daśarūpakam /
[pariccheda 1]
namastasmai gaṇeśāya yatkaṇṭhaḥ puṣkarāyate /
madābhegaghanadhvāno nīlakaṇṭhasya tāṇd.ave // DhDaś_1.1 //
daśarūpānukāreṇa mādyanti bhāvakaḥ /
namaḥ sarvavide tasmai viṣṇave bharatāya ca // DhDaś_1.2 //
kasyacideva kadācid dayayā viṣayaṃ sarasvatī viduṣaḥ /
ghaṭayati kamapi tamanyo jajati jano yena vaidagdhīm // DhDaś_1.3 //
uddhṛtyoddhṛtya sāraṃ yamakhilanigamān nāṭyavedaṃ viriñciś
cakre yasya prayogaṃ munirapi bharatastāṇḍavaṃ nīlakaṇṭhaḥ /
śarvāṇī lāsyamasya pratipadamaparaṃ lakṣma kaḥ kartumīṣṭe
nāṭyānāṃ kintu kiñcit praguṇaracanayā lakṣaṇaṃ saṅkṣipāmi // DhDaś_1.4 //
vyākīrṇe mandabuddhīnāṃ jāyate mativibhramaḥ /
tasyārthastatpadaistena saṅkṣipya kriyate 'ñjasā // DhDaś_1.5 //
ānandanisyandiṣu rūpakeṣu
vyutpattimātraṃ phalamalpabuddhiḥ /
yo'pītihāsādivadāha sādhus
tasmai namaḥ svāduparāṅmukhāya // DhDaś_1.6 //
avasthānukṛtirnāṭyaṃ rūpaṃ dṛśyatayocyate /
rūpakaṃ tat samāropād daśadhaiva rasāśrayam // DhDaś_1.7 //
nāṭakaṃ saprakaraṇaṃ bhāṇaḥ prahasanaṃ ḍimaḥ /
vyāyogasamavakārau vīthyaṅkehāmṛgā iti // DhDaś_1.8 //
anyada bhāvāśrayaṃ nṛtyaṃ nṛttaṃ tālalayāśrayam /
ādyaṃ padārthābhinayo mārgo deśo tathā param // DhDaś_1.9 //
madhuroddhatabhedena tad dvayaṃ dvividhaṃ punaḥ /
lāsyatāṇḍavarūpeṇa nāṭakādyupakārakam // DhDaś_1.10 //
vastu netā rasasteṣāṃ bhedako vastu ca dvidhā /
tatrādhikārikaṃ mukhyamaṅgaṃ prāsaṅgikaṃ viduḥ // DhDaś_1.11 //
adhikāraḥ phalasvāmyamadhikāro ca tatprabhuḥ /
tanniravartyamabhivyāpi vṛttaṃ syādādhikārikam // DhDaś_1.12 //
prāsaṅgikaṃ parārthasya svārtho yasya prasaṅgataḥ /
sānubandhaṃ patākākhyaṃ prakarī ca pradeśabhāk // DhDaś_1.13 //
prāsaṅgikaṃ parārthasya svārtho yasya prasaṅgataḥ /
sānubandhaṃ tulyasaṃvidhānaviśeṣaṇam // DhDaś_1.14 //
prakhyātotpādyamiśratvabhedāt tredhāpi tat tridhā /
prakhyātamitihāsāderutpādyaṃ kavikalpitam /
miśraṃ ca saṅkarāt tābhyāṃ divyanartyādibhedataḥ // DhDaś_1.15 //
kāryaṃ trivargastat śuddhamekānekānubandhi ca /
svalpoddiṣṭastu taddheturbījaṃ vistāryanekadhā /
avāntarārthavicchede binduracchedakāraṇam // DhDaś_1.16 //
bījabindupatākākhyaprakarokāryalakṣaṇāḥ /
arthaprakṛtayaḥ pañca tā etāḥ parikīrtitāḥ // DhDaś_1.17 //
avasthāḥ pañca kāryasya prārabdhasya phalārthibhiḥ /
ārambhayatnaprāptyāśāniyatāptiphalāgamāḥ // DhDaś_1.18 //
autsukyamātramārambhaḥ phalalābhāya bhūyase /
prayatnastu tadaprāptau vyāpāro'titvarānvitaḥ // DhDaś_1.19 //
upāyāpāyaśaṅkābhyāṃ prāptyāśā prāptisambhavaḥ /
apāyābhāvataḥ prāptirniyatāptiḥ suniścitā /
samagraphalasampattiḥ phalayogo yathoditaḥ // DhDaś_1.20 //
arthaprakṛtayaḥ pañca pañcāvasthāsamanvitāḥ /
yathāsaṅkhyena jāyante mukhādyāḥ pañca sandhayaḥ // DhDaś_1.21 //
antaraikārthasambandhaḥ sandhirekānvaye sati /
mukhapratimukhe garbhaḥ sāvamarśopasaṃhṛtiḥ // DhDaś_1.22 //
mukhaṃ bījasamutpattirnānārtharasasambhavā /
aṅgāni dvādaśaitasya bījārambhasamanvayāt // DhDaś_1.23 //
upakṣepaḥ parikaraḥ parinyāso vilobhanam /
yuktiḥ prāptiḥ samādhānaṃ vidhānaṃ paribhāvanā /
udbhedabhedakaraṇānyanvarthānyatha lakṣaṇam // DhDaś_1.24 //
bījanyāsas upakṣepaḥ tadbāhulyaṃ parikriyā /
tannniṣpattiḥ parinyāso guṇākhyānād vilobhanam // DhDaś_1.25 //
sampradhāraṇamarthānāṃ yuktiḥ prāptiḥ sukhāgamaḥ /
bījāgamaḥ samādhānaṃ vidhānaṃ sukhaduḥkhakṛt // DhDaś_1.26 //
paribhāvodbhutāveśa udbhedo gūḍhabhedanam /
karaṇaṃ prakṛtārambho bhedaḥ protsāhanā matā // DhDaś_1.27 //
lakṣyālakṣya ivodbhedastasya pratimukhaṃ bhavet /
binduprayatnānugamādaṅgānyasya trayodaśa // DhDaś_1.28 //
vilāsaḥ parisarpaśca vidhūtaṃ śamanarmaṇo /
narmadyutiḥ pragayaṇaṃ nirodhaḥ paryupāsanam // DhDaś_1.29 //
vajraṃ puṣpamupanyāpto varṇa saṃhāra ityapi /
ratyarthehā vilāsaḥ syād dṛṣṭanaṣṭānusarpaṇam /
parisarpā vidhūtaṃ syādaratistacchamaḥ śamaḥ // DhDaś_1.30 //
parihāsavatto narma dhṛtistajjā dyutirmatā /
uttarā vāk pragayaṇaṃ hitarodho nirodhanam // DhDaś_1.31 //
paryupāstiranunayaḥ puṣpaṃ vākyaṃ viśeṣavat /
upanyāsastu sopāyaṃ vajraṃ pratyakṣaniṣṭhuram /
cāturvarṇopagamanaṃ varṇasaṃhāra iṣyate // DhDaś_1.32 //
garbhastu dṛṣṭanaṣṭasya bījasyānveṣaṇaṃ muhuḥ /
dvādaśāṅgaḥ patākā syān na vā syāt prāptisambhavaḥ // DhDaś_1.33 //
abhūtāharaṇaṃ mārgā rūpodāharaṇe kramaḥ /
saṅgahaścānumānaṃ ca toṭakādhivale tathā // DhDaś_1.34 //
udvegasambhramākṣepā lakṣaṇaṃ ca praṇīyate /
abhūtāharaṇaṃ chadma mārgastattvārthakīrtanam // DhDaś_1.35 //
rūpaṃ vitarkavad vākyaṃ sotkarṣaṃ syādudāhṛtiḥ /
kramaḥ sañcintyamānāptir bhāvajñānamathāpare // DhDaś_1.36 //
saṅgrahaḥ sāmadānoktir abhyūho liṅgato'numā /
adhivalamabhisandhiḥ saṃrabdhaṃ toṭakaṃ vacaḥ // DhDaś_1.37 //
udvego'richa(?)tā bhītiḥ śaṅkātrāsau ca sambhramaḥ /
garbhabījasamudbhedādākṣepaḥ parikīrtitaḥ // DhDaś_1.38 //
krodhenāvamṛśed yatra vyasanād yā vilobhanāt /
garbhanirbhinnabījārthaḥ so'vamarśo'ṅgasaṅgahaḥ // DhDaś_1.39 //
tatrāpavādasampheṭau vidravadravaśaktayaḥ /
dyutiḥ prasaṅgaśchalanaṃ vyavasāyo virodhanam /
prayocanā vicalanamādānaṃ ca taryodaśa // DhDaś_1.40 //
doṣaprakhyāpavādaḥ syāt sampheṭo roṣabhāṣaṇam /
vidravo vadhabandhādir dravo gurutiraskṛtiḥ // DhDaś_1.41 //
virodhaśamanaṃ śaktistarjanodvejane dyutiḥ /
gurukīrtanaṃ prasaṅgaśchalanaṃ cāvamānanam // DhDaś_1.42 //
vyavasāyaḥ khaśaktyuktiḥ saṃrabdhānāṃ virodhanam /
siddhāmantraṇato bhāvidarśikā syāt prayocanā /
vikatthanā vicalanam ādānaṃ kāryasaṅgrahaḥ // DhDaś_1.43 //
bījavanto mukhādyarthā viprakīrṇā yathāyatham /
aikārthyamupanīyante yatra nirvahaṇaṃ hi tat // DhDaś_1.44 //
sandhirvibodho grathanaṃ nirṇayaḥ paribhāṣaṇam /
prasādānandasamayāḥ kṛtibhāṣopagūhanāḥ /
pūrvabhāvopasaṃhārau praśastiśca caturdaśa // DhDaś_1.45 //
sandhirbījopagamanaṃ vibodhaḥ kāryamārgaṇam /
grathanaṃ tadupakṣepo 'nubhūtākhyā tu nirṇayaḥ // DhDaś_1.46 //
paribhāṣā mitho jalpaḥ prasādaḥ paryupāsanam /
ānando vāñchitāvāptiḥ samayo duḥkhanirgamaḥ // DhDaś_1.47 //
kṛtirlabdhārthaśamanaṃ mānādyāptiśca bhāṣaṇam /
kāryadṛṣṭyadbhutaprāpto pūrvabhāvopagūhane /
varāptiḥ kāvyasaṃhāraḥ praśastiḥ śubhaśaṃsanam // DhDaś_1.48 //
iṣṭasyārthasya racanā gopyaguptiḥ prakāśanam /
rāgaḥ prayogasyāścaryaṃ vṛttāntasyānupakṣayaḥ // DhDaś_1.49 //
dvedhā vibhāgaḥ kartavyaḥ sarvasyāpoha vastunaḥ /
sūcyameva bhavet kiñcid dṛśyaśravyamathāparam // DhDaś_1.50 //
nīraso'nucitastatra saṃsūcyo vastuvistaraḥ /
dṛśyastu madhurodāttarasabhāvanirantaraḥ // DhDaś_1.51 //
arthopakṣepakaiḥ sūcyaṃ pañcabhiḥ pratipādayet /
viṣkambhacūlikāṅgāsyāṅkāvatārapraveśakaiḥ // DhDaś_1.52 //
vṛttavartiṣyamāṇānāṃ kathāṃśānāṃ nidarśakaḥ /
saṅkṣepārthastu viṣkambho madhyapātraprayojitaḥ /
ekānekakṛtaḥ śuddhaḥ saṅkīrṇo nīcamadhyamaiḥ // DhDaś_1.53 //
tadvadevānudāttoktyā nīcapātraprayojitaḥ /
praveśo'ṅkadvayasyāntaḥ śeṣārthasyopasūcakaḥ // DhDaś_1.54 //
antaryavanikāsaṃsthaiścūlikārthasya sūcanā /
aṅkāntapātrairaṅkāsyaṃ chinnāṅkasyārthasūcanāt // DhDaś_1.55 //
aṅkāvatārastvaṅkānte pāto'ṅkasyāvibhāgataḥ /
ebhiḥ saṃsūcayet sūcyaṃ dṛśyamaṅkaiḥ pradarśayet // DhDaś_1.56 //
nāṭyadharmamapekṣyaitat punarvastu tridheṣyate /
sarveṣāṃ niyatasyaiva śrāvyamaśrāvyameva ca // DhDaś_1.57 //
sarvaśrāvyaṃ prakāśaṃ syādaśrāvyaṃ svagataṃ matam /
dvidhānyan nāṭyadharmākhyaṃ janāntamapavāritam // DhDaś_1.58 //
tripatākākareṇānyānapavāryāntarā kathām /
anyonyāmantraṇaṃ yat syāj janānte taj janāntikam /
rahasyaṃ kathyate 'nyasya parāvṛttyāpavāritam // DhDaś_1.59 //
kiṃ bravīṣyevamityādi vinā pātraṃ bravīti yat /
śrutvevānaktamapyekastat syādākāśamāpitam // DhDaś_1.60 //
ityādyaśeṣamiha vastuvibhedajātaṃ
rāmāyaṇādi ca vibhāvya bṛhatkathāṃ ca /
āsūtrayet tadanu netṛrasānuguṇyāc
citrāṃ kathāmucitacāruvacaḥprapañcaiḥ // DhDaś_1.61 //
[pariccheda 2]
netā vinīto madhurastyāgī dakṣaḥ priyagvadaḥ /
raktalokaḥ śucirvāṅmī rūḍhavaṃśaḥ sthiro yuvā // DhDaś_2.1 //
buddhyutsāhasmṛtiprajñākalāmānasamanvitaḥ /
śūro dṛḍhaśca tejasvī śāstracakṣuśca dhārmikaḥ /
bhedaiścaturdhā lalitaśāntodāttoddhatairayam // DhDaś_2.2 //
niścinto dhīralalitaḥ kalāsaktaḥ sukhī mṛduḥ /
sāmānyagu.ayuktastu dhīraśānto dvijādikaḥ // DhDaś_2.3 //
mahāsattvo'tigambhīraḥ kṣamāvānavikatthanaḥ /
sthiro nigūḍhāhaṅkāro dhīrodātto dṛḍhavrataḥ // DhDaś_2.4 //
darpamātsaryabhūyiṣṭho māyāchadmaparāyaṇaḥ /
dhīroddhatastvahaṅkāro calaścaṇḍo vikattthanaḥ // DhDaś_2.5 //
sa dakṣiṇaḥ śaṭho dhṛṣṭaḥ pūrvāṃ pratyanyayā hṛtaḥ /
dakṣiṇo'syāṃ sahṛdayaḥ gūḍhavipriyakṛt śaṭhaḥ /
vyaktāṅgavaikṛto dhṛṣṭo'nukūlastvekanāyikaḥ // DhDaś_2.6 //
patākānāyakastvanyaḥ pīṭhamardo vicakṣaṇaḥ /
tasyaivānucaro bhaktaḥ kiñcidūnaśca tadguṇaiḥ // DhDaś_2.7 //
ekavidyo viṭaścānyo hāsyakṛc ca vidūṣakaḥ /
lubdho dhīroddhatastabdhaḥ(?) pāpakṛd vyasanī ripuḥ // DhDaś_2.8 //
śobhā vilāso mādhuryaṃ gāmbhīryaṃ dhairyatejasī /
lalitaudāryamityaṣṭau sattvajāḥ pauruṣā guṇāḥ // DhDaś_2.9 //
nīce dhṛṇādhike spardhā śobhāyāṃ śauryadakṣate /
gatiḥ sadhairyā dṛṣṭiśca vilāse sammitaṃ vacaḥ // DhDaś_2.10 //
ślakṣṇo vikāro mādhuryaṃ saṅkṣobhe sumahatyapi /
gāmbhīryaṃ yatprabhāvena vikāro nopalakṣyate // DhDaś_2.11 //
vyavasāyādacalanaṃ sthairyaṃ vighnakulādapi /
adhikṣepādyasahanaṃ tejaḥ prāṇātyayeṣvapi // DhDaś_2.12 //
śṛṅgārākāraceṣṭātvaṃ sahajaṃ lalitaṃ mṛdu /
priyoktyājīvitād dānamaudāryaṃ sadupagrahaḥ // DhDaś_2.13 //
svānyā sādhāraṇastrīti tadguṇā nāyikā tridhā /
mugdhā madhyā pragalbheti svīyā śīlārjavādiyuk // DhDaś_2.14 //
mugdhā navavayaḥkāmā ratau vāmā mṛduḥ krudhi /
madhyodyadyāvanānaṅgā mohāntasuratakṣamā // DhDaś_2.15 //
dhīrā sotprāsavakroktyā madhyā sāśru kṛtāgamam /
khedayed dayitaṃ kopādadhīrā paruṣākṣaram // DhDaś_2.16 //
yauvanāndhā smaronmattā pragalbhā dayitāṅgake /
vilīyamānevānandād ratārambhe'pyacetanā // DhDaś_2.17 //
sāvahitthādarodāste ratau dhīretarā krudhā /
santarjya tāḍayen madhyā madhyādhīreva taṃ vadet /
dvedhā jyeṣṭhā kaniṣṭā cetyamugdhā dvādaśoditāḥ // DhDaś_2.18 //
anyastrī kanyakoḍhā ca nānyoḍhāṅgirase kvacit /
kanyānurāgamicchātaḥ kuryādaṅgāṅgisaṃśrayam // DhDaś_2.19 //
sādhāraṇastrī gaṇikā kalāprāgalbhyadhaurtyayuk /
channakāmasukhārthājñasvatantrāhaṃyupaṇḍakān // DhDaś_2.20 //
rakteva rañjayedāḍhyān niḥsvān mātrā vivāsayet /
raktaiva tvaprahasane naiṣā divyanṛpāśraye // DhDaś_2.21 //
āsāmaṣṭāvavasthāḥ syuḥ svādhīnapatikādikāḥ /
āsannāyattaramaṇā hṛṣṭā svādhīnabhartṛkā // DhDaś_2.22 //
mudā vāsakasajjā svaṃ maṇḍayatyeṣyati priye /
cirayatyavyalīke tu virahotkaṇṭhitonmanāḥ // DhDaś_2.23 //
jñāte'nyāsaṅgavivṛte khaṇḍterṣyākaṣāyitā /
kalahāntaritāmarṣād vidhūte'nuśayārtiyuk // DhDaś_2.24 //
vipralabdhoktasamayamaprāpte'tivimānitā /
dūradeśābtarasthe tu kāryataḥ proṣitapriyā /
kāmārtābhisaret kāntaṃ sārayed vābhisārikā // DhDaś_2.25 //
cintāniḥśvāsakhedāśruvaivarṇyaglānyabhūṣaṇaiḥ /
yuktāḥ ṣaḍantyā dve cādye kroḍaujjvalyapraharṣitaiḥ // DhDaś_2.26 //
dūtyo dāsī sakhī kārūrdhātreyī prativeśikā /
liṅginī śilpinī svaṃ ca netṛmitraguṇānvitāḥ // DhDaś_2.27 //
yauvane sattvajāḥ strīṇāmalaṅkārāstu viṃśatiḥ /
bhāvo hāvaśca helā ca trayastatra śarīrajāḥ // DhDaś_2.28 //
śobhā kāntiśca dīptiśca mādhuryaṃ ca pragalbhatā /
audāryaṃ dhairyamityete sapta bhāvā ayatnajāḥ // DhDaś_2.29 //
līlā vilāso vicchittirvibhramaḥ kilakiñcitam /
moṭṭāyitaṃ kuṭṭamitaṃ bibboko lalitaṃ tathā /
vihṛtaṃ ceti vijñeyā daśa bhāvāḥ svabhāvajāḥ // DhDaś_2.30 //
nirvikārātmakāt sattvād bhāvastatrādyavikriyā /
hevākasastu śṛṅgāro hāvo'kṣibhrūvikārakṛt // DhDaś_2.31 //
sa eva helā suvyaktaśṛṅgārarasasūcikā /
rūpopabhogatāruṇyaiḥ śobhāṅgānāṃ vibhūṣaṇam // DhDaś_2.32 //
manmathāvāpitacchāyā saiva kāntiriti smṛtā /
anulabaṇatvaṃ mādhuryaṃ dīptiḥ kāntestu vistaraḥ // DhDaś_2.33 //
niḥsādhvasatvaṃ prāgalbhyaṃ audāryaṃ praśrayaḥ sadā /
cāpalāvihatā dhairyaṃ cidvṛttiravikatthanā // DhDaś_2.34 //
priyānukaraṇaṃ līlā madhurāṅgaviceṣṭitaiḥ /
tātkāliko viśeṣastu vilāso'ṅgakriyādiṣu // DhDaś_2.35 //
ākalparacanālpāpi vicchittiḥ kāntipopa(?)kṛt /
vibhramastvarayā kāle bhūṣāsthānaviparyayaḥ // DhDaś_2.36 //
krodhāśruharṣabhītyādeḥ saṅkaraḥ kilakiñcitam /
moṭṭāyitaṃ tu tadbhāvabhāvaneṣṭakathādiṣu // DhDaś_2.37 //
sānandāntaḥ kuṭṭamitaṃ kupyet keśādharagrahe /
garvābhimānādiṣṭe'pi bibboko'nādarakriyā // DhDaś_2.38 //
sukumārāṅgavinyāso masṛṇo lalitaṃ bhavet /
prāptakālaṃ na yad brūyād vrīḍayā vihṛtaṃ hi tat // DhDaś_2.39 //
mantrī svaṃ vobhayaṃ vāpi sakhā tasyārthacintane /
mantriṇā lalitaḥ śeṣāḥ mantrisvāyattasiddhayaḥ // DhDaś_2.40 //
ṛtvikpurohitau dharme tapasvibrahmavādinaḥ /
suhṛtkumārāṭavikā daṇḍe sāmantasainikāḥ // DhDaś_2.41 //
antaḥpure varṣavarāḥ kirātā mūkavāmanāḥ /
mlecchābhīraśakārādyāḥ svasvakāryopayoginaḥ // DhDaś_2.42 //
jyeṣṭhamadhyādhamatvena sarveṣāṃ ca trirūpatā /
tāratamyād yathoktānāṃ guṇānāṃ cottamāditā /
evaṃ nāṭye vidhātavyo nāyakaḥ saparicchadaḥ // DhDaś_2.43 //
tadvyāpārātmikā vṛttiścaturdhā tatra kaiśikī /
gatinṛtyavilāsādyairmṛduḥ śṛṅgāraceṣṭitaiḥ /
narmataisphiñjatatsphoṭatadgaibhaiścaturaṅgikā // DhDaś_2.44 //
vaidagdhyakrīḍitaṃ narma priyopacchandanātmakam /
hāsyenaiva saśṛṅgārabhayena vihitaṃ tridhā // DhDaś_2.45 //
ātmopakṣepasambhogamānaiḥ śṛṅgāryapi tridhā /
śuddhamaṅgaṃ bhayaṃ dvedhā vāgveṣaceṣṭitaiḥ /
sarvaṃ sahāsyamityevaṃ narmāsṭādaśadhoditam // DhDaś_2.46 //
narmasphiñjaḥ sukhārambho bhayānto navasaṅgame /
narmasphoṭastu bhāvānāṃ sūcito'lparaso lavaiḥ // DhDaś_2.47 //
channanetrapratīcāro narmagarbho'rthahetave /
aṅgaiḥ sahāsyanirhāsyairebhireṣātra kaiśikī // DhDaś_2.48 //
viśokā sāttvatī sattvaśauryatyāgadayājavaiḥ /
saṃlāpotthāpakāvasyāṃ sāṅghātyaḥ parivartakaḥ // DhDaś_2.49 //
saṃlāpako gabhīroktirnānābhāvarasā mithaḥ /
utthāpakastu yatrādau yuddhāyotthāpayet param // DhDaś_2.50 //
mantrārthadaivaśaktyādeḥ sāṅghātyaḥ saṅghabhedanam /
prārabdhotthānakāryānyakaraṇāt parivartakaḥ // DhDaś_2.51 //
ebhiraṅgaiścaturdheyaṃ sāttvatyārabhaṭī punaḥ /
māyendrajālasaṅgrāmakrodhodbhrāntādiceṣṭitaiḥ /
saṅkṣiptikā syāt sampheṭo vastūtthānāvapātane // DhDaś_2.52 //
saṅkṣiptavasturacanā saṅkṣiptiḥ śilpayogataḥ /
pūrvanetṛnivṛttyānye netrantaraparigrahaḥ // DhDaś_2.53 //
sampheṭastu samāghātaḥ kruddhasaṃrabdhayordvayoḥ /
māyādyutthāpitaṃ vastu vastūtthāpanamiṣyate /
avapātastu niṣkrāmapraveśatrāsavidravaiḥ // DhDaś_2.54 //
ebhiraṅgaiścaturdheyaṃ nārthavṛttirataḥ parā /
caturthī bhāratī sāpi vācyā nāṭakalakṣaṇe // DhDaś_2.55 //
kaiśikīṃ sāttvatīṃ cārthavṛttimārabhaṭīmiti /
paṭhantaḥ pañcamīṃ vṛttimaudbhaṭāḥ pratijānate // DhDaś_2.56 //
śṛṅgāre kauśikī vīre sāttvatyārabhaṭī punaḥ /
rase raudre ca bībhatse vṛttiḥ sarvatra bhāratī // DhDaś_2.57 //
deśabhāṣākriyāveṣalakṣaṇāḥ syuḥ pravṛttayaḥ /
lokādevāvagamyaitā yathaucityaṃ prayojayet // DhDaś_2.58 //
pādyaṃ tu saṃskṛtaṃ nṝṇāmanīcānāṃ kṛtātmanām /
liṅginīnāṃ mahādevyā mantrijāveśyayoḥ kvacit // DhDaś_2.59 //
strīṇāṃ tu prākṛtaṃ prāyaḥ śūrasenyadhameṣu ca /
piśācātyantanīcādau paiśācaṃ māgadhaṃ tathā // DhDaś_2.60 //
yaddeśaṃ nīcapātraṃ yat taddeśaṃ tasya bhāṣitam /
kāryataścottamādīnāṃ kāryo bhāṣāvyatikramaḥ // DhDaś_2.61 //
bhagavanto varairvācyā vidvaddevarṣiliṅginaḥ /
viprāmātyāgrajāścāryā naṭīsūtramṛtau mithaḥ // DhDaś_2.62 //
rathī sūtena cāyuṣmān pūjyaiḥ śiṣyātmajānujāḥ /
vatseti tātaḥ pūjyo'pi sugṛhītābhidhastu taiḥ // DhDaś_2.63 //
bhāvo'nugena sūtrī ca mārṣetyetena so'pi ca /
devaḥ svāmīti nṛpatirbhṛtyairbhaṭṭeti cādhamaiḥ // DhDaś_2.64 //
āmantraṇīyāḥ pativaj jyeṣṭhamadhyādhamaiḥ striyaḥ /
samā haleti praṣyā ca hañje veśyājjukā tathā // DhDaś_2.65 //
kuṭṭinyamvetyanugataiḥ pūjyā vā jaratī janaiḥ /
vidūṣakeṇa bhavatī rājñī ceṭīti śabdyate // DhDaś_2.66 //
ceṣṭāguṇodāhṛtisattvabhāvān
aśeṣato netṛdaśāvibhinnān /
ko vaktumīśo bharato na yo vā
yo vā na devaḥ śaśikhaṇḍamauliḥ // DhDaś_2.67 //
==============================
[pariccheda 3]
prakṛtitvādathānyeṣāṃ bhūyorasaparigrahāt /
sampūrṇalakṣaṇatvāc ca pūrvaṃ nāṭakamucyate // DhDaś_3.1 //
pūrvaraṅgaṃ vidhāyādau sūtradhāre vinirgate /
praviśya tadvadaparaḥ kāvyamāsthāpayen naṭaḥ // DhDaś_3.2 //
divyamartye sa tadrūpo miśramanyatarastayoḥ /
sūcayed vastu bījaṃ vā mukhaṃ pātramathāpi vā // DhDaś_3.3 //
raṅgaṃ prasādya madhuraiḥ ślokaiḥ kāvyārthasūcakaiḥ /
ṛtuṃ kañcidupādāya bhāratīṃ vṛttimāśrayet // DhDaś_3.4 //
bhāratī saṃskṛtaprāyo vāgvyāpāro naṭāśrayaḥ /
bhedaiḥ prarocanāyuktairvīrthīprahasanāmukhaiḥ // DhDaś_3.5 //
unmukhīkaraṇaṃ tatra praśaṃsātaḥ prarocanā /
vīthī prahasanaṃ cāpi svaprasaṅge'bhidhāsyate /
vīthyaṅgāvyāmukhāṅgatvāducyante'traiva tat punaḥ // DhDaś_3.6 //
sūtradhāro naṭīṃ brūte mārṣaṃ vātha vidūṣakam /
svakāryaṃ prastutākṣepi citroktyā yat tadāmukham // DhDaś_3.7 //
prastāvanā vā tatra syuḥ kathādghātaḥ pravṛttakam /
prayogātiśayaścātha vīthyaṅgāni trayodaśa // DhDaś_3.8 //
svetivṛttasamaṃ vākyamarthaṃ vā yatra sūtriṇaḥ /
gṛhītvā praviśet pātraṃ kathodghāto dvidhaiva saḥ // DhDaś_3.9 //
kālasāmyasamākṣiptapraveśaḥ syāt pravṛttakam /
eṣo'yamityupakṣepāt sūtradhāraprayogataḥ /
pātrapraveśo yatraiṣa prayogātiśayo mataḥ // DhDaś_3.10 //
udghātyakāvalagite prapañcatrigate chalam /
vākkelyadhivale gaṇḍamavasyanditanālike /
asatpralāpavyāhāramṛdavāni trayodaśa // DhDaś_3.11 //
gūḍhārthapadaparyāyamālā praśnottarasya vā /
yatrānyonyaṃ samālāpo dvedhodghātyaṃ taducyate // DhDaś_3.12 //
yatraikatra samāveśāt kāryamanyat prasādhyate /
prastute'nyatra vānyat syāt ta(?) cāvalagitaṃ dvidhā // DhDaś_3.13 //
asadbhūtamithaḥstotraṃ prapañco hāsyakṛn mataḥ /
śrutisāmyādanekārthayojanaṃ trigataṃ tviha /
naṭāditritayālāpaḥ pūrvaraṅge tadiṣyate // DhDaś_3.14 //
priyābhairapriyairvākyairvilobhya chalanā chalam /
vinivṛttyāsya vākkelī dvistriḥ pratyuktito'pi vā // DhDaś_3.15 //
anyonyavākyādhikyoktiḥ spardhayādhivalaṃ bhavet /
gaṇḍaḥ prastutasambandhibhinnārthaṃ sahasoditam // DhDaś_3.16 //
rasoktasyānyathā vyākhyā yatrāvasyandita hi tat /
sopahāsā nigūḍhārthā nālikaiva prahelikā // DhDaś_3.17 //
asambaddhakathāprāyo'satpralāpo yathottaraḥ /
anyārthameva vyāhāro hāsyalāsyakaraṃ vacaḥ /
doṣā guṇā guṇā doṣā yatra syurmṛdavaṃ hi tat // DhDaś_3.18 //
eṣāmanyatamenārthaṃ pātraṃ cākṣipya sūtrabhṛt /
prastāvanānte nirgacchet tato vastu prapañcayet // DhDaś_3.19 //
abhigamyaguṇairyukto dhīrodāttaḥ pratāpavān /
kīrtikāmo mahotsāhastrayyāstrātā mahīpatiḥ // DhDaś_3.20 //
prakhyātavaṃśo rājarṣirdivyo vā yatra nāyakaḥ /
tatprakhyātaṃ vidhātavyaṃ vṛttamatrādhikārikam // DhDaś_3.21 //
yat tatrānucitaṃ kiñcin nāyakasya rasasya vā /
viruddhaṃ tat parityājyamanyathā vā prakalpayet // DhDaś_3.22 //
ādyantamevaṃ niścitya pañcadhā tad vibhajya ca /
khaṇḍaśaḥ sandhisañjñāṃśca vibhāgānapi khaṇḍayet // DhDaś_3.23 //
catuḥṣaṣṭistu tāni syuraṅgānītyaparaṃ tathā /
patākāvṛttamapyūnamekādyairanusandhibhiḥ /
aṅgānyatra yathālābhamasandhiṃ prakarīṃ nyaset // DhDaś_3.24 //
ādau viṣkambhakaṃ kuryādaṅkaṃ vā kāryayuktitaḥ /
apekṣitaṃ parityajya nīrasaṃ vastuvistaram /
yadā sandarśayet śeṣaṃ kuryād viṣkambhakaṃ tadā // DhDaś_3.25 //
yadā tu sarasaṃ vastu mūlādeva pravartate /
ādāveva tadāṅkaḥ syādāmukhākṣepasaṃśrayaḥ // DhDaś_3.26 //
pratyakṣanetṛcarito binduvyāptipuraskṛtaḥ /
aṅko nānāprakārārthasaṃvidhānarasāśrayaḥ // DhDaś_3.27 //
anubhāvavibhāvābhyāṃ sthāyinā vyabhicāribhiḥ /
gṛhītamuktaiḥ kartavyamaṅginaḥ paripoṣaṇaṃ // DhDaś_3.28 //
na cātirasato vastu dūraṃ vicchinnatāṃ nayet /
rasaṃ vā na tirodadhyād vastvalaṅkāralakṣaṇaiḥ // DhDaś_3.29 //
eko raso'ṅgīkartavyo vīraḥ śṛṅgāra eva vā /
aṅgamanye rasāḥ sarve kuryān nirvahaṇe'dbhutam // DhDaś_3.30 //
dūrādhvānaṃ vadhaṃ yuddhaṃ rājyadeśādiviplavam /
saṃrodhaṃ bhojanaṃ snānaṃ surataṃ cānulepanam // DhDaś_3.31 //
ambaragrahaṇādīni pratyakṣāṇi na nirdiśet /
nādhikārivadhaṃ kvāpi tyājyamāvaśyakaṃ na ca // DhDaś_3.32 //
ekāhācaritaikārthamitthamāsannanāyakam /
pātraistricaturairaṅkaṃ teṣāmante'sya nirgamaḥ // DhDaś_3.33 //
patākāsthānakānyatra bindurante ca bījavat /
evamaṅkāḥ prakartavyāḥ praveśādipuraskṛtāḥ /
pañcāṅkametadavaraṃ daśāṅkaṃ nāṭakaṃ param // DhDaś_3.34 //
atha prakaraṇe vṛttamutpādyaṃ lokasaṃśrayam /
amātyavipravaṇijāmekaṃ kuryāc ca nāyakam // DhDaś_3.35 //
dhīrapraśāntaṃ sāpāyaṃ dharmakāmārthatatparam /
śepaṃ nāṭakavat sandhipraveśakarasādikam // DhDaś_3.36 //
nāyikā tu dvidhā netuḥ kulastrī gaṇikā tathā /
kvacidekaiva kulajā kvāpi dvayaṃ kvacit // DhDaś_3.37 //
kulajābhyantarā bāhyā veśyā nātikramo'nayoḥ /
ābhiḥ prakaraṇaṃ tredhā saṅkīrṇaṃ dhūrtasaṅkulam // DhDaś_3.38 //
lakṣyate nāṭikāpyatra saṅkīrṇānyanivṛttaye /
tatra vastu prakaraṇān nāṭakān nāyako nṛpaḥ /
prakhyāto dhīralalitaḥ śṛṅgāro'ṅgī salakṣaṇaḥ // DhDaś_3.39 //
strīprāyacaturaṅkādibhedakaṃ yadi ceṣyate /
ekadvitryaṅkapātrādibhedenānantarūpatā // DhDaś_3.40 //
devī tatra bhavej jyeṣṭhā pragalbhā nṛpavaṃśajā /
gambhīrā māninī kṛcchāt tadvaśān netṛsaṅgamaḥ // DhDaś_3.41 //
nāyikā tādṛśī mugdhā divyā cātimanoharā /
antaḥpurādisambandhādāsannā śrutidarśanaiḥ // DhDaś_3.42 //
anurāgo navāvastho netustasyāṃ yathottaram /
netā tatra pravarteta devītrāsena śaṅkitaḥ /
kaiśikyaṅgaiścaturbhiśca yaktāṅkairiva nāṭikā // DhDaś_3.43 //
bhāṇastu dhūrtacaritaṃ svānubhūtaṃ pareṇa vā /
yatropavarṇayedeko nipuṇaḥ paṇḍito viṭaḥ // DhDaś_3.44 //
sambodhanoktipratyuktī kuryādākāśabhāpitaiḥ /
sūcayed vīraśṛṅgārau śauryasaubhāgyasaṃstavaiḥ // DhDaś_3.45 //
bhūyasā bhāratī vṛttirekāṅkaṃ vastu kalpitam /
mukhanirvahaṇe sāṅge lāsyāṅgāni daśāpi ca // DhDaś_3.46 //
geyaṃ padaṃ sthitaṃ pādyamāsīnaṃ puṣpagaṇḍikā /
pracchedakastrigūḍhaṃ ca saindhavākhyaṃ dvigūḍhakam // DhDaś_3.47 //
uttamottamakaṃ caiva uktapratyuktameva ca /
lāsye daśavidhaṃ hyetadaṅganirdeśakalpanam // DhDaś_3.48 //
