atha prāthamikasyeha yaḥ kālastadahaḥ smṛtam
sargasya tādṛśī rātriḥ prākṛtasya samāsataḥ //
divā sṛṣṭiṃ vikurute rajanyāṃ pralayaṃ vibhuḥ
aupacārikamasyaitad ahorātraṃ na vidyate //
divā vikṛtayaḥ sarve vikārā viśvadevatāḥ
prajānāṃ patayaḥ sarve tiṣṭhantyanye maharṣayaḥ //
rātrau sarve pralīyante niśānte sambhavanti ca
ahastu tasya vaikalpo rātristādṛgvidhā smṛtā //
caturyugasahasrānte manavastu caturdaśa
catvāri tu sahasrāṇi vatsarāṇāṃ kṛtaṃ dvijāḥ //
tāvacchatī ca vai saṃdhyā saṃdhyāṃśaś ca kṛtasya tu
triśatī dviśatī saṃdhyā tathā caikaśatī kramāt //
aṃśakaḥ ṣaṭśataṃ tasmāt kṛtasaṃdhyāṃśakaṃ vinā
tridvyekasāhasramito vinā saṃdhyāṃśakena tu //
tretādvāparatiṣyāṇāṃ kṛtasya kathayāmi vaḥ
nimeṣapañcadaśakā kāṣṭhā svasthasya suvratāḥ //
martyasya cākṣṇostasyāś ca tatas triṃśatikā kalā
kalātriṃśatiko viprā muhūrta iti kalpitaḥ //
muhūrtapañcadaśikā rajanī tādṛśaṃ tvahaḥ
pitrye rātryahanī māsaḥ pravibhāgastayoḥ punaḥ //
kṛṣṇapakṣastvahasteṣāṃ śuklaḥ svapnāya śarvarī
triṃśadye mānuṣā māsāḥ pitryo māsastu sa smṛtaḥ //
śatāni trīṇi māsānāṃ ṣaṣṭyā cāpyadhikāni vai
pitryaḥ saṃvatsaro hyeṣa mānuṣeṇa vibhāvyate //
mānuṣeṇaiva mānena varṣāṇāṃ yacchataṃ bhavet
pitṝṇāṃ trīṇi varṣāṇi saṃkhyātānīha tāni vai //
daśa vai dvyadhikā māsāḥ pitṛsaṃkhyeha saṃsmṛtā
laukikenaiva mānena abdo yo mānuṣaḥ smṛtaḥ //
etaddivyamahorātram iti laiṅge 'tra paṭhyate
divye rātryahanī varṣaṃ pravibhāgastayoḥ punaḥ //
ahastatrodagayanaṃ rātriḥ syāddakṣiṇāyanam
ete rātryahanī divye prasaṃkhyāte viśeṣataḥ //
triṃśadyāni tu varṣāṇi divyo māsastu sa smṛtaḥ
mānuṣaṃ tu śataṃ viprā divyamāsāstrayastu te //
daśa caiva tathāhāni divyo hyeṣa vidhiḥ smṛtaḥ
trīṇi varṣaśatānyeva ṣaṣṭivarṣāṇi yāni tu //
divyaḥ saṃvatsaro hyeṣa mānuṣeṇa prakīrtitaḥ
trīṇi varṣasahasrāṇi mānuṣāṇi pramāṇataḥ //
triṃśadanyāni varṣāṇi mataḥ saptarṣivatsaraḥ
nava yāni sahasrāṇi varṣāṇāṃ mānuṣāṇi tu //
anyāni navatīścaiva dhrauvaḥ saṃvatsarastu saḥ
ṣaṭtriṃśattu sahasrāṇi varṣāṇāṃ mānuṣāṇi tu //
varṣāṇāṃ tacchataṃ jñeyaṃ divyo hyeṣa vidhiḥ smṛtaḥ
trīṇyeva niyutānyāhur varṣāṇāṃ mānuṣāṇi tu //
ṣaṣṭiścaiva sahasrāṇi saṃkhyātāni tu saṃkhyayā
divyaṃ varṣasahasraṃ tu prāhuḥ saṃkhyāvido janāḥ //
divyenaiva pramāṇena yugasaṃkhyāprakalpanam
pūrvaṃ kṛtayugaṃ nāma tatastretā vidhīyate //
dvāparaśca kaliścaiva yugānyetāni suvratāḥ
atha saṃvatsarā dṛṣṭā mānuṣeṇa pramāṇataḥ //
kṛtasyādyasya viprendrā divyamānena kīrtitam
sahasrāṇāṃ śatānyāsaṃś caturdaśa ca saṃkhyayā //
catvāriṃśatsahasrāṇi tathānyāni kṛtaṃ yugam
tathā daśasahasrāṇāṃ varṣāṇāṃ śatasaṃkhyayā //
aśītiś ca sahasrāṇi kālastretāyugasya ca
saptaiva niyutānyāhur varṣāṇāṃ mānuṣāṇi tu //
viṃśatiś ca sahasrāṇi kālastu dvāparasya ca
tathā śatasahasrāṇi varṣāṇāṃ trīṇi saṃkhyayā //
ṣaṣṭiścaiva sahasrāṇi kālaḥ kaliyugasya tu
evaṃ caturyugaḥ kāla ṛte saṃdhyāṃśakātsmṛtaḥ //
niyutānyeva ṣaṭtriṃśan niraṃśāni tu tāni vai
catvāriṃśattathā trīṇi niyutānīha saṃkhyayā //
viṃśatiś ca sahasrāṇi saṃdhyāṃśaś ca caturyugaḥ
evaṃ caturyugākhyānāṃ sādhikā hyekasaptatiḥ //
kṛtatretādiyuktānāṃ manorantaramucyate
manvantarasya saṃkhyā ca varṣāgreṇa prakīrtitā //
triṃśatkoṭyastu varṣāṇāṃ mānuṣeṇa dvijottamāḥ
saptaṣaṣṭistathānyāni niyutānyadhikāni tu //
viṃśatiś ca sahasrāṇi kālo 'yam adhikaṃ vinā
manvantarasya saṃkhyaiṣā laiṅge 'sminkīrtitā dvijāḥ //
caturyugasya ca tathā varṣasaṃkhyā prakīrtitā
caturyugasahasraṃ vai kalpaścaiko dvijottamāḥ //
niśānte sṛjate lokān naśyante niśi jantavaḥ
tatra vaimānikānāṃ tu aṣṭāviṃśatikoṭayaḥ //
manvantareṣu vai saṃkhyā sāntareṣu yathātathā
trīṇi koṭiśatānyāsan koṭyo dvinavatis tathā //
kalpe 'tīte tu vai viprāḥ sahasrāṇāṃ tu saptatiḥ
punastathāṣṭasāhasraṃ sarvatraiva samāsataḥ //
kalpāvasānikāṃstyaktvā pralaye samupasthite
maharlokāt prayāntyete janalokaṃ janāstataḥ //
koṭīnāṃ dve sahasre tu aṣṭau koṭiśatāni tu
dviṣaṣṭiś ca tathā koṭyo niyutāni ca saptatiḥ //
kalpārdhasaṃkhyā divyā vai kalpamevaṃ tu kalpayet
kalpānāṃ vai sahasraṃ tu varṣamekamajasya tu //
varṣāṇāmaṣṭasāhasraṃ brāhmaṃ vai brahmaṇo yugam
savanaṃ yugasāhasraṃ sarvadevodbhavasya tu //
savanānāṃ sahasraṃ tu trividhaṃ triguṇaṃ tathā
brahmaṇastu tathā proktaḥ kālaḥ kālātmanaḥ prabho //
bhavodbhavastapaścaiva bhavyo rambhaḥ kratuḥ punaḥ
ṛturvahnirhavyavāhaḥ sāvitraḥ śuddha eva ca //
uśikaḥ kuśikaścaiva gāndhāro munisattamāḥ
ṛṣabhaś ca tathā ṣaḍjo majjālīyaś ca madhyamaḥ //
vairājo vai niṣādaś ca mukhyo vai meghavāhanaḥ
pañcamaścitrakaścaiva ākūtir jñāna eva ca //
manaḥ sudarśo bṛṃhaś ca tathā vai śvetalohitaḥ
raktaś ca pītavāsāś ca asitaḥ sarvarūpakaḥ //
evaṃ kalpāstu saṃkhyātā brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ
koṭikoṭisahasrāṇi kalpānāṃ munisattamāḥ //
gatāni tāvaccheṣāṇi aharniśyāni vai punaḥ
parānte vai vikārāṇi vikāraṃ yānti viśvataḥ //
vikārasya śivasyājñāvaśenaiva tu saṃhṛtiḥ
saṃhṛte tu vikāre ca pradhāne cātmani sthite //
sādharmyeṇāvatiṣṭhete pradhānapuruṣāvubhau
guṇānāṃ caiva vaiṣamye viprāḥ sṛṣṭiriti smṛtā //
sāmye layo guṇānāṃ tu tayorheturmaheśvaraḥ
līlayā devadevena sargāstvīdṛgvidhāḥ kṛtāḥ //
asaṃkhyātāś ca saṃkṣepāt pradhānād anvadhiṣṭhitāt
asaṃkhyātāś ca kalpākhyā hy asaṃkhyātāḥ pitāmahāḥ //
harayaścāpyasaṃkhyātās tv eka eva maheśvaraḥ
pradhānādipravṛttāni līlayā prākṛtāni tu //
guṇātmikā ca tadvṛttis tasya devasya vai tridhā
aprākṛtasya tasyādir madhyāntaṃ nāsti cātmanaḥ //
pitāmahasyātha paraḥ parārdhadvayasaṃmitaḥ
divā sṛṣṭaṃ tu yatsarvaṃ niśi naśyati cāsya tat //
bhūrbhuvaḥsvarmahastatra naśyate cordhvato na ca
rātrau caikārṇave brahmā naṣṭe sthāvarajaṅgame //
suṣvāpāmbhasi yastasmān nārāyaṇa iti smṛtaḥ
śarvaryante prabuddho vai dṛṣṭvā śūnyaṃ carācaram //
sraṣṭuṃ tadā matiṃ cakre brahmā brahmavidāṃ varaḥ
udakairāplutāṃ kṣmāṃ tāṃ samādāya sanātanaḥ //
pūrvavatsthāpayāmāsa vārāhaṃ rūpamāsthitaḥ
nadīnadasamudrāṃś ca pūrvavaccākarotprabhuḥ //
kṛtvā dharāṃ prayatnena nimnonnativivarjitām
dharāyāṃ so 'cinotsarvān girīn dagdhān purāgninā //
bhūrādyāṃś caturo lokān kalpayāmāsa pūrvavat
sraṣṭuṃ ca bhagavāṃścakre tadā sraṣṭā punarmatim //
saṃkṣepataḥ pravakṣyāmi yogasthānāni sāmpratam
kalpitāni śivenaiva hitāya jagatāṃ dvijāḥ //
galādadho vitastyā yan nābherupari cottamam
yogasthānamadho nābher āvartaṃ madhyamaṃ bhruvoḥ //
sarvārthajñānaniṣpattir ātmano yoga ucyate
ekāgratā bhaveccaiva sarvadā tatprasādataḥ //
prasādasya svarūpaṃ yat svasaṃvedyaṃ dvijottamāḥ
vaktuṃ na śakyaṃ brahmādyaiḥ kramaśo jāyate nṛṇām //
yogaśabdena nirvāṇaṃ māheśaṃ padamucyate
tasya heturṛṣerjñānaṃ jñānaṃ tasya prasādataḥ //
jñānena nirdahetpāpaṃ nirudhya viṣayān sadā
niruddhendriyavṛttestu yogasiddhirbhaviṣyati //
yogo nirodho vṛtteṣu cittasya dvijasattamāḥ
sādhanānyaṣṭadhā cāsya kathitānīha siddhaye //
yamastu prathamaḥ prokto dvitīyo niyamas tathā
tṛtīyamāsanaṃ proktaṃ prāṇāyāmastataḥ param //
pratyāhāraṃ pañcamo vai dhāraṇā ca tataḥ parā
dhyānaṃ saptamamityuktaṃ samādhistvaṣṭamaḥ smṛtaḥ //
tapasyuparamaścaiva yama ityabhidhīyate
ahiṃsā prathamo hetur yamasya yamināṃ varāḥ //
satyamasteyamaparaṃ brahmacaryāparigrahau
niyamasyāpi vai mūlaṃ yama eva na saṃśayaḥ //
ātmavat sarvabhūtānāṃ hitāyaiva pravartanam
ahiṃsaiṣā samākhyātā yā cātmajñānasiddhidā //
dṛṣṭaṃ śrutaṃ cānumitaṃ svānubhūtaṃ yathārthataḥ
kathanaṃ satyamityuktaṃ parapīḍāvivarjitam //
nāślīlaṃ kīrtayedevaṃ brāhmaṇānāmiti śrutiḥ
paradoṣān parijñāya na vadediti cāparam //
anādānaṃ parasvānām āpadyapi vicārataḥ
manasā karmaṇā vācā tadasteyaṃ samāsataḥ //
maithunasyāpravṛttirhi manovākkāyakarmaṇā
brahmacaryamiti proktaṃ yatīnāṃ brahmacāriṇām //
iha vaikhānasānāṃ ca vidārāṇāṃ viśeṣataḥ
sadārāṇāṃ gṛhasthānaṃ tathaiva ca vadāmi vaḥ //
svadāre vidhivatkṛtvā nivṛttiścānyataḥ sadā
manasā karmaṇā vācā brahmacaryamiti smṛtam //
medhyā svanārī sambhogaṃ kṛtvā snānaṃ samācaret
evaṃ gṛhastho yuktātmā brahmacārī na saṃśayaḥ //
ahiṃsāpyevamevaiṣā dvijagurvagnipūjane
vidhinā yādṛśī hiṃsā sā tvahiṃsā iti smṛtā //
striyaḥ sadā parityājyāḥ saṅgaṃ naiva ca kārayet
kuṇapeṣu yathā cittaṃ tathā kuryādvicakṣaṇaḥ //
viṇmūtrotsargakāleṣu bahirbhūmau yathā matiḥ
tathā kāryā ratau cāpi svadāre cānyataḥ kutaḥ //
aṅgārasadṛśī nārī ghṛtakumbhasamaḥ pumān
tasmānnārīṣu saṃsargaṃ dūrataḥ parivarjayet //
bhogena tṛptirnaivāsti viṣayāṇāṃ vicārataḥ
tasmādvirāgaḥ kartavyo manasā karmaṇā girā //
na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati
haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate //
tasmāttyāgaḥ sadā kāryas tv amṛtatvāya yoginā
avirakto yato martyo nānāyoniṣu vartate //
tyāgenaivāmṛtatvaṃ hi śrutismṛtividāṃ varāḥ
karmaṇā prajayā nāsti dravyeṇa dvijasattamāḥ //
tasmādvirāgaḥ kartavyo manovākkāyakarmaṇā
ṛtau ṛtau nivṛttistu brahmacaryamiti smṛtam //
yamāḥ saṃkṣepataḥ proktā niyamāṃś ca vadāmi vaḥ
śaucamijyā tapo dānaṃ svādhyāyopasthanigrahaḥ //
vratopavāsamaunaṃ ca snānaṃ ca niyamā daśa
niyamaḥ syādanīhā ca śaucaṃ tuṣṭistapas tathā //
japaḥ śivapraṇīdhānaṃ padmakādyaṃ tathāsanam
bāhyamābhyantaraṃ proktaṃ śaucamābhyantaraṃ varam //
bāhyaśaucena yuktaḥ saṃs tathā cābhyantaraṃ caret
āgneyaṃ vāruṇaṃ brāhmaṃ kartavyaṃ śivapūjakaiḥ //
snānaṃ vidhānataḥ samyak paścād ābhyantaraṃ caret
ā dehāntaṃ mṛdālipya tīrthatoyeṣu sarvadā //
avagāhyāpi malino hy antaḥ śaucavivarjitaḥ
śaivalā jhaṣakā matsyāḥ sattvā matsyopajīvinaḥ //
sadāvagāhya salile viśuddhāḥ kiṃ dvijottamāḥ
tasmādābhyantaraṃ śaucaṃ sadā kāryaṃ vidhānataḥ //
ātmajñānāmbhasi snātvā sakṛdālipya bhāvataḥ
suvairāgyamṛdā śuddhaḥ śaucamevaṃ prakīrtitam //
śuddhasya siddhayo dṛṣṭā naivāśuddhasya siddhayaḥ
nyāyenāgatayā vṛttyā saṃtuṣṭo yastu suvrataḥ //
saṃtoṣastasya satatam atītārthasya cāsmṛtiḥ
cāndrāyaṇādinipuṇas tapāṃsi suśubhāni ca //
svādhyāyastu japaḥ proktaḥ praṇavasya tridhā smṛtaḥ
vācikaścādhamo mukhya upāṃśuścottamottamaḥ //
mānaso vistareṇaiva kalpe pañcākṣare smṛtaḥ
tathā śivapraṇīdhānaṃ manovākkāyakarmaṇā //
śivajñānaṃ gurorbhaktir acalā supratiṣṭhitā
nigraho hyapahṛtyāśu prasaktānīndriyāṇi ca //
viṣayeṣu samāsena pratyāhāraḥ prakīrtitaḥ
cittasya dhāraṇā proktā sthānabandhaḥ samāsataḥ //
tasyāḥ svāsthyena dhyānaṃ ca samādhiś ca vicārataḥ
tatraikacittatā dhyānaṃ pratyayāntaravarjitam //
cidbhāsamarthamātrasya dehaśūnyamiva sthitam
samādhiḥ sarvahetuś ca prāṇāyāma iti smṛtaḥ //
prāṇaḥ svadehajo vāyur yamastasya nirodhanam
tridhā dvijairyamaḥ prokto mando madhyottamas tathā //
prāṇāpānanirodhastu prāṇāyāmaḥ prakīrtitaḥ
prāṇāyāmasya mānaṃ tu mātrādvādaśakaṃ smṛtam //
nīco dvādaśamātrastu uddhāto dvādaśaḥ smṛtaḥ
madhyamas tu dviruddhātaś caturviṃśatimātrakaḥ //
mukhyastu yastriruddhātaḥ ṣaṭtriṃśanmātra ucyate
prasvedakampanotthānajanakaśca yathākramam //
ānandodbhavayogārthaṃ nidrāghūrṇistathaiva ca
romāñcadhvanisaṃviddhasvāṅgamoṭanakampanam //
bhramaṇaṃ svedajanyā sā saṃvinmūrchā bhavedyadā
tadottamottamaḥ proktaḥ prāṇāyāmaḥ suśobhanaḥ //
sagarbho 'garbha ityuktaḥ sajapo vijapaḥ kramāt
ibho vā śarabho vāpi durādharṣo 'tha kesarī //
gṛhīto damyamānastu yathāsvasthastu jāyate
tathā samīraṇo 'svastho durādharṣaś ca yoginām //
nyāyataḥ sevyamānastu sa evaṃ svasthatāṃ vrajet
yathaiva mṛgarāṅnāgaḥ śarabho vāpi durmadaḥ //
kālāntaravaśādyogād damyate paramādarāt
tathā paricayātsvāsthyaṃ samatvaṃ cādhigacchati //
yogādabhyasate yastu vyasanaṃ naiva jāyate
evamabhyasyamānastu muneḥ prāṇo vinirdahet //
manovākkāyajān doṣān karturdehaṃ ca rakṣati
saṃyuktasya tathā samyak prāṇāyāmena dhīmataḥ //
doṣāttasmācca naśyanti niśvāsastena jīryate
prāṇāyāmena sidhyanti divyāḥ śāntyādayaḥ kramāt //
śāntiḥ praśāntirdīptiś ca prasādaś ca tathā kramāt
ādau catuṣṭayasyeha proktā śāntiriha dvijāḥ //
sahajāgantukānāṃ ca pāpānāṃ śāntir ucyate
praśāntiḥ saṃyamaḥ samyag vacasāmiti saṃsmṛtā //
prakāśo dīptirityuktaḥ sarvataḥ sarvadā dvijāḥ
sarvendriyaprasādastu buddhervai marutāmapi //
prasāda iti samproktaḥ svānte tviha catuṣṭaye
prāṇo 'pānaḥ samānaś ca udāno vyāna eva ca //
nāgaḥ kūrmastu kṛkalo devadatto dhanaṃjayaḥ
eteṣāṃ yaḥ prasādastu marutāmiti saṃsmṛtaḥ //
prayāṇaṃ kurute tasmād vāyuḥ prāṇa iti smṛtaḥ
apānayatyapānastu āhārādīn krameṇa ca //
vyāno vyānāmayatyaṅgaṃ vyādhyādīnāṃ prakopakaḥ
udvejayati marmāṇi udāno 'yaṃ prakīrtitaḥ //
samaṃ nayati gātrāṇi samānaḥ pañca vāyavaḥ
udgāre nāga ākhyātaḥ kūrma unmīlane tu saḥ //
kṛkalaḥ kṣutakāyaiva devadatto vijṛmbhaṇe
dhanaṃjayo mahāghoṣaḥ sarvagaḥ sa mṛte 'pi hi //
iti yo daśavāyūnāṃ prāṇāyāmena sidhyati
prasādo 'sya turīyā tu saṃjñā viprāścatuṣṭaye //
visvarastu mahān prajño mano brahmā citiḥ smṛtiḥ
khyātiḥ saṃvittataḥ paścād īśvaro matireva ca //
buddheretāḥ dvijāḥ saṃjñā mahataḥ parikīrtitāḥ
asyā buddheḥ prasādastu prāṇāyāmena sidhyati //
visvaro visvarībhāvo dvaṃdvānāṃ munisattamāḥ
agrajaḥ sarvatattvānāṃ mahānyaḥ parimāṇataḥ //
yatpramāṇaguhā prajñā manastu manute yataḥ
bṛhattvād bṛṃhaṇatvācca brahmā brahmavidāṃvarāḥ //
sarvakarmāṇi bhogārthaṃ yaccinoti citiḥ smṛtā
smarate yatsmṛtiḥ sarvaṃ saṃvidvai vindate yataḥ //
khyāyate yattviti khyātir jñānādibhir anekaśaḥ
sarvatattvādhipaḥ sarvaṃ vijānāti yadīśvaraḥ //
manute manyate yasmān matirmatimatāṃvarāḥ
arthaṃ bodhayate yacca budhyate buddhirucyate //
asyā buddheḥ prasādastu prāṇāyāmena sidhyati
doṣānvinirdahetsarvān prāṇāyāmādasau yamī //
pātakaṃ dhāraṇābhistu pratyāhāreṇa nirdahet
viṣayānviṣavaddhyātvā dhyānenānīśvarān guṇān //
samādhinā yatiśreṣṭhāḥ prajñāvṛddhiṃ vivardhayet
sthānaṃ labdhvaiva kurvīta yogāṣṭāṅgāni vai kramāt //
labdhvāsanāni vidhivad yogasiddhyartham ātmavit
ādeśakāle yogasya darśanaṃ hi na vidyate //
agnyabhyāse jale vāpi śuṣkaparṇacaye tathā
jantuvyāpte śmaśāne ca jīrṇagoṣṭhe catuṣpathe //
saśabde sabhaye vāpi caityavalmīkasaṃcaye
aśubhe durjanākrānte maśakādisamanvite //
nācareddehabādhāyāṃ daurmanasyādisambhave
sugupte tu śubhe ramye guhāyāṃ parvatasya tu //
bhavakṣetre sugupte vā bhavārāme vane 'pi vā
gṛhe tu suśubhe deśe vijane jantuvarjite //
atyantanirmale samyak supralipte vicitrite
darpaṇodarasaṃkāśe kṛṣṇāgarusudhūpite //
nānāpuṣpasamākīrṇe vitānopari śobhite
phalapallavamūlāḍhye kuśapuṣpasamanvite //
samāsanastho yogāṅgāny abhyaseddhṛṣitaḥ svayam
praṇipatya guruṃ paścād bhavaṃ devīṃ vināyakam //
yogīśvarān saśiṣyāṃś ca yogaṃ yuñjīta yogavit
āsanaṃ svastikaṃ baddhvā padmamardhāsanaṃ tu vā //
samajānus tathā dhīmān ekajānurathāpivā
samaṃ dṛḍhāsano bhūtvā saṃhṛtya caraṇāvubhau //
saṃvṛtāsyopabaddhākṣa uro viṣṭabhya cāgrataḥ
pārṣṇibhyāṃ vṛṣaṇau rakṣaṃs tathā prajananaṃ punaḥ //
kiṃcidunnāmitaśira dantairdantānna saṃspṛśet
samprekṣya nāsikāgraṃ svaṃ diśaścānavalokayan //
tamaḥ pracchādya rajasā rajaḥ sattvena chādayet
tataḥ sattvasthito bhūtvā śivadhyānaṃ samabhyaset //
oṃkāravācyaṃ paramaṃ śuddhaṃ dīpaśikhākṛtim
dhyāyedvai puṇḍarīkasya karṇikāyāṃ samāhitaḥ //
nābheradhastādvā vidvān dhyātvā kamalamuttamam
tryaṅgule cāṣṭakoṇaṃ vā pañcakoṇamathāpi vā //
trikoṇaṃ ca tathāgneyaṃ saumyaṃ sauraṃ svaśaktibhiḥ
sauraṃ saumya tathāgneyam atha vānukrameṇa tu //
āgneyaṃ ca tataḥ sauraṃ saumyamevaṃ vidhānataḥ
agneradhaḥ prakalpyaivaṃ dharmādīnāṃ catuṣṭayam //
guṇatrayaṃ krameṇaiva maṇḍalopari bhāvayet
sattvasthaṃ cintayedrudraṃ svaśaktyā parimaṇḍitam //
nābhau vātha gale vāpi bhrūmadhye vā yathāvidhi
lalāṭaphalikāyāṃ vā mūrdhni dhyānaṃ samācaret //
dvidale ṣoḍaśāre vā dvādaśāre krameṇa tu
daśāre vā ṣaḍasre vā caturasre smarecchivam //
kanakābhe tathāgārasaṃnibhe susite 'pi vā
dvādaśādityasaṃkāśe candrabimbasame 'pi vā //
vidyutkoṭinibhe sthāne cintayetparameśvaram
agnivarṇe 'thavā vidyud valayābhe samāhitaḥ //
vajrakoṭiprabhe sthāne padmarāganibhe 'pi vā
nīlalohitabimbe vā yogī dhyānaṃ samabhyaset //
maheśvaraṃ hṛdi dhyāyen nābhipadme sadāśivam
candracūḍaṃ lalāṭe tu bhrūmadhye śaṃkaraṃ svayam //
divye ca śāśvatasthāne śivadhyānaṃ samabhyaset
nirmalaṃ niṣkalaṃ brahma suśāntaṃ jñānarūpiṇam //
alakṣaṇamanirdeśyam aṇoralpataraṃ śubham
nirālambam atarkyaṃ ca vināśotpattivarjitam //
kaivalyaṃ caiva nirvāṇaṃ niḥśreyasam anuttamam
amṛtaṃ cākṣaraṃ brahma hy apunarbhavam adbhutam //
mahānandaṃ parānandaṃ yogānandamanāmayam
heyopādeyarahitaṃ sūkṣmātsūkṣmataraṃ śivam //
svayaṃvedyamavedyaṃ tac chivaṃ jñānamayaṃ param
atīndriyam anābhāsaṃ paraṃ tattvaṃ parātparam //
sarvopādhivinirmuktaṃ dhyānagamyaṃ vicārataḥ
advayaṃ tamasaścaiva parastātsaṃsthitaṃ param //
manasyevaṃ mahādevaṃ hṛtpadme vāpi cintayet
nābhau sadāśivaṃ cāpi sarvadevātmakaṃ vibhum //
dehamadhye śivaṃ devaṃ śuddhajñānamayaṃ vibhum
kanyasenaiva mārgeṇa codghātenāpi śaṃkaram //
kramaśaḥ kanyasenaiva madhyamenāpi suvrataḥ
uttamenāpi vai vidvān kumbhakena samabhyaset //
dvātriṃśad recayeddhīmān hṛdi nābhau samāhitaḥ
recakaṃ pūrakaṃ tyaktvā kumbhakaṃ ca dvijottamāḥ //
sākṣātsamarasenaiva dehamadhye smarecchivam
ekībhāvaṃ sametyaivaṃ tatra yadrasasambhavam //
ānandaṃ brahmaṇo vidvān sākṣātsamarase sthitaḥ
dhāraṇā dvādaśāyāmā dhyānaṃ dvādaśa dhāraṇam //
dhyānaṃ dvādaśakaṃ yāvat samādhir abhidhīyate
athavā jñānināṃ viprāḥ samparkādeva jāyate //
prayatnādvā tayostulyaṃ cirādvā hyacirāddvijāḥ
yogāntarāyās tasyātha jāyante yuñjataḥ punaḥ //
naśyanty abhyāsatas te 'pi praṇidhānena vai guroḥ //
ālasyaṃ prathamaṃ paścād vyādhipīḍā prajāyate
pramādaḥ saṃśayasthāne cittasyehānavasthitiḥ //
aśraddhādarśanaṃ bhrāntir duḥkhaṃ ca trividhaṃ tataḥ
daurmanasyamayogyeṣu viṣayeṣu ca yogyatā //
daśadhābhiprajāyante muneryogāntarāyakāḥ
ālasyaṃ cāpravṛttiś ca gurutvātkāyacittayoḥ //
vyādhayo dhātuvaiṣamyāt karmajā doṣajās tathā
pramādastu samādhestu sādhanānām abhāvanam //
idaṃ vetyubhayaspṛktaṃ vijñānaṃ sthānasaṃśayaḥ
anavasthitacittatvam apratiṣṭhā hi yoginaḥ //
labdhāyāmapi bhūmau ca cittasya bhavabandhanāt
aśraddhābhāvarahitā vṛttirvai sādhaneṣu ca //
sādhye cittasya hi gurau jñānācāraśivādiṣu
viparyayajñānamiti bhrāntidarśanam ucyate //
anātmanyātmavijñānam ajñānāttasya saṃnidhau
duḥkhamādhyātmikaṃ proktaṃ tathā caivādhibhautikam //
ādhidaivikamityuktaṃ trividhaṃ sahajaṃ punaḥ
icchāvighātātsaṃkṣobhaś cetasastadudāhṛtam //
daurmanasyaṃ niroddhavyaṃ vairāgyeṇa pareṇa tu
tamasā rajasā caiva saṃspṛṣṭaṃ durmanaḥ smṛtam //
tadā manasi saṃjātaṃ daurmanasyamiti smṛtam
haṭhātsvīkaraṇaṃ kṛtvā yogyāyogyavivekataḥ //
viṣayeṣu vicitreṣu jantorviṣayalolatā
antarāyā iti khyātā yogasyaite hi yoginām //
atyantotsāhayuktasya naśyanti na ca saṃśayaḥ
pranaṣṭeṣvantarāyeṣu dvijāḥ paścāddhi yoginaḥ //
upasargāḥ pravartante sarve te 'siddhisūcakāḥ
pratibhā prathamā siddhir dvitīyā śravaṇā smṛtā //
vārttā tṛtīyā viprendrās turīyā ceha darśanā
āsvādā pañcamī proktā vedanā ṣaṣṭhikā smṛtā //
svalpaṣaṭsiddhisaṃtyāgāt siddhidāḥ siddhayo muneḥ
pratibhā pratibhāvṛtiḥ pratibhāva iti sthitiḥ //
buddhirvivecanā vedyaṃ budhyate buddhirucyate
sūkṣme vyavahite 'tīte viprakṛṣṭe tvanāgate //
sarvatra sarvadā jñānaṃ pratibhānukrameṇa tu
śravaṇātsarvaśabdānām aprayatnena yoginaḥ //
hrasvadīrghaplutādīnāṃ guhyānāṃ śravaṇādapi
sparśasyādhigamo yas tu vedanā tūpapāditā //
darśanāddivyarūpāṇāṃ darśanaṃ cāprayatnataḥ
saṃviddivyarase tasminn āsvādo hyaprayatnataḥ //
vārttā ca divyagandhānāṃ tanmātrā buddhisaṃvidā
vindante yoginastasmād ābrahmabhuvanaṃ dvijāḥ //
jagatyasmin hi dehasthaṃ catuḥṣaṣṭiguṇaṃ samam
aupasargikam eteṣu guṇeṣu guṇitaṃ dvijāḥ //
saṃtyājyaṃ sarvathā sarvam aupasargikamātmanaḥ
paiśāce pārthivaṃ cāpyaṃ rākṣasānāṃ pure dvijāḥ //
yākṣe tu taijasaṃ proktaṃ gāndharve śvasanātmakam
aindre vyomātmakaṃ sarvaṃ saumye caiva tu mānasam //
prājāpatye tvahaṅkāraṃ brāhme bodhamanuttamam
ādye cāṣṭau dvitīye ca tathā ṣoḍaśarūpakam //
caturviṃśattṛtīye tu dvātriṃśacca caturthake
catvāriṃśat pañcame tu bhūtamātrātmakaṃ smṛtam //
gandho rasas tathā rūpaṃ śabdaḥ sparśastathaiva ca
pratyekamaṣṭadhā siddhaṃ pañcame tacchatakratoḥ //
tathāṣṭacatvāriṃśac ca ṣaṭpañcāśattathaiva ca
catuḥṣaṣṭiguṇaṃ brāhmaṃ labhate dvijasattamāḥ //
aupasargikam ā brahma bhuvaneṣu parityajet
lokeṣvālokya yogena yogavitparamaṃ sukham //
sthūlatā hrasvatā bālyaṃ vārdhakyaṃ yauvanaṃ tathā
nānājātisvarūpaṃ ca caturbhir dehadhāraṇam //
pārthivāṃśaṃ vinā nityaṃ surabhir gandhasaṃyutaḥ
etadaṣṭaguṇaṃ proktam aiśvaryaṃ pārthivaṃ mahat //
jale nivasanaṃ yadvad bhūmyāmiva vinirgamaḥ
icchecchaktaḥ svayaṃ pātuṃ samudramapi nāturaḥ //
yatrecchati jagatyasmiṃs tatrāsya jaladarśanam
yadyadvastu samādāya bhoktumicchati kāmataḥ //
tattadrasānvitaṃ tasya trayāṇāṃ dehadhāraṇam
bhāṇḍaṃ vinātha hastena jalapiṇḍasya dhāraṇam //
avraṇatvaṃ śarīrasya pārthivena samanvitam
etat ṣoḍaśakaṃ proktam āpyamaiśvaryamuttamam //
dehādagnivinirmāṇaṃ tattāpabhayavarjitam
lokaṃ dagdhamapīhānyad adagdhaṃ svavidhānataḥ //
jalamadhye hutavahaṃ cādhāya parirakṣaṇam
agninigrahaṇaṃ haste smṛtimātreṇa cāgamaḥ //
bhasmībhūtavinirmāṇaṃ yathāpūrvaṃ sakāmataḥ
dvābhyāṃ rūpaviniṣpattir vinā taistribhir ātmanaḥ //
caturviṃśātmakaṃ hyetat taijasaṃ munipuṅgavāḥ
manogatitvaṃ bhūtānām antarnivasanaṃ tathā //
parvatādimahābhāraskandhenodvahanaṃ punaḥ
laghutvaṃ ca gurutvaṃ ca pāṇibhyāṃ vāyudhāraṇam //
aṅgulyagranighātena bhūmeḥ sarvatra kaṃpanam
ekena dehaniṣpattir vātaiśvaryaṃ smṛtaṃ budhaiḥ //
chāyāvihīnaniṣpattir indriyāṇāṃ ca darśanam
ākāśagamanaṃ nityam indriyārthaiḥ samanvitam //
dūre ca śabdagrahaṇaṃ sarvaśabdāvagāhanam
tanmātraliṅgagrahaṇaṃ sarvaprāṇinidarśanam //
aindram aiśvaryam ityuktam etairuktaḥ purātanaḥ
yathākāmopalabdhiś ca yathākāmavinirgamaḥ //
sarvatrābhibhavaścaiva sarvaguhyanidarśanam
kāmānurūpanirmāṇaṃ vaśitvaṃ priyadarśanam //
saṃsāradarśanaṃ caiva mānasaṃ guṇalakṣaṇam
chedanaṃ tāḍanaṃ bandhaṃ saṃsāraparivartanam //
sarvabhūtaprasādaś ca mṛtyukālajayas tathā
prājāpatyamidaṃ proktam āhaṅkārikamuttamam //
akāraṇajagatsṛṣṭis tathānugraha eva ca
pralayaścādhikāraś ca lokavṛttapravartanam //
asādṛśyamidaṃ vyaktaṃ nirmāṇaṃ ca pṛthakpṛthak
saṃsārasya ca kartṛtvaṃ brāhmam etad anuttamam //
etāvattattvamityuktaṃ prādhānyaṃ vaiṣṇavaṃ padam
brahmaṇā tadguṇaṃ śakyaṃ vettumanyairna śakyate //
vidyate tatparaṃ śaivaṃ viṣṇunā nāvagamyate
asaṃkhyeyaguṇaṃ śuddhaṃ ko jānīyācchivātmakam //
vyutthāne siddhayaścaitā hy upasargāś ca kīrtitāḥ
niroddhavyāḥ prayatnena vairāgyeṇa pareṇa tu //
nāśātiśayatāṃ jñātvā viṣayeṣu bhayeṣu ca
aśraddhayā tyajetsarvaṃ virakta iti kīrtitaḥ //
vaitṛṣṇyaṃ puruṣe khyātaṃ guṇavaitṛṣṇyamucyate
vairāgyeṇaiva saṃtyājyāḥ siddhayaścaupasargikāḥ //
aupasargikam ā brahmabhuvaneṣu parityajet
nirudhyaiva tyajetsarvaṃ prasīdati maheśvaraḥ //
prasanne vimalā muktir vairāgyeṇa pareṇa vai
athavānugrahārthaṃ ca līlārthaṃ vā tadā muniḥ //
anirudhya viceṣṭedyaḥ so 'pyevaṃ hi sukhī bhavet
kvacidbhūmiṃ parityajya hy ākāśe krīḍate śriyā //
udgirecca kvacidvedān sūkṣmānarthān samāsataḥ
kvacicchrute tadarthena ślokabandhaṃ karoti saḥ //
kvaciddaṇḍakabandhaṃ tu kuryādbandhaṃ sahasraśaḥ
mṛgapakṣisamūhasya rutajñānaṃ ca vindati //
brahmādyaṃ sthāvarāntaṃ ca hastāmalakavadbhavet
bahunātra kimuktena vijñānāni sahasraśaḥ //
utpadyante muniśreṣṭhā munestasya mahātmanaḥ
abhyāsenaiva vijñānaṃ viśuddhaṃ ca sthiraṃ bhavet //
tejorūpāṇi sarvāṇi sarvaṃ paśyati yogavit
devabimbānyanekāni vimānāni sahasraśaḥ //
paśyati brahmaviṣṇvindrayamāgnivaruṇādikān
grahanakṣatratārāś ca bhuvanāni sahasraśaḥ //
pātālatalasaṃsthāś ca samādhisthaḥ sa paśyati
ātmavidyāpradīpena svasthenācalanena tu //
prasādāmṛtapūrṇena sattvapātrasthitena tu
tamo nihatya puruṣaḥ paśyati hyātmanīśvaram //
tasya prasādāddharmaś ca aiśvaryaṃ jñānameva ca
vairāgyamapavargaś ca nātra kāryā vicāraṇā //
na śakyo vistaro vaktuṃ varṣāṇāmayutairapi
yoge pāśupate niṣṭhā sthātavyaṃ ca munīśvarāḥ //
evaṃ saṃkṣepataḥ proktaḥ sahyādīnāṃ samudbhavaḥ
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi śrāvayedvā dvijottamān //
sa yāti brahmasāyujyaṃ prasādātparameṣṭhinaḥ
kathaṃ liṅgamabhūlliṅge samabhyarcyaḥ sa śaṅkaraḥ //
kiṃ liṅgaṃ kas tathā liṅgī sūta vaktumihārhasi
evaṃ devāś ca ṛṣayaḥ praṇipatya pitāmaham //
apṛcchan bhagavaṃlliṅgaṃ kathamāsīditi svayam
liṅge maheśvaro rudraḥ samabhyarcyaḥ kathaṃ tviti //
kiṃ liṅgaṃ kas tathā liṅgī so 'pyāha ca pitāmahaḥ
pradhānaṃ liṅgamākhyātaṃ liṅgī ca parameśvaraḥ //
rakṣārthamaṃbudhau mahyaṃ viṣṇostvāsīt surottamāḥ
vaimānike gate sarge janalokaṃ saharṣibhiḥ //
sthitikāle tadā pūrṇe tataḥ pratyāhṛte tathā
caturyugasahasrānte satyalokaṃ gate surāḥ //
vinādhipatyaṃ samatāṃ gate 'nte brahmaṇo mama
śuṣke ca sthāvare sarve tv anāvṛṣṭyā ca sarvaśaḥ //
paśavo mānuṣā vṛkṣāḥ piśācāḥ piśitāśanāḥ
gandharvādyāḥ krameṇaiva nirdagdhā bhānubhānubhiḥ //
ekārṇave mahāghore tamobhūte samantataḥ
suṣvāpāṃbhasi yogātmā nirmalo nirupaplavaḥ //
sahasraśīrṣā viśvātmā sahasrākṣaḥ sahasrapāt
sahasrabāhuḥ sarvajñaḥ sarvadevabhavodbhavaḥ //
hiraṇyagarbho rajasā tamasā śaṅkaraḥ svayam
sattvena sarvago viṣṇuḥ sarvātmatve maheśvaraḥ //
kālātmā kālanābhastu śuklaḥ kṛṣṇastu nirguṇaḥ
nārāyaṇo mahābāhuḥ sarvātmā sadasanmayaḥ //
tathābhūtamahaṃ dṛṣṭvā śayānaṃ paṅkajekṣaṇam
māyayā mohitastasya tamavocamamarṣitaḥ //
kastvaṃ vadeti hastena samutthāpya sanātanam
tadā hastaprahāreṇa tīvreṇa sa dṛḍhena tu //
prabuddho 'hīyaśayanāt samāsīnaḥ kṣaṇaṃ vaśī
dadarśa nidrāviklinnanīrajāmalalocanaḥ //
māmagre saṃsthitaṃ bhāsādhyāsito bhagavān hariḥ
āha cotthāya bhagavān hasanmāṃ madhuraṃ sakṛt //
svāgataṃsvāgataṃ vatsa pitāmaha mahādyute
tasya tadvacanaṃ śrutvā smitapūrvaṃ surarṣabhāḥ //
rajasā baddhavairaś ca tamavocaṃ janārdanam
bhāṣase vatsa vatseti sargasaṃhārakāraṇam //
mām ihāntaḥsmitaṃ kṛtvā guruḥ śiṣyamivānagha
kartāraṃ jagatāṃ sākṣāt prakṛteś ca pravartakam //
sanātanamajaṃ viṣṇuṃ viriñciṃ viśvasaṃbhavam
viśvātmānaṃ vidhātāraṃ dhātāraṃ paṅkajekṣaṇam //
kimarthaṃ bhāṣase mohād vaktumarhasi satvaram
so 'pi māmāha jagatāṃ kartāhamiti lokaya //
bhartā hartā bhavān aṅgād avatīrṇo mamāvyayāt
vismṛto 'si jagannāthaṃ nārāyaṇamanāmayam //
puruṣaṃ paramātmānaṃ puruhūtaṃ puruṣṭutam
viṣṇumacyutamīśānaṃ viśvasya prabhavodbhavam //
tavāparādho nāstyatra mama māyākṛtaṃ tvidam
śṛṇu satyaṃ caturvaktra sarvadeveśvaro hyayam //
kartā netā ca hartā ca na mayāsti samo vibhuḥ
ahameva paraṃ brahma paraṃ tattvaṃ pitāmaha //
ahameva paraṃ jyotiḥ paramātmā tvahaṃ vibhuḥ
yadyaddṛṣṭaṃ śrutaṃ sarvaṃ jagatyasmiṃścarācaram //
tattadviddhi caturvaktra sarvaṃ manmayamityatha
mayā sṛṣṭaṃ purāvyaktaṃ caturviṃśatikaṃ svayam //
nityāntā hyaṇavo baddhāḥ sṛṣṭāḥ krodhodbhavādayaḥ
prasādāddhi bhavānaṇḍāny anekānīha līlayā //
sṛṣṭā buddhirmayā tasyām ahaṅkārastridhā tataḥ
tanmātrāpañcakaṃ tasmān manaḥ ṣaṣṭhendriyāṇi ca //
ākāśādīni bhūtāni bhautikāni ca līlayā
ityuktavati tasmiṃś ca mayi cāpi vacas tathā //
āvayoścābhavadyuddhaṃ sughoraṃ romaharṣaṇam
pralayārṇavamadhye tu rajasā baddhavairayoḥ //
etasminnantare liṅgam abhavaccāvayoḥ puraḥ
vivādaśamanārthaṃ hi prabodhārthaṃ ca bhāsvaram //
jvālāmālāsahasrāḍhyaṃ kālānalaśatopamam
kṣayavṛddhivinirmuktam ādimadhyāntavarjitam //
anaupamyamanirdeśyam avyaktaṃ viśvasaṃbhavam
tasya jvālāsahasreṇa mohito bhagavān hariḥ //
mohitaṃ prāha māmatra parīkṣāvo 'gnisaṃbhavam
adhogamiṣyāmyanalastaṃbhasyānupamasya ca //
bhavānūrdhvaṃ prayatnena gantumarhasi satvaram
evaṃ vyāhṛtya viśvātmā svarūpamakarottadā //
vārāhamahamapyāśu haṃsatvaṃ prāptavānsurāḥ
tadāprabhṛti māmāhurh aṃsaṃ haṃso virāḍiti //
haṃsahaṃseti yo brūyān māṃ haṃsaḥ sa bhaviṣyati
suśveto hyanalākṣaś ca viśvataḥ pakṣasaṃyutaḥ //
mano 'nilajavo bhūtvā gato 'haṃ cordhvataḥ surāḥ
nārāyaṇo 'pi viśvātmā nīlāñjanacayopamam //
daśayojanavistīrṇaṃ śatayojanamāyatam
meruparvatavarṣmāṇaṃ gauratīkṣṇāgradaṃṣṭriṇam //
kālādityasamābhāsaṃ dīrghaghoṇaṃ mahāsvaram
hrasvapādaṃ vicitrāṅgaṃ jaitraṃ dṛḍham anaupamam //
vārāhamasitaṃ rūpam āsthāya gatavānadhaḥ
evaṃ varṣasahasraṃ tu tvaranviṣṇuradhogataḥ //
nāpaśyadalpamapyasya mūlaṃ liṅgasya sūkaraḥ
tāvatkālaṃ gato hyūrdhvam ahamapyarisūdanaḥ //
satvaraṃ sarvayatnena tasyāntaṃ jñātumicchayā
śrānto hyadṛṣṭvā tasyāntam ahaṅkārādadhogataḥ //
tathaiva bhagavān viṣṇuḥ śrāntaḥ saṃtrastalocanaḥ
sarvadevabhavastūrṇam utthitaḥ saḥ mahāvapuḥ //
samāgato mayā sārdhaṃ praṇipatya mahāmanāḥ
māyayā mohitaḥ śaṃbhos tasthau saṃvignamānasaḥ //
pṛṣṭhataḥ pārśvataścaiva cāgrataḥ parameśvaram
praṇipatya mayā sārdhaṃ sasmāra kimidaṃ tviti //
tadā samabhavattatra nādo vai śabdalakṣaṇaḥ
omomiti suraśreṣṭhāḥ suvyaktaḥ plutalakṣaṇaḥ //
kimidaṃ tviti saṃcintya mayā tiṣṭhanmahāsvanam
liṅgasya dakṣiṇe bhāge tadāpaśyatsanātanam //
ādyavarṇamakāraṃ tu ukāraṃ cottare tataḥ
makāraṃ madhyataścaiva nādāntaṃ tasya caumiti //
sūryamaṇḍalavaddṛṣṭvā varṇamādyaṃ tu dakṣiṇe
uttare pāvakaprakhyam ukāraṃ puruṣarṣabhaḥ //
śītāṃśumaṇḍalaprakhyaṃ makāraṃ madhyamaṃ tathā
tasyopari tadāpaśyac chuddhasphaṭikavat prabhum //
turīyātītam amṛtaṃ niṣkalaṃ nirupaplavam
nirdvandvaṃ kevalaṃ śūnyaṃ bāhyābhyantaravarjitam //
sabāhyābhyantaraṃ caiva sabāhyābhyantarasthitam
ādimadhyāntarahitam ānandasyāpi kāraṇam //
mātrāstisrastvardhamātraṃ nādākhyaṃ brahmasaṃjñitam
ṛgyajuḥsāmavedā vai mātrārūpeṇa mādhavaḥ //
vedaśabdebhya eveśaṃ viśvātmānamacintayat
tadābhavadṛṣirveda ṛṣeḥ sāratamaṃ śubham //
tenaiva ṛṣiṇā viṣṇur jñātavān parameśvaram
cintayā rahito rudro vāco yanmanasā saha //
aprāpya taṃ nivartante vācyastvekākṣareṇa saḥ
ekākṣareṇa tadvācyam ṛtaṃ paramakāraṇam //
satyamānandamamṛtaṃ paraṃ brahma parātparam
ekākṣarādakārākhyo bhagavānkanakāṇḍajaḥ //
ekākṣarādukārākhyo hariḥ paramakāraṇam
ekākṣarānmakārākhyo bhagavānnīlalohitaḥ //
sargakartā tvakārākhyo hy ukārākhyastu mohakaḥ
makārākhyas tayor nityam anugrahakaro 'bhavat //
makārākhyo vibhurbījī hy akāro bījamucyate
ukārākhyo hariryoniḥ pradhānapuruṣeśvaraḥ //
bījī ca bījaṃ tadyonir nādākhyaś ca maheśvaraḥ
bījī vibhajya cātmānaṃ svecchayā tu vyavasthitaḥ //
asya liṅgādabhūdbījam akāro bījinaḥ prabhoḥ
ukārayonau nikṣiptam avardhata samantataḥ //
sauvarṇamabhavaccāṇḍam āveṣṭyādyaṃ tadakṣaram
anekābdaṃ tathā cāpsu divyamaṇḍaṃ vyavasthitam //
tato varṣasahasrānte dvidhā kṛtamajodbhavam
aṇḍam apsu sthitaṃ sākṣād ādyākhyeneśvareṇa tu //
tasyāṇḍasya śubhaṃ haimaṃ kapālaṃ cordhvasaṃsthitam
jajñe yaddyaustadaparaṃ pṛthivī pañcalakṣaṇā //
tasmādaṇḍodbhavo jajñe tv akārākhyaścaturmukhaḥ
sa sraṣṭā sarvalokānāṃ sa eva trividhaḥ prabhuḥ //
evamomomiti proktam ityāhuryajuṣāṃ varāḥ
yajuṣāṃ vacanaṃ śrutvā ṛcaḥ sāmāni sādaram //
evameva hare brahmann ityāhuḥ śrutayastadā
tato vijñāya deveśaṃ yathāvacchrutisaṃbhavaiḥ //
mantrairmaheśvaraṃ devaṃ tuṣṭāva sumahodayam
āvayoḥ stutisaṃtuṣṭo liṅge tasminnirañjanaḥ //
divyaṃ śabdamayaṃ rūpam āsthāya prahasan sthitaḥ
akārastasya mūrdhā tu lalāṭaṃ dīrghamucyate //
ikāro dakṣiṇaṃ netram īkāro vāmalocanam
ukāro dakṣiṇaṃ śrotram ūkāro vāmamucyate //
ṛkāro dakṣiṇaṃ tasya kapolaṃ parameṣṭhinaḥ
vāmaṃ kapolam ṝkāro ḷ ḹ nāsāpuṭe ubhe //
ekāram oṣṭhamūrddhvaś ca aikārastvadharo vibhoḥ
okāraś ca tathaukāro dantapaṅktidvayaṃ kramāt //
amastu tālunī tasya devadevasya dhīmataḥ
kādipañcākṣarāṇyasya pañca hastāni dakṣiṇe //
cādipañcākṣarāṇyevaṃ pañca hastāni vāmataḥ
ṭādipañcākṣaraṃ pādas tādipañcākṣaraṃ tathā //
pakāramudaraṃ tasya phakāraḥ pārśvamucyate
bakāro vāmapārśvaṃ vai bhakāraṃ skandhamasya tat //
makāraṃ hṛdayaṃ śaṃbhor mahādevasya yoginaḥ
yakārādisakārāntaṃ vibhorvai sapta dhātavaḥ //
hakāra ātmarūpaṃ vai kṣakāraḥ krodha ucyate
taṃ dṛṣṭvā umayā sārdhaṃ bhagavantaṃ maheśvaram //
praṇamya bhagavān viṣṇuḥ punaścāpaśyadūrddhvataḥ
oṅkāraprabhavaṃ mantraṃ kalāpañcakasaṃyutam //
śuddhasphaṭikasaṃkāśaṃ subhāṣṭatriṃśadakṣaram
medhākaram abhūdbhūyaḥ sarvadharmārthasādhakam //
gāyatrīprabhavaṃ mantraṃ haritaṃ vaśyakārakam
caturviṃśativarṇāḍhyaṃ catuṣkalamanuttamam //
atharvamasitaṃ mantraṃ kalāṣṭakasamāyutam
abhicārikamatyarthaṃ trayastriṃśacchubhākṣaram //
yajurvedasamāyuktaṃ pañcatriṃśacchubhākṣaram
kalāṣṭakasamāyuktaṃ suśvetaṃ śāntikaṃ tathā //
trayodaśakalāyuktaṃ bālādyaiḥ saha lohitam
sāmodbhavaṃ jagatyādyaṃ vṛddhisaṃhārakāraṇam //
varṇāḥ ṣaḍadhikāḥ ṣaṣṭir asya mantravarasya tu
pañca mantrāṃs tathā labdhvā jajāpa bhagavān hariḥ //
atha dṛṣṭvā kalāvarṇam ṛgyajuḥsāmarūpiṇam
īśānamīśamukuṭaṃ puruṣāsyaṃ purātanam //
aghorahṛdayaṃ hṛdyaṃ vāmaguhyaṃ sadāśivam
sadyaḥ pādaṃ mahādevaṃ mahābhogīndrabhūṣaṇam //
viśvataḥ pādavadanaṃ viśvato 'kṣikaraṃ śivam
brahmaṇo 'dhipatiṃ sargasthitisaṃhārakāraṇam //
tuṣṭāva punariṣṭābhir vāgbhir varadamīśvaram //
kathaṃ pādme purā kalpe brahmā padmodbhavo 'bhavat
bhavaṃ ca dṛṣṭavāṃstena brahmaṇā puruṣottamaḥ //
etatsarvaṃ viśeṣeṇa sāṃprataṃ vaktumarhasi
āsīdekārṇavaṃ ghoram avibhāgaṃ tamomayam //
madhye caikārṇave tasmin śaṅkhacakragadādharaḥ
jīmūtābho 'mbujākṣaś ca kirīṭī śrīpatirhariḥ //
nārāyaṇamukhodgīrṇasarvātmā puruṣottamaḥ
aṣṭabāhurmahāvakṣā lokānāṃ yonirucyate //
kimapyacintyaṃ yogātmā yogamāsthāya yogavit
phaṇāsahasrakalitaṃ tamapratimavarcasam //
mahābhogapaterbhogaṃ sādhvāstīrya mahocchrayam
tasminmahati paryaṅke śete caikārṇave prabhuḥ //
evaṃ tatra śayānena viṣṇunā prabhaviṣṇunā
ātmārāmeṇa krīḍārthaṃ līlayākliṣṭakarmaṇā //
śatayojanavistīrṇaṃ taruṇādityasannibham
vajradaṇḍaṃ mahotsedhaṃ nābhyāṃ sṛṣṭaṃ tu puṣkaram //
tasyaivaṃ krīḍamānasya samīpaṃ devamīḍhuṣaḥ
hemagarbhāṇḍajo brahmā rukmavarṇo hyatīndriyaḥ //
caturvaktro viśālākṣaḥ samāgamya yadṛcchayā
śriyā yuktena divyena suśubhena sugandhinā //
krīḍamānaṃ ca padmena dṛṣṭvā brahmā śubhekṣaṇam
savismayamathāgamya saumyasampannayā girā //
provāca ko bhavāñchete hy āśrito madhyamambhasām
atha tasyācyutaḥ śrutvā brahmaṇastu śubhaṃ vacaḥ //
udatiṣṭhata paryaṅkād vismayotphullalocanaḥ
pratyuvācottaraṃ caiva kalpe kalpe pratiśrayaḥ //
kartavyaṃ ca kṛtaṃ caiva kriyate yacca kiṃcana
dyaurantarikṣaṃ bhūścaiva paraṃ padamahaṃ bhuvaḥ //
tamevamuktvā bhagavān viṣṇuḥ punarathābravīt
kastvaṃ khalu samāyātaḥ samīpaṃ bhagavānkutaḥ //
kva vā bhūyaś ca gantavyaṃ kaś ca vā te pratiśrayaḥ
ko bhavān viśvamūrtirvai kartavyaṃ kiṃ ca te mayā //
evaṃ bruvantaṃ vaikuṇṭhaṃ pratyuvāca pitāmahaḥ
māyayā mohitaḥ śaṃbhor avijñāya janārdanam //
māyayā mohitaṃ devam avijñātaṃ mahātmanaḥ
yathā bhavāṃstathaivāham ādikartā prajāpatiḥ //
savismayaṃ vacaḥ śrutvā brahmaṇo lokatantriṇaḥ
anujñātaś ca te nātha vaikuṇṭho viśvasaṃbhavaḥ //
kautūhalānmahāyogī praviṣṭo brahmaṇo mukham
imānaṣṭādaśa dvīpān sasamudrān saparvatān //
praviśya sumahātejāś cāturvarṇyasamākulān
brahmaṇastambhaparyantaṃ saptalokān sanātanān //
brahmaṇastūdare dṛṣṭvā sarvānviṣṇurmahābhujaḥ
aho 'sya tapaso vīryam ityuktvā ca punaḥ punaḥ //
aṭitvā vividhāṃllokān viṣṇurnānāvidhāśrayān
tato varṣasahasrānte nāntaṃ hi dadṛśe yadā //
tadāsya vaktrānniṣkramya pannagendraniketanaḥ
nārāyaṇo jagaddhātā pitāmahamathābravīt //
bhagavānādiraṅkaś ca madhyaṃ kālo diśo nabhaḥ
nāhamantaṃ prapaśyāmi udarasya tavānagha //
evamuktvābravīdbhūyaḥ pitāmahamidaṃ hariḥ
bhagavānevamevāhaṃ śāśvataṃ hi mamodaram //
praviśya lokān paśyaitān anaupamyānsurottama
tataḥ prāhlādinīṃ vāṇīṃ śrutvā tasyābhinandya ca //
śrīpaterudaraṃ bhūyaḥ praviveśa pitāmahaḥ
tāneva lokān garbhasthān apaśyat satyavikramaḥ //
paryaṭitvā tu devasya dadṛśe 'ntaṃ na vai hareḥ
jñātvā gatiṃ tasya pitāmahasya dvārāṇi sarvāṇi pidhāya viṣṇuḥ
vibhurmanaḥ kartumiyeṣa cāśu sukhaṃ prasupto 'hamiti pracintya //
tato dvārāṇi sarvāṇi pihitāni samīkṣya vai
sūkṣmaṃ kṛtvātmano rūpaṃ nābhyāṃ dvāramavindata //
padmasūtrānusāreṇa cānvapaśyatpitāmahaḥ
ujjahārātmano rūpaṃ puṣkarāccaturānanaḥ //
virarājāravindasthaḥ padmagarbhasamadyutiḥ
brahmā svayaṃbhūrbhagavāñ jagadyoniḥ pitāmahaḥ //
etasminnantare tābhyām ekaikasya tu kṛtsnaśaḥ
vartamāne tu saṃgharṣe madhye tasyārṇavasya tu //
kuto 'pyaparimeyātmā bhūtānāṃ prabhurīśvaraḥ
śūlapāṇirmahādevo hemavīrāṃbaracchadaḥ //
agacchadyatra so 'nanto nāgabhogapatir hariḥ
śīghraṃ vikramatastasya padbhyām ākrāntapīḍitāḥ //
udbhūtāstūrṇamākāśe pṛthulāstoyabindavaḥ
atyuṣṇaścātiśītaś ca vāyustatra vavau punaḥ //
taddṛṣṭvā mahadāścaryaṃ brahmā viṣṇumabhāṣata
abbindavaś ca śītoṣṇāḥ kampayantyaṃbujaṃ bhṛśam //
etanme saṃśayaṃ brūhi kiṃ vā tvanyaccikīrṣasi
etadevaṃvidhaṃ vākyaṃ pitāmahamukhodgatam //
śrutvāpratimakarmā hi bhagavānasurāntakṛt
kiṃ nu khalvatra me nābhyāṃ bhūtamanyatkṛtālayam //
vadati priyamatyarthaṃ manyuścāsya mayā kṛtaḥ
ityevaṃ manasā dhyātvā pratyuvācedamuttaram //
kimatra bhagavānadya puṣkare jātasaṃbhramaḥ
kiṃ mayā ca kṛtaṃ deva yanmāṃ priyamanuttamam //
bhāṣase puruṣaśreṣṭha kimarthaṃ brūhi tattvataḥ
evaṃ bruvāṇaṃ deveśaṃ lokayātrānugaṃ tataḥ //
pratyuvācāmbujābhākṣaṃ brahmā vedanidhiḥ prabhuḥ
yo 'sau tavodaraṃ pūrvaṃ praviṣṭo 'haṃ tvadicchayā //
yathā mamodare lokāḥ sarve dṛṣṭāstvayā prabho
tathaiva dṛṣṭāḥ kārtsnyena mayā lokāstavodare //
tato varṣasahasrāttu upāvṛttasya me 'nagha
tvayā matsarabhāvena māṃ vaśīkartumicchatā //
āśu dvārāṇi sarvāṇi pihitāni samantataḥ
tato mayā mahābhāga saṃcintya svena tejasā //
labdho nābhipradeśena padmasūtrādvinirgamaḥ
mā bhūtte manaso 'lpo 'pi vyāghāto 'yaṃ kathaṃcana //
ityeṣānugatirviṣṇo kāryāṇām aupasarpiṇī
yanmayānantaraṃ kāryaṃ brūhi kiṃ karavāṇyaham //
tataḥ paramameyātmā hiraṇyakaśipo ripuḥ
anavadyāṃ priyāmiṣṭāṃ śivāṃ vāṇīṃ pitāmahāt //
śrutvā vigatamātsaryaṃ vākyamasmai dadau hariḥ
na hyevamīdṛśaṃ kāryaṃ mayādhyavasitaṃ tava //
tvāṃ bodhayitukāmena krīḍāpūrvaṃ yadṛcchayā
āśu dvārāṇi sarvāṇi ghāṭitāni mayātmanaḥ //
na te 'nyathāvagantavyaṃ mānyaḥ pūjyaś ca me bhavān
sarvaṃ marṣaya kalyāṇa yanmayāpakṛtaṃ tava //
asmān mayohyamānastvaṃ padmādavatara prabho
nāhaṃ bhavantaṃ śaknomi soḍhuṃ tejomayaṃ gurum //
sa hovāca varaṃ brūhi padmādavatara prabho
putro bhava mamārighna mudaṃ prāpsyasi śobhanām //
sadbhāvavacanaṃ brūhi padmādavatara prabho
sa tvaṃ ca no mahāyogī tvamīḍyaḥ praṇavātmakaḥ //
adyaprabhṛti sarveśaḥ śvetoṣṇīṣavibhūṣitaḥ
padmayoniriti hyevaṃ khyāto nāmnā bhaviṣyasi //
putro me tvaṃ bhava brahman saptalokādhipaḥ prabho
tataḥ sa bhagavāndevo varaṃ dattvā kirīṭine //
evaṃ bhavatu cetyuktvā prītātmā gatamatsaraḥ
pratyāsannam athāyāntaṃ bālārkābhaṃ mahānanam //
bhavamatyadbhutaṃ dṛṣṭvā nārāyaṇamathābravīt
aprameyo mahāvaktro daṃṣṭrī dhvastaśiroruhaḥ //
daśabāhustriśūlāṅko nayanairviśvataḥ sthitaḥ
lokaprabhuḥ svayaṃ sākṣād vikṛto muñjamekhalī //
meṇḍhreṇordhvena mahatā nardamāno 'tibhairavam
kaḥ khalveṣa pumān viṣṇo tejorāśir mahādyutiḥ //
vyāpya sarvā diśo dyāṃ ca ita evābhivartate
tenaivamukto bhagavān viṣṇurbrahmāṇamabravīt //
padbhyāṃ talanipātena yasya vikramato 'rṇave
vegena mahatākāśe 'pyutthitāś ca jalaśayāḥ //
sthūlādbhir viśvato 'tyarthaṃ sicyase padmasaṃbhava
ghrāṇajena ca vātena kampyamānaṃ tvayā saha //
dodhūyate mahāpadmaṃ svacchandaṃ mama nābhijam
samāgato bhavānīśo hy anādiścāntakṛtprabhuḥ //
bhavānahaṃ ca stotreṇa upatiṣṭhāva godhvajam
tataḥ kruddho 'mbujābhākṣaṃ brahmā provāca keśavam //
bhavānna nūnamātmānaṃ vetti lokaprabhuṃ vibhum
brahmāṇaṃ lokakartāraṃ māṃ na vetsi sanātanam //
ko hyasau śaṅkaro nāma āvayorvyatiricyate
tasya tatkrodhajaṃ vākyaṃ śrutvā harirabhāṣata //
mā maivaṃ vada kalyāṇa parivādaṃ mahātmanaḥ
mahāyogendhano dharmo durādharṣo varapradaḥ //
heturasyātha jagataḥ purāṇapuruṣo 'vyayaḥ
bījī khalveṣa bījānāṃ jyotirekaḥ prakāśate //
bālakrīḍanakairdevaḥ krīḍate śaṅkaraḥ svayam
pradhānamavyayo yonir avyaktaṃ prakṛtistamaḥ //
mama caitāni nāmāni nityaṃ prasavadharmiṇaḥ
yaḥ kaḥ sa iti duḥkhārtair dṛśyate yatibhiḥ śivaḥ //
eṣa bījī bhavānbījam ahaṃ yoniḥ sanātanaḥ
sa evamukto viśvātmā brahmā viṣṇumapṛcchata //
bhavān yonirahaṃ bījaṃ kathaṃ bījī maheśvaraḥ
etanme sūkṣmamavyaktaṃ saṃśayaṃ chettumarhasi //
jñātvā ca vividhotpattiṃ brahmaṇo lokatantriṇaḥ
imaṃ paramasādṛśyaṃ praśnam abhyavadaddhariḥ //
asmānmahattaraṃ bhūtaṃ guhyamanyanna vidyate
mahataḥ paramaṃ dhāma śivam adhyātmināṃ padam //
dvividhaṃ caivamātmānaṃ pravibhajya vyavasthitaḥ
niṣkalastatra yo 'vyaktaḥ sakalaś ca maheśvaraḥ //
yasya māyāvidhijñasya agamyagahanasya ca
purā liṅgodbhavaṃ bījaṃ prathamaṃ tvādisargikam //
mama yonau samāyuktaṃ tadbījaṃ kālaparyayāt
hiraṇmayamakūpāre yonyāmaṇḍamajāyata //
śatāni daśa varṣāṇām aṇḍam apsu pratiṣṭhitam
ante varṣasahasrasya vāyunā taddvidhā kṛtam //
kapālamekaṃ dyaurjajñe kapālamaparaṃ kṣitiḥ
ulbaṃ tasya mahotsedho yo 'sau kanakaparvataḥ //
tataś ca pratisaṃdhyātmā devadevo varaḥ prabhuḥ
hiraṇyagarbho bhagavāṃs tv abhijajñe caturmukhaḥ //
ā tārārkendunakṣatraṃ śūnyaṃ lokamavekṣya ca
ko 'hamityapi ca dhyāte kumārāste 'bhavaṃstadā //
priyadarśanāstu yatayo yatīnāṃ pūrvajās tava
bhūyo varṣasahasrānte tata evātmajāstava //
bhuvanānalasaṃkāśāḥ padmapatrāyatekṣaṇāḥ
śrīmānsanatkumāraś ca ṛbhuścaivordhvaretasau //
sanakaḥ sanātanaścaiva tathaiva ca sanandanaḥ
utpannāḥ samakālaṃ te buddhyātīndriyadarśanāḥ //
utpannāḥ pratibhātmāno jagatāṃ sthitihetavaḥ
nārapsyante ca karmāṇi tāpatrayavivarjitāḥ //
alpasaukhyaṃ bahukleśaṃ jarāśokasamanvitam
jīvanaṃ maraṇaṃ caiva saṃbhavaś ca punaḥ punaḥ //
alpabhūtaṃ sukhaṃ svarge duḥkhāni narake tathā
viditvā cāgamaṃ sarvam avaśyaṃ bhavitavyatām //
ṛbhuṃ sanatkumāraṃ ca dṛṣṭvā tava vaśe sthitau
trayastu trīn guṇān hitvā cātmajāḥ sanakādayaḥ //
vavartena tu jñānena pravṛttāste mahaujasaḥ
tatasteṣu pravṛtteṣu sanakādiṣu vai triṣu //
bhaviṣyasi vimūḍhastvaṃ māyayā śaṅkarasya tu
evaṃ kalpe tu vaivṛtte saṃjñā naśyati te 'nagha //
kalpe śeṣāṇi bhūtāni sūkṣmāṇi pārthivāni ca
sarveṣāṃ hyaiśvarī māyā jāgṛtiḥ samudāhṛtā //
yathaiṣa parvato merur devaloko hyudāhṛtaḥ
tasya cedaṃ hi māhātmyaṃ viddhi devavarasya ha //
jñātvā ceśvarasadbhāvaṃ jñātvā māmaṃbujekṣaṇam
mahādevaṃ mahābhūtaṃ bhūtānāṃ varadaṃ prabhum //
praṇavenātha sāmnā tu namaskṛtya jagadgurum
tvāṃ ca māṃ caiva saṃkruddho niḥśvāsānnirdahedayam //
evaṃ jñātvā mahāyogam abhyuttiṣṭhanmahābalam
ahaṃ tvāmagrataḥ kṛtvā stoṣyāmyanalasaprabham //
brahmāṇamagrataḥ kṛtvā tataḥ sa garuḍadhvajaḥ
atītaiś ca bhaviṣyaiś ca vartamānaistathaiva ca //
nāmabhiśchāndasaiścaiva idaṃ stotramudīrayat
namastubhyaṃ bhagavate suvratānantatejase //
namaḥ kṣetrādhipataye bījine śūline namaḥ
sumeḍhrāyārcyameḍhrāya daṇḍine rūkṣaretase //
namo jyeṣṭhāya śreṣṭhāya pūrvāya prathamāya ca
namo mānyāya pūjyāya sadyojātāya vai namaḥ //
gahvarāya ghaṭeśāya vyomacīrāṃbarāya ca
namaste hyasmadādīnāṃ bhūtānāṃ prabhave namaḥ //
vedānāṃ prabhave caiva smṛtīnāṃ prabhave namaḥ
prabhave karmadānānāṃ dravyāṇāṃ prabhave namaḥ //
namo yogasya prabhave sāṃkhyasya prabhave namaḥ
namo dhruvanibaddhānām ṛṣīṇāṃ prabhave namaḥ //
ṛkṣāṇāṃ prabhave tubhyaṃ grahāṇāṃ prabhave namaḥ
vaidyutāśanimeghānāṃ garjitaprabhave namaḥ //
mahodadhīnāṃ prabhave dvīpānāṃ prabhave namaḥ
adrīṇāṃ prabhave caiva varṣāṇāṃ prabhave namaḥ //
namo nadīnāṃ prabhave nadānāṃ prabhave namaḥ
mahauṣadhīnāṃ prabhave vṛkṣāṇāṃ prabhave namaḥ //
dharmavṛkṣāya dharmāya sthitīnāṃ prabhave namaḥ
prabhave ca parārdhasya parasya prabhave namaḥ //
namo rasānāṃ prabhave ratnānāṃ prabhave namaḥ
kṣaṇānāṃ prabhave caiva lavānāṃ prabhave namaḥ //
ahorātrārdhamāsānāṃ māsānāṃ prabhave namaḥ
ṛtūnāṃ prabhave tubhyaṃ saṃkhyāyāḥ prabhave namaḥ //
prabhave cāparārdhasya parārdhaprabhave namaḥ
namaḥ purāṇaprabhave sargāṇāṃ prabhave namaḥ //
manvantarāṇāṃ prabhave yogasya prabhave namaḥ
caturvidhasya sargasya prabhave 'nantacakṣuṣe //
kalpodayanibandhānāṃ vātānāṃ prabhave namaḥ
namo viśvasya prabhave brahmādhipataye namaḥ //
vidyānāṃ prabhave caiva vidyādhipataye namaḥ
namo vratādhipataye vratānāṃ prabhave namaḥ //
mantrāṇāṃ prabhave tubhyaṃ mantrādhipataye namaḥ
pitṝṇāṃ pataye caiva paśūnāṃ pataye namaḥ //
vāgvṛṣāya namastubhyaṃ purāṇavṛṣabhāya ca
namaḥ paśūnāṃ pataye govṛṣendradhvajāya ca //
prajāpatīnāṃ pataye siddhīnāṃ pataye namaḥ
daityadānavasaṃghānāṃ rakṣasāṃ pataye namaḥ //
gandharvāṇāṃ ca pataye yakṣāṇāṃ pataye namaḥ
garuḍoragasarpāṇāṃ pakṣiṇāṃ pataye namaḥ //
sarvaguhyapiśācānāṃ guhyādhipataye namaḥ
gokarṇāya ca goptre ca śaṅkukarṇāya vai namaḥ //
varāhāyāprameyāya ṛkṣāya virajāya ca
namaḥ surāṇāṃ pataye gaṇānāṃ pataye namaḥ //
aṃbhasāṃ pataye caiva ojasāṃ pataye namaḥ
namo 'stu lakṣmīpataye śrīpāya kṣitipāya ca //
balābalasamūhāya akṣobhyakṣobhaṇāya ca
dīptaśṛṅgaikaśṛṅgāya vṛṣabhāya kakudmine //
namaḥ sthairyāya vapuṣe tejasānuvratāya ca
atītāya bhaviṣyāya vartamānāya vai namaḥ //
suvarcase ca vīryāya śūrāya hyajitāya ca
varadāya vareṇyāya puruṣāya mahātmane //
namo bhūtāya bhavyāya mahate prabhavāya ca
janāya ca namastubhyaṃ tapase varadāya ca //
aṇave mahate caiva namaḥ sarvagatāya ca
namo bandhāya mokṣāya svargāya narakāya ca //
namo bhavāya devāya ijyāya yājakāya ca
pratyudīrṇāya dīptāya tattvāyātiguṇāya ca //
namaḥ pāśāya śastrāya namastvābharaṇāya ca
hutāya upahūtāya prahutaprāśitāya ca //
namo 'stviṣṭāya pūrtāya agniṣṭomadvijāya ca
sadasyāya namaścaiva dakṣiṇāvabhṛthāya ca //
ahiṃsāyāpralobhāya paśumantrauṣadhāya ca
namaḥ puṣṭipradānāya suśīlāya suśīline //
atītāya bhaviṣyāya vartamānāya te namaḥ
suvarcase ca vīryāya śūrāya hyajitāya ca //
varadāya vareṇyāya puruṣāya mahātmane
namo bhūtāya bhavyāya mahate cābhayāya ca //
jarāsiddha namastubhyam ayase varadāya ca
adhare mahate caiva namaḥ sastupatāya ca //
namaścendriyapatrāṇāṃ lelihānāya sragviṇe
viśvāya viśvarūpāya viśvataḥ śirase namaḥ //
sarvataḥ pāṇipādāya rudrāyāpratimāya ca
namo havyāya kavyāya havyavāhāya vai namaḥ //
namaḥ siddhāya medhyāya iṣṭāyejyāparāya ca
suvīrāya sughorāya akṣobhyakṣobhaṇāya ca //
suprajāya sumedhāya dīptāya bhāskarāya ca
namo buddhāya śuddhāya vistṛtāya matāya ca //
namaḥ sthūlāya sūkṣmāya dṛśyādṛśyāya sarvaśaḥ
varṣate jvalate caiva vāyave śiśirāya ca //
namaste vakrakeśāya ūruvakṣaḥśikhāya ca
namo namaḥ suvarṇāya tapanīyanibhāya ca //
virūpākṣāya liṅgāya piṅgalāya mahaujase
vṛṣṭighnāya namaścaiva namaḥ saumyekṣaṇāya ca //
namo dhūmrāya śvetāya kṛṣṇāya lohitāya ca
piśitāya piśaṅgāya pītāya ca niṣaṅgiṇe //
namaste saviśeṣāya nirviśeṣāya vai namaḥ
nama ījyāya pūjyāya upajīvyāya vai namaḥ //
namaḥ kṣemyāya vṛddhāya vatsalāya namonamaḥ
namo bhūtāya satyāya satyāsatyāya vai namaḥ //
namo vai padmavarṇāya mṛtyughnāya ca mṛtyave
namo gaurāya śyāmāya kadrave lohitāya ca //
mahāsaṃdhyābhravarṇāya cārudīptāya dīkṣiṇe
namaḥ kamalahastāya digvāsāya kapardine //
apramāṇāya sarvāya avyayāyāmarāya ca
namo rūpāya gandhāya śāśvatāyākṣatāya ca //
purastādbṛṃhate caiva vibhrāntāya kṛtāya ca
durgamāya maheśāya krodhāya kapilāya ca //
tarkyātarkyaśarīrāya baline raṃhasāya ca
sikatyāya pravāhyāya sthitāya prasṛtāya ca //
sumedhase kulālāya namaste śaśikhaṇḍine
citrāya citraveṣāya citravarṇāya medhase //
cekitānāya tuṣṭāya namaste nihitāya ca
namaḥ kṣāntāya dāntāya vajrasaṃhananāya ca //
rakṣoghnāya viṣaghnāya śitikaṇṭhordhvamanyave //
lelihāya kṛtāntāya tigmāyudhadharāya ca //
pramodāya saṃmodāya yativedyāya te namaḥ
anāmayāya sarvāya mahākālāya vai namaḥ //
praṇavapraṇaveśāya bhaganetrāntakāya ca
mṛgavyādhāya dakṣāya dakṣayajñāntakāya ca //
sarvabhūtātmabhūtāya sarveśātiśayāya ca
puraghnāya suśastrāya dhanvine 'tha paraśvadhe //
pūṣadantavināśāya bhaganetrāntakāya ca
kāmadāya variṣṭhāya kāmāṅgadahanāya ca //
raṅge karālavaktrāya nāgendravadanāya ca
daityānāmantakeśāya daityākrandakarāya ca //
himaghnāya ca tīkṣṇāya ārdracarmadharāya ca
śmaśānaratinityāya namo 'stūlmukadhāriṇe //
namaste prāṇapālāya muṇḍamālādharāya ca
prahīṇaśokairvividhair bhūtaiḥ parivṛtāya ca //
naranārīśarīrāya devyāḥ priyakarāya ca
jaṭine muṇḍine caiva vyālayajñopavītine //
namo 'stu nṛtyaśīlāya upanṛtyapriyāya ca
manyave gītaśīlāya munibhir gāyate namaḥ //
kaṭakaṭāya tigmāya apriyāya priyāya ca
vibhīṣaṇāya bhīṣmāya bhagapramathanāya ca //
siddhasaṃghānugītāya mahābhāgāya vai namaḥ
namo muktāṭṭahāsāya kṣveḍitāsphoṭitāya ca //
nardate kūrdate caiva namaḥ pramuditātmane
namo mṛḍāya śvasate dhāvate 'dhiṣṭhite namaḥ //
dhyāyate jṛmbhate caiva rudate dravate namaḥ
valgate krīḍate caiva lambodaraśarīriṇe //
namo 'kṛtyāya kṛtyāya muṇḍāya kīkaṭāya ca
nama unmattadehāya kiṅkiṇīkāya vai namaḥ //
namo vikṛtaveṣāya krūrāyāmarṣaṇāya ca
aprameyāya goptre ca dīptāyānirguṇāya ca //
vāmapriyāya vāmāya cūḍāmaṇidharāya ca
namastokāya tanave guṇairapramitāya ca //
namo guṇyāya guhyāya agamyagamanāya ca
lokadhātrī tviyaṃ bhūmiḥ pādau sajjanasevitau //
sarveṣāṃ siddhiyogānām adhiṣṭhānaṃ tavodaram
madhye 'ntarikṣaṃ vistīrṇaṃ tārāgaṇavibhūṣitam //
svāteḥ patha ivābhāti śrīmān hārastavorasi
diśo daśabhujāstubhyaṃ keyūrāṅgadabhūṣitāḥ //
vistīrṇapariṇāhaś ca nīlāñjanacayopamaḥ
kaṇṭhaste śobhate śrīmān hemasūtravibhūṣitaḥ //
daṃṣṭrākarālaṃ durdharṣam anaupamyaṃ mukhaṃ tathā
padmamālākṛtoṣṇīṣaṃ śiro dyauḥ śobhate 'dhikam //
dīptiḥ sūrye vapuścandre sthairyaṃ śaile 'nile balam
auṣṇyamagnau tathā śaityam apsu śabdo 'mbare tathā //
akṣarāntaraniṣpandād guṇānetānvidurbudhāḥ
japo japyo mahādevo mahāyogomaheśvaraḥ //
pureśayo guhāvāsī khecaro rajanīcaraḥ
taponidhirguhagurur nandano nandavardhanaḥ //
hayaśīrṣā payodhātā vidhātā bhūtabhāvanaḥ
boddhavyo bodhitā netā durdharṣo duṣprakampanaḥ //
bṛhadratho bhīmakarmā bṛhatkīrtir dhanañjayaḥ
ghaṇṭāpriyo dhvajī chattrī pinākī dhvajinīpatiḥ //
kavacī paṭṭiśī khaḍgī dhanurhastaḥ paraśvadhī
aghasmaro 'naghaḥ śūro devarājo 'rimardanaḥ //
tvāṃ prasādya purāsmābhir dviṣanto nihatā yudhi
agniḥ sadārṇavāṃbhastvaṃ pibannapi na tṛpyase //
krodhākāraḥ prasannātmā kāmadaḥ kāmagaḥ priyaḥ
brahmacāri cāgādhaś ca brahmaṇyaḥ śiṣṭapūjitaḥ //
devānām akṣayaḥ kośas tvayā yajñaḥ prakalpitaḥ
havyaṃ tavedaṃ vahati vedoktaṃ havyavāhanaḥ
prīte tvayi mahādeva vayaṃ prītā bhavāmahe //
bhavānīśo 'nādimāṃstvaṃ ca sarvalokānāṃ tvaṃ brahmakartādisargaḥ
sāṃkhyāḥ prakṛteḥ paramaṃ tvāṃ viditvā kṣīṇadhyānāstvāmamṛtyuṃ viśanti //
yogāś ca tvāṃ dhyāyino nityasiddhaṃ jñātvā yogān saṃtyajante punastān
ye cāpyanye tvāṃ prasannā viśuddhāḥ svakarmabhiste divyabhogā bhavanti //
aprasaṃkhyeyatattvasya yathā vidmaḥ svaśaktitaḥ
kīrtitaṃ tava māhātmyam apārasya mahātmanaḥ //
śivo no bhava sarvatra yo 'si so 'si namo 'stu te
ya idaṃ kīrtayedbhaktyā brahmanārāyaṇastavam //
śrāvayedvā dvijān vidvān śṛṇuyādvā samāhitaḥ
aśvamedhāyutaṃ kṛtvā yatphalaṃ tadavāpnuyāt //
pāpācāro 'pi yo martyaḥ śṛṇuyācchivasannidhau
japedvāpi vinirmukto brahmalokaṃ sa gacchati //
śrāddhe vā daivike kārye yajñe vāvabhṛthāntike
kīrtayedvā satāṃ madhye sa yāti brahmaṇo 'ntikam //
śrutvaivamakhilaṃ brahmā rudreṇa paribhāṣitam
punaḥ praṇamya deveśaṃ rudramāha prajāpatiḥ //
bhagavandevadeveśa viśvarūpaṃ maheśvara
umādhava mahādeva namo lokābhivandita //
viśvarūpa mahābhāga kasminkāle maheśvara
yā imāste mahādeva tanavo lokavanditāḥ //
kasyāṃ vā yugasaṃbhūtyāṃ drakṣyantīha dvijātayaḥ
kena vā tapasā deva dhyānayogena kena vā //
namaste vai mahādeva śakyo draṣṭuṃ dvijātibhiḥ
tasya tadvacanaṃ śrutvā śarvaḥ samprekṣya taṃ puraḥ //
smayanprāha mahādeva ṛgyajuḥsāmasaṃbhavaḥ
tapasā naiva vṛttena dānadharmaphalena ca //
na tīrthaphalayogena kratubhir vāptadakṣiṇaiḥ
na vedādhyayanairvāpi na vittena na vedanaiḥ //
na śakyaṃ mānavairdraṣṭum ṛte dhyānādahaṃ tviha
saptame caiva vārāhe tatastasminpitāmaha //
kalpeśvaro 'tha bhagavān sarvalokaprakāśanaḥ
manurvaivasvataścaiva tava pautro bhaviṣyati //
tadā caturyugāvasthe tasminkalpe yugāntike
anugrahārthaṃ lokānāṃ brāhmaṇānāṃ hitāya ca //
utpatsyāmi tadā brahman punar asmin yugāntike
yugapravṛttyā ca tadā tasmiṃś ca prathame yuge //
dvāpare prathame brahman yadā vyāsaḥ svayaṃ prabhuḥ
tadāhaṃ brāhmaṇārthāya kalau tasmin yugāntike //
bhaviṣyāmi śikhāyuktaḥ śveto nāma mahāmuniḥ
himavacchikhare ramye chāgale parvatottame //
tatra śiṣyāḥ śikhāyuktā bhaviṣyanti tadā mama
śvetaḥ śvetaśikhaścaiva śvetāsyaḥ śvetalohitaḥ //
catvārastu mahātmāno brāhmaṇā vedapāragāḥ
tataste brahmabhūyiṣṭhā dṛṣṭvā brahmagatiṃ parām //
matsamīpaṃ gamiṣyanti dhyānayogaparāyaṇāḥ
tataḥ punaryadā brahman dvitīye dvāpare prabhuḥ //
prajāpatiryadā vyāsaḥ sadyo nāma bhaviṣyati
tadā lokahitārthāya sutāro nāma nāmataḥ //
bhaviṣyāmi kalau tasmin śiṣyānugrahakāmyayā
tatrāpi mama te śiṣyā nāmataḥ parikīrtitāḥ //
dundubhiḥ śatarūpaś ca ṛcīkaḥ ketumāṃstadā
prāpya yogaṃ tathā dhyānaṃ sthāpya brahma ca bhūtale //
rudralokaṃ gamiṣyanti sahacāritvameva ca
tṛtīye dvāpare caiva yadā vyāsastu bhārgavaḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi damanastu yugāntike
tatrāpi ca bhaviṣyanti catvāro mama putrakāḥ //
vikośaś ca vikeśaś ca vipāśaḥ śāpanāśanaḥ
te 'pi tenaiva mārgeṇa yogoktena mahaujasaḥ //
rudralokaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
caturthe dvāpare caiva yadā vyāso 'ṅgirāḥ smṛtaḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi suhotro nāma nāmataḥ
tatrāpi mama te putrāś catvāro 'pi tapodhanāḥ //
dvijaśreṣṭhā bhaviṣyanti yogātmāno dṛḍhavratāḥ
sumukho durmukhaścaiva durdaro duratikramaḥ //
prāpya yogagatiṃ sūkṣmāṃ vimalā dagdhakilbiṣāḥ
te 'pi tenaiva mārgeṇa yogayuktā mahaujasaḥ //
rudralokaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
pañcame dvāpare caiva vyāsastu savitā yadā //
tadā cāpi bhaviṣyāmi kaṅko nāma mahātapāḥ
anugrahārthaṃ lokānāṃ yogātmaikakalāgatiḥ //
catvārastu mahābhāgā vimalāḥ śuddhayonayaḥ
śiṣyā mama bhaviṣyanti yogātmāno dṛḍhavratāḥ //
sanakaḥ sanandanaś caiva prabhuryaś ca sanātanaḥ
vibhuḥ sanatkumāraś ca nirmamā nirahaṃkṛtāḥ //
matsamīpamupeṣyanti punarāvṛttidurlabham
parīvarte punaḥ ṣaṣṭhe mṛtyurvyāso yadā vibhuḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi logākṣīr nāma nāmataḥ
tatrāpi mama te śiṣyā yogātmāno dṛḍhavratāḥ //
bhaviṣyanti mahābhāgāś catvāro lokasaṃmatāḥ
sudhāmā virajāścaiva śaṅkhapādraja eva ca //
yogātmāno mahātmānaḥ sarve vai dagdhakilbiṣāḥ
te 'pi tenaiva mārgeṇa dhyānayogasamanvitāḥ //
matsamīpaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
saptame parivarte tu yadā vyāsaḥ śatakratuḥ //
vibhunāmā mahātejāḥ prathitaḥ pūrvajanmani
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi kalau tasmin yugāntike //
jaigīṣavyo vibhuḥ khyātaḥ sarveṣāṃ yogināṃ varaḥ
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti yuge tathā //
sārasvataś ca meghaś ca meghavāhaḥ suvāhanaḥ
te 'pi tenaiva mārgeṇa dhyānayogaparāyaṇāḥ //
gamiṣyanti mahātmāno rudralokaṃ nirāmayam
vasiṣṭhaścāṣṭame vyāsaḥ parīvarte bhaviṣyati //
yadā tadā bhaviṣyāmi nāmnāhaṃ dadhivāhanaḥ
tatrāpi mama te putrā yogātmāno dṛḍhavratāḥ //
bhaviṣyanti mahāyogā yeṣāṃ nāsti samo bhuvi
kapilaścāsuriścaiva tathā pañcaśikho muniḥ //
bāṣkalaś ca mahāyogī dharmātmāno mahaujasaḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ jñānino dagdhakilbiṣāḥ //
matsamīpaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
parivarte tu navame vyāsaḥ sārasvato yadā //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi ṛṣabho nāma nāmataḥ
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti mahaujasaḥ //
parāśaraś ca gargaś ca bhārgavāṅgirasau tadā
bhaviṣyanti mahātmāno brāhmaṇā vedapāragāḥ //
dhyānamārgaṃ samāsādya gamiṣyanti tathaiva te
sarve tapobalotkṛṣṭāḥ śāpānugrahakovidāḥ //
te 'pi tenaiva mārgeṇa yogoktena tapasvinaḥ
rudralokaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham //
daśame dvāpare vyāsaḥ tripādvai nāma nāmataḥ
yadā bhaviṣyate vipras tadāhaṃ bhavitā muniḥ //
himavacchikhare ramye bhṛgutuṅge nagottame
nāmnā bhṛgostu śikharaṃ prathitaṃ devapūjitam //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti dṛḍhavratāḥ
balabandhurnirāmitraḥ ketuśṛṅgastapodhanaḥ //
yogātmāno mahātmānas tapoyogasamanvitāḥ
rudralokaṃ gamiṣyanti tapasā dagdhakilbiṣāḥ //
ekādaśe dvāpare tu vyāsastu trivrato yadā
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi gaṅgādvāre kalau tathā //
ugro nāma mahātejāḥ sarvalokeṣu viśrutaḥ
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti mahaujasaḥ //
lambodaraś ca lambākṣo lambakeśaḥ pralambakaḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokaṃ gatā hi te //
dvādaśe parivarte tu śatatejā yadā muniḥ
bhaviṣyati mahātejā vyāsastu kavisattamaḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi kalāviha yugāntike
haitukaṃ vanamāsādya atrirnāmnā pariśrutaḥ //
tatrāpi mama te putrā bhasmasnānānulepanāḥ
bhaviṣyanti mahāyogā rudralokaparāyaṇāḥ //
sarvajñaḥ samabuddhiś ca sādhyaḥ sarvastathaiva ca
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokaṃ gatā hi te //
trayodaśe punaḥ prāpte parivarte krameṇa tu
dharmo nārāyaṇo nāma vyāsastu bhavitā yadā //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi vālirnāma mahāmuniḥ
vālakhilyāśrame puṇye parvate gandhamādane //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti tapodhanāḥ
sudhāmā kāśyapaścaiva vāsiṣṭho virajāstathā //
mahāyogabalopetā vimalā ūrdhvaretasaḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokaṃ gatā hi te //
yadā vyāsastarakṣustu paryāye tu caturdaśe
tatrāpi punarevāhaṃ bhaviṣyāmi yugāntike //
vaṃśe tvaṅgirasāṃ śreṣṭhe gautamo nāma nāmataḥ
bhaviṣyati mahāpuṇyaṃ gautamaṃ nāma tadvanam //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti kalau tadā
atrirdevasadaścaiva śravaṇo 'tha śraviṣṭhakaḥ //
yogātmāno mahātmānaḥ sarve yogasamanvitāḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya te gatāḥ //
tataḥ pañcadaśe prāpte parivarte kramāgate
traiyyāruṇiryadā vyāso dvāpare samapadyata //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi nāmnā vedaśirā dvijaḥ
tatra vedaśiro nāma astraṃ tatpārameśvaram //
bhaviṣyati mahāvīryaṃ vedaśīrṣaś ca parvataḥ
himavatpṛṣṭhamāsādya sarasvatyāṃ nagottame //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti tapodhanāḥ
kuṇiś ca kuṇibāhuś ca kuśarīraḥ kunetrakaḥ //
yogātmāno mahātmānaḥ sarve te hyūrdhvaretasaḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya te gatāḥ //
vyāso yuge ṣoḍaśe tu yadā devo bhaviṣyati
tatra yogapradānāya bhaktānāṃ ca yatātmanām //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi gokarṇo nāma nāmataḥ
bhaviṣyati supuṇyaṃ ca gokarṇaṃ nāma tadvanam //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti ca yoginaḥ
kāśyapo hyuśanāścaiva cyavano 'tha bṛhaspatiḥ //
te 'pi tenaiva mārgeṇa dhyānayogasamanvitāḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ gantāro rudrameva hi //
tataḥ saptadaśe caiva parivarte kramāgate
yadā bhaviṣyati vyāso nāmnā devakṛtañjayaḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi guhāvāsīti nāmataḥ
himavacchikhare ramye mahottuṅge mahālaye //
siddhakṣetraṃ mahāpuṇyaṃ bhaviṣyati mahālayam
tatrāpi mama te putrā yogajñā brahmavādinaḥ //
bhaviṣyanti mahātmāno nirmamā nirahaṃkṛtāḥ
utathyo vāmadevaś ca mahāyogo mahābalaḥ //
teṣāṃ śatasahasraṃ tu śiṣyāṇāṃ dhyānayoginām
bhaviṣyanti tadā kāle sarve te dhyānayuñjakāḥ //
yogābhyāsaratāścaiva hṛdi kṛtvā maheśvaram
mahālaye padaṃ nyastaṃ dṛṣṭvā yānti śivaṃ padam //
ye cānye 'pi mahātmānaḥ kalau tasmin yugāntike
dhyāne manaḥ samādhāya vimalāḥ śuddhabuddhayaḥ //
mama prasādādyāsyanti rudralokaṃ gatajvarāḥ
gatvā mahālayaṃ puṇyaṃ dṛṣṭvā māheśvaraṃ padam //
tīrṇastārayate jantur daśa pūrvāndaśottarān
ātmānamekaviṃśaṃ tu tārayitvā mahālaye //
mama prasādādyāsyanti rudralokaṃ gatajvarāḥ
tato 'ṣṭādaśame caiva parivarte yadā vibho //
tadā ṛtañjayo nāma vyāsastu bhavitā muniḥ
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi śikhaṇḍī nāma nāmataḥ //
siddhakṣetre mahāpuṇye devadānavapūjite
himavacchikhare ramye śikhaṇḍī nāma parvataḥ //
śikhaṇḍino vanaṃ cāpi yatra siddhaniṣevitam
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti tapodhanāḥ //
vācaśravā ṛcīkaś ca śyāvāśvaś ca yatīśvaraḥ
yogātmāno mahātmānaḥ sarve te vedapāragāḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya saṃvṛtāḥ
atha ekonaviṃśe tu parivarte kramāgate //
vyāsastu bhavitā nāmnā bharadvājo mahāmuniḥ
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi jaṭāmālī ca nāmataḥ //
himavacchikhare ramye jaṭāyuryatra parvataḥ
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti mahaujasaḥ //
hiraṇyanābhaḥ kauśalyo lokākṣī kuthumis tathā
īśvarā yogadharmāṇaḥ sarve te hyūrdhvaretasaḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya saṃsthitāḥ
tato viṃśatimaścaiva parivarto yadā tadā //
gautamastu tadā vyāso bhaviṣyati mahāmuniḥ
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi aṭṭahāsastu nāmataḥ //
aṭṭahāsapriyāścaiva bhaviṣyanti tadā narāḥ
tatraiva himavatpṛṣṭhe aṭṭahāso mahāgiriḥ //
devadānavayakṣendrasiddhacāraṇasevitaḥ
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti mahaujasaḥ //
yogātmāno mahātmāno dhyāyino niyatavratāḥ
sumanturbarbarī vidvān kabandhaḥ kuśikaṃdharaḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya te gatāḥ
ekaviṃśe punaḥ prāpte parivarte kramāgate //
vācaśravāḥ smṛto vyāso yadā sa ṛṣisattamaḥ
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi dāruko nāma nāmataḥ //
tasmādbhaviṣyate puṇyaṃ devadāruvanaṃ śubham
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti mahaujasaḥ //
plakṣo dārbhāyaṇiścaiva ketumān gautamas tathā
yogātmāno mahātmāno niyatā ūrdhvaretasaḥ //
naiṣṭhikaṃ vratamāsthāya rudralokāya te gatāḥ
dvāviṃśe parivarte tu vyāsaḥ śuṣmāyaṇo yadā //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi vārāṇasyāṃ mahāmuniḥ
nāmnā vai lāṅgalī bhīmo yatra devāḥ savāsavāḥ //
drakṣyanti māṃ kalau tasmin bhavaṃ caiva halāyudham
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti sudhārmikāḥ //
bhallavī madhupiṅgaś ca śvetaketuḥ kuśas tathā
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ te 'pi dhyānaparāyaṇāḥ //
vimalā brahmabhūyiṣṭhā rudralokāya saṃsthitāḥ
parivarte trayoviṃśe tṛṇabinduryadā muniḥ //
vyāso hi bhavitā brahmaṃs tadāhaṃ bhavitā punaḥ
śveto nāma mahākāyo muniputrastu dhārmikaḥ //
tatra kālaṃ jariṣyāmi tadā girivarottame
tena kālañjaro nāma bhaviṣyati sa parvataḥ //
tatrāpi mama te śiṣyā bhaviṣyanti tapasvinaḥ
uśiko bṛhadaśvaś ca devalaḥ kavireva ca //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya te gataḥ
parivarte caturviṃśe vyāsa ṛkṣo yadā vibho //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi kalau tasmin yugāntike
śūlī nāma mahāyogī naimiṣe devavandite //
tatrāpi mama te śiṣyā bhaviṣyanti tapodhanāḥ
śālihotro 'gniveśaś ca yuvanāśvaḥ śaradvasuḥ //
te 'pi tenaiva mārgeṇa rudralokāya saṃsthitāḥ
pañcaviṃśe punaḥ prāpte parivarte kramāgate //
vāsiṣṭhastu yadā vyāsaḥ śaktirnāmnā bhaviṣyati
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi daṇḍī muṇḍīśvaraḥ prabhuḥ //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti tapodhanāḥ
chagalaḥ kuṇḍakarṇaś ca kubhāṇḍaś ca pravāhakaḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogam amṛtatvāya te gatāḥ
ṣaḍviṃśe parivarte tu yadā vyāsaḥ parāśaraḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi sahiṣṇurnāma nāmataḥ
puraṃ bhadravaṭaṃ prāpya kalau tasmin yugāntike //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti sudhārmikāḥ
ulūko vidyutaścaiva śaṃbūko hyāśvalāyanaḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya te gatāḥ
saptaviṃśe punaḥ prāpte parivarte kramāgate //
jātūkarṇyo yadā vyāso bhaviṣyati tapodhanaḥ
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi somaśarmā dvijottamaḥ //
prabhāsatīrthamāsādya yogātmā yogaviśrutaḥ
tatrāpi mama te śiṣyā bhaviṣyanti tapodhanāḥ //
akṣapādaḥ kumāraś ca ulūko vatsa eva ca
yogātmāno mahātmāno vimalāḥ śuddhabuddhayaḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokaṃ tato gatāḥ
aṣṭāviṃśe punaḥ prāpte parivarte kramāgate //
parāśarasutaḥ śrīmān viṣṇurlokapitāmahaḥ
yadā bhaviṣyati vyāso nāmnā dvaipāyanaḥ prabhuḥ //
tadā ṣaṣṭhena cāṃśena kṛṣṇaḥ puruṣasattamaḥ
vasudevādyaduśreṣṭho vāsudevo bhaviṣyati //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi yogātmā yogamāyayā
lokavismayanārthāya brahmacāriśarīrakaḥ //
śmaśāne mṛtam utsṛṣṭaṃ dṛṣṭvā kāyam anāthakam
brāhmaṇānāṃ hitārthāya praviṣṭo yogamāyayā //
divyāṃ meruguhāṃ puṇyāṃ tvayā sārdhaṃ ca viṣṇunā
bhaviṣyāmi tadā brahmaṃl lakulī nāma nāmataḥ //
kāyāvatāra ityevaṃ siddhakṣetraṃ ca vai tadā
bhaviṣyati suvikhyātaṃ yāvad bhūmir dhariṣyati //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti tapasvinaḥ
kuśikaś caiva gargaś ca mitraḥ kauruṣya eva ca //
yogātmāno mahātmāno brāhmaṇā vedapāragāḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ vimalā hyūrdhvaretasaḥ //
rudralokaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
ete pāśupatāḥ siddhā bhasmoddhūlitavigrahāḥ //
liṅgārcanaratā nityaṃ bāhyābhyantarataḥ sthitāḥ
bhaktyā mayi ca yogena dhyānaniṣṭhā jitendriyāḥ //
saṃsārabandhacchedārthaṃ jñānamārgaprakāśakam
svarūpajñānasiddhyarthaṃ yogaṃ pāśupataṃ mahat //
yogamārgā anekāś ca jñānamārgās tv anekaśaḥ
na nivṛttimupāyānti vinā pañcākṣarīṃ kvacit //
yadācarettapaścāyaṃ sarvadvandvavivarjitam
tadā sa mukto mantavyaḥ pakvaṃ phalamiva sthitaḥ //
ekāhaṃ yaḥ pumānsamyak caretpāśupatavratam
na sāṃkhye pañcarātre vā na prāpnoti gatiṃ kadā //
ityetadvai mayā proktam avatāreṣu lakṣaṇam
manvādikṛṣṇaparyantam aṣṭāviṃśad yugakramāt //
tatra śrutisamūhānāṃ vibhāgo dharmalakṣaṇaḥ
bhaviṣyati tadā kalpe kṛṣṇadvaipāyano yadā //
niśamyaivaṃ mahātejā mahādevena kīrtitam
rudrāvatāraṃ bhagavān praṇipatya maheśvaram //
tuṣṭāva vāgbhir iṣṭābhiḥ punaḥ prāha ca śaṅkaram
sarve viṣṇumayā devāḥ sarve viṣṇumayā gaṇāḥ //
na hi viṣṇusamā kācid gatiranyā vidhīyate
ityevaṃ satataṃ vedā gāyanti nātra saṃśayaḥ //
sa devadevo bhagavāṃs tava liṅgārcane rataḥ
tava praṇāmaparamaḥ kathaṃ devo hyabhūtprabhuḥ //
niśamya vacanaṃ tasya brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ
prapibanniva cakṣurbhyāṃ prītastatpraśnagauravāt //
pūjāprakaraṇaṃ tasmai tamālokyāha śaṅkaraḥ
bhavānnārāyaṇaścaiva śakraḥ sākṣātsurottamaḥ //
munayaś ca sadā liṅgaṃ sampūjya vidhipūrvakam
svaṃsvaṃ padaṃ vibho prāptās tasmāt sampūjayanti te //
liṅgārcanaṃ vinā niṣṭhā nāsti tasmājjanārdanaḥ
ātmano yajate nityaṃ śraddhayā bhagavānprabhuḥ //
ityevamuktvā brahmāṇam anugṛhya maheśvaraḥ
punaḥ samprekṣya deveśaṃ tatraivāntaradhīyata //
tamuddiśya tadā brahmā namaskṛtya kṛtāñjaliḥ
sraṣṭuṃ tvaśeṣaṃ bhagavāṃl labdhasaṃjñastu śaṅkarāt //
idānīṃ śrotumicchāmi purā dāruvane vibho
pravṛttaṃ tadvanasthānāṃ tapasā bhāvitātmanām //
kathaṃ dāruvanaṃ prāpto bhagavānnīlalohitaḥ
vikṛtaṃ rūpamāsthāya cordhvaretā digambaraḥ //
kiṃ pravṛttaṃ vane tasmin rudrasya paramātmanaḥ
vaktumarhasi tattvena devadevasya ceṣṭitam //
tasya tadvacanaṃ śrutvā śrutisāravidāṃ varaḥ
śilādasūnurbhagavān prāha kiṃcidbhavaṃ hasan //
<Dāruvana>
munayo dārugahane tapastepuḥ sudāruṇam
tuṣṭyarthaṃ devadevasya sadāratanayāgnayaḥ //
tuṣṭo rudro jagannāthaś cekitāno vṛṣadhvajaḥ
dhūrjaṭiḥ parameśāno bhagavānnīlalohitaḥ //
pravṛttilakṣaṇaṃ jñānaṃ jñātuṃ dāruvanaukasām
parīkṣārthaṃ jagannāthaḥ śraddhayā krīḍayā ca saḥ //
nivṛttilakṣaṇajñānapratiṣṭhārthaṃ ca śaṅkaraḥ
devadāruvanasthānāṃ pravṛttijñānacetasām //
vikṛtaṃ rūpamāsthāya digvāsā viṣamekṣaṇaḥ
mugdho dvihastaḥ kṛṣṇāṅgo divyaṃ dāruvanaṃ yayau //
mandasmitaṃ ca bhagavān strīṇāṃ manasijodbhavam
bhrūvilāsaṃ ca gānaṃ ca cakārātīva suṃdaraḥ //
saṃprokṣya nārīvṛndaṃ vai muhurmuhuranaṅgahā
anaṅgavṛddhim akarod atīva madhurākṛtiḥ //
vane taṃ puruṣaṃ dṛṣṭvā vikṛtaṃ nīlalohitam
striyaḥ pativratāścāpi tamevānvayurādarāt //
vanoṭajadvāragatāś ca nāryo visrastavastrābharaṇā viceṣṭāḥ
labdhvā smitaṃ tasya mukhāravindād drumālayasthās tam athānvayustāḥ //
dṛṣṭvā kāścidbhavaṃ nāryo madaghūrṇitalocanāḥ
vilāsabāhyāstāścāpi bhrūvilāsaṃ pracakrire //
atha dṛṣṭvāparā nāryaḥ kiṃcit prahasitānanāḥ
kiṃcid visrastavasanāḥ srastakāñcīguṇā jaguḥ //
kāścittadā taṃ vipine tu dṛṣṭvā viprāṅganāḥ srastanavāṃśukaṃ vā
svānsvānvicitrān valayānpravidhya madānvitā bandhujanāṃś ca jagmuḥ //
kācittadā taṃ na viveda dṛṣṭvā vivāsanā srastamahāṃśukā ca
śākhāvicitrān viṭapānprasiddhān madānvitā bandhujanāṃstathānyāḥ //
kāścijjagustaṃ nanṛtur nipetuś ca dharātale
niṣedurgajavaccānyā provāca dvijapuṅgavāḥ //
anyonyaṃ sasmitaṃ prekṣya cāliliṅguḥ samantataḥ
nirudhya mārgaṃ rudrasya naipuṇāni pracakrire //
ko bhavāniti cāhustaṃ āsyatāmiti cāparāḥ
kutretyatha prasīdeti jajalpuḥ prītamānasāḥ //
viparītā nipeturvai visrastāṃśukamūrdhajāḥ
pativratāḥ patīnāṃ tu saṃnidhau bhavamāyayā //
dṛṣṭvā śrutvā bhavastāsāṃ ceṣṭāvākyāni cāvyayaḥ
śubhaṃ vāpyaśubhaṃ vāpi noktavānparameśvaraḥ //
dṛṣṭvā nārīkulaṃ viprās tathābhūtaṃ ca śaṅkaram
atīva paruṣaṃ vākyaṃ jajalpuste munīśvarāḥ //
tapāṃsi teṣāṃ sarveṣāṃ pratyāhanyanta śaṅkare
yathādityaprakāśena tārakā nabhasi sthitāḥ //
śrūyate ṛṣiśāpena brahmaṇastu mahātmanaḥ
samṛddhaśreyasāṃ yonir yajñā vai nāśamāptavān //
bhṛgor api ca śāpena viṣṇuḥ paramavīryavān
prādurbhāvāndaśa prāpto duḥkhitaś ca sadā kṛtaḥ //
indrasyāpi ca dharmajña chinnaṃ savṛṣaṇaṃ purā
ṛṣiṇā gautamenorvyāṃ kruddhena vinipātitam //
garbhavāso vasūnāṃ ca śāpena vihitas tathā
ṛṣīṇāṃ caiva śāpena nahuṣaḥ sarpatāṃ gataḥ //
kṣīrodaś ca samudro 'sau nivāsaḥ sarvadā hareḥ
dvitīyaścāmṛtādhāro hy apeyo brāhmaṇaiḥ kṛtaḥ //
avimukteśvaraṃ prāpya vārāṇasyāṃ janārdanaḥ
kṣīreṇa cābhiṣicyeśaṃ devadevaṃ triyaṃbakam //
śraddhayā parayā yukto dehāśleṣāmṛtena vai
niṣiktena svayaṃ devaḥ kṣīreṇa madhusūdanaḥ //
secayitvātha bhagavān brahmaṇā munibhiḥ samam
kṣīrodaṃ pūrvavaccakre nivāsaṃ cātmanaḥ prabhuḥ //
dharmaścaiva tathā śapto māṇḍavyena mahātmanā
vṛṣṇayaścaiva kṛṣṇena durvāsādyairmahātmabhiḥ //
rāghavaḥ sānujaś cāpi durvāsena mahātmanā
śrīvatsaś ca muneḥ pāda patanāttasya dhīmataḥ //
ete cānye ca bahavo viprāṇāṃ vaśamāgatāḥ
varjayitvā virūpākṣaṃ devadevamumāpatim //
evaṃ hi mohitāstena nāvabudhyanta śaṅkaram
atyugravacanaṃ procuś cogro 'pyantaradhīyata //
te 'pi dāruvanāttasmāt prātaḥ saṃvignamānasāḥ
pitāmahaṃ mahātmānam āsīnaṃ paramāsane //
gatvā vijñāpayāmāsuḥ pravṛttamakhilaṃ vibhoḥ
śubhe dāruvane tasmin munayaḥ kṣīṇacetasaḥ //
so 'pi saṃcintya manasā kṣaṇādeva pitāmahaḥ
teṣāṃ pravṛttamakhilaṃ puṇye dāruvane purā //
utthāya prāñjalirbhūtvā praṇipatya bhavāya ca
uvāca satvaraṃ brahmā munīndāruvanālayān //
dhig yuṣmān prāptanidhanān mahānidhim anuttamam
vṛthākṛtaṃ yato viprā yuṣmābhir bhāgyavarjitaiḥ //
yastu dāruvane tasmiṃl liṅgī dṛṣṭo 'pyaliṅgibhiḥ
yuṣmābhir vikṛtākāraḥ sa eva parameśvaraḥ //
gṛhasthaiś ca na nindyāstu sadā hyatithayo dvijāḥ
virūpāś ca surūpāś ca malināścāpyapaṇḍitāḥ //
<story of Sudarśana>
sudarśanena muninā kālamṛtyurapi svayam
purā bhūmau dvijāgryeṇa jito hyatithipūjayā //
anyathā nāsti saṃtartuṃ gṛhasthaiś ca dvijottamaiḥ
tyaktvā cātithipūjāṃ tām ātmano bhuvi śodhanam //
gṛhastho 'pi purā jetuṃ sudarśana iti śrutaḥ
pratijñāmakarojjāyāṃ bhāryāmāha pativratām //
suvrate subhru subhage śṛṇu sarvaṃ prayatnataḥ
tvayā vai nāvamantavyā gṛhe hyatithayaḥ sadā //
sarva eva svayaṃ sākṣād atithiryatpinākadhṛk
tasmādatithaye dattvā ātmānamapi pūjaya //
evamuktvātha saṃtaptā vivaśā sā pativratā
patimāha rudantī ca kimuktaṃ bhavatā prabho //
tasyāstadvacanaṃ śrutvā punaḥ prāha sudarśanaḥ
deyaṃ sarvaṃ śivāyārye śiva evātithiḥ svayam //
tasmātsarve pūjanīyāḥ sarve 'pyatithayaḥ sadā
evamuktā tadā bhartrā bhāryā tasya pativratā //
śeṣāmivājñāmādāya mūrdhnā sā prācarattadā
parīkṣituṃ tathā śraddhāṃ tayoḥ sākṣād dvijottamāḥ //
dharmo dvijottamo bhūtvā jagāmātha munergṛham
taṃ dṛṣṭvā cārcayāmāsa sārghyādyairanaghā dvijam //
sampūjitastayā tāṃ tu prāha dharmo dvijaḥ svayam
bhadre kutaḥ patirdhīmāṃs tava bhartā sudarśanaḥ //
annādyairalamadyārye svaṃ dātumiha cārhasi
sā ca lajjāvṛtā nārī smarantī kathitaṃ purā //
bhartrā nyamīlayannetre cacāla ca pativratā
kiṃcetyāha punastaṃ vai dharme cakre ca sā matim //
nivedituṃ kilātmānaṃ tasmai patyurihājñayā
etasminnantare bhartā tasyā nāryāḥ sudarśanaḥ //
gṛhadvāraṃ gato dhīmāṃs tāmuvāca mahāmuniḥ
ehyehi kva gatā bhadre tamuvācātithiḥ svayam //
bhāryayā tvanayā sārdhaṃ maithunastho 'hamadya vai
sudarśana mahābhāga kiṃ kartavyamihocyatām //
suratāntastu viprendra saṃtuṣṭo 'haṃ dvijottama
sudarśanastataḥ prāha suprahṛṣṭo dvijottamaḥ //
bhuṅkṣva caināṃ yathākāmaṃ gamiṣye 'haṃ dvijottama
hṛṣṭo 'tha darśayāmāsa svātmānaṃ dharmarāṭ svayam //
pradadau cepsitaṃ sarvaṃ tamāha ca mahādyutiḥ
eṣā na bhuktā viprendra manasāpi suśobhanā //
mayā caiṣā na saṃdehaḥ śraddhāṃ jñātumihāgataḥ
jito vai yastvayā mṛtyur dharmeṇaikena suvrata //
aho 'sya tapaso vīryam ityuktvā prayayau ca saḥ
tasmāttathā pūjanīyāḥ sarve hyatithayaḥ sadā //
bahunātra kimuktena bhāgyahīnā dvijottamāḥ
tameva śaraṇaṃ tūrṇaṃ gantumarhatha śaṅkaram //
tasya tadvacanaṃ śrutvā brahmaṇo brāhmaṇarṣabhāḥ
brahmāṇamabhivandyārtāḥ procurākulitekṣaṇāḥ //
nāpekṣitaṃ mahābhāga jīvitaṃ vikṛtāḥ striyaḥ
dṛṣṭo 'smābhir mahādevo nindito yastvaninditaḥ //
śaptaś ca sarvagaḥ śūlī pinākī nīlalohitaḥ
ajñānācchāpajā śaktiḥ kuṇṭhitāsyanirīkṣaṇāt //
vaktumarhasi deveśa saṃnyāsaṃ vai krameṇa tu
draṣṭuṃ vai devadeveśam ugraṃ bhīmaṃ kapardinam //
ādau vedānadhītyaiva śraddhayā ca guroḥ sadā
vicāryārthaṃ munerdharmān pratijñāya dvijottamāḥ //
grahaṇāntaṃ hi vā vidvān atha dvādaśavārṣikam
snātvāhṛtya ca dārānvai putrānutpādya suvratān //
vṛttibhiścānurūpābhis tān vibhajya sutānmuniḥ
agniṣṭomādibhiśceṣṭvā yajñairyajñeśvaraṃ vibhum //
pūjayet paramātmānaṃ prāpyāraṇyaṃ vibhāvasau
munirdvādaśavarṣaṃ vā varṣamātram athāpi vā //
pakṣadvādaśakaṃ vāpi dinadvādaśakaṃ tu vā
kṣīrabhuk saṃyutaḥ śāntaḥ sarvān sampūjayetsurān //
iṣṭvaivaṃ juhuyādagnau yajñapātrāṇi mantrataḥ
apsu vai pārthivaṃ nyasya gurave taijasāni tu //
svadhanaṃ sakalaṃ caiva brāhmaṇebhyo viśaṅkayā
praṇipatya guruṃ bhūmau viraktaḥ saṃnyasedyatiḥ //
nikṛtya keśān saśikhān upavītaṃ visṛjya ca
pañcabhir juhuyād apsu bhūḥ svāheti vicakṣaṇaḥ //
tataścordhvaṃ caredevaṃ yatiḥ śivavimuktaye
vratenānaśanenāpi toyavṛttyāpi vā punaḥ //
parṇavṛttyā payovṛttyā phalavṛttyāpi vā yatiḥ
evaṃ jīvanmṛto no cet ṣaṇmāsādvatsarāttu vā //
prasthānādikamāyāsaṃ svadehasya caredyatiḥ
śivasāyujyamāpnoti karmaṇāpyevamācaran //
sadyo 'pi labhate muktiṃ bhaktiyukto dṛḍhavratāḥ //
tyāgena vā kiṃ vidhināpy anena bhaktasya rudrasya śubhairvrataiśca
yajñaiś ca dānairvividhaiś ca homair labdhaiścaśāstrairvividhaiś ca vedaiḥ //
śvetenaivaṃ jito mṛtyur bhavabhaktyā mahātmanā
vo 'stu bhaktirmahādeve śaṅkare paramātmani //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ekonatriṃśo 'dhyāyaḥ
pūjayā tasya saṃtuṣṭo bhagavānpuruṣottamaḥ
śrībhūmisahitaḥ śrīmāñ śaṅkhacakragadādharaḥ //
kirīṭī padmahastaś ca sarvābharaṇabhūṣitaḥ
pītāṃbaraś ca bhagavān devairdaityaiś ca saṃvṛtaḥ //
pradadau darśanaṃ tasmai divyaṃ vai garuḍadhvajaḥ
divyena darśanenaiva dṛṣṭvā devaṃ janārdanam //
tuṣṭāva vāgbhir iṣṭābhiḥ praṇamya garuḍadhvajam
tvamādistvamanādiś ca prakṛtistvaṃ janārdanaḥ //
puruṣastvaṃ jagannātho viṣṇurviśveśvaro bhavān
yo 'yaṃ brahmāsi puruṣo viśvamūrtiḥ pitāmahaḥ //
tattvamādyaṃ bhavāneva paraṃ jyotirjanārdana
paramātmā paraṃ dhāma śrīpate bhūpate prabho //
tvatkrodhasaṃbhavo rudras tamasā ca samāvṛtaḥ
tvatprasādājjagaddhātā rajasā ca pitāmahaḥ //
tvatprasādātsvayaṃ viṣṇuḥ sattvena puruṣottamaḥ
kālamūrte hare viṣṇo nārāyaṇa jaganmaya //
mahāṃs tathā ca bhūtādis tanmātrāṇīndriyāṇi ca
tvayaivādhiṣṭhitānyeva viśvamūrte maheśvara //
mahādeva jagannātha pitāmaha jagadguro
prasīda devadeveśa prasīda parameśvara //
prasīda tvaṃ jagannātha śaraṇyaṃ śaraṇaṃ gataḥ
vaikuṇṭha śaure sarvajña vāsudeva mahābhuja //
saṃkarṣaṇa mahābhāga pradyumna puruṣottama
aniruddha mahāviṣṇo sadā viṣṇo namo 'stu te //
viṣṇo tavāsanaṃ divyam avyaktaṃ madhyato vibhuḥ
sahasraphaṇasaṃyuktas tamomūrtirdharādharaḥ //
adhaś ca dharmo deveśa jñānaṃ vairāgyameva ca
aiśvaryamāsanasyāsya pādarūpeṇa suvrata //
saptapātālapādastvaṃ dharājaghanameva ca
vāsāṃsi sāgarāḥ sapta diśaścaiva mahābhujāḥ //
dyaurmūrdhā te vibho nābhiḥ khaṃ vāyurnāsikāṃ gataḥ
netre somaś ca sūryaś ca keśā vai puṣkarādayaḥ //
nakṣatratārakā dyauś ca graiveyakavibhūṣaṇam
kathaṃ stoṣyāmi deveśaṃ pūjyaś ca puruṣottamaḥ //
śraddhayā ca kṛtaṃ divyaṃ yac chrutaṃ yacca kīrtitam
yadiṣṭaṃ tatkṣamasveśa nārāyaṇa namo 'stu te //
idaṃ tu vaiṣṇavaṃ stotraṃ sarvapāpapraṇāśanam
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi kṣupeṇa parikīrtitam //
śrāvayedvā dvijān bhaktyā viṣṇulokaṃ sa gacchati //
sampūjya caivaṃ tridaśeśvarādyaiḥ stutvā stutaṃ devamajeyamīśam
vijñāpayāmāsa nirīkṣya bhaktyā janārdanāya praṇipatya mūrdhnā //
bhagavanbrāhmaṇaḥ kaścid dadhīca iti viśrutaḥ
dharmavettā vinītātmā sakhā mama purābhavat //
avadhyaḥ sarvadā sarvaiḥ śaṅkarārcanatatparaḥ
sāvajñaṃ vāmapādena sa māṃ mūrdhni sadasyatha //
tāḍayāmāsa deveśa viṣṇo viśvajagatpate
uvāca ca madāviṣṭo na bibhemīti sarvataḥ //
jetumicchāmi taṃ vipraṃ dadhīcaṃ jagadīśvara
yathā hitaṃ tathā kartuṃ tvamarhasi janārdana //
jñātvā so 'pi dadhīcasya hy avadhyatvaṃ mahātmanaḥ
sasmāra ca maheśasya prabhāvamatulaṃ hariḥ //
evaṃ smṛtvā hariḥ prāha brahmaṇaḥ kṣutasaṃbhavam
viprāṇāṃ nāsti rājendra bhayametya maheśvaram //
viśeṣādrudrabhaktānām abhayaṃ sarvadā nṛpa
nīcānāmapi sarvatra dadhīcasyāsya kiṃ punaḥ //
tasmāttava mahābhāga vijayo nāsti bhūpate
duḥkhaṃ karomi viprasya śāpārthaṃ sasurasya me //
bhavitā tasya śāpena dakṣayajñe suraiḥ samam
vināśo mama rājendra punarutthānameva ca //
tasmātsametya viprendraṃ sarvayatnena bhūpate
karomi yatnaṃ rājendra dadhīcavijayāya te //
śrutvā vākyaṃ kṣupaḥ prāha tathāstviti janārdanam
bhagavānapi viprasya dadhīcasyāśramaṃ yayau //
āsthāya rūpaṃ viprasya bhagavān bhaktavatsalaḥ
dadhīcamāha brahmarṣim abhivandya jagadguruḥ //
bhobho dadhīca brahmarṣe bhavārcanaratāvyaya
varamekaṃ vṛṇe tvattas taṃ bhavāndātumarhati //
yācito devadevena dadhīcaḥ prāha viṣṇunā
jñātaṃ tavepsitaṃ sarvaṃ na bibhemi tavāpyaham //
bhavān viprasya rūpeṇa āgato 'si janārdana
bhūtaṃ bhaviṣyaṃ deveśa vartamānaṃ janārdana //
jñātaṃ prasādādrudrasya dvijatvaṃ tyaja suvrata
ārādhito 'si deveśa kṣupeṇa madhusūdana //
jāne tavaināṃ bhagavan bhaktavatsalatāṃ hare
sthāne tavaiṣā bhagavan bhaktavātsalyatā hare //
asti cedbhagavan bhītir bhavārcanaratasya me
vaktumarhasi yatnena varadāṃbujalocana //
vadāmi na mṛṣā tasmān na bibhemi janārdana
na bibhemi jagatyasmin devadaityadvijādapi //
śrutvā vākyaṃ dadhīcasya tadāsthāya janārdanaḥ
svarūpaṃ sasmitaṃ prāha saṃtyajya dvijatāṃ kṣaṇāt //
bhayaṃ dadhīca sarvatra nāstyeva tava suvrata
bhavārcanarato yasmād bhavān sarvajña eva ca //
bibhemīti sakṛdvaktuṃ tvamarhasi namastava
niyogānmama viprendra kṣupaṃ prati sadasyatha //
evaṃ śrutvāpi tadvākyaṃ sāntvaṃ viṣṇormahāmuniḥ
na bibhemīti taṃ prāha dadhīco devasattamam //
prabhāvāddevadevasya śaṃbhoḥ sākṣātpinākinaḥ
śarvasya śaṅkarasyāsya sarvajñasya mahāmuniḥ //
tatastasya muneḥ śrutvā vacanaṃ kupito hariḥ
cakramudyamya bhagavān didhakṣurmunisattamam //
abhavatkuṇṭhitāgraṃ hi viṣṇoścakraṃ sudarśanam
prabhāvāddhi dadhīcasya kṣupasyaiva hi saṃnidhau //
dṛṣṭvā tatkuṇṭhitāgraṃ hi cakraṃ cakriṇamāha saḥ
dadhīcaḥ sasmitaṃ sākṣāt sadasadvyaktikāraṇam //
bhagavan bhavatā labdhaṃ purātīva sudāruṇam
sudarśanamiti khyātaṃ cakraṃ viṣṇo prayatnataḥ //
bhavasyaitacchubhaṃ cakraṃ na jighāṃsati māmiha
brahmāstrādyaistathānyairhi prayatnaṃ kartumarhasi //
tasya tadvacanaṃ śrutvā dṛṣṭvā nirvīryamāyudham
sasarja ca punastasmai sarvāstrāṇi samantataḥ //
cakrurdevāstatastasya viṣṇoḥ sāhāyyamavyayāḥ
dvijenaikena yoddhuṃ hi pravṛttasya mahābalāḥ //
kuśamuṣṭiṃ tadādāya dadhīcaḥ saṃsmaranbhavam
sasarja sarvadevebhyo vajrāsthiḥ sarvato vaśī //
divyaṃ triśūlam abhavat kālāgnisadṛśaprabham
dagdhuṃ devānmatiṃ cakre yugāntāgnirivāparaḥ //
indranārāyaṇādyaiś ca devaistyaktāni yāni tu
āyudhāni samastāni praṇemus triśikhaṃ mune //
devāś ca dudruvuḥ sarve dhvastavīryā dvijottama
sasarja bhagavān viṣṇuḥ svadehātpuruṣottamaḥ //
ātmanaḥ sadṛśān divyāṃl lakṣalakṣāyutān gaṇān
tāni sarvāṇi sahasā dadāha munisattamaḥ //
tato vismayanārthāya viśvamūrtirabhūddhariḥ
tasya dehe hareḥ sākṣād apaśyaddvijasattamaḥ //
dadhīco bhagavānvipraḥ devatānāṃ gaṇān pṛthak
rudrāṇāṃ koṭayaścaiva gaṇānāṃ koṭayastadā //
aṇḍānāṃ koṭayaścaiva viśvamūrtestanau tadā
dṛṣṭvaitadakhilaṃ tatra cyāvanir vismitaṃ tadā //
viṣṇumāha jagannāthaṃ jaganmayamajaṃ vibhum
aṃbhasābhyukṣya taṃ viṣṇuṃ viśvarūpaṃ mahāmuniḥ //
māyāṃ tyaja mahābāho pratibhāsā vicārataḥ
vijñānānāṃ sahasrāṇi durvijñeyāni mādhava //
mayi paśya jagat sarvaṃ tvayā sārdham anindita
brahmāṇaṃ ca tathā rudraṃ divyāṃ dṛṣṭiṃ dadāmi te //
ityuktvā darśayāmāsa svatanau nikhilaṃ muniḥ
taṃ prāha ca hariṃ devaṃ sarvadevabhavodbhavam //
māyayā hyanayā kiṃ vā mantraśaktyātha vā prabho
vastuśaktyātha vā viṣṇo dhyānaśaktyātha vā punaḥ //
tyaktvā māyāmimāṃ tasmād yoddhumarhasi yatnataḥ
evaṃ tasya vacaḥ śrutvā dṛṣṭvā māhātmyamadbhutam //
devāś ca dudruvurbhūyo devaṃ nārāyaṇaṃ ca tam
vārayāmāsa niśceṣṭaṃ padmayonirjagadguruḥ //
niśamya vacanaṃ tasya brahmaṇastena nirjitaḥ
jagāma bhagavān viṣṇuḥ praṇipatya mahāmunim //
kṣupo duḥkhāturo bhūtvā sampūjya ca munīśvaram
dadhīcamabhivandyāśu prārthayāmāsa viklavaḥ //
dadhīca kṣamyatāṃ deva mayājñānātkṛtaṃ sakhe
viṣṇunā hi surairvāpi rudrabhaktasya kiṃ tava //
prasīda parameśāna durlabhā durjanairdvija
bhaktirbhaktimatāṃ śreṣṭha madvidhaiḥ kṣatriyādhamaiḥ //
śrutvānugṛhya taṃ vipro dadhīcastapatāṃ varaḥ
rājānaṃ muniśārdūlaḥ śaśāpa ca surottamān //
rudrakopāgninā devāḥ sadevendrā munīśvaraiḥ
dhvastā bhavantu devena viṣṇunā ca samanvitāḥ //
prajāpater makhe puṇye dakṣasya sumahātmanaḥ
evaṃ śaptvā kṣupaṃ prekṣya punarāha dvijottamaḥ //
devaiś ca pūjyā rājendra nṛpaiś ca vividhairgaṇaiḥ
brāhmaṇā eva rājendra balinaḥ prabhaviṣṇavaḥ //
ityuktvā svoṭajaṃ vipraḥ praviveśa mahādyutiḥ
dadhīcamabhivandyaiva jagāma svaṃ nṛpaḥ kṣayam //
tadeva tīrthamabhavat sthāneśvaramiti smṛtam
sthāneśvaram anuprāpya śivasāyujyam āpnuyāt //
kathitastava saṃkṣepād vivādaḥ kṣubdadhīcayoḥ
prabhāvaś ca dadhīcasya bhavasya ca mahāmune //
ya idaṃ kīrtayeddivyaṃ vivādaṃ kṣubdadhīcayoḥ
jitvāpamṛtyuṃ dehānte brahmalokaṃ prayāti saḥ //
ya idaṃ kīrtya saṃgrāmaṃ praviśettasya sarvadā
nāsti mṛtyubhayaṃ caiva vijayī ca bhaviṣyati //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge kṣupadadhīcisaṃvādo nāma ṣaṭtriṃśo 'dhyāyaḥ
śrutvā śakreṇa kathitaṃ pitā mama mahāmuniḥ
punaḥ papraccha deveśaṃ praṇamya racitāñjaliḥ //
bhagavan śakra sarvajña devadevanamaskṛta
śacīpate jagannātha sahasrākṣa maheśvara //
yugadharmānkathaṃ cakre bhagavānpadmasaṃbhavaḥ
vaktumarhasi me sarvaṃ sāṃprataṃ praṇatāya me //
tasya tadvacanaṃ śrutvā śilādasya mahātmanaḥ
vyājahāra yathādṛṣṭaṃ yugadharmaṃ suvistaram //
<caturyuga>
ādyaṃ kṛtayugaṃ viddhi tatastretāyugaṃ mune
dvāparaṃ tiṣyamityete catvārastu samāsataḥ //
sattvaṃ kṛtaṃ rajastretā dvāparaṃ ca rajastamaḥ
kalistamaś ca vijñeyaṃ yugavṛttiryugeṣu ca //
dhyānaṃ paraṃ kṛtayuge tretāyāṃ yajña ucyate
bhajanaṃ dvāpare śuddhaṃ dānameva kalau yuge //
catvāri ca sahasrāṇi varṣāṇāṃ tatkṛtaṃ yugam
tasya tāvacchatī saṃdhyā saṃdhyāṃśaś ca tathāvidhaḥ //
catvāri ca sahasrāṇi mānuṣāṇi śilāśana
āyuḥ kṛtayuge viddhi prajānāmiha suvrata //
tataḥ kṛtayuge tasmin saṃdhyāṃśe ca gate tu vai
pādāvaśiṣṭo bhavati yugadharmastu sarvataḥ //
caturbhāgaikahīnaṃ tu tretāyugamanuttamam
kṛtārdhaṃ dvāparaṃ viddhi tadardhaṃ tiṣyamucyate //
triśatī dviśatī saṃdhyā tathā caikaśatī mune
saṃdhyāṃśakaṃ tathāpyevaṃ kalpeṣvevaṃ yuge yuge //
ādye kṛtayuge dharmaś catuṣpādaḥ sanātanaḥ
tretāyuge tripādastu dvipādo dvāpare sthitaḥ //
tripādahīnastiṣye tu sattāmātreṇa dhiṣṭhitaḥ
Note: kṛtayugakṛte tu mithunotpattir vṛttiḥ sākṣādrasollasā //
prajāstṛptāḥ sadā sarvāḥ sarvānandāś ca bhoginaḥ
adhamottamatā tāsāṃ na viśeṣāḥ prajāḥ śubhāḥ //
tulyamāyuḥ sukhaṃ rūpaṃ tāsāṃ tasminkṛte yuge
tāsāṃ prītirna ca dvandvaṃ na dveṣo nāsti ca klamaḥ //
parvatodadhivāsinyo hy aniketāśrayāstu tāḥ
viśokāḥ sattvabahulā ekāntabahulās tathā //
tā vai niṣkāmacāriṇyo nityaṃ muditamānasāḥ
apravṛttiḥ kṛtayuge karmaṇoḥ śubhapāpayoḥ //
varṇāśramavyavasthā ca tadāsīnna ca saṃkaraḥ
rasollāsaḥ kālayogāt tretākhye naśyate dvija //
tasyāṃ siddhau pranaṣṭāyām anyā siddhiḥ prajāyate
apāṃ saukṣmye pratigate tadā meghātmanā tu vai //
meghebhyastanayitnubhyaḥ pravṛttaṃ vṛṣṭisarjanam
sakṛd eva tathā vṛṣṭyā saṃyukte pṛthivītale //
prādurāsaṃstadā tāsāṃ vṛkṣāste gṛhasaṃjñitāḥ
sarvavṛttyupabhogastu tāsāṃ tebhyaḥ prajāyate //
vartayanti sma tebhyastās tretāyugamukhe prajāḥ
tataḥ kālena mahatā tāsāmeva viparyayāt //
rāgalobhātmako bhāvas tadā hyākasmiko 'bhavat
viparyayeṇa tāsāṃ tu tena tatkālabhāvinā //
praṇaśyanti tataḥ sarve vṛkṣāste gṛhasaṃjñitāḥ
tatasteṣu pranaṣṭeṣu vibhrāntā maithunodbhavāḥ //
api dhyāyanti tāṃ siddhiṃ satyābhidhyāyinastadā
prādurbabhūvustāsāṃ tu vṛkṣāste gṛhasaṃjñitāḥ //
vastrāṇi te prasūyante phalānyābharaṇāni ca
teṣveva jāyate tāsāṃ gandhavarṇarasānvitam //
amākṣikaṃ mahīvīryaṃ puṭake puṭake madhu
tena tā vartayanti sma sukhamāyuḥ sadaiva hi //
hṛṣṭapuṣṭāstayā siddhyā prajā vai vigatajvarāḥ
tataḥ kālāntareṇaiva punarlobhāvṛtāstu tāḥ //
vṛkṣāṃstānparyagṛhṇanti madhu vā mākṣikaṃ balāt
tāsāṃ tenopacāreṇa punarlobhakṛtena vai //
pranaṣṭā madhunā sārdhaṃ kalpavṛkṣāḥ kvacitkvacit
tasyāmevālpaśiṣṭāyāṃ siddhyāṃ kālavaśāttadā //
āvartanāttu tretāyāṃ dvandvānyabhyutthitāni vai
śītavarṣātapaistīvrais tatastā duḥkhitā bhṛśam //
dvandvaiḥ sampīḍyamānāś ca cakrur āvaraṇāni tu
kṛtadvandvapratīghātāḥ ketanāni girau tataḥ //
pūrvaṃ nikāmacārāstā hy aniketā athāvasan
yathāyogaṃ yathāprīti niketeṣvavasanpunaḥ //
kṛtvā dvandvopaghātāṃstān vṛttyupāyamacintayan
naṣṭeṣu madhunā sārdhaṃ kalpavṛkṣeṣu vai tadā //
vivādavyākulāstā vai prajāstṛṣṇākṣudhārditāḥ
tataḥ prādurbabhau tāsāṃ siddhistretāyuge punaḥ //
vārtāyāḥ sādhikāpyanyā vṛṣṭistāsāṃ nikāmataḥ
tāsāṃ vṛṣṭyudakādīni hy abhavannimnagāni tu //
abhavanvṛṣṭisaṃtatyā srotasthānāni nimnagāḥ
evaṃ nadyaḥ pravṛttāstu dvitīye vṛṣṭisarjane //
ye punastadapāṃ stokāḥ patitāḥ pṛthivītale
apāṃ bhūmeś ca saṃyogād oṣadhyastāstadābhavan //
athālpakṛṣṭāścānuptā grāmyāraṇyāścaturdaśa
ṛtupuṣpaphalāścaiva vṛkṣagulmāś ca jajñire //
prādurbhūtāni caitāni vṛkṣajātyauṣadhāni ca
tenauṣadhena vartante prajāstretāyuge tadā //
tataḥ punarabhūttāsāṃ rāgo lobhaś ca sarvaśaḥ
avaśyaṃ bhāvinārthena tretāyugavaśena ca //
tatastāḥ paryagṛhṇanta nadīkṣetrāṇi parvatān
vṛkṣagulmauṣadhīścaiva prasahya tu yathābalam //
viparyayeṇa cauṣadhyaḥ pranaṣṭāstāścaturdaśa
matvā dharāṃ praviṣṭāstā ityauṣadhyaḥ pitāmahaḥ //
dudoha gāṃ prayatnena sarvabhūtahitāya vai
tadāprabhṛti cauṣadhyaḥ phālakṛṣṭāstvitastataḥ //
vārtāṃ kṛṣiṃ samāyātā vartukāmāḥ prayatnataḥ
vārtā vṛttiḥ samākhyātā kṛṣikāmaprayatnataḥ //
anyathā jīvitaṃ tāsāṃ nāsti tretāyugātyaye
hastodbhavā hyapaścaiva bhavanti bahuśastadā //
tatrāpi jagṛhuḥ sarve cānyonyaṃ krodhamūrchitāḥ
sutadāradhanādyāṃstu balādyugabalena tu //
maryādāyāḥ pratiṣṭhārthaṃ jñātvā tadakhilaṃ vibhuḥ
sasarja kṣatriyāṃstrātuṃ kṣatātkamalasaṃbhavaḥ //
varṇāśramapratiṣṭhāṃ ca cakāra svena tejasā
vṛttena vṛttinā vṛttaṃ viśvātmā nirmame svayam //
yajñapravartanaṃ caiva tretāyāmabhavatkramāt
paśuyajñaṃ na sevante kecittatrāpi suvratāḥ //
balādviṣṇustadā yajñam akarotsarvadṛk kramāt
dvijāstadā praśaṃsanti tatastvāhiṃsakaṃ mune //
dvāpareṣvapi vartante matibhedāstadā nṛṇām
manasā karmaṇā vācā kṛcchrādvārtā prasidhyati //
tadā tu sarvabhūtānāṃ kāyakleśavaśātkramāt
lobho bhṛtirvaṇigyuddhaṃ tattvānāmaviniścayaḥ //
vedaśākhāpraṇayanaṃ dharmāṇāṃ saṃkaras tathā
varṇāśramaparidhvaṃsaḥ kāmadveṣau tathaiva ca //
dvāpare tu pravartante rāgo lobho madas tathā
vedo vyāsaiścaturdhā tu vyasyate dvāparādiṣu //
eko vedaścatuṣpādas tretāsviha vidhīyate
saṃkṣayādāyuṣaścaiva vyasyate dvāpareṣu saḥ //
ṛṣiputraiḥ punarbhedā bhidyante dṛṣṭivibhramaiḥ
mantrabrāhmaṇavinyāsaiḥ svaravarṇaviparyayaiḥ //
saṃhitā ṛgyajuḥsāmnāṃ saṃhanyante manīṣibhiḥ
sāmānyā vaikṛtāścaiva draṣṭṛbhistaiḥ pṛthakpṛthak //
brāhmaṇaṃ kalpasūtrāṇi mantrapravacanāni ca
anye tu prasthitāstānvai kecittānpratyavasthitāḥ //
itihāsapurāṇāni bhidyante kālagauravāt
brāhmaṃ pādmaṃ vaiṣṇavaṃ ca śaivaṃ bhāgavataṃ tathā //
bhaviṣyaṃ nāradīyaṃ ca mārkaṇḍeyamataḥ param
āgneyaṃ brahmavaivartaṃ laiṅgaṃ vārāhameva ca //
vāmanākhyaṃ tataḥ kūrmaṃ mātsyaṃ gāruḍameva ca
skāndaṃ tathā ca brahmāṇḍaṃ teṣāṃ bhedaḥ prakathyate //
laiṅgam ekādaśavidhaṃ prabhinnaṃ dvāpare śubham
manvatriviṣṇuhārītayājñavalkyośano 'ṅgirāḥ //
yamāpastambasaṃvartāḥ kātyāyanabṛhaspatī
parāśaravyāsaśaṅkhalikhitā dakṣagautamau //
śātātapo vasiṣṭhaś ca evamādyaiḥ sahasraśaḥ
avṛṣṭirmaraṇaṃ caiva tathā vyādhyādyupadravāḥ //
vāṅmanaḥkarmajair duḥkhair nirvedo jāyate tataḥ
nirvedājjāyate teṣāṃ duḥkhamokṣavicāraṇā //
vicāraṇācca vairāgyaṃ vairāgyāddoṣadarśanam
doṣāṇāṃ darśanāccaiva dvāpare jñānasaṃbhavaḥ //
eṣā rajastamoyuktā vṛttir vai dvāpare smṛtā
ādye kṛte tu dharmo 'sti sa tretāyāṃ pravartate //
dvāpare vyākulībhūtvā praṇaśyati kalau yuge //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ekonacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ
tiṣye māyāmasūyāṃ ca vadhaṃ caiva tapasvinām
sādhayanti narāstatra tamasā vyākulendriyāḥ //
kalau pramādako rogaḥ satataṃ kṣudbhayāni ca
anāvṛṣṭibhayaṃ ghoraṃ deśānāṃ ca viparyayaḥ //
na prāmāṇyaṃ śruterasti nṛṇāṃ cādharmasevanam
adhārmikāstvanācārā mahākopālpacetasaḥ //
anṛtaṃ bruvate lubdhās tiṣye jātāś ca duṣprajāḥ
duriṣṭairduradhītaiś ca durācārairdurāgamaiḥ //
viprāṇāṃ karma doṣeṇa prajānāṃ jāyate bhayam
nādhīyante tadā vedān na yajanti dvijātayaḥ //
utsīdanti narāścaiva kṣatriyāś ca viśaḥ kramāt
śūdrāṇāṃ mantrayogena saṃbandho brāhmaṇaiḥ saha //
bhavatīha kalau tasmiñ śayanāsanabhojanaiḥ
rājānaḥ śūdrabhūyiṣṭhā brāhmaṇān bādhayanti te //
bhrūṇahatyā vīrahatyā prajāyante prajāsu vai
śūdrāś ca brāhmaṇācārāḥ śūdrācārāś ca brāhmaṇāḥ //
rājavṛttisthitāś caurāś caurācārāś ca pārthivāḥ
ekapatnyo na śiṣyanti vardhiṣyantyabhisārikāḥ //
varṇāśramapratiṣṭhāno jāyate nṛṣu sarvataḥ
tadā svalpaphalā bhūmiḥ kvaciccāpi mahāphalā //
arakṣitāro hartāraḥ pārthivāś ca śilāśana
śūdrā vai jñāninaḥ sarve brāhmaṇairabhivanditāḥ //
akṣatriyāś ca rājāno viprāḥ śūdropajīvinaḥ
āsanasthā dvijāndṛṣṭvā na calantyalpabuddhayaḥ //
tāḍayanti dvijendrāṃś ca śūdrā vai svalpabuddhayaḥ
āsye nidhāya vai hastaṃ karṇaṃ śūdrasya vai dvijāḥ //
nīcasyeva tadā vākyaṃ vadanti vinayena tam
uccāsanasthān śūdrāṃś ca dvijamadhye dvijarṣabha //
jñātvā na hiṃsate rājā kalau kālavaśena tu
puṣpaiś ca vāsitaiścaiva tathānyair maṅgalaiḥ śubhaiḥ //
śūdrānabhyarcayantyalpaśrutabhāgyabalānvitāḥ
na prekṣante garvitāś ca śūdrā dvijavarān dvija //
sevāvasaram ālokya dvāre tiṣṭhanti vai dvijāḥ
vāhanasthān samāvṛtya śūdrāñśūdropajīvinaḥ //
sevante brāhmaṇāstatra stuvanti stutibhiḥ kalau
tapoyajñaphalānāṃ ca vikretāro dvijottamāḥ //
yatayaś ca bhaviṣyanti bahavo 'sminkalau yuge
puruṣālpaṃ bahustrīkaṃ yugānte samupasthite //
nindanti vedavidyāṃ ca dvijāḥ karmāṇi vai kalau
kalau devo mahādevaḥ śaṅkaro nīlalohitaḥ //
prakāśate pratiṣṭhārthaṃ dharmasya vikṛtākṛtiḥ
ye taṃ viprā niṣevante yena kenāpi śaṅkaram //
kalidoṣān vinirjitya prayānti paramaṃ padam
śvāpadaprabalatvaṃ ca gavāṃ caiva parikṣayaḥ //
sādhūnāṃ vinivṛttiś ca vedyā tasminyugakṣaye
tadā sūkṣmo mahodarko durlabho dānamūlavān //
cāturāśramaśaithilye dharmaḥ praticaliṣyati
arakṣitāro hartāro balibhāgasya pārthivāḥ //
yugānteṣu bhaviṣyanti svarakṣaṇaparāyaṇāḥ
aṭṭaśūlā janapadāḥ śivaśūlāścatuṣpathāḥ //
pramadāḥ keśaśūlinyo bhaviṣyanti kalau yuge
citravarṣī tadā devo yadā prāhuryugakṣayam //
sarve vaṇigjanāścāpi bhaviṣyantyadhame yuge
kuśīlacaryāḥ pāṣaṇḍair vṛthārūpaiḥ samāvṛtāḥ //
bahuyājanako loko bhaviṣyati parasparam
nāvyāhṛtakrūravākyo nārjavī nānasūyakaḥ //
na kṛte pratikartā ca yugakṣīṇe bhaviṣyati
nindakāścaiva patitā yugāntasya ca lakṣaṇam //
nṛpaśūnyā vasumatī na ca dhānyadhanāvṛtā
maṇḍalāni bhaviṣyanti deśeṣu nagareṣu ca //
alpodakā cālpaphalā bhaviṣyati vasuṃdharā
goptāraścāpyagoptāraḥ sambhaviṣyantyaśāsanāḥ //
hartāraḥ paravittānāṃ paradārapradharṣakāḥ
kāmātmāno durātmāno hy adhamāḥ sāhasapriyāḥ //
pranaṣṭaceṣṭanāḥ puṃso muktakeśāś ca śūlinaḥ
janāḥ ṣoḍaśavarṣāś ca prajāyante yugakṣaye //
śukladantājinākṣāś ca muṇḍāḥ kāṣāyavāsasaḥ
śūdrā dharmaṃ cariṣyanti yugānte samupasthite //
sasyacaurā bhaviṣyanti dṛḍhacailābhilāṣiṇaḥ
caurāścorasvahartāro harturhartā tathāparaḥ //
yogyakarmaṇyuparate loke niṣkriyatāṃ gate
kīṭamūṣakasarpāś ca dharṣayiṣyanti mānavān //
subhikṣaṃ kṣemamārogyaṃ sāmarthyaṃ durlabhaṃ tadā
kauśikīṃ pratipatsyante deśānkṣudbhayapīḍitāḥ //
duḥkhenābhiplutānāṃ ca paramāyuḥ śataṃ tadā
dṛśyante na ca dṛśyante vedāḥ kaliyuge 'khilāḥ //
utsīdanti tadā yajñāḥ kevalādharmapīḍitāḥ
kāṣāyiṇo 'pyanirgranthāḥ kāpālībahulāstviha //
vedavikrayiṇaścānye tīrthavikrayiṇaḥ pare
varṇāśramāṇāṃ ye cānye pāṣaṇḍāḥ paripanthinaḥ //
utpadyante tadā te vai samprāpte tu kalau yuge
adhīyante tadā vedāñ śūdrā dharmārthakovidāḥ //
yajante cāśvamedhena rājānaḥ śūdrayonayaḥ
strībālagovadhaṃ kṛtvā hatvā caiva parasparam //
upadravāṃstathānyonyaṃ sādhayanti tadā prajāḥ
duḥkhaprabhūtamalpāyur dehotsādaḥ sarogatā //
adharmābhiniveśitvāt tamovṛttaṃ kalau smṛtam
prajāsu brahmahatyādi tadā vai sampravartate //
tasmādāyurbalaṃ rūpaṃ kaliṃ prāpya prahīyate
tadā tvalpena kālena siddhiṃ gacchanti mānavāḥ //
dhanyā dharmaṃ cariṣyanti yugānte dvijasattamāḥ
śrutismṛtyuditaṃ dharmaṃ ye carantyanasūyakāḥ //
tretāyāṃ vārṣiko dharmo dvāpare māsikaḥ smṛtaḥ
yathākleśaṃ caranprājñas tadahnā prāpnute kalau //
Note: saṃdhyāṃśa
eṣā kaliyugāvasthā saṃdhyāṃśaṃ tu nibodha me
yuge yuge ca hīyante trīṃstrīnpādāṃstu siddhayaḥ //
yugasvabhāvāḥ saṃdhyāstu tiṣṭhantīha tu pādaśaḥ
saṃdhyāsvabhāvāḥ svāṃśeṣu pādaśaste pratiṣṭhitāḥ //
Note: Pramiti
evaṃ saṃdhyāṃśake kāle samprāpte tu yugāntike
teṣāṃ śāstā hyasādhūnāṃ bhūtānāṃ nidhanotthitaḥ //
gotre 'sminvai candramaso nāmnā pramitirucyate
mānavasya tu so 'ṃśena pūrvaṃ svāyaṃbhuve 'ntare //
samāḥ sa viṃśatiḥ pūrṇāḥ paryaṭanvai vasuṃdharām
anukarṣan sa vai senāṃ savājirathakuñjarām //
pragṛhītāyudhairvipraiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
sa tadā taiḥ parivṛto mlecchān hanti sahasraśaḥ //
sa hatvā sarvaśaścaiva rājñastāñśūdrayonijān
pākhaṇḍāṃstu tataḥ sarvān niḥśeṣaṃ kṛtavān prabhuḥ //
nātyarthaṃ dhārmikā ye ca tān sarvān hanti sarvataḥ
varṇavyatyāsajātāś ca ye ca tānanujīvinaḥ //
pravṛttacakro balavān mlecchānāmantakṛtsa tu
adhṛṣyaḥ sarvabhūtānāṃ cacārātha vasuṃdharām //
mānavasya tu so 'ṃśena devasyeha vijajñivān
pūrvajanmani viṣṇostu pramitirnāma vīryavān //
gotrato vai candramasaḥ pūrṇe kaliyuge prabhuḥ
dvātriṃśe 'bhyudite varṣe prakrānto viṃśatiḥ samāḥ //
vinighnansarvabhūtāni śataśo 'tha sahasraśaḥ
kṛtvā bījāvaśeṣāṃ tu pṛthivīṃ krūrakarmaṇaḥ //
parasparanimittena kopenākasmikena tu
sa sādhayitvā vṛṣalān prāyaśas tān adhārmikān //
gaṅgāyamunayormadhye sthitiṃ prāptaḥ sahānugaḥ
tato vyatīte kāle tu sāmātyaḥ sahasainikaḥ //
utsādya pārthivān sarvān mlecchāṃścaiva sahasraśaḥ
tatra saṃdhyāṃśake kāle samprāpte tu yugāntike //
Note: behaviour of people during yugānta
sthitāsvalpāvaśiṣṭāsu prajāsviha kvacitkvacit
apragrahāstatastā vai lobhāviṣṭāstu kṛtsnaśaḥ //
upahiṃsanti cānyonyaṃ praṇipatya parasparam
arājake yugavaśāt saṃśaye samupasthite //
prajāstā vai tataḥ sarvāḥ parasparabhayārditāḥ
vyākulāś ca paribhrāntās tyaktvā dārān gṛhāṇi ca //
svānprāṇān anapekṣanto niṣkāruṇyāḥ suduḥkhitāḥ
naṣṭe śraute smārtadharme parasparahatāstadā //
nirmaryādā nirākrāntā niḥsnehā nirapatrapāḥ
naṣṭe dharme pratihatāḥ hrasvakāḥ pañcaviṃśakāḥ //
hitvā putrāṃś ca dārāṃś ca vivādavyākulendriyāḥ
anāvṛṣṭihatāścaiva vārtāmutsṛjya dūrataḥ //
pratyantānupasevante hitvā janapadān svakān
saritsāgarakūpāṃste sevante parvatāṃs tathā //
madhumāṃsairmūlaphalair vartayanti suduḥkhitāḥ
cīrapatrājinadharā niṣkriyā niṣparigrahāḥ //
varṇāśramaparibhraṣṭāḥ saṃkaṭaṃ ghoramāsthitāḥ
evaṃ kaṣṭamanuprāptā alpaśeṣāḥ prajāstadā //
jarāvyādhikṣudhāviṣṭā duḥkhānnirvedamānasāḥ
vicāraṇā tu nirvedāt sāmyāvasthā vicāraṇā //
sāmyāvasthātmako bodhaḥ saṃbodhāddharmaśīlatā
arūpaśamayuktāstu kaliśiṣṭā hi vai svayam //
ahorātrāttadā tāsāṃ yugaṃ tu parivartate
cittasaṃmohanaṃ kṛtvā tāsāṃ vai suptamattavat //
bhāvino 'rthasya ca balāt tataḥ kṛtamavartata
pravṛtte tu tatastasmin punaḥ kṛtayuge tu vai //
utpannāḥ kaliśiṣṭāstu prajāḥ kārtayugāstadā
tiṣṭhanti ceha ye siddhā adṛṣṭā vicaranti ca //
sapta saptarṣibhiścaiva tatra te tu vyavasthitāḥ
brahmakṣatraviśaḥ śūdrā bījārthaṃ ye smṛtā iha //
kalijaiḥ saha te sarve nirviśeṣāstadābhavan
teṣāṃ saptarṣayo dharmaṃ kathayantītare 'pi ca //
varṇāśramācārayutaṃ śrautaṃ smārtaṃ dvidhā tu yam
tatasteṣu kriyāvatsu vardhante vai prajāḥ kṛte //
śrautasmārtakṛtānāṃ ca dharme saptarṣidarśite
keciddharmavyavasthārthaṃ tiṣṭhantīha yugakṣaye //
manvantarādhikāreṣu tiṣṭhanti munayastu vai
yathā dāvapradagdheṣu tṛṇeṣviha tataḥ kṣitau //
vanānāṃ prathamaṃ vṛṣṭyā teṣāṃ mūleṣu saṃbhavaḥ
tathā kārtayugānāṃ tu kalijeṣviha saṃbhavaḥ //
evaṃ yugādyugasyeha saṃtānaṃ tu parasparam
vartate ha vyavacchedād yāvanmanvantarakṣayaḥ //
sukhamāyurbalaṃ rūpaṃ dharmo 'rthaḥ kāma eva ca
yugeṣvetāni hīyante trīṃstrīn pādān krameṇa tu //
sasaṃdhyāṃśeṣu hīyante yugānāṃ dharmasiddhayaḥ
ityeṣā pratisiddhirvai kīrtitaiṣā krameṇa tu //
caturyugānāṃ sarveṣām anenaiva tu sādhanam
Note: yuga = höhere Zeiteinheiteneṣā caturyugāvṛttir ā sahasrād guṇīkṛtā //
brahmaṇastadahaḥ proktaṃ rātriścaitāvatī smṛtā
anārjavaṃ jaḍībhāvo bhūtānām ā yugakṣayāt //
etadeva tu sarveṣāṃ yugānāṃ lakṣaṇaṃ smṛtam
eṣāṃ caturyugāṇāṃ ca guṇitā hyekasaptatiḥ //
krameṇa parivṛttā tu manorantaram ucyate
caturyuge yathaikasmin bhavatīha yadā tu yat //
tathā cānyeṣu bhavati punastadvai yathākramam
sarge sarge yathā bhedā utpadyante tathaiva tu //
pañcaviṃśatparimitā na nyūnā nādhikās tathā
tathā kalpā yugaiḥ sārdhaṃ bhavanti saha lakṣaṇaiḥ //
manvantarāṇāṃ sarveṣām etadeva tu lakṣaṇam //
yathā yugānāṃ parivartanāni cirapravṛttāni yugasvabhāvāt
tathā tu saṃtiṣṭhati jīvalokaḥ kṣayodayābhyāṃ parivartamānaḥ //
ityetallakṣaṇaṃ proktaṃ yugānāṃ vai samāsataḥ
atītānāgatānāṃ hi sarvamanvantareṣu vai //
manvantareṇa caikena sarvāṇyevāntarāṇi ca
vyākhyātāni na saṃdehaḥ kalpaḥ kalpena caiva hi //
anāgateṣu tadvacca tarkaḥ kāryo vijānatā
manvantareṣu sarveṣu atītānāgateṣviha //
tulyābhimāninaḥ sarve nāmarūpairbhavantyuta
devā hyaṣṭavidhā ye ca ye ca manvantareśvarāḥ //
ṛṣayo manavaścaiva sarve tulyaprayojanāḥ
evaṃ varṇāśramāṇāṃ tu pravibhāgo yuge yuge //
yugasvabhāvaś ca tathā vidhatte vai tadā prabhuḥ
varṇāśramavibhāgāś ca yugāni yugasiddhayaḥ //
yugānāṃ parimāṇaṃ te kathitaṃ hi prasaṅgataḥ
vadāmi devīputratvaṃ padmayoneḥ samāsataḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge caturyugaparimāṇaṃ nāma catvāriṃśo 'dhyāyaḥ
punaḥ sasarja bhagavān prabhraṣṭāḥ pūrvavatprajāḥ
sahasrayugaparyante prabhāte tu pitāmahaḥ //
evaṃ parārdhe viprendra dviguṇe tu tathā gate
tadā dharāmbhasi vyāptā hy āpo vahnau samīraṇe //
vahniḥ samīraṇaścaiva vyomni tanmātrasaṃyutaḥ
indriyāṇi daśaikaṃ ca tanmātrāṇi dvijottama //
ahaṅkāramanuprāpya pralīnāstatkṣaṇādaho
abhimānastadā tatra mahāntaṃ vyāpya vai kṣaṇāt //
mahānapi tathā vyaktaṃ prāpya līno 'bhavaddvija
avyaktaṃ svaguṇaiḥ sārdhaṃ pralīnamabhavadbhave //
tataḥ sṛṣṭirabhūttasmāt pūrvavatpuruṣācchivāt
atha sṛṣṭāstadā tasya manasā tena mānasāḥ //
na vyavardhanta loke 'smin prajāḥ kamalayoninā
vṛddhyarthaṃ bhagavānbrahmā putrairvai mānasaiḥ saha //
duścaraṃ vicacāreśaṃ samuddiśya tapaḥ svayam
tuṣṭastu tapasā tasya bhavo jñātvā sa vāñchitam //
lalāṭamadhyaṃ nirbhidya brahmaṇaḥ puruṣasya tu
putrasnehamiti procya strīpuṃrūpo 'bhavattadā //
tasya putro mahādevo hy ardhanārīśvaro 'bhavat
dadāha bhagavānsarvaṃ brahmāṇaṃ ca jagadgurum //
athārdhamātrāṃ kalyāṇīm ātmanaḥ parameśvarīm
bubhuje yogamārgeṇa vṛddhyarthaṃ jagatāṃ śivaḥ //
tasyāṃ hariṃ ca brahmāṇaṃ sasarja parameśvaraḥ
viśveśvarastu viśvātmā cāstraṃ pāśupataṃ tathā //
tasmādbrahmā mahādevyāś cāṃśajaś ca haris tathā
aṇḍajaḥ padmajaścaiva bhavāṅgabhava eva ca //
etatte kathitaṃ sarvam itihāsaṃ purātanam
parārdhaṃ brahmaṇo yāvat tāvadbhūtiḥ samāsataḥ //
vairāgyaṃ brahmaṇo vakṣye tamodbhūtaṃ samāsataḥ
nārāyaṇo 'pi bhagavān dvidhā kṛtvātmanastanum //
sasarja sakalaṃ tasmāt svāṅgādeva carācaram
tato brahmāṇamasṛjad brahmā rudraṃ pitāmahaḥ //
mune kalpāntare rudro hariṃ brahmāṇam īśvaram
tato brahmāṇamasṛjan mune kalpāntare hariḥ //
nārāyaṇaṃ punarbrahmā brahmāṇaṃ ca punarbhavaḥ
tadā vicārya vai brahmā duḥkhaṃ saṃsāra ityajaḥ //
sargaṃ visṛjya cātmānam ātmanyeva niyojya ca
saṃhṛtya prāṇasañcāraṃ pāṣāṇa iva niścalaḥ //
daśavarṣasahasrāṇi samādhistho 'bhavatprabhuḥ
adhomukhaṃ tu yatpadmaṃ hṛdi saṃsthaṃ suśobhanam //
pūritaṃ pūrakeṇaiva prabuddhaṃ cābhavattadā
tadūrdhvavaktram abhavat kumbhakena nirodhitam //
tatpadmakarṇikāmadhye sthāpayāmāsa ceśvaram
tadomiti śivaṃ devam ardhamātrāparaṃ param //
mṛṇālatantubhāgaikaśatabhāge vyavasthitam
yamī yamaviśuddhātmā niyamyaivaṃ hṛdīśvaram //
yamapuṣpādibhiḥ pūjyaṃ yājyo hyayajadavyayam
tasya hṛtkamalasthasya niyogāccāṃśajo vibhuḥ //
lalāṭamasya nirbhidya prādurāsītpitāmahāt
lohito 'bhūt svayaṃ nīlaḥ śivasya hṛdayodbhavaḥ //
vahneścaiva tu saṃyogāt prakṛtya puruṣaḥ prabhuḥ
nīlaś ca lohitaścaiva yataḥ kālākṛtiḥ pumān //
nīlalohita ityuktas tena devena vai prabhuḥ
brahmaṇā bhagavānkālaḥ prītātmā cābhavadvibhuḥ //
suprītamanasaṃ devaṃ tuṣṭāva ca pitāmahaḥ
nāmāṣṭakena viśvātmā viśvātmānaṃ mahāmune //
namaste bhagavan rudra bhāskarāmitatejase
namo bhavāya devāya rasāyāmbumayāya te //
śarvāya kṣitirūpāya sadā surabhiṇe namaḥ
īśāya vāyave tubhyaṃ saṃsparśāya namo namaḥ //
paśūnāṃ pataye caiva pāvakāyātitejase
bhīmāya vyomarūpāya śabdamātrāya te namaḥ //
mahādevāya somāya amṛtāya namo 'stu te
ugrāya yajamānāya namaste karmayogine //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi paitāmahamimaṃ stavam
rudrāya kathitaṃ viprāñ śrāvayedvā samāhitaḥ //
aṣṭamūrtestu sāyujyaṃ varṣādekādavāpnuyāt
evaṃ stutvā mahādevam avaikṣata pitāmahaḥ //
tadāṣṭadhā mahādevaḥ samātiṣṭhatsamantataḥ
tadā prakāśate bhānuḥ kṛṣṇavartmā niśākaraḥ //
kṣitirvāyuḥ pumānaṃbhaḥ suṣiraṃ sarvagaṃ tathā
tadāprabhṛti taṃ prāhur aṣṭamūrtiritīśvaram //
aṣṭamūrteḥ prasādena virañciścāsṛjatpunaḥ
sṛṣṭvaitad akhilaṃ brahmā punaḥ kalpāntare prabhuḥ //
sahasrayugaparyantaṃ saṃsupte ca carācare
prajāḥ sraṣṭumanās tepe tata ugraṃ tapo mahat //
tasyaivaṃ tapyamānasya na kiṃcitsamavartata
tato dīrgheṇa kālena duḥkhātkrodho vyajāyata //
krodhāviṣṭasya netrābhyāṃ prāpatannaśrubindavaḥ
tatastebhyo 'śrubindubhyo bhūtāḥ pretāstadābhavan //
sarvāṃstānagrajāndṛṣṭvā bhūtapretaniśācarān
anindata tadā devo brahmātmānam ajo vibhuḥ //
jahau prāṇāṃś ca bhagavān krodhāviṣṭaḥ prajāpatiḥ
tataḥ prāṇamayo rudraḥ prādurāsītprabhormukhāt //
ardhanārīśvaro bhūtvā bālārkasadṛśadyutiḥ
tadaikādaśadhātmānaṃ pravibhajya vyavasthitaḥ //
ardhenāṃśena sarvātmā sasarjāsau śivāmumām
sā cāsṛjattadā lakṣmīṃ durgāṃ śreṣṭhāṃ sarasvatīm //
vāmāṃ raudrīṃ mahāmāyāṃ vaiṣṇavīṃ vārijekṣaṇām
kalāṃ vikiriṇīṃ caiva kālīṃ kamalavāsinīm //
balavikariṇīṃ devīṃ balapramathinīṃ tathā
sarvabhūtasya damanīṃ sasṛje ca manonmanīm //
tathānyā bahavaḥ sṛṣṭās tayā nāryaḥ sahasraśaḥ
rudraiścaiva mahādevas tābhistribhuvaneśvaraḥ //
sarvātmanaś ca tasyāgre hy atiṣṭhatparameśvaraḥ
mṛtasya tasya devasya brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ //
ghṛṇī dadau punaḥ prāṇān brahmaputro maheśvaraḥ
brahmaṇaḥ pradadau prāṇān ātmasthāṃstu tadā prabhuḥ //
prahṛṣṭo 'bhūttato rudraḥ kiṃcitpratyāgatāsavam
abhyabhāṣata deveśo brahmāṇaṃ paramaṃ vacaḥ //
mā bhairdeva mahābhāga viriñca jagatāṃ guro
mayeha sthāpitāḥ prāṇās tasmāduttiṣṭha vai prabho //
śrutvā vacastatastasya svapnabhūtaṃ manogatam
pitāmahaḥ prasannātmā netraiḥ phullāmbujaprabhaiḥ //
tataḥ pratyāgataprāṇaḥ samudaikṣan maheśvaram
sa udvīkṣya ciraṃ kālaṃ snigdhagaṃbhīrayā girā //
uvāca bhagavān brahmā samutthāya kṛtāñjaliḥ
bho bho vada mahābhāga ānandayasi me manaḥ //
ko bhavān aṣṭamūrtir vai sthita ekādaśātmakaḥ
tasya tadvacanaṃ śrutvā vyājahāra maheśvaraḥ //
spṛśankarābhyāṃ brahmāṇaṃ sukhābhyāṃ sa surārihā
māṃ viddhi paramātmānam enāṃ māyāmajāmiti //
ete vai saṃsthitā rudrās tvāṃ rakṣitumihāgatāḥ
tataḥ praṇamya taṃ brahmā devadevamuvāca ha //
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā harṣagadgadayā girā
bhagavandevadeveśa duḥkhairākulito hyaham //
saṃsārānmoktumīśāna māmihārhasi śaṅkara
tataḥ prahasya bhagavān pitāmahamumāpatiḥ //
tadā rudrairjagannāthas tayā cāntardadhe vibhuḥ
tasmācchilāda lokeṣu durlabho vai tvayonijaḥ //
mṛtyuhīnaḥ pumānviddhi samṛtyuḥ padmajo 'pi saḥ
kiṃtu deveśvaro rudraḥ prasīdati yadīśvaraḥ //
na durlabho mṛtyuhīnas tava putro hyayonijaḥ
mayā ca viṣṇunā caiva brahmaṇā ca mahātmanā //
ayonijaṃ mṛtyuhīnam asamarthaṃ niveditum
evaṃ vyāhṛtya viprendram anugṛhya ca taṃ ghṛṇī //
devairvṛto yayau devaḥ sitenebhena vai prabhuḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge indravākyaṃ nāmaikacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ
śatamekaṃ sahasrāṇāṃ yojanānāṃ sa tu smṛtaḥ
anu dvīpaṃ sahasrāṇāṃ dviguṇaṃ dviguṇottaram //
pañcāśatkoṭivistīrṇā sasamudrā dharā smṛtā
dvīpaiś ca saptabhir yuktā lokālokāvṛtā śubhā //
nīlastathottare meroḥ śvetastasyottare punaḥ
śṛṅgī tasyottare viprās trayaste varṣaparvatāḥ //
jaṭharo devakūṭaś ca pūrvasyāṃ diśi parvatau
niṣadho dakṣiṇe meros tasya dakṣiṇato giriḥ
hemakūṭa iti khyāto himavāṃstasya dakṣiṇe //
meroḥ paścimataścaiva parvatau dvau dharādharau
mālyavāngandhamādaś ca dvāvetāvudagāyatau //
ete parvatarājānaḥ siddhacāraṇasevitāḥ
teṣām antaraviṣkambho navasāhasramekaśaḥ //
idaṃ haimavataṃ varṣaṃ bhārataṃ nāma viśrutam
hemakūṭaṃ paraṃ tasmān nāmnā kiṃpuruṣaṃ smṛtam //
naiṣadhaṃ hemakūṭāttu harivarṣaṃ taducyate
harivarṣātparaṃ caiva meroḥ śubhamilāvṛtam //
ilāvṛtātparaṃ nīlaṃ ramyakaṃ nāma viśrutam
ramyātparataraṃ śvetaṃ vikhyātaṃ taddhiraṇmayam //
hiraṇmayātparaṃ cāpi śṛṅgī caiva kuruḥ smṛtaḥ
dhanuḥsaṃsthe tu vijñeye dve varṣe dakṣiṇottare //
dīrghāṇi tatra catvāri madhyatastadilāvṛtam
meroḥ paścimapūrveṇa dve tu dīrghetare smṛte //
arvāktu niṣadhasyātha vedyardhaṃ cottaraṃ smṛtam
vedyardhe dakṣiṇe trīṇi varṣāṇi trīṇi cottare //
tayormadhye ca vijñeyaṃ merumadhyamilāvṛtam
dakṣiṇena tu nīlasya niṣadhasyottareṇa tu //
udagāyato mahāśailo mālyavānnāma parvataḥ
yojanānāṃ sahasre dve upariṣṭāttu vistṛtaḥ //
āyāmataścatustriṃśat sahasrāṇi prakīrtitaḥ
tasya pratīcyāṃ vijñeyaḥ parvato gandhamādanaḥ //
āyāmataḥ sa vijñeyo mālyavāniva vistṛtaḥ
jambūdvīpasya vistārāt samena tu samantataḥ //
prāgāyatāḥ suparvāṇaḥ ṣaḍete varṣaparvatāḥ
avagāḍhāścobhayataḥ samudrau pūrvapaścimau //
himaprāyastu himavān hemakūṭastu hemavān
taruṇādityasaṃkāśo hairaṇyo niṣadhaḥ smṛtaḥ //
caturvarṇaḥ sasauvarṇo meruścordhvāyataḥ smṛtaḥ
vṛttākṛtiparīṇāhaś caturasraḥ samutthitaḥ //
nīlaś ca vaiḍūryamayaḥ śvetaḥ śuklo hiraṇmayaḥ
mayūrabarhavarṇastu śātakuṃbhas triśṛṅgavān //
evaṃ saṃkṣepataḥ proktāḥ punaḥ śṛṇu girīśvarān
mandaro devakūṭaś ca pūrvasyāṃ diśi parvatau //
kailāso gandhamādaś ca hemavāṃścaiva parvatau
pūrvataś cāyatāvetāv arṇavāntarvyavasthitau //
niṣadhaḥ pāriyātraś ca dvāvetau varaparvatau
yathā pūrvau tathā yāmyāv etau paścimataḥ śritau //
triśṛṅgo jāruciścaiva uttarau varaparvatau
pūrvataś cāyatāvetāv arṇavāntarvyavasthitau //
maryādāparvatān etān aṣṭāvāhurmanīṣiṇaḥ
yo 'sau merurdvijaśreṣṭhāḥ prāṃśuḥ kanakaparvataḥ //
tasya pādāstu catvāraś caturdikṣu nagottamāḥ
yairviṣṭabdhā na calati saptadvīpavatī mahī //
daśayojanasāhasram āyāmas teṣu paṭhyate
pūrve tu mandaro nāma dakṣiṇe gandhamādanaḥ //
vipulaḥ paścime pārśve supārśvaścottare smṛtaḥ
mahāvṛkṣāḥ samutpannāś catvāro dvīpaketavaḥ //
mandarasya gireḥ śṛṅge mahāvṛkṣaḥ saketurāṭ
pralambaśākhāśikharaḥ kadambaś caityapādapaḥ //
dakṣiṇasyāpi śailasya śikhare devasevitā
jambūḥ sadā puṇyaphalā sadā mālyopaśobhitā //
saketur dakṣiṇe dvīpe jambūrlokeṣu viśrutā
vipulasyāpi śailasya paścime ca mahātmanaḥ //
saṃjātaḥ śikhare 'śvatthaḥ sa mahān caityapādapaḥ
supārśvasyottarasyāpi śṛṅge jāto mahādrumaḥ //
nyagrodho vipulaskandho 'nekayojanamaṇḍalaḥ
teṣāṃ caturṇāṃ vakṣyāmi śailendrāṇāṃ yathākramam //
amānuṣyāṇi ramyāṇi sarvakālartukāni ca
manoharāṇi catvāri devakrīḍanakāni ca //
vanāni vai caturdikṣu nāmatastu nibodhata
pūrve caitrarathaṃ nāma dakṣiṇe gandhamādanam //
vaibhrājaṃ paścime vidyād uttare saviturvanam
mitreśvaraṃ tu pūrve tu ṣaṣṭheśvaram ataḥ param //
varyeśvaraṃ paścime tu uttare cāmrakeśvaram
mahāsarāṃsi ca tathā catvāri munipuṅgavāḥ //
yatra krīḍanti munayaḥ parvateṣu vaneṣu ca
aruṇodaṃ saraḥ pūrvaṃ dakṣiṇaṃ mānasaṃ smṛtam //
sitodaṃ paścimasaro mahābhadraṃ tathottaram
śākhasya dakṣiṇe kṣetraṃ viśākhasya ca paścime //
uttare naigameyasya kumārasya ca pūrvataḥ
aruṇodasya pūrveṇa śailendrā nāmataḥ smṛtāḥ //
tāṃstu saṃkṣepato vakṣye na śakyaṃ vistareṇa tu
sitāntaś ca kuraṇḍaś ca kuraraścācalottamaḥ //
vikaro maṇiśailaś ca vṛkṣavāṃścācalottamaḥ
mahānīlo 'tha rucakaḥ sabindurdarduras tathā //
veṇumāṃś ca sameghaś ca niṣadho devaparvataḥ
ityete parvatavarā hy anye ca girayas tathā //
pūrveṇa mandarasyaite siddhāvāsā udāhṛtāḥ
teṣu teṣu girīndreṣu guhāsu ca vaneṣu ca //
rudrakṣetrāṇi divyāni viṣṇornārāyaṇasya ca
saraso mānasasyeha dakṣiṇena mahācalāḥ //
ye kīrtyamānāstānsarvān saṃkṣipya pravadāmyaham
śailaś ca viśirāścaiva śikharaścācalottamaḥ //
ekaśṛṅgo mahāśūlo gajaśailaḥ piśācakaḥ
pañcaśailo 'tha kailāso himavāṃścācalottamaḥ //
ityete devacaritā utkaṭāḥ parvatottamāḥ
teṣu teṣu ca sarveṣu parvateṣu vaneṣu ca //
rudrakṣetrāṇi divyāni sthāpitāni surottamaiḥ
digbhāge dakṣiṇe proktāḥ paścime ca vadāmi vaḥ //
apareṇa sitodaś ca surapaś ca mahābalaḥ
kumudo madhumāṃścaiva hy añjano mukuṭas tathā //
kṛṣṇaś ca pāṇḍuraścaiva sahasraśikharaś ca yaḥ
pārijātaś ca śailendraḥ śrīśṛṅgaścācalottamaḥ //
ityete devacaritā utkaṭāḥ parvatottamāḥ
sarve paścimadigbhāge rudrakṣetrasamanvitāḥ //
mahābhadrasya sarasaś cottare ca mahābalāḥ
ye sthitāḥ kīrtyamānāṃstān saṃkṣipyeha nibodhata //
śaṅkhakūṭo mahāśailo vṛṣabho haṃsaparvataḥ
nāgaś ca kapilaścaiva indraśailaś ca sānumān //
nīlaḥ kaṇṭakaśṛṅgaś ca śataśṛṅgaś ca parvataḥ
puṣpakośaḥ praśailaś ca virajaścācalottamaḥ //
varāhaparvataścaiva mayūraścācalottamaḥ
jārudhiścaiva śailendra eta uttarasaṃsthitāḥ //
teṣu śaileṣu divyeṣu devadevasya śūlinaḥ
asaṃkhyātāni divyāni vimānāni sahasraśaḥ //
eteṣāṃ śailamukhyānām antareṣu yathākramam
santi caivāntaradroṇyaḥ sarāṃsyupavanāni ca //
vasanti devā munayaḥ siddhāś ca śivabhāvitāḥ
kṛtavāsāḥ sapatnīkāḥ prasādātparameṣṭhinaḥ //
lakṣmyādyānāṃ bilvavane kakubhe kaśyapādayaḥ
tathā tālavane proktam indropendroragātmanām //
uduṃbare kardamasya tathānyeṣāṃ mahātmanām
vidyādharāṇāṃ siddhānāṃ puṇye tvāmravane śubhe //
nāgānāṃ siddhasaṃghānāṃ tathā niṃbavane sthitiḥ
sūryasya kiṃśukavane tathā rudragaṇasya ca //
bījapūravane puṇye devācāryo vyavasthitaḥ
kaumude tu vane viṣṇupramukhānāṃ mahātmanām //
sthalapadmavanāntasthanyagrodhe 'śeṣabhoginaḥ
śeṣastvaśeṣajagatāṃ patirāste 'tigarvitaḥ //
sa eva jagatāṃ kālaḥ pātāle ca vyavasthitaḥ
viṣṇorviśvagurormūrtir divyaḥ sākṣāddhalāyudhaḥ //
śayanaṃ devadevasya sa hareḥ kaṅkaṇaṃ vibhoḥ
vane panasavṛkṣāṇāṃ saśukrā dānavādayaḥ //
kinnarairuragāścaiva viśākhakavane sthitāḥ
manoharavane vṛkṣāḥ sarvakoṭisamanvitāḥ //
nandīśvaro gaṇavaraiḥ stūyamāno vyavasthitaḥ
saṃtānakasthalīmadhye sākṣāddevī sarasvatī //
evaṃ saṃkṣepataḥ proktā vaneṣu vanavāsinaḥ
asaṃkhyātā mayāpyatra vaktuṃ no vistareṇa tu //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ekonapañcāśattamo 'dhyāyaḥ
plakṣadvīpādidvīpeṣu sapta saptasu parvatāḥ
ṛjvāyatāḥ pratidiśaṃ niviṣṭā varṣaparvatāḥ //
plakṣadvīpe tu vakṣyāmi sapta divyān mahācalān
gomedako 'tra prathamo dvitīyaścāndra ucyate //
tṛtīyo nārado nāma caturtho dundubhiḥ smṛtaḥ
pañcamaḥ somako nāma sumanāḥ ṣaṣṭha ucyate //
sa eva vaibhavaḥ prokto vaibhrājaḥ saptamaḥ smṛtaḥ
saptaite girayaḥ proktāḥ plakṣadvīpe viśeṣataḥ //
sapta vai śālmalidvīpe tāṃstu vakṣyāmyanukramāt
kumudaścottamaścaiva parvataś ca balāhakaḥ //
droṇaḥ kaṅkaś ca mahiṣaḥ kakudmān saptamaḥ smṛtaḥ
kuśadvīpe tu saptaiva dvīpāś ca kulaparvatāḥ //
tāṃstu saṃkṣepato vakṣye nāmamātreṇa vai kramāt
vidrumaḥ prathamaḥ prokto dvitīyo hemaparvataḥ //
tṛtīyo dyutimānnāma caturthaḥ puṣpitaḥ smṛtaḥ
kuśeśayaḥ pañcamastu ṣaṣṭho harigiriḥ smṛtaḥ //
saptamo mandaraḥ śrīmān mahādevaniketanam
mandā iti hyapāṃ nāma mandaro dhāraṇād apām //
tatra sākṣādvṛṣāṅkastu viśveśo vimalaḥ śivaḥ
somaḥ sanandī bhagavān āste hemagṛhottame //
tapasā toṣitaḥ pūrvaṃ mandareṇa maheśvaraḥ
avimukte mahākṣetre lebhe sa paramaṃ varam //
prārthitaś ca mahādevo nivāsārthaṃ sahāṃbayā
avimuktādupāgamya cakre vāsaṃ sa mandare //
sanandī sagaṇaḥ somas tenāsau tanna muñcati
krauñcadvīpe tu sapteha krauñcādyāḥ kulaparvatāḥ //
krauñco vāmanakaḥ paścāt tṛtīyaścāndhakārakaḥ
andhakārātparaścāpi divāvṛnnāma parvataḥ //
divāvṛtaḥ paraścāpi vivindo girirucyate
vivindātparataścāpi puṇḍarīko mahāgiriḥ //
puṇḍarīkātparaścāpi procyate dundubhisvanaḥ
ete ratnamayāḥ sapta krauñcadvīpasya parvatāḥ //
śākadvīpe ca girayaḥ sapta tāṃstu nibodhata
udayo raivataścāpi śyāmako munisattamāḥ //
rājataśca giriḥ śrīmān āṃbikeyaḥ suśobhanaḥ
āṃbikeyātparo ramyaḥ sarvauṣadhisamanvitaḥ //
tathaiva kesarītyukto yato vāyuḥ prajāyate
puṣkare parvataḥ śrīmān eka eva mahāśilaḥ //
citrairmaṇimayaiḥ kūṭaiḥ śilājālaiḥ samucchritaiḥ
dvīpasya tasya pūrvārdhe citrasānusthito mahān //
yojanānāṃ sahasrāṇi ūrdhvaṃ pañcāśaducchritaḥ
adhaścaiva catustriṃśat sahasrāṇi mahācalaḥ //
dvīpasyārdhe parikṣiptaḥ parvato mānasottaraḥ
sthito velāsamīpe tu navacandra ivoditaḥ //
yojanānāṃ sahasrāṇi ūrdhvaṃ pañcāśaducchritaḥ
tāvadeva tu vistīrṇaḥ pārśvataḥ parimaṇḍalaḥ //
sa eva dvīpapaścārdhe mānasaḥ pṛthivīdharaḥ
eka eva mahāsānuḥ saṃniveśāddvidhā kṛtaḥ //
tasmindvīpe smṛtau dvau tu puṇyau janapadau śubhau
rājatau mānasasyātha parvatasyānumaṇḍalau //
mahāvītaṃ tu yadvarṣaṃ bāhyato mānasasya tu
tasyaivābhyantaro yastu dhātakīkhaṇḍa ucyate //
svādūdakenodadhinā puṣkaraḥ parivāritaḥ
puṣkaradvīpavistāravistīrṇo 'sau samantataḥ //
vistārānmaṇḍalāccaiva puṣkarasya samena tu
evaṃ dvīpāḥ samudraistu saptasaptabhir āvṛtāḥ //
dvīpasyānantaro yastu samudraḥ saptamastu vai
evaṃ dvīpasamudrāṇāṃ vṛddhirjñeyā parasparam //
pareṇa puṣkarasyātha anuvṛtya sthito mahān
svādūdakasamudrastu samantātpariveṣṭya ca //
pareṇa tasya mahatī dṛśyate lokasaṃsthitiḥ
kāñcanī dviguṇā bhūmiḥ sarvā caikaśilopamā //
tasyāḥ pareṇa śailastu maryādāpāramaṇḍalaḥ
prakāśaścāprakāśaś ca lokālokaḥ sa ucyate //
dṛśyādṛśyagirir yāvat tāvadeṣā dharā dvijāḥ
yojanānāṃ sahasrāṇi daśa tasyocchrayaḥ smṛtaḥ //
tāvāṃś ca vistarastasya lokālokamahāgireḥ
arvācīne tu tasyārdhe caranti raviraśmayaḥ //
parārdhe tu tamo nityaṃ lokālokastataḥ smṛtaḥ
evaṃ saṃkṣepataḥ prokto bhūrlokasya ca vistaraḥ //
ā bhānorvai bhuvaḥ svastu ā dhruvānmunisattamāḥ
āvahādyā niviṣṭāstu vāyorvai sapta nemayaḥ //
āvahaḥ pravahaścaiva tataścānuvahas tathā
saṃvaho vivahaścātha tataścordhvaṃ parāvahaḥ //
dvijāḥ parivahaśceti vāyorvai sapta nemayaḥ
balāhakās tathā bhānuś candro nakṣatrarāśayaḥ //
grahāṇi ṛṣayaḥ sapta dhruvo viprāḥ kramādiha
yojanānāṃ mahīpṛṣṭhād ūrdhvaṃ pañcadaśa ā dhruvāt //
niyutānyekaniyutaṃ bhūpṛṣṭhādbhānumaṇḍalam
rathaḥ ṣoḍaśasāhasro bhāskarasya tathopari //
caturaśītisāhasro meruścopari bhūtalāt
koṭiyojanamākramya maharloko dhruvāddhruvaḥ //
janaloko maharlokāt tathā koṭidvayaṃ dvijāḥ
janalokāttapolokaś catasraḥ koṭayo mataḥ //
prājāpatyādbrahmalokaḥ koṭiṣaṭkaṃ visṛjya tu
puṇyalokāstu saptaite hy aṇḍe 'sminkathitā dvijāḥ //
adhaḥ saptatalānāṃ tu narakāṇāṃ hi koṭayaḥ
māyāntāścaiva ghorādyā aṣṭāviṃśatireva tu //
pāpinasteṣu pacyante svasvakarmānurūpataḥ
avīcyantāni sarvāṇi rauravādyāni teṣu ca //
pratyekaṃ pañcakānyāhur narakāṇi viśeṣataḥ
aṇḍamādau mayā proktam aṇḍasyāvaraṇāni ca //
hiraṇyagarbhasargaś ca prasaṃgādbahuvistarāt
aṇḍānāmīdṛśānāṃ tu koṭyo jñeyāḥ sahasraśaḥ //
sarvagatvāt pradhānasya tiryag ūrdhvam adhas tathā
aṇḍeṣveteṣu sarveṣu bhuvanāni caturdaśa //
pratyaṇḍaṃ dvijaśārdūlās teṣāṃ heturmaheśvaraḥ
aṇḍeṣu cāṇḍabāhyeṣu tathāṇḍāvaraṇeṣu ca //
tamo 'nte ca tamaḥpāre cāṣṭamūrtirvyavasthitaḥ
asyātmano maheśasya mahādevasya dhīmataḥ //
adehinas tvaho deham akhilaṃ paramātmanaḥ
asyāṣṭamūrteḥ śarvasya śivasya gṛhamedhinaḥ //
gṛhiṇī prakṛtirdivyā prajāś ca mahadādayaḥ
paśavaḥ kiṅkarāstasya sarve dehābhimāninaḥ //
ādyantahīno bhagavān anantaḥ pumānpradhānapramukhāś ca sapta
pradhānamūrtistvatha ṣoḍaśāṅgo maheśvaraścāṣṭatanuḥ sa eva //
ājñābalāttasya dharā sthiteha dharādharā vāridharāḥ samudrāḥ
jyotirgaṇaḥ śakramukhāḥ surāś ca vaimānikāḥ sthāvarajaṅgamāś ca //
dṛṣṭvā yakṣaṃ lakṣaṇairhīnamīśaṃ dṛṣṭvā sendrāste kimetattviheti
yakṣaṃ gatvā niścayātpāvakādyāḥ śaktikṣīṇāścābhavan yattato 'pi //
dagdhuṃ tṛṇaṃ vāpi samakṣamasya yakṣasya vahnirna śaśāka viprāḥ
vāyustṛṇaṃ cālayituṃ tathānye svānsvānprabhāvān sakalāmarendrāḥ //
tadā svayaṃ vṛtraripuḥ surendraiḥ sureśvaraḥ sarvasamṛddhihetuḥ
sureśvaraṃ yakṣamuvāca ko vā bhavānitītthaṃ sa kutūhalātmā //
tadā hyadṛśyaṃ gata eva yakṣas tadāṃbikā haimavatī śubhāsyā
umā śubhairābharaṇairanekaiḥ suśobhamānā tvanu cāvirāsīt //
tāṃ śakramukhyā bahuśobhamānām umāmajāṃ haimavatīmapṛcchan /*
kimetadīśe bahuśobhamāne vāṃbike yakṣavapuścakāsti //
niśamya tadyakṣamumāmbikāha tvagocaraśceti surāḥ saśakrāḥ /*
praṇemurenāṃ mṛgarājagāminīmumāmajāṃ lohitaśuklakṛṣṇām //
saṃbhāvitā sā sakalāmarendraiḥ sarvapravṛttistu surāsurāṇām
ahaṃ purāsaṃ prakṛtiś ca puṃso yakṣasya cājñāvaśagetyathāha //
tasmāddvijāḥ sarvamajasya tasya niyogataścāṇḍamabhūdajādvai
ajaś ca aṇḍādakhilaṃ ca tasmāj jyotirgaṇairlokamajātmakaṃ tat //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge bhuvanakośavinyāsanirṇayo nāma tripañcāśattamo 'dhyāyaḥ
jyotirgaṇapracāraṃ vai saṃkṣipyāṇḍe bravīmyaham
devakṣetrāṇi cālokya grahacāraprasiddhaye //
mānasopari māhendrī prācyāṃ meroḥ purī sthitā
dakṣiṇe bhānuputrasya varuṇasya ca vāruṇī //
saumye somasya vipulā tāsu digdevatāḥ sthitāḥ
amarāvatī saṃyamanī sukhā caiva vibhā kramāt //
lokapālopariṣṭāt tu sarvato dakṣiṇāyane
kāṣṭhāṃ gatasya sūryasya gatir yā tāṃ nibodhata //
dakṣiṇaprakrame bhānuḥ kṣipteṣuriva dhāvati
jyotiṣāṃ cakramādāya satataṃ parigacchati //
purāntago yadā bhānuḥ śakrasya bhavati prabhuḥ
sarvaiḥ sāyamanaiḥ sauro hy udayo dṛśyate dvijāḥ //
sa eva sukhavatyāṃ tu niśāntasthaḥ pradṛśyate
astameti punaḥ sūryo vibhāyāṃ viśvadṛg vibhuḥ //
mayā prokto 'marāvatyāṃ yathāsau vāritaskaraḥ
tathā saṃyamanīṃ prāpya sukhāṃ caiva vibhāṃ khagaḥ //
yadāparāhṇastvāgneyyāṃ pūrvāhṇo nairṛte dvijāḥ
tadā tvapararātraś ca vāyubhāge sudāruṇaḥ //
īśānyāṃ pūrvarātrastu gatireṣā ca sarvataḥ
evaṃ puṣkaramadhye tu yadā sarpati vāripaḥ //
triṃśāṃśakaṃ tu medinyāṃ muhūrtenaiva gacchati
yojanānāṃ muhūrtasya imāṃ saṃkhyāṃ nibodhata //
pūrṇā śatasahasrāṇām ekatriṃśattu sā smṛtā
pañcāśacca tathānyāni sahasrāṇyadhikāni tu //
mauhūrtikī gatirhyeṣā bhāskarasya mahātmanaḥ
etena gatiyogena yadā kāṣṭhāṃ tu dakṣiṇām //
paryapṛcchet pataṅgo 'pi saumyāśāṃ cottare 'hani
madhye tu puṣkarasyātha bhramate dakṣiṇāyane //
mānasottaraśaile tu mahātejā vibhāvasuḥ
maṇḍalānāṃ śataṃ pūrṇaṃ tadaśītyadhikaṃ vibhuḥ //
bāhyaṃ cābhyantaraṃ proktam uttarāyaṇadakṣiṇe
pratyahaṃ carate tāni sūryo vai maṇḍalāni tu //
kulālacakraparyanto yathā śīghraṃ pravartate
dakṣiṇaprakrame devas tathā śīghraṃ pravartate //
tasmātprakṛṣṭāṃ bhūmiṃ tu kālenālpena gacchati
sūryo dvādaśabhiḥ śīghraṃ muhūrtairdakṣiṇāyane //
trayodaśārdhamṛkṣāṇām ahnā tu carate raviḥ
muhūrtaistāvadṛkṣāṇi naktamaṣṭādaśaiścaran //
kulālacakramadhyaṃ tu yathā mandaṃ prasarpati
tathodagayane sūryaḥ sarpate mandavikramaḥ //
tasmāddīrgheṇa kālena bhūmimalpāṃ tu gacchati
sa ratho dhiṣṭhito bhānor ādityairmunibhis tathā //
gandharvairapsarobhiś ca grāmaṇīsarparākṣasaiḥ
pradīpayan sahasrāṃśur agrataḥ pṛṣṭhato 'pyadhaḥ //
ūrdhvataś ca karaṃ tyaktvā sabhāṃ brāhmīmanuttamām
aṃbhobhir munibhistyaktaiḥ saṃdhyāyāṃ tu niśācarān //
hatvā hatvā tu samprāptān brāhmaṇaiścarate raviḥ
aṣṭādaśa muhūrtaṃ tu uttarāyaṇapaścimam //
aharbhavati taccāpi carate mandavikramaḥ
trayodaśārdham ṛkṣāṇi naktaṃ dvādaśabhī raviḥ
muhūrtais tāvad ṛkṣāṇi divāṣṭādaśabhiścaran //
tato mandataraṃ nābhyāṃ cakraṃ bhramati vai yathā
mṛtpiṇḍa iva madhyastho dhruvo bhramati vai tathā //
triṃśanmuhūrtair evāhur ahorātraṃ purāvidaḥ
ubhayoḥ kāṣṭhayormadhye bhramato maṇḍalāni tu //
kulālacakranābhistu yathā tatraiva vartate
auttānapādo bhramati grahaiḥ sārdhaṃ grahāgraṇīḥ //
gaṇo munijyotiṣāṃ tu manasā tasya sarpati
adhiṣṭhitaḥ punastena bhānustvādāya tiṣṭhati //
Note: Sonne-Regen-Kreislauf
kiraṇaiḥ sarvatastoyaṃ devo vai sasamīraṇaḥ
auttānapādasya sadā dhruvatvaṃ vai prasādataḥ //
viṣṇorauttānapādena cāptaṃ tātasya hetunā
āpaḥ pītāstu sūryeṇa kramante śaśinaḥ kramāt //
niśākarānnisravante jīmūtānpratyapaḥ kramāt
vṛndaṃ jalamucāṃ caiva śvasanenābhitāḍitam //
kṣmāyāṃ sṛṣṭiṃ visṛjate 'bhāsayattena bhāskaraḥ
toyasya nāsti vai nāśaḥ tadaiva parivartate //
hitāya sarvajantūnāṃ gatiḥ śarveṇa nirmitā
bhūrbhuvaḥ svas tathā hyāpo hy annaṃ cāmṛtameva ca //
prāṇā vai jagatāmāpo bhūtāni bhuvanāni ca
bahunātra kimuktena carācaramidaṃ jagat //
apāṃ śivasya bhagavān ādhipatye vyavasthitaḥ
apāṃ tvadhipatirdevo bhava ityeva kīrtitaḥ //
bhavātmakaṃ jagatsarvam iti kiṃ ceha cādbhutam
nārāyaṇatvaṃ devasya hareścādbhiḥ kṛtaṃ vibhoḥ
jagatāmālayo viṣṇus tv āpastasyālayāni tu //
dandahyamāneṣu carācareṣu godhūmabhūtās tvathaniṣkramanti
yā yā ūrdhvaṃ māruteneritā vai tāstāstvabhrāṇyagninā vāyunā ca //
ato dhūmāgnivātānāṃ saṃyogastvabhramucyate
vārīṇi varṣatītyabhram abhrasyeśaḥ sahasradṛk //
yajñadhūmodbhavaṃ cāpi dvijānāṃ hitakṛtsadā
dāvāgnidhūmasambhūtam abhraṃ vanahitaṃ smṛtam //
mṛtadhūmodbhavaṃ tvabhram aśubhāya bhaviṣyati
abhicārāgnidhūmotthaṃ bhūtanāśāya vai dvijāḥ //
evaṃ dhūmaviśeṣeṇa jagatāṃ vai hitāhitam
tasmādācchādayeddhūmam abhicārakṛtaṃ naraḥ //
anāchādya dvijaḥ kuryād dhūmaṃ yaścābhicārikam
evamuddiśya lokasya kṣayakṛcca bhaviṣyati //
apāṃ nidhānaṃ jīmūtāḥ ṣaṇmāsāniha suvratāḥ
varṣayantyeva jagatāṃ hitāya pavanājñayā //
stanitaṃ ceha vāyavyaṃ vaidyutaṃ pāvakodbhavam
tridhā teṣāmihotpattir abhrāṇāṃ munipuṅgavāḥ //
na bhraśyanti yato 'bhrāṇi mehanānmegha ucyate
kāṣṭhāvāhāś ca vairiñcyāḥ pakṣāścaiva pṛthagvidhāḥ //
ājyānāṃ kāṣṭhasaṃyogād agnerdhūmaḥ pravartitaḥ
dvitīyānāṃ ca saṃbhūtir viriñcocchvāsavāyunā //
bhūbhṛtāṃ tvatha pakṣaistu maghavaccheditaistataḥ
vāhneyāstvatha jīmūtās tv āvahasthānagāḥ śubhāḥ //
viriñcocchvāsajāḥ sarve pravahaskandhajāstataḥ
pakṣajāḥ puṣkarādyāś ca varṣanti ca yadā jalam //
mūkāḥ saśabdaduṣṭāśās tv etaiḥ kṛtyaṃ yathākramam
kṣāmavṛṣṭipradā dīrghakālaṃ śītasamīriṇaḥ //
jīvakāś ca tathā kṣīṇā vidyuddhvanivivarjitāḥ
tiṣṭhantyākrośamātre tu dharāpṛṣṭhāditastataḥ //
ardhakrośe tu sarve vai jīmūtā girivāsinaḥ
meghā yojanamātraṃ tu sādhyatvād bahutoyadāḥ //
dharāpṛṣṭhāddvijāḥ kṣmāyāṃ vidyudguṇasamanvitāḥ
teṣāṃ teṣāṃ vṛṣṭisargaṃ tredhā kathitamatra tu //
pakṣajāḥ kalpajāḥ sarve parvatānāṃ mahattamāḥ
kalpānte te ca varṣanti rātrau nāśāya śāradāḥ //
pakṣajāḥ puṣkarādyāś ca varṣanti ca yadā jalam
tadārṇavamabhūtsarvaṃ tatra śete niśīśvaraḥ //
āgneyānāṃ śvāsajānāṃ pakṣajānāṃ dvijarṣabhāḥ
jaladānāṃ sadā dhūmo hy āpyāyana iti smṛtaḥ //
pauṇḍrāstu vṛṣṭayaḥ sarvā vaidyutāḥ śītaśasyadāḥ
puṇḍradeśeṣu patitā nāgānāṃ śīkarā himāḥ //
gāṅgā gaṅgāmbusambhūtā parjanyena parāvahaiḥ
nagānāṃ ca nadīnāṃ ca diggajānāṃ samākulam //
meghānāṃ ca pṛthagbhūtaṃ jalaṃ prāyādagādagam
parāvaho yaḥ śvasanaś cānayatyambikāgurum //
menāpatimatikramya vṛṣṭiśeṣaṃ dvijāḥ param
abhyeti bhārate varṣe tv aparāntavivṛddhaye //
vṛṣṭayaḥ kathitā hyadya dvidhā vastu vivṛddhaye
sasyadvayasya saṃkṣepāt prabravīmi yathāmati //
sraṣṭā bhānurmahātejā vṛṣṭīnāṃ viśvadṛg vibhuḥ
so 'pi sākṣāddvijaśreṣṭhāś ceśānaḥ paramaḥ śivaḥ //
sa eva tejastvojastu balaṃ viprā yaśaḥ svayam
cakṣuḥ śrotraṃ mano mṛtyur ātmā manyur vidig diśaḥ //
satyaṃ ṛtaṃ tathā vāyur aṃbaraṃ khacaraś ca saḥ
lokapālo harirbrahmā rudraḥ sākṣānmaheśvaraḥ //
sahasrakiraṇaḥ śrīmān aṣṭahastaḥ sumaṅgalaḥ
ardhanārivapuḥ sākṣāt trinetras tridaśādhipaḥ //
asyaiveha prasādāttu vṛṣṭirnānābhavaddvijāḥ
sahasraguṇamutsraṣṭum ādatte kiraṇairjalam //
jalasya nāśo vṛddhirvā nāstyevāsya vicārataḥ
dhruveṇādhiṣṭhito vāyur vṛṣṭiṃ saṃharate punaḥ //
grahān niḥsṛtya sūryāt tu kṛtsne nakṣatramaṇḍale
cārasyānte viśatyarke dhruveṇa samadhiṣṭhitā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge jyotiścakre sūryagatyādikathanaṃ nāma catuḥpañcāśattamo 'dhyāyaḥ
Note: chariot of Sūrya
sauraṃ saṃkṣepato vakṣye rathaṃ śaśina eva ca
grahāṇām itareṣāṃ ca yathā gacchati cāmbupaḥ //
saurastu brahmaṇā sṛṣṭo rathastvarthavaśena saḥ
saṃvatsarasyāvayavaiḥ kalpitaś ca dvijarṣabhāḥ //
trinābhinā tu cakreṇa pañcāreṇa samanvitaḥ
sauvarṇaḥ sarvadevānām āvāso bhāskarasya tu //
navayojanasāhasro vistārāyāmataḥ smṛtaḥ
dviguṇo 'pi rathopasthād īṣādaṇḍaḥ pramāṇataḥ //
asaṅgaistu hayairyukto yataścakraṃ tataḥ sthitaiḥ
vājinastasya vai sapta chandobhir nirmitāstu te //
cakrapakṣe nibaddhāstu dhruve cākṣaḥ samarpitaḥ
sahāśvacakro bhramate sahākṣo bhramate dhruvaḥ //
akṣaḥ sahaikacakreṇa bhramate 'sau dhruveritaḥ
prerako jyotiṣāṃ dhīmān dhruvo vai vātaraśmibhiḥ //
yugākṣakoṭisambaddhau dvau raśmī syandanasya tu
dhruveṇa bhramate raśminibaddhaḥ sa yugākṣayoḥ //
bhramato maṇḍalāni syuḥ khecarasya rathasya tu
yugākṣakoṭī te tasya dakṣiṇe syandanasya hi //
dhruveṇa pragṛhīte vai vicakrāśve ca rajjubhiḥ
bhramantamanugacchanti dhruvaṃ raśmī ca tāvubhau //
yugākṣakoṭistvetasya vātormisyandanasya tu
kīle saktā yathā rajjur bhramate sarvatodiśam //
bhrāmyatastasya raśmī tu maṇḍaleṣūttarāyaṇe
vardhete dakṣiṇe caiva bhramatā maṇḍalāni tu //
ākṛṣyete yadā te vai dhruveṇādhiṣṭhite tadā
ābhyantarasthaḥ sūryo 'tha bhramate maṇḍalāni tu //
aśītimaṇḍalaśataṃ kāṣṭhayorantaraṃ dvayoḥ
dhruveṇa mucyamānābhyāṃ raśmibhyāṃ punareva tu //
tathaiva bāhyataḥ sūryo bhramate maṇḍalāni tu
udveṣṭayan sa vegena maṇḍalāni tu gacchati //
devāścaiva tathā nityaṃ munayaś ca divāniśam
yajanti satataṃ devaṃ bhāskaraṃ bhavamīśvaram //
saratho 'dhiṣṭhito devair ādityairmunibhis tathā
gandharvairapsarobhiś ca grāmaṇīsarparākṣasaiḥ //
ete vasanti vai sūrye dvau dvau māsau krameṇa tu
āpyāyayanti cādityaṃ tejobhir bhāskaraṃ śivam //
grathitaiḥ svairvacobhistu stuvanti munayo ravim
gandharvāpsarasaścaiva nṛtyageyairupāsate //
grāmaṇīyakṣabhūtāni kurvate 'bhīṣusaṃgraham
sarpā vahanti vai sūryaṃ yātudhānā anuyānti ca //
vālakhilyā nayantyastaṃ parivāryodayādravim
ityete vai vasantīha dvau dvau māsau divākare //
madhuś ca mādhavaścaiva śukraś ca śucireva ca
nabhonabhasyau viprendrā iṣaścorjastathaiva ca //
sahaḥsahasyau ca tathā tapasyaś ca tapaḥ punaḥ
ete dvādaśa māsāstu varṣaṃ vai mānuṣaṃ dvijāḥ //
vāsantikas tathā graiṣmaḥ śubho vai vārṣikas tathā
śāradaś ca himaścaiva śaiśira ṛtavaḥ smṛtāḥ //
dhātāryamātha mitraś ca varuṇaścendra eva ca
vivasvāṃścaiva pūṣā ca parjanyo 'ṃśur bhagas tathā //
tvaṣṭā viṣṇuḥ pulastyaś ca pulahaścātrireva ca
vasiṣṭhaścāṅgirāścaiva bhṛgurbuddhimatāṃ varaḥ //
bhāradvājo gautamaś ca kaśyapaś ca kratus tathā
jamadagniḥ kauśikaś ca vāsukiḥ kaṅkaṇīkaraḥ //
takṣakaś ca tathā nāga elāpatras tathā dvijāḥ
śaṅkhapālas tathā cānyas tv airāvata iti smṛtaḥ //
dhanañjayo mahāpadmas tathā karkoṭakaḥ smṛtaḥ
kambalo 'śvataraścaiva tumbururnāradas tathā //
hāhā hūhūrmuniśreṣṭhā viśvāvasuranuttamaḥ
ugraseno 'tha surucir anyaścaiva parāvasuḥ //
citraseno mahātejāś corṇāyuścaiva suvratāḥ
dhṛtarāṣṭraḥ sūryavarcā devī sākṣāt kṛtasthalā //
śubhānanā śubhaśroṇir divyā vai puñjikasthalā
menakā sahajanyā ca pramlocātha śucismitā //
anumlocā ghṛtācī ca viśvācī corvaśī tathā
pūrvacittiriti khyātā devī sākṣāttilottamā //
raṃbhā cāmbhojavadanā rathakṛd grāmaṇīḥ śubhaḥ
rathaujā rathacitraś ca subāhurvai rathasvanaḥ //
varuṇaś ca tathaivānyaḥ suṣeṇaḥ senajicchubhaḥ
tārkṣyaścāriṣṭanemiś ca kṣatajit satyajittathā //
rakṣohetiḥ prahetiś ca pauruṣeyo vadhas tathā
sarpo vyāghraḥ punaścāpo vāto vidyuddivākaraḥ //
brahmopetaś ca rakṣendro yajñopetastathaiva ca
ete devādayaḥ sarve vasantyarke krameṇa tu //
sthānābhimānino hyete gaṇā dvādaśa saptakāḥ
dhātrādiviṣṇuparyantā devā dvādaśa kīrtitāḥ //
ādityaṃ paramaṃ bhānuṃ bhābhirāpyāyayanti te
pulastyādyāḥ kauśikāntā munayo munisattamāḥ //
dvādaśaiva stavairbhānuṃ stuvanti ca yathākramam
nāgāścāśvatarāntāstu vāsukipramukhāḥ śubhāḥ //
dvādaśaiva mahādevaṃ vahantyevaṃ yathākramam
krameṇa sūryavarcāntās tumburupramukhāmbupam //
gītairenamupāsante gandharvā dvādaśottamāḥ
kṛtasthalādyā raṃbhāntā divyāścāpsaraso ravim //
tāṇḍavaiḥ sarasaiḥ sarvāś copāsante yathākramam
divyāḥ satyajidantāś ca grāmaṇyo rathakṛnmukhāḥ //
dvādaśāsya krameṇaiva kurvate 'bhīṣusaṃgraham
prayānti yajñopetāntā rakṣohetimukhāḥ saha //
sāyudhā dvādaśaivaite rākṣasāśca yathākramam
dhātāryamā pulastyaś ca pulahaś ca prajāpatiḥ //
urago vāsukiścaiva kaṅkaṇīkaś ca tāvubhau
tumburur nāradaścaiva gandharvau gāyatāṃ varau //
kṛtasthalāpsarāścaiva tathā vai puñjikasthalā
grāmaṇī rathakṛccaiva rathaujāścaiva tāvubhau //
rakṣohetiḥ prahetiś ca yātudhānāvudāhṛtau
madhumādhavayoreṣa gaṇo vasati bhāskare //
vasanti grīṣmakau māsau mitraś ca varuṇaś ca ha
ṛṣiratrirvasiṣṭhaś ca takṣako nāga eva ca //
menakā sahajanyā ca gandharvau ca hāhāhūhūḥ
subāhunāmā grāmaṇyau rathacitraś ca tāvubhau //
pauruṣeyo vadhaścaiva yātudhānāvudāhṛtau
ete vasanti vai sūrye māsayoḥ śuciśukrayoḥ //
tataḥ sūrye punaścānyā nivasantīha devatāḥ
indraścaiva vivasvāṃś ca aṅgirā bhṛgureva ca //
elāpatras tathā sarpaḥ śaṅkhapālaś ca tāvubhau
viśvāvasūgrasenau ca varuṇaś ca rathasvanaḥ //
pramlocā caiva vikhyātā anumlocā ca te ubhe
yātudhānās tathā sarpo vyāghraścaiva tu tāvubhau //
nabhonabhasyayoreṣa gaṇo vasati bhāskare
parjanyaścaiva pūṣā ca bharadvājo 'tha gautamaḥ //
dhanañjaya irāvāṃś ca suruciḥ saparāvasuḥ
ghṛtācī cāpsaraḥśreṣṭhā viśvācī cātiśobhanā //
senajicca suṣeṇaś ca senānīr grāmaṇīś ca tau
āpo vātaś ca tāvetau yātudhānāvubhau smṛtau //
vasantyete tu vai sūrye māsa ūrja iṣe ca ha
haimantikau tu dvau māsau vasanti ca divākare //
aṃśurbhagaś ca dvāvetau kaśyapaś ca kratuḥ saha
bhujaṅgaś ca mahāpadmaḥ sarpaḥ karkoṭakas tathā //
citrasenaś ca gandharva ūrṇāyuścaiva tāvubhau
urvaśī pūrvacittiś ca tathaivāpsarasāvubhe //
tārkṣyaścāriṣṭanemiś ca senānīr grāmaṇīś ca tau
vidyuddivākaraścobhau yātudhānāvudāhṛtau //
sahe caiva sahasye ca vasantyete divākare
tataḥ śaiśirayoścāpi māsayor nivasanti vai //
tvaṣṭā viṣṇurjamadagnir viśvāmitrastathaiva ca
kādraveyau tathā nāgau kambalāśvatarāvubhau //
dhṛtarāṣṭraḥ sagandharvaḥ sūryavarcāstathaiva ca
tilottamāpsarāścaiva devī raṃbhā manoharā //
rathajitsatyajiccaiva grāmaṇyau lokaviśrutau
brahmopetas tathā rakṣo yajñopetaś ca yaḥ smṛtaḥ //
ete devā vasantyarke dvau dvau māsau krameṇa tu
sthānābhimānino hyete gaṇā dvādaśa saptakāḥ //
sūryamāpyāyayantyete tejasā teja uttamam
grathitaiḥ svairvacobhistu stuvanti munayo ravim //
gandharvāpsarasaścaiva nṛtyageyairupāsate
grāmaṇīyakṣabhūtāni kurvate 'bhīṣusaṃgraham //
sarpā vahanti vai sūryaṃ yātudhānā anuyānti vai
vālakhilyā nayantyastaṃ parivāryodayādravim //
eteṣāmeva devānāṃ yathā tejo yathā tapaḥ
yathāyogaṃ yathāmantraṃ yathādharmaṃ yathābalam //
tathā tapatyasau sūryas teṣāmiddhastu tejasā
ityete vai vasantīha dvau dvau māsau divākare //
ṛṣayo devagandharvapannagāpsarasāṃ gaṇāḥ
grāmaṇyaś ca tathā yakṣā yātudhānāś ca mukhyataḥ //
ete tapanti varṣanti bhānti vānti sṛjanti ca
bhūtānāmaśubhaṃ karma vyapohantīha kīrtitāḥ //
mānavānāṃ śubhaṃ hyete haranti ca durātmanām
duritaṃ supracārāṇāṃ vyapohanti kvacit kvacit //
vimāne ca sthitā divye kāmage vātaraṃhasi
ete sahaiva sūryeṇa bhramanti divasānugāḥ //
varṣantaś ca tapantaś ca hlādayantaś ca vai dvijāḥ
gopāyantīha bhūtāni sarvāṇi dyāmanukṣayāt //
sthānābhimāninām etat sthānaṃ manvantareṣu vai
atītānāgatānāṃ vai vartante sāṃprataṃ ca ye //
ete vasanti vai sūrye saptakāste caturdaśa
caturdaśasu sarveṣu gaṇā manvantareṣviha //
saṃkṣepādvistarāccaiva yathāvṛttaṃ yathāśrutam
kathitaṃ muniśārdūlā devadevasya dhīmataḥ //
ete devā vasantyarke dvau dvau māsau krameṇa tu
sthānābhimānino hyete gaṇā dvādaśa saptakāḥ //
ityeṣa ekacakreṇa sūryastūrṇaṃ rathena tu
haritairakṣarairaśvaiḥ sarpate 'sau divākaraḥ //
ahorātraṃ rathenāsāv ekacakreṇa tu bhraman
saptadvīpasamudrāṅgāṃ saptabhiḥ sarpate divi //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge sūryarathanirṇayo nāma pañcapañcāśattamo 'dhyāyaḥ
kṣetrāṇyetāni sarvāṇi ātapanti gabhastibhiḥ
teṣāṃ kṣetrāṇyathādatte sūryo nakṣatratārakāḥ //
cīrṇena sukṛteneha sukṛtānte grahāśrayāḥ
tāraṇāttārakā hyetāḥ śuklatvāccaiva tārakāḥ //
divyānāṃ pārthivānāṃ ca naiśānāṃ caiva sarvaśaḥ
ādānānnityamādityas tejasāṃ tamasāmapi //
savane syandane 'rthe ca dhātur eṣa vibhāṣyate
savanāttejaso 'pāṃ ca tenāsau savitā mataḥ //
bahulaścandra ityeṣa hlādane dhāturucyate
śuklatve cāmṛtatve ca śītatve ca vibhāvyate //
sūryācandramasordivye maṇḍale bhāsvare khage
jalatejomaye śukle vṛttakuṃbhanibhe śubhe //
ghanatoyātmakaṃ tatra maṇḍalaṃ śaśinaḥ smṛtam
ghanatejomayaṃ śuklaṃ maṇḍalaṃ bhāskarasya tu //
vasanti sarvadevāś ca sthānānyetāni sarvaśaḥ
manvantareṣu sarveṣu ṛkṣasūryagrahāśrayāḥ //
tena grahā gṛhāṇyeva tadākhyāste bhavanti ca
sauraṃ sūryo 'viśatsthānaṃ saumyaṃ somastathaiva ca //
śaukraṃ śukro 'viśatsthānaṃ ṣoḍaśārciḥ pratāpavān
bṛhad bṛhaspatiścaiva lohitaścaiva lohitam //
śanaiścaraṃ tathā sthānaṃ devaścāpi śanaiścaraḥ
baudhaṃ budhastu svarbhānuḥ svarbhānusthānamāśritaḥ //
nakṣatrāṇi ca sarvāṇi nakṣatrāṇi viśanti ca
gṛhāṇyetāni sarvāṇi jyotīṃṣi sukṛtātmanām //
kalpādau sampravṛttāni nirmitāni svayaṃbhuvā
sthānānyetāni tiṣṭhanti yāvad ābhūtasaṃplavam //
manvantareṣu sarveṣu devasthānāni tāni vai
abhimānino 'vatiṣṭhante devāḥ sthānaṃ punaḥ punaḥ //
atītaistu sahaitāni bhāvyābhāvyaiḥ suraiḥ saha
vartante vartamānaiś ca sthānibhistaiḥ suraiḥ saha //
asminmanvantare caiva grahā vaimānikāḥ smṛtāḥ
vivasvānaditeḥ putraḥ sūryo vaivasvate 'ntare //
dyutimānṛṣiputrastu somo devo vasuḥ smṛtaḥ
śukro devastu vijñeyo bhārgavo 'surayājakaḥ //
bṛhattejāḥ smṛto devo devācāryo 'ṅgiraḥsutaḥ
budho manoharaścaiva ṛṣiputrastu sa smṛtaḥ //
śanaiścaro virūpastu saṃjñāputro vivasvataḥ
agnirvikeśyāṃ jajñe tu yuvāsau lohitārciṣaḥ //
nakṣatraṛkṣanāminyo dākṣāyaṇyastu tāḥ smṛtāḥ
svarbhānuḥ siṃhikāputro bhūtasaṃtāpano 'suraḥ //
somarkṣagrahasūryeṣu kīrtitāstvabhimāninaḥ
sthānānyetānyathoktāni sthāninyaścaiva devatāḥ //
sauram agnimayaṃ sthānaṃ sahasrāṃśorvivasvataḥ
himāṃśostu smṛtaṃ sthānam ammayaṃ śuklameva ca //
āpyaṃ śyāmaṃ manojñaṃ ca budharaśmigṛhaṃ smṛtam
śuklasyāpyammayaṃ śuklaṃ padaṃ ṣoḍaśaraśmivat //
navaraśmi tu bhaumasya lohitaṃ sthānam uttamam
haridrābhaṃ bṛhaccāpi ṣoḍaśārcirbṛhaspateḥ //
aṣṭaraśmigṛhaṃ cāpi proktaṃ kṛṣṇaṃ śanaiścare
svarbhānostāmasaṃ sthānaṃ bhūtasaṃtāpanālayam //
vijñeyāstārakāḥ sarvās tv ṛṣayastvekaraśmayaḥ
āśrayāḥ puṇyakīrtīnāṃ śuklāścāpi svavarṇataḥ //
ghanatoyātmikā jñeyāḥ kalpādāveva nirmitāḥ
ādityaraśmisaṃyogāt saṃprakāśātmikāḥ smṛtāḥ //
navayojanasāhasro viṣkaṃbhaḥ savituḥ smṛtaḥ
triguṇastasya vistāro maṇḍalasya pramāṇataḥ //
dviguṇaḥ sūryavistārād vistāraḥ śaśinaḥ smṛtaḥ
tulyastayostu svarbhānur bhūtvādhastātprasarpati //
uddhṛtya pṛthivīchāyāṃ nirmitāṃ maṇḍalākṛtim
svarbhānostu bṛhatsthānaṃ tṛtīyaṃ yattamomayam //
ādityāttacca niṣkramya samaṃ gacchati parvasu
ādityameti somācca punaḥ saureṣu parvasu //
svarbhānuṃ nudate yasmāt tasmātsvarbhānurucyate
candrasya ṣoḍaśo bhāgo bhārgavasya vidhīyate //
viṣkaṃbhānmaṇḍalāccaiva yojanāgrātpramāṇataḥ
bhārgavātpādahīnastu vijñeyo vai bṛhaspatiḥ //
bṛhaspateḥ pādahīnau vakrasaurī ubhau smṛtau
vistārānmaṇḍalāccaiva pādahīnastayorbudhaḥ //
tārānakṣatrarūpāṇi vapuṣmantīha yāni vai
budhena tāni tulyāni vistārānmaṇḍalācca vai //
prāyaśaścandrayogīni vidyādṛkṣāṇi tattvavit
tārānakṣatrarūpāṇi hīnāni tu parasparam //
śatāni pañca catvāri trīṇi dve caiva yojane
sarvopari nikṛṣṭāni tārakāmaṇḍalāni tu //
yojanānyardhamātrāṇi tebhyo hrasvaṃ na vidyate
upariṣṭāttrayasteṣāṃ grahāste dūrasarpiṇaḥ //
sauro 'ṅgirāś ca vakraś ca jñeyā mandavicāriṇaḥ
pūrvameva samākhyātā gatisteṣāṃ yathākramam //
eteṣveva grahāḥ sarve nakṣatreṣu samutthitāḥ
vivasvānaditeḥ putraḥ sūryo vai munisattamāḥ //
viśākhāsu samutpanno grahāṇāṃ prathamo grahaḥ
tviṣimān dharmaputrastu somo devo vasustu saḥ //
śītaraśmiḥ samutpannaḥ kṛttikāsu niśākaraḥ
ṣoḍaśārcirbhṛgoḥ putraḥ śukraḥ sūryādanantaram //
tārāgrahāṇāṃ pravaras tiṣye kṣetre samutthitaḥ
grahaścāṅgirasaḥ putro dvādaśārcirbṛhaspatiḥ //
phālgunīṣu samutpannaḥ pūrvākhyāsu jagadguruḥ
navārcirlohitāṅgaś ca prajāpatisuto grahaḥ //
āṣāḍhāsviha pūrvāsu samutpanna iti smṛtaḥ
revatīṣveva saptārciḥsthāne sauriḥ śanaiścaraḥ //
saumyo budho dhaniṣṭhāsu pañcārcir udito grahaḥ
tamomayo mṛtyusutaḥ prajākṣayakaraḥ śikhī //
āśleṣāsu samutpannaḥ sarvahārī mahāgrahaḥ
tathā svanāmadheyeṣu dākṣāyaṇyaḥ samutthitāḥ //
tamovīryamayo rāhuḥ prakṛtyā kṛṣṇamaṇḍalaḥ
bharaṇīṣu samutpanno grahaścandrārkamardanaḥ //
ete tārā grahāścāpi boddhavyā bhārgavādayaḥ
janmanakṣatrapīḍāsu yānti vaiguṇyatāṃ yataḥ //
mucyate tena doṣeṇa tatastadgrahabhaktitaḥ
sarvagrahāṇāmeteṣām ādirāditya ucyate //
tārāgrahāṇāṃ śukrastu ketūnāṃ cāpi dhūmavān
dhruvaḥ kila grahāṇāṃ tu vibhaktānāṃ caturdiśam //
nakṣatrāṇāṃ śraviṣṭhā syād ayanānāṃ tathottaram
varṣāṇāṃ caiva pañcānām ādyaḥ saṃvatsaraḥ smṛtaḥ //
ṛtūnāṃ śiśiraścāpi māsānāṃ māgha ucyate
pakṣāṇāṃ śuklapakṣastu tithīnāṃ pratipattathā //
ahorātravibhāgānām ahaścādiḥ prakīrtitaḥ
muhūrtānāṃ tathaivādir muhūrto rudradaivataḥ //
kṣaṇaścāpi nimeṣādiḥ kālaḥ kālavidāṃ varāḥ
śravaṇāntaṃ dhaniṣṭhādi yugaṃ syātpañcavārṣikam //
bhānorgativiśeṣeṇa cakravatparivartate
divākaraḥ smṛtastasmāt kālakṛdvibhurīśvaraḥ //
caturvidhānāṃ bhūtānāṃ pravartakanivartakaḥ
tasyāpi bhagavān rudraḥ sākṣāddevaḥ pravartakaḥ //
ityeṣa jyotiṣāmevaṃ saṃniveśo 'rthaniścayaḥ
lokasaṃvyavahārārthaṃ mahādevena nirmitaḥ //
buddhipūrvaṃ bhagavatā kalpādau sampravartitaḥ
sa āśrayo 'bhimānī ca sarvasya jyotirātmakaḥ //
ekarūpapradhānasya pariṇāmo 'yamadbhutaḥ
naiṣa śakyaḥ prasaṃkhyātuṃ yāthātathyena kenacit //
gatāgataṃ manuṣyeṇa jyotiṣāṃ māṃsacakṣuṣā
āgamādanumānācca pratyakṣādupapattitaḥ //
parīkṣya nipuṇaṃ buddhyā śraddhātavyaṃ vipaścitā
cakṣuḥ śāstraṃ jalaṃ lekhyaṃ gaṇitaṃ munisattamāḥ //
pañcaite hetavo jñeyā jyotirmānavinirṇaye //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge grahasaṃkhyāvarṇanaṃ nāmaikaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
devānāṃ dānavānāṃ ca gandharvoragarakṣasām
utpattiṃ brūhi sūtādya yathākramamanuttamam //
saṃkalpāddarśanātsparśāt pūrveṣāṃ sṛṣṭirucyate
dakṣātprācetasādūrdhvaṃ sṛṣṭirmaithunasaṃbhavā //
yadā tu sṛjatastasya devarṣigaṇapannagān
na vṛddhimagamallokas tadā maithunayogataḥ //
dakṣaḥ putrasahasrāṇi pañca sūtyāmajījanat
tāṃstu dṛṣṭvā mahābhāgān sisṛkṣurvividhāḥ prajāḥ //
nāradaḥ prāha haryaśvān dakṣaputrān samāgatān
bhuvaḥ pramāṇaṃ sarvaṃ tu jñātvordhvamadha eva ca //
tataḥ sṛṣṭiṃ viśeṣeṇa kurudhvaṃ munisattamāḥ
te tu tadvacanaṃ śrutvā prayātāḥ sarvatodiśam //
adyāpi na nivartante samudrādiva sindhavaḥ
haryaśveṣu ca naṣṭeṣu punardakṣaḥ prajāpatiḥ //
sūtyāmeva ca putrāṇāṃ sahasramasṛjatprabhuḥ
śabalā nāma te viprāḥ sametāḥ sṛṣṭihetavaḥ //
nārado 'nugatānprāha punastānsūryavarcasaḥ
bhuvaḥ pramāṇaṃ sarvaṃ tu jñātvā bhrātṝn punaḥ punaḥ //
āgatya vātha sṛṣṭiṃ vai kariṣyatha viśeṣataḥ
te 'pi tenaiva mārgeṇa jagmurbhrātṛgatiṃ tathā //
tatasteṣvapi naṣṭeṣu ṣaṣṭikanyāḥ prajāpatiḥ
vairiṇyāṃ janayāmāsa dakṣaḥ prācetasastadā //
prādātsa daśakaṃ dharme kaśyapāya trayodaśa
viṃśatsapta ca somāya catasro 'riṣṭanemaye //
dve caiva bhṛguputrāya dve kṛśāśvāya dhīmate
dve caivāṅgirase tadvat tāsāṃ nāmāni vistarāt //
śṛṇudhvaṃ devamātṝṇāṃ prajāvistāramāditaḥ
marutvatī vasūr yāmir lambā bhānurarundhatī //
saṃkalpā ca muhūrtā ca sādhyā viśvā ca bhāminī
dharmapatnyaḥ samākhyātās tāsāṃ putrānvadāmi vaḥ //
viśvedevāstu viśvāyāḥ sādhyā sādhyānajījanat
marutvatyāṃ marutvanto vasostu vasavas tathā //
bhānostu bhānavaḥ proktā muhūrtāyā muhūrtakāḥ
lambāyā ghoṣanāmāno nāgavīthistu yāmijaḥ //
saṃkalpāyāstu saṃkalpo vasusargaṃ vadāmi vaḥ
jyotiṣmantastu ye devā vyāpakāḥ sarvatodiśam //
vasavaste samākhyātāḥ sarvabhūtahitaiṣiṇaḥ
āpo dhruvaś ca somaś ca dharaścaivānilo 'nalaḥ //
pratyūṣaś ca prabhāsaś ca vasavo 'ṣṭau prakīrtitāḥ
ajaikapād ahirbudhnyo virūpākṣaḥ sabhairavaḥ //
haraś ca bahurūpaś ca tryaṃbakaś ca sureśvaraḥ
sāvitraś ca jayantaś ca pinākī cāparājitaḥ //
ete rudrāḥ samākhyātā ekādaśa gaṇeśvarāḥ
kaśyapasya pravakṣyāmi patnībhyaḥ putrapautrakam //
aditiś ca ditiścaiva ariṣṭā surasā muniḥ
surabhir vinatā tāmrā tadvat krodhavaśā ilā //
kadrūstviṣā danustadvat tāsāṃ putrānvadāmi vaḥ
tuṣitā nāma ye devāś cākṣuṣasyāntare manoḥ //
vaivasvatāntare te vai ādityā dvādaśa smṛtāḥ
indro dhātā bhagastvaṣṭa mitro 'tha varuṇo 'ryamā //
vivasvānsavitā pūṣā aṃśumān viṣṇureva ca
ete sahasrakiraṇā ādityā dvādaśa smṛtāḥ //
ditiḥ putradvayaṃ lebhe kaśyapāditi naḥ śrutam
hiraṇyakaśipuṃ caiva hiraṇyākṣaṃ tathaiva ca //
danuḥ putraśataṃ lebhe kaśyapād baladarpitam
vipracittiḥ pradhāno 'bhūt teṣāṃ madhye dvijottamāḥ //
tāmrā ca janayāmāsa ṣaṭ kanyā dvijapuṅgavāḥ
śukīṃ śyenīṃ ca bhāsīṃ ca sugrīvīṃ gṛdhrikāṃ śucim //
śukī śukānulūkāṃś ca janayāmāsa dharmataḥ
śyenī śyenāṃs tathā bhāsī kuraṅgāṃś ca vyajījanat //
gṛdhrī gṛdhrān kapotāṃś ca pārāvatī vihaṃgamān
haṃsasārasakāraṇḍaplavāñchucirajījanat //
ajāśvameṣoṣṭrakharān sugrīvī cāpyajījanat
vinatā janayāmāsa garuḍaṃ cāruṇaṃ śubhā //
saudāminīṃ tathā kanyāṃ sarvalokabhayaṅkarīm
surasāyāḥ sahasraṃ tu sarpāṇāmabhavatpurā //
kadrūḥ sahasraśirasāṃ sahasraṃ prāpa suvratā
pradhānāsteṣu vikhyātāḥ ṣaḍviṃśatiranuttamāḥ //
śeṣavāsukikarkoṭaśaṅkhairāvatakambalāḥ
dhanañjayamahānīlapadmāśvataratakṣakāḥ //
elāpatramahāpadmadhṛtarāṣṭrabalāhakāḥ
śaṅkhapālamahāśaṅkhapuṣpadaṃṣṭraśubhānanāḥ //
śaṅkhalomā ca nahuṣo vāmanaḥ phaṇitas tathā
kapilo durmukhaścāpi patañjaliriti smṛtaḥ //
rakṣogaṇaṃ krodhavaśā mahāmāyaṃ vyajījanat
rudrāṇāṃ ca gaṇaṃ tadvad gomahiṣyau varāṅganā //
surabhir janayāmāsa kaśyapāditi naḥ śrutam
munirmunīnāṃ ca gaṇaṃ gaṇamapsarasāṃ tathā //
tathā kiṃnaragandharvān ariṣṭājanayadbahūn
tṛṇavṛkṣalatāgulmam ilā sarvamajījanat //
tviṣā tu yakṣarakṣāṃsi janayāmāsa koṭiśaḥ
ete tu kāśyapeyāś ca saṃkṣepātparikīrtitāḥ //
eteṣāṃ putrapautrādivaṃśāś ca bahavaḥ smṛtāḥ
evaṃ prajāsu sṛṣṭāsu kaśyapena mahātmanā //
pratiṣṭhitāsu sarvāsu carāsu sthāvarāsu ca
abhiṣicyādhipatyeṣu teṣāṃ mukhyānprajāpatiḥ //
tato manuṣyādhipatiṃ cakre vaivasvataṃ manum
svāyaṃbhuve 'ntare pūrvaṃ brahmaṇā ye 'bhiṣecitāḥ //
tairiyaṃ pṛthivī sarvā saptadvīpā saparvatā
yathopadeśamadyāpi dharmeṇa pratipālyate //
svāyaṃbhuve 'ntare pūrve brahmaṇā ye 'bhiṣecitāḥ
te hyete cābhiṣicyante manavaś ca bhavanti te //
manvantareṣvatīteṣu gatā hyeteṣu pārthivāḥ
evamanye 'bhiṣicyante prāpte manvantare tataḥ //
atītānāgatāḥ sarve nṛpā manvantare smṛtāḥ
etānutpādya putrāṃstu prajāsaṃtānakāraṇāt //
kaśyapo gotrakāmastu cacāra sa punastapaḥ
putro gotrakaro mahyaṃ bhavatād iti cintayan //
tasyaivaṃ dhyāyamānasya kaśyapasya mahātmanaḥ
brahmayogātsutau paścāt prādurbhūtau mahaujasau //
vatsaraścāsitaścaiva tāvubhau brahmavādinau
vatsarānnaidhruvo jajñe raibhyaś ca sumahāyaśāḥ //
raibhyasya raibhyā vijñeyā naidhruvasya vadāmi vaḥ
cyavanasya tu kanyāyāṃ sumedhāḥ samapadyata //
naidhruvasya tu sā patnī mātā vai kuṇḍapāyinām
asitasyaikaparṇāyāṃ brahmiṣṭhaḥ samapadyata //
śāṇḍilyānāṃ varaḥ śrīmān devalaḥ sumahātapāḥ
śāṇḍilyā naidhruvā raibhyās trayaḥ pakṣāstu kāśyapāḥ //
nava prakṛtayo devāḥ pulastyasya vadāmi vaḥ
caturyuge hyatikrānte manorekādaśe prabhoḥ //
ardhāvaśiṣṭe tasmiṃstu dvāpare sampravartite
mānavasya nariṣyantaḥ putra āsīd damaḥ kila //
damasya tasya dāyādas tṛṇabinduriti smṛtaḥ
tretāyugamukhe rājā tṛtīye saṃbabhūva ha //
tasya kanyā tvilavilā rūpeṇāpratimābhavat
pulastyāya sa rājarṣis tāṃ kanyāṃ pratyapādayat //
ṛṣir airavilo yasyāṃ viśravāḥ samapadyata
tasya patnyaścatasrastu paulastyakulavardhanāḥ //
bṛhaspateḥ śubhā kanyā nāmnā vai devavarṇinī
puṣpotkaṭā balākā ca sute mālyavataḥ smṛteḥ //
kaikasī mālinaḥ kanyā tāsāṃ vai śṛṇuta prajāḥ
jyeṣṭhaṃ vaiśravaṇaṃ tasmāt suṣuve devavarṇinī //
kaikasī cāpyajanayad rāvaṇaṃ rākṣasādhipam
kumbhakarṇaṃ śūrpaṇakhāṃ dhīmantaṃ ca vibhīṣaṇam //
puṣpotkaṭā hyajanayat putrāṃstasmāddvijottamāḥ
mahodaraṃ prahastaṃ ca mahāpārśvaṃ kharaṃ tathā //
kumbhīnasīṃ tathā kanyāṃ balāyāḥ śṛṇuta prajāḥ
triśirā dūṣaṇaścaiva vidyujjihvaś ca rākṣasaḥ //
kanyā vai mālikā cāpi balāyāḥ prasavaḥ smṛtaḥ
ityete krūrakarmāṇaḥ paulastyā rākṣasā nava //
vibhīṣaṇo 'tiśuddhātmā dharmajñaḥ parikīrtitaḥ
pulastyasya mṛgāḥ putrāḥ sarve vyāghrāś ca daṃṣṭriṇaḥ //
bhūtāḥ piśācāḥ sarpāś ca sūkarā hastinas tathā
vānarāḥ kiṃnarāścaiva ye ca kiṃpuruṣās tathā //
anapatyaḥ kratustasmin smṛto vaivasvate 'ntare
atreḥ patnyo daśaivāsan suṃdaryaś ca pativratāḥ //
bhadrāśvasya ghṛtācyāṃ vai daśāpsarasi sūnavaḥ
bhadrābhadrā ca jaladā mandā nandā tathaiva ca //
balābalā ca viprendrā yā ca gopābalā smṛtā
tathā tāmarasā caiva varakrīḍā ca vai daśa //
ātreyavaṃśaprabhavās tāsāṃ bhartā prabhākaraḥ
svarbhānupihite sūrye patite 'smindivo mahīm //
tamo 'bhibhūte loke 'smin prabhā yena pravartitā
svastyastu hi tavetyukte patanniha divākaraḥ //
brahmarṣervacanāttasya papāta na vibhurdivaḥ
tataḥ prabhākaretyuktaḥ prabhuratrirmaharṣibhiḥ //
bhadrāyāṃ janayāmāsa somaṃ putraṃ yaśasvinam
sa tāsu janayāmāsa punaḥ putrāṃstapodhanaḥ //
svastyātreyā iti khyātā ṛṣayo vedapāragāḥ
teṣāṃ dvau khyātayaśasau brahmiṣṭhau ca mahaujasau //
datto hyatrivaro jyeṣṭho durvāsāstasya cānujaḥ
yavīyasī svasā teṣām amalā brahmavādinī //
tasya gotradvaye jātāś catvāraḥ prathitā bhuvi
śyāvaś ca pratvasaścaiva vavalguścātha gahvaraḥ //
ātreyāṇāṃ ca catvāraḥ smṛtāḥ pakṣā mahātmanām
kāśyapo nāradaścaiva parvatānuddhatas tathā //
jajñire mānasā hyete arundhatyā nibodhata
nāradastu vasiṣṭhāyā-rundhatīṃ pratyapādayat //
ūrdhvaretā mahātejā dakṣaśāpāttu nāradaḥ
purā devāsure yuddhe ghore vai tārakāmaye //
anāvṛṣṭyā hate loke hy ugre lokeśvaraiḥ saha
vasiṣṭhastapasā dhīmān dhārayāmāsa vai prajāḥ //
annodakaṃ mūlaphalam oṣadhīś ca pravartayan
tānetāñjīvayāmāsa kāruṇyādauṣadhena ca //
arundhatyāṃ vasiṣṭhastu sutān utpādayacchatam
jyāyaso 'janayacchakter adṛśyantī parāśaram //
rakṣasā bhakṣite śaktau rudhireṇa tu vai tadā
kālī parāśarājjajñe kṛṣṇadvaipāyanaṃ prabhum //
dvaipāyano hyaraṇyāṃ vai śukam utpādayatsutam
upamanyuṃ ca pīvaryāṃ viddhīme śukasūnavaḥ //
bhūriśravāḥ prabhuḥ śaṃbhuḥ kṛṣṇo gaurastu pañcamaḥ
kanyā kīrtimatī caiva yogamātā dhṛtavratā //
jananī brahmadattasya patnī sā tvanuhasya ca
śvetaḥ kṛṣṇaś ca gauraś ca śyāmo dhūmrastathāruṇaḥ //
nīlo bādarikaścaiva sarve caite parāśarāḥ
parāśarāṇāmaṣṭau te pakṣāḥ proktā mahātmanām //
ata ūrdhvaṃ nibodhadhvam indrapramitisaṃbhavam
vasiṣṭhasya kapiñjalyo ghṛtācyāmudapadyata //
trimūrtiryaḥ samākhyāta indrapramitirucyate
pṛthoḥ sutāyāṃ sambhūto bhadrastasyā bhavadvasuḥ //
upamanyuḥ sutastasya bahavo hyaupamanyavaḥ
mitrāvaruṇayoścaiva kauṇḍinyā ye pariśrutāḥ //
ekārṣeyās tathā cānye vāsiṣṭhā nāma viśrutāḥ
ete pakṣā vasiṣṭhānāṃ smṛtā daśa mahātmanām //
ityete brahmaṇaḥ putrā mānasā viśrutā bhuvi
bhartāraś ca mahābhāgā eṣāṃ vaṃśāḥ prakīrtitāḥ //
trilokadhāraṇe śaktā devarṣikulasaṃbhavāḥ
teṣāṃ putrāś ca pautrāś ca śataśo 'tha sahasraśaḥ //
yaistu vyāptāstrayo lokāḥ sūryasyeva gabhastibhiḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge devādisṛṣṭikathanaṃ nāma triṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ hi rakṣasā śaktir bhakṣitaḥ so 'nujaiḥ saha
vāsiṣṭho vadatāṃ śreṣṭha sūta vaktumihārhasi //
Note: Śakti killed by Rudhira
rākṣaso rudhiro nāma vasiṣṭhasya sutaṃ purā
śaktiṃ sa bhakṣayāmāsa śakteḥ śāpātsahānujaiḥ //
vasiṣṭhayājyaṃ viprendrās tadādiśyaiva bhūpatim
kalmāṣapādaṃ rudhiro viśvāmitreṇa coditaḥ //
bhakṣitaḥ sa iti śrutvā vasiṣṭhastena rakṣasā
śaktiḥ śaktimatāṃ śreṣṭho bhrātṛbhiḥ saha dharmavit //
hā putra putra putreti krandamāno muhurmuhuḥ
arundhatyā saha muniḥ papāta bhuvi duḥkhitaḥ //
Note: Vasiṣṭha wants to commit suicide
naṣṭaṃ kulamiti śrutvā martuṃ cakre matiṃ tadā
smaranputraśataṃ caiva śaktijyeṣṭhaṃ ca śaktimān //
na taṃ vināhaṃ jīviṣye iti niścitya duḥkhitaḥ //
āruhya mūrdhānam ajātmajo 'sau tayātmavān sarvavid ātmavicca
dharādharasyaiva tadā dharāyāṃ papāta patnyā saha sāśrudṛṣṭiḥ //
dharādharāttaṃ patitaṃ dharā tadā dadhāra tatrāpi vicitrakaṇṭhī
karāṃbujābhyāṃ karikhelagāminī rudantamādāya ruroda sā ca //
tadā tasya snuṣā prāha patnī śaktermahāmunim
vasiṣṭhaṃ vadatāṃ śreṣṭhaṃ rudantī bhayavihvalā //
bhagavanbrāhmaṇaśreṣṭha tava deham idaṃ śubham
pālayasva vibho draṣṭuṃ tava pautraṃ mamātmajam //
na tyājyaṃ tava viprendra dehametatsuśobhanam
garbhastho mama sarvārthasādhakaḥ śaktijo yataḥ //
evamuktvātha dharmajñā karābhyāṃ kamalekṣaṇā
utthāpya śvaśuraṃ natvā netre saṃmṛjya vāriṇā //
duḥkhitāpi paritrātuṃ śvaśuraṃ duḥkhitaṃ tadā
arundhatīṃ ca kalyāṇīṃ prārthayāmāsa duḥkhitām //
snuṣāvākyaṃ tataḥ śrutvā vasiṣṭha utthāya bhūtalāt
saṃjñāmavāpya cāliṅgya sā papāta suduḥkhitā //
arundhatī karābhyāṃ tāṃ saṃspṛśyāsrākulekṣaṇām
ruroda muniśārdūlo bhāryayā sutavatsalaḥ //
Note: Parāśara recites Vedic hymns as an embryo
atha nābhyaṃbuje viṣṇor yathā tasyāścaturmukhaḥ
āsīno garbhaśayyāyāṃ kumāra ṛcamāha saḥ //
tato niśamya bhagavān vasiṣṭha ṛcamādarāt
kenoktamiti saṃcintya tadātiṣṭhatsamāhitaḥ //
vyomāṅgaṇastho 'tha hariḥ puṇḍarīkanibhekṣaṇaḥ
vasiṣṭhamāha viśvātmā ghṛṇayā sa ghṛṇānidhiḥ //
bho vatsa vatsa viprendra vasiṣṭha sutavatsala
tava pautramukhāmbhojād ṛg eṣādya viniḥsṛtā //
matsamastava pautro 'sau śaktijaḥ śaktimānmune
tasmāduttiṣṭha saṃtyajya śokaṃ brahmasutottama //
rudrabhaktaś ca garbhastho rudrapūjāparāyaṇaḥ
rudradevaprabhāveṇa kulaṃ te saṃtariṣyati //
evamuktvā ghṛṇī vipraṃ bhagavān puruṣottamaḥ
vasiṣṭhaṃ muniśārdūlaṃ tatraivāntaradhīyata //
tataḥ praṇamya śirasā vasiṣṭho vārijekṣaṇam
adṛśyantyā mahātejāḥ pasparśodaramādarāt //
hā putra putra putreti papāta ca suduḥkhitaḥ
lalāpārundhatī prekṣya tadāsau rudatīṃ dvijāḥ //
svaputraṃ ca smaran duḥkhāt punarehyehi putraka
tava putramimaṃ dṛṣṭvā bho śakte kuladhāraṇam //
tavāntikaṃ gamiṣyāmi tava mātrā na saṃśayaḥ
evamuktvā rudanