adhyāya 1
athāto yamadharmasya prāyaścittaṃ vyākhyāsyāmaḥ /
caturṇām api varṇānāṃ prāyaścittaṃ prakalpayet //
brāhmaṇas tu śunā daṣṭo jambūkena vṛkeṇa vā /
udite grahanakṣatre dṛṣṭvā sadyaḥ śucir bhavet //
jalāgnibandhanabhraṣṭāḥ pravrajyānāśakacyutāḥ /
viṣaprapannagātrāś ca śastrāghātahatāś ca ye //
navaite pratyavasitāḥ sarvadharmabahiṣkṛtāḥ /
cāndrāyaṇena śudhyanti taptakṛcchradvayena ca //
ubhayāvasitāḥ pāpā ye śāmaśabalācyutāḥ /
indudvayena śudhyanti dattvā dhenuṃ tathā vṛṣam //
gobrāhmaṇahataṃ dagdhaṃ mṛtam udbandhanena tu /
pāśaṃ chittvā tatas tasya taptakṛcchradvayaṃ caret //
kṛmibhir brahmasaṃyuktaṃ makṣikaiś copaghātitam /
kṛcchrārdhaṃ saṃprakurvīta śaktyā dadyāt tu dakṣiṇām //
cāṇḍālabhāṇḍasaṃspṛṣṭaṃ pītvā bhūmigataṃ jalam /
gomūtrayāvakāhāraḥ ṣaḍrātreṇa viśudhyati //
cāṇḍālaghaṭabhāṇḍasthaṃ yas toyaṃ pibati dvijaḥ /
tatkṣanāt kṣipate yas tu prājāpatyena śudhyati //
yadi na kṣipate toyaṃ śarīre yasya jīryati /
prājāpatyaṃ na dātavyaṃ kṛcchraṃ sāṃtapanādikam //
caret sāṃtapanaṃ vipraḥ prājāpatyaṃ tu kṣattriyaḥ /
tadardhaṃ tu cared vaiśyaḥ pādaṃ śūdrasya dāpayet //
cāṇḍālānnaṃ bhakṣayitvā tadvat salilam eva ca /
māsaṃ kṛcchraṃ cared vipraś cāndrāyaṇam athāpi vā //
gomūtraṃ gomayaṃ kṣīraṃ dadhi sarpiḥ kuśodakam /
ekarātropavāsaś ca kṛcchraṃ sāṃtapanaṃ smṛtam //
cāṇḍālamūrtikā ye ca ye ca saṃkīrṇayonayaḥ /
teṣāṃ dattvā ca bhuktvā ca taptakṛcchraṃ samācaret //
cāṇḍālikāsu nārīṣu dvijo maithunakārakaḥ /
kṛtvā 'ghamarṣaṇaṃ pakṣaṃ śudhyate ca payovratāt //
iti śrīyāmye dharmaśāstre prathamo 'dhyāyaḥ ||
adhyāya 2
na[ṭīṃ] śailūṣikāṃ caiva rajakīṃ veṇujīvinīm /
gatvā cāndrāyaṇaṃ kuryāt tathā carmopajīvinīm //
kāpālikānnabhoktṝṇāṃ tanayāgāmināṃ tathā /
ajñānāt kṛcchram uddiṣṭaṃ jñātvā caiva vratadvayam //
surāyāḥ saṃprapānena gomāṃsabhakṣaṇe kṛte /
taptakṛcchraṃ cared vipro mauñjīhomena śudhyati //
gokṣattriyaṃ tathā vaiśyaṃ śūdraṃ cāpy anulomajam /
jñātvā viśeṣeṇa tataś carec cāndrāyaṇaṃ vratam //
kukkuṭāṇḍakamātraṃ tu grāsaṃ ca parikalpayet /
anyathābhāvadoṣeṇa navame 'ti ca śudhyahni //
ekaikaṃ vardhayed grāsaṃ śukle kṛṣṇe ca hrāsayet /
amāyāṃ tu na bhuñjīta eṣa cāndrāyaṇo vidhiḥ //
prāyaścittam upakramya kartā yadi vipadyate /
pūtas tad ahared vāpi iha loke paratra ca //
yāvad ekaḥ pṛthag bhāvyaḥ prāyaścittaṃ na sevate /
apraśastā na te spṛśyās te sarve 'pi vigarhitāḥ //
abhojyāś cāpratigrāhyā asaṃpaṅktyāvivāhikāḥ /
pūyante tu vrate cīrṇe sarve te rikthabhāginaḥ //
iti śrīyāmye dharmaśāstre dvitīyo 'dhyāyaḥ ||
adhyāya 3
ūnaikādaśavarṣasya pañcavarṣāt parasya ca /
prāyaścittaṃ cared bhrāta pitā vā 'nyo 'pi bāndhavaḥ //
ato bālatarasyāpi nāparādho na pātakam /
rājadaṇḍo na tasyāsti prāyaścittaṃ na vidyate //
aśītyadhikavarṣāṇi bālo vā 'py ūnaṣoḍaśaḥ /
prāyaścittārdham arhanti striyo vyādhita eva ca //
pitṛvyabhrātṛbhāryāṃ ca bhaginīṃ mātur eva ca /
śvaśrūṃ pitṛṣvasāraṃ ca taptakṛcchraṃ samācaret //
rājñīm ācāryaśiṣyāṃ vā upādhyāyasya yoṣitaḥ /
etā gatvā striyo mohāt ṣaṇmāsaṃ kṛcchram ācaret //
dvau māsau bhakṣya bhojyaṃ ca dvau māsau yāvakena tu /
dvau māsau pañcagavyena ṣaṇmāsaṃ kṛcchram ācaret //
mātaraṃ gurupatnīṃ ca svasāraṃ duhitāṃ tathā /
gatvā tu praviśed agniṃ nānyā śuddhir vidhīyate //
astaṃ gate yadā sūrye cāṇḍālam ṛtumatstriyaḥ /
saṃspṛśet tu yadā kaścit prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet //
jātarūpyaṃ suvarṇaṃ tu divā ''hṛtaṃ ca yaj jalaṃ /
tena snātvā ca pītvā ca gām ālabhya viśudhyati //
dāsanāpitagopālakulamitrārdhasīriṇaḥ /
ete śūdrās tu bhojyānnā yaś cā ''tmānaṃ nivedayet //
asac chūdreṣu annādyaṃ ye bhuñjanty abudhā dvijāḥ /
prāyaścittaṃ tathā prāptaṃ carec cāndrāyaṇavratam //
yaḥ karoty ekarātreṇa vṛṣalīsevanaṃ dvijaḥ /
tadbhakṣaṇe japen nityaṃ tribhir varṣair vyapohati //
vṛṣalīṃ yas tu gṛhṇāti brāhmaṇo madamohitaḥ /
sadā sūtakitā tasya brahmahatyā dine dine //
vṛṣalīgamanaṃ caiva māsam ekaṃ nirantaram /
iha janmani śūdratvaṃ punaḥ śvāno bhaviṣyati //
vṛṣalīphenapītasya niḥśvāsopagatasya ca /
tasyāṃ caiva prasūtasya niṣkṛtir na vidhīyate //
agre māhiṣakaṃ dṛṣṭvā madhye ca vṛṣalīpatim /
ante vārdhuṣikaṃ dṛṣṭvā nirāśāḥ pitaro gatāḥ //
mahiṣīty ucyate bhāryā sā caiva vyabhicāriṇī /
tān doṣān kṣamate yas tu sa vai māhiṣakaḥ smṛtaḥ //
pitur gehe tu yā kanyā paśyaty asaṃskṛtā rajaḥ /
bhrūṇahatyā pitus tasyāḥ kanyā sā vṛṣalī smṛtā //
yas tāṃ vivāhayet kanyāṃ brāhmaṇo madamohitaḥ /
asaṃbhaṣyo hy apāṅkteyaḥ sa vipro vṛṣalīpatiḥ //
prāpte dvādaśame varṣe kanyāṃ yo na prayacchati /
māsi māsi rajas tasyāḥ pitā pibati śoṇitam //
aṣṭavarṣā bhaved gaurī navavarṣā ca rohiṇī /
daśavarṣā bhavet kanyā ata ūrdhvaṃ rajasvalā //
mātā caiva pitā caiva jyeṣṭhabhrātā tathaiva ca /
trayas te narakaṃ yānti dṛṣṭvā kanyāṃ rajasvalām //
samarghaṃ dhanam utsṛjya ma[hā]rghaṃ yaḥ prayacchati /
sa vai vārdhuṣiko jñeyo brahmavādiṣu garhitaḥ //
śukrakṣayakarā vandhyā tyājyaiti parikīrtitā /
tasyās tu yo bhaved bhartā taṃ tu vidyād ajāvikam //
dūrāc chrāntaṃ bhayagrastaṃ brāhmaṇaṃ gṛham āgatam /
anarcayitvā yo bhuṅkte tat kṣaṇe 'sau vidhīyate //
ajāviko māhiṣaś ca tathā ca vṛṣalīpatiḥ /
tṛṇāgreṇāpi saṃspṛṣṭvā savāsā jalam āviśet //
yāvad uṣṇaṃ bhaved annaṃ yāvad bhuñjanti vāgyatāḥ /
pitaras tāvad aśnanti yāvan noktā havirguṇāḥ //
havirguṇā na vaktavyāḥ pitaro yānty atarpitāḥ /
pitṛbhis tarpitaiḥ paścād vaktavyaṃ śobhanaṃ haviḥ //
yāvato grasate grāsān havyakavyeṣv amantritaḥ /
tāvato grasate pretya dīptān grāsān ayomayān //
āsaneśv āsanaṃ dadyān na tu haste kadācana /
hasteśv āsanadāne ca nirāśāḥ pitaro gatāḥ //
āsane pādam ārūḍho vastrasyārdham adhaḥ kṛtam /
mukhena dhamitaṃ bhuṅkte dvijaś cāndrāyaṇaṃ caret //
aṅgulyāṃ yaḥ pavitrāṇi kṛtvā gandhān sama[rpa]yet /
pitṝṇāṃ nopatiṣṭheta rākṣasair vipralupyati //
hasangrāsaṃ ca yo bhuṅkte saśabdaṃ seṅgitaṃ tathā /
lehitaṃ vartitaṃ caiva ṣaḍ ete paṅktidūṣakāḥ //
śvitrī kuṣṭḥī tathā śūlī kunakhī śyāvadantakaḥ /
rogī hīnātiriktāṅgaḥ piśuno matsarī tathā //
durbhago hi tathā ṣaṇḍhaḥ pākhaṇḍī vedanindakaḥ /
haitukaḥ śūdrayājī ca ayājyānāṃ ca yājakaḥ //
nityaṃ pratigrahe lubdho yācako viṣayātmakaḥ /
śyāvadanto 'tha vaidyaś ca asadālāpakas tathā //
ete śrāddhe ca dāne ca varjanīyāḥ prayatnataḥ /
tathā devalakaś caiva bhṛtako vedavikrayī //
ete varjyāḥ prayatnena evam eva yamo 'bravīt /
nirāśāḥ pitaras tasya bhavanti ṛṇabhāginaḥ //
atha cen ma[ntra]vidyukto vaiṣṇavo jñānavān hi saḥ /
havyakavye niyoktavya iti prāha svayaṃ yamaḥ //
tasmāt sarvaprayatnena śrāddhe yajñe ca karmaṇi /
adūṣyaṃ caiva viprendraṃ yoja[yettu] prayatnataḥ //
tathaiva mantravidyuktaḥ śārīraiḥ paṅktidūṣanaiḥ /
varjitaṃ ca yamaḥ prāha paṅktipāvana eva saḥ //
nirmatsaraḥ sadācāraḥ śrotriyo brahmavidyuvā /
vidyāvinayasaṃpannaḥ pātrabhūto dvijottamaḥ //
vedāntavijjyeṣṭhasāmā alubdho veda tat paraḥ /
yojanīyaḥ prayatnena daive pitrye ca karmaṇi /
yad attaṃ ca hutaṃ tasmai hy anantaṃ nātra saṃśayaḥ //
ucchiṣṭocchiṣṭasaṃspṛṣṭaḥ śunā śūdreṇa vā dvijaḥ /
upoṣya rajanīm ekāṃ pañcagavyena śudhyati //
ucchiṣṭabhājanaṃ yena vipreṇa cānnavarjitam /
spṛṣṭaṃ tena pramādāc ca prājāpatyaṃ samācaret //
ucchiṣṭocchiṣṭasaṃspṛṣṭo brāhmaṇo brāhmaṇena hi /
daśarudrīṃ japet paścād gāyatryā śodhanaṃ param //
ucchiṣṭocchiṣṭasaṃspṛṣṭaḥ kṣattriyo vaiśya eva ca /
pramādocchiṣṭasaṃspṛṣṭaḥ śūdreṇa tu yadā dvijaḥ //
upoṣya rajanīm ekāṃ pañcagavyena śudhyati /
śvānakukkuṭamārjārāḥ kāko vā spṛśate yadi //
ucchiṣṭaṃ taṃ dvijaṃ yas tu ahorātreṇa śudhyati /
pañcagavyena śuddhiḥ syād ity āha bhagavān yamaḥ //
rajasvalāṃ spṛśed yas tu trirātraṃ tatra kārayet /
upoṣya dvijasaṃskāraṃ pañcagavyena śudhyati //
udakyā dṛṣṭipātena śrutaśabdena caiva hi /
snānaṃ devārcanaṃ dānaṃ havanaṃ ca praṇaśyati //
raktavastrasya vikretā lākṣārajakameva ca /
veṇujīvanakaivartatakṣacarmopajīvinaḥ //
eteṣāṃ sparśanāt pāpaṃ tathā caiva tu mohitaḥ /
pratigrahāc ca vipro vai narakaṃ pratigacchati //
udakyāḥ sparśane caiva brāhmaṇo vai pramādataḥ /
ṣaḍrātropoṣitaḥ snātvā pañcagavyena śudhyati //
sūtake vartamāne 'pi dāsavargasya kā kriyā /
svāmitulyaṃ bhavet tasya sūtakaṃ tu praśasyate //
yan na kārayate tat tan nānyaṃ pratyabravīd yamaḥ /
vivāhotsavayajñeṣu kārye caivam upasthite //
rajaḥ paśyati yā nārī tasya kālasya kā kriyā /
vipule ca jale snātvā śuklavāsās tv alaṅkṛtā //
āpo hiṣṭḥety ṛgabhiṣiktā''yaṃ gauriti vā ṛ[cā] /
pūjānte homayet paścād ghṛtāhutyā śatāṣṭakaṃ //
gāyatryā vyāhṛtibhiś ca tataḥ karma samācaret /
yāvad dvijā na cārcyante annadānahiraṇyakaiḥ //
tāvaccīrṇavratasyāpi tat pāpaṃ na praṇaśyati //
yad dehakaṃ kākabalākacillāmedhyena liptaṃ tu bhavet kadācit /
śrotre mukhe vā parimastake vā [snā]nena lepopahatasya śuddhiḥ //
abhakṣyāṇām apeyānām alehyānāṃ ca bhakṣaṇe /
retomūtrapurīṣāṇāṃ prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet //
padmodumbarabilvānāṃ kuśāśvatthapalāśayoḥ /
eteṣām udakaṃ pītvā pañcagavyena śudhyati //
strīṇāṃ rajasvalānāṃ ca sparśaś caiva bhaved yadi /
caturṇām api varṇanāṃ prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet //
spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ sagotrā cānyagotrakā /
kāmād akāmato vā 'pi trirātrāc cuddhir iṣyate //
spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ brāhmaṇī kṣattriyā tathā /
ardhakṛcchraṃ caret pūrvā pādakṛcchraṃ tathottarā //
spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ brāhmaṇī vaiśyinī tathā /
pādahīnaṃ caret pūrvā pādam ekaṃ tathottarā //
spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ brāhmaṇī śūdriṇī tathā /
kṛcchreṇa śudhyate śūdrī brāhmī dānena śudhyati //
vipraḥ spṛṣṭo niśāyāṃ tūdakyayā patitena vā /
divā ''nītena toyena snāpayed agnisaṃnidhau //
divā caivārkasaṃspṛṣṭaṃ rātrau nakṣatradarśanāt /
saṃdhyayor ubhayor vā 'pi pavitraṃ sarvadā jalam //
iti śrīyāmye dharmaśāstre tṛtīyo 'dhyāyaḥ ||
adhyāya 4
khātaṃ vāpī tathā kūpapāṣāṇe śastraghātite /
yaṣṭyā tu ghātite caiva mṛtpiṇḍānyeva sādhayet //
govadhe caiva yat pāpaṃ balīvardasya caiva hi /
prāyaścittaṃ bhavet tatra striyā vā puruṣasya vā //
khāte ca patitā yā gauḥ kūpe vā cāvaṭe 'pi vā /
ā[śai]vālaku[ṇḍe] vā 'pi śastraghātena caiva hi //
yaṣṭyā tu patitā yā gaur balīvardo mṛto 'pi vā /
vatso vatsataro vā 'pi prāyaścittī bhaven naraḥ //
nārī vā 'pi kumāro vā prāyaścittād viśudhyati /
pāpī prakhyāpayet pāpaṃ dattvā dhenuṃ tathā vṛṣam //
pracchannapāpino ye syuḥ kṛtaghnā duṣṭacāriṇaḥ /
narakeṣu ca pacyante yāvad ābhūtasaṃplavam //
tasmāc ca pāpinā grāhyaṃ prāyaścittaṃ yathā tathā /
pramādāc ca hatā yena kapilā vā tathetarā //
yathā brahmavadhe pāpaṃ kapilāyā vadhe tathā /
balīvarde 'pi ca tathā prāyaścittaṃ samaṃ smṛtam //
rodhane bandhane caiva mṛtpiṇḍanavagomaye /
utkṛṣṭenāpi gohantā prāyaścittena śudhyati //
muṣṭyā vā nihatā yā gauḥ śakaṭe [vā]ripaṅkayoḥ /
govartapatitā gāvaḥ śvanadyām uttare 'pi vā //
etat te kathitaṃ sarvaṃ gavāṃ [vi]ghātam uttamam /
yatra yatra mriyed gauś ca prāyaścittaṃ pṛthak pṛthak //
vane ca patitā yā gauḥ pāmaratrā[sa]śaṅktitā /
mṛtā caiva yadā sā gauḥ prāyaścittī bhavec ca saḥ //
preṣitaḥ puruṣo vā 'pi prāyaścittaṃ ca yat smṛtam /
ābdikaṃ caiva śūdrasya vaiśyasya dviguṇaṃ bhavet //
triguṇaṃ kṣattriyasyaiva viprasyaiva caturguṇam /
goṣṭhe nivasanaṃ kāryaṃ goghno 'ham iti vācayet //
kaṣṭena vartamāno 'pi kālenaiva śucir bhavet /
gavāṃ madhye vased rātrau divā gā vaiNote: ? hy anuvrajet //
na strīṇāṃ vapanaṃ kuryān na ca govrajanaṃ smṛtam /
na ca goṣṭhe vased rātrau na kuryād vaidikīṃ śrutim //
sarvān keśān samucchritya cchedayed aṅguladvayam /
[evam] eva tu nārīṇāṃ śiromuṇḍāpanaṃ smṛtam //
sūtake mṛtake caiva vidhiṃ prabrūhi no yama /
jātake vartamāne 'pi mṛtakaṃ ca yadā bhavet //
ko vidhiḥ sa vinirdiṣṭaḥ kathayasva yathā tatham /
evam ukto hi bhagavān yamaḥ prāha yathā tatham //
jātake naiva mṛtakaṃ kṣayaṃ yāti na saṃśayaḥ /
pūrvavratam anirdiṣṭaṃ mayā ca sūtakaṃ bhavet //
sūtakena na lipyeta iti prāha svayaṃ yamaḥ /
sūtakena na lipyeta vrataṃ saṃpūrṇatāṃ vrajet //
śrāddhaṃ dānaṃ tapo yajño devatārādhanaṃ tathā /
brahmahā ca surāpaś ca svarṇasteyī gurudruhaḥ //
saṃsargī pañcamo jñeyas tatsamo nātra saṃśayaḥ /
eteṣu dvādaśābdaṃ ca prāyaścittaṃ vidhīyate //
tathā pātakināṃ caiva ṣaḍabdaṃ caiva saṃsmṛtam /
upapātakināṃ caiva tripañcābdaṃ vidhīyate //
prājāpatyais tribhiḥ kṛcchraṃ kṛcchraṃ vai dvādaśābdikam /
ekabhaktaṃ tathā naktam upavāsam athāpi vā //
etad dinacatuṣkeṇa pādakṛcchraś ca jāyate /
tripādakṛcchro vijñeyaḥ pāpakśayakaraḥ smṛtaḥ //
dharmaśāstrānusāreṇa prāyaścittaṃ manīṣibhiḥ /
dātavyaṃ pāpamuktyarthaṃ prāṇināṃ pāpakāriṇām //
anutā[po ya]dā puṃ[so] bhaved vai pāpinaḥ kila /
prāyaścittaṃ tadā deyam ity āha bhagavān yamaḥ //
ajñātvā dharmaśāstrāṇi prāyaścittaṃ dadāti yaḥ /
prāyaścittī bhavet pūtas tat pāpaṃ parṣadaṃ vrajet //
tasmāc chāstrānusāreṇa prāyaścittaṃ vidhīyate /
aṣṭaśālyāṃ mṛtā ye ca ye ca strīsūtake mṛtāḥ //
draṃṣṭrābhir bhakṣitā ye ca ye ca ātmahano janāḥ /
aṣṭaśālyāṃ mṛto vipraḥ prāyaścittaṃ tu bandhubhiḥ //
kāryaṃ tu ābdikaṃ caiva tathā strīṇāṃ ca dāpayet /
śuddhyarthaṃ nānyathā bhāvyam ity āha bhagavān yamaḥ //
durmṛtyumaraṇaṃ prāptā ye 'py adhogatim āgatāḥ /
teṣāṃ śuddhyartham evātra dvitryabdaṃ hi viśiṣyate //
brāhmaṇakṣattriyaviśāṃ śūdrānāṃ cāntyajātinām /
tāratam yena dātavyam iti prāha svayaṃ yamaḥ //
patitānāṃ ca viprāṇāṃ tathā strīṇāṃ vigarhitam /
kathaṃ śuddhir bhavet tāsāṃ teṣāṃ caiva viśeṣataḥ //
vyabhicārād ṛtau śuddhiḥ strīṇāṃ caiva na saṃśayaḥ /
garbhe jāte parityāgo nānyathā mama bhāṣitam //
duṣṭastrīdarśanenaiva pitaro yānty adhogatim /
ghṛtaṃ yonyāṃ kṣiped ghoraṃ parapuṃsagatā hi yā //
havanaṃ ca prayatnena gāyatryā cāyutatrayam /
brāhmaṇān bhojayet paścāc chatam aṣṭottareṇa hi //
vidhavā caiva yā nārī puṃsopagatasevinī /
tyājyā sā bandhubhiś caiva nānyathā yamabhāṣitam //
patitasya ca viprasya anutāparatasya ca /
pāpāc caiva nivṛttasya prāyaścittī bhavet tadā //
tāratam yena dātavyaṃ prāyaścittaṃ yathā vidhi /
sakāmo hi yadā vipraḥ pāpācāraparo bhavet //
[diṣṭyā] nivṛttapāpaughaḥ prāyaścittī tadārhati /
tathā kṣattriyavaiśyau vā śūdro vā 'pi yathā kramāt //
vidhav āgamane pāpaṃ sakṛc caiva tu yad bhavet /
asakṛc ca yadā jñātvā prāyaścittaṃ pravartate //
asakṛd gamanāc caiva carec cāndrāyaṇadvayam /
sakṛd gamane yat pāpaṃ prājāpatyadvayena hi //
punarbhūr vikṛtā yena kṛtā vipreṇa caiva hi /
vinā śākhāprabhedena punarbhūr bhaṇyate hi sā //
savarṇaś ca savarṇāyām abhiṣikto yadā bhavet /
brāhmaṇaḥ kāmalubdho 'pi śrāddhe yajñe ca garhitaḥ //
kṣattriyo brāhmaṇīsaktaḥ kṣattriṇyāṃ viśa eva vā /
vaiśyāyā gamane śūdraḥ patitāyā bhavān yathā //
prātilomye mahatpāpaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ /
prāyaścittaṃ cā ''nulomye na bhavaty eva cānyathā //
mānasaṃ vācikaṃ caiva kāyikaṃ pātakaṃ smṛtam /
tasmāt pāpād viśuddhyarthaṃ prāyaścittaṃ dine dine //
prātah saṃdhyāṃ sanakṣatrām upā[sītai]va yatnataḥ /
madhyāhne ca tathā raudrīṃ sāyaṃ caiva tu vaiṣṇavīm //
trividhaṃ pāpaśuddhyarthaṃ saṃdhyopāsanam eva ca /
saṃdhyāhīno hi yo vipraḥ snānahīnas tathaiva ca //
snānahīno malāśī syāt saṃdhyāhīno hi bhrūṇahā /
[naśyet] pāpaṃ hi yāṃ dhyā[tur] upāsanaparo hi saḥ //
brahmalokaṃ vrajaty eva nānyathā yamabhāṣitam /
vidyāt apobhyāṃ saṃyuktaḥ śāntaḥ śucir alampaṭaḥ //
alubhdāhlādaniṣpāpā bhūdevā nātra saṃśayaḥ /
pātrībhūtāś ca vijñeyā viprās te nātra saṃśayaḥ //
tebhyo dattam anantaṃ hi ity āha bhagavān yamaḥ /
kukarmasthās tu ye viprā lolupā vedavarjitāḥ //
saṃdhyāhīnā vratabhraṣṭāḥ piśunā viṣayātmakāḥ /
tebhyo dattaṃ niṣphalaṃ syān nātra kāryāvicāraṇā //
pratigrahe saṃkucitā yadānyātaiyavidhṛtā |
bhūmidarśanāt pāpamocakā kṛtatretādvāpare kalau nauvarvīroṣitaḥ ||
rājapratigrahāt sarvaṃ brahmavarcasam eva ca /
naśyatīti na saṃdeha ity āha bhagavān yamaḥ //
rājñāṃ pratigrahas tyājyo lokatrayajigīṣubhiḥ /
rājñaḥ pratigrahāc caiva brāhmaṇyaṃ hi vilupyate //
gāvo dūrapracāreṇa hiraṇyaṃ lobhalipsayā /
strī vinaśyati gar[bhe]ṇa brāhmaṇo rājasevayā //
sevakāś cāpi viprāṇāṃ rājñāṃ sukṛtanāmabhiḥ /
kumbhīpākeṣu pacyante yāvad ābhūtasaṃplavam //
asevyāsevino viprā ayājyānāṃ ca yājakāḥ /
apāṅktās te ca vijñeyāḥ sarvadharmabahiṣkatāḥ //
iti śrīyāmye dharmaśāstre caturtho 'dhyāyaḥ ||
adhyāya 5
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi śṛṇudhvaṃ munipuṅgavāḥ /
sarveṣām antyajātīnāṃ varṇādīnāṃ yathā kramam //
strīsaṃparkādikaṃ sarvaṃ jātam antyajasaṃjñakam /
yonisaṃkarajaṃ sarvaṃ varṇataś cāpi sarvaśaḥ //
viprakṣattriyaviṭśūdrāvarṇijātyeṣv anukramāt /
ete brāhmaṇakutsāḥ syus tasmād brāhma[ṇya]m uttamam //
vedācārarato vipro vedavedāṅgapāragaḥ /
tair apy anuṣṭhito dharma uktaś caiva viśeṣataḥ //
kārye caiva viśeṣeṇa tribhir varnair atandritaḥ /
balād dāsī kṛtā ye ca mlecchacāṇḍāladasyubhiḥ //
aśubhaṃ kāritāḥ karma gavādiprāṇihiṃsanam /
prāyaścittaṃ ca dātavyaṃ tāratam yena vā dvijaiḥ //
śrāddhakāle yadā jātā patnī yasya rajasvalā /
prasūtā vā na kārya ca daivikaṃ paitṛkaṃ tathā //
brāhmaṇā mantritāś caiva kṣaṇitā vā prayatnataḥ /
uddiśya pitṛpākaṃ ca kāryaṃ paitṛkam eva tat //
āśaucaṃ na bhavaty eva nātra kāryā vicāraṇā /
prasthāne vā pitā tasya pañcatvaṃ ca gato bhavet //
śrāddhādikām tu putreṇa ajñātena kṛtaṃ yadā /
kanyā pradānasamaye śru[tavān] pitaraṃ mṛtam //
kanyādānaṃ ca tat kāryaṃ vacanād bhava[ti] kṣamaḥ /
pituḥ pātrādikaṃ karma paścāt sarvaṃ yathā vidhi //
ajñānāc ca kṛtaṃ sarvaṃ daivikaṃ paitṛkaṃ ca yat /
jātake [mṛ]take vā 'pi tat sarvaṃ saphalaṃ bhavet //
vyāsenoktasmṛtau svakīye ajñānāt pitari mṛte yadā jñātu sadaiva kāryaṃ pitṛkam eva vā //
aneke yasya ye putrāḥ saṃsṛṣṭā hi bhavanti ca /
jyeṣṭhena hi kṛtaṃ sarvaṃ saphalaṃ paitṛkaṃ bhavet //
vaidikaṃ ca tathā sarvaṃ bhavaty eva na saṃśayaḥ /
pṛthak piṇḍaṃ pṛthak śrāddhaṃ vaiśvadevādikaṃ ca yat //
bhrātaraś ca pṛthak kuryur nāvibhaktāḥ kadācana /
aputrasya ca putrāḥ syuḥ kartāraḥ sāṃparāyaṇāḥ //
saphalaṃ jāyate sarvām iti śātātapo 'bravīt /
na ca datto 'pyahīno 'tisnehena ca tathā 'paraḥ //
balād gṛhīto baddhaś ca bandhubhir datta eva ca /
bhrātuḥ putro mitraputraḥ śiṣyaś caiva tathaurasaḥ //
aputrasya ca vijñeyā dāyādā nātra saṃśayaḥ /
navaite putravatpālyāḥ paralokapradā hy amī //
aurasena samā jñeyā vacasoddālakasya ca /
idānīṃ bhāganirṇayam ṛṣiḥ śātātapo 'bravīt //
jyeṣṭhena vā kaniṣṭhena vibhāgasya vinirṇayaḥ /
samabhāgapradātā ca aputrebhyo na saṃśayaḥ //
samabhāgo grahītavyaḥ putramatyā sadaiva hi /
pitṛbhyo bhrātṛputrebhyo dāyādebhyo yathā kramāt //
adhikasya ca bhāgau dvau itarebhyaḥNote: ? samāsataḥ /
ādhau pratigrahe krānte pūrvā tu balavattarā //
sarvesv eva vivādeṣu balavaty uttarā kriyā /
samavidyottaraṃ caiva pratyavaskandanaṃ tathā //
pūrvaṃ nyāsavidhiś caiva uttaraḥ syāc caturvidhaḥ /
sākṣiṣūbhayataḥ satsu sākṣiṇaḥ pūrvavādinaḥ //
pūrvapakṣe 'dharībhūte bhavanty uttaravādinaḥ /
asākṣivyavahāreṣu divyaṃ deyaṃ yathā vidhi //
iti śrīyāmye dharmaśāstre pañcamo 'dhyāyaḥ |