyatamaṃ yaccāpy
upapadyeta tatpibet
/
gomūtreṇa tu saṃyuktaṃ
yāvakaṃ tatpibeddvijaḥ
//
etattu vihitaṃ puṇyaṃ
kṛcchramaṅgirasā svayam
/
praṇavātta samārambho
nāmnā vajramiti smṛtam
//
etatpātakayuktānāṃ
prāyaścittaṃ vidhīyate
/
mahāpātakasaṃyuktā
varṣaiḥ śudhyanti te tribhiḥ
//
athopapātakāścintyās
tathā kālaṃ samādiśet
/
kālasya tu yathoktasya
brāhmaṇastatra kāraṇam
//
brāhmaṇā eva ca kṣetraṃ
brāhmaṇā eva daivatam
/
brāhmaṇānāṃ prasādena
sūryo divi virājate
//
na brāhmaṇasamaṃ kṣetraṃ
na brāhmaṇasamo 'nalaḥ
/
vidhirna brāhmaṇādūrdhvaṃ
na daivaṃ brāhmaṇātparam
//
japatāṃ juhvatāṃ caiva
yacchato ca satāmapi
/
kṣetro 'gnestu susaṃbhūto
brāhmaṇo 'dya viśiṣyate
//
na skandate na vyathate
na vinaśyati karhicit
/
variṣṭhamagnihotrebhtho
brāhmaṇasya mukhe hutam
//
devanāpitṛbhūtānāṃ
kācidbhavati kasyacit
/
brāhmaṇe devatāḥ sarvāḥ
sa ca sarvasya devatā
//
yo hi yāṃ devatāmicched
ārādhayitumavyayam
/
sarvopāyaprayatnena
toṣayedbrāhmaṇān sadā
//
samastasaṃpatsamavāptihetavaḥ
samutthitāpatkulakṣmaketavaḥ
/
apārasaṃsārasamudrasetavaḥ
punantu māṃ brāhmaṇapādapāṃsavaḥ
//
ity āṅgirasadharmaśāstre kṛcchrādisvarūpakathanaṃ nāma dvādaśo 'dhyāyaḥ
ity uttarāṅgirasam
ity āṅgirasasmṛtiḥ