Samantabhadra: Āptamīmāṃsā
devāgamanabhoyānacāmarādivibhūtayaḥ /
māyāviṣvapi dṛśyante nātastvamasi no mahān // SAm_1 //
adhyātmaṃ bahirapyeṣa vigrahādimahodayaḥ /
divyaḥ satyo divaukassvapyasti rāgādimatsu saḥ // SAm_2 //
tīrthakṛtsamayānāṃ ca parasparavirodhataḥ /
sarveṣāmāptatā nāsti kaścideva bhavedguruḥ // SAm_3 //
doṣāvaraṇayorhānirniḥśeṣāstyatiśāyanāt /
kvacidyathā svahetubhyo bahirantarmalakṣayaḥ // SAm_4 //
sūkṣmāntaritadūrārthāḥ pratyakṣāḥ kasyacidyathā /
anumeyatvato 'gnyādiriti sarvajñasaṃsthitiḥ // SAm_5 //
sa tvamevāsi nirdoṣo yuktiśāstrāvirodhavāk /
avirodho yadiṣṭaṃ te prasiddhena na bādhyate // SAm_6 //
tvanmatāmṛtabāhyānāṃ sarvathaikāntavādinām /
āptābhimānadagdhānāṃ sveṣṭaṃ dṛṣṭena bādhyate // SAm_7 //
kuśalākuśalaṃ karma paralokaśca na kvacit /
ekāntagraharakteṣu nātha svaparavairiṣu // SAm_8 //
bhāvaikānte padārthānāmabhāvānāmapahnavāt /
sarvātmakamanādyantamasvarūpamatāvakam // SAm_9 //
kāryadravyamanādi syātprāgabhāvasya nihnave /
pradhvaṃsasya ca dharmasya pracyave 'nantatāṃ vrajet // SAm_10 //
sarvātmakaṃ tadekaṃ syādanyāpohavyatikrame /
anyatra samavāyena vyapadiśyeta sarvathā // SAm_11 //
abhāvaikāntapakṣe 'pi bhāvāpahnavavādinām /
bodhavākyaṃ pramāṇaṃ na kena sādhanadūṣaṇam // SAm_12 //
virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_13 //
kathaṃcitte sadeveṣṭaṃ kathañcidasadeva tat /
tathobhayamavācyaṃ ca nayayogānna sarvathā // SAm_14 //
sadeva sarvaṃ ko necchetsvarūpādicatuṣṭayāt /
asadeva viparyāsānna cenna vyavatiṣṭhate // SAm_15 //
kramārpitadvayād dvaitaṃ sahāvācyamaśaktitaḥ /
avaktavyottarāḥ śeṣāstrayo bhaṅgāḥ svahetutaḥ // SAm_16 //
astitvaṃ pratiṣedhyenāvinābhāvyekadharmiṇi /
viśeṣaṇatvātsādharmyaṃ yathā bhedavivakṣayā // SAm_17 //
nāstitvaṃ pratiṣedhyenāvinābhāvyekadharmiṇi /
viśeṣaṇatvādvaidharmyaṃ yathā 'bhedavivakṣayā // SAm_18 //
vidheyapratiṣedhyātmā viśeṣyaḥ śabdagocaraḥ /
sādhyadharmo yathā heturahetuścāpyapekṣayā // SAm_19 //
śeṣabhaṅgāśca netavyā yathoktanayayogataḥ /
na ca kaścidvirodho 'sti munīndra tava śāsane // SAm_20 //
evaṃ vidhiniṣedhābhyāmanavasthitamarthakṛt /
neti cenna yathākāryaṃ bahirantarupādhibhiḥ // SAm_21 //
dharme dharme 'nya evārtho dharmiṇo 'nantadharmaṇaḥ /
aṅgitve 'nyatamāntasya śeṣāntānāṃ tadaṅgatā // SAm_22 //
ekānekavikalpādāvuttaratrāpi yojayet /
prakriyāṃ bhaṅginīmenāṃ nayairnayaviśāradaḥ // SAm_23 //
advaitākāntapakṣe 'pi dṛṣṭo bhedo virudhyate /
kārakāṇāṃ kriyāyāśca naikaṃ svasmātprajāyate // SAm_24 //
karmadvaitaṃ phaladvaitaṃ lokadvaitaṃ ca no bhavet /
vidyāvidyādvayaṃ na syādbandhamokṣadvayaṃ tathā // SAm_25 //
hetoradvaitasiddhiśced dvaitaṃ syāddhetusādhyayoḥ /
hetunā cedvinā siddhirdvaitaṃ vāṅmātrato na kim // SAm_26 //
advaitaṃ na vinā dvaitādaheturiva hetunā /
saṃjñinaḥ pratiṣedho na pratiṣedhyādṛte kvacit // SAm_27 //
pṛthaktvaikāntapakṣe 'pi pṛthaktvādapṛthakkṛtau /
pṛthaktve na pṛthaktvaṃ syādanekastho hyasau guṇaḥ // SAm_28 //
santānaḥ samudāyaśca sādharmyaṃ ca niraṅkuśaḥ /
pretyabhāvaśca tatsarvaṃ na syādekatvanihnave // SAm_29 //
sadātmanā ca bhinnaṃ cejjñānaṃ jñeyād dvidhā 'pyasat /
jñānābhāve kathaṃ jñeyaṃ bahirantaśca te dviṣām // SAm_30 //
sāmānyārthā giro 'nyeṣāṃ viśeṣo nābhilapyate /
sāmānyābhāvatasteṣāṃ mṛṣaiva sakalā giraḥ // SAm_31 //
virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_32 //
anapekṣe pṛthaktvaikyaṃ hyavastu dvayahetutaḥ /
tadevaikyaṃ pṛthaktvaṃ ca svabhedaiḥ sādhanaṃ yathā // SAm_33 //
satsāmānyāttu sarvaikyaṃ pṛthagdravyādibhedataḥ /
bhedābhedavivakṣāyāmasādhāraṇahetuvat // SAm_34 //
vivakṣā cāvivakṣā ca viśeṣye 'nantadharmiṇi /
sato viśeṣaṇasyātra nāsatastaistadarthibhiḥ // SAm_35 //
pramāṇagocarau santau bhedābhedau na saṃvṛtī /
tāvekatrāviruddhau te guṇamukhyavivakṣayā // SAm_36 //
nityatvaikāntapakṣe 'pi vikriyā nopapadyate /
prāgeva kārakābhāvaḥ kva pramāṇaṃ kva tatphalam // SAm_37 //
pramāṇakārakairvyaktaṃ vyaktaṃ cedindriyārthavat /
te ca nityaṃ vikāryaṃ kiṃ sādhoste śāsanādbahiḥ // SAm_38 //
yadi satsarvathā kāryaṃ puṃvannotpattumarhati /
pariṇāmaprakḷptiśca nityatvaikāntabādhinī // SAm_39 //
puṇyapāpakriyā na syātpretyabhāvaḥ phalaṃ kutaḥ /
bandhamokṣau ca teṣāṃ na yeṣāṃ tvaṃ nāsi nāyakaḥ // SAm_40 //
kṣaṇikaikāntapakṣe 'pi pretyabhāvādyasambhavaḥ /
pratyabhijñādyabhāvānna kāryārambhaḥ kutaḥ phalam // SAm_41 //
yadyasatsarvathā kāryaṃ tanmā jani khapuṣpavat /
mopādānaniyāmo bhūnmāśvāsaḥ kāryajanmani // SAm_42 //
na hetuphalabhāvādiranyabhāvādananvayāt /
santānāntaravannaikaḥ santānastadvataḥ pṛthak // SAm_43 //
anyeṣvananyaśabdo 'yaṃ saṃvṛtirna mṛṣā katham /
mukhyārthaḥ saṃvṛtirnāsti vinā mukhyānna saṃvṛtiḥ // SAm_44 //
catuṣkoṭervikalpasya sarvānteṣūktyayogataḥ /
tattvānyatvamavācyaṃ ca tayoḥ santānatadvatoḥ // SAm_45 //
avaktavyacatuṣkoṭivikalpo 'pi na kathyatām /
