Mālinīślokavārttika

prathamaḥ kāṇḍaḥ

vimalakalāśrayābhinavasṛṣṭimahā jananī
bharitatanuś ca pañcamukhaguptarucir janakaḥ /

tadubhayayāmalasphuritabhāvavisargamayaṃ
hṛdayam anuttarāmṛtakulaṃ mama saṃsphuratāt //

yadīyabodhakiraṇair ullasadbhiḥ samantataḥ /

vikāsihṛdayāmbhojā vayaṃ sa jayatād guruḥ //

sābhimarśaṣaḍardhārthapañcasrotaḥsamujjvalān /

yaḥ prādān mahyam arthaughān daurgatyadalanavratān //

śrīmatsumatisaṃśuddhaḥ sadbhaktajanadakṣiṇaḥ /

śambhunāthaḥ prasanno me bhūyād vākpuṣpatoṣitaḥ //

gurubhyo 'pi garīyāṃsaṃ yuktaṃ śrīcukhalābhidham /

vande yatkṛtasaṃskāraḥ sthito 'smi galitagrahaḥ //

tato gurutaraḥ śrīmān bhūtirājo mahāmatiḥ /

jayatād bhaktajanatāsamuddharaṇasāhasaḥ //

śrīsomānandasaṃbodhaśrīmadutpalaniḥsṛtāḥ /

jayanti saṃvidāmodasaṃdarbhā dikprasarpiṇaḥ //

taddṛṣṭisaṃsṛticchedipratyabhijñopadeśinaḥ /

śrīmallakṣmaṇaguptasya guror vijayate vacaḥ //

apy asaṃkhyanavāsvādacamatkāraikadurmadā /

yenānuttarasaṃbhogatṛptā me matiṣaṭpadī //

tadekamayatām āpya svātmany eva tathā sthitā /

tad asyāḥ pronmiṣanty eva vividhā nādasaṃpadaḥ //

sacchiṣyakarṇamandrābhyām arthito 'haṃ punaḥ punaḥ /

vākyārthaṃ vartaye śrīmanmālinyāṃ yat kva cit kva cit //

aucityenetaratyāgād vācyavācakayor mithaḥ /

vartanāvarta etasmin sādhu śāstraṃ ca vārttikam //

ye 'harniśaṃ prakāśante sarvasya ca na gocare /

numo 'bhinavaguptāṃs tāñ śivacandrāṃśusaṃcayān //

jayanti jagadānandavipakṣakṣapaṇakṣamāḥ /

parameśamukhodbhūtajñānacandramarīcayaḥ //

aniyantritasadbhāvād bhāvābhedaikabhāginaḥ /

yat prāg jātaṃ mahājñānaṃ tadraśmibharavaibhavam //

tataṃ tādṛk svamāyīyaheyopādeyavarjitam /

vitatībhāvanācitraraśmitāmātrabheditam //

abhimarśasvabhāvaṃ tad dhṛdayaṃ parameśituḥ /

tatrāpi śaktyā satataṃ svātmamayyā maheśvaraḥ //

yadā saṃghaṭṭam āsādya samāpattiṃ parāṃ vrajet /

tadāsya paramaṃ vaktraṃ visargaprasarāspadam //

anuttaravikāsodyajjagadānandasundaram /

bhāvivaktrāvibhāgena bījaṃ sarvasya yat sthitam //

hṛtspandadṛkparāsāranirnāmormyādi tan matam /

etat paraṃ trikaṃ pūrvaṃ sarvaśaktyavibhāgavat //

atra bhāvasamullāsaśaṅkāsaṃkocavicyuteḥ /

svānandalīnatāmātramātricchākarmadṛktrayam //

tathā ca guravaḥ śaivadṛṣṭāv itthaṃ nyarūpayan /

sa yad āste cidāhlādamātrānubhavatallayaḥ //

tad icchā tāvatī jñānaṃ tāvat tāvat kriyā hi sā /

susūkṣmaśaktitritayasāmarasyena vartate //

cidrūpāhlādaparamas tadābhinno bhaved iti /

nanu cedṛśi viśvātmabhūte saṃkocavarjanāt //

vikalpakalpanāmūlāḥ kathaṃ śāstrādisaṃpadaḥ /

ucyate sarva evāyaṃ bodhaḥ saṃvitprabhāmayaḥ //

prakāśarūpatāyogāc cidāmarśaghanātmakaḥ /

tatrāmarśasvabhāvo 'yaṃ yaḥ prakāśaḥ prakāśate //

sa eva kiṃ na śāstraughaḥ kim anyair yuktiḍambaraiḥ /

paravāgdevatāviddhas tatrāsau kevalaṃ bhavet //

na tu laukikamāyīyavarṇapuñjavicitritaḥ /

uktaṃ śrīpratyabhijñāyām ātmasaṃsthasya bhāsanam //

asty eva na vinā tasmād icchāmarśaḥ pravartate /

svabhāvam avabhāsasya vimarśaṃ vidur anyathā //

prakāśo 'rthoparakto 'pi tulyo ratnādikair iti /

kiṃca yaḥ kaś canāmarśaś ciccamatkāragocaraḥ //

hlādatāpādiviṣayas tadāsau bhavati sphuṭaḥ /

tadvimarśāntarālambasamucchalanayogataḥ //

paścāt susphuṭatām eti tathā ca gurur ūcivān /

yathā svasaṃvidā siddhaṃ sukhādi vyavatiṣṭhate //

na hi vyavasthāsamaye vedyate tat svasaṃvidā /

tathāvaśyopagantavyaṃ svasaṃvitsādhanād iti //

evam atrāpi paścād yaj jñānādyullāsavartmani /

sarvābhedamayī bhūmir yāvad āmṛśyatāṃ vrajet //

tāvat taducitodāravimarśāṃśasphuṭatvataḥ /

tādṛk sa eva śāstratvaṃ prāgvisargaḥ prapadyate //

etad eva tu yuktaṃ syāt tathā hy anupadhau pare /

śāstrārthe 'pi samācāraleśaḥ ko 'pi vibhāvyate //

sa nūnaṃ sphuṭatādhāmabhāvijñānādiśaktimān /

uparāgāt tatas tattadvaicitryaparibṛṃhitaḥ //

yathā mukhasya tadvyaktisthāne 'psu mukure maṇau /

khaḍge cañcalasadvṛttasūkṣmadīrghādikā sthitiḥ //

tad itthaṃ parame rūpe prodbhūtā jñānasaṃpadaḥ /

anavacchinnahṛdayabījātmatrayasundarāḥ //

yadā tūcchaladākārasvataraṅgāntarātmakān /

visisṛkṣati bhāvaughān bhairavaḥ śaktibṛṃhitaḥ //

tadā tā eva vijñānasaṃpadas tadupādhijām /

īṣatkriyāsamācārayantraṇāṃ saṃśritā iva //

paritas tattaraṅgaughasātmatāṃ samupāśrite /

tathāpi jagadānandasundare bodhabhairave //

bhāvanirbharatāmātrasaṃtṛpte śaktiśālini /

pūrṇayā nijaśaktyaiva nyakkṛte śaktimatpade //

tādṛg eva vimarśātmā jñānadhārā vijṛmbhate /

yasyāṃ bhogopadeśena ko 'pi hlādaḥ pravartate //

yadīyasaṃvidācāracaryāvisrambhabhāvitaḥ /

bhogavrāto 'pi dhanyānāṃ niḥśreyasapadāyate //

yatrocyate svaśaktyādikṣobhasaṃraṃbhanirbharā /

devasya yāgapriyatā viśeṣān mātṛmadhyataḥ //

aiśvaryaśaktyudrekeṇa labdheśvarapadābhidhaḥ /

devo vijñānamahimā prodbhūto 'yaṃ prapañcitaḥ //

atrāpy anantabhāvāṃśasaṃyojanaviyojane /

prāgdaśābhedasaṃdhānād asaṃkhyatvam upāśrite //

tadupādhivaśād eva saṃvijjñānapadojjhitāḥ /

tāyante vividhāḥ śāstrakriyājñānavibhūtayaḥ //

mukhyas tv eṣa prapañco 'yaṃ pañcātmatvena carcitaḥ /

tathā ca vakṣyate tattvam abhinnam api pañcadhā //

savyāpārādhipatvena taddhīnaprerakatvataḥ /

icchānivṛtteḥ svasthatvād ityādyair vākyasaṃcayaiḥ //

nanv etāvati sandarbhe deśakālakalākṛtāḥ /

bhedā na saṃbhavanty eva bāḍham om iti vacmahe //

na hy atra kālatattvasya nāmamātraṃ vibhāvyate /

vaibhavy api mahākālī śaktir nātra vijṛmbhate //

tarhy abhinne svasaṃpūrṇe tadā paścāt punar yadā /

parataś ceti ko nv eṣa vācoyuktiparigrahaḥ //

atra brūmaḥ satyam eva vastutas tu sphuṭātmani /

jṛmbhite tattvasarge 'pi kāle 'py unmiṣitātmani //

bodhasya naiva santy etāḥ pūrvāparavikalpanāḥ /

kālo viśeṣaṇatvena yasmād bhavati bhedakaḥ //

viśeṣaṇaṃ ca tat proktaṃ samaśīrṣikayaiva yat /

bhedena vedyatām eti yathā nīlaṃ saroruhaṃ //

na ca bodhasya vedyatvaṃ kadācid upapadyate /

vedyatvaṃ bhāsamānatvaṃ tat prakāśaprasādataḥ //

prakāśaḥ sa sa bodhaś ca na ced bodhāntarasthiteḥ /

prakāśaniyamān nūnam anavasthā pravartate //

ata eva vimūḍhā ye bodham aprathamānakam /

arthaprathātmakaṃ brūyuḥ svavacovañcitās tu te //

tasmāt kālo na bodhasya bhedakatvāya kalpate /

nāpi vedyasya kālo 'sau bhedakībhavituṃ kṣamaḥ //

viśvaṃ hi bodhābhinnaṃ tad atathātve na bhāsate /

prakāśena samāviṣṭaś citraṃ bhāvaḥ prakāśate //

viśvaprakāśa evaṃ syāt sarvasyaiva sadātanaḥ /

sati prakāśe bodhākhye sa prakāśatvam aśnute //

aprakāśo 'pi bhāvaś cet prakāśātmā sa vedyate /

aprakāśas tv asau bhāva ity atra śaraṇaṃ tamaḥ //

yaś cāprakāśo bhāvātmā prakāśātmā sa cet kṛtaḥ /

nūnaṃ sa bhāvo naṣṭaḥ syāt svāprakāśatvavicyuteḥ //

nātadrūpaṃ prakāśaṃ ca kartuṃ vidhir api kṣamaḥ /

nanv etāvad idaṃbhāvaḥ prakāśe sati bhāsate //

astv etad eva kiṃtv ittham aprakāśaḥ prakāśatām /

bhāvasya cāprakāśatve prakāśībhāvite sati //

naivaṃ prakāśito bhāva iti vastusthitir bhavet /

tad alaṃ vyatiriktena prakāśena śivas tathā //

tasmāt prakāśa evāsau gīto yaḥ paramaḥ śivaḥ /

sa evācintyamahimā svātantryoddāmaghūrṇitaḥ //

prakāśate tathā tais taiḥ svabhāvair acyutasthitiḥ /

nātra sarvatra sarvajñabhāvaḥ kaś cana śaṅkyate //

ahaṃ caitro ghaṭaṃ vedmi na paṭaṃ, veda taṃ tv ayaṃ. /

nāyaṃ vetti paṭaḥ, so 'haṃ jāne ghaṭapaṭāv iti //

vediṣyāmi na vā, pūrvam ajānāṃ naiva vā kva cit, /

krameṇa vedmi yugapad dvābhyām ubhayavarjitam. //

sarvaṃ vedmi, na kiṃ cic ca jāne. naivāsmi kaś cana /

bhāvātmā, nanu naivāham. ahaṃ sarvaṃ ca sarvadā. //

sarvam asmy aham evaikaḥ kiṃ sarvam itarad bhavet /

ityādir eka evāyaṃ prakāśaḥ pravijṛmbhate //

nanv eko yady asaḥ kaś cit, prakāśo na tadā paraḥ /

kathaṃ bhaved. aho mūḍhaḥ kathaṃ vyutpādyatām ayam //

ekaḥ prakāśaḥ svātantryāc citrarūpaḥ prakāśate. /

vastutaś ca na citro 'sau, nācitro bhedadūṣaṇāt //

ghaṭaprakāśe vastrasya prakāśo yadi saṃbhavet /

nāsau ghaṭaprakāśaḥ syād dviprakāśo hy asau bhavet //

so 'pi cāstv eva, no nāsti tad idaṃ tvatpracoditam /

ghaṭātmanā prakāśo 'sya mā bhūd ity avatiṣṭhate //

tac cāyuktaṃ prakāśasya bodhatvāt svātmajṛmbhaṇam /

lakṣaṇaṃ yadi tat ko 'yaṃ vṛthā vāgjālaḍambaraḥ //

paricchinnaprakāśatvaṃ jaḍasya kila lakṣaṇam /

jaḍād vilakṣaṇo bodho yato na parimīyate //

tasmād arkasya sadbhāve siddhe kaḥ khalu bāliśaḥ /

brūyāt katham ayaṃ svāṃśuśubhritāśeṣabhūr iti //

tasmāt siddhe prakāśe 'smin yāḥ prakāśavikalpanāḥ /

sarvās tāḥ sarvasaṃbhuktayoṣiccāritrapālanāḥ //

asiddhau ca prakāśasya ko 'haṃ kiṃ tvaṃ tamo 'pi kim /

na kiṃ cid api vā kiṃ syāt tūṣṇīṃ syād api vā katham //

tasmāt prakāśatādātmyalabdhabhairavabhāginām /

bhāvānām api kālo 'yaṃ na kiṃ cit kartum arhati //

hanta tarhi kathaṃkāraṃ tadetyādivacaḥkramaḥ /

śrūyatām uktam apy etat punar nirbhajya bhaṇyate //

yaḥ prakāśaḥ sa evāyaṃ pratibhāti tathā tathā /

naiva cānyasya kasyāpi sa tu bhāty eva kevalam //

sa eva paramodāraḥ sarvasyaivāvabhāsakaḥ /

svatantra iti tasyecchāśaktiḥ svātantryasaṃjñitā //

sa ca svātmani viśrāntas tadanyābhāvayogataḥ /

svātmaviśrāntir evaiṣā devasyānanda ucyate //

svātantryamahimaivāsya svarūpād apṛthaksthitiḥ /

svaprakāśe nije dhāmni bhāsayed bhāvavibhramān //

bhāsanā ca kriyāśaktir iti śāstreṣu kathyate /

yayā vicitratattvādikalanā pravibhajyate //

bhāsanānavabhāte ca kathaṃ nāma prakalpate /

tad asyāntaḥsthitaṃ bhānaṃ jñānaśaktir ahaṃ smṛtā //

etāvad asya devasya yad rūpaṃ svātmamātrataḥ /

sa unmeṣa iti proktaḥ pañcaśaktis tato vibhuḥ //

triśaktir ekaśaktir vā devo vā kevalaḥ sthitaḥ /

śaktir evātha devī sā sāraśāstre nirūpyate //

vakṣyate ca jagaddhātuḥ kathitetyāditaḥ param /

saivaikā saty anekatvaṃ gacchatīti maheśinā //

sa cāyaṃ nirbharānandaviśrāntisvātmasusthitaḥ /

sodaryaiḥ śabdasaṃdarbhair bhāṣyate bhairavādibhiḥ //

savidhaṃ dūragaṃ vāpi yady apy asya na vastutaḥ /

śabdajātaṃ bhavet kiṃ cid anyad apy atha vā prabhoḥ //

tathā ca bhāsayaty eva deva eṣa tathā tathā /

tatas tadanusāreṇa sarvo 'yaṃ kalpanākramaḥ //

na ca tat kalpanāmātraṃ tathātve 'py atha kā kṣitiḥ /

tathā saṃkalpatāṃ devo yad vā kalpayatāṃ tathā //

evaṃ caiṣa prakāśātmā saptatriṃśātmakāt paraḥ /

vaicitryabhāsanāṃ kurvan kālaṃ bhāsayati prabhuḥ //

vaicitryabhāsanaiveyaṃ kālaśaktir udāhṛtā /

tato 'vabhāsamānaitatkālaśaktyanurodhataḥ //

āsmākīnāt tadetyādir uparāgaḥ pravartate /

na cāsau tatra nāsty eva tatra yan nāsti tat kutaḥ //

anyatra tanyatāṃ nāma tat prakāśavaśaṃ sthitam /

nanv evam apare tattvajāle śuddhetarasthitau //

śuddhāśuddhapade vāpi vidyādau tattvamaṇḍale /

śuddhabhairavasadbhāvād aviśeṣo bhaviṣyati //

narīnṛtyāmahe hanta yatnād vyākhyeyam eva naḥ /

āyuṣmato yad dhṛdaye svayaṃ viparivartate //

śuddhāśuddhavibhedo hi paramārthakathāsu no /

sa tu tatkṛta evāste mūḍhānāṃ dhiyi niścalaḥ //

nanu śuddhetaratvākhyo yadi bhedo na vāstavaḥ /

vyācikīrṣitam evaitac chāstraṃ vivadate tataḥ //

aśuddhatvaṃ hi tattvānāṃ dīkṣayā śodhanaṃ tataḥ /

ityādi bahudhā bhedapradhānātra yataḥ sthitiḥ //

ucyate nādvaye 'muṣmin dvaitaṃ nāsty eva sarvathā /

uktaṃ hi bhedavandhye 'pi vibhau bhedāvabhāsanam //

tad eva khalu saṃsāre māyāvidyādibhiḥ padaiḥ /

bandha ity ucyate tatra rūḍhāḥ saṃsāriṇo matāḥ //

taccintānusṛter eṣāṃ śuddhāśuddhādiniścayaḥ /

kiṃ ca śāstram idaṃ samyag bhagavadyogadeśakam //

bhagavadyogam advaitaṃ nirdvandvaṃ ca pracakṣate /

tasyopadeśa itthaṃ syād yadi yāvadvibhedavat //

saṃbhāvyate tan nirbhajya nirbhajyaiva nirūpyate /

advaite bhairavavibhau yat praveśopaveśayoḥ //

ābhyāsikī sthitir nāsti tau hi bhedaikajīvitau /

ataḥ saṃbhāvyanikhiladvaitaśaṅkāvyapohane //

gurūṇāṃ ca śiśūnāṃ ca yatnaḥ sarvo vijṛmbhate /

ato dvaitam ihāśaṅkyāśaṅkya sarvaṃ pratanyate //

tad yāvadgati saṃbhāvya na tu kutrāpy udāsyate /

tathā hi yadi nāmṛṣṭaṃ dvaitaṃ tarhy ekam eva sat //

cidbrahma tad alaṃ tattvasaṃkhyākalpananirṇayaiḥ /

pañcatriṃśatitā kasmāt tattvānāṃ tan nirūpyate //

tasmād dvaitasya bhedātmasthiter yāvadgati graham /

kṛtvā yas tatpratikṣepas tena niḥśaṅkatā bhavet //

etad eva ca vijñāne nirbhidyaivopadeśanam /

yathāsaṃbhavi yad vajrapakṣāṇāṃ tad vidāraṇam //

tathā hi śrīmatā stotre bhaṭṭanārāyaṇena tat /

namas te bhavasaṃbhrāntabhrāntim udbhāvya bhindate //

jñānānandaṃ ca nirdvandvaṃ deva vṛtvā vivṛṇvate /

nirdvandvam iti nirdvaitaṃ prakaṭīkriyate padam //

udbhāvyante bhramāś ceti cakāro 'trādbhutāvahaḥ /

iha cādvaitam eveti purataḥ prataniṣyate //

adhvaśuddhyādikaṃ dvaite 'nupapattīti vakṣyate /

abhedena vinā naitan nanu bhedaṃ vināpi kim //

satyaṃ kiṃtv advaye tattve bhedo 'pi na na yujyate /

idaṃ hi tat parādvaitaṃ bhedatyāgagrahau na yat //

bhede tu viśvabhāvānāṃ svasvabhāvavyavasthiteḥ /

abheda iti śabdo 'yaṃ manye bhedayate rasāt //

tad alaṃ prakṛtaṃ nirūpyate
parameśaḥ kila bhedakalpanām /

prakaṭīkurute yathā tathā
nanu kālo 'pi vijṛmbhate tathā //

na tathāpi ca yāti bhinnatāṃ paramārthena kadācid eva saḥ / yugapat sa hi saṃvidātmakaḥ

nanv ittham ekaghanabhāvavimarśasār
saṃvedane yad aham eṣa karomi citraḥ /

jānāmi vā tad apare 'pi na maitracaitra-
prāyā vidadhyur athavāpi kathaṃ na vidyuḥ //

aho māyāgranthir nibiḍatama eṣo 'tra bhavatām
idaṃ hi prabrūmaḥ svaparam iha nāsty ekam abhidam /

ahaṃ vedmīty eṣā ghaṭatanuviśeṣaprakaṭatā
prathāś citrākārāḥ paramahasi bhāntīti kathitam //

tasmād ghaṭaṃ vedmy aham ity amutra
bhedo na kaścin nanu me ghaṭo 'yam /

bhātīti bhedapratibhānam asti
naitan na tasyaiṣa śivas tathāyam //

ata eva dvaipāyanamukhyās teṣu svaśāstradeśeṣu /

mamakāram eva mṛtyuṃ khaṇḍanadāyitvataḥ prāhuḥ //

tad evaṃ kālakalanopādhijātoparāgajāḥ /

tadetyādi pratāyante paratattve 'pi saṃvidaḥ //

tatra pūrṇaikarūpatvāt sarvaṃ sarvatra cāpi tat /

anyathā khaṇḍanāyogān na pūrṇā pūrṇatā bhavet //

tataḥ pūrṇatayā sarvaṃsahabhairavadhāmani /

pañcātmako 'yaṃ śāstrārthaḥ śāmbhavaḥ. śaktyaṇusthitim //

nyakkṛtyaiṣa parāṃ devīṃ svātmany udrecya vartate /

itthaṃ sa visisṛkṣuḥ san bhāvān visraṣṭṛtāpadāt //

pūrvam ucchalitānandaghanām abhajata sthitim /

visraṣṭṛtāpade tv eṣa visargāveśabhāg api //

riktībhaviṣyann ānandaghanayā pūrṇayā citā /

tāvad ānandaśaktyaṃśavisargāveśanirbharaḥ //

vartamānaḥ svaśaktyoghapūrṇaś cābhūd bhaviṣyati /

riktaśaktir iti tryātmacitrasaṃvedanātmakaḥ //

tadāsau devadevaḥ syād visraṣṭari pade sphuṭam /

nanu kiṃ vartamānāṃśe saṃsto bhūtabhaviṣyatī //

kiṃ nāma bhavatā jñātaṃ te svatantre 'pi ke cana /

vartamānāvadher bhūtaṃ bhaviṣyac ca vibhajyate //

yac ca yatra na viśrāntaṃ tad vibhajyeta vai kutaḥ /

kathaṃ cāvadhibhāvaḥ syād vartamānasya te prati //

tayor avadhimattvaṃ vā tat praty api kathaṃ bhavet /

viśvasya viśvam avadhis tadvad vā jāyate na kim //

tasmād bhūtaṃ bhaviṣyac ca vartamānākhyasaṃvidi /

rūḍham eveti tatraiva yadi viśrāntim āvahet //

yadi cātraiva nikhilakalpanāraśmimaṇḍalam /

avisphārya kṣaṇaṃ tiṣṭhet saṃniruddhanijasthitiḥ //

tan nijāmṛtavisphāracamatkāraikacarvaṇām /

labhate paramānandasudhāsandohavāhinīm //

tathā hi sūryaraśmyoghapūrṇaḥ syāc candramā yadā /

tadā sūryakarān bhūyo yāvan na visisṛkṣati //

tāvat svamaṇḍalābhoge kṣaṇaṃ viśrāntisusthitaḥ /

antaḥsthaviśvadevāṃśatarpaṇāpātram ucyate //

evaṃ bhāvaprakāśārkamarīcinicayāñcite /

svabodhacandramahasi vartamāne hṛdantare //

viśrānto 'ntaḥsthitodāracitsudhāsārasundare /

antaḥsthasvāmṛtāpūro vamyate na bahir yataḥ //

tata evāntar evāsau ghūrṇamānaḥ samucchalan /

svāntaḥsthadevatācakratarpaṇāhaṃvidātmakaḥ //

jāyate yāvad uddāmyet tāvat svakaraṇakramaḥ /

niruddhe raśmipaṭale vibhavābhāvayogataḥ //

na bhūtaṃ na bhaviṣyac ca vartamānād vibhajyate /

avibhāgas tayor yāvat tāvat kā vartamānatā //

bhūtabhāvisvabhāvābhyāṃ sā hi yāti vibhāgitām /

tad asmin saṃvidavadhau viśramya tuṭimātrakam //

kālagrāsaparo yogī jāyate khecaraḥ kṣaṇāt /

uktaṃ hi bhāvābhāso yaḥ kālaḥ sa kalanātmakaḥ //

svasaṃvidraśmisaṃsphāro bhāvābhāvaḥ sa nāparaḥ /

tasmāt svaraśmisaṃrodhadvāraruddhādhvamaṇḍalaḥ //

kālagrāsaikarasiko jāyate khecaraḥ svayam /

tad uktaṃ parameśena tantre śrīḍāmarābhidhe //

niruddhya raśmicakraṃ svaṃ pītvāmṛtam anuttamam /

kālobhayāparicchinne vartamāne sukhī bhavet //

rodho 'pi nāma naitasmin saṃkocaparivarjite /

tadabhāvān na visphāro grāsatṛptī tathātra ke //

kiṃ tūktanītyā saṃrodhasphāragrāsādi bhāsate /

na tathābhāsanāc cānyad vastu viśvatra kiṃ cana //

ity alaṃ khecarīcakragoṣṭhyālāpena bhūyasā /

ko vābhinavagupte 'smin yogaḥ saṃvedanakrame //

prakṛtaṃ brūmahe devīvisṛṣṭāś citrasaṃvidaḥ /

yāvat tāvad tad ūrdhvordhvaṃ sroto yad bhedavarjitam //

saurabhargaśikhādīni tataḥ śāstrāṇi tenire /

uktaṃ bhargaśikhāyāṃ ca devena parameṣṭhinā //

ūrdhvasrotodbhavaṃ jñānam idaṃ tat paramaṃ priye /

paramadhvaninordhvordhvasaṃvidrūpābhidhāyinā //

īśānavaktraniryātāt siddhāntād bhedam ādiśat /

atrāpi pūrvabhedāṃśavyāmiśrībhāvacitritāḥ //

vijñānasaṃpadas tāṃs tāṃs tanvate śāstravibhramān /

iha yāvat tu mukhyeyaṃ ṣaḍātmā śāstrasaṃtatiḥ //

etatpūrvārdhabhāgīni trikaśāstrāṇi yāni tu /

ṣaḍardhasaṃjñayā tāni gurubhir bhāṣitāny alam //

na tu gūḍharahasyatvād evaiṣa vacanakramaḥ /

evaṃ hi dvādaśārdhārdham ityādy api na kiṃ bhavet //

atra śaktitrayaṃ mukhyaṃ saṃpūrṇasthiti kalpate /

ananyonyoparodhena pūrṇaṃ pūrṇacidātmakam //

tataḥ paraṃ tu tritayaṃ kasyāṃcid guṇitājuṣi /

anyasyāṃ guṇatābhāji yāmalaṃ paribhāṣyate //

paścād visṛṣṭe 'rthaughe tadvaicitryopādhiyogataḥ /

pṛthagbhāvaviyogāsu svātmaśaktiṣu pañcasu //

citspandecchāvidākarmarūpāsu svaucitīvaśāt /

pañcabrahmāṅgasubhagāt sphuradbhāvāṃśabodhajam //

rūpaṃ śāstrātmatāṃ prāptaṃ pañcadhaiva vijṛmbhate /

tathā hi prāg anantāntaḥsthitabhāvaughajṛmbhaṇam //

yāvat karoti bhagavāṃs tāvad īśamukhasthitiḥ /

antaḥsthāyā abhinnāyāḥ kriyāśakter vijṛmbhaṇe //

kramād unmiṣite tāvān eṣa sphāraḥ pratāyate /

kriyāśakteḥ sphuṭaḥ sphāro māyātvaṃ pratipatsyate //

māyātattvasvarūpe hi śiveśānīti vakṣyate /

śuddhaśuddhetarāśuddhaviśvanirmāṇakāriṇaḥ //

pañcamantratanoḥ śambhor nirmeyāśuddhasaṃgatiḥ /

asty eva pūrvakoṭyāṃ hi sarvam eva vyavasthitam //

tathā hi svagṛhāt kvāpi yiyāsoḥ prathamakṣaṇe /

yāvat kiṃ cana gantavyaṃ yac ca tanmadhyavṛtti tu //

tuṭipāte 'pi sarvajñasarvakartṛtvalabdhṛtā /

tata eva viśeṣāṃśaniṣkampakuśalātmanām //

tathā hi jātyakhaḍgāgradhārāsaṃsparśasaṃmitā /

sphurattvasamakālaṃ dhīr viśeṣāṃśān prakarṣati //

ratnatattvasphuṭaprajño vidyuttatkāladarśitān /

tāṃs tān viśeṣāṃś cinute ratnānāṃ bhūyasām api //

anekasvarasaṃbhārasparśalāghavayojite /

vīṇāyām ekavistāre vaicitryaṃ vetti tanmayaḥ //

nibiḍābhyāsadhārāgraviśrāntaśravaṇendriyaḥ /

vetty eva tatsvarāṃśāntaḥśrutyūnādhikatām api //

āstām abhedavāde 'sminn ayatnenaiva siddhyati /

etad yatra vibhāte 'pi bhede vāstavam advayam //

bhedaikajīvite śāstre yāvad etad sthitaṃ sphuṭam /

tathā hi pātañjalinā pāde vaibhūtanāmani //

nyarūpyata `prātibhād vā sarvam' atra mayāpi ca /

prātibhe prathamonmeṣe saṃvidrūpiṇy akhaṇḍite //

sthitaḥ sarvasphurattātmā sarvasiddhiphalodayaḥ /

evaṃ jagati nirmeye nirmitsāsvīkṛtaṃ balāt //

aśuddham api tadrūpanānāvaicitryayogy api /

sāmānyākārarūpeṇa dalaṃ bhedātmasundaram //

āste pronmiṣitaṃ saiṣā bhedābhedātmikā sthitiḥ /

ata eva hi sādākhye jñānaśaktisvarūpiṇi //

aśuddhileśakāluṣyāt parāparatayā sthitiḥ /

teneśabhuktād etasmād apy ūrdhvapadabhāginaḥ //

māyāprakaṭanautsukyāt tatsaṃskārajuṣas tathā /

bahukriyāsamārambhamayaṃ vividhamantraṇam //

prādurbhūtaṃ mahājñānasantateś ca śivapradam /

sa hi tatrāparo bhāvaḥ parabhāvanimīlitaḥ //

na tu rūḍhim upāgacched aśuddhordhvavidhāv iva /

tena vaiṣṇavabauddhādiśāsanāntaraniṣṭhitāḥ //

yathā samyaṅ na mucyante na tathā śaivasaṃskṛtāḥ /

atimārgakramakulatrikasrotontarādiṣu //

parameśānaśāstre tu ye samyag dīkṣitā narāḥ /

teṣāṃ naivāpavargasya lābhe bhedo 'sti kaś cana //

na caitadatirikto 'pi mokṣopāyo 'sti kaś cana /

kevalaṃ kvāpy anāyāsāj jīvanmuktikrameṇa ca //

śīghram eva parā siddhir yathāsmaddarśaneṣv iti /

kvāpi tattvāvalīyogaparipāṭīkramāc cirāt //

tais taiḥ kriyākalāpaiś ca labhyate paramaṃ phalam /

ata evāsti saṃhāradṛśām kauliky apīha dṛk //

yathoktaṃ kālapādādau dīkṣayec chvapacān iti /

cidunmeṣādikāḥ pañca yāḥ pūrvaṃ prāgabhedataḥ //

proktāḥ parasmiṃś cinnāthe bhairave samavāyataḥ /

tā eva bhāvopādhyaṃśalabdhabhedavibhāvitāḥ //

bhedāṃśam eva puṣṇanti prāgabhedajuṣo 'py alam /

tathā hy odanasaṃbhogo yo dehasyopacāyakaḥ //

kaphasaṃcayapātena sa dehasyāpacāyakaḥ /

nanu devasya viśvātmābhede 'pi svāparicyuteḥ //

vikāriṣv eva yogyānām upādhīnāṃ gatiḥ kutaḥ /

tadupādhivaśād bhedo bhairave bhāvasaṃbhavāt //

iti nāsmanmanobhūmāv upāroḍhum ivārhati /

tūṣṇīṃ vikāriṇo bhāvāḥ santīti hy atisāhasam //

devaḥ sa eva viśvātmā tathārūpeṇa bhāsate /

anupādher abhinnasya bhinnam aupādhibhāsanam //

nanv itthaṃ tad asatyaṃ syāt kathaṃ satyaṃ tad eva hi /

tathāvabhāsanād anyat kva kiṃ satyaṃ nirūpyatām //

nanv evaṃ svapnasaṃsāraḥ kiṃ satyaṃ kiṃtv asau kila /

abhīṣṭārthakriyāvandhyo 'satyo vyavahṛtaḥ param //

etac cāgre prapañcena yuktiyuktaṃ nirūpyate /

tasmād unmeṣaśaktir yā pūrvam āsīd abhedinī //

bhāvonmeṣasvarūpāsau yātā tatpuruṣasthitim /

yad abhinnaṃ tad agrāhyaṃ yac ca grāhakam īśvaram //

adhunā tat sthitaṃ grāhyaṃ bhedāt tadgrāhakaṃ bhidaḥ /

puruṣākhyaṃ tataḥ proktaṃ sṛṣṭeḥ prārambhayogataḥ //

susphuṭapratyabhijñānān mukhyaṃ vaktraṃ ca bhaṇyate /

ata evātra visarabhāvasthitivighātakam //

nānāruggrahasaṃghātaviṣādi paricarcyate /

anekayuktidalitavyādhisaṃśāntasusthitāḥ //

atra susphuṭatāṃ yānti bhāvā bhedaikavṛttayaḥ /

bhāvatvam eva yat sarvaṃ tat tv idaṃ pūrvajaṃ mukham //

sarvataś ca guṇotkarṣād īśānasyordhvavaktratā /

dikkālakalanāśūnye na tu digbhedakalpanāḥ //

yo hi yasmād guṇotkṛṣṭa iti cordhvo bhaviṣyati /

tato bhāvān yadā samyag icchatīcchāvibhūtitaḥ //

tadecchāyāṃ samārūḍhāḥ sā cecchā caiva nirmalā /

yena tanmayatāyogāt saṃvidaikyaṃ spṛśanty amī //

kiṃtūpādhyuparaktecchāsaṃchādanatirohitāḥ /

te tadānīṃ sthitā bhāvā devas tu svaiṣaṇāsthitaḥ //

parācīnitasaṃvittivaktro na ca parāṃ sthitim /

pūrṇām adhyuṣitas tena suṣupta iva bhāsate //

asuptaś ca prabuddhatvāt tasya svāpo nimīlanam /

na hy asti paramārthena bhairavānandasaṃvidaḥ //

tasmin paraprakāśe hi nimīlattvam upāgate /

pralayāt tannimīlattvamitir vā kutra bhāsatām //

anābhātaṃ ca no vastu vyomasadmagavākṣavat /

so 'pi vā kalpitākāraś citprakāśe prakāśate //

tad amīlita evāyaṃ nimīlann iva tiṣṭhati /

prabhūṇām avikalpyā hi śaktir durghaṭakāriṇām //

idaṃ sukhena ghaṭate duḥkhena ghaṭate tv idaṃ /

ity ābhāsanavaicitrye svatantro hi sa eva naḥ //

tad eva tasya svātantryaṃ śaktir niyatināmikā /

yayā ruddhaḥ paśur jātu svātantryaṃ naiva vindati //

tadapekṣābalāt proktā patyau durghaṭakāritā /

na hi viśvātmanaḥ kiṃ cit sughaṭaṃ vātha durghaṭam //

kiṃ muhur muhur etenāsakṛn nanu nirūpitam /

hantāvismṛtiśīlaṃ tvāṃ praty etat syād apārthakam //

ekam uddiśya kiṃtv etatsaṃrambho na virājate /

kiṃ hy ekāṅkurasaṃpattyai prāvṛṣeṇyāḥ payomucaḥ //

marmasthānam idaṃ cātra vyutpādyo hi janaḥ sa ca /

vyāpto hṛdbhuvi karmaughakṛṣṭāyāṃ saukumāryataḥ //

māyābījotthitānantavikalpāṅkurakandalaiḥ /

bhedābhimānajanitavācanaucityasevitaiḥ //

yāvad vidyāmahādāvajvālayaiṣā punaḥ punaḥ /

nālabdhā tāvad asyaitad dvaitaṃ rohet punaḥ punaḥ //

tīkṣṇayuktikuṭhāraughaiḥ sadvidyāvahnidīpitaiḥ /

nirbhinno bhedaviṭapī punar naiva prarohati //

evaṃ deve suṣuptāṃśamadhyāsīne sthitā api /

asaddeśīyatāṃ yānti bhāvāḥ śvabhrakapitthavat //

atra tādṛśam eva svaṃ jñānaṃ vairāgyanirbharam /

nirupākhyaṃ nirālambaṃ vyajṛmbhata vibhāgataḥ //

kapālamālābharaṇāḥ śmaśānapadavāsinaḥ /

asmātparāṅmukhībhūtā bhūtasaṃghātagocarāḥ //

bhogyaṃ jugupsāvadhi sarvam eva
bhoktā hy ahaṃ kaḥ kila deha eṣaḥ /

carmāsthimātraṃ na ca sāram atra
leśāṃśabhāge 'pi kadācid asti //

ittham abhyasyamānās te parāṃ vairāgyasampadam /

pratikṣaṇam upāruhya nimīlanti tadāhatāḥ //

kim etad iti dhāvanti duḥkhe 'pīndriyavṛttayaḥ /

etad evam iti prāyo virajyante sukhād api //

dṛṣṭānuśravikārthaughavaitṛṣṇye vaśatādhiyaḥ /

tatparaṃ puruṣakhyāter guṇavaitṛṣṇyam ity api //

nanv akāṇḍe 'pi pṛcchāmaḥ kiṃ cid yadi na kupyate /

* kim akāṇḍe bhedakāṇḍabhedakāṇḍaghaṭāvadhau //

tarhi saṃvid iyaṃ śuddhā svabhāvād eva cet katham /

aśucibhyo 'pi bhogebhyo rasāt spṛhayatetarām //

nanv avismṛtiśīlatvābhimānaḥ kvādhunā gataḥ /

alaṃ vā buddhyupālabdhair uktam apy etad ucyate //

svabhāvād eva saṃvittiḥ prakāśaparamārthikā /

viśvāvabhāsayogena bhātīti hi vipañcitam //

ataś ca saṃvido devyā viśvasmin bhāvamaṇḍale /

svātmany evocchalattvaṃ kiṃ khaṇḍanādāyi jāyate //

yadāpi parameśānaśaktyā bhedo 'vabhāsyate /

tadāpi saṃvid bhāveṣu dhāvatīti vivicyate //

yathā loṣṭahradajvālāśvāsakumbhaviyatsthitiḥ /

dharāmbudhimahātejaḥsamīrānantakhātmatām //

yāty eva mitirūpeyaṃ saṃvit svocchalitā kramāt /

saṃvidrūpasajātīyān bhāvān evānudhāvati //

nyarūpyata tathā caitat kenāpi parameśinā /

nimnaṃ taḍāgapānīyaṃ kaḥ pravartayituṃ kṣamaḥ //

paripūrṇe punas tasmin pravāhāḥ sarvatomukhāḥ /

nanu kiṃ kāṃś cid evetthaṃ saiṣā svaniyater balāt //

itthaṃ dhāvati tac cāsyā rāgatattvātmakaṃ vapuḥ /

tatrāpi ca tathā rāgābhāsa eva sa dhāryatām //

cidātmani tu rāgo 'stu ko 'py anyārūṣaṇātmakaḥ /

nanv itthaṃ cet kathaṃ nāma sā kutrāpi virajyate //

hanta prakṛta evāyaṃ vādaḥ saṃgatim āgataḥ /

yadā hi citir evaiṣā sarvataḥ saṃkucatsthitiḥ //

krameṇa bhogopāyebhyo bhogyebhyo dehato bhujaḥ /

bhogād bhoktus tathā śūnyā mahāpralayabhāg iva //

jāyate rudrarūpaiṣā daśā sāṃhārikī yataḥ /

sadyojātaś ca yad rudraḥ puruṣaś ceśvarātmakaḥ //

śrīmān sadāśivo deva īśānaś ceti gīyate /

viṣṇur vāmaḥ kajy aghora iti caitad bhaviṣyati //

antaḥsthasarvaśaktitvenaikaikasyāpi bṛṃhaṇāt /

brahmāṇy etāni kathyante bṛhattvād viśvabṛṃhaṇāt //

tadanyaśaktyudrekāṃśe hy ata eva vivakṣite /

pratyekam asti brahmādihetupañcakayogitā //

saiva śāstreṣu bhedena teṣu teṣu pratanyate /

ataś ca sadyojāte 'smin mukhyā raudradaśā sthitā //

sā ca saṃkocarūpāpi cidvikāse bhaviṣyati /

yallīnau brahmaviṣṇvaṃśau tenādhaḥkurute balāt //

vastvabhāvamayītyādidaśā rudrādhidevatā /

bhinnaprameyeti śrīmadutpalena nyarūpyata //

jāto 'pi bhedatanmātre saṃkocaṃ yad upāgataḥ /

tato vyatinimīlete bhoktṛbhogyāv iha sphuṭam //

ajātam iva tad viśvam atra sadyo 'vabhāsate /

sadyojātapadaṃ tena śūnyasaṃvedanātmakam //

tataḥ śūnyapadasyāntar yāvat sa ca vivikṣati /

devas tāvat svayaṃ bodhe viśvaṃ procchalati sthitam //

jānāti seyaṃ nāthasya jñānaśaktir vikāsinī /

tayor vikāsiciddhāmni līnatvam upapāditam //

saṃvidaḥ śūnyarūpāyā vikāso viśvam eva tat /

tathā hi ghanasauṣuptaviśrāntivaśanirbharaḥ //

tāṃs tān gṛhāpaṇādyaṃśān vetti svapnapadābhidhān /

ata eva na sā sṛṣṭiḥ sthitir eva tu sā tathā //

pūrvasṛṣṭeṣu bhāveṣu tad dhi vijñānamātrakam /

tathā ca jāgrato rūpāt svapno bhedena jāyate //

kiṃtu jāgratpadādīnāṃ pratyekaṃ bahubhedatā /

nirṇeṣyate tato yuktaṃ sṛṣṭirūpeṇa bhāsanam //

ato nijavibodhena tān bhāvān vyāpnuvan vibhuḥ /

etais tyājayate tāṃ svām audāsīnyadaśāṃ vibhuḥ //

jñānaśakter iyaṃ jṛmbhā tajjñānasthitibhāvinaḥ /

bhāvāḥ prayānti pūrṇatvaṃ vikāsinijatejasaḥ //

paramaḥ khalu saṃkocaḥ sadyojātapade bhavet /

yad eṣāṃ svasvarūpasya niṣṭhā naiva sma jāyate //

vinā saṃvidupārohaṃ sattāsattā jaḍo 'jaḍaḥ /

anīlaṃ nīlam ityādivyavasthā kalpatāṃ katham //

yad uvācotpalagurur yathā sadasatāṃ tathā /

jaḍājaḍānāṃ na svātmaviśeṣa iti niścitam //

tasmād bodhabharollāsavisṛṣṭasvaparasthitim /

cidanuprāṇanāṃ viṣvag vamann ānandasundarām //

cidekavapuṣā viśvaṃ svīcikīrṣaṃś cidātmani /

svabodhaśaktivamanāt sa devo vāma ucyate //

svabodhaśaktyudrekeṇa yady apy eṣa prayacchati /

bhāvānāṃ svavapus tādṛk tathāpi paramārthataḥ //

svīkartum icchan saṃhāram eṣāṃ kalpayate bhidaḥ /

ato bhedavyavasthāyāṃ vāmo 'sau parameśvaraḥ //

atra saubhāgyaniḥṣyandi tādṛg jñānaṃ pratāyate /

saubhāgyaṃ socyate teṣāṃ bhinnānāṃ svīkriyaiva yā //

bhāvānāṃ ca vicitrāṇāṃ bhogāṅgānāṃ svaśaktitaḥ /

svakautukakalālokād ucchalanty eva yā citiḥ //

saiva svabhāvarāgeṇa viśvaṃ rañjayate yataḥ /

vyakto hi rañjayed viśvaṃ vyaktiś cāsya svarūpataḥ //

yaiva procchalitāvasthā svīkārecchābharodayaḥ /

tadraśmisārasarvasve kṣaṇaṃ tiṣṭhaty ananyadhīḥ //

kiṃ nākarṣati kiṃ naiṣa ca bhāvayati yogavit /

tata evocyate śāstre nārakto rañjayed iti //

kāmasthaṃ kāmamadhyasthaṃ kāmāṅkuśapuṭīkṛtam /

kāmena sādhayet kāmān kāmaṃ kāmeṣu yojayet //

kāmaḥ svīkartum icchaiva tadācchādanayogataḥ /

viśvaṃ sādhayate kāmī kāmatattvam idaṃ yataḥ //

tathā hi parame svātmany adhyāsya sthairyam añjasā /

taducchalitasaṃbodhakalāsaṃchādanakramāt //

viśvaṃ kāmāṅkuśādhīnaṃ kiṃkaratvena bhāsate /

adhyātmasiddhayā yuktyā tv anayaiva nijodaye //

prāṇaḥ puryaṣṭakaṃ dehaṃ vyāpya viśvaṃ prakarṣati /

tattvasya kāmatattvasya prakaṭīkriyayā yataḥ //

siddhacakreṣv idaṃ gopyaṃ kiṃ vā na prakaṭīkṛtam /

śūnyānandāt prasṛtyaiva devaḥ procchalitātmakaḥ //

vartamāno nijāḥ śaktīr vikāsyaiva pravartate /

yatrāsya pravivikṣāsti yataś ca prāvṛtad vibhuḥ //

sarvāḥ śaktīr asau bhāvaḥ svātmany udrecya vartate /

tataś cidātmako devo nyagbhūta iva bhāsate //

udbhūtās tu vibhānty etāḥ pronmeṣecchāvidikriyāḥ /

ataś catuṣkayukto 'sau yady api pratibhāsate //

tathāpi śaktigaṇanā vastuto 'sya bhavet kutaḥ /

atraiva bhāvabhedāṃśanirmūlanakalā yataḥ //

sthitas tataḥ samācāro lokātikrāntagocaraḥ /

anantaśaktivaicitryād atrāpy uccāṭanādayaḥ //

saṃhāralīlābhūyiṣṭhā api tās tāḥ kriyāḥ sthitāḥ /

tad itthaṃ jñānaśaktyante bhāvānāṃ vapuṣi sthite //

kriyāśaktir athāntyaiva tān saṃharati sādaram /

yathā sūkṣmatamā śaktir unmeṣākhyā parāvadhau //

sraṣṭavyabhāvasthaulyena sthūlākāreva bhāsate /

tathaivaiṣā kriyāśaktir yasyāṃ bhāvā nimeṣitāḥ //

svasvarūpasthitā kāpi pūrṇeva pravijṛmbhate /

nanv asty eva kriyā yasyāṃ bhedaḥ pratyavabhāsate //

maivaṃ sarvā kriyā bhedaṃ praty uta prāg vyapohati /

tathā hi bhedabhūmau ye kāṣṭhajvalanataṇḍulāḥ //

ta eva pākāviṣṭatve bhedaṃ projjhanti sādaram /

yadi bhinnasvarūpās te pākaikyaṃ tat kathaṃ bhavet //

bhinnaṃ svarūpam aṅgānāṃ na hi yuktyopapadyate /

nanu pāko na kaś cit sa yat tan nānāsvarūpakam //

jvalanakledadāhādi tat pāka iti śabdyate /

bhinnā eva kriyāḥ sarvāḥ phalam ekaṃ prati sthitāḥ //

pāka ity ucyate nānyā kriyā nāmāsti kācana /

etad eva kathaṃ bahvya ekaṃ phalam abhīpsitam //

kathaṃ saṃpādayeyus tāḥ. pūrvoktād eva hetutaḥ /

nanu locanadīpārthamanaskārair api sphuṭam //

janyate jñānam ekaṃ tat tathaivātra bhaviṣyati /

so 'yaṃ kardamasaṃmardamalinībhūtavigrahaḥ //

marau marīcikāmbhobhiḥ snānecchur abhidhāvati /

bhinnasvarūpād yady ekam asti vastv iti saṃbhavaḥ //

tarhi kāraṇabhedena na bhedaḥ pāramārthikaḥ /

atha bhinnasvarūpaṃ tad ekaṃ cety upagamyate //

svabhāvabhedo bhedāyety etat tyaktaṃ vrataṃ bhavet /

nanv itthaṃ sā kriyā mā bhūd ekā kāṣṭhādi kārakam //

phalaṃ janayatām evam apy astu na hi naḥ kṣatiḥ /

kriyā hi nāma nāsmākam anyā śaktis tv asau yataḥ //

śaktiś ca phalabhitkḷptyā bhāvātmaivāvibhedataḥ /

sā ca śaktir vibhor eva sa ca viśvātmavigrahaḥ //

phalakārakabhedena na bhinnā paramārthataḥ /

svātmany abhinne 'pi vibhor evaṃ bhedāvabhāsanāt //

kriyāśaktir iti proktā yayā kartā maheśvaraḥ /

nanu yat paśavaḥ kuryuḥ kathaṃ tad upapadyatām //

te hi bhedaikajīvatvāt kuryur bhedavatīṃ kriyām /

alam etena paśavaḥ kathaṃ kuryur iti sphuṭam //

sa eva svavacaśchinno vādo vandhyāsutādivat /

na hi kumbhakṛtaḥ kvāpi kadācit kartṛtā bhavet //

yadi nāsau maheśākhyāt kartur avyatirekabhāk /

nanu kiṃ svit kulālena kumbho 'pi kriyate tataḥ //

īśasya viśvakartṛtve kiṃ paṭe 'pi na kartṛtā /

yady evaṃ tat kulālena paṭo 'pi kriyate na kim //

nanv evaṃ sati no kartā ko 'py anya iti karmaṇām /

śubhāśubhānāṃ svaphalaṃ kartuṃ kaṃ prati hetutā //

evam evaitad āyuṣmaṃs tathāhy evaṃ vijānatām /

na kiṃ cana phalaṃ kvāpi śubhāśubhasamudbhavam //

itthaṃ ye tu na jānanti bhuñjate te 'vipaścitaḥ /

tad eva karmasaṃjñaṃ tu malam ajñānamūlakam //

etad evānumanyaiva kecit saṃvittimātrakam /

saṃmanyante hy akartāraṃ kartṛtvānupapattitaḥ //

citsvarūpādhikaṃ hy asya yat tat kartṛtvam ucyate /

taj jāḍyam arpayed asmai cidādhikyaprasaṅgataḥ //

prakṛteḥ kartṛtā puṃsi nanu nāmopacaryate /

etan nyāyapathāpetair vṛthā jegīyate gṛhe //

upacāro hi no vastutathātvaṃ pratipadyate /

vyapadeśaḥ paraṃ tādṛg vastuśūnyo 'stu tāvatā //

nopacārikavahnitvavyapadeśe 'pi mānavaḥ /

himānīśīkarāsārivātotthaśiśirāpahaḥ //

draṣṭuḥ puṃsaś ca na draṣṭrī prakṛtiḥ parigīyate /

na cānyo 'sti varāko 'taḥ kartṛbhāvopacārakaḥ //

kiṃ ca prayojanaṃ tasya kartṛtvavyavahārajam /

vyapadeśas tu nāvastu parivartayituṃ kṣamaḥ //

ye 'py ātmānaṃ nayavidaḥ kartāraṃ samupāgaman /

te 'pi praśnam imaṃ tāvad asmākaṃ pratibhārpitam //

kiṃ yādṛglokasaṃsiddhakartṛtvaṃ karmayogataḥ /

spandātma tad vibhau spandahīne samupapadyate //

nanu jñānaṃ cikīrṣā ca yatnaś ceti guṇatrayam /

samavaiti yad atrāsya tat kartṛtvam udāhṛtam //

itthaṃ bālamatīnāṃ dhīr vipralabhyeta vañcakaiḥ /

dārakā api vā vidyur na saṃvedanavarjitāḥ //

tatra jñānaṃ na kartṛtvaṃ sarvatrāsty eva tad yataḥ /

icchāyatnāv api prāyaḥ saṃstaḥ sarvasya sarvataḥ //

kumbhakāro gṛhābhāvaparitāpitacetanaḥ /

jānann icchan sayatno 'pi kiṃ kuryān nātmano gṛham //

nanu kartuṃ na jānāti tataḥ kartuṃ na cecchati /

tasmāt kartuṃ na yatate tad gṛhaṃ kurutāṃ kathaṃ //

kartum ity eva yad rūpaṃ jñānādīnāṃ viśeṣaṇam /

karotes tatra ko 'rthaḥ syād yadi saspandatā kila //

tadāsau spandituṃ vetti prepsatīti bhaved vacaḥ /

tac ca svātmagataṃ nāsya spanditaṃ vaibhavodbhavāt //

anyad aspanditaṃ jñānaṃ śarvasyāpi na saṃbhavet /

jñānecchāyatnavattvaṃ ca karaṇaṃ tasya bhāṣitam //

ātmanaḥ kartum ity asya tato 'rthapravivecane /

jānātīcchan prayatate jñātuṃ yatitum eṣitum //

pratyekam iti yo 'rthaḥ sa kartuṃ vettīti śabditaḥ /

cikīrṣitṛtvaṃ caitat syān na kartṛtvaṃ punar bhavet //

tathātve mānasaiḥ sāmyaṃ bhaved vākkāyakarmaṇām /

vākkāyakarmabhir vāsya kathaṃ kartṛtvam āpatet //

mānasāny api karmāṇi kathaṃ tasyeti gīyatām /

tadguṇatrayasadbhāve manovākkāyasambhuvām //

karmaṇāṃ saṃciter eṣa karmabhāgīti cen nanu /

upacāro 'yam evaṃ syāt sa cāvastv iti varṇitam //

kiṃ cātmagamahattvādidravyāntaguṇasaṃnidhau /

tāni santīti kiṃ so 'pi kartṛtvāyatano bhavet //

na cāstv ity upagantavyaṃ muktāv api hi tad bhavet /

anyātmaguṇasāṃnidhye samaś caiṣa vidhir yataḥ //

ātmasv ataḥ pravarteran kṛtanāśākṛtāgamāḥ /

kiṃ ceśvareṇa sarvatra buddhimattāvyapekṣiṇi //

saṃniveśādhike kārye nimittatvaṃ kṛtaṃ yadi /

svaiḥ svaiś ca samavāyānyakāraṇāṃśaiḥ prapūrite //

kam aṃśaṃ kumbhakārādeḥ prātuṃ bhavatu hetutā /

na hi so 'sty aṃśaleśo 'pi sarvakartari yaṃ prati //

na jñānecchāyatnam asti kartṛtvaṃ nānyad ity api /

tasmān nānyasya kartṛtvaṃ kadācid api saṃbhavet //

īśvarād īśvarasyāpi svātantryaṃ kartṛtāṃ viduḥ /

tad itthaṃ parameśānāṃ bhede bhede 'pi vātmanām //

prabhavanti na karmāṇi bandhanāya svabhāvataḥ /

tasmād idam amuṣmāt syāt karmaṇo vā śubhāśubham //

tad aiśvaryam amuṣyaiva vihitaṃ parameśituḥ /

nirṇītam etad anyatra mayaiva vitataṃ yataḥ //

tad alaṃ prakṛtaṃ brūmaḥ kriyāśaktir iyaṃ parā /

aghoratvena devasya tata eva prakīrtitā //

dākṣiṇyam ata evāsyā bhāvānāṃ śivasaṃśraye /

yato 'ñjasaiva mārgo 'yaṃ yā kriyā ca na sātmikā //

nanu nātra sthitāḥ kecid bhāvā ye śivatāśritāḥ /

kartāraḥ satyam itthaṃ tu bodhyamāno 'vadhārayet //

deśakālakriyākārakalpanāpathavarjitaḥ /

devadevas tathaivāsya śaktiḥ sā viśvarūpiṇī //

tad viśvam api kālādikalaṅkāṅkakalojjhitam /

\hspace{3cm} bhairavābhedavartinam //

tatsvātantryāt svatantraṃ tat svātmani procchalat sthitam /

yato bhāti tato 'py astaśivāveśabahiṣkṛtam //

ata eva parā seyaṃ dakṣiṇāghorarūpiṇī /

yad vakṣyate jantucakre śivadhāmaphalapradāḥ //

parāḥ prakathitās tajjñair aghorāḥ śivaśaktayaḥ /

anyatrāpi kriyāśaktiḥ śivasya paśuvartinī //

bandhayitrī svamārgasthā jñātā siddhyupapādinī /

akārādihakārāntaḥ prasaro yaḥ pragīyate //

sa eva bindunilayād asvaratvam upāśritaḥ /

kriyāśaktivijṛmbheyaṃ samastavarṇamālikā //

kroḍīkṛtāv aham iti parāmarśasvarūpiṇī /

tiṣṭhaty eva. tataḥ pūrṇaparāhaṃkārasasphuraḥ //

anantādiviriñcāntapaśusaṃghātaghasmaraḥ /

nijodaradarīnītacarācarajagadvrajaḥ //

svacaitanyavimarśāntar grastapudgalasaṃcayaḥ /

yāvad ullasitas, tāvat kriyāśaktisvarūpataḥ //

asaṃvijñānaniḥsaṃkhyavaicitryacarcitasthiteḥ /

anantakāryaśāntyādisaumyaraudrabhidātmanaḥ //

api svagrāsamāhātmyaprakaṭīkṛtasusthiteḥ /

aucityād vividhākārā api bhairavatejasaḥ //

riktapūrṇobhayabhavapunarāvṛtticitritāḥ /

śāktasvarūpaviśvākhyasvāṃśagrāsaikalampaṭāḥ //

lokakālacirārūḍhabhāvonmūlanabhāvitāḥ /

śaktayo nijavisphārād raśmipuñjaṃ nijaṃ nijaṃ //

prasārayantyaḥ saṃkalpasatyabhāvasamāśrayāt /

svocitāny eva lokotthavāmācārabahiṣkṛteḥ //

ghaṭayanty eva śāstrāṇi yātāni paripūrṇatām /

yādṛk prathamasaṃbhūto lokātikrāntigocare //

samācāraḥ sa evātra grastabhedadaśo bhavet /

pūrṇeyaṃ parameśasya mahāsṛṣṭir iha sthitā //

yasyāṃ saṃhārasṛṣṭyaṃśā viśve te madhyavartinaḥ /

sā cādyā sṛṣṭir ity eva naiva vaktuṃ bhavet kṣamam //

adeśakāle tattve hi katham ādyādisaṃbhavaḥ /

jāgraddaśeyaṃ sā mukhyā pronmeṣapadabhāginī //

brahmaiṣa nijaśaktyaṃśasaṃbodhakamalāsanaḥ /

tā etāḥ sauśivād rūpāt prabhṛti brāhmam antataḥ //

rūpaṃ kṛtvā vijṛmbhante saṃvinnāthasya śaktayaḥ /

etāvān eva devo 'yam iti yady api śakyate //

na vaktum aprameyatvāc cidrūpasya maheśituḥ /

prabodhapañcadaśikāmadhye tādṛṅ mayā sphuṭam //

uktaṃ mitaprakāśatvaṃ jaḍasya kila lakṣaṇam /

jaḍād vilakṣaṇo bodho yato na parimīyate //

tathāpi svayam etādṛg devo mānavivarjitaḥ /

nijasvātantryayogena kṛtvātmānaṃ carācaram //

īśatatpuruṣājātair udbhūtair udbubhūṣubhiḥ /

ekakaiḥ ṣaḍbhir, ekena trikeṇa, dvyātmakais tribhiḥ //

jāyate śivabhedānāṃ daśānāṃ vividhā sthitiḥ /

ata eva vicitrābhyaḥ saṃvidbhyo miśratāvaśāt //

citrāṇy atra śivākhye 'pi bhedajñānāni tenire /

yadā trayāṇāṃ vaktrāṇāṃ vāmadakṣiṇasaṃgatiḥ //

tadā pratyekaśaktitvaṃ bhaviṣyadbhavadudbhavaiḥ /

ṣaṇṇāṃ tritve rudrabhedas tenāṣṭādaśadhā sthitaḥ //

ekaikaṃ pañcavaktraṃ ca vaktraṃ yasmāt pragīyate /

daśāṣṭādaśabhinnasya tato bhedair asaṃkhyatā //

pūrvoditayathāsvasvajñānakarmavicitritāḥ /

nirṇīyante yatas teṣu tena no punaruktatā //

anyānya eva bodho hi samācāraḥ kriyākramaḥ /

tatra tatra tathā proktaḥ sarvas tu śivadhāmagaḥ //

yathā jalakaṇāh sarve viśrāmyanti mahāmbudhau /

tathā jñānakriyāḥ sarvāḥ saṃvitsindhau maheśvare //

mitam api jalaṃ bhūmau sūryāṃśubhiḥ kila pīyate /
tad api ca punar vṛṣṭidvāraiḥ prayāti mahārṇavam /

jagati nikhilaṃ jñānaṃ karma sphuṭaṃ kim api svayaṃ /
kim api ca paraiḥ pāramparyāc chivārṇasi majjati //

yac cānte dakṣiṇe hārdaṃ liṅgaṃ hṛt paramaṃ matam /

tad apy antaḥkṛtāśeṣasṛṣṭabhāvasunirbharam //

bhedabhāvakamāyīyatejoṃśagrasanāc ca tat /

sarvasaṃhārakatvena kṛṣṇaṃ timirarūpadhṛt //

vijñānaśāstre kathitam ata eva maheśinā /

līnaṃ mūrdhni viyat sarvam ityādi timiraṃ vibhoḥ //

evam eva durniśāyāṃ kṛṣṇapakṣāgame ciram /

bhāvayed bhairavaṃ rūpaṃ bhāvayadbhir durābhidam //

uktaṃ ca yatra svar duḥkhaṃ tamo vādvayasaṃvṛte /

nāvidyākarmasaṃbandhaḥ pāratantryādidarśanāt //

tad atra timirākāre bhairavīye vapuṣy alam /

antarlīnatayā bhāti yāvad vaktracatuṣṭayam //

udbubhūṣu tathodbhūtaṃ tirodhitsu tirohitam /

tato yugapad evaitadbhidā ṣoḍaśakātmakam //

dakṣe vaisargike hārde svatantre ca śive viśat /

aṣṭāṣṭakātmakaṃ śāstraṃ yugapad bhairavābhidham //

itthaṃ tantraṃ rudraśivabhairavākhyaṃ sthitaṃ tridhā /

vastuto hi tridhaiveyaṃ jñānasattā vijṛmbhate //

bhedena bhedābhedena pūrṇenābhedasandhinā /

tathā ca mukhyāḥ śāmbhavyas tisra icchādiśaktayaḥ //

tatraiva tu prapañcena pañcaśaktyādiyojanam /

itthaṃ madhye vibhinnaṃ tat trikam eva paraṃ tathā //

śāstram asmadgurugṛhe saṃpradāyakramāt sthitam /

ata eva hi naikaṭyād vāmadakṣiṇaśāstrayoḥ //

dhārā prāntadharāprānte kaulikī pravijṛmbhate /

tato 'pi saṃhṛtāśeṣabhāvopādhisunirbharaḥ //

bhairavaḥ paramārthodyadravabṛmhitavṛttikaḥ /
īśānavāmadakṣāsu tāsu śaktitrayaṃ kramāt /
aparādiparāprāntaṃ kroḍīkṛtyāvatiṣṭhate //

tad vibhāvayati bhedavibhāgaṃ
tatsphuṭatvakṛd atho tam anantam /

saṃgrasiṣṇu parameśvararūpaṃ
vastutas triśira eva nirāhuḥ //

ūrdhvavāmatadanyāni tantrāṇi ca kulāni ca /

rūḍhāny amuṣyāṃ dhārāyāṃ bhedasaṃkocahānaye //

paraprakāśaviṣayas trikārthas traidham āsthitaḥ /

sa eṣa parameśena jñānacandrākhyayoditaḥ //

sa eva sarvaḥ śāstrārthaḥ paravāgvṛttisaṃśritaḥ /

anullasitatadvācyavācakādivibhaktikaḥ //

paścāt tu jñānaśaktyaṃśaprādhānyasphuritātmani /

kriyāśaktau susūkṣmāyāṃ sādākhyaiśvaryasaṃpadi //

paśyantīmadhyamādhāmni sañjalpollekhayogataḥ /

padavākyasvarūpeṇa vartate varṇarūpiṇā //

svacchandaśāstre tenoktaṃ svayaṃ devaḥ sadāśivaḥ /

pūrvottarapadair vākyais tantraṃ yojitavān iti //

tathā ca tatraivoktaṃ tatsuśivāvaraṇe 'dhvani /

suśivāvaraṇaṃ pūrvaṃ tatra jñeyaḥ sadāśivaḥ //

śivadaśakasaṃyukto rudrāṣṭādaśakānvitaḥ /

adhikāro hīśatattve tajjighṛkṣā tu sauśive //

varaṇe binduto bhogadhāmni vibhavato vibhoḥ /

bhairavākhyasya bodhasya śaktitattve paraṃ trayam //

sthitis tasmād īśvarordhve sadāśivapadād adhaḥ /

suśivāvaraṇenoktā śrīmatsvacchandaśāsane //

tadanantaram etāsu śivarudrabhidāsv alam /

māyīyādhvani kḷptāsu śivair uktaḥ śivābhidhaḥ //

bhedo rudraiś ca rudrākhya iti prāpto vicitratām /

tataḥ prodyatkriyāsāraprollāsāt kramaśaḥ sphuṭam //

sarvagocaramāyīyaśrutavaikharyupāśritāḥ /

varṇavākyapadātmānaḥ śāstrārthā lokagocarāḥ //

samāśritya pravartante tāṃs tāṃs tantrāvatārakān /

tena prathamato yāvan māyīyāṃ vaikharīṃ darīm //

māyīyavarṇasaṃdṛbdhaḥ śāstrārtho nāyam āgataḥ /

antaḥ sāravibodhaikaparavāṅmayavarṇakaḥ //

akṛtrimaparāveśamūlasaṃskārasaṃskṛtaḥ /

śāstrārtho laukikānto 'sti saptatriṃśe pare vibhau //

tatrāsatāṃ hi bhāvānāṃ kvāpi nāsty eva satyatā /

svāminy avinayākrāntaprakṛtau vinayaḥ kutaḥ //

tasmāt samastaśāstrārthaḥ paratattvātmanā sthitaḥ /

ato vedādayo 'py ete māyīyāḥ śāsanāṃśavaḥ //

sphuranti bhairavādityaprabhāvād eva nānyataḥ /

na hi saṃvidvimarśāt syād anyat kvāpy eva kāraṇam //

saṃvinnāthasya saṃvit syāt saṃvid eva tathā yataḥ /

kāryaṃ ca kāraṇaṃ ceti tathātva upacāryate //

pariṇāme hi bhāvasya kramād vitatadharmaṇaḥ /

ādyantayoḥ saṃvid eva rūpatvenāvabhāsate //

saṃvic ca kālakalanāṃ saheta yadi tat sphuṭam /

bhuñjīmahi niśātāsicchinnā vyomāṃśaśarkarāḥ //

ataḥ samagraśāstrāṇi saṃvidrūpāparicyuteḥ /

saṃvidaḥ svaprakāśatvāt svaprakāśāni vastutaḥ //

na ca vācyaṃ pṛthag jātu vācakād vyavatiṣṭhate /

svātantryād abhidhātaiva bhāvivācyatayā yataḥ //

kadācid vācakāṃśas tu svarūpagrastavācyakaḥ /

nirbhāsate kadācit tu sāmānyollāsavācakaḥ //

jātucin nikaṭānantaviśeṣaṇaviśeṣitaḥ /

sphuṭasvarūpavācyāṃśasamudrekeṇa bhāsate //

tenārthaparatā jātu svarūpaparatā tathā /

bubhūtsitārthā kvāpi kvacid rasamayī daśā //

śabdānāṃ lakṣyate citrā saṃvidrūpānapāyataḥ /

saṃvidvicitrakacanaiḥ kacatīti kim adbhutam //

itthaṃ śivātmakavimarśapadād abhinnaḥ
śabdaḥ sphuṭatvata iha svaparaprakāśaḥ /

mānaṃ tad eva citisāravimarśamātram
anyat punas tadupacāravaśāt tathā hi //

svaprakāśātmikā yeyaṃ saṃvittiḥ pāramārthikī /

tat svasaṃvedanaṃ proktaṃ yato viśvavyavasthitiḥ //

sā caiṣā na vimarśātmasvarūpam ativartate /

vimarśo 'syāḥ paro bhogaḥ pūrṇaḥ paśyanty udāhṛtā //

parāparā saiva devī mānam ity avadhāryatām /

yatrāparāṃśagaṃ meyaṃ tādātmyād vyavatiṣṭhate //

na hi bhinnena mānena meyasya syād vyavastitiḥ /

na hi haṃsasya śuklatve kākaḥ śvetatvam arhati //

etad eva tathā cāha guruḥ śaṅkaranandanaḥ /

na mānatvāt tato 'nyatvān na bādhād asthiteḥ sthitiḥ //

prakāśenāvinābhūtaiḥ sattāyāṃ niyatātmabhiḥ /

dharmair bhāvo bahirbhāvān na bhāvaḥ siddhim ṛcchati //

tena saṃvittikātmaiva mātṛmānaprameyatā /

gṛhṇatī svaprakāśatvaṃ svabhāvād eva bhāsate //

sā cāntaḥsthitamantrātmaśabdanāmarśasundarā /

anapekṣānyavirahāt pramāṇaṃ svata eva hi //

tasyā eva vicitrāṇi nāmāni bahubhaṅgibhiḥ /

tatprasādotthitāny eva vādinaḥ paryacīkḷpan //

tathā ca cakṣurādyakṣamaṇḍalīṭaṅkaniṣṭhitam /

pratyakṣam iti yad gītaṃ tat tāvat pravivicyate //

saṃvittivyatirekeṇa yady akṣāṇāṃ vyavasthitiḥ /

na syād arthapramāṇaikyaṃ tarhi bāhyaghaṭādivat //

nanv ātmanaś cakṣurādi karaṇaṃ na ghaṭādikam /

tasmāt tenaiva bhāvānāṃ mānaṃ na tu ghaṭādibhiḥ //

vyāpakābhimatasyāsya saṃyoge cāviśeṣiṇaḥ /

bhautikatvāviśeṣeṇa ghaṭādyaiś cakṣurādinā //

ātmanaḥ karaṇākāṅkṣāpūraṇaṃ niyataṃ kutaḥ /

viśiṣṭa eva saṃyogaḥ karaṇatve nibandhanam //

viśeṣaḥ karmabhis tais tair dharmādharmagiroditaiḥ /

tad etad yuktisadbhāvapratibhāvikalātmakaḥ //

bruvan vañcayate mugdhān palāyanaparāyaṇaḥ /

yac cāśeṣākṣasaṃyogivyāpakātmavaśotthitām //

yugapaj jñaptim ācchettuṃ mano nāma nigadyate /

tatrāpi brumahe pūrvaṃ manasātmaiva yujyate //

tatrāpy ātmamanoyogaṃ kaḥ kuryād iti carcyatām /

vyāpakatvād asau syāc cet sarvair eva mano vrajet //

ekasya jāte saṃyoge sarvaḥ sarvajñatām iyāt /

yadi svāntam adhiṣṭhātṛ cakṣurādyam apekṣate //

tenādhiṣṭhānam arthānāṃ tāvato 'kṣāṃśavartmanaḥ /

akṣādhiṣṭhitasūkṣmāṃśabhāgasaṃparkabhāsitaḥ //

bāhyasyārthasya kuṇḍāder aṇur eko 'vabhāsatām /

athāpi mānasādhiṣṭhā jātā ced akṣagocare //

tad etasya svaviṣaye śaktataivopajāyate /

tarhi sūkṣmatamacchidranissṛtā netraraśmayaḥ //

viśvavartini bhāvaughe na pramāṃ kurvate kutaḥ /

yogyadeśasthitān bhāvān gṛhṇate 'kṣāṇi nanv alam //

yogyataiva hi deśasya kīdṛśīti vicāryatām /

yatrasthasya bhaved vittiḥ sa deśo yogya ucyate //

kutrasthasya bhaved vittir iti kiṃ vā na darśyate /

tad amī tārkikammanyā yuktyupanyāsavarjitāḥ //

pūrvam eva kathaṃ tūṣṇīṃ nātiṣṭhan kiṃ vikatthanaiḥ /

ātmanaś cābhisaṃdhānavandhyasyaiva balādayam //

manokṣajālasaṃyogo bhavet kiṃ nāsamañjasaḥ /

abhisandhir athaitasya viṣayaṃ prati jāyate //

ajñāte ko 'bhisandhiḥ syāj jñāte ko 'rtho 'kṣasaṃyujā /

prajñāte smaryamāṇe ced abhisandhātṛbhāvitaḥ //

anyad evābhisandhātuḥ prayatno 'nyatra jāyate /

mmanoyuktātmasaṃbaddhacakṣurādyakṣasaṃśritāḥ //

viṣayāḥ savidhībhūtanetrādyullaṅghanakramāt /

ātmany eva kathaṃkāraṃ pramātṛtvaṃ pratanvatām //

nanu jñānakṛto mātṛbhāvo vijñānam ātmani /

samavaiti tato 'nyasya kathaṃ mātṛtvaśaṅkanam //

etad eva vayaṃ brūmo jñānaṃ tatraiva vai kutaḥ /

bhayāt svapakṣapātāndhas tad evottaram abhyadhāt //

yathendriyātmasaṃyoge manaḥ kāraṇam ucyate /

tathaivātmamanoyoge kāraṇāntaram ucyatām //

tathātve cānavasthaiva mūlakṣatikarī ca sā /

atha svāntātmasaṃyogo dhruva evābhyupeyate //

jñātāraḥ syuḥ sadā suptamattamūrchitadurbhagāḥ /

na caitad bhavatāṃ jñānam abhīṣṭaṃ śākyaśiṣyavat //

tasmāt pratyakṣatā nāma katham indriyagocarāt /

atha pratyekam eteṣāṃ parīkṣeyaṃ pratanyate //

tatrāṇu nityaṃ sarvārthaṃ vegavallaghv abhautikam /

manas tac cāpi naiveha yuktisiddhatvam aśnute //

aṇu cec chīgrasaṃcāri mano yad viṣayān muhuḥ /

spṛśet tadaiva dehasya bhavec chavaśarīratā //

dehasthe 'pi manoyoge tatraiva jñānayogataḥ /

ekāṇumātraṃ jīvaḥ syāc chiṣṭaṃ syād ghaṭakuḍyavat //

atha svāntena yogaś cej jātaḥ kvāpy ātmagocare /

tad vibhor ātmano jñānaṃ samavāyīti mātṛtā //

jāteti sarvadehasthaṃ jīvanaṃ kiṃ na siddhyati /

enayaiva na kiṃ yuktyā ghaṭāder jīvanaṃ bhavet //

vibhāv ātmani jātaṃ hi jñānaṃ tatraikadeśataḥ /

dehamātre punaḥ svānte bhavet sāvayavā sthitiḥ //

vibhutve mānasasya syād yugapat sarvavedanam /

nitye ca manasi jñānaṃ sarvadaiva bhavet tataḥ //

mokṣāvasthāpi vijñānayoginy evopajāyate /

muktau cātmamanoyogo nāstīty etan mahādbhutam //

kiṃ hi vyāpakatā mokṣe svātmano vinirudhyate /

abhautikaṃ cet sarvārthaṃ kathaṃkāraṃ mano bhavet //

viśiṣṭaviṣayavyaktikauśalād eva cakṣuṣaḥ /

taijasatvam abhīṣṭaṃ hi tan mano bhautikaṃ na kim //

sarvarthatve ca manasaḥ kim anyair akṣaḍambaraiḥ /

nanu bāhye 'sya viṣaye prāg asty akṣopayogitā //

tathā hīndriyasaṃdṛṣṭe pāścātyā manasaḥ sthitiḥ /

atrocyate yathaiva prāg indriyeṇa na gṛhyate //

tac cet svalakṣaṇaṃ paścād anuyantr iti kā kathā /

atha sāmānyamātraṃ tad gṛhītaṃ prāk tadindriyaiḥ //

vyaktiniṣṭhaṃ tadānīṃ ca manasā vyaktiniścayaḥ /

nāstīti manasā kasmāt sāmānyagrahaṇaṃ bhavet //

vinā vyaktigraheṇaiva sāmānyagrahaṇaṃ ya[ku]taḥ /

sāmānyagrahaṇe cāsya sarvārthatvaṃ nirudhyate //

viśeṣagrahavandhyasya sarvaśabdavilopataḥ /

āśugāmitvam etasya yac coktaṃ tatra vastuni //

puraḥsthite svahastādau kiṃcid dūragate ghaṭe /

atidūre ca mervādau kathaṃ tulyaiva gantṛtā //

āśusaṃcāriṇāṃ yasmāt kvāpi pūrvakatejasām (?) /

savidhāsavidhatvena viśeṣaḥ pravibhāvyate //

kathaṃ cābhautikaṃ sūkṣmaṃ gṛhṇīyāt parvatādikam /

abhivyaktiḥ samānasya samānena vidhīyate //

nanv astu prākṛtī buddhis tato 'haṃkṛt tato manaḥ /

ittham apy aṇutā naiva manasaḥ saṃprasiddhyati //

vyāpakatvena pūrvoktadūṣaṇāni sthitāny alam /

itthaṃ mano na yuktyaṃśair mānasāvarjanāya naḥ //

yādṛg vādyantarair iṣṭaṃ dvaitavyāmūḍhadṛṣṭibhiḥ /

cidātmanaḥ prakāśasya tathābhāsanabhāginī //

yā śaktis tan manas tv astu svasvātantryopakalpitam /

yatra śrotraṃ nabhas tatra sarvaśabdaśrutir bhavet //

cakṣurādyaiś ca sarvatra nirvibandhaṃ yato nabhaḥ /

dharmādharmair vibandhaś ca yuktyupanyāsavaikalī //

bādhiryādi kathaṃ ca syāt kathaṃ vā taccikitsanam /

bandhāśrayavighātena tadanugrahas tathā //

akṣaṃ svāvayaveṣv eva x x x samavāyinaḥ /

viśeṣeṇa nabho naiva kvāpy āśritam iti sthitiḥ //

saṃyogitā tu \ldots sākaṃ bhāvena vartate /

tadanugrahaghātābhyām api vikriyatāṃ tataḥ //

yad anugrahas tad anugrahaḥ sa tadāśrayaḥ /

itīyaṃ svavacaḥkḷptir niḥsāraiva vibhāti naḥ //

āśrayadvārako 'kṣāṇām anugraha iti sphuṭam /

abhidhatsva ka eteṣām āśrayo 'stv iti codite //

yad anugrahayogo 'sya sa evāśraya ity ayam /

nyāyo 'nyonyasamālambī cakrakaṃ nātivartate //

vāyuprakṛti yac coktaṃ sparśanaṃ tad vivicyate /

vāyor vegavatī tāvad aniruddhā sthitiḥ sthitā //

dehadeśe tataḥ sparśaḥ na kuḍya iti kaḥ kramaḥ /

cakṣuś ca taijasaṃ tejaḥ prasṛtaṃ bāhyagocare //

arthān rūpapradhānāṃś ca vettīty etan nirūpyate /

adṛśyaṃ yadi tat tejaḥ preryate manasā katham //

preraṇaṃ na hy avijñānaṃ kadācid upapadyate /

indriyeṇa na ca jñātaṃ kadācic cākṣuṣaṃ mahaḥ //

na cāpīndriyavijñāte svatantraṃ bhavatāṃ manaḥ /

apreritaṃ ca tat paśyet sarvataḥ sarvathā sadā //

āsamañjasyam eva syāt pravṛttau vā nivartane /

kiṃ ca golakasaṃsthānaṃ tāvac ca yadi tan mahaḥ //

tāvatas tadgatasyaiva grahaḥ syān nānyataḥ kvacit /

tathaitad viparītaṃ tu golake 'pi nimīlite //

unmīlite vā sarvatra vastuni grahaṇaṃ bhavet /

unmīlite cakṣuṣi ca prasṛte raśmimaṇḍale //

tasyāsti na paṭasyeva saṃvṛtir netramīlane /

tato nimīlitākṣasya vastudṛṣṭir na kiṃ bhavet //

ghane cātapamadhye 'sti vinimīlitacakṣuṣaḥ /

citratejovabhānaṃ tatpīḍitākṣayugasya ca //

yogināṃ bindudṛg dhvānte kathaṃ tad vā bhaviṣyati /

bhaved unmīlite 'py akṣṇi na vastugrahaṇaṃ kvacit //

manodhiṣṭhānayogena paramāṇvadhikaprathā /

dīpāpekṣā ca yāmuṣya sāpi kiṃ na vibādhyate //

dīpaprakāśaḥ svāntātmanetrārtheṣūpakārakaḥ /

na pratyekaṃ manovṛtteḥ saṃskāras tena ced bhavet //

dīpe saṃkalpyamane syād rātrau rūpaparigrahaḥ /

ātmanaḥ saṃskriyā cet syāt tasya sarvagatatvataḥ //

sarvadā rūpasaṃvit syāt saṃyogaḥ saṃskriyā yataḥ /

amūrtasypi nityasya ko 'nyaḥ saṃskāra ucyate //

netropakāraś cet tarhi netradeśasthite 'rciṣi /

tejomadhyagataṃ rūpaṃ na bhāseta kadācana //

nanu tad vedyadeśe 'sau nāyanaḥ kiraṇavrajaḥ /

hanta tatraiva vijñānam ātmadeśe na kiṃ bhavet //

tatraivātmā vibhutvena tatraiva karaṇaṃ yataḥ /

tasmād bhogāśrayo deho jīvann iti vṛthoktayaḥ //

nāyanānāṃ mayūkhānāṃ gantṛtve 'vasite sati /

anāvṛte 'raṇyamārge svahastāt prabhṛti sphuṭam //

arkacandrādisaṃdṛṣṭiḥ kathaṃ nāmopajāyatām /

śīghratve 'pi yataḥ proktabhedo dūrāvidūragaḥ //

dīpanetrāvabhāsābhyāṃ channe tasmin kathaṃ matiḥ /

śuddha eva bhaved bhāve tābhyāṃ vyāmalatājuṣi //

andhatvaṃ tac cikitsā ca na yuktāśrayadūṣaṇā /

rasanā ca jalātmā cet taj jalaṃ srutimadyataḥ //

tataḥ sthairyaṃ kathaṃ tasya kā ca nānārasaprathā /

tasyaikarasatāyoge tasyā naikarasasthiteḥ //

na syād ekarasajñaptir yathā pittabhare sati /

tiktā rasanavṛttir no mādhuryaṃ viditaṃ kṣamā //

nanu pittagataṃ taiktyaṃ na tv evaṃ rasanāgatam /

tarhi pittagūḍau tulyaṃ rasanāpathagāminau //

iti syād yugapaj jñaptis tiktamādhuryagocarā /

nīrasā rasanā cet sā rasābhivyañjikā kutaḥ //

svabhāvād iti ced asyāḥ ko 'yam āmbhasatāgrahaḥ /

ghrāṇaṃ ca pārthivaṃ tasya kāṭhinyaṃ kiṃ na dṛśyate //

nanu gandhaguṇodreki kiṃ sa gandho na bhāsate /

nāsti tatrendriyavyaktagandhavattve tathā pramā //

nirgandham apṛthivyātmā mano gandhagrahakṣamam /

asty eva bhavatāṃ tena nānumā tādṛśā kṣamā //

tasmād indriyasaṃghāto bhautiko nopapadyate /

āhaṃkārikatāyāṃ tu vyāptṛtvam avibhinnatā //

dehāśrayavirodhaś ca karaṇatvena cāsthitiḥ /

vāgādi yac ca karmākṣapañcakaṃ tad vivicyatām //

ānābher mūrdhaparyantaṃ yaḥ samīrābhighātajaḥ /

viśeṣaḥ ko 'pi vāgātmā sa tādṛg iha kathyate //

tasya kāryaṃ bhavec chabdaḥ kartā ko 'tra vicāryatām /

ātmano naiva kartṛtvaṃ tathātve 'pi vibhutvataḥ //

mayā proccārite śabde tvaṃ vaktā kiṃ na jāyase /

prakṛtāv api doṣo 'yaṃ kartryāṃ kartṛtvavarjitā //

karaṇasya sthitir nāsti tulye vāgindriye sati /

kathaṃ cāsphuṭasuspaṣṭabhāvaḥ śabdeṣu jāyate //

kathaṃ copāṃśusaṃjalpasmṛtyādau śabdagā bhidā /

prayatnāc cet prayatno 'pi yady utpattis tataḥ katham //

viśeṣo jāyate hy anyo na hy anyaguṇasaṃbhavaḥ /

prayatnamāndyāmāndyābhyāṃ yena pratividhīyate //

pāṇīndriyaṃ cādadānaṃ mukhādyair grahaṇaṃ kutaḥ /

grahaṇaṃ ca kim ucyeta svīkāro yadi saṃmataḥ //

asvasya svasya karaṇaṃ svīkāra iti bhaṇyate /

svaśabdaś cātmavācī cet tatrātmā prakṛtir yadi //

tan nāsty aprākṛtaṃ kiṃcid ity asvatatvaṃ kathaṃ kila /

ahaṅkāro 'py athātmā syān nāhaṃkārī kṛtir ghaṭe //

ātmīyo 'yam anenaitad dūṣaṇenaiva dūṣitam /

ahaṃkārasya saṃbandhi sarvam eva hi tat svakam //

ātmano vyāpakasyāsti na svaṃ nāsvaṃ ca kiṃcana /

evaṃ pādendriyasyāpi samo 'yaṃ yuktivikramaḥ //

deśād deśāntaraprāptyā gamanaṃ ca yad ucyate /

tattyāgarūpaṃ svīkārābhāvenaiva prasiddhyati //

svīkāro dūṣitaś caiṣa svīkārāṃśo 'pi yo gatau /

tasya pāṇīndriyaṃ yuktaṃ karaṇaṃ nāṅghrināmakam //

indriyāṇāṃ hi sāṃkāryam evaṃ kāryeṣu jāyate /

ata eva mahānyāyavedibhiś carame naye //

prokto gatiniṣedhāya bhūyān sadvākyaḍambaraḥ /

gataṃ na gamyate tāvad agataṃ naiva gamyate //

gatāgatavinirmuktaṃ nāstītyādi svake naye /

pāyvindriyaṃ ca na cchidramātraṃ koṣṭhyamarutkramāt //

utsargaḥ kila sāṃkāryaṃ tena syād iyatī sthitiḥ /

upastham indriyaṃ yac ca tasya kāryaṃ nigadyate //

............................. /

śāmyatīti na yuktettham anumānapramāṇatā /

tadbhedavādināṃ tāvad dve māne naiva saṃgate //

śabdādes tv anumānena sudhībhiḥ pariniścitam /

tasmāt svasaṃvid evaiṣā svaprakāśatayā sthitā //

mātṛmānaprameyādiprapañcaiḥ sāvabhāsate /

samullāsaḥ sindhor bahalalaharīvibhramamayaḥ
prakāśaḥ śāśāṅkaḥ kumudadalanirbhedasacivaḥ /