tadvat prahasanaṃ tredhā śuddhavaikṛtasaṅkaraiḥ /
pākhaṇḍivipraprabhṛticeṭaceṭīviṭākulam /
ceṣṭitaṃ vepabhāṣābhiḥ śuddhaṃ hāsyavaconvitam // DhDaś_3.49 //
kāmukādivaciveṣaiḥ ṣaṇḍhakañcukitāpasaiḥ /
vikṛtaṃ saṅkarād vīthyā saṅkīrṇaṃ dhūrtasaṅkulam /
rasastu bhūyasā kāryaḥ ṣaḍvidho hāsya eva tu // DhDaś_3.50 //
ḍime vastu prasiddhaṃ syād vṛttayaḥ kaiśikīṃ vinā /
netāro devagandharvayakṣarakṣomahoragāḥ /
bhūtapretapiśācādyāḥ ṣoḍaśātyantamuddhatāḥ // DhDaś_3.51 //
rasairahāsyaśṛṅgāraiḥ ṣaḍbhirdīptaiḥ samanvitaḥ /
māyendrajālasaṅgrāmakrodhodbhrāntādiceṣṭitaiḥ // DhDaś_3.52 //
candrasūryoparāgaiśca nyāyye raudrarase'ṅgini /
caturaṅkaścatuḥsandhirnirvimarśo ḍimaḥ smṛtaḥ // DhDaś_3.53 //
khyātetivṛtto vyāyogaḥ khyātoddhatanarāśrayaḥ /
hīno garbhavimarśābhyāṃ dīptāḥ syurḍimavad rasāḥ // DhDaś_3.54 //
astrīnimittasaṅgrāmo jāmadagnyajaye yathā /
ekāhācaritaikāṅko vyāyogo bahubhirnaraiḥ // DhDaś_3.55 //
kāryaṃ samavakāre'pi āmukhaṃ nāṭakādivat /
khyātaṃ devāsuraṃ vastu nirvimarśāstu sandhayaḥ // DhDaś_3.56 //
vṛttayo mandakaiśikyo netāro devadānavāḥ /
dvādaśodāttavikhyātāḥ phalaṃ teṣāṃ pṛthak pṛthak // DhDaś_3.57 //
bahuvīrarasāḥ sarve yadvadambhodhimanthane /
aṅkaiḥstribhistrikapaṭastriśṛṅgārastrividravaḥ // DhDaś_3.58 //
dvisandhiraṅkaḥ prathamaḥ kāryo dvādaśanālikaḥ /
caturdvinālikāvantyau nālikā ghaṭikādvayam // DhDaś_3.59 //
vastusvabhāvadaivārikṛtāḥ syuḥ kapaṭāstrayaḥ /
nagaroparodhayuddhe vātāgnyādikavidravāḥ // DhDaś_3.60 //
dharmārthakāmaiḥ śṛṅgāro nātra vindupraveśakau /
vīthyaṅgāni yathālābhaṃ kuryāt prahasane yathā // DhDaś_3.61 //
vīthī tu kaiśikīvṛttau sandhyaṅgāṅkaistu bhāṇavat /
rasaḥ sūcyastu śṛṅgāraḥ spṛśedapi rasāntaram // DhDaś_3.62 //
yuktā prastāvanākhyātairaṅgairudghātyakādibhiḥ /
evaṃ vīthī vidhātavyā dvyekapātraprayojitā // DhDaś_3.63 //
utsṛṣṭikāṅke prakhyātaṃ vṛttaṃ buddhyā prapañcayet /
rasastu karuṇaḥ sthāyī netāraḥ prākṛtā narāḥ // DhDaś_3.64 //
bhāṇavat sandhivṛttyaṅgairyuktaḥ strīparidevitaiḥ /
vācā yuddhaṃ vidhātavyaṃ tathā jayaparājayau // DhDaś_3.65 //
miśramohāmṛge vṛttaṃ caturaṅkaṃ trisandhimat /
naradivyāvaniyamān nāyakapratināyakau // DhDaś_3.66 //
khyātau dhīroddhatāvantyo viparyāsādayuktakṛt /
divyastriyamanicchantīmapahārādinecchataḥ // DhDaś_3.67 //
śṛṅgārābhāsamapyasya kiñcit kiñcit pradarśayet /
saṃrambhaṃ paramānīya yuddhaṃ vyājān nivārayet /
vadhaprāptasya kurvīta vadhaṃ naiva mahātmanaḥ // DhDaś_3.68 //
itthaṃ vicintya daśarūpakalakṣmamārgam
ālokya vastu paribhāvya kaviprabandhān /
kuryādayatnavadalaṅkṛtibhiḥ prabandhaṃ
vākyairudāramadhuraiḥ sphuṭamandavṛttaiḥ // DhDaś_3.69 //
================================
[pariccheda 4]
vibhāvairanubhāvaiśca sāttvikairvyabhicāribhiḥ /
ānīyamānaḥ svādyatvaṃ sthāyī bhāvo rasaḥ smṛtaḥ // DhDaś_4.1 //
jñāyamānatayā tatra vibhāvo bhāvapoṣakṛt /
ālambanoddīpanatvaprabhedena sa ca dvidhā // DhDaś_4.2 //
anubhāvo vikārastu bhāvasaṃsūcanātmakaḥ /
hetukāryātmanoḥ siddhistayoḥ saṃvyavahārataḥ // DhDaś_4.3 //
sukhaduḥkhādikairbhāvairbhāvastadbhāvabhāvanam /
pṛthag bhāvā bhavantyanye'nubhāvatve'pi sāttvikāḥ /
sattvādeva samutpattestac ca tadbhāvabhāvanam // DhDaś_4.4 //
stambhapralayaromāñcāḥ svedo vaivarṇyavepathū /
aśruvaisvaryamityaṣṭau stambho'smin niṣkriyāṅgatā /
pralayo naṣṭasañjñatvaṃ śeṣāḥ suvyaktalakṣaṇāḥ // DhDaś_4.5 //
viśeṣādābhimukhyena caranto vyabhicāriṇaḥ /
sthāyinyunmagnanirmagnāḥ kallolā iva vāridhau // DhDaś_4.6 //
nirvedaglāniśaṅkāśramadhṛtijaḍatāharṣadainyaugryacintās
trāserṣyāmarṣagarvāḥ smṛtimaraṇamadāḥ suptanidrāvibodhāḥ /
vrīḍāpasmāramohāḥ samatiralasatāvegatarkāvahitthā
vyādhyunmādau vipādotsukacapalayutāstriṃśadete trayaśca // DhDaś_4.7 //
tattvajñānāpadīrṣyādernirvedaḥ svāvamānanam /
tatra cintāśruniḥśvāsavaiavarṇyocchvāsadīnatāḥ // DhDaś_4.8 //
ratyādyāyāsatṛṭkṣudbhirglānirniṣprāṇateha ca /
vaivarṇyakampānutsāhakṣāmāṅgavacanakriyāḥ // DhDaś_4.9 //
anarthapratibhā śaṅkā parakrauryāt svadurnayāt /
kampaśoṣābhivīkṣādiratra varṇasvarānyatā // DhDaś_4.10 //
śramaḥ khedo'dhvaratyādeḥ svedo'smin mardanādayaḥ /
santoṣo jñānaśaktyāderdhṛtiravyagrabhogakṛt // DhDaś_4.11 //
apratipattirjaḍatā syādiṣṭāniṣṭadarśanaśrutibhiḥ /
animiṣanayananirīkṣaṇatūṣṇīmbhāvādayastatra // DhDaś_4.12 //
prasattirutsavādibhyo harṣo'śrusvedagadgadāḥ /
daurgatyādyairanaujasyaṃ dainyaṃ kārṣṇyābhṛjādimat // DhDaś_4.13 //
duṣṭe'parādhadaurmukhyakrauryaiścaṇḍatvamugratā /
tatra svedaśiraḥkampatarjanātāḍanādayaḥ // DhDaś_4.14 //
dhyānaṃ cintehitānāpteḥ śūnyatāśvāsatāpakṛt /
garjitādermanaḥkṣobhastrāso'trotkampitādayaḥ // DhDaś_4.15 //
parotkarṣākṣamāsūyā garvadaurjanyamanyujā /
doṣoktyavajñe srukuṭimanyukrodheṅgitāni ca // DhDaś_4.16 //
adhikṣepāpamānāderamarṣo'bhiniviṣṭatā /
tatra khedaśiraḥkampatarjanātāḍanādayaḥ // DhDaś_4.17 //
garvo'bhijanalāvaṇyabalaiśvaryādibhirmadaḥ /
karmāṇyādharpaṇāvajñā savilāsāṅgavīkṣaṇam // DhDaś_4.18 //
sadṛśajñānacintādyaiḥ saṃskārāt smṛtiratra ca /
jñātatvenārthabhāsinyāṃ bhrūsamunnayanādayaḥ /
maraṇaṃ suprasiddhatvādanarthatvāc ca nocyate // DhDaś_4.19 //
harṣotkarṣo madaḥ pānāt skhaladaṅgavacogatiḥ /
nidrā hāso'tra ruditaṃ jyeṣṭhamadhyādhamādiṣu /
suptaṃ nidrodbhavaṃ tatra śvāsocchāsakriyā param // DhDaś_4.20 //
manaḥsammīlanaṃ nidrā cintālasyaklamādibhiḥ /
tatra jṛmbhāṅgabhaṅgākṣimīlanotsvapnatādayaḥ /
vivodhaḥ pariṇāmādestatra jṛmbhākṣimardane // DhDaś_4.21 //
durācārādibhirvrīḍā dhārṣṭyābhāvastamunnayet /
sācīkṛtāṅgāvaraṇavaivarṇyādhomukhādibhiḥ // DhDaś_4.22 //
āveśo grahaduḥkhādyairapasmāro yathāvidhiḥ /
bhūpātakampaprakhedalālāphenodgamādayaḥ // DhDaś_4.23 //
moho vicittatā bhītiduḥkhāveśānucintanaiḥ /
tatrājñānabhramāghātaghūrṇanādarśanādayaḥ // DhDaś_4.24 //
bhrānticchedopadeśābhyāṃ śāstrādestattvadhīrmatiḥ /
ālasyaṃ śramagarbhādejahyajṛmbhāsitādimat // DhDaś_4.25 //
āvegaḥ samgramo'sminnabhisarajanite śastranāgābhiyogo
vātāt pāṃsūpadigdhastvaritapadagatirvarṣaje piṇḍitāṅgaḥ /
utpātāt srastatāṅgeṣvahitahitakṛte śokaharṣānubhāvā
vahnerdhūmākulāsyaḥ karijamanubhayastammakampāpasārāḥ // DhDaś_4.26 //
tarko vicāraḥ sandehād bhrūśiroṅgulinartakaḥ /
lajjādyairvikriyāguptāvavahitthāṅgavikriyā /
vyādhayaḥ sannipātādyāsteṣāmanyatra vistaraḥ // DhDaś_4.27 //
aprekṣākāritonmādaḥ sannipātagrahādibhiḥ /
assminnavasthā ruditagītahāsāsitādayaḥ // DhDaś_4.28 //
prārabdhakāryāsiddhyāderviṣādaḥ sattvasaṅkṣayaḥ /
niḥśvāsocchvāsahṛttāpasahāyānveṣaṇādikṛt // DhDaś_4.29 //
kālākṣamatvamautmukyaṃ ramyecchāratisamgramaiḥ /
tatrocchvāsatvaniḥśvāsahṛttāpasvedavibhramāḥ // DhDaś_4.30 //
mātsaryadveṣarāgādeścāpalaṃ tvanavasthitiḥ /
tatra bhartsanapāruṣyasvacchandācaraṇādayaḥ // DhDaś_4.31 //
viruddhairaviruddhairvā bhāvairvicchidyate /
ātmabhāvaṃ nayatyanyān sa sthāyī lavaṇākaraḥ // DhDaś_4.32 //
ratyutsāhajgupsāḥ krodho hāsaḥ smayo bhayaṃ śokaḥ /
śamamapi kecit prāhuḥ puṣṭirnāṭyeṣu naitasya // DhDaś_4.33 //
nirvedādiratādrūpyādasthāyī svadate katham /
vairasyāyaiva tatpoṣastenāṣṭau sthāyino matāḥ // DhDaś_4.34 //
vācyā prakaraṇādibhyo buddhisthā vā yathā kriyā /
vākyārthaḥ kārakairyuktā sthāyī bhāvastathetaraiḥ // DhDaś_4.35 //
rasaḥ sa eva svādvyatvād rasikasyaiva vartanāt /
nānukāryasya vṛttatvāt kāvyasyātatparatvataḥ // DhDaś_4.36 //
draṣṭuḥ pratītirvrīḍerṣyārāgadveṣaprasaṅgataḥ /
laukikasya svaramaṇīsaṃyuktasyeva darśanāt // DhDaś_4.37 //
dhīrodāttādyavasthānāṃ rāmādiḥ pratipādakaḥ /
vibhāvayati ratyādīn svadante rasikasya te // DhDaś_4.38 //
krīḍatāṃ mṛnmayairyadvad bālānāṃ dviradādibhiḥ /
svotsāhaḥ svadate tadvacchrotṛṇāmarjunādibhiḥ // DhDaś_4.39 //
kāvyārthabhāvanāsvādo nartakasya na vāryate /
svādaḥ kāvyārthasambhedānātmānandasamudbhavaḥ // DhDaś_4.40 //
vikāśavistarakṣobhavikṣepaiḥ sa caturbidhaḥ /
śṛṅgāravīrabībhatsaraudreṣu manasaḥ kramāt // DhDaś_4.41 //
hāsyādbhutabhayotkarṣakaruṇānāṃ ta eva hi /
atastajjanyatā teṣāmata evāvadhāraṇam // DhDaś_4.42 //
śamaprakarṣo nirvācyo muditādestadātmatā /
padārthairindunirvedaromāñcādisvarūpakaiḥ /
kāvyād vibhāvasañcāryanubhāvaprakhyatāṃ gataiḥ // DhDaś_4.43 //
bhāvitaḥ svadate sthāyī rasaḥ sa parikīrtitaḥ /
lakṣaṇaikyaṃ vibhāvaikyādabhedād rasabhāvayoḥ // DhDaś_4.44 //
ramyadeśakalākālaveṣabhogādisevanaiḥ /
pramodātmā ratiḥ saiva yūnoranyonyaraktayoḥ /
prahṛṣyamāṇā śṛṅgāro madhurāṅgaviceṣṭitaiḥ // DhDaś_4.45 //
ye sattvajāḥ sthāyin eva cāṣṭau triṃśat trayo ye vyabhicāriṇaśca /
ekonapañcāśadamī hi bhāvāḥ
yuktyā nibaddhāḥ paripoṣayanti /
ālasyamaugryaṃ maraṇaṃ jugupsā
tasyāśrayādvaitaviruddhamiṣṭam // DhDaś_4.46 //
tatrāyogo'nurāge'pi navayorekacittayoḥ /
pāratantryeṇa daivād vā viprakarṣādasaṅgamaḥ // DhDaś_4.47 //
