Ratnāvalī / (NRa)
Vaidya 296
/ namo ratnatrayāya //
sarvadoṣavinirmuktaṃ guṇaiḥ sarvairalaṃkṛtam /
praṇamya sarvajñamahaṃ sarvasattvaikabāndhavam // NRa_1.1 //
dharmamekāntakalyāṇaṃ rāja[n dha]rmodayāya te /
vakṣyāmi dharmaḥ siddhiṃ hi yāti saddharmabhājane // NRa_1.2 //
prāgdharmābhyudayo yatra paścānaiḥśreyasodayaḥ /
saṃprāpyābhyudayaṃ yasmādeti naiḥśreyasaṃ kramāt // NRa_1.3 //
sukhamabhyudaya[statra mokṣo]naiḥśreyaso mataḥ /
asya sādhanasaṃkṣepaḥ śraddhāprajñe samāsataḥ // NRa_1.4 //
śrāddhatvābhdajate dharmaṃ prājñatvādvetti tattvataḥ /
prajñā pradhānaṃ tvanayoḥ śraddhā pūrvaṃgamāsya tu // NRa_1.5 //
chandād dveṣābhdayānmohādyo dharmaṃ nātivartate /
sa śrāddha iti vijñeyaḥ śreyaso bhājanaṃ param // NRa_1.6 //
kāyavāṅmānasaṃ karma sarvaṃ samyakparīkṣya yaḥ /
parātmahitamājñāya sadā kuryātsa paṇḍitaḥ // NRa_1.7 //
Vaidya 297
ahiṃsā cauryaviratiḥ paradāravivarjanam /
mithyāpaiśunyapāruṣyābaddhavādeṣu saṃyamaḥ // NRa_1.8 //
lobhavyāpādanāstikyadṛṣṭīnāṃ parivarjanam /
ete karmapathāḥ śuklā daśa kṛṣṇā viparyayāt // NRa_1.9 //
amadyapānaṃ svājīvo 'vihiṃsā dānamādarāt /
pūjyapūjā ca maitrī ca dharmaścaiṣa samāsataḥ // NRa_1.10 //
śarīratāpanāddharmaḥ kevalā(nnāsti tena hi) /
na paradrohaviratirna paresāmanugrahaḥ // NRa_1.11 //
dānaśīlakṣamāspaṣṭaṃ yaḥ saddharmamahāpatham /
anādṛtya vrajet kāyakleśago daṇḍakotpathaiḥ // NRa_1.12 //
sa saṃsārāṭavīṃ ghorāmanantajanapādapām /
kleśavyālāvalīḍhāṅgaḥ sudīrghaṃ pratipadyate // NRa_1.13 //
hiṃsayā jāyate 'lpāyuḥ bahavābādho vihiṃsayā /
cauryeṇa bhogavyasanī saśa(truḥ) pāradārikaḥ // NRa_1.14 //
pratyākhyānaṃ mṛṣāvādāt paiśunyānmitrabhedanam /
apriyaśravaṇaṃ raukṣyādabāddhā(dapārthā?)ddurbhagaṃ vacaḥ // NRa_1.15 //
manorathān hantyamidhyā vyāpādo bhayadaḥ smṛtaḥ /
mithyādṛṣṭiḥ kudṛṣṭitvaṃ madyapānaṃ matibhramaḥ // NRa_1.16 //
apradānena dāridyaṃ mithyājīvena vañcanā /
stambhena duṣkulīnatvamalpaujaskatvamīrṣyayā // NRa_1.17 //
krodhāddurvarṇatā maurkhyamapraśnena vipaścitām /
phalametanmanuṣyatve sarvebhyaḥ prāk ca durgatiḥ // NRa_1.18 //
eṣāmakuśalākhyānāṃ vipāko yaḥ prakīrtitaḥ /
kuśalānāṃ ca sarveṣāṃ viparītaḥ phalodayaḥ // NRa_1.19 //
lobho dveṣaśca mohaśca tajjaṃ karmeti cāśubham /
alobhāmohādveṣāśca tajjaṃ karmetaracchubham // NRa_1.20 //
abhubhātsarvaduḥkhāni sarvadurgatayastathā /
śubhātsugatayaḥ sarvāḥ sarvajanmasukhāni ca // NRa_1.21 //
nivṛttiraśubhātkṛtsnātpravṛttistu śubhe sadā /
manasā karmaṇā vācā dharmo 'yaṃ dvividhaḥ smṛtaḥ // NRa_1.22 //
narakapretatiryagbhyo dharmādasmādvimucyate /
nṛṣu deveṣu cāpnoti sukhaśrirājyavistarān // NRa_1.23 //
Vaidya 298
dhyānāpramāṇārūpyaistu brahmādyasukhamaśnute /
ityabhyudayadharmo 'yaṃ phalaṃ cāsya samāsataḥ // NRa_1.24 //
naiḥśreyasaḥ punardharmaḥ sūkṣmo gambhīradarśanaḥ /
bālānāṃ[aśrotravatām] uktastrāsakaro jinaiḥ // NRa_1.25 //
nāsmyahaṃ na bhaviṣyāmi na me 'sti na bhaviṣyati /
iti bālasya saṃtrāsaḥ paṇḍitasya bhayakṣayaḥ // NRa_1.26 //
ahaṃkaraprasūteyaṃ mamakāropasaṃhitā /
prajā prajāhitaikāntavādinābhihitākhilā // NRa_1.27 //
astyahaṃ mama cāstīti mithyaitatparamārthibhiḥ /
yathābhūtaparijñānānna bhavatyubhayaṃ yataḥ // NRa_1.28 //
ahaṃkārodbhavāḥ skandhāḥ so 'haṃkāro 'nṛto 'rthataḥ /
bījaṃ yasyānṛtaṃ tasya prarohaḥ satyataḥ kutaḥ // NRa_1.29 //
skandhānasatyān dṛṣṭvaivamahaṃkāraḥ prahīyate /
ahaṃkāraprahāṇācca na punaḥ skandhasaṃbhavaḥ // NRa_1.30 //
yathādarśamupādāya(svamukhapratibimbakam /
dṛśya) te nāma taccaivaṃ na kiṃcidapi tattvataḥ // NRa_1.31 //
ahaṃkārastathā skandhānupādāyopalabhyate /
na ca kaścitsa tattvena svamukhapratibimbavat // NRa_1.32 //
yathādarśamanādāya svamukhapratibimbakam /
na dṛśyate tathā skandhānanādāyāhamityapi // NRa_1.33 //
evaṃvidhārthaśravaṇāddharmacakṣuravāptavān /
āryānandaḥ svayaṃ caiva bhikṣubhyo 'bhīkṣṇamuktavān // NRa_1.34 //
skandhagrāho yāvadasti tāvadevāhamityapi /
ahaṃkāre sati punaḥ karma janma tataḥ punaḥ // NRa_1.35 //
trivartmaitadanādyantamadhyaṃ saṃsāramaṇḍalam /
alātamaṇḍalaprakhyaṃ bhramatyanyonyahetukam // NRa_1.36 //
svaparobhayatastasya traikālyato 'pyaprāptitaḥ /
ahaṃkāraḥ kṣayaṃ yāti tataḥ karma ca janma ca // NRa_1.37 //
evaṃ hetuphalotpādaṃ paśyaṃstatkṣayameva ca /
nāstitāmastitāṃ caiva naiti lokasya tattvataḥ // NRa_1.38 //
Vaidya 299
sarvaduḥkhakṣayaṃ dhama śrutvaivamaparīkṣakaḥ /
saṃkampatyaparijñānādabhayasthānakātaraḥ // NRa_1.39 //
na bhaviṣyati nirvāṇe sarvametanna te bhayam /
ucyamāna ihābhāvastasya te kiṃ bhayaṃkaraḥ // NRa_1.40 //
mokṣe nātmā na ca skandhā mokṣaścedīdṛśaḥ priyaḥ /
ātmaskandhāpanayanaṃ kimihaiva tavāpriyam // NRa_1.41 //
na cābhāvo 'pi nirvānaṃ kuta eva tasya[vāsya] bhāvatā /
bhāvābhāvaparāmarśakṣayo nirvāṇamucyate // NRa_1.42 //
samāsānnāstitādṛṣṭiḥ phalaṃ nāstīti karmaṇaḥ /
apuṇyāpāyīkī caiṣā mithyādṛṣṭiriti smṛtā // NRa_1.43 //
samāsādastitādṛṣṭiḥ phalaṃ cāstīti karmaṇām /
puṇyā sugatiniṣyandā samyagdṛṣṭiriti smṛtā // NRa_1.44 //
jñāne nāstyastitāśānteḥ pāpapuṇyavyatikramaḥ /
durgateḥ sugateścāsmāt sa mokṣaḥ sabhdirucyate // NRa_1.45 //
sahetumudayaṃ paśyan nāstitāmativartate /
astitāmapi nopaiti nirodhaṃ saha hetunā // NRa_1.46 //
prāgjātaḥ sahajātaśca heturahetuko 'rthataḥ /
prajñapterapratītatvādutpatteścaiva tattvataḥ // NRa_1.47 //
asmin satīdaṃ bhavati dīrghe hrasvaṃ yathā sati /
[tasyotpādādudetīdaṃ dīpotpādādyathā] prabhā // NRa_1.48 //
hrasve 'sati punardīrghaṃ na bhavati svabhāvataḥ /
pradīpasyāpyanutpādātprabhāyā apyasaṃbhavaḥ // NRa_1.49 //
evaṃ hetuphalotpādaṃ dṛṣṭvā nopaiti nāstikyam(nāstitām) /
abhyupetyāsya lokasya yāthābhūtyaṃ prapañcajam // NRa_1.50 //
nirodhaṃ ca prapañcotthaṃ yāthābhūtyādupāgataḥ /
nopayātyastitāṃ tasmānmucyate 'dvayaniścitaḥ // NRa_1.51 //
dūrādālokitaṃ rūpamāsannairdṛśyate sphuṭam /
marīciryadi vāri syādāsannaiḥ kiṃ na dṛśyate // NRa_1.52 //
dūrībhūtairyathābhūto loko 'yaṃ dṛśayate tathā /
na dṛśyate tadāsannairanimitto marīcivat // NRa_1.53 //
[marīcistoyasadṛśī yathā nāmbu na] cārthataḥ /
skandhāstathātmasadṛśā nātmāno nāpi te 'rthataḥ // NRa_1.54 //
Vaidya 300
marīcīṃ toyamityetaditi matvāgato 'tra san /
yadi nāstīti tattoyaṃ [gṛṇhīyānmūḍha eva saḥ // NRa_1.55 //
marīcipratimaṃ lokamevamastīti gṛṇhataḥ /