asarvāntamavastu syādaviśeṣyaviśeṣaṇam // SAm_46 //
dravyādyantarabhāvena niṣedhaḥ saṃjñinaḥ sataḥ /
asadbhedo na bhāvastu sthānaṃ vidhiniṣedhayoḥ // SAm_47 //
avastvanabhilāpyaṃ syātsarvāntaiḥ parivarjitam /
vastvevāvastutāṃ yāti prakriyāyā viparyayāt // SAm_48 //
sarvāntāścedavaktavyāsteṣāṃ kiṃ vacanaṃ punaḥ /
saṃvṛttiścenmṛṣaivaiṣā paramārthaviparyayāt // SAm_49 //
aśakyatvādavācyaṃ kimabhāvātkimabodhataḥ /
ādyatoktidvayaṃ na syātkiṃ vyājenocyatāṃ sphuṭam // SAm_50 //
hinastyanabhisaṃdhātṛ na hinastyabhisandhimat /
badhyate taddvayāpetaṃ cittaṃ baddhaṃ na mucyate // SAm_51 //
ahetukatvānāśasya hiṃsāheturna hiṃsakaḥ /
cittasantatināśaśca mokṣo nāṣṭāṅgahetukaḥ // SAm_52 //
virūpakāryārambhāya yadi hetusamāgamaḥ /
āśrayibhyāmananyo 'sāvaviśeṣādayuktavat // SAm_53 //
skandhāḥ santatayaścaiva saṃvṛtitvādasaṃskṛtāḥ /
sthityutpattivyayāsteṣāṃ na syuḥ kharaviṣāṇavat // SAm_54 //
virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_55 //
nityaṃ tatpratyabhijñānānnākasmāttadavicchidā /
kṣaṇikaṃ kālabhedātte buddhyasañcaradoṣataḥ // SAm_56 //
na sāmānyātmanodeti na vyeti vyaktamanvayāt /
vyetyudeti viśeṣātte sahaikatrodayādi sat // SAm_57 //
kāryotpādaḥ kṣayo heturniyamāllakṣaṇātpṛthak /
na tau jātyādyavasthānādanapekṣāḥ khapuṣpavat // SAm_58 //
ghaṭamaulisuvarṇārthī nāśotpādasthitiṣvayam /
śokapramohamādhyasthyaṃ jano yāti sahetukam // SAm_59 //
payovrato na dadhyatti na payo 'tti dadhivrataḥ /
agorasavrato nobhe tasmāttattvaṃ trayātmakam // SAm_60 //
kāryakāraṇanānātvaṃ guṇaguṇyanyatāpi ca /
sāmānyatadvadanyatvaṃ caikāntena yadīṣyate // SAm_61 //
ekasyānekavṛttirna bhāgābhāvādbahūni vā /
bhāgitvādvāsya naikatvaṃ doṣo vṛtteranārhate // SAm_62 //
deśakālaviśeṣe 'pi syādvṛttiryutasiddhivat /
samānadeśatā na syānmūrtakāraṇakāryayoḥ // SAm_63 //
āśrayāśrayibhāvānna svātantryaṃ samavāyinām /
ityayuktaḥ sa sambandho na yuktaḥ samavāyibhiḥ // SAm_64 //
sāmānyaṃ samavāyaścāpyekaikatra samāptitaḥ /
antareṇāśrayaṃ na syānnāśotpādiṣu ko vidhiḥ // SAm_65 //
sarvathānabhisambandhaḥ sāmānyasamavāyayoḥ /
tābhyāmartho na sambaddhastāni trīṇi khapuṣpavat // SAm_66 //
ananyataikānte 'ṇūnāṃ saṃghāte 'pi vibhāgavat /
asaṃhatatvaṃ syādbhūtacatuṣkaṃ bhrāntireva sā // SAm_67 //
kāryabhrānteraṇubhrāntiḥ kāryaliṅgaṃ hi kāraṇam /
ubhayābhāvatastatsthaṃ guṇajātītaracca na // SAm_68 //
ekatve 'nyatarābhāvaḥ śeṣābhāvo 'vinābhuvaḥ /
dvitvasaṅkhyāvirodhaśca saṃvṛtiścenmṛṣaiva sā // SAm_69 //
virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_70 //
dravyaparyāyayoraikyaṃ tayoravyatirekataḥ /
pariṇāmaviśeṣācca śaktimacchaktibhāvataḥ // SAm_71 //
saṃjñāsaṃkhyāviśeṣācca svalakṣaṇaviśeṣataḥ /
prayojanādibhedācca tannānātvaṃ na sarvathā // SAm_72 //
yadyāpekṣikasiddhiḥ syānna dvayaṃ vyavatiṣṭhate /
anāpekṣikasiddhau ca na sāmānyaviśeṣatā // SAm_73 //
virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_74 //
dharmadharmyavinābhāvaḥ sidhyatyanyonyavīkṣayā /
na svarūpaṃ svato hyetatkārakajñāpakāṅgavat // SAm_75 //
siddhaṃ ceddhetutaḥ sarvaṃ na pratyakṣādito gatiḥ /
siddhaṃ cedāgamātsarvaṃ viruddhārthamatānyapi // SAm_76 //
virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_77 //
vaktaryanāpte yaddhetoḥ sādhyaṃ taddhetusādhitam /
āpte vaktari tadvākyātsādhyamāgamasādhitam // SAm_78 //
antaraṅgārthataikānte buddhivākyaṃ mṛṣākhilam /
pramāṇābhāsamevātastatpramāṇādṛte katham // SAm_79 //
sādhyasādhanavijñapteryadi vijñaptimātratā /
na sādhyaṃ na ca hetuśca pratijñāhetudoṣataḥ // SAm_80 //
bahiraṅgārthataikānte pramāṇābhāsanihnavāt /
sarveṣāṃ kāryasiddhiḥ syādviruddhārthābhidhāyinām // SAm_81 //
virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_82 //
bhāvaprameyāpekṣāyāṃ pramāṇābhāsanihnavaḥ /
bahiḥprameyāpekṣāyāṃ pramāṇaṃ tannibhaṃ ca te // SAm_83 //
jīvaśabdaḥ sabāhyārthaḥ saṃjñātvāddhetuśabdavat /
māyādibhrāntisaṃjñāśca māyādyaiḥ svaiḥ pramoktivat // SAm_84 //
buddhiśabdārthasaṃjñāstāstisro buddhyādivācikāḥ /
tulyā buddhyādibodhāśca trayastatpratibimbikāḥ // SAm_85 //
vaktṛśrotṛpramātṝṇāṃ vākyabodhapramāḥ pṛthak /
bhrāntāveva pramābhrāntau bāhyārthau tādṛśetarau // SAm_86 //
buddhiśabdapramāṇatvaṃ bāhyārthe sati nāsati /
satyānṛtavyavasthaivaṃ yujyate 'rthāptyanāptiṣu // SAm_87 //
daivādevārthasiddhiśceddaivaṃ pauruṣataḥ katham /
daivataścedanirmokṣaḥ pauruṣaṃ niṣphalaṃ bhavet // SAm_88 //
pauruṣādeva siddhiścetpauruṣaṃ daivataḥ katham /
pauruṣāccedamoghaṃ syātsarvaprāṇiṣu pauruṣam // SAm_89 //
virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_90 //
abuddhipūrvāpekṣāyāmiṣṭāniṣṭaṃ svadaivataḥ /
buddhipūrvavyapekṣāyāmiṣṭāniṣṭaṃ svapauruṣāt // SAm_91 //
pāpaṃ dhruvaṃ pare duḥkhātpuṇyaṃ ca sukhato yadi /
acetanākaṣāyau ca badhyeyātāṃ nimittataḥ // SAm_92 //
puṇyaṃ dhruvaṃ svato duḥkhātpāpaṃ ca sukhato yadi /
vītarāgo munirvidvāṃstābhyāṃ yuñjyānnimittataḥ // SAm_93 //
virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_94 //
viśuddhisaṃkleśāṅgaṃ cetsvaparasthaṃ sukhāsukham /
puṇyapāpāsravau yuktau na cedvyarthastavārhataḥ // SAm_95 //
ajñānācceddhruvo bandho jñeyānantyānna kevalī /
jñānastokādvimokṣaścedajñānād bahuto 'nyathā // SAm_96 //
virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_97 //
ajñānānmohato bandho nājñānādvītamohataḥ /
jñānastokācca mokṣaḥ syādamohānmohito 'nyathā // SAm_98 //
kāmādiprabhavaścitraḥ karmabandhānurūpataḥ /
tacca karma svahetubhyo jīvāste śuddhyaśuddhitaḥ // SAm_99 //
śuddhyaśuddhī punaḥ śaktī te pākyāpākyaśaktivat /
sādyanādī tayorvyaktī svabhāvo 'tarkagocaraḥ // SAm_100 //
tattvajñānaṃ pramāṇaṃ te yugapat sarvabhāsanam /
kramabhāvi ca yajjñānaṃ syādvādanayasaṃskṛtam // SAm_101 //
upekṣā phalamādyasya śeṣasyādānahānadhīḥ /
pūrvaṃ vājñānanāśo vā sarvasyāsya svagocare // SAm_102 //
vākyeṣvanekāntadyotī gamyaṃ prati viśeṣakaḥ /
syānnipāto 'rthayogitvāttava kevalināmapi // SAm_103 //
syādvādaḥ sarvathaikāntayogātkiṃvṛttacidvidhiḥ /
saptabhaṅganayāpekṣo heyādeyaviśeṣakaḥ // SAm_104 //
syādvādakevalajñāne sarvatattvaprakāśane /
bhedaḥ sākṣādasākṣācca hyavastvanyatamaṃ bhavet // SAm_105 //
sadharmaṇaiva sādhyasya sādharmyādavirodhataḥ /
syādvādapravibhaktārthaviśeṣavyañjako nayaḥ // SAm_106 //
nayopanayaikāntānāṃ trikālānāṃ samuccayaḥ /
avibhrāḍ bhāvasambandho dravyamekamanekadhā // SAm_107 //
mithyāsamūho mithyā cenna mithyaikāntatāsti naḥ /
nirapekṣā nayā mithyā sāpekṣā vastu te 'rthakṛt // SAm_108 //
niyamyate 'rtho vākyena vidhinā vāraṇena vā /
tathānyathā ca so 'vaśyamaviśeṣyatvamanyathā // SAm_109 //
tadatadvastu vāgeṣā tadevetyanuśāsati /
na satyā syānmṛṣāvākyaiḥ kathaṃ tattvārthadeśanā // SAm_110 //
vāksvabhāvo 'nyavāgarthapratiṣedhaniraṅkuśaḥ /
āha ca svārthasāmānyaṃ tādṛgvācyaṃ khapuṣpavat // SAm_111 //
sāmānyavāgviśeṣe cenna śabdārthā mṛṣā hi sā /
abhipretaviśeṣāpteḥ syātkāraḥ satyalāñchanaḥ // SAm_112 //
vidheyamīpsitārthāṅgaṃ pratiṣedhavirodhi yat /
tathaivādeyaheyatvamiti syādvādasaṃsthitiḥ // SAm_113 //
itīyamāptamimāṃsā vihitā hitamicchatā /
samyaṅmithyopadeśārthaviśeṣapratipattaye // SAm_114 //
jayati jagati kleśāveśaprapaṃcahimāṃśumān
vihitaviṣamaikāntadhvāntapramāṇanayāṃśumān /
yatipatirajo yasyādhṛṣṭānmatāmbunidherlavān
svamatamatayastīrthyā nānā pare samupāsate // SAm_115 //