daśāvasthaḥ sa tatrādāvabhilāṣo'tha cintanam /
smṛtirguṇakathodvegapralāponmādasañjvarāḥ /
jaḍatā maraṇaṃ ceti duravasthaṃ yathottaram // DhDaś_4.48 //
abhilāpaḥ spṛhā tatra kānte sarvāṅgasundare /
dṛṣṭe śrute vā tatrāpi vismayānandasādhvasāḥ // DhDaś_4.49 //
sākṣāt pratikṛtisvapnacchāyāmāyāsu darśanam /
śrutirvyājāt sakhīgītamāgadhādiguṇastuteḥ // DhDaś_4.50 //
sānubhāvavibhāvāstu cintādyāḥ pūrvadarśitāḥ /
daśāvasthatvamācāryaiḥ prāyo vṛtyā nidarśitam /
mahākaviprabandheṣu dṛśyate tadanantatā // DhDaś_4.51 //
dṛṣṭe śrute'bhilāṣāc ca kiṃ nautsukyaṃ prajāyate /
aprāptau kiṃ na nirvedo glāniḥ kiṃ nāticintanāt // DhDaś_4.52 //
viprayogastu viśleṣo rūḍhavibhrambhayordvidhā /
mānapravāsabhedena māno'pi praṇayerṣyayoḥ // DhDaś_4.53 //
tatra praṇayamānaḥ syāt kopāvasitayordvayoḥ /
strīṇāmīrṣyākṛto mānaḥ kopo'nyāsaṅgini priye /
śrute vānumite dṛṣṭe śrutistatra sakhīmukhāt // DhDaś_4.54 //
utsvapnāyitabhogāṅkagotraskhalanakalpitaḥ /
tridhānumāniko dṛṣṭaḥ sākṣādindriyagocaraḥ // DhDaś_4.55 //
yathottaraṃ guruḥ ṣaḍbhirupāyaistamupācaret /
sāmnā bhedena dānena natyupekṣārasāntaraiḥ // DhDaś_4.56 //
tatra oriyavacaḥ sāma bhedastatsakhyupārjanam /
dānaṃ vyājena bhūṣādeḥ pādayoḥ patanaṃ natiḥ // DhDaś_4.57 //
sāmādau tu parikṣīṇe syādupekṣāvadhīraṇam /
rabhasatrāsaharṣādeḥ kopabhraṃśo rasāntaram /
kopaceṣṭāśca nārīṇāṃ prāgeva pratipāditāḥ // DhDaś_4.58 //
kāryataḥ sambhramācchāpāt pravāso bhinnadeśatā /
dvayostatrāśruniḥśvāsakārśyalambālakāditā // DhDaś_4.59 //
dvitīyaḥ sahasotpanno divyamānupaviplavāt /
svarūpānyatvakaraṇācchāpajaḥ sannidhāvapi // DhDaś_4.60 //
mṛte tvekatra yatrānyaḥ pralapecchoka eva saḥ /
vyāśrayatvān na śṛṅgāraḥ pratyāpanne tu netaraḥ // DhDaś_4.61 //
praṇayāyogayorutkā pravāse proṣitapriyā /
kalahāntariterṣyāyāṃ vipralavdhā ca khaṇḍitā // DhDaś_4.62 //
anukūlau niṣevete yatrānyonyaṃ vilāsinau /
darśanasparśanādīni sa sambhogo mudānvitaḥ // DhDaś_4.63 //
ceṣṭāstatra pravartante līlādyā daśa yoṣitām /
dākṣiṇyamārdavapremṇāmanurūpāḥ priyaṃ prati // DhDaś_4.64 //
ramayec cāṭukṛt kāntaḥ kalākrīḍādibhiśca tām /
na grāmyamācaret kiñcin narmabhraṃśakaraṃ na ca // DhDaś_4.65 //
vīraḥ pratāpavinayādhyavasāyasattva-
mohāviṣādanayavismayavikramādyaiḥ /
utsāhabhūḥ sa ca dayāraṇadānayogāt
tredhā kilātra matigarvadhṛtipraharṣāḥ // DhDaś_4.66 //
bībhatsaḥ kṛmipūtigandhivamathuprāyairjugupsaikabhūr
udvego rudhirāntrakīkasavasāmāṃsādibhiḥ kṣobhaṇaḥ /
vairāgyāj jaghanastanādiṣu ghṛṇāśuddho'nubhāvairvṛto
nāsāvaktravikūṇanādibhirihāvegārtiśaṅkādayaḥ // DhDaś_4.67 //
krodho matsaravairivaikṛtamayaiḥ poṣo'sya raudro'nujaḥ
kṣobhaḥ khādharadaṃśakampabhrukuṭisvedāsyarāgairyutaḥ /
śatrollāsavikatthamāṃsadharaṇīghātapratijñāgrahair
atrāmarṣamadau smṛtiścapalatāsūyāgryavegādayaḥ // DhDaś_4.68 //
vikṛtākṛtivāgveṣairātmano'tha parasya vā /
hāsaḥ syāt paripoṣo'sya hāsyastriprakṛtiḥ smṛtaḥ // DhDaś_4.69 //
smitamiha vikāsinayanaṃ kiñcillakṣyadvijaṃ tu hasitaṃ syāt /
madhurasvaraṃ vihasitaṃ saśiraḥkampamidamupahasitam // DhDaś_4.70 //
apahasitaṃ sāsrākṣaṃ vikṣiptāṅgaṃ bhavatyatihasitam /
dve dve hasite caiṣāṃ jyeṣṭhe madhye'dhame kramaśaḥ // DhDaś_4.71 //
nidrālasyaśramaglānimūrchāśca sahacāriṇaḥ /
atilokaiḥ padārthaiḥ syād vismayātmā raso'dbhutaḥ // DhDaś_4.72 //
karmāsya sādhuvādāśruvepathusvedagadgadāḥ /
harṣāvegadhṛtiprāyā bhavanti vyabhicāriṇaḥ // DhDaś_4.73 //
vikṛtasvarasattvāderbhayabhāvo bhayānakaḥ /
sarvāṅgavepathusvedaśoṣavaicittyalakṣaṇaḥ /
dainyasambhramasammohatrāsādistatsahodaraḥ // DhDaś_4.74 //
iṣṭanāśādaniṣṭāptau śokātmā karuṇo'nu tam /
niḥśvāsocchvāsaruditastambhapralapitādayaḥ // DhDaś_4.75 //
svāpāpasmāradainyādhimaraṇālasyasambhramāḥ /
viṣādajaḍayonmādacintādyā vyabhicāriṇaḥ // DhDaś_4.76 //
prītibhaktyādayo bhāvā mṛgayākṣādayo rasāḥ /
harṣotsāhādiṣu spaṣṭamantarbhāvān na kīrtitāḥ // DhDaś_4.77 //
ṣaṭtriṃśadbhūṣaṇādīni sāmādīnyekaviṃśatiḥ /
lakṣyasandhyantarāṅgāni sālaṅkāreṣu teṣu ca // DhDaś_4.78 //
ramyaṃ jugupsitamudāramathāpi nīcam
ugraṃ prasādi gahanaṃ vikṛtaṃ ca vastu /
yadvāpyavastu kavibhāvakabhāvyamānaṃ
tan nāsti yan na rasabhāvamupaiti loke // DhDaś_4.79 //
viṣṇoḥ sutenāpi dhanañjayena
vidvanmanorāganibandhahetuḥ /
āviṣkṛṭaṃ muñjamahīśagoṣṭhī-
vaidagdhyabhājā daśarūpametat // DhDaś_4.80 //