nāstīti cāpi moho 'yaṃ sati mohe na mucyate // NRa_1.56 //
nāstiko durgatiṃ yātiṃ sugatiṃ yati cāstikaḥ /
yathābhūtaparijñānānmokṣamadvayaniśritaḥ // NRa_1.57 //
anicchan nāstitāstitve yathābhūtaparijñayā /
nāstitāṃ labhate mohāt kasmānna labhate 'stitām // NRa_1.58 //
syādastidūṣaṇādasya nāstitākṣipyate 'rthataḥ /
nāstitādūṣaṇādeva kasmānnākṣipyate 'stitā // NRa_1.59 //
na pratijñā na caritaṃ na cittaṃ bodhiniśrayāt /
nāstikatve 'rthato yeṣāṃ kathaṃ te nāstikāḥ smṛtāḥ // NRa_1.60 //
sasāṃkhyaulūkyanirgranthapugdalaskandhavādinam /
pṛccha lokaṃ yadi vadatyastināstivyatikramam // NRa_1.61 //
dharmayautakamityasmānnāstyastitvavyatikramam /
viddhi gambhīramityuktaṃ buddhānāṃ śāsanāmṛtam // NRa_1.62 //
vibhavaṃ naiti nāyāti na tiṣṭhatyapi ca kṣaṇam /
traikālyavyativṛttātmā loka eva kuto 'rthataḥ // NRa_1.63 //
dvayorapyāgatigatī prasthitiśca na tattvataḥ /
lokaniryāṇayostasmādviśeṣaḥ ka ivārthataḥ // NRa_1.64 //
sthiterabhāvādudayo nirodhaśca na tattvataḥ /
uditaśca sthitaśceti niruddhaśca kuto 'rthataḥ // NRa_1.65 //
kathamakṣaṇiko bhāvaḥ pariṇāmaḥ sadā yadi /
nāsti cetpariṇāmaḥ syādanyathātvaṃ kuto 'rthataḥ // NRa_1.66 //
ekadeśe kṣayādvā syāt kṣaṇikaṃ sarvaśo 'pi vā /
vaiṣamyānupalabdheśca dvidhāpyetadayuktimat // NRa_1.67 //
kṣaṇike sarvathā bhāve kutaḥ kācitpurāṇatā /
sthairyādakṣaṇike cāpi kutaḥ kācitpurāṇatā // NRa_1.68 //
yathānto 'sti kṣaṇasyaivamādirmadhyaṃ ca kalpyatām /
tryātmakatvāt kṣaṇasyaivaṃ na lokasya kṣaṇaṃ sthitiḥ // NRa_1.69 //
Vaidya 301
ādimadhyāvasānāni[cintyāni kṣaṇavatpunaḥ /
ādimadhyā] vasānatvaṃ na svataḥ parato 'pi vā // NRa_1.70 //
naiko 'nekapradeśatvānnāpradeśaśca kaścan /
vinaikamapi nāneko nāstitvamapi cāstitām // NRa_1.71 //
vināśāt pratipakṣādvā syādastitvasya nāstitā /
vināśaḥ pratipakṣo vā kathaṃ syādastyasaṃbhavāt // NRa_1.72 //
nirvṛtestena lokasya nopaityūnatvamarthataḥ /
antavāniti lokaśca pṛṣṭastūṣṇīṃ jino 'bhavat // NRa_1.73 //
sarvajña iti sarvajño budhaistenaiva gamyate /
yenaitaddharmagāmbhīryaṃ novācābhajane loke // NRa_1.74 //
iti naiḥśreyaso dharmo gambhīro niṣparigrahaḥ /
anālaya iti proktaḥ saṃbuddhaistatvadarśibhiḥ // NRa_1.75 //
asmādanālayāddharmādāyalayābhiratā janāḥ /
astināstyavyatikrāntā bhītā naśyantyamedhasaḥ // NRa_1.76 //
te naṣṭā nāśayantyanyānabhayasthānabhīravaḥ /
tathā kuru yathā rājān naṣṭairna vipraṇāśyase // NRa_1.77 //
2
kadalī pāṭitā yadvanniḥśeṣāvayavaiḥ saha /
na kiṃcitpuruṣastadvatpāṭitaḥ saha dhātubhiḥ // NRa_2.1 //
sarvadharmā anātmāna ityato bhāṣitaṃ jinaiḥ /
dhātuṣaṭkaṃ ca taiḥ sarvaṃ nirṇitaṃ tacca nārthataḥ // NRa_2.2 //
naivamātmā na cānātmā yāthābhūtyena labhyate /
ātmānātmakṛte dṛṣṭī vavārāsmānmahāmuniḥ // NRa_2.3 //
dṛṣṭaśrutādyaṃ muninā na satyaṃ na mṛṣoditam /
pakṣāddhi pratipakṣaḥ syādubhayaṃ tacca nārthataḥ // NRa_2.4 //
iti satyānṛtātīto loko 'yaṃ paramārthataḥ /
asmādeva ca tattvena nopaityasti ca nāsti ca // NRa_2.5 //
yaccaivaṃ sarvathā neti sarvajñastatkathaṃ vadet /
sāntamityathavānantaṃ dvayaṃ vādvayameva vā // NRa_2.6 //
asaṃkhyeyā gatā buddhāstathaiṣyantyatha sāṃpratāḥ /
koṭyagraśaśca sattvāntastebhyastraikālyajo mataḥ // NRa_2.7 //
vṛddhiheturna lokasya kṣayastrikālyasaṃbhavaḥ /
sarvajñena kathaṃ tasya pūrvānto 'vyākṛtaḥ kṛtaḥ // NRa_2.8 //
Vaidya 302
etattu dharmagāmbhīya yattadguhyaṃ pṛthagjane /
māyopamatvaṃ lokasya buddhānāṃ śāsanāmṛtam // NRa_2.9 //
māyāgajasya dṛśyeta yathā janmānta eva ca /
na ca kaścitsa tattvena janmāntaścaiva vidyate // NRa_2.10 //
māyopamasya lokasya tathā janmānta eva ca /
dṛśyate paramārthena na ca janmānta eva ca // NRa_2.11 //
yathā māyāgajo naiti kutaścidyāti na kvacit /
cittamohanamātratvādbhāvatvena na tiṣṭhati // NRa_2.12 //
tathā māyopamo loko naiti yāti na kutracit /
cittamohanamātratvābhdāvatvena na tiṣṭhati // NRa_2.13 //
trakālyavyativṛttātmā loka evaṃ nu ko 'rthataḥ /
yo 'sti nāstyathavāpi syādanyatra vyavahārataḥ // NRa_2.14 //
catuṣprakāramityasmāt śānto 'nanto dvayo 'dvayaḥ /
buddhena hetornānyasmādayamavyākṛtaḥ kṛtaḥ // NRa_2.15 //
śarīrāśucitā tāvat sthūlā pratyakṣagocarā /
satataṃ dṛśyamānāpi yadā citta na tiṣṭhati // NRa_2.16 //
tadātisūkṣmo gambhīraḥ saddharmo 'yamanālayaḥ /
apratyakṣaḥ kathaṃ citte sukhenāvatariṣyati // NRa_2.17 //
saṃbudhyāsmānnivṛtto 'bhūddharmaṃ deśayituṃ muniḥ /
durjñānamatigāmbhīryād jñātvā dharmamimaṃ janaiḥ // NRa_2.18 //
vināśayati durjñāto dharmo 'yamavipaścitam /
nāstitādṛṣṭisamale yasmādasminnimajjati // NRa_2.19 //
aparo 'pyasya durjñānānmūrkhaḥ paṇḍitamānikaḥ /
pratikṣepavinaṣṭātmā yātyavīcimadhomukhaḥ // NRa_2.20 //
durbhuktena yathānnena vināśamadhigacchati /
subhuktenāyurārogyaṃ balaṃ saukhyāni cāśnute // NRa_2.21 //
durjñātena tathānena vināśamadhigacchati /
samyagjñātenātra suikhaṃ bodhiṃ cāpnotyanuttarām // NRa_2.22 //
tasmādatra pratikṣepaṃ dṛṣṭiṃ tyaktvā ca nāstikīm /
samyagjñānaparaṃ yatnaṃ kuru sarvārthasiddhaye // NRa_2.23 //
dharmasyāsyāparijñānādahaṃkāro 'nuvartate /
tataḥ śubhāśubhaṃ karma tato janma śubhāśubham // NRa_2.24 //
Vaidya 303
tasmādyāvadavijñāto dharmo 'haṃkāraśātanaḥ /
dānaśīlakṣamādharme tāvadādaravān bhava // NRa_2.25 //
dharmapūrvāṇi kāryāṇi dharmamadhyāni pārthiva /
sādhayan dharmaniṣṭhāni neha nāmutra sīdati // NRa_2.26 //
dharmātkīrtiḥ sukhaṃ caiva neha bhīrna mumūrṣataḥ /
paralokasukhaṃ sphītaṃ tasmāddharma sadā bhaja // NRa_2.27 //
dharma eva parā nītirdharmālloko 'nurajyate /
rañjitena hi lokena neha nāmutra vañcyate // NRa_2.28 //
adharmeṇa tu yā nītistayā loko 'parajyate /
lokoparañjanāccaiva neha nāmutra nandati // NRa_2.29 //
parātisaṃdhānaparā kaṣṭā durgatipaddhatiḥ /
anarthavidyā duṣprajñairarthavidyā kathaṃ kṛtā // NRa_2.30 //
parātisaṃdhānaparo nītimān kathamarthataḥ /
yena janmasahasrāṇi bahūnyātmaiva vañcyate // NRa_2.31 //
riporapriyamanvicchan doṣāṃstyaktvā guṇān śraya /
svahitāvāptirevam tu ripoścāpyapriyaṃ bhavet // NRa_2.32 //
dānena priyavadyena hitenaikārthacaryayā /
ebhirācara lokasya dharmasyaiva ca saṃgraham // NRa_2.33 //
viśvāsaṃ janayatyekaṃ satyaṃ rājñāṃ yathā dṛḍham /
tathaivābhūtamapyeṣāmaviśvāsakaraṃ param // NRa_2.34 //
nāvisaṃvādavatsatyaṃ [sattve] udgatamarthataḥ /
paraikāntahitaṃ satyamahitatvānmṛṣetarat // NRa_2.35 //
doṣān pracchādayatyekastyāgo rājñāṃ yathojjvalaḥ /
tathā kārpaṇyamapyeṣāṃ guṇasarvasvaghātakam // NRa_2.36 //
upaśāntasya gāmbhīryaṃ gāmbhīryādgauravaṃ param /
gauravāddīptirājñā ca tasmādupaśamaṃ bhaja // NRa_2.37 //
ahāryabuddhiḥ prājñatvādaparapratyayaḥ sthiraḥ /
nātisaṃdhīyate rājā tasmātprajñāparo bhava // NRa_2.38 //
satyatyāgaśamaprajño caturbhadro narādhipaḥ /
dharmaścaturbhadra iva stūyate devamānuṣaiḥ // NRa_2.39 //
nigṛhyavādibhiḥ suddhaiḥ prajñākāruṇyanirmalaiḥ /
sahāsīnasya satataṃ prajñā dharmaśca vardhate // NRa_2.40 //
Vaidya 304
durlabhāḥ pathyavaktāraḥ śrotārastvatidurlabhāḥ /
tebhyo 'tidurlabhatamā ye pathyasyāśukāriṇaḥ // NRa_2.41 //
pathyamapyapriyaṃ tasmājñātvā śīghraṃ samācara /
pibedauṣadhamapyugramārogyāyātmavāniva // NRa_2.42 //
jīvitārogyarājyānāṃ cintayānityatāṃ sadā /
tataḥ saṃvegavān dharmamekāntena prayāsyase // NRa_2.43 //
avaśyaṃ maraṇaṃ paśyan pāpadduḥkhaṃ mṛtasya ca /
ehikena sukhenāpi na pāpaṃ kṣātumarhasi // NRa_2.44 //
kasmiṃścedabhyaṃ dṛṣṭaṃ bhayaṃ dṛṣṭaṃ kvacitkṣaṇe /
yadyekasmin samāśvāsaḥ kimekasminna te bhayam // NRa_2.45 //
madyātparibhavo loke kāryahānirdhanakṣayaḥ /
ākāryakaraṇaṃ mohāt[madyaṃ tyaja tataḥ sadā] // NRa_2.46 //
...
(Sanskrit text of 2.47-95 and 3 lost!)
4
adharmamanvāyyamapi prāyo rājānujīvibhiḥ /
ācaran stūyate tasmāt kṛcchrādvetti kṣamākṣamam // NRa_4.1 //
anyo 'pi tāvadyaḥ kaściddurvacaḥ kṣamamapriyam /
kimu rājā mahābhaumastvaṃ mayā bhikṣuṇā satā // NRa_4.2 //
tvatkṛtādeva tu snehājjagatāmanukampayā /
ahameko vadāmi tvāṃ pathyamapyapriyaṃ bhṛśam // NRa_4.3 //
satyaṃ ślakṣṇārthavatpathyaṃ śiṣyaḥ kāle 'nukampayā /
vācya ityāha bhagavāṃstadevamabhidhīyase // NRa_4.4 //
akrodhe satyavākye ca ślādhyamāno yadi sthitaḥ /
śravyaṃ saṃparigṛṇhīyāt sattoyaṃ snāpyamānavat // NRa_4.5 //
tasya me vadato vākyaṃ tvamihāmutra ca kṣamam /
jñātvā kuru hitāyedamātmano jagato 'pi ca // NRa_4.6 //
yācakebhyaḥ purā dānāt prāpyārthāṃścenna dāsyasi /
akṛtajñatvalobhābhyāṃ nārthān punaravāpsyasi // NRa_4.7 //
iha pathyadanaṃ loke na vahatyabhṛto bhṛtaḥ /
yācakastvabhṛto 'mutra hīnaḥ śataguṇodvahaḥ // NRa_4.8 //
udāracittaḥ satataṃ bhavodārakriyārataḥ /
udārakarmaṇaḥ sarvamudāraṃ jāyate phalam // NRa_4.9 //
Vaidya 305
manorathairapi klībairanālīḍhaṃ narādhipaiḥ /
kuru dharmāspadaṃ śrīmatkhyātaṃ ratnatrayāspadam // NRa_4.10 //
sāmantarājaromāñcakaraṃ dharmāspadaṃ na yat /
mṛtasyāpyapraśasyatvād rājaṃstadakṛtaṃ varam // NRa_4.11 //
atyaudāryādudārāṇāṃ vismayotsāhavardhanam /
utsāhanghaṃ ca mandānāṃ sarvasvenāpi kāraya // NRa_4.12 //
utsṛjyāmutra gantavyaṃ sarvasvamavaśena te /
dharme niyuktaṃ yātyeva purastātsarvameva tat // NRa_4.13 //
sarvasvaṃ pūrvanṛpaternṛpasya vaśamāgatam /
kiṃ pūrvakasya dharmāya sukhāya yaśase 'pi vā // NRa_4.14 //
bhuktādarthādiha sukhaṃ dattātpāratrikaṃ sukham /
abhuktādattanaṣṭatvādduḥkhameva kutaḥ sukham // NRa_4.15 //
vinaśyan sacivairdātumasvātantryānna śakyasi /
āpaticchedaniḥsnehairnavarājapriyaiṣibhiḥ // NRa_4.16 //
sarvasvenāpyataḥ svasthaḥ śīghraṃ dharmāspadaṃ kuru /
mṛtyupratyayamadhyasthaḥ pravātasthapradīpavat // NRa_4.17 //
dharmādhikārā ye cānye pūrvarājapravarvitāḥ /
devadroṇyādayaste 'pi pravartyantāṃ yathāsthitāḥ // NRa_4.18 //
ahiṃsakaiḥ śubhācārairvratasthairatithipriyaiḥ /
sarvakṣamairakalahairbhajyeraṃstaiḥ sado(dya)taiḥ // NRa_4.19 //
andhavyādhitahīnāṅgadīnānāthavanīpakāḥ /
te 'pyannapānaṃ sāmyena labherannavighaṭṭitāḥ // NRa_4.20 //
anarthānāmapi satāṃ dhārmikāṇāmanugrahān /
apyanyarājyasaṃsthānāmanurūpān pravartaya // NRa_4.21 //
sarvadharmādhikāreṣu dharmādhikṛtamutthitam /
alubdhaṃ paṇḍitaṃ dharmyaṃ kuru tesāmabādhakam // NRa_4.22 //
nītijñān dhārmikān snigdhān śucīn bhaktānakātarān /
kulīnān śīlasaṃpannān kṛtajñān sacivān kuru // NRa_4.23 //
akṣudrāṃstyāginaḥ śūrān snigdhān saṃbhoginaḥ sthirān /
kuru nityāpramattāṃśca dhārmikān daṇḍanāyakān // NRa_4.24 //
dharmaśīlān śūcīn dakṣān kāryajñān śāstrakovidān /
kṛtavṛttīn samān snigdhān vṛddhānadhikṛtān kuru // NRa_4.25 //
Vaidya 306
pratimāsaṃ ca tebhyastvaṃ sarvamāyavyayaṃ śṛṇu /
śrutvā dharmādhikārādyaṃ kāryaṃ sarvaṃ svayaṃ vada // NRa_4.26 //
dharmārthaṃ yadi te rājyaṃ na kīrtyarthaṃ na kāmataḥ /
tataḥ saphalamatyarthamanarthārthamato 'nyathā // NRa_4.27 //
parasparāmiṣībhūte loko 'smin prāyaśo nṛpa /
yathā rājyaṃ ca dharmaśca bhavettava tathā śṛṇu // NRa_4.28 //
jñānavṛddhāḥ kule jātā nyāyajñāḥ pāpabhīravaḥ /
sametā bahavo nityaṃ santu te kāryadarśinaḥ // NRa_4.29 //
daṇḍabandhaprahāradīn kuryuste nyāyato 'pi cet /
kāruṇyārdraḥ sadā bhūtvā tvamanugrahavān bhava // NRa_4.30 //
hitāyaiva tvayā cittamunnāmyaṃ sarvadehinām /
kāruṇyātsatataṃ rājaṃstīvrapāpakṛtāmapi // NRa_4.31 //
tīvrapāpeṣu hiṃsreṣu kṛpā kāryā viśeṣataḥ /
ta eva hi kṛpāsthānaṃ hatātmāno mahātmanām // NRa_4.32 //
pratyahaṃ pañcarātraṃ vā baddhān kṣīṇān vimocaya /
śeṣānapi yathāyogaṃ mā kāṃścit naiva mocaya // NRa_4.33 //
yeṣvamokṣaṇacittaṃ te jāyate teṣvasaṃvaraḥ /
tasmādasaṃvarāt pāpamajasramupacīyate // NRa_4.34 //
yāvacca na vimucyeraṃstāvatsyuḥ sukhabandhanāḥ /
nāpitasnānapānānnabhaiṣajyavasanānvitāḥ // NRa_4.35 //
apātreṣviva putreṣu pātrīkaraṇakāṅkṣayā /
kāruṇyā[ttāḍanaṃ kāryaṃ na dveṣān]nārthalipsayā // NRa_4.36 //
vimṛśya samyagvijñāya praduṣṭān ghātakānapi /
ahatvā pīḍayitvā ca kuru nirviṣayān narān // NRa_4.37 //
svatantraḥ paśya sarvaṃ ca viṣayaṃ cāracakṣuṣā /
nityāpramattaḥ smṛtimān kuru kāryaṃ ca dhārmikam // NRa_4.38 //
pradānamānasatkārairguṇasthān satataṃ bhaja /
udārairanurūpaistu śeṣānapi yathāvidhi // NRa_4.39 //
saṃmānasphītakusumaḥ saṃpradānamahāphalaḥ /
rājavṛkṣaḥ kṣamācchāyaḥ sevyate bhṛtyapakṣibhiḥ // NRa_4.40 //
tyāgaśīlamayo rājā tejasvī bhavati priyaḥ /
śarkarāmodako yadvadelāmaricakarkaśaḥ // NRa_4.41 //
Vaidya 307
mātsyanyāyaśca te naivaṃ nyāyādrājyaṃ bhaviṣyati /
na cānyāyo na vādharmo dharmaścaivaṃ bhaviṣyati // NRa_4.42 //
paralokāttvayā rājyaṃ nānītaṃ nāpi neṣyasi /
dharmāt prāptamato 'syārthe nādharmaṃ kartumarhasi // NRa_4.43 //
rājyena bhāṇḍamūlyena duḥkhabhāṇḍaparaṃparām /
rājan yathā nārjayasi prayatnaḥ kriyatāṃ tathā // NRa_4.44 //
rājyena bhāṇḍamūlyena rājyabhāṇḍaparaṃparām /
rājan yathā nirviśasi prayatnaḥ kriyatāṃ tathā // NRa_4.45 //
caturdvīpamapi prāpya pṛthivīṃ cakravartinaḥ /
śārīraṃ mānasaṃ caiva sukhadvayamidaṃ matam // NRa_4.46 //
duḥkhapratikriyāmātraṃ śārīraṃ vedanāsukham /
saṃjñāmayaṃ mānasaṃ tu kevalaṃ kalpanākṛtam // NRa_4.47 //
duḥkhapratikriyāmātraṃ kalpanāmātrameva ca /
lokasya sukhasarvasvaṃ vyarthametadato 'rthataḥ // NRa_4.48 //
dvīpadeśapurāvāsapradeśasthānavāsasām /
śayyānnapānahastyaśvastrīṇāṃ caikaikabhogyatā // NRa_4.49 //
yadā ca yatra cittaṃ syāt tadānena sukhaṃ kila /
śeṣāṇāmamanaskārātteṣāṃ vyarthatvamarthataḥ // NRa_4.50 //
viṣayān pañcabhiḥ pañca cakṣurādibhirindriyaiḥ /
na kalpayati cedgaṇhan nāsmātteṣu tadā sukham // NRa_4.51 //
jānīte viṣayaṃ yaṃ yaṃ yena yenendriyeṇa ca /
tadā na śeṣaiḥ śeṣāṇi vyarthānyeva yatastadā // NRa_4.52 //
indriyairupalabdhasya viṣayasyākṛtiṃ manaḥ /
upalabhya vyatītasya kalpayan manyate sukham // NRa_4.53 //
ekamarthaṃ vijānāti yadyapyekamihendriyam /
tadapyarthaṃ vinā vyarthaṃ vyartho 'rtho 'pi ca tadvinā // NRa_4.54 //
pratītya mātāpitarau yathoktaḥ putrasaṃbhavaḥ /
cakṣūrūpe pratītyaivamukto vijñānasaṃbhavaḥ // NRa_4.55 //
atītānāgatā vyarthā viṣayāḥ sārdhamindriyaiḥ /
tadudvayānatiriktatvād vyarthā ye 'pi ca sāṃpratāḥ // NRa_4.56 //
alātacakraṃ gṛṇhāti yathā cakṣurviparyayāt /
tathendriyāṇi gṛṇhanti viṣayān sāṃpratāniva // NRa_4.57 //
Vaidya 308
indriyāṇindriyāerthāśca pañcabhūtamayā matāḥ /
pratisvaṃ bhūtavaiyarthyādeṣāṃ vyarthatvamarthataḥ // NRa_4.58 //
nirindhano 'gnirbhūtānāṃ vinirbhāge prasajyate /
saṃparke lakṣaṇābhāvaḥ śeṣeṣvapyeṣa nirṇayaḥ // NRa_4.59 //
evaṃ dvidhāpi bhūtānāṃ vyarthatvātsaṃgatirvṛthā /
vyarthatvātsaṃgateścaivaṃ rūpaṃ vyarthamato 'rthataḥ // NRa_4.60 //
vijñānavedanāsaṃjñāsaṃskārāṇāṃ ca sarvaśaḥ /
pratyekamātmavaiyarthyadvaiyarthyaṃ paramārthataḥ // NRa_4.61 //
sukhābhimāno duḥkhasya pratīkāre yathārthataḥ /
tathā sukhābhimāno 'pi sukhasya pratighātajaḥ // NRa_4.62 //
sukhe saṃyogatṛṣṇaivaṃ naiḥsvābhāvyātprahīyate /
duḥkhe viyogatṛṣṇā ca paśyatāṃ muktirityataḥ // NRa_4.63 //
kaḥ paśyatīti ceccittaṃ vyahāreṇa kathyate /
na hi caittaṃ vinā cittaṃ vyarthatvānna saheṣyate // NRa_4.64 //
vyarthamevaṃ jaganmatvā yāthābhūtyānnirāspadaḥ /
nirvāti nirupādāno nirupādānavanhivat // NRa_4.65 //
bodhisattvo 'pi dṛṣṭaivaṃ saṃbodhau niyato mataḥ /
kevalaṃ tasya kāruṇyādā bodherbhavasaṃtatiḥ // NRa_4.66 //
bodhisattvasya saṃbhāro mahāyāne tathāgataiḥ /
nirdiṣṭaḥ sa tu saṃmūḍhaiḥ pradviṣṭaścaiva nindyate // NRa_4.67 //
guṇadoṣānabhijño vā doṣasaṃjñī guṇeṣu vā /
athavāpi guṇadveṣī mahāyānasya nindakaḥ // NRa_4.68 //
paropaghātino doṣān parānugrāhiṇo guṇān /
jñātvocyate guṇadveṣī mahāyānasya nindakaḥ // NRa_4.69 //
yatsvārthanirapekṣatvāt parārthaikarasapriyam /
guṇākaraṃ mahāyānaṃ taddviṣī tena dahyate // NRa_4.70 //
śrāddho 'pi durgṛhītena dviṣyāt kruddho 'thavetaraḥ /
śrāddho 'pi dagdha ityuktaḥ kā cintā dveṣābandhure // NRa_4.71 //
viṣeṇāpi viṣaṃ hanyādyathaivoktaṃ cikitsakaiḥ /
duḥkhenāpyahitaṃ hanyādityukte kiṃ virudhyate // NRa_4.72 //
manaḥpūrvaṃgamā dharmā manaḥśreṣṭhā iti śruteḥ /
hitaṃ hitamanāḥ kurvan duḥkhenāpyahitaṃ katham // NRa_4.73 //
Vaidya 309
duḥkhamapyāyatīpathyaṃ kāryaṃ kimu sukhaṃ hitam /
ātmanaśca pareṣāṃ ca dharma eṣā sanātanaḥ // NRa_4.74 //
mātrāsukhaparityāgāt paścāccedvipulaṃ sukham /
tyajenmātrāsukhaṃ dhīraḥ saṃpaśyan vipulaṃ sukham // NRa_4.75 //
na mṛśyate ca yadyetat kaṭubhaiṣajyadāyinaḥ /
tataścikitsakādyāśca hatā naivaṃ ca yujyate // NRa_4.76 //
apathyamapi yaddṛṣṭaṃ tatpathyaṃ paṇḍitaiḥ kvacit /
utsargaścāpavādaśca sarvaśāstreṣu śasyate // NRa_4.77 //
karuṇāpūrvakāḥ sarve niṣyandā jñānanirmalāḥ /
uktā yatra mahāyāne kastannindetsacetanaḥ // NRa_4.78 //
atyaudāryātigāmbhīryādviṣaṇṇairakṛtātmabhiḥ /
nindyate 'dya mahāyānaṃ mohāt svaparavairibhiḥ // NRa_4.79 //
dānaśīlakṣamāvīryadhyānaprajñākṛpātmakam /
mahāyānamatastasmin kasmāddurbhāṣitaṃ vacaḥ // NRa_4.80 //
parārtho dānaśīlābhyāṃ kṣāntyā vīryeṇa cātmanaḥ /
dhyānaṃ prajñā ca mokṣāya mahāyānārthasaṃgrahaḥ // NRa_4.81 //
parā[tmahita]mokṣārthāḥ saṃkṣepādbuddhaśāsanam /
te ṣaṭpāramitāgarbhāstasmād bauddhamidaṃ vacaḥ // NRa_4.82 //
puṇyajñānamayo yatra buddhairbodhermahāpathaḥ /
deśitastanmahāyānamajñānādvai na dṛśyate // NRa_4.83 //
khamivācintyaguṇatvādukto 'cintyaguṇo jinaḥ /
mahāyāne yato buddhamāhātmyaṃ kṣamyatāmidam // NRa_4.84 //
āryaśāradvatasyāpi śīlamātre 'pyagocaraḥ /
yasmāt tadbuddhamāhātmyamacintyaṃ kiṃ na mṛṣyate // NRa_4.85 //
anutpādo mahāyāne paresāṃ śūnyatā kṣayaḥ /
kṣayānutpādayośrcaikyamarthataḥ kṣamyatāṃ yataḥ // NRa_4.86 //
śūnyatā buddhamāhātmyamevaṃ yuktyānupaśyatām /
mahāyānetaroktāni na sameyuḥ kathaṃ satām // NRa_4.87 //
tathāgatābhisaṃdhyoktānyasukhaṃ jñātumityataḥ /
ekayānatriyānoktādātmā rakṣya upekṣayā // NRa_4.88 //
upekṣayā hi nāpuṇyaṃ dvesātpāpaṃ kutaḥ śubham /
mahāyāne yato dveṣo nātmakāmaiḥ kṛto 'rhati // NRa_4.89 //
Vaidya 310
na bodhisattvapraṇidhirna caryāpariṇāmanā /
uktāḥ śrāvakayāne 'smādbodhisattvaḥ kutastataḥ // NRa_4.90 //
adhiṣṭhānāni noktāni bodhisattvasya bodhaye /
buddhairanyatpramāṇaṃ ca ko 'sminnarthe jinādhikaḥ // NRa_4.91 //
adhiṣṭhānāryasatyārthabodhipakṣopasaṃhitāt /
mārgācchāvakasāmānyādbauddhaṃ kenādhikaṃ phalam // NRa_4.92 //
bodhicaryāpratiṣṭhārtha na sūtre bhāṣitaṃ vacaḥ /
bhāṣitaṃ ca mahāyāne grāhyamasmādvicakṣaṇaiḥ // NRa_4.93 //
yathaiva vaiyākaraṇo mātṛkāmapi pāṭhayet /
buddho 'vadattathā dharmaṃ vineyānāṃ yathākṣamam // NRa_4.94 //
keṣāṃcidavadaddharmaṃ pāpebhyo vinivṛttaye /
keṣāṃcitpuṇyasiddhayarthaṃ keṣāṃcidū dvayaniśritam // NRa_4.95 //
dvayāniśritamekeṣāṃ gambhīraṃ bhīrubhīṣaṇam /
śūnyatākaruṇāgarbhamekeṣāṃ bodhisādhanam // NRa_4.96 //
iti sadbhirmahāyāne kartavyaḥ pratighakṣayaḥ /
prasādaścādhikaḥ kāryaḥ samyaksaṃbodhisiddhaye // NRa_4.97 //
mahāyānaprasādena taduktācaraṇena ca /
prāpyate 'nuttarā bodhiḥ sarvasaukhyāni cāntarā // NRa_4.98 //
dānaṃ śīlaṃ kṣamā satyaṃ gṛhasthasya viśeṣataḥ /
dharma uktaḥ kṛpāgarbhaḥ sa sātmīkriyatāṃ dṛḍham // NRa_4.99 //
atha lokasya vaidharmyādrājyaṃ dharmeṇa duṣkaram /
tato dharmayaśorthaṃ te pravrajyādhigamaḥ kṣamaḥ // NRa_4.100 //
ratnāvalyāṃ rājavṛttopadeśo nāma caturthaḥ paricchedaḥ //