parasyāḥ saṃvitter mitiviṣayamātṛvyatikarair
vikāso yaḥ seyaṃ jagati vividhā kalpanakalā //

tasmāt prakāśa evāyaṃ citraśaktisunirbharaḥ /

svayaṃ vicitrarūpeṇa bhāti viśvatra viśvataḥ //

tad ayaṃ prasphuṭābhāso lokarūpādivartmanā /

svaśaktyaṃśād vikalpākhyāt pratyakṣavyapadeśabhāk //

tathā hi devadevāṃśas tat samunmīlanaṃ dṛśaḥ /

prāṇaspandas tadaikāgryaṃ bhāvas taddharmasaṃcayaḥ //

ityādi sarvaṃ yad bhāti tat pratyakṣam iti sphuṭam /

na tv atra kartṛkarmāṃśakaraṇatvādinā gatiḥ //

nanv asāv asti pāścātye vaikalpikapathe tataḥ /

yato dehaghaṭābhāso sphuṭaḥ paścāt tu so 'sphuṭaḥ //

sa eva cchannarūpas tu śuddhāṃśasvātmasaṃvidam /

tato dehaghaṭābhāsas tatrāpy eṣaiva vartanī //

yāvatsahasradehaughabhāvakoṭyavabhāsanam /

tatrāpi ca purā paścān na tu tādṛkprathā yadi //

āmarśapadavīṃ yāti tat spuṭāsphuṭacitritaḥ /

tāvān asāv eka eva svarūpaprasphuṭātmakaḥ //

śivaprakāśa āyāti. /

\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ vicitro 'yaṃ na vastutaḥ /

tatrātadrūpasaṃveśād vaicityraṃ paricarcyate //

śivaprakāśe 'tadrūpapraveśas tu na saṃgataḥ /

yadi vā kathitanyāyabalāt kvāpi na citratā //

kiṃtu citratayābhāsaś citrabhāvaṃ prasūyate /

evaṃ caitro 'yam asmākaṃ citravadbhavann īdṛśaḥ //

maitreṇa tanmatenālaṃ dṛṣṭo māṃ bhāvadarśinam /

paśyan paśyati yaḥ so 'yaṃ samādhau pariniṣṭhitaḥ //

prāk tv eṣa janmakoṭīṣu tattattāpādy abhuṅkta vai /

mokṣyate dhyānacaryādyair yo 'py etena pathāgataḥ //

so 'py anyo mokṣabhāg īttham aparyavasitodayaḥ /

prakāśa eka evāyaṃ yaś cirān na vibhidyate //

ata eva hi bhedo 'sti na kaścid yo maheśvaram /

advayaṃ saṃprabindhīta prakāśānandasundaram //

deśakālākṛtijñānadharmopādhyantarādayaḥ /

saṃmatā bhedakatvena bhānti cet sā vibhā tathā //

na ced vibhaiva sā tādṛk tad advaitam idaṃ sphuṭam /

bheda ity eṣa śabdas tu kevalaṃ pratibhojjhitaḥ //

astu vā bhedakalanā pratibhāsaṃprarohiṇī /

uktanītyā tu tatraiva sapratiṣṭhā bhaviṣyati //

ayaṃ ghaṭaḥ paṭaś cāyaṃ tāv anyonyavibhedinau /

pramātrantarabhinnau ca tau matto 'pi vibhedinau //

iti prakāśa eko 'yaṃ tathāmarśasvarūpakaḥ /

nanv evaṃ pakṣapāto 'yam advaitaṃ bhavatāṃ katham //

bhedo 'py astu sa āhatya kiṃ nāma na viṣahyate /

seyaṃ badhiragoṣṭhīṣu gītavādyaprarocanā //

na hy advayaṃ dvayāveśabādhenāsmābhir ucyate /

tvatpakṣopagamo hy eṣa syād dvayaṃ taddhi susphuṭam //

idaṃ dvaitam idaṃ neti tad idaṃ ca dvayādvayam /

iti yatra samaṃ bhāti tad advayam udāhṛtam //

nanv ittham astu bhedo 'pi na vayaṃ śabdakāmukāḥ /

astv asau na hi no heyam ādeyaṃ vā yathātra vaḥ //

sarvānugrāhakaṃ pakṣam ālilambiṣase yadi /

paramādvayadṛṣṭiṃ tat saṃśrayeḥ śaraṇaṃ mahat //

etad aṣṭādaśe tattvam adhikāre bhaviṣyati /

yat tad ante paraprāpyaṃ tad astu paramārthataḥ //

atra ye na hi viśrāntās te mitāṃ saṃvidaṃ śritāḥ /

sarvathaivāpabādhyante janmamṛtyūtthavibhramaiḥ //

tasmāt sa eka evāsau prakāśaḥ parameśvaraḥ /

pratyakṣam iti tenaiva prakāśenaiva bhāsate //

tatra tā dṛṣṭayaḥ sarvā mahānadya ivārṇave /

viśanty avaśyaṃ nāviṣṭāḥ prayānti kṛtakṛtyatām //

tathā hi mānasāmagrī rūpālokamanokṣajā /

sākaṃ mātṛprameyābhyāṃ tadvarjaṃ vāpy anekaśaḥ //

jñātaṃ ca gamayen mānaṃ na cāpi ujjhati mānatām /

pratyakṣapādotprekṣeyam idānīm upapadyate //

kiṃ cānadhigatagrāhi mānaṃ navanavaṃ yataḥ /

bhairavecchāvaśād etad viśvaṃ bhāti tathā tathā //

vastu pradarśayan mānaṃ pravṛttiṃ vidadhat sphuṭam /

prāpayaty eva tad vastu tathābhāsanayogataḥ //

sad apy ekāntato nedaṃ nāsac cetyādisaṃvidaḥ /

bhānty eva paramārthena tad anekāntadṛk sphuṭā //

eko bhāvaḥ sarvabhāvasvabhāvaḥ
sarve bhāvā ekabhāvasvabhāvāḥ /

arhadvādaḥ so 'yam asmadsudṛṣṭau
yuktaś ca śrīsāraśāstre 'pi coktaḥ //

idaṃ mānaṃ meyaṃ tad idam iti saṃkhyāṃ kalayituṃ
svarūpaṃ vā śaktaḥ ka iva jagatīty etad api sat /

mataṃ vācāṃ patyur bhagavati cidānandasubhage
yatas tūṣṇīṃbhāvād apara iha kaḥ kiṃ prakurutām //

ahetor bhāne syād yadi na tanudikkālaniyamas
tato hetor īdṛṅ niyama iti kasyaiṣa mahimā /

svabhāvo 'yaṃ hetor atha vivṛtakaṇṭhaṃ katham asau
na bhāvasyaivokto yamayati pare kena hi paraḥ //

svabhāvāc cātmāsau paramaśiva ity āgamakathā
nirukto viśvātmā jagati nikhile jṛmbhata iti /

dharādeś cānanyo bhavatu tad iyaṃ bhūtacititā
sa vandhyo dikkālair jananamaraṇāpāyarahitaḥ //

tad asyāyaṃ lokas tadanu paraloko 'py ayam it
grahaḥ kasmād dhetoḥ spṛśati na hi taṃ kālakalanā /

tataḥ svātantryodyatsukharasaparānandamahimā-
bhavadbhasmībhūtākhilakaluṣapāśaughasubhagaḥ //

sāṃkhyadṛk punar ihaiva bhūyasā
carcyate nikhilatattvagocarā /

dṛśyate dharaṇīprabhṛty alaṃ
tac ca sūkṣmatamakāraṇotthitam //

tadgṛhītikaraṇodyataṃ punar
bāhyataḥ karaṇakaṃ daśātmakam /

āntaraṃ trividham asya kāraṇaṃ
saukhyaduḥkhaparimohadarpaṇaḥ //

tādṛśaṃ triguṇam eva yad bhavet
tat punar jaḍatayātha bhedataḥ /
mūlakāraṇam apekṣate paraṃ
sā niśeyam iha bhogyam ucyate /

tac ca bhoktṛ paratantratāmayam
no parasparam upaiti bhoktṛtām //

bhogyabhoktṛvapur ekam eva no
jāghaṭīti hi viruddhadharmataḥ /

tena bhoktṛ citiśaktimātrakam
tac cidātmamayatāvaśān manaḥ //

vyāptṛ sarvagatam īśvaraṃ kathaṃ
bhoktṛtāṃ vrajatu bhedasaṃgatām /

tena tannijavaśitvanirmitāṃ
saṃkucatsthitijuṣaṃ daśāṃ śrayet //

anyakāraṇakalādyabhāvataḥ
so 'yam asya sahajo malaḥ smṛtaḥ /

sa tridhā samavabhāti tadvaśād
eṣa eva sa pumān udāhṛtaḥ //

bhoktṛbhāvaparatantratāvaśā
nāntarīyakatayāsya kañcukam /

bhāti naivam iti kālavitkalā-
rāgasanniyatināmadheyakam //

yady ātmaiṣa punar nirargalanijasvātantryasaṃchāditaṃ
svaṃ rūpaṃ vivṛṇoty alaṃ nijabalāt tacchuddhavitsaṃbhavaḥ /

kartṛtvaṃ kila kāryavargam akhilaṃ bodhe nidhāya svake
paśyann īśvaratāṃ vrajed aham idaṃ sarvaṃ sadety uddhuraḥ //

jñātṛtvaṃ hṛdayāntarasphuritadṛg dṛṣṭvā sphuṭābhāsini
jñeye bhedatirodhitāṃ nijacitau yasmāt sa saṃpaśyati /

tenāsyedam ahaṃvidoḥ sarabhasaṃ bhedaikyam ājagmuṣī
sāmānādhikaraṇyadhīḥ prakaṭayet sādāśivīṃ saṃsthitim //

jñeyaṃ kāryaṃ sarvam antar vibodhe
yāval līnaṃ tāvad udriktavṛtteḥ /

bodhajvālāsaṃcayasyāntarāle
tatprastyānaṃ svaṃ vapuḥ projjhatīva //

idaṃbhāvaḥ so 'yaṃ vigalitumanā no vigalito
bhavet prākkakṣyāyām api sa samakāntis tad adhunā /

ahaṃbhāgodreke vidhir anavadhir bhāvavisare
tad eṣā śāktī bhūriṣir iti svasiddhātmani parā //

īhate galitumanvato galet tatra pūrvapararūpasaṃgateḥ /

śāktabhūmir akhileyam ucyate citracinnicayacarcitā satī //

tattve tattve svecchayā devadevaḥ
sarvāṃ sarvāṃ bhūmim ālambamānaḥ /

pūrṇaikātmā pūrṇasaṃvitsvarūpaḥ
śrīmāñ śāstre bhairavo niruktaḥ //

śaktipātadṛg iyaṃ nirucyate
mandamadhyaparatīvrabhedataḥ /

tatparasparabhidābhir apy alaṃ
yā svarūpaparidṛṣṭir ātmanaḥ //

nanu kiṃ kadācid ayam īśvaro nijarūpaṃ prakāśayati pūrṇacitiḥ /

kiṃ vā kadācid atha saṃvṛṇute nirhetuko hi niyamaḥ kila kaḥ //

uktam atra kila pūrvam anantaṃ
nānyad asti niyameṣu nimittam /

laukikeṣv api sa eva maheśaś
citracitraparibhāsanaśīlaḥ //

tatsvātantryād adhikam adhunā nottaraṃ bambhaṇīmaḥ
saṃvitsindhoḥ prathitalaharīharmyadhārādhirūḍhiḥ /

śāntis tasyās tadanu tad ayaṃ bandhanāmnāpadiṣṭas
tenaivetthaṃ parigataraso mokṣa ity uktarūpaḥ //

sadā kadācid adhunā tadetyādi ca saṃvidaḥ /

tatsvātantryāvabhāsīyakālakelivikalpanāḥ //

na ca kālakalābhiḥ sa spṛśyate parameśvaraḥ /

na hi tāsāṃ svatantrāsti sthitis tatkalpanāṃ vinā //

tena svasṛṣṭe bhāvāṃśe svarūpātmany api sphuṭam /

pāratantryāvabhāso 'yaṃ devenaivāvabhāsyate //

pāratantryaṃ kalayati svatantraḥ parameśvaraḥ /

svātantrye pāratantrye ca nānyal lakṣaṇam ucyate //

paricchinnaprakāśo hi jaḍas tenātra yaḥ sthitaḥ /

paricchedaka eṣo 'pi paricchedyo yadi sphuṭam //

tad asya rūpagrahaṇe na prakāśaḥ prakāśate /

tathā hi bāhyo bhāvāṃśaḥ svayaṃ naiṣa prakāśate //

jñānam arthaprakāśātma tac cānābhātam eva hi /

tasyāpi samavāyy ātmā naiva bhāti svarūpataḥ //

tadīyakaraṇaṃ netraprabhṛty api na bhāsate /

ālokādeś ca vijñānād ṛte naivāvābhāsanam //

nanu jātaṃ yadi jñānam arthasyāsau prakāśatā /

śaktir dharmo yadi prāptaṃ sārvajñyaṃ viśvamaṇḍale //

anyad evātha tat kiṃcit prakāśatvābhiśabditam /

tan meyamātṛmāneṣu naiva kutrāpi saṃgatam //

tataś cāprakaṭaṃ viśvaṃ sarvadaiva bhaved idam /

aprakāśasya bhāvasya yadi ca syād prakāśanam //

tāvataivāsya hīyeta svarūpaṃ parihānitaḥ /

jñānotpattiś ca bhāvasya svarūpasthasya cet prathā //

aviśiṣṭe svarūpasthabhāve viśvasya sā na kim /

tasmāt prakāśo viśvasya paricchedakaniṣṭhitaḥ //

tatsvātantryāvabhāsotthacitrākāravibheditaḥ /

paricchedaka itthaṃ cet paricchedyo bhavet tataḥ //

mūlakṣatikarī seyam anavasthā patiṣyati /

ataś ca so 'paricchinnaḥ paricchedaka ucyate //

akālpyas tena śāstreṣu tan na kālasya gocaraḥ /

tenāsya vedyadharmatvaṃ kālasya paribhāṣitam //

yadi kālaś ca mātāraṃ paricchindyāt tato dhruvam /

mātṛlagnaiva kālasya sthitir nirvāham icchati //

na ca mātrantaraṃ kiṃcit saṃbhaved anavasthiteḥ /

tāṃ hantuṃ vopagamyo 'sau mātā kālakalojjhitaḥ //

ya eva tu paricchedyo mātā tallagna eva cet /

sa kālo mātṛmeyatve tarhy ekasya kathaṃ tava //

bhedavāde hi bhavatāṃ niṣṭhitā matir īdṛśī /

abhedavādināṃ nas tu naiva kāpy astu khaṇḍanā //

viśvaṃ mātṛmayaṃ yeṣāṃ mātā viśvamayas tathā /

tan na kālakalājālajambālaiḥ parameśvaraḥ //

citiśaktiprakāśo hi mālinyam avalambate /

atas tadā saṃvṛto 'sau paścāt prakaṭarūpakaḥ //

iti tasyaiva jṛmbheyaṃ tathātvavyapadeśinī /

kalanaivāsya sā kācit svarūpāmarśanātmikā //

śivayogārham ātmānaṃ yasyām ātmābhimanyate /

yato vaicitryayogena tathātmānaṃ sa manyate //

śaktipātasya tenoktā navadhātra vyavasthitiḥ /

anyathā neśvarasyāsti rāgo dveṣo 'tha vā kvacit //

yena kvāpy eṣa niyatāṃ svāṃ śaktiṃ pātayed vibhuḥ /

animittas tathā cāyaṃ śaktipāto maheśituḥ //

tena rāgakṣayāt karmasāmyāt sukṛtagauravāt /

malapākāt suhṛdyogād bhakter bhāvāc ca sevanāt //

abhyāsād vāsanodbhedāt saṃskāraparipākataḥ /

mithyajñānakṣayāt karmasaṃnyāsāt kāmyavicyuteḥ //

sāmyāc cittasya sā śaktiḥ patatīti yad ucyate /
tad asan /
nanu tatrāpi nimittāntaramārgaṇāt //

anavasthātiprasaṅgasaṃbhavābhāvayogataḥ /

anyonyāśrayaniḥśreṇicakrakādyupapātataḥ //

asmiṃs tu pakṣe sarveṣāṃ pravādānām api sthitiḥ /

yuktā sarvaṃsahe pakṣe na kiṃcit kila duṣyati //

yuktiḥ sudhībhiḥ svayam eva tatra
śakyeta saṃyojayitum tato na /

pṛthaktayā yojanam uktam atra
yad granthato vistara eṣa mithyā //

upajagmur ato 'napekṣiṇīṃ
śivaśaktiṃ na ca tāṃ vinā bhavet /

apavargapadaṃ yato mudhā
paraśāstreṣu vimokṣasaṃkathāḥ //

śaktipātasamaye vicāraṇaṃ
prāptam īśa na karoṣi karhicit /

śrīmadutpalagurur nyarūpayat
tatra tatra nijaśāstra īdṛśam //

tasyaiva hi prasādena bhaktir utpādyate nṛṇām /

yayā yānti parāṃ siddhiṃ tadbhāvagatamānasaḥ //

itthaṃ purāṇaśāstrādau śaktiḥ sā pārameśvarī /

nirapekṣaiva kathitā sāpekṣatve hy anīśatā //

kevalaṃ bhedavādāndhyasthagitālasadṛṣṭibhiḥ /

duḥsamarthatvam etasyā niyamena kvacitsthiteḥ //

paryālocyāniśaṃ karmamalasāmyaprapākataḥ /

ityādihetujāleṣu vṛthātmā parikhedyate //

tat teṣāṃ nopakārāya kuśakāśāvalambanam /

tasmāt sa eva tādṛkṣasvasvātantryopabṛṃhitaḥ //

tadā tathā tathetyādivaicitryeṇāvabhāsate /

tad itthaṃ sarvadṛṣṭīṇām atraiva parameśvare //

anupraveśa ity anyair alaṃ vā yuktiḍambaraiḥ /

tad itthaṃ devadevena svasvarūpam ihoditam //

pratyakṣaṃ tatra tanmānaṃ sarvamānadhuroddhuram /

ekam evedṛśaṃ mānam iti kecit prapedire //

dhūmād agnir iti prāyas tasyaivaitad vijṛṃbhitam /

yathā ghaṭasya pūrvāṃśadṛṣṭaikapariniṣṭhitaḥ //

mātā sphuṭāsphuṭākāratāvadarthāvalehinīm /

sphuṭām eva matiṃ matvā pratyakṣatvaṃ prapadyate //

na cānumānam antyāṃśe saṃvid ekaiva sā yataḥ /

dhūmādhyakṣapratītyantarniviṣṭāgniprathā tathā //

ekaiva tāvad arthāṃśalehinī jāyate matiḥ /

tāvaty āṃśe sphuṭākārā pratyakṣam iti bhāṣyatām //

yathā ratnādivaicityraṃ tathā saṃskārasaṃsthiteḥ /

netrātmamānasālokaviṣayādiṣu saṃvidi //

pratyakṣam eva saṃvittau sphuṭatvenāvabhāsate /

tathā tathāvidhavyāptidhāmasaṃkārasaṃsthiteḥ //

ante tathaiva sā vittir dhūmāgnyākārarūpiṇī /

yathā ca dṛḍhasaṃskārāḥ sollekhāḥ sapadi svayam //

ratnāditattvaṃ paśyanti vighnāntaratirodhitaḥ /

tathā bubhukṣitātmānaḥ śīghram evātiniścitam //

annādi gṛhṇate bhoktuṃ vyāptyādyavyavadhānataḥ /

tena pratyuktam eva syād yad āhuḥ parikalpanam //

abhyasteṣv avinābhāvasvabhāvavyāptisaṃvidaḥ /

kiṃ hi tatkalpanāvyāptivitter iti na manmahe //

āśūtpattivaśād asyā na khalv asty upalakṣaṇam /

anumīyata evaṃ sā tad eva parikalpanam //

aho svapakṣapātāndhāḥ svam apy upagataṃ muhuḥ /

amī vismartum ārabdhās tārkikammanyabuddhayaḥ //

kṣaṇāpavargiṇī buddhiḥ sarvaiva hi bhavanmatā /

utpattimātrayogena viṣayasyāvabhāsikā //

na kṣaṇāc cāparaṃ kiṃcid āśubhāvitvam ucyate /

tat sarvam āśubhāvy eva vijñānam iti tattvataḥ //

sarvatra bhāvajāteṣu bhaved anupalakṣaṇam /

athāvicchinnadṛṣṭīnāṃ drāghīyaḥkālagocaram //

jñātaṃ tenāpi tarhy artho janmamātreṇa bhāsyate /

yac cotpattivaśād eva viṣayasphuṭatātmakam //

tasya śīghratarasthāsnubhāvo bhedāvahaḥ katham /

yat tat kila grahāpekṣaṃ svaprakāśam athāpi sat //

anyatropāyatāṃ yāti vidyuddīpādivat tathā /

tatraiva ciraśīghrasthabhāvo bhedāya bhāsate //

na ca kvāpy anumāneṣu vyāptyāder grahaṇaṃ bhavet /

punaḥ punaḥ sphuṭībhāvaṃ yāti yenopalakṣyate //

kiṃ ca kramikadhūmādijñānamālātmani sphuṭam /

uditāpi kathaṃ kuryād ekabhāvāvabhāsanam //

athāntyam anusandhānajñānam evaṃ kariṣyati /

tad api prāksthasaṃvittisamaṃ bhinnaṃ kathaṃ tathā //

tena prāktanavijñānamālāmanvasyate yadi /

tad asan na hi saṃdhānaṃ naṣṭāyām upapadyate //

atha smaraṇam eveha saṃdhānaṃ saṃvidāṃ bhavet /

tad apy anubhavābhāve kathaṃ nāma bhaviṣyati //

na ca jñāneṣv anubhavo yujyate saṃvidaḥ kvacit /

yugapaj jñānayugalaṃ nāstīti hi bhavanmatam //

jñānajñeyātmatā dṛṣṭā yugapatsthitatājuṣoḥ /

na tu pūrvāparākārasamutpannavirodhinoḥ //

tasmād vyāptyanusārāvabhāsapūrvāpi yā matiḥ /

tatrāpy akramam evedaṃ pratyakṣamānavedanam //

yathā jhaṭiti sauṣuptaprabuddhaḥ pronmiṣaddṛṣiḥ /

pratyakṣam iti bhāvāṃśadhyāmalatvanivṛtaye //

netrasaṃmārjanādīni vidadhannābhimanyate /

bhāvān anuminomīti tathaivātrāpi buddhyatām //

yathā ca ghanasauṣuptamohāvyutthitadarśanaḥ /

svātmānam atha tatsthānaṃ vismaraty eva tat kṣaṇaṃ //

atha prayatnasaṃbhāraprabuddhavimalasvadṛk /

so 'ham asmīti manvānaḥ saṃvitteḥ paramārthataḥ //

tatra sarvatra nātho 'yaṃ bhairavaś citsvarūpakaḥ /

svātantryāt svaṃ vapur yāvad gūhate vivṛṇoti ca //

tāvad ajñānam etasya vijñānaṃ copajāyate /

tac ca sphuṭatayā sarvapratyakṣam iti manyatām //

ghaṭaśabde śrute yā ca pṛthubudhnodarādidhīḥ /

tatrāpi khalu samketasmaraṇādi tathāvidham //

yathā ratnaparīkṣāyāṃ svāṃ saṃvittiṃ sphuṭātmikām /

samvidantarasaṃghātais tiṣṭhati pratibodhayan //

tataḥ prabuddhacaramasphuṭasaṃvittiyogataḥ /

ratnatattvaṃ vibhāty atra nopayoge 'nyasaṃvidām //

tāḥ paraṃ tatprabodhāya kāraṇatvaṃ vitenire /

tasyaivāvabhāsayoge hi na tāsām upayogitā //

bālavaikaṭikajñānadṛṣṭāntād īdṛśāt svayam /

śābde 'pi khalu vijñāne sphuṭaivaikā prakāśadhīḥ //

atas tathāvidhe śabde śrute yat samanantaram /

arthāvabhāsane seyam iyatī matir īdṛśī //

arthaḥ sa tāvāṃs tatrāste ghaṭapūrvāparāṃśavat /

nanv asau ghaṭa ekaḥ syād avayavyātmakas tathā //

na tu śabdārthayor aikyaṃ tat kathaṃ sāmyam īdṛśam /

aho bhedagrahābhyāsatimirāvilalocanaḥ //

sadyuktyañjanayoge 'pi na dṛṣṭiṃ vimalāṃ gataḥ /

abhinno bhagavān eṣa bhairavo bhogyabhoktṛtām //

ātmany evānusandhāya sarvadā pūrṇavigrahaḥ /

iti prasādhite pūrvaṃ kaḥ praśnasyāsya saṃbhavaḥ //

tad evam upamānādāv api mānāntare sphuṭam /

saṃvitpratyakṣarūpaiva sarvatra pratibhāsate //

andho 'pi sparśaśabdādyais tattadrūpaṃ vilokayan /

sphuṭatām eva tāṃ tāvat saṃvetti sa tathāvidhām //

evaṃ jātijaḍā rūpasparśādyair abhimanvate /

sphuṭam eva hi bhāvāṃśaṃ teṣāṃ nājñātadhīḥ kvacit //

iyaṃ lāvaṇyasarasī tāruṇyodyānakaṇḍalī /

iti tuṣyati jātyandhas tadaṅgaparimarśanāt //

aho nu sadalaṃkāraṃ gāyatīti jaḍo janaḥ /

gātur mukhaṃ vilokyaiva tāvatā parituṣyati //

iti pratyakṣam evaikaṃ niḥsapatnaṃ vijṛmbhate /

tad asya phalacintādi kartuṃ prastūyate manāk //

tad eva khalu vijñānaṃ parimarśarasātmakam /

tasmād bhedakathā naiva phalaṃ prati susaṃgatā //

hānādidhīḥ phalaṃ vāstu tasyā apy atha bhāsanāt /

yadi vā svaprakāśaiva saṃvittiḥ pāramārthikī //

tad eva paryanthaphalaṃ sarvatraiva suniścitam /

hlādādikaṃ phalaṃ mukhyaṃ yat sarvatreha gīyate //

tatsvasaṃvidi viśrāntim abhyeti bharitātmani /

tad evam idam adhyakṣaṃ sarvataḥ pravijṛmbhate //

etadabhyāsaniṣṭḥasya keva siddhir na jāyate /

brahmādibhāṣitaśrautapraunmukhyena kalādikāt //

dūrāc chravaṇavijñānam acirāt saṃpravartate /

manodṛṣṭe 'pi bhāvāṃśe sphuṭavṛttyudayo hy alam //

svavimarśabalākrānte kiṃ citraṃ yadi jāyate /

spandaśāstre tathā coktaṃ sāvadhāne 'pi cetasi //

bhūyaḥ sphuṭataro bhātīty alaṃ bahulavistaraiḥ /

itthaṃ pratyakṣam evedaṃ viśvaṃ yat parameśituḥ //

tat tato 'py avibhinnasya mātṛvargasya tat tathā /

na ca pratītisāṃkāryaṃ tathā bhāsanayogataḥ //

pratyakṣe 'pi same sāmyaṃ no ghaṭāghaṭasamvidoḥ /

itthaṃ pratyakṣam evedaṃ niḥsapatnaṃ vijṛmbhate //

tato na bhidyate cārthaḥ pratyakṣādvaitam īdṛśam /

idaṃ sandhānakalikāpariniṣṭhitabuddhinā //

ācāryanarasiṃhena pratyakṣādvaitam ucyate /

anumānapramāṇatvaṃ viśvasmin kaiś cid ucyate //

tathā hi devaḥ sarvajño nirvikalpasvabhāvakaḥ /

sa cādhyakṣasvabhāvo 'pi nāyāti vyavahāryatām //

avikalpe vikalpātmā vyavahāraḥ kathaṃ kila /

vikalpena ca sarvo 'yaṃ vyavahāro 'vatanyate //

sa eva cānumānaṃ syāt tasyaitāḥ parikalpanāḥ /

pakṣataddharmatadvyāptitatpratītyādayo 'khilāḥ //

vastutas tv eka evāsau pratyayaḥ pāramārthikaḥ /

nanv adhyakṣaviyoge syād anumānaṃ kathaṃ yataḥ //

tatpratyakṣaparicchinnapratibandhanibandhanam /

satyaṃ kiṃtu ya eko 'sau devaḥ sarvajñatāspadam //

tadāveśavaśād eṣā vyāptir bodhe 'vakalpate /

anyathā vahnidhūmādi tadabhāvādivedanam //

anvayavyatirekātmā na syād yugaśatair api /

ata eva hi mukhyasya mānasya sadṛśatvataḥ //

anumānam iti proktaṃ vyavahārapravartanam /

tad evam ete mātāraḥ sarvatreśvarasaṃvidam //

upajīvitum āyānti mātṛbhāvaṃ na cānyathā /

ajño hi jantuvargo 'yaṃ kathaṃ tadaniveśataḥ //

jñasvarūpatvam āpnoti tad vinā mātṛtā kutaḥ /

tasmād saṃvidi yogo 'sya sa ca nānena durlabhaḥ //

vastuto hi na kaś cit sa savinnātho hy asau tathā /

tad evaṃ pakṣam īśānapratyakṣākṣiptavṛttikam //

sāpekṣaṃ paratantre ca pāśavaṃ mānam ucyate /

ajño jantur anīśo 'yam ātmanaḥ sukhaduḥkhayoḥ //

īśvaraprerito yātīty ata eva munir jagau /

evam īśvarasāpekṣānumānaikapramāṇatā //

nirṇītā lolaṭākhyena guruṇā lokasaṃmatā /

anyas tadgṛhya evāha satyaṃ vādhyakṣasaṃvidaḥ //

vyavahāre 'sti mānatvam anumā tu kathaṃ pramā /

sulabhavyabhicārāyām anumāyāṃ viniścitaḥ //

viśaṃśramītu ko nāma parīkṣakatayā sthitaḥ /

anvayo vyatirekaś ca yaḥ sapakṣetarasthitiḥ //

ādidṛṣṭas tadātve no viniścayavidhāyinau /

yais tu tasmād apāsyeta pakṣadharmādidūṣaṇāt [ṇam] //

varcaskakūṭe śuddhiṃ te kuryuḥ pāṃsukaṇoccayaiḥ /

tasmāt saṃśaya evāyaṃ pravṛttyaṅgatayā sthitaḥ //

sa eva bhedābhāsitvān māyeti paribhāṣyate /

māyeva ca paśūnāṃ syān mānaṃ māyācidātakam //

tarko vāpy ekapakṣāṃśasthitisaṃbhāvanātmakaḥ /

arthānarthabalīyastvāt pravṛttau [ttyai] vā nivṛttaye //

prabhaviṣṇuḥ sa eveti kim anyair mānaḍambaraiḥ /

pramātā śiva evaiko yasyedaṃ svāṅgam īdrśam //

meyatvena samābhāti sarvato niścayātmakam /

anyaḥ punaḥ paśuḥ sarvaḥ saṃśayadhvāntamadhyagaḥ //

saudāmanīdyutiprāyasaṃvitsamanurañjitaḥ /

pakṣadvitayasatyānyabhāvānyatamaniścayam //

vindāna eva labhate nātra rūḍhiṃ kathaṃ cana /

tad evaṃ tarkataḥ sarvo vyavahāra iti sthitam //

aśuddha saiva vidyeyam iti mānaṃ vidhīyatām /

aśuddhir iyatī tasyā yad vastv ananusāritā //

anye tv anarthino nāsti pravṛttir iti niścitāḥ /

arthitvam eva sacivam ity evaṃ paryacūcudan //

rāgasya mānatām itthaṃ prāhur anyātmavedinaḥ /

anye tv āhuḥ saṃśayo 'pi na nāmāniścite gaje //

śaktatve sati jāyeta rāgo vāpi pravṛttaye /

tataḥ svāṃ kartṛtām īṣad ālocya janatāḥ sadā //

pravartanta itītthaṃ syāt kalāyā eva jṛmbhitam /

tenārthaḥ sa tathā vāstu mā vābhūt svātmanas tayā //

manvānaḥ kartṛtām eṣa sarvatraiva pravartate /

anye tv āhur anādir yo vyavahāraḥ kriyātmakaḥ //

niyatiḥ saiva viśvasya pravartakatayā sthitā /

sa eva cāgamo nāma vṛddhavyavahṛtikramaḥ //

tataḥ samagra evāyaṃ dharmādipariniścayaḥ /

na pratyakṣān nānumānād bhūyasā vipralambhakam //

matir abhyeti viśvāsaṃ parīkṣāpakṣaśālinām /

annaṃ kṣudhaṃ śamayate tṛṣaṃ vārīti bālakāḥ //

anyataḥ pariniścitya tathātvānatiśaṅkinaḥ /

anyadākṣādike 'py arthe tata evādyamānataḥ //

labhante niścayaṃ samyag āgamākhyāt parīkṣakāḥ /

tathā ca munir āhedaṃ puṇyaṃ pāpam iti dvaye //

śāstraprayojanaṃ svalpaṃ nāgamasya prayojanam /

āgamo hi na nāmaiṣa pustakagranthasaṃcayaḥ //

kevalaṃ prathitābhikhyo 'nādir vedādikaḥ kila /

kiṃ tu prasiddhir evāsau sā ca śabdasvarūpiṇī //

yā sarvadarśaneṣv eva na jātv āyāty apohyatām /

chāgaiś caityo jaṭā bhasma bhikṣā daṇḍaḥ kamaṇḍaluḥ //

jālaṃ taptaśilā śmaśrukeśalomaviluñcanam /

agnir edhā iṣṭakaughacayanaṃ gṛhamedhitā //

ityādisarvaśabdānāṃ prasiddhiprakramād ṛte /

ko 'bhyupāyo 'rthataḥ kḷptatadanyārthāvabodhayoḥ //

ittham āgama evāyaṃ pramāṇam iti dhīdhanaiḥ /

uktaṃ satyaiva vāg aiśī prasiddhir avigānataḥ //

prasiddha āgamo loke yuktimān athavetaraḥ /

vidyāyām apy avidyāyāṃ pramāṇam iti tat sthitam //

prāmāṇyaṃ niyateḥ śrīmadbhūtajāntanivāsinām /

anye tv āhur viśeṣo 'yaṃ kālo nāmābhivartate //

sphuṭabhāvasvabhāvo 'sau vartamāno 'bhivartate /

vṛttasphuṭasvabhāvāṃśas tadā tv asphuṭatāmayaḥ //

bhūtaḥ kāraṇakḷptyā tu bhāvy asau parikalpyate /

sa cāyaṃ na svatantro 'sti kaś cid anyonyasaṃśrayāt //

anavasthānato rūpaparāvṛttyavalokanāt /

iyattārūḍhyabhāvāc ca mātṛmeyobhayāśrayāt //

nirupādhikatadrūpapratibhānaviyogataḥ /

ekānekadhruvānityasvarūpānupapattitaḥ //

ekasyaikopadher aikyāt tirodher (?) upadherapi /

kriyāyāḥ svagate bhede kālasyānupayogataḥ //

tatkṛte 'nyonyasaṃśrityānyakṛte 'py anavasthiteḥ /

aupādhikabhidāvṛtter asatyatvād avāstavāt //

kāryasyānupapattitvād ekasyānupayogataḥ /

citaś ca sphuṭatādattavartamānasadātvataḥ //

bhūtabhāvilayāt tasmād vartamānalayād api /

cinnātha eva devo 'sau kālam ābhāsayaty alam //

tad asya kālābhāsākhyā citsvarūpasya saṃsṛtiḥ /

svabhāva[svābhāsa]garbhā bhāveṣu bhāvābhāvamayī svake //

rūpe sthitiḥ pramātṛtvasamullāso 'bhidhīyate /

idaṃ na yad ahaṃ cāhaṃ yan nedam idam apy adaḥ //

yan nedam iti citreyam abhāva[ābhāsa]syaiva mānatā /

parā pramātṛtā yāsau śuddhā tasyāṃ pṛthaksthiti //

na mānam astīty atrāṃśe kiṃ tayā praviviktayā /

yas tu sāṃsāriko mātṛbhāvaḥ sarvo 'yam īdṛśaḥ //

tatrābhāva[sa]sya mānatvaṃ sa ca kālaprasādataḥ /

tathā hi paripūrṇo 'sau sarvasarvātmarūpadhṛt //

kva mātā kva ca vā mānaṃ kva ca meyo 'vatiṣṭhatām /

mātrādīnāṃ hi satyatve na syād āpekṣikī sthitiḥ //

meyād eva ca mātrāder bhāvo jātu prakalpate /

anyonyarūpasyālābhe lābhe vā tadayogataḥ //

sarvatrātiprasaṅgāc ca sarvajñatvādiyogataḥ /

yugapac cāpy anullāsāt tattvasyānupakāriṇām //

anyameyādijanite mātṛtvādau tadanyataḥ /

tadbhāvasyāpy anutpannasamatvenaiva saṃsthiteḥ //

tasmād pūrṇaś cidātmāsau śivaḥ svāṃśaṃ vikhaṇḍayan /

nāham ityādibhedāṃśa idam apy avakalpayet //

tadanyasarvapūrṇatvam aham ātmani tāvati /

tato 'nyato 'pi saṃhartā jāyate nāham ity api //

ubhau tau idam aṃśau cāpy apohati parasparam /

buddhistham idam aṃśaṃ svaṃ svāham aṃśe tirodadhat //

āste na drāvayaty enaṃ vastrāvṛtaghaṭādivat /

tad eva buddhisaṃsthāt tu samayāgrathitād atho //

idam antarasaṃghātād ahamaṃśavyapohinaḥ /

ahamaṃśād idantaughavyapohād aham antarāt //

vyapohātsvāhamo 'nyānyāhaṃvyapohasya bhāsanam /

ṣaḍdevatāḥ śūnyarūpā yadāśritya pravartate //

tad evedam iti jñānaṃ vikalpa iti gīyate /

sa kālaḥ kalyate yena viśvaṃ nijakalodayāt //

tad atrāṃśe ya eṣo 'sti bhāsāṃśaḥ svaprakāśakaḥ /

bhāvarūpatayā so 'yaṃ sarvānuprāṇanātmakaḥ //

na mātāsau na vā mānaṃ na ca meyaṃ nirucyate /

yas tv asau śūnyatāyogād abhāvo rudradaivataḥ //

sa eva mānatām eti yadyogān mātṛtābhāvi[va]taḥ /

mānāc ca pṛthaṅmeyam ity evam upapāditam //

itthaṃ kālasya mānatvaṃ pratipede 'tra kaiś cana /

ye śrīmadbhavatītyākhyagurupādopasevinaḥ //

tad itthaṃ puṃsi ciddharmavibhavāmodaśālini /

mātṛtvadāyi yat proktaṃ ṣaṭkaṃ kañcukasaṃjñitam //

tad ekaikasya mānatvaṃ ke cana pratipedire /

anye tv ekasya sarvānyasacivasyeti manvate //

anye kadāpi kasyāpi kathaṃcit kva canetyādi /

anye dvayor dvayor anye trikadvayaniyogataḥ //

anyonyānugrahād anye bodhenānyonyato 'pare /

anye tu guṇasāmyātmaprakṛtim eva mānatām //

mukhyatvena viduḥ suptamattamūrcchādidarśanāt /

sa yatraiva pramātāyaṃ yataḥ supta iva sthitaḥ //

saivāsya mātṛtā mānameyayor apravedanāt /

anyonyam avikāryatvāt prasupte 'pi tathāvidhe //

kevalaṃ prakṛtiḥ seyaṃ jānāmīty abhimanyate /

tatra mukhyaṃ tu yan mānaṃ yatpuṃsaivānudarśanam //

tac ca śuddhaṃ nirvikāraṃ sadasadrūpatojjhitam /

itthaṃ ke 'py abhimanyante sāṃkhyakañcukasaṃśrayāt //

vayyābhidhānasya guror gṛhe jñānopajīvinaḥ /

anye dhībhūmim evāhur draṣṭṛdṛśyoparāgiṇīm //

pramāṇaṃ pāramarṣeyāḥ kecit tadvṛttisaṃcayam /

dharmādikāṣṭasaṃkhyātaṃ dharmajātaṃ pare viduḥ //

anye 'haṃkāram evāhuḥ kecid dhiyam atho manaḥ /

kecid tritayam evedaṃ samaṃ sarvatra manvate //

anye daśānām ekaikam indriyāṇām prapedire /

kecit samastāny etāni sarvatrākūṭavṛttitaḥ //

andhasyāpi hi tat kiṃcidrūpāyatanam asti yat /

vikāram ekaśrotraspṛg akṣāntarasamasthiti //

prabhātaṃ pravilīnābhranabhomaṇḍalamaṇḍitam /

ity ākarṇya parāṃ tūṣṭiṃ yāty andho haimane dine //

yady apy anumimīte 'sau śītavāraṇajaṃ sukham /

tathāpy asya svasaṃvittir na rūpānavabhāsinī //

anye tanmātrarūpāṇāṃ mānatvaṃ pratipedire /

cakṣūraśmis tv asaṃsparśa ityādividhiyogataḥ //

adṛśyatvaṃ cakṣurāder ata evopapadyate /

yoginaḥ praty adṛśyatvaṃ jātucin nopapadyate //

anye tu sthūlabhūtānāṃ jyotiṣāṃ mānatāṃ jaguḥ /

meyasyāpi pramāṇatvam apare pratipedire //

yato bhavati mātṛtvaṃ tatpramāṇam iti sthitiḥ /

tadghaṭādyaiś ca yat tasmāt te 'pi mānam iti smṛtāḥ //

laukiko vyapadeśaś ca naiva vastvanusārataḥ /

sa hīcchāmātrakḷptatvāt prāyeṇaivopacārikaḥ //

kathaṃ jānāsi bhoḥ so 'haṃ jānāmīti ca coditaḥ /

ghaṭenānena dṛṣṭena jānāmīty abhibhāṣate //

tasmān meye 'pi mānatvaṃ na hi nāma na laukikam /

abhedavāde mūlasthe virodho 'pi na dūṣaṇam //

ye tu pramāṇam āhus tatsāmagrīṃ tair api sphuṭam /

arthāder mānatābhīṣṭā sā saṅghe 'py anyathā kutaḥ //

anye tu sarvasyaiveyattāttabhedasya mānatām /

kramoditāṃ hi sarvatra kvacic cāpy akramoditām //

kvacit kramākramagrāsaparipūrṇatvabandhurām /

manvate tanmataṃ tāvad diṅmātreṇopadarśyate //

prathamaṃ meyayogena jhaṭiti pratibhāsinā /

anyārthadṛśyabhiprāyapracchanenaiva sarvataḥ //

mātṛtvaṃ caramaṃ tatra cakṣuṣaḥ pravijṛṃbhaṇam /

tato mano 'haṃdhīvargavijṛṃbhāntaḥsamujjvalam //

tataḥ pauṃsnābhisaṃśuddhasaṃvidullāsaśālitā /

tataḥ kālakalārāgayatyavidyāniśāḥ kramāt //

anyathā vā samaṃ vāpi dvandvayogena vā triśaḥ /

sarvaśo vā catuṣpañcayogenāpy āṇave pade //

abhāvakartṛtāsaṅgasiddhitarkākhyasaṃśayāḥ /

tatrāpi nanu jāyante tattatkramavicitritāḥ //

tatpṛṣṭe cāvikalpāsau śuddhaiśvaryāvabhāsikā /

vidyā pramāṇatām eti paryantapramitisthitau //

tataḥ sadāśivodārajñānecchāśaktisaṃśraye /

sa mātā pūrṇatām eti śaktyantādhvasunirvṛtaḥ //

itthaṃ pūrṇaṃ pramātṛtvaṃ yataḥ samavabhāsate /

tadanyatamabhāgāṃśatirodhānaviyogajāḥ //

saṃvidaḥ sphuṭatānyatvabhedān niḥsaṃkhyatāṃ gatāḥ /

ata eva hy ajānānaiḥ śivaśāstroditāṃ sthitim //

sphuṭāsphuṭādisaṃvitsu smṛtyasmṛtyādigocare /

sauṣuptādiṣu śīghratve yuktyāmarśādyasaṃbhavāt //

manovadhānaṃ saṃskāro dharmādyadṛṣṭakalpanam /

ity ete hi sphuṭaṃ śabdā nātra ko 'rthas tatri ... mā //

ūrdhvordhvatattvavrātasya mānatve ca nirūpite /

adharādharatattvāṃśo meyatām avalambate //

na cātrāsti kramaḥ kaś cid vyavadhāne hi saṃbhavāt /

na hi vidyā na bauddhī tām ālocayati saṃvidam //

vidyā vivektrī proktā hi buddhipṛṣṭasamāśritā /

prakāśātmavapur bāhyam akṣam ālocanātmakam //

saṃkalpārthaṃ manaḥ prāhur abhimantrīm ahaṅkṛtim /

niścetrīṃ ca dhiyaṃ tatra vidyāṃ cāpi vivecikām //

tatraiva rañjakaṃ rāgaṃ kalāṃ śaktatvadarśinīm /

kālaṃ vyavacchit kartāraṃ niyatiṃ ca niyāmikāṃ //

āmṛśantīm anyamātṛsādhāraṇyāvabhāsikām /

grāhyamaṇḍalatadgrāhinānārūpāvamarśinīm //

māyāṃ pūrṇatvasaṃbhogapracyutikṣobhakāriṇīm /

sadvidyāṃ pūrṇaviśrāntidāyinīṃ suśivātmikām //

jñānanirbharabhāvāṃśasvarūpaparimarśikām /

icchāśaktiṃ pramātraṃśapūrṇabhāvāvabhāsikām //

āśritya paripūrṇo 'yaṃ mātṛbhāvo vijṛmbhate ṝü /

prakāśālocane pūrvaṃ saṃkalpābhimate tataḥ //

niścayānudṛśau paścād vivekāsaṅgitādvayam /

kartṛtāsthāvyavacchedaḥ sādhāraṇyāvabhāsanam //

nānāvimarśāprakṣobhapūrṇameyapravedanam /

pūrṇamātṛtvasaṃvittir bhairavībhāva eva ca //

itthaṃ ṣoḍaśadhā meyamayaṃ yāvat prakāśayet /

tāvad vijñānacandro 'sau prokto dvyaṣṭakalāsthitiḥ //

anuttarā sthitiḥ pūrvam ānandeccheśanāny ataḥ /

udayaś conatāveśa iti ṣaṭkaṃ vyavasthitam //

anuttarāt samārabhya jñānaśaktyantam īdṛśam /

icchaiva tu kriyāśaktim īśanena samāsthitā //

prakāśasthitileśāṃśaṃ gṛhṇatī ṣaṇṭhatāṃ gatā ṝü /

icchādi yac ca tatpūrvānuttarānandasaṃgateḥ //

tadādiśleṣayogena saṃdhyakṣaracatuṣṭayam ṝü /

tataḥ svarūpasaṃvittilābhād bindvādikā sthitiḥ //

tataḥ samagrasaṃdarbhabharitākārarūpiṇi /

visargaḥ kila śākto 'sau vikṣepa iti yaḥ smṛtaḥ //

visargasyaiva viśleṣa iti saptadaśī kalā /

kvacid aṣṭādaśī saiva punaḥ prakṣobhayogataḥ //

anuttarasyākārasya parabhairavarūpiṇaḥ /

akulasya parā yeyaṃ kaulikī śāktir uttamā //

sa evāyaṃ visargas tu tasmāj jātam idaṃ jagat ṝü /

tasya prakṣobhayogyatvaṃ prakṣobhakalanodayaḥ //

prakṣobhapūrṇatābhāvāt tadakulakramonatā /

iti ṣaṭkasvarūpātmavimarśāndolanoditam //

anuttarasvabhāvatvād ādyasyaiva vijṛmbhitam ṝü /

sa eva bhagavān antar nityaṃ prasphuradātmakaḥ //

antaḥsthasarvabhāvaughapūrṇamadhyamaśaktikaḥ /

svecchākṣobhasvabhāvodyajjagadānandasundaraḥ //

nityaṃ sphurati saṃpūrṇavisargarasasundaraḥ ṝü /

śivaśaktyoḥ sa saṃghaṭṭaḥ sneha ity abhidhīyate //

atraiva pūrṇavaisargapade labdhuṃ praveśanam /

lehanāmanthanetyādisaṃpradāyam upāsate //

tathā hi madhyamāṃ nāḍīm adhiṣṭhāyākhilaṃ vapuḥ /

prāṇayat paramaṃ tejaḥ prakṣubdhāmṛtamadhyataḥ //

visṛṣṭirūpatāṃ gacched yāty ānandacamatkriyām /

apūrṇā kevalaṃ sā tu pūrṇā tu bhagavanmayī //

tena vaisargikī śaktir ekaiveyaṃ prajṛmbhate /

visarga eva prakṣubdhaḥ prayatnadviguṇatvataḥ //

hakāro nāma viśveṣāṃ vyañjanānāṃ prasūtikṛt ṝü /

sa eva ca punarbinduyogāt svām eva bhūmikām //

anuttarām āśrayate so 'haṃbhāva iheṣyate ṝü /

atraivāvarṇajaḥ kākhyas tadanyaś ca ivarṇajaḥ //

tata eva hi rephāṃśacchāyopādher ṛvarṇataḥ /

ṭavargas tata evātha dharāc chāyopadhikramāt //

tavargas tatparaḥ paścād uvarṇādyaralāś ca vaḥ /

ivarṇavargāc covarṇāt krameṇety ata eva hi //

antaḥsthā ity aśītāś ca ivarṇād dviprabhedaśaḥ /

śaṣasānāṃ samudbhūtiḥ śuddhopādhikalāyujaḥ //

icchāyā eva viśvo hi prasavo bahudhā sthitaḥ ṝü /

ata eva hi sasthānabhāvo yuktatvam arhati //

jīvasyaiveyam āśyānasthitir yonyatmikā yataḥ /

saivānuttaradevasya śaktir atra nirucyate //

tatraivantaḥsthatattvāni parāvāgbhūmikākramāt /

avarge śivatattvaṃ tu kādau hānte śivāntakam //

iti saṃpuṭayogo 'yaṃ triṃśakārtho nirūpitaḥ ṝü /

evaṃ pūrṇānavacchinnā ciddevī syād yadi sphuṭam //

sarvam asyāṃ bhaved eṣā sarvatra ca tathā bhavet ṝü /

yo māṃ paśyati sarvatra sarvaṃ ca mayi paśyati //

tasyāhaṃ na praṇaśyāmi sa mametyapi tan muniḥ /

abhāṣatārjunācāryavacasā tatra tatra ca //

saṃvidātmā hi vicchinno yadi syāt sarvabhāvataḥ /

bhāva eva bhaved eṣa svalakṣaṇaghaṭādivat //

ataś ca saṃvitsaṃvittvahāner eṣā praṇaśyati /

palāyate hi cit sā ced vyavacicchedayiṣyate //

nijottamāṅgcchāyeva svapadākramaṇakrame /

yac ca sarvaṃ mayi proktaṃ na paśyati mahājanaḥ //

sa sarvamadhyavartitvān mayi tāvat pratiṣṭhitaḥ /

evaṃ prakāśāniṣṭhatvād asyāsatsamatājuṣaḥ //

praṇāśa eveti muniḥ provācobhayavartmanā /

eṣa vastukramas tāvad yo 'yaṃ saṃpuṭa ucyate //

tata eva samastādhvakalitāsanasadmani /

saṃvid ādheyatāṃ prāptā punar ādhāratāṃ gatā //

uktaṃ cānuttare yāge punar evāsanaṃ /

\hspace{3cm} tataḥ /

atra tu pravivikṣūṇāṃ jñaptikramavaśān muniḥ //

ūcivān bhagavān eva viśvaṃ tan nānyatheti yat /

abhinnasaṃvitsvātantryaṃ bhāsate bhedavartmani //

upadeśyopadeṣṭṛtvavyavastheyaṃ pratāyate /

svātmaiva hi gurur devaḥ para ity abhimanyate //

svodīritāni vākyāni paroktānīti manyate /

pratipādyaṃ ca yad vastu yena ca pratipādyate //

tat sarvam ātmarūpaṃ hi bhedenaivābhimanyate /

yathā svapnapadāvasthām upadeśaparamparām //

ākarṇayaj jaḍo jantur anyoktam abhimanyate /

tathaiva jāgradgarbho 'yaṃ vyavahāraḥ samastakaḥ //

ko bhedaḥ svapnajāgratsu tarhi syād iti cet punaḥ /

bhaṇiṣyate 'tha vā nāthe svatantre kin na bhāṣitam //

evaṃ jñaptikrameṇaiva bhedo vidhyanuvādayoḥ /

sarvaṃ devo 'tha vā devaḥ sarvam ity ekam eva hi //

vastutaḥ kumbhaghaṭavad viśvaṃ paryāyamātrakam /

vācya eṣāṃ tvam eveti tac chrīnārāyaṇo 'bhyadhāt //

nanv abhede kathaṃkāraṃ kḷptir vidhyanuvādayoḥ /

yo danturaḥ sa caitro 'yam iti danturam āditaḥ //

anūdya caitra ityaṃśo yadi nāma vidhīyate /

tad danturo 'nyaś caitrāc caitraś cānyas tataḥ katham //

ghaṭaś caitra itīdṛkṣā na syād vidhyanuvādatā /

tasmād ya eva caitro 'sau sa dantura iti sthitiḥ //

vāstavī jñaptimātrottho vidhir vidhyanuvādayoḥ /

ajñātaparyāyapadasthitīn prati
prayujyate pādapa eṣa bhūruhaḥ /

kumbho ghaṭaś ceti tathaiva bhaṇyate
maheśvaraḥ sarvam idaṃ jagat tv iti //

itthaṃ saṃpuṭayogena paripūrṇā hi yā sthitiḥ /

yasyāṃ saṃhārasṛṣṭyaṃśaśatāny antaḥsthitāny api //

tām eva bhāgaśaḥ ke cid upāsitumanas tayā /

ekādidviguṇatvotthacatuḥṣaḍdvādaśādibhiḥ //

saṃviccakramayair bhedair bhindate vividhaiḥ kramaiḥ /

ekā saṃvid dvidhā saiva dṛkkriyātmā tridhātha sā //

pronmeṣaśaktisācivyāc caturdhāpy atha gīyate /

cicchaktyānandarūḍhyā tu pañcadhāsau prabhāṣyate //

ṣoḍhā tu svaraṣaṭkoktasaṃviccarcāvicāraṇāt /

yāvad dvādaśadhā saṃvitsṛṣṭyādau tulyagocare //

ekaikaśas tryātmakatvāt traye vā cāturātmyataḥ /

sṛṣṭiṃ kalayate saṃvit tatrābhyeti ca raktatām //

sthitināśaṃ kalayate kvāpi śaṅkāṃ prakalpayet /

tāṃ saṃhṛtya ca bhāvāṃśaṃ saṃhārāt svātmanaḥ punaḥ //

saṃhartrītvaṃ carcayate tadantaḥ puṇyapāpayoḥ /

na drutaṃ na nirodhaṃ vā svasvātantryeṇa vāñchati //

evaṃ bodhāṃśakaraṇamarīcīcakram ātmani /

grasamānā saṃharate pramāṇāṃśasthitān ravīn //

tataḥ kalpitamātraṃśaṃ saṃhṛtyākalpite hṛdi /

tatsarvātītam apy antar anavacchinnadhāmani //

nayet tan nayanadvārād viśvaṃ yāvat tathā nayet /

tataḥ sṛṣṭiṃ ca kalayed ityādikramayogataḥ //

dvādaśāram idaṃ cakraṃ sarvadā parivartate /

yasyaitāḥ sthūlamātratvaṃ māsarāśyādisaṃpadaḥ //

akramakramavaśād dviśas triśo
bhūriśo 'tha vividhaiḥ kramākramaiḥ /

cakram etad uditaṃ vijṛmbhate
meyamānamitimātṛbhakṣakam //

etaccakragatānantakiraṇārāsamāśrayāt /

cakrabhedo na saṃkhyātuṃ kadācid api śakyate //

yathā hi varhiṇaḥ patre sitapītāruṇādikam /

pronmiṣan nimiṣac cātra bhāsate 'py atathātmakam //

tathānunmiṣitālīnasūkṣmasaṃvitsunirbharaḥ /

cakreśo bhāti nimiṣatpronmiṣadvṛtticitritaḥ //

tat kasyāpi nimeṣeṇa kasyāpy unmeṣayogataḥ /

ekāracakrāt prabhṛti sahasrāraṃ vivartate //

tad asaṃkhyānam atha vāpy anyonyāśritagarbhakam /

na vā tac cakram atha kiṃ vyomaivaikaṃ vijṛmbhate //

tad apy anantasaccakragarbhaṃ vāpi vibhāsate /

anantavyomagarbhaṃ vā mahāvyomaikam ucyate //

yathā vyomaivaikaṃ kacati sitanīlāruṇatayā
yathā caite meghāḥ punar atha tathā bhānti bahudhā /

tathā saṃvittattvaṃ kalanaparisaṃkhyāvirahitaiḥ
svatantraṃ svākāraiḥ sphurati na ca te ke cana tataḥ //

iti tattvam idaṃ nyarūpayan
mama nātho hṛdayasthitaḥ svayam /

pratipadya vicitrarūpakam
gurusaṃtānaparamparāyitam //

tad amutra naye na ye prarūḍhiṃ
pratipattuṃ kṣamatām upāśrayante /

nanu tatpratibodhanāya devo
vividhāṃ maṇḍalakalpanām avocat //

bālo yadvat rekhayā varṇajāte
svaiḥ saṃketair yojyate tatkrameṇa /

tadvanmudrāmaṇḍalair mantratantraiḥ
pūrṇe svasmin yojyate dhāmny anarghe //

atrāpi kiñcana vibhāti tadicchayaiva
dūraṃ tathā savidham āśritatāratamyam /

asaṃspṛg apy atha niraṃśapadapratiṣṭham
itthaṃ kriyāpaṭalago bahudhaiva bhedaḥ //

itthaṃ pramāṇatābhāgi yat tattvaṃ hi nyarūpyata /

parāparā bhagavatī seyaṃ bhāti tathā tathā //

tad atraiva parāṃśo yaḥ sa mātraṃśo 'paraḥ punaḥ /

meyāṃśa iti tat pūrvam evāsmābhiḥ prakāśitam //

mātraṃśo 'pi pare bhāge bahudhā yat sthitas tataḥ /

parāparatayodriktaḥ paro mantreśarūpakaḥ //

udriktāparabhāvas tu mantra ity abhidhīyate /

parāparas tu yo mātā samudriktaparāparaḥ //

sa vijñānākalaḥ proktaḥ prabuddhaparabhāvakaḥ /

aparodrekayogena sa eva pralayākalaḥ //

aparaḥ kila yo mātā sakalaḥ sa tu bhāṣyate /

parāparādibhedena tasyāpi bahudhā sthitiḥ //

vicāryamāṇā niḥsaṃkhyān mātṛbhedāṃs tanoty alam /

mukhyatvena tu saptaiva mātṛbhedāḥ prakīrtitāḥ //

pramāṇāṃśe patanty eva teṣām eva svaśaktayaḥ /

vyāpārayogitaivaiṣā śaktitvam iti manmahe //

yac ca vyāpriyamāṇatvaṃ karaṇatvaṃ tad eva hi /

evaṃ ca śaktimacchakktibhedān mātṛpramāṇajāḥ //

caturdaśasvarūpaṃ ca prameyam iti bhāṣyate /

mātā mānaṃ ca meyaṃ ca yata ekaṃ prakīrtitam //

tataḥ pañcadaśātmaikam ekaṃ prakṛtipañcitam /

tatrāpy ekaikaśo bhede nijatattvasvarūpiṇi //

saṃkṣepavistarakṛtaṃ bhedānantyaṃ pratāyate /

punar jalādimūlāntabhedasaṃkalanakramāt //

bhūyān bhedaprabhedottho vaicitryavisarodayaḥ

evaṃ dharātaḥ prabhṛti pradhāna-
tattvāntam uktaṃ daśapañcadhaiva /

puṃsaḥ kalāntaṃ sakalaḥ svarūpa-
bhūto na mātā na ca mānarūpaḥ //

trayodaśātmatvam ato 'tra niṣṭhitaṃ
niśi svarūpaṃ tu bhavel layākalaḥ /

madhye tu vijñānakalasvarūpatā
vidyāpade mantragatasvarūpatā //

aiśe mantreśavargasthitir atha suśive dhāmni tannāthaniṣṭhā
pūrvaṃ pūrvaṃ ca tatra prakaṭayati nijāṃ mātṛmānavyavasthām /

tenānanyapramātṛ sphurati śivapadaṃ svaprakāśaṃ sadaikaṃ
mantreśeśānatas tu triśaramuninavatryakṣasaṃkhyāvibhedāḥ //

śaktiś ca no śaktimato vibhinnā
tenaiti no bhedam iyaṃ pṛthaktvam /

amātṛtāyāṃ na ca śaktir asti
tena svarūpaṃ na hi śaktiyuktam //

dharātattvāvibhedena yaḥ prakāśaḥ prakāśate /

sa eva śivanātho 'tra pṛthivī brahma tatparam //

dharātattvagatāḥ siddhīr vitarītuṃ samudyatān /

prerayanti śivecchāto ye te mantramaheśvarāḥ //

preryamāṇās tu mantreśā mantrās tadvācakāḥ sphuṭam /

dharātattvagataṃ yogam abhyasya śivavidyayā //

na tu pāśavasāṃkhyīyavaiṣṇavādidvitādṛśā /

aprāptadhruvadhāmāno vijñānakalatājuṣaḥ //

tāvattattvopabhogena ye kalpānte layaṃ gatāḥ /

sauṣuptāvasthitau yadvat te 'tra pralayakevalāḥ //

sauṣupte tattvalīnatvaṃ sphuṭam eva hi lakṣyate /

anyathā niyatasvapnasaṃsṛṣṭir iyatī kutaḥ //

sauṣuptam api citraṃ ca svacchāsvacchādi bhāsate /

asvāpsaṃ sukham ityādismṛtivaicitryadarśanāt //

māyākarmasamullāsasaṃmiśritamalābilāḥ /

dharādhirohiṇo jñeyāḥ sakalā iha pudgalāḥ //

asyaiva saptakasya svasvavyāpāraprakalpane /

prakṣobho yas tad evoktaṃ śaktīnāṃ saptakaṃ tataḥ //

śivo 'vicyutacidrūpas tisras tacchaktayas tu yāḥ /

tāḥ svātantryavaśopāttagrahītṛgrāhyarūpikāḥ //

grahītṛbhāgodrekeṇa grāhyabhāgocchalatvataḥ /

sapta sapteti yat tv ekaṃ jaḍamātraṃ narātmakam //

tatsvarūpaṃ tatas traidhaṃ pratitattvaṃ vyavasthitam /

kiṃ cārthe khalu nirgrāhye tuṭayaḥ ṣoḍaśa kṣaṇāḥ //

sapādadvyaṅgulāveśāt pratyekaṃ parikalpitāḥ /

tatrādyaḥ paramādvaitanirvibhāgarasātmakaḥ //

antyas tu grāhyatādātmyān na pṛthak pravibhāvyate /

upāntyas tatsvarūpasya grāhakaḥ paribhāvvyate //

ādyaṃ ca saptakaṃ tatra nirvikalpakatāṃ gatam /

kramonmiṣadvikalpāṃśacchāyācchādanakovidam //

tad eva śivarūpaṃ hi paraśaktyātmakaṃ viduḥ /

dvitīyaṃ saptakaṃ tatra parāparapadātmakam //

vikalpa iti saṃgītam iti bhedo 'vabhāsyate /

tad asyāṃ sūkṣmasaṃvittau kalanāya samudyatāḥ //

saṃvedayante yadrūpaṃ tatra kiṃ vā vikatthanaiḥ /

kramāt tu bhedanyūnatve tuṭīnām api yo mataḥ //

vikalpasya ca nirhrāso nirvikalpopalakṣaṇam /

yathā hi ciraduḥkhārtaḥ paścād āttasukhasthitiḥ //

vismaraty eva tadduḥkhaṃ sukhaviśrāntivartmanā /

tathā gatavikalpe 'pi rūḍhāḥ saṃvedane janāḥ //

vikalpaviśrāntibalāt tāṃ vṛttiṃ nābhimanvate /

vikalpanirhrāsavaśena yāti
vikalpavandhyā paramārthasatyā /

saṃvitsvarūpaprakaṭatvam itthaṃ
tatrāvadhāne yatatāṃ subuddhiḥ //

grāhyagrāhakasaṃvittau saṃbandhe sāvadhānatā /

iyaṃ sā bhaṇyate tatra yatheṣṭaphalayogataḥ //

ata eva hi tadbhedabāhulyād bhuvanāny api /

vicitratvaṃ prayāntīti na cātikrama iṣyate //

sakramākramam evedaṃ kālasya prākpradūsaṇāt /

diśaś ca paramārthatvaṃ naiva yuktyopapadyate //

pūrvāparapratītiṃ hi naikā sā kurute tathā /

upādhibhedo no vastu tat kathaṃ sā prakalpyatām //

yo hi yasmādguṇotkṛṣṭa ity ataḥ parameśvaraḥ /

abhāṣata nijānandakḷptadikkālamaṇḍalaḥ //

tad evaṃ tattvarūpe 'smin vicitre pravivikṣatām /

upāyabhedāt traividhyaṃ samāveśeṣu varṇitam //

anupāyaḥ śāṃbhavo 'sau cidupāyas tataḥ param /

jaḍopāyas tv āṇavaḥ syāt sa cāpi bahudhā mataḥ //

ajaḍe 'pi jaḍābhāsaḥ pārameśvaryayogataḥ /

nāḍīkaraṇabāhyādes tena saṃvidupāyatā //

tatrākṣavṛttim āśritya bāhyākāragraho hi yaḥ /

tajjāgratsphuṭam āsīnam anubandhi punaḥ punaḥ //

ātmasaṃkalpanirmāṇaṃ svapno jāgradviparyayaḥ /

layākalasya yo bhogaḥ layakarmavaśān na tu //

sthiro bhaven niśābhāvāt suptaṃ saukhyādyavedane /

jñānākalasya malataḥ kevalād bhogamātrataḥ //

bhedavantaḥ svato bhinnāś cikīrṣyante jaḍājaḍāḥ /

turye tatra sthitā mantratannāthādhīśvarās trayaḥ //

yāvad bhairavabodhāṃśapraveśanasahiṣṇavaḥ /

bhāvā vigaladātmīyasārāḥ svayam abhedinaḥ //

turyātītapade saṃsyur iti pañcadaśātmake /

yasya yad yad sphuṭaṃ rūpaṃ taj jāgrad iti manyatām //

tad evāsthiram ābhāti svarūpaṃ svapna īdṛśaḥ /

asphuṭaṃ tu yad ābhāti suptaṃ tat tat puro 'pi yat //

tritayasyānusaṃdhis tu yadvaśād upajāyate /

sraksūtratulyaṃ tatturyaṃ sarvabhedeṣu gṛhyatām //

yat tv advaitabharollāsi drāvitāśeṣabhedakam /

turyātītaṃ tu tat prāhur itthaṃ sarvatra yojayet //

layākale hi svaṃ rūpaṃ jāgrattatpūrvavṛtti tu /

svapnādīti kramaṃ sarvaṃ sarvatrānusared budhaḥ //

ekatrāpi prabhau pūrṇe citturyātītam ucyate /

ānandas turyam icchaiva bījabhūmiḥ suṣuptatā //

jñānaṃ tu svapnavṛttitvaṃ kriyā jāgrad iti smṛtā /

atraiva yogabhūmyutthāḥ saṃjñāḥ piṇḍasthatādayaḥ //

sarvatobhadratādyās tu prasaṃkhyājñāninirmitāḥ /

ekaikatra catūrūpasadbhāvād vitate tataḥ //

catūrūpatvam ekatra tritvaṃ paścād athaikatā /

ekas tu bhairavo nāthaḥ prollasadviśvarūpakaḥ //

ekaḥ śivādisakalaparyantasthitisaṃgataḥ /

so 'yaṃ samasta evādhvā bhairavābhedavṛttimān //

tatsvātantryāt svatantratvam aśnuvāno 'vabhāsate /

so 'yaṃ mātṛsvarūpastho mantrādhveti vibhāvyate //

pramārūpatayā so 'yaṃ varṇādhveti nirucyate /

pramāṇarūpatām etya prayāty eṣa padādhvatām //

pramāṇarūpatāveśam aparityajya meyatām /

gacchan saṃkalpanayogāt kalādhvā mātṛsaṃgataḥ //

śuddhe prameyatāyoge sa tattvādhveti gṛhyatām /

tatsthaulyādhāratāyogād bhuvanādhveti varṇitaḥ //

tathā hi cidvimarśena grastā vācyadaśā yadā /

śivajñānakriyāyattamananatrāṇatatparā //

aśeṣaśaktipaṭalīlīlālāmpaṭyapāṭavāt /

mantrādhvā rabhasena drāk prāg udbhūtaḥ śivātmakaḥ //

ucchalatsaṃvidāmātraviśrāntyāsvādayoginaḥ /

sarvābhidhānasāmarthyād aniyantritaśaktayaḥ //

sṛṣṭāḥ svātmasahotthārthadharāparyantavṛttayaḥ /

svātmīye cidvilasite tāvato 'rthān nijātmani //

āmṛśantaḥ pramārūpāṃ satyāṃ bibhrati saṃvidam /

bālās tiryakpramātāro ye 'py asaṃketabhāginaḥ //

te 'py akṛtrimasaṃskārasārām enāṃ svasaṃvidam /

bhinnabhinnām upāśritya yānti citrāṃ pramātṛtām //

asyām akṛtrimānantavarṇasaṃvidi rūḍhatām /

saṃketā yānti cet te 'pi yānty asaṃketavṛttitām //

anayā tu vinā sarve saṃketā bahuśaḥ kṛtāḥ /

naiva cetasi viśrāntiṃ saṃketāntarayogataḥ //

vrajeyur anavasthānān mūlakṣatikaratvataḥ /

tatrāpi khalu saṃkete bālo vyutpādyatāṃ kutaḥ //

tenānantas tv amāyīyo yo varṇagrāma īdṛśaḥ /

sa cidvimarśasacivaḥ sadaiva pravijṛmbhate //

tata eva ca māyīyā varṇāḥ sūtiṃ vitenire /

teṣāṃ te khalv amāyīyā vīryam ity avadhāryate //

tathā hi paravākyeṣu śruteṣv āvṛṇute nijā /

pramā yasya jaḍo nāsau tatrārthe yāti mātṛtām //

yasya tu svapramā bodhe praviśed bhedagarbhagā /

māyīyavarṇapuñje sve sa pramātṛtvam ṛcchati //

yathā yathā cākṛtakaṃ tadrūpam atiricyate /

tathā tathā camatkāratāratamyaṃ prakalpyate //

tadudrekamahattve tu pratibhātmani niṣṭhitāḥ /

dhruvaṃ kavitvavaktṛtvaśālitāṃ yānti sarvataḥ //

ata eva hi vāksiddhau varṇānāṃ samupāsyatā /

teṣām eva tatas tena guptā guptena bhāṣitāḥ //

tato yāvadvibhoḥ śaśvadviśrāntir yugapadbahūn /

varṇān udṛṅkya bhogāṃśaparipūraṇasusthitān //

tāvad eva padādhvāsau meyabhūmim upāśritaḥ /

saṃsāramṛtasaṃketasaṃghāte prathamāṅkuraḥ //

evaṃ prameyatā mātṛbhāvo mānatvam apy atha /

ṣaṭtriṃśadātmanas tattvakalāpasyeti niścitam //

tatra sarvaṃ vibhāty etat parameśitari dhruve /

pratibimbasvarūpeṇa na tu bāhyatayā yataḥ //

cidvyomny eva śive tattaddehādimatir īdṛśī /

bhinnā saṃsāriṇāṃ bhāti rajjau sarpādikā yathā //

yataḥ prāgdehamaraṇasiddhāntaḥ svapnagocaraḥ /

dehāntarādir maraṇāt kīdṛg vā dehasaṃbhavaḥ //

svapne tu pratibhāmātrasāmānyaprathanād balāt /

viśeṣāḥ pratibhāsante na bhāvyante 'pi te tathā //

sāligrāmopalāḥ kecic citrākṛtihṛdo yathā /

tathā māyādibhūmyantalekhāś citrahṛdayaś citaḥ //

nagarārṇavaśailādyās tadicchānuvidhāyinaḥ /

na svayaṃ sadasadrūpakāraṇākaraṇātmakāḥ //

ciraprarūḍhe niyame samucchedāt pravartanāt /

arūḍhe 'pi svatantro 'yaṃ sthitaś cidvyomabhairavaḥ //

ekacinmātrasaṃpūrṇabhairavābhedabhāgini /

evam asmīty anāmarśo bhedako bhāvamaṇḍale //

sarvapramāṇair no siddhaṃ svapne kartrantaraṃ yathā /

svasaṃvidaḥ svatantrāyās tathā sargo 'pi budhyatām //

cittacitrapurodyāne krīḍann evaṃ hi vetti yaḥ /

aham eva sthito bhāvair bhūtaiś cinmātrakair iti //

evaṃ jāto mṛto 'smīti janmamṛtyuvicitratāḥ /

ajanmany amṛtau bhānti cittabhittau svakalpināḥ //

parehasaṃvidāmātraṃ paralokehalokatā /

kiṃtv akālakalāsaṃviddeśabhede 'py abhedinī //

abhaviṣyad ayaṃ sargo mūrtaś cen na tu cinmayaḥ /

tad avekṣyata tanmadhyāt kenaiko 'pi dharādharaḥ //

bhūtatanmātravargāder ādhārādheyacarcane /

ante saṃvinmayī śaktiḥ śivarūpaiva dhāriṇī //

tasmāt pratītir evetthaṃ kartrī sā pratibhā śivaḥ /

atra svātmani te tena śaktiḥ sādhārasaṃjñitā //

sāṃkalpikaṃ nirādhāram api naiva pataty adhaḥ /

svādhāraśaktau viśrānter viśvam itthaṃ vimṛśyatām //

asyā ghanāham ityādirūḍher eva dharāditā /

yāvad ante cidasmīti nirvṛttā bhairavātmatā //

maṇāv indrāyudhe bhāsa iva nīlādayaḥ śive /

paramārthata eṣāṃ tu nodayavyayayogitā //

deśe kāle 'tra vā sṛṣṭir ity etad asamañjasam /

cidātmano hi devasya sṛṣṭir dikkālayor api //

jāgarābhimate sārdhahastatritayagocare /

prahare ca pṛthaksvapnāś citradikkālamāninaḥ //

ata eva kṣaṇaṃ nāma na kiṃcid api manmahe /

kriyākṣaṇe 'pi hy ekasmin bahvyaḥ santi drutāḥ kriyāḥ //

tena ye bhāvasaṃkocaṃ kṣaṇāntaṃ pratipedire /

te nūnam anayā nālyā śūnyadṛṣṭyavalambinaḥ //

tad ya eva sato bhāvāñ śūnyīkatuṃ tahtāsataḥ /

sphuṭīkartuṃ svatantratvād īśaḥ sa parameśvaraḥ //

tad itthaṃ parameśāno viśvarūpaḥ pragīyate /

na tu bhinnasya kasyāpi dharāder upapannatā //

uktaṃ caitat puraiveti na bhūyaḥ pravivicyate /

bahubhiś cāpi bāhyārthadūṣaṇā pravyaracyata //

nanv itthaṃ janmamaraṇe karmaṇaḥ phalayogitā /

kathaṃ syāt kin nu pūrvoktaṃ citsvātantryaṃ suvisṛmtam //

tathā hi citsvatantreyaṃ yathā bhāsayate tathā /

satyaṃ bhāty akhilākāragarbhā sā ceti niścitam //

ikṣau pratyaṇu mādhuryaṃ yathā sarvātmanā tathā /

pratyekaparamāṇau hi sarvasṛṣṭimayī sthitiḥ //

ajñātatattvamūlās tu vivadante 'tra ye budhāḥ /

nūnaṃ nijamanorājyarakṣāyai te samudyatāḥ //

prāṇe khe citi bāhye vā kutrāpīdam iti bhramaḥ /

ajñatvāt tanniyatyutthasvātantryābhāvajṛmbhitaḥ //

ataḥ svasaṃvidāmarśo janmatveneha bhāsate /

purastāt tu na saṃvittiḥ svātantryocitarūpiṇī //

prāktanī saṃvid eveha pūrvakarmeti bhāṣyate /

tatsaṃvidbādhikā saṃvitkarmakṣayakarī tataḥ //

akṛtaṃ ca yathā svapne mayā kṛtam iti sphuret /

phaladā dṛśyate saiva vārtā jāgrati karmaṇaḥ //

tathā ca prācyakarmaughaphalasaṃploṣaṇātmikā /

yasyaikāpy uttarodeti saṃvit sa phalabhāṅ na hi //

kiṃ cānyadbahusaṃvitsusphurattvādayaśo yaśaḥ /

bhūyaḥphalavadākāśanadyambhaḥsiktabījavat //

evam alpaphalaṃ karma svalpasaṃvedane sphurat /

asphuran niṣphalaṃ tv eva nyāyaḥ so 'yaṃ svasaṃvidam //

tatrāpy alpatvabhūyastve saṃvidāṃ ye prakalpite /

te karmakartuḥ saṃvittirūḍhyā tadrūpabhāginī //

yā ca (yasya) saṃvit svayaṃ tādṛkphalagarbhā na jāyate /

nāpy anyaphalanirgrāhimātṛsaṃgatitas tathā //

phalaveditur anyasya pramātur api saṃvidi /

anyapramātṛsaṃkalpād yāvadante sa ko 'py alam //

prabuddhaḥ sṛṣṭir akṣāyai sthitiśaktivijṛmbhakaḥ /

vidāḥ sma saṃkocayati phalālambanakalpanāḥ //

matsyād amatsyadṛṣṭyeyaṃ sṛṣṭir ity āśayena te /

paropakāraṃ kartavyam upādikṣan purātanāḥ //

evaṃ nāmopakāro 'yaṃ mṛtasyāpi pratanyate /

piṇḍadānādinā bhūyo dīyate dehasaṃgamaḥ //

varaṃ svātmani saṃkleśāḥ paraṃ mā pīḍayan tv iti /

iti kalpitam etasya kṛcchrādes tapasaḥ phalam //

laśunādāvabhakṣyatvam uktam ājñeya īdṛśī /

akāraṇakam eveti gṛhṇantu kila jantavaḥ //

tad evaṃ haṃsapakṣyādibhakṣyābhakṣyatvanirṇaye /

yujyeta bhinnabuddhitvam anyathā nna kathaṃ cana //

evaṃ dṛṣṭe 'py adṛṣṭe 'tha kalpitāṃśāṃśikākramāt /

phalayogaḥ sa evādya rūḍhaḥ saṃvidbhuvi sthitaḥ //

dehaḥ piṇḍāt pare loke nānyatheti sthitiḥ kṛtā /

anyonyānanuṣaktatvaṃ jantūnāṃ dehabhṛd iti ? //

tatsarvaśāstrapūgaiś ca śaṅkāśaṅkuḥ praropitāḥ /

ajñacittadharārūḍhaḥ phalaparyantatāṃ gataḥ //

asti me piṇḍado 'dyāhaṃ piṇḍadānakkramāt tathā /

prapnobh/m(?)yavayavābhogaṃ pūrṇadeho 'smi susthitaḥ //

adṛṣṭakriyayā putraśiṣyasvātmādikḷptayā /

svargabhāgahamatyantamāttasaṃbhogasusthitaḥ //

nāsti me piṇḍadaḥ kaś cit svayaṃ cāsmy atiduṣkṛtī /

na me trātāsti kutrāpi patāmi narakārṇave //

bhaviṣyati mama trātā kvāpi kāle kathaṃ cana /

ityādiḥ saṃvidāṃ sphāras tathaiva phalati svayam //

tasyās tu piṇḍakartrādir mābhūd atha yathā sphuret /

sa tāvat tatphalaṃ bhuṅkte svasaṃkalpena kalpitam //

śaṅkāvajrapralepāntardṛḍhabaddhāṃ tv imāṃ matim /

bhairavānala evaikaḥ samūlaṃ pluṣyati kṣaṇāt //

aśeṣacitracidgarbhasaṃsārasvapnasadmanaḥ /

ploṣakaḥ śiva evāham ityullāsī hutāśanaḥ //

tanmūḍhaḥ karmasaṃvitticitrībhūtacitis tathā /

saṃkalpam eva saṃsāraṃ vicitram abhimanyate //

ata eva mṛto bālo vāsanāntaravarjitaḥ /

śiśur eva bhavet suptadṛḍhasaṃsāravāsanaḥ //

tānyau tathā (?) /

yāvadyauvanam abhyeti punas tadvāsanakramāt //

saṃskārasaṃvidā tās tāḥ saṃsṛtīr abhimanyate /

kaścij jaḍatvasaṃskārāj jaḍībhūto 'pi khānilaiḥ //

saha bhūjalayogena yāti puṣpaphalātmatām /

bhakṣito vīryarūpeṇa punar āyāti garbhatām //

yāvad punaḥ punaś citrān saṃsārān abhimanyate /

ekatraiva svasaṃskāravāsanāvāsitaḥ śivaḥ //

bhuṅkte svarnarakādyāṃs tu bhogān svātantryakalpitān /

kvacid bhūmimayī kvāpi jalātmā kvāpi miśritā //

evaṃ bhuvanamayy eṣā saṃvid bhāti svarūpataḥ /

dhriyate yatra tatraiva svasaṃskārāt sukhādikam //

vetty anyena na dṛśyas tu sa tv anyān veda cānyathā /

na deśaḥ paramārthena na ca kālo 'sti kaś cana //

bhedavāde hi gaganadeśāt sarvaikadeśatā /

upādher eva deśād bhiddeśasyāpy upādher bhidā //

ity anyonyasamāśrityā deśabhedo na kaś cana /

svarūpabheda evāto bhedakatve susaṃgataḥ //

sa ca nāsti prakāśaikasvarūpeṣv iti sādhitam /

enayaiva parāmarśadṛśā ye parivarjitāḥ //

te śaṅkākāriśāstraughaśaṅkitās tanmayīkṛtāḥ /

svasvapnanirmitānantajaḍajantuvikalpitaiḥ //

śāstrābhāsair vṛthā śaṅkāṃ grāhyante bodhavarjitāḥ /

yathā prabuddhyante saṃvin nibhṛtāpi ciraṃ sthitā //

tathāpi phalatīty evaṃ prāyaś cittādikalpitaiḥ /

evam ābhāsanānātvasvātantryaiśvaryaśālinā //

kḷptaṃ yad eva tat tasya yāti tanvādirūpatām /

viparyayābhāsayoge śītādyābhāsadūṣite //

nāḍyādāv atha saṃkocasphoṭaghātādipīḍite /

dehabhastrāmahāyantravātacakre 'nyathāgate //

prāṇo vighaṭate tena jaḍābhāsaṃ kalevaram /

yasmin yāty adhikāre vā jāte prāg vāsanākramāt //

tatraiva kalpayed bhogaṃ paralokābhidhānakam /

pāṣāṇatāṃ vā vetty eṣa punar vā pratibudhyate //

paro 'yaṃ loka iti ca rūḍhyāsya paralokitā /

svargamokṣādi yasyeha yathārūḍhaṃ ca cetasi //

tathaivāsya bahir bhāti tatas tatrāpi citratā /

bandho mokṣaḥ sukhaṃ svargo duḥkhaṃ jaḍamayī sthitiḥ //

saṃvid eva svatantretthaṃ śivarūpatā virājate /

bhūyo 'vayavayuktasya yathā tāvaty ahaṃsthitiḥ //

tathā viśvātmake rūpe bhairavasyāpy ahaṃsthitiḥ /

śiśuḥ śūnye 'pi vetālaṃ vetti satyārthakāriṇam //

dhyeyapūjyādivaicitryam ittham arthakriyākaram /

mūrto bhinnaḥ samāhūto hitvā bhogān nijān kṣaṇāt //

deva etīti vārtaiṣā vacaneṣv eva śobhate /

amūrtādisvarūpatvaṃ sarvam etat tu yujyate //

ātmaiva hi tathābhūtas tathā bhāty eva bhedataḥ /

evaṃ svabhāva evaiṣa saṃvido yaḥ sa eva tu //

bhedagrastatayā kārmo malaḥ śāstre nirūpyate /

dīkṣādikarmayoge tu na malatvaṃ pratāyate //

sa hi bhedamayāśeṣasaṃsāradahanavrataḥ /

dīkṣā ca vastutas tādṛksatyasaṃvitsvarūpiṇī //

evaṃ yo veda tattvenety uktaṃ cānuttare naye /

evaṃ vijñānayoge hi śamite bhedagocare //

ātmaiva śiva evaikaḥ ko bandhaḥ kā ca muktatā /

etaddīkṣāmahāsaṃvidpraveśāya tu bhaṇyate //

kriyāsvabhāvadīkṣāsau karmādimalahānaye /

svabhāvakḷptaniyatibalākṣipteṣu karmasu //

bhogo 'sya yugapadyasmāt kriyate mantraśaktitaḥ /

tathā hi prāṇagā deśakalākālādhvaniścayāḥ //

jātayo 'sya pratāyante dharaṇyādiśivāntataḥ /

tatraiva janmasaṃbhogādhikāralayabhājanam //

vidhāyotkṛṣyate tasmād anyatra ca vidhīyate /

itthaṃ guror niścitasaṃvidātma-
rūḍheś ca śiṣyasya paraspareṇa /

niṣkarmacetor acitaiva dīkṣā
prākkarmaśaktīr akhilā ruṇaddhi //

tatrāpi taṇḍulatilājyacaruprabandha
ityādi śaivaniyatipratibhārakḷptam /

tāvaty api sphuṭapade na niśāprapañco
nirmūlatām upagato 'pi vibhedavṛtteḥ //

bhede 'pi kiṃtv eṣa punar bhaviṣya-
saṃsārakārisukṛtādivighātahetuḥ /

śuddhas tatas tad ata eva hi tattvajālaṃ
śuddhetarasthititayā nikhilaṃ dvidhaiva //

śuddhaṃ triśaktikhacitaṃ nanu yāmalaṃ ca
bhāty eva tena bahudhaiṣa kṛtaḥ kriyāyāḥ /

vyāpārakalpanāvaśān niyatiprapañcaḥ
svalpetaratvakṛtatādṛśabhogayogaḥ //

mudrāmaṇḍalasaṃghātaḥ samantratantracarcitaḥ /

yatra yogādikaṃ sarvaṃ phaladānāya kalpate //

nirvṛtiphalasaṃprāptikāṅkṣāsaṃkocasusthitāḥ /

anavacchinnatām eva phalatvenātra manvate //

na hy anantānav/yacchede kāpi yāgādikalpanā anavacchinnavāñchā // 1.1131 //

tatsarvottīrṇadṛṣṭayaḥ /

tathāpi vidite hy arthe paramādvayasundare //

saṃvitsvabhāvasvātantryāt keṣāṃcit phalakāmatā /

tāny evoddiśya tat sarvaṃ pūraṇāya dharāditaḥ //

śivāntaṃ bahudhā bhedair dhāraṇāgrantha ucyate

iha hi nānyanayeṣv iva kiñcana
sphuritam asti na yat kila satyataḥ /

tad iha satyapade sthitibhāgināṃ
kim iva heyapade nipatiṣyati //

itthaṃ saptadaśādhikāracaramaṃ tattvaṃ yad ābhāsate
tan nirṇītam anuttaraṃ śivapadaṃ saṃprāptikāmān prati /

etat sarvam ihoditaṃ ca jagadānande vipakṣātmakaṃ
bhedaprāṇatayā yato 'tra nikhilo 'py eṣa prapañcaḥ sthitaḥ //

dvitīyaḥ kāṇḍaḥ

evaṃ maheśvaro devo viśvātmatvena saṃsthitaḥ /

kramikajñānayogābhyāṃ dhāraṇābhir upāsyate //

tattvakramaṃ gatadvaitamalamāyādijālakam /

aṣṭādaśe tat paṭale tattvaṃ samyag vibhāvyate //

prāṇāyāmādikaṃ yatra heyam ity eva varṇyate /

na hi tasya parāṃ vittiṃ prati kācid upāyatā //

antaḥ saṃvidi yan nirūḍham abhitas tat prāṇadhīvigrahe
saṃcāryeta kathaṃ tatheti ghaṭatām abhyāsayogakramaḥ /

ye tv abhyāsapathena saṃvidam imāṃ saṃskartum abhyudyatās
te kiṃ kutra kutaḥ kathaṃ vidadhatām ity atra saṃdihmahe //

abhyāso hi punaḥ punar arthaḥ so 'pi ca dikkālapratibhedāt /

ābhāsetarayogasamuttho dehamanaḥprāṇākṣapathe syāt //

prakāśaikaghane rūpe bhairavīye vivikṣavaḥ /

sakṛdvibhātavijñānaviśrāntyaiva susaṃsthitāḥ //

atraivātaḥ paraṃ proktam aṅgaṃ sarvopakāri yat /

dhāraṇā api taddvāraniścitāḥ syus tathātmikāḥ //

nanv apratiṣṭhe kas tarke samāśvāsaḥ prakalpyatām /

kiṃ vā na bhavatāṃ tādṛg apratiṣṭhāhataṃ vacaḥ //

tathā hy āgama evaikaṃ pramāṇam iti niścitaiḥ /

tadviruddhāgamavrāte sati niścīyatāṃ katham //

mahājanaprasiddhis tu tatra prāmāṇyakāraṇam /

apratiṣṭhā tadviruddhamahājanasusaṃbhavāt //

pratyakṣam api rucyādau dṛṣṭabādhakasaṃvidam /

uttarottaravijñānānavasthābhājanaṃ nanu //

svasaṃvid api tatraiva bādhiteti kathaṃ kila /

vyavahāram ayaṃ kuryād bhedasaṃdhānapaṇḍitaḥ //

asmākaṃ tv apratiṣṭhānaṃ na kadācit kvacid bhavet /

yeṣāṃ sarvatra saṃpūrṇaḥ paro bhairavasāgaraḥ //

viśeṣatas tu tarkasya tān praty evāpratiṣṭhatā /

ye tarkārṇavatārāttaparamāmṛtasaṃvidaḥ //

tathā hi sarve tarkāṃśā anāmṛṣṭasvasaṃvidaḥ /

sarvatra paryantaphalaṃ na śivaṃ pratipedire //

abhedasāraḥ sarvo hi śāstrārthas tatprapattaye /

yas tatrodbhāvito bhedas tatra mūḍhadhiyo ratāḥ //

tarkaś ca bhedavādāṃśayukticchedaikapaṇḍitaḥ /

nanv abhede 'pi tarkasya kā cid asty upayogitā //

paramādvayadṛṣṭau ca so 'pi naiva na saṃgataḥ /
ata eva parādvaitaṃ yad viśvānugrahātmakam /
tasyopāyaṃ paraṃ brūte hṛdayaṃ spandanātmakam //

hṛdaye bodhamaye yaḥ svavimarśaḥ pūrṇaciccamatkāraḥ /

yugapad drāgiti haṭhato līnīkṛtaviśvataḥsphuraṇaḥ //

bhāvagrahādyacaramadaśāyor ullāsinirvṛtisupūrṇaḥ /

jagadānandamayo 'sau sāmānyaspanda ity uktaḥ //

sphuraṇaṃ hṛdayasya yat kila prakaṭam idaṃ visargadhāmnaḥ /

sad iti pratibhāti yāvatā trikaśaktau viśatīha tāvatā //

tad idaṃ hṛdayaṃ nirucyate paramaṃ bhairavasaṃvidāmṛtam /

iṣidṛkkṛtiśaktiśūlagaṃ parame dhāmni visṛjyate tataḥ //

parame bhagavatparātmani sphuritaṃ viśvam idaṃ cidātmakam /

śaktitrayaśūlagaṃ tataḥ śāmbhavabhūmivisargavartmanā //

tad atho sad iti pragīyate tad idaṃ pūrṇam ihāhamātmakaṃ /

hṛdayaṃ śivaśaktisaṃgamasphuraṇātmaiva sadāvabhāsate //

iha sṛṣṭilayasthitikramāḥ śataśo vāpi sahasrakoṭiśaḥ /

pravibhānti sadātanātmanā haraviṣṇvambujahetusaṃcitāḥ //

iha tu puroktād yuktikalāpād yaḥ praviśet sadyo nāśaktaḥ /

taṃ prati śāktopāyapathena prakaṭīkriyate hṛdayaspandaḥ //

triśūlaprāntagaprāṇapreraṇāvāptahṛtpathaḥ /

tadantarvarticiccandrakalāviśrāntitatparaḥ //

jhaṭity evātha tadbhūmityāgena projjhya tā daśāḥ /

nirānandādikāḥ pañcabhūtamadhyavyavasthitāḥ //

tyajet pūrvāṃ parāṃ krāmet samyagviśrāntitatparaḥ /

yato nijānandamayī bhūmiḥ śāntapadānugā //

nirānandaparānandau puruṣājātasaṃgatau /

abhedabhinnabhogyaughajanitānandajṛmbhaṇāt //

mahānandasthitiḥ kāpi vāmācārā samullaset /

bhairavīyamahādhāmni svīkṛtāśeṣasaṃvidi //

mahānandaś cidānandībhūya bhūyaḥ pravartate /

asmiṃs tu svīkṛtāśeṣadakṣavāmordhvagatrike //

trike sarvātmanā dvaitādvaitasaṃgrahaṇātmani /

abhinnā vātha bhinnā vā bhinnābhinnā athāpi vā //

bhāvā nijādikānandadaśāpañcakayojitāḥ /

jāyante jagadānandasamuddāmadaśājuṣaḥ //

nijānandaḥ pramātraṃśamātraniṣṭhanibandhanaḥ /

śūnyatāmātraviśrānter nirānandātmikā sthitiḥ //

prameyapadaviśrānteḥ parānando 'py udety alam /

anantameyasaṃghaṭṭapūrṇe meye tu sarvataḥ //

pramāṇāc carvaṇāyogān mahānanda iti sthitiḥ /

samastamānameyaughakalanāgrāsakovidaḥ //

yadā viśrāntim abhyeti nirupādhisunirbharām /

tadā khalu cidānando yo jaḍānupabṛṃhitaḥ //

na ca yatra sthitiḥ kāpi vibhaktā jaḍarūpiṇī /

yatra ko 'pi vyavacchedo nāsti yad viśvataḥ sphurat //

yad anāhṛtasaṃvitti paramāmṛtabṛṃhitam /

tad eva jagadānandadhāmāsmākaṃ gurur jagau //

yatrāsti bhāvanādīnāṃ na mukhyā kāpi saṃgatiḥ /

tatra viśrāntir ādheyā hṛdayoccārayogataḥ //

yā tatra samyag viśrāntis tat parādvaitam ucyate /

prāṇadaṇḍaprayogena pūrvāparasamīkṛteḥ //

catuṣkikāmbujālambilambikāsaudhasiktabhūḥ /

bandhamokṣavibhāgena narād anyatra yoginā //

anuttarasvabhāvena vāgvyāpārābhivartinā /

cidvimarśaparāhaṃkṛtpralayollāsayoginā //

udyogavaśariktena saddvādaśakalātmanā /

sūryeṇābhāsite bhāve pūrite paricarcite //

tadgrāsamantharavaśāḥ ṣoḍaśākhyakalājuṣā /

praviṣṭeṇa vibodhāgnau samyag visṛjatā kalāḥ //

catasro jīvanīḥ prāptavisargāvikṛtasthiteḥ /

antaḥkṛtānantatattvakādikṣāntena sarvataḥ //

bhāvānāṃ bhāvatāsāravimarśābhāvahṛdyujā /

bahiḥprasavasadyogikulanetryadhiśāyinā //

rudrayāmalabhāvena nityaṃ yā niṣṭhitaiva tām /

citprāṇaguṇadehāntaśaktisopānamālikām //

visargena visṛjyātha spandanodaravartinā /

visargabhūmim āśliṣya matsyodaradaśājuṣam //

sarvasarvagatāṃ sarvajīvanīṃ paramāṃ kalām /

triśūlabhuvam ākramya nāḍītritayasaṃgatām //

vikasvarāṃ saṃkucitāṃ krameṇaikātmyam āśritām /

bhrūkuṭībindunādāntaśaktisopānamālikām //

rāsabhīvaḍavāsrāvasasaṃkocavikāsikām /

muhur muhur līyamānasṛṣṭabhāvaughanirbharām //

ekīkṛtamahāmūlaśūlavaisargikāspadām /

samagrabhāvabharaṇabhairavīyahṛdāśritām //

sarvāpūraṇahevākasamarjitaparābhidhām /

ādyantarahitām enāṃ viśvapravaṇaśālinīm //

hṛdbodhākāśaciccandracandrikāṃ tritayeśikām /

devīṃ prāpya na kiṃ nāma labhate lambhyaty api //

tad atra bhāvanādehagatopāyaiḥ pare sati /

yadaiṣa pravivikṣuḥ syād yogī tāvad prakampate //

pūrvajanmaśatābhyastadehatādātmyaniścayaḥ /

jalapāṃsuvad ekatvaṃ manvānaś ciccharīrayoḥ //

bhedākhyamāyārahite paripūrṇacidātmani /

praviśet prathamaṃ yāvat svabalākramaṇakramāt //

bhaven nidrāsya sā dehāveśaśaithilyadāyinī /

kamprarūpaiva yāvan no rūḍhir jātā parātmani //

etad avyaktaliṅgaṃ tannaraśaktiśivātmakam /

yatra viśvam idaṃ līnaṃ yad antaḥsthaṃ ca gamyate //

kiṃ cādhvajātam etad dehasthatayaiva pūrvanirṇītam /

tasyonmeṣavaśena sphuṭatāṃ yāyāt samāveśaḥ //

cittattvasya viśeṣaspandadaśāśālinaś cidānandaḥ /

śāktasamullāsabharād antaḥkṛtamantravīryaparasāraḥ //

naraśaktimayam idaṃ tadvyaktāvyaktaṃ bhavel liṅgaṃ /

siddhiphalaprasavarasaprasūnam iti kathyate śāstre //

vyaktaliṅgaṃ tad uktaṃ tu yat kevalanarātmakam /

ekasya spandanasyeyaṃ tridhā bhedavyavasthitiḥ //

etalliṅgajñānapraviyuktahṛdā vṛthaiva hi bhajante /

bāhyasthaliṅgapūjāṃ prayāsamātraṃ phalāya na hi tat syāt //

yad vyaktam ātmaliṅgākhyaṃ nararūpasamāśrayi /

dehābhedamaye bāhye viśvasmin bharite sati //

samudeti mahānandabhūmau līnasya yoginaḥ /

tenādyaṃ liṅgam abhyeti saṃmukhīnatvam añjasā //

atra liṅge sadā tiṣṭhet pūjāviśrāntitatparaḥ /

yadyoginīnāṃ hṛdayaṃ paramānandamandiram //

pūrvoktabījayonyaṃśavisargānandamandirāḥ /

yatra kāmapi tādātmyasampattiṃ cinvate budhāḥ //

yatra prayāsavirahāt sarvo 'sau devatāgaṇaḥ /

ānandapūrṇe dhāmny āste nityoditacidātmakaḥ //

yattadbhairavanāthasya saṃkocetarabhāsanam /

avidyamānasaṃkocavikāsasyāpi bhāsate //

yattatsamāptisaṃghaṭṭasamutthānandadhārayā /

avasiktam idaṃ viśvam apojjhati purāṇatām //

tatra praveśane yatnaḥ kāryatvena prayāsakṛt /

yataḥ sadodito bhānuḥ kiṃ dīpena vicāryate //

yadi svātmasthito yogī śivacitspandabhūmigaḥ /

yadi vā bāhyabhāvaughaviśeṣayoginīkulanandanaḥ //

ghaṭābhāve 'pi sāmānyaspandābhāsamayīṃ sthitim /

parabhairavamudrāṃ tām antarlakṣabahirdṛśam //

yad āśrayati śaivī sā parā devī tataḥ punaḥ /

svātantryahelānirmeye tattadarthakriyāmaye //

bhāvaughe sotsukaunmukhyavimarśarasayogataḥ /

viśeṣaspandasadbhūmiṃ śaktiṃ saṃspṛśya vartate //

etenādhiṣṭhitā dhāmnā svamantrāstatprakāśane /

yānti svātantrayogitvaṃ vicitrāsvapi siddhiṣu //

hānādānatiraskāravṛttau rūḍhim upāgataḥ /

sarvabhāsanayogena bhāsamānaṃ cidātmanā //

abhedavṛttitaḥ paśyan dṛśyaṃ citicamatkṛteḥ /

arthakriyārthitādainyakāritāṃ kātarāṃ sthitm //

vihāya yāvad āsīta tāvac chāṃbhavabhūmikām /

bhairavīm āviśaty eva parāṃ bhūmim ayatnataḥ //

etadāviṣṭasaṃvitti sarvam eva nirīkṣyate /

prakāśarūpatākrāntaṃ caitanyaṃ hi prakāśate //

na cāprakāśaṃ prākāśyayogād eti prakāśatām /

iti vistarataḥ pūrvaṃ prakāśitam idaṃ yataḥ //

mahāsāhasasaṃyogavilīnākhilavṛttikaḥ /

puñjībhūtasvaraśmyoghanirbharībhūtamānasaḥ //

akiṃciccintakaḥ spaṣṭadṛṣṭabhedojjhitasthitiḥ /

yāvad āsīta tāvat tu pūrvoktā eva bhūmayaḥ //

sāṃmukhyaṃ yānti saṃsārasadmadāhaikahetavaḥ /

yaś ca divyo 'kṣasaṃghāto bhedarūḍhitirohitaḥ //

svātantryapoṣakakrīḍāmātropakaraṇātmakaḥ /

yadā nimīlanāvandhyas tiṣṭhaty ekaṃ kṣaṇaṃ tadā //

taddvāroditasaṃbodhamahājvālāvilāpitam /

viśvam abhyeti paramānandasāgaraśāyitām //

tadrasāpānaviśrāntaḥ saṃviddevīḥ pratarpayan /

acirād eti maraṇajanmatrāsavihīnatām //

āśyānabhāvaṃ hi gatā svasaṃviddehendriyajñeyamayatvam āptā /

yuktyā tu sā prāptavilīnabhāvāt saṃvidghanaṃ svaṃ vapur eva yāti //

yuktyā yayaiva bāhyārthavivaśīkṛtacetasām /

vyutthitir jāyate saiva bhairavānandasaṃvidaḥ //

tayaiva yoginīvaktrasaṃpradāyakramāptayā /

vidhūtakalmaṣāveśā tiṣṭhate cinmayī sthitiḥ //

vaktram īṣad yadā yogī vikāsayati saṃvidaḥ /

sarvā indriyanāḍyantaścakrākramaṇasaṃśrayāḥ //

tadā vikāsaṃ grāhyārthabhedābhāvamayaṃ haṭhāt /

prayānti cidunmukhatvāt nīlapītādibhedavān //

grāhyagrāhakasaṃbandhabhedaḥ sapadi bhidyate /

yoginīvaktrasaṃrūḍhasaṃpradāyakramāptayā //

sadyo 'nubhavadāyinyā mudrayā mudritākhilaḥ /

sarvādhiṣṭhātṛcidrūpasākṣādbhairavatandritaḥ //

sa yogī vismayāviṣṭo labhate svātmasaṃvidam /

tattaddṛśyodayāpāyayoge 'py anapayatsthiti //

taḍāgavartinimnāmbu tannānyatra pravartate /

prayatnenāpi tanmātrapūraṇāya yad akṣamam //

yadā tvantaḥdvāravāridhārasaṃpūritaṃ rasāt /

bhaved bhaveyustatpūrṇāḥ pravāhāḥ sarvatomukhāḥ //

evaṃ svollāsarabhasāc caitanyaṃ pronmiṣatsvayaṃ /

avibhāgena bhāvāṃśān svātmābhedena bhāsayan //

mīlanāviṣayībhāvaṃ śrayed yadi muhūrtakaṃ /

māyāvigalanād bhūmir bhairavīyā virājate //

vaikalpiko 'hyavacchedaḥ paścād yāṃ darśayed bhidām /

saiva māyā svatantrasya bhedadṛṣṭiprakāśinī //

unmeṣamātrarūḍhasya sā nirmūlā na saṃbhavet /

itthaṃ kiṃ bahunoktena naye 'nuttarātmani //

vastuto 'sti na kasyāpi yogāṅgasyābhyupāyatā /

svarūpaṃ hyasya nīrūpam avacchedavivarjanāt //

upāya 'pyanupāyo 'syāyāgavṛttinirodhataḥ /

recanapūraṇair eṣā rahitā tanuvātanauḥ //

tārayaty evam ātmānaṃ bhedasāgaragocarāt /

nimajjamānam apy etan mano vaiṣayike rase //

nāntarārdratvam abhyeti niśchidraṃ tumbakaṃ yathā /

svaṃ panthānaṃ hayasyeva manaso ye nirundhate //

teṣāṃ tatkhaṇḍanayogād dhavaty unmārgakoṭibhiḥ /

kiṃsvid etad iti prāyo duḥkhe 'py utkaṇṭhate manaḥ //

sukhād api virajyeta jñānād etad idaṃ [tv iti] /

tathāhi gurur ādikṣad bahudhā svakaśāsane //

anādaraviraktyaiva galantīndriyavṛttayaḥ /

yāvat tu viniyamyante tāvat tāvad vikurvate //

pratyāhāro 'pi nāmāyaṃ yo 'kṣajāle pravartyate /

bandhasyārūḍhavṛttes tad vajralepena bandhanam //

artheṣu tadbhogavidhau tadutthe
\ \ duḥkhe sukhe vā galitābhiśaṅkam /

anāviśanto 'pi nimagnacittā
\ \ jānanti vṛttikṣayasaukhyam antaḥ //

saty evātmani citsvabhāvamahasi svānte tathopakriyāṃ
tasmai kurvati tatpracāracature saty akṣavarge 'pi ca /

satsv artheṣu rasādiṣu sphuṭataraṃ yad bhedavandhyodayaṃ
yogī tiṣṭhati pūrṇaraśmikhacitas tat tattvam ādīyatām //

aviveka eva param iha saṃsāra iti pravādamātram /

aviveka eva hi paraṃ niḥśreyasalābhasopānam //

tyajāvadhānāni nanu kva nāma
dhatse 'vadhānaṃ vicinu svayaṃ tat /

pūrṇe 'vadhānaṃ nahi nāma yuktaṃ
nāpūrṇam abhyeti ca satyabhāvam //

yatraivānandayogaḥ kvacana nanu bhavet tatra pūrṇaḥ svabhāvaḥ
--- --- te veti tatra praśamapadam iyād yady ayaṃ bhedamohaḥ /

tajjñāne jāgradādāv api nikhilapade cinmahācakranātho
yogī jāyeta nānāvyavahṛtapathago 'pyullasan mantravīryaḥ //

yathā hi kūpaṃ pracikīrṣur eva
prāpte jale yāti kṛtitvam ekaḥ /

kaścit punar hastagatādi[vāri]mātrād
itthaṃ paraprāptividhir vicitraḥ //

anupāyam idaṃ tasmād upāyopeyayogataḥ /

bhedabandhād vimucyeta kathaṃ vetarathā janaḥ //

anupāye 'pi caitasmin kiṃcit sāṃbandhyavṛttitaḥ /

upāyasyopadeśo 'yaṃ śāstre 'tra bahudhā kṛtaḥ //

yathā lipyakṣarair bālāḥ satye varṇātmani sphuṭam /

praveśyante tathā mūḍhais tair aupāyikaiḥ kramāt //

tadartham eva cādvaite paratattve 'pi sādaram /

pūjādhyānādi śāstre 'sminn ucitaṃ kiṃcid ucyate //

yat kiṃcin manasāhlādi yatra kvāpīndriyasthitau /

yojyate bodhasadbrahmadhāmni brahmabilātmani //

ātmānusārisadbhāvasamāveśadaśāśrayāt

tattatparakuleśānaśakticakrārcanākrame /

prayāty evāprayatnena karaṇatvaṃ svabhāvataḥ //

kṛtvādhāradharāṃ camatkṛtirasaprokṣākṣaṇakṣālitām
āttair mānasataḥ svabhāvakusumaiḥ svāmodasaṃdohibhiḥ /

ānandāmṛtanirbharasvahṛdayānarghārghapātrakramāt
tvāṃ devyā saha dehadevasadane devārcaye 'harniśam //

evaṃ yatra kvacit tiṣṭhet svavimarśasvabhāvataḥ /

tatra śaktitrayāveśas tridhā tāvat prakāśate //

navadhā bhāsamānasya proktadvādaśacakrataḥ /

viśrāntir ekakṣaṇagā sāṣṭottaraśatasthitiḥ //

ekaiva śatasaṃkhyā ca sā sthitiḥ pravibhāvyate /

itthaṃ yat kiṃcanaitasya vacanaṃ yogino bhavet //

tad eva japayogāya jāyate 'nuttare pathi /

antarindhanasadbhāvam anapekṣyaiva nityaśaḥ //

yo jvalaty akhilākṣaughaprasṛtāgraśikhāśataḥ /

tatraiva sarvabhāvānāṃ praveśaś ced vimṛśyate //

nūnaṃ jhaṭiti saṃpluṣṭasthūlarūpatayā haṭhāt /
yānti bodhamahājvālāprakāśaikyaṃ svarūpataḥ /
sa eṣa paramo homo bhairavīyakrame mataḥ //

nijabodhajaṭharahutabhuji bhāvāḥ samyagsamarpitā yuktyā /

jahati bhedavibhāgaṃ nijaśaktyā taṃ samindhate yasmāt //

yad eva svecchayā sṛṣṭisvābhāvyavaśataḥ puraḥ /

nirmimīte 'kṣaviṣayaṃ taddhyānāyāvakalpate //

nirākāre hi ciddhāmni viśvākṛtimaye sati /

phalārthināṃ kācid eva dhyeyatvenākṛtiḥ sthitā //

yathā hy abhedasaṃpūrṇe bhāve 'py udakam āharan /

anyākṛtyapahānena ghaṭam arthayate rasāt //

tathaiva parameśānaniyatipravijṛmbhaṇāt /

kācid evākṛtiḥ kāṃcit sūte phalavikalpanam //

yas tu saṃpūrṇacidvṛttir na phalaṃ nāma vāñchati /

tasya viśvākṛti dhyānaṃ sarvadaiva vijṛmbhate //

kulayogina udriktabhairavīyarasāsavāt /

ghūrṇamānasya yaḥ kaścit ko 'py udeti yathā tathā //

śarīragaḥ samāveśo modanadrāvaṇātmakaḥ /

sā svīkṛtajaganmudrā mudrā nairuttare mate //

eṣa yogavidhiḥ ko 'pi kasyāpi hṛdi vartate /

yasya prasīdec ciccakraṃ drāg apaścimajanmanaḥ //

lokenālokyamāno 'pi dehabandhavidhau sthitaḥ /

abhyeti yoge rūḍhe na kṣaṇāt kām api saṃvidam //

atraiva tv asmatpūrvācāryāṇāṃ dhiṣaṇā bhṛśam /

abhyamaṃsta bhavābhogavibhramāṇām asaṃnidhim //

vedasāṃkhyabhavedvādanyāyasaugatalaukikaiḥ /

pañcarātrakriyāśāstrasiddhāntādibhir alam //

ucitocitavijñānakriyāṃśaparibhāvakaiḥ /

sarvaiḥ svaprakriyārūḍhais tais tair aucityayogataḥ //

yatra bījasamāvāpakhananādikriyākramaḥ /

akāri śāmbhavānekaśākhābhir yo 'tivistṛtaḥ //

tasya cidbhairavataroḥ phalam etad anuttaram /

āśramasthitacaryādyair jaṭājālāñjanāntakaiḥ //

kṛtair apy akṛtair vāpi yatra no labhyate bhidā /

tatraiva yoge viśrāntiṃ kurvatāṃ bhavaḍambaraḥ //

himānīva mahāgrīṣme svayam eva pralīyate /

alaṃ hi carvyamāṇe 'smin sarase saṃvidāsave //

nissaranti mahollāsāḥ saṃkhyā yeṣu na vidyate /
teṣāṃ ca prakaṭīkārāḥ kṛtāḥ prāg eva vistarāt /
atrābhinavagupte tu tattve ke 'py eva niścitāḥ //

ketakīkusumasaurabhe bhṛśaṃ
\ \ bhṛṅga eva rasiko na makṣikā /

bhairavīyaparamādvayārcane
\ \ ko 'pi rajyati na bhedamohitaḥ //

nātra rūḍhasya kāryā syāc chuddhiḥ kācana kutracit /

aśuddhaṃ hi jagaty eva bhairavātmani kiṃ bhavet //

aśuddhe 'pi ca bhūtaughe kena śuddhiḥ pratāyatām /

anavasthā bhaved itthaṃ vyarthānyonyāśritis tathā //

aśuddhasya tirodhāne śuddhaṃ nāma pralīyate /

pratiyogikṛtaṃ tad dhi na svabhāvena nīlavat //

ata eva na kaścid āgraho
\ \ viṣayāṇāṃ grahaṇe 'py apohane /

parabhairavasaṃvidātmanaḥ
\ \ svayam evocchalitā hi bhoktṛtā //

sarvam atra vihitaṃ yato 'munā
\ \ vartmanā sakalam eva yujyate /

mārgam evam apahastya kiṃcana
\ \ kāpi naiva nanu yāti yuktatām //

tathāhi dīkṣā nāmeyaṃ yā malānāṃ nikartanī /

sa bhedavādināṃ pakṣe kathaṃ nāmopapadyate //

tathāhi yo malo nāma sa kathaṃ citsvabhāvakam /

ātmānam āvṛṇīte kva vibhor āvaraṇakriyā //

na ca prakāśas tamasā jātu saṃvriyate yataḥ /

prakāśodaya evāyaṃ dhvāntadhvaṃsakriyātmakaḥ //

kiṃ cāvaraṇam uktaṃ hi raśmyāder gatidharmiṇaḥ /

pratīghātātmakaṃ tat kiṃ vibhor agatidharmiṇaḥ //

api vā jñeyatāmātratirodhānaṃ hi saṃvṛteḥ /

paṭādinā ghaṭādeḥ syān na svarūpānyathāsthitiḥ //

na cātmānaś cidātmatvāj jñeyatvam adhiśerate /

tadāvaraṇam eṣāṃ tu śabdeṣv api na śobhate //

nanv īśvarasya te jñeyā aṇavaḥ katham īdṛśam /

cidātmakaṃ hi na jñeyaṃ cidātmatvatirohiteḥ //

saṃvij jñeyeti śabdo 'yaṃ vandhyā me jananītyadaḥ /

vākyaṃ smarayatīva svaṃ svātmasabrahmacāri yat //

kiṃceśvarasya sārvajñyaṃ tāvatā pratihanyate /

āvṛtān vetti nāṇūn yan na tv eṣāṃ kācana kṣatiḥ //

nanv anāvaraṇe nīle jñātur āvaraṇe sati /

na darśanaṃ tathā bādhā na sarvajño malāvṛtaḥ //

maivaṃ tatra hi dṛgraśmīn gacchataḥ pratihanti tat /

paṭādi na tu vijñātur asty āvaraṇasaṃbhavaḥ //

malaś cāvyāpako vyāptur āvāraka iti sphuṭam /

ghaṭe 'pi vyomni saṃdadhyād aśūnyatvaṃ svarūpataḥ //

ātmanaś cādhikāryatvān malaḥ kiṃcitkaro na cet /

katham āvaraṇāyaiṣa śakto nanu ca bhoḥ kimu //

malasadbhāvamātraṃ hi tasyāvaraṇam ucyate /

malena sadvitīyo 'ṇur āvṛtaḥ paribhāṣyate //

hantānena nayenaiṣa śivam uktātmanām api /

sthitam āvaraṇaṃ satyaṃ malasadbhāvamātrataḥ //

kiṃcāvṛto malenātmā malam eva na vetti kim /

tadasaṃvedane tasya kiṃ malāntaram ucyate //

nanv ataḥ kiṃ malaṃ vettu tarhi vidyākale vinā /

sarvajñatvaṃ bhavet tac ca malaṃ viditam eva sat //

jahātv ātmābhyupāyais tais tair vicitraiḥ prakalpitaiḥ /

kiṃcāvaraṇam etena yasyātmani bhavet tataḥ //

ghaṭādau jñātṛkartṛtve katham asya bhaviṣyataḥ /

nanu vidyākale kiṃcijjñatvakartṛtvapade smṛte //

itthaṃ vimūḍhamatayo vañcyante na tu paṇḍitāḥ /

jaḍasvabhāvā māyaiṣā tatsūtiś ca kalādikaḥ //

acidātmā kathaṃkāraṃ cidabhivyañjanakṣamaḥ /

abhivyaktā ca cidvibhvī kiṃcittvādiviśeṣaṇaiḥ //

viśeṣyatāṃ kathaṃ nāma sāṃśavastūcitaṃ hi tat /

nanu devaḥ kalāvidyākaraṇo vyañjayec citam //

vyanaktu sarvato hanta nāsyāśaktir athāgrahaḥ /

male sadātane cāsya kathaṃ muktir bhaviṣyati //

roddhrī śaktir malasyāsti sā ca kvāpi nivartate /

kvāpi pravartate ceti dhig idaṃ mūḍhabhāṣitam //

jaḍānāṃ ko 'nusandhiḥ syāt taṃ vinaitat kathaṃ bhavet /

atha tatrāpi devasya hetutābhyupagamyate //

kiṃ nimittam asau devas tāṃ śaktiṃ saṃpravartayet /

pravartitāṃ vā kiṃ nāma tāṃ nivartayate punaḥ //

svātantryād iti cet pūrṇaṃ tad evāśrīyate na kim /

malasya dhvāntarūpasya na ca pāko 'pi kaścana //

sa hy anyatādānayogād dhanty amuṣya dhruvātmatām /

etena malasaṃbandhād īśvarecchāpracoditaḥ //

bhogalobhakathāviṣṭaḥ paśuḥ sṛṣṭyānugṛhyate /

iti yad bhaṇyate mūlahataṃ taj, janitaṃ tataḥ //

svātmapracchādanakrīḍāmātram eva malaṃ viduḥ /

svatantro hi vibhuḥ kiṃcit kiṃ na svātmani bhāsayet //

yac ca karmāpi nāmeṣṭaṃ tattāvat pravicāryatām /

tathāhi karmasaṃbandhe sthite 'pi katham īdṛśaḥ //

mahāpralaya ucyate mahāsṛṣṭiś ca vā katham /

nanv īśvarecchayā tatra karmāyāti niruddhatām //

karmaudāsīnyayogena karmāntaram apekṣatām /

īśvaro 'tha navā pūrvapakṣe saṃbhava eva ca //

nasaṃbhave sa kutrāṃśe caiśvaryam adhigacchatu /

karmataḥ sarvam evedaṃ syāt sṛṣṭipralayādikam //

atha karmānapekṣo vā karmaṇāṃ rodhanaṃ tataḥ /

sadā niruddhāny eveśaḥ karmāṇi kurutāṃ vibhuḥ //

nanu teṣāṃ svabhāvo 'yaṃ yadbhogaprasavātmatā /

kathaṃ svabhāva eṣa syād yaḥ paropādhitāṃ gataḥ //

anapekṣo hi bhāvānāṃ svabhāvaḥ karmaṇāṃ tataḥ /

īśaiṣaṇānapekṣāṇāṃ yadrūpaṃ tatsvakaṃ vapuḥ //

kiṃ ca pralayalīnāni karmāṇi sthitibhāñjy api /

kiṃ prabodhayate devaḥ kiṃ nu dṛ[sṛ]ṣṭair hi taiḥ kṛtam //

malapākāya cet so 'pi sudūram apasāritaḥ /

kiṃ cātmā vibhur evaiṣa sa kiṃ nāma karoti hi //

iti pūrvaṃ vicāraś ca vistareṇa prapañcitaḥ /

mṛddaṇḍacakrasūtreṣu dhīmān karteśvaraḥ sthitaḥ //

kumbhakārasya kartṛtvaṃ kutrāṃśe nv avatiṣṭhatām /

akṛṣṭapacyabījeṣu prarohaprasavādike //

pūrvaṃ karotu hetutvaṃ na sasyeṣv iti ko nayaḥ /

idaṃ duṣkṛtam etac ca sukṛtaṃ phalabhedataḥ //

iti yat pravibhaktaṃ kiṃ tatrāsyecchaiva jṛmbhate /

svatantro yady asau kasmāt parapīḍākārīṃ nijām //

icchāṃ gṛhṇāti yo nityaṃ karuṇārasanirbharaḥ /

nanu svabhāvāttattādṛk karmātaḥ phaladāyakam //

prāyaścittādikaraṇāc chāmyec ceti vicārayan /

devas tathaiva tanute śāstraṃ citropadeśakam //

śaivaṃ, svabhāva edādṛk karmaṇām iti ko nayaḥ /

bījam aṅkurasaṃsūtisvabhāvam iti mādṛśaḥ //

pūrvavṛddhavyavahṛter vijñātuṃ prabhaviṣṇavaḥ /

īśvaras tu nijecchayā vinā na hi kadācana //

avalokitavān karmaphalavaicitryacāturīm /

tasmād devaḥ sarvakartā yadi syāt
kartāraḥ syur nātmavargāḥ kathaṃcid /

no kartāras te 'pi cet karmavandhyān
uddiśyainān sarvakartā na devaḥ //

itthaṃ ca bhedadṛṣṭyedaṃ karma nāma na mu[yu]ktimat /

etāvān atra saṃkṣopo vyāso 'nyatra tu darśitaḥ //

saṃvedanātmako deva ekas tasmāt svataḥ khalu /

sarvakartā sa vaicitryāt karmayogīti bhaṇyate //

māyā ca nāma viśvasya yā kāraṇam iti sthitā /

sā dharaṇyantatattvāṃśagarbhā nityā yadi sphuṭam //

pralayo na kadācit syān nanu sa vyaktibhāvataḥ /

vyaktiṃ nāma na jānīmo vijñānaṃ grāhyatā yataḥ //

tadīśvaraparajñānagrāhyatāsti sadātanī /

tasyām avidyamānāyām īśvaraḥ kāraṇaṃ kutaḥ //

sphuṭaṃ prakurute kumbhaṃ tadvad īśe bhaviṣyati /

maivam antarbahīrūpakaraṇapravibhedataḥ //

sphuṭāsphuṭādivijñānaṃ yuktaṃ kumbhakṛti sphuṭam /

īśvarasya sphuṭodārapūrvavijñānaśālinaḥ //

ko na jñāto bhaved bhāgo yatrāpi vyaktyapekṣitā /

satkāryavādināṃ deśe kāraṇe 'pi sphuṭaṃ sthitam //

viśvam ityapi māyāyāṃ sphuṭaṃ syād asamañjasam /

vyāpakāś ca śivātmānas tattvaiḥ sākaṃ parasparam //

kathaṃ ca nāma vidyantāṃ vyāpakatvatirohiteḥ /

vikāsaḥ paramo vyāptiḥ saṃvido bheda ucyate //

māyīyaṃ kañcukavrātaṃ yathā karaṇasaṃcayaḥ /

vicāritaḥ pūrvam eva kāryavargaś ca carcitaḥ //

yāvac chivapadādhyāsavandhyaṃ viśvaṃ na visphuret /

tatsvātantryakathāmātram etad ity avadhāryatām //

evaṃ malādyabhāve hi kā dīkṣā ko hi dīkṣakaḥ /

dīkṣāpātraṃ ca ko vā syād iti kiṃcin na yujyate //

śiṣye 'dhvany anale kumbhe maṇḍale srukkarādike /

samastādhvakṛto nyāsaḥ kathaṃ vāpy upapadyatām //

nahi tāvanta eva syur nanu saṃkalpanāvaśāt /

śodhyaśodhakabhāvo 'yaṃ sarva evodito nanu //

kalpitaṃ cet phalet satyaṃ manorājyārjitaśriyaḥ /

jayanti nākasāmrājyalābhaviśrāntiyogataḥ //

kiṃ nāma balavadrūpasaṃkalpapathavartinaḥ /

phalanti na tathā bhāvā dhyānādiviṣanāśavat //

saṃkalpadārḍhyam ity eva dhyānaṃ saṃśayarūṣitam /

dhyānaṃ ca na phaled eva svayaṃ pakṣadvayāgrahāt //

hanta saṃkalpanāyogād yadi jāyeta tatphalam /

kim asaṃvinmayān bhāvān bāhyān kāṃścit abhīpsasi //

saṃkalpenaiva saṃskāraḥ kuṇḍāgniguruśiṣyagaḥ /

sa eva ca phalābhāsī tatsaṃvid avaśiṣyate //

saṃvidaś ca svatantrāyās tathārūpāvabhāsanam /

dīkṣeti kila mantavyaṃ muñcyante jantavo yayā //

ata eva tilājyādeḥ svarūpe grahaṇe mitau /

kramo vā niyamo neha kaścic chāstre nirūpitaḥ //

nanu mantreṣu kiṃ nāma niyamaḥ sarvavarṇabhāk /

rūpaṃ paraṃ hi kathitaṃ dīkṣāpi na tathā katham //

evam evārṇadāhasya yadbhavatsaṃmataṃ hitam /

kiṃ tu tāvati ye rūḍhiṃ na prāptās tān prati dhruvam //

māntro 'yaṃ niyamaḥ prokta upayogaṃ ca gacchati /

pratibuddhā hi te mantrā vimarśapathavartinaḥ //

svatantrasyaiva ciddhāmna svātantryāt kartṛtāmayāḥ /

mantrā viśanty evācāryaṃ taṃ tādātmyaniyogataḥ //

svatantrīkurvate yānti karaṇāny api kartṛtām /

itthaṃ dīkṣādividhaye ye 'py anye vidhayo matāḥ //

kiṃ nāma kurvatāṃ kṛtyaṃ niṣedhaṃ tv api vā katham /

te 'py atraivopapadyante tat sarvaṃ vihitaṃ tv iha //

sarvaṃ caitad amutraiva pratiṣiddhaṃ yataḥ sphuṭam /

pratiṣedhe darśite 'sya kiṃ cādvaitapathāśritaḥ //

pratiṣedho 'pi vihitaḥ so 'pi ca pratiṣidhyate /

itthaṃ svasaṃvidambhodhiḥ svātmani procchalaty alam //

itthaṃ ca viśvam evedaṃ jagadānandasundaram /

tadvipakṣaṃ ca bhedāṃśam itthaṃ kṣapayatetarām //

parameśamukhodbhūtajñānacandrasya sarvataḥ /

tāvatā svaprabhābhārabhāsvarāḥ sumarīcayaḥ //

śivacandrāṃśusaṃghātapātamātravilāpitaḥ /

samastabhāvaśītāṃśukālakūṭo rasāyate //

tatrāniśaṃ nimajjantas tadrasāpānaghūrṇitāḥ /

tadrasībhūya tiṣṭhāmaḥ śuddhās tāpatrayojjhitāḥ //

parameśamukhaṃ tu śaktir uktā bhavatīcchā nanu sodbhavaṃ gatā /

pratipadyata īśvarādibhinnasthitivijñānaśaśāṅkaśaktivṛttam //

śaśinaḥ kila tasya sarvato yaḥ paripūrṇaḥ prasṛto marīcipuñjaḥ /

iyam eva hi sā kriyātmikoktā parameśasya jaganmayī svaśaktiḥ //

tad idaṃ trikaśaktinirbharaṃ paramaṃ bhairavam eva jṛmbhate /

na tu tadvyatireki saṃbhavet svavijṛmbhā vijayo 'sya kīrtitaḥ //

tata eva jagaj jayanty amī sphuṭam arthaḥ prakaṭo 'pi yujyate naḥ /

bahuvācakayoga īdṛśaṃ tat paripūrṇatvam amuṣya vākyabhedam //

ity eka eva śloko 'yaṃ cidātmā bhairavaḥ svayam /

samastabhāvasaṃdarbhanirbharo vyākṛtaḥ sphuṭam //

saṃsāragaranāśāya tārkṣyādhiṣṭhitadṛṣṭayaḥ /

viṣam evopayuñjānāḥ prāpnuvanty amṛtīṃ sthitim //

iti darśitam etāvat svaprakāśasvasaṃvidā /

siddhaṃ tadvyatirekeṇa na kiṃcid eva kalpate //

yāvatsvasaṃvidviśrāntaṃ yat tāvat tat sad eva hi /

kālāntaravyapekṣe hi satyatvaṃ syān na kutracit //

saṃvidaḥ kālayogaś ca vistareṇa nivāritaḥ /

tat svasaṃvid yathā deśaṃ vitared vartate tathā //

tathā saṃvidy akṣamayyāṃ nikaṣāśmani ropitam /

na yat tat saṃśayāyaiva śāstre 'py uktam avastu tat //

svasaṃvid anupārohi pralāpān na viśiṣyate /

tac cchāstraṃ prakriyā sā ca yat saṃvidi vivartate //

hṛdayāj jagato jātāḥ sarvasyaite kṣayodayāḥ /

svapnasyeva suṣuptākhyāt svasaṃvicchāstracarcitāḥ //

rūpālokamanaskārasāmagrī saṃhṛtiḥ sthitiḥ /

sṛṣṭir nimeṣonmeṣau ca satāṃ saṃkocakalpanam //

ityādikā mātṛmeyamānarūpā sthitiḥ sadā /

svasaṃvidaḥ supūrṇāyāḥ prapañcaracanā svayam //

sarvasarvātmadigdeśakālākārā svayaṃ hi sā /

satyamithyātvanirṇītis tata eva hi jāyate //

ācāryotpaladevo 'pi tadetadupadiṣṭavān /

bahiḥ sadasadātmāpi svasaṃvidi madīyadṛk //

paśyatv iti svatantrasya niyatiḥ sendriyābhidhā /

saiva rūdhā śivād ā ca krimeḥ svāṃ saṃvidaṃ śritā //

tad eva deve saṃsāraḥ sa śivaḥ parameīŭvaraḥ /

tatra viśrāntim āpanno mukta ity abhidhīyate //

etatprasādāj jīvanti brahmādyāḥ sthāvarāntakāḥ /

aviluptā sadā seyaṃ saṃvittir iti gṛhyatām //

vibhānty api hi sā devī na tayā rahitaṃ kvacit /

ātmānaṃ sādhayet kvāpi kvāpi dūṣayate kvacit //

anyathaiva sthāpayate na ca yāti vikāritām /

sādhandūṣaṇānyatvavandhyāpi parameśvarī //

bhāsate ca tathātvena tat svatantrā sphuṭā hi sā /

śrīmān maheśvaro devaḥ pūrveṣām api yo guruḥ //

sa etad eva provāca lokānugrahahetutaḥ /

mūḍhāḥ kiṃ niḥsāre vāyasaviraṭitakalpe
tiṣṭatha vacasi vṛthaivaṃ svāṃ saṃvidam āvarjya /

saṃviddevatayaiva yad ādiṣṭaṃ nikaṭe 'py atha
sarva ādriyamāṇās tattaddeśe jīvanmuktā bhavanti //

tad atra nītau saṃvittir evāsau gurur ucyate /

giraty eva yato viśvaṃ sṛṣṭisaṃhṛtiyogataḥ //

tad atra mukhyā yā rūḍhiḥ saṃbandhaḥ para ucyate /

enayā yad yad ādiṣṭaṃ jñānaṃ sāṃsiddhikaṃ tu tat //

yatrāsmadguruvargasya sthitā nityāvasthitiḥ /

traiyambakādisaṃtānabhedo yasmāt pravartate //

yatroktaṃ pūrvam ajñānatādātmyaṃ naśyatītyapi /

svasaṃvidas tu vaicitryaṃ gṛhṇatyā bhāty ayaṃ tataḥ //

antarālamahaddivyādivyādi śāstrasaṃgamaḥ /

tattvavannijavāgaṃśūn guror ātmavinirmitān //

prādhānyaṃ prakaṭaṃ svasaṃvidaḥ /
gurutaḥ kila śāstrataḥ svataḥ /
tad ayaṃ mukhyatayā kṛtaḥ śramaḥ //

śāstravṛttiparatantrito guruḥ
svātmasaṃvidi ca tatpratiṣṭhitam /

tena sarvam idam ātmasaṃvidā
siddhim eti nahi jātv asahyatām //

etac chāstraṃ prayatnena carcyatāṃ he mumukṣavaḥ /

mā vṛthaivāyur āyastam anyaśāstreṣu nīyatām //

abhedadṛṣṭir yā kācid bhedadṛṣṭir athāpi vā /

sātraivāyāti nirvāhaṃ tenaitat pravicāryatām //

svapnakālaparijñānavī[tanidro] yathā tathā /

etacchāstrasamabhyāsaprabuddhahṛdayaḥ sadā //

svasaṃvid eva tac chāstraṃ sā cāpekṣāvivarjitā /

tathā yady abhidhīyeta svataḥ prāmāṇyam ucyatām //

śāsanaṃ śāsitavyaṃ ca śāsakaṃ ceti yat kila /

tattatrākālakalitaṃ svātantryādvaitasundaram //

tām avasthitim ātmīyāṃ garbhīkṛtyānapāyinīm /

śrīkaṇṭhanāthaḥ provāca śrīmatkiraṇaśāsane //

sarvam etat pravṛttyarthaṃ śrot\rr ṇāṃ tu vibhedataḥ /

arthabhedāt tu bhedo 'yam upacārāt prakalpate //

phalabhedo na kalpyo 'tra kalpyaś ced ayathātatham /

daśakāṣṭādaśāṣṭāṣṭabhedabhinnam idaṃ vibhoḥ //

śivasadbhāvalābhaikaphalaṃ tallābhaprotsuke /

adhikāriṇy aṇau jātikulavarṇādyanādarāt //

pravṛttam ekavākyatvaṃ yāvad āsādya vartate /

aṅgāṅgivṛttavaicitryāt tāvad ekam idaṃ viduḥ //

trikaśāstraṃ tathābhūto gurur atrādvayātmakaḥ /

tadanantaravākyāṃśapuñjaḥ prakaraṇāni ca //

māyīyabhedavṛttāntasphuṭabhāve bhavanti ca /

tathāpi śivasaṃprāptir mukhyam ante phalaṃ sthitam //

adhikārī caika eva śivatāvāptibhājanam /

tathāpi tāvanmātre ca jāte prakaraṇātmani //

yādṛk phalaṃ sphutaṃ mukhyaṃ paryantaphalam aṅgi vā /

tadaṅgaṃ vā tadvipakṣe parapakṣe paraṃ ca vā //

api tattadvipakṣāṃśasamudbhāvanabhājanam /

tathocitaśarīrādes tathā saṃskārabhāginaḥ //

guroḥ śiṣyasya cāpy uktas tādṛśo 'dhikriyākramaḥ /

tathā ca mṛtyuvidhvaṃsirasāyanavidhiṃ śritaḥ //

pūrvaṃ saṃskāralābhāya kvāthavāntivirecanaiḥ /

dīkṣayā yā ca vikṛtiḥ nottaratra kriyāvidhau //

tenādhikāriniyamas taddehavidaśādijaḥ /

tenocyate vaiṣṇavādyāḥ paśuśāsanasaṃśritāḥ //

na śaive 'dhikṛtās tantre na śaivā vāmagocare /

te 'pi no dakṣiṇe te 'pi na syuḥ kulamate trike //

uktaṃ śrībhairavakule pañcadīkṣākriyocitaḥ /

gurur ullaṅghitādhastyasrotā vā trikaśāstragaḥ //

ittham ekādhikāritvam ātmatattvasamāśrayāt /

saṃskārāśraya .... bhedād bhinnādhikāritā //

svacchandatantre tenoktaṃ sarvaśāstre śivaḥ phalam /

yataḥ śivodbhavāḥ sarve śivadhāmaphalā iti //

tatraiva ca punaḥ proktam ūrdhvatattvavivecane /

yan na sāṃkhyair na yogīndrair na priye pāñcarātrikaiḥ //

iyādi yāvad ākṣiptaṃ vādināṃ tu śatatrayam /

triṣaṣṭyā cādhikaṃ te hi tāvanmātravivecakāḥ //

kathaṃ syur aparicchinnaśivatattvavidātmakāḥ /

atha tatrāṃśamātre 'pi śivasadbhāvam eva te //

āropayeyus tat tāvan naiva suspaṣṭasaṃgati /

devadattādivākye hi sarvataḥ pūrṇavigrahe //

devadattapadaśrotā tāvanmātrapade katham /

samagrapūrvavākyānāṃ samāropaṃ kariṣyati //

kathaṃ cādhigamas tasya tāvato 'rthasya vākyataḥ /

tasmād eveti cet tarhi na padaśrotṛtā na ca //

tāvanmātrasya so 'sty artha itthaṃ prakṛtigocare /

samagraśivaśāstrārthajñaptyā saṃpūrṇarūpayā //

yogasāṃkhyārhatanyāyapāñcarātraśrutismṛtīḥ /

yady eva śivatattvena saṃpūrṇaṃ parikalpayet //

tāvad astu na tu sphāras tāvāṃs tatreti carcitam /

jñaptiś ca śivatattvasya tatsaṃskārapuraḥsarā //

anyathā pratyavāyaḥ syād upadeṣṭrupadeśyayoḥ /

tatsaṃskāragrahaś cet syāt kāmaṃ śāstrārtha īdṛśaḥ //

na tu vaiṣṇavatā tasya sāṃkhyatā śrautatāpi vā /

anyasaṃskāram ūrdhvordhaṃ gṛhītvāpy anutiṣṭhati //

vaiṣṇavādy eva tarhy asya pratyavāyo mahattaraḥ /

nanv advayapade 'muṣmin keyaṃ mukhyā prakalpanā //

kiṃ brūṣe svayam eva tvaṃ bhedopahatavṛttikaḥ /

etad eva paraṃ dvaitaṃ bhavān eva saṃśritaḥ //

yad ahaṃ vaiṣṇavo bhūṣṇuḥ śaive kiṃ nādhikāravān /

tat svayaṃ bhedamūḍhas tvaṃ bhede ca niyater balāt //

tatas taiḥ pratyavāyaḥ syād yoga ity upapāditam /

kiṃ ca tādātmyayogena devatā pūjyate tataḥ //

viṣṇutādātmyam āpannaḥ kathaṃ rudraṃ prapūjayet /

gītāsu ca tato gītaṃ yo yac chraddhaḥ sa eva saḥ //

tādātmyabhāvanā yogāḥ phalaṃ mantrāḥ sva }} /

dadyus tadbhāvitātmātaḥ phalakāmasya siddhidaḥ //

mokṣakāmasya tac chāstramokṣalipsor api sphuṭam /

taddoṣabhāvanākrāntaḥ kṣamas tāvati yojane //

mukhyas tāvad ayaṃ kalpo yo yatraiva pratiṣṭhitaḥ /

nityaṃ tādātmyam āpannaḥ sa tatrādhikṛtas tv iti //

ata eva tato grāhyaṃ jñānam ity abhidhīyate /

sa hi tādātmyam āpannas tadbhāvanavidhikramāt //

śiṣyas tadaiva śāstraṃ tu gṛhṇan pūrvāparakramāt /

kathaṃ svabuddhyā saṃdhattāṃ tāvad yat tena saṃhitam //

yas tu saṃdhātum īheta sa sākṣāt parameśvaraḥ /

tasya kiṃ vā guruḥ kuryāt so 'nyeṣāṃ gurur ucyate //

nānyato vedavidbhyaś cetyata eva hi manvate /

tasmāt tādātmyam āpanno gurur ity abhidhīyate //

sa ca yāvati yatraiva tatra tāvati nānyathā /

nanu vaiṣṇavaśāstrārthas tatkālaṃ śivabhāvanāt //

tādātmyaṃ gurutāṃ hanti pūrṇadhīḥ pralapaty ayam /

rāmarāvaṇanāṭyeṣu nahy etā naṭabhūmikāḥ //

nepathyādiparāvṛttyā yenānyatvaṃ prapadyate /

vaiṣṇavo viṣṇur evāhaṃ taddāso veti carcayan //

idānīṃ na tathāsmīti kim etat susamañjasam /

atra hy ekatamā saṃvin mithyājñānatvam aśnute //

yayā sa eva patitaḥ śiṣyo vā patito bhavet /

tasmān mukhyo hy ayaṃ kalpaḥ pratiśāstraṃ gurur guruḥ //

uktaṃ svatantraśāstreṣu nāsau siddhiphalapradaḥ /

anyaśāstrarato yaḥ syāt tacchāstranirato 'pi vā //

loke 'pi yāvad īdṛkṣaḥ pravādo jyotirādike /

viṣṇor bhāgavatā magāś ca savituḥ śāṃbhor jaṭābhasmino
māt-ṛṇām atha mātṛmaṇḍalavido viprās tv atha brahmaṇaḥ /

śākyāḥ sattvahitasya buddhavapuṣo nagnās tathaivārhato
yo yair deva upāsyate svavidhinā tais tasya kāryā kriyā //

ata evādhikajñānaśālī saṃnihito yadi /

deśe tatra bhaven nānā nādhikārasya bhājanam //

yas tv asmin pūrṇasaṃbodhe rūḍho vāstavaśāsane /

uttarottararūḍhyarthaṃ śiśoḥ karaṇamānasam (?) //

phalasaṃpattaye vāpi bhāvāṃśavaśaśālinaḥ /

anugrahaṃ sa vai kuryāt pūrṇatvād ūrdhvavṛttitaḥ //

nanv advaye kim ūrdhvaṃ syān na kiṃcid bhedamohitāḥ /

bhavatas tv adharāvasthā bheda evadharo yataḥ //

tasmād ye kecanānye syuḥ paśuśāsanavartinaḥ /

vaiṣṇavāḥ saugatāḥ śrautās tathā śrutyantavādinaḥ //

ityādayo nādhikṛtā jātucit patiśāsane /

uktavān yatra śāstreṣv apy adhikārivivecane //

yo vaiṣṇavo manuṃ dadyāc chaivaṃ mūḍhamatiḥ śiśoḥ /

taṃ pāpaṃ vañcakaṃ tyaktvā śiśur nyāyyaṃ samācaret //

ihāpy uktaṃ mokṣadaḥ syāt svabhyastajñānavān iti /

abhyastaṃ ca paraṃ jñānaṃ yato nāsty eva vicyutiḥ //

paramādvayavijñānān na khalv apy asti vicyutiḥ /

svātmapakṣasthitāśeṣajñānanirbharavṛttikaḥ //

kathaṃ ko vā kuto vāpi cyavatāṃ tiṣṭhatu kva vā /

itthaṃ ya eṣa śāstrārthaḥ sthitaḥ śaktiprabhāvataḥ //

antaḥkṛtāśeṣatattvavarṇādibharanirbharaḥ /

sarvābhidho bhairavātmā so 'yam eva svarūpabhāk //

śāstre 'smin parameśena jñānacandrākhyayā kṛtaḥ /

tadvyākhyātam idaṃ prasannagahanaṃ vākyaṃ mayā svāgama-
prāmāṇyapratipādanakramavaśāt tattatprasaṅgād api /

atrārūḍhadhiyāṃ pramāṇamahimā viśvādvayoddāmito
bhātīti svayam eva satyahṛdayā jñāsyanti kiṃ ślāghitaiḥ //

ye samyak pravicāriṇo nanu śivāḥ kas tān prati prodyamaḥ
kiṃ tair ye pravimarśadūraśikharārohakrame paṅgavaḥ /

pāṣāṇāyitavṛttayaḥ punar amī ye śāstravandhyā narāḥ
saṃrambhaḥ pralayambudher iva tataḥ svātmany ayaṃ ghūrṇate //

saṃśāmya svayam ātmani tyaja javāj jvālājaṭāḍambarān
bhoḥ kalpānala dāhyam asti bhavato nādyāpi kiñcid yataḥ /

tvatprollāsavighūrṇanāghanaghuradghorasphuliṅgaśatair
viśvaṃ vyāpya vilīnatāṃ gatam idaṃ drāk tvatprakāśātmakam //

pravarapuranāmadheye pure pūrve kāśmīriko 'bhinavaguptaḥ /

mālinyādimavākye vārttikam etad racayati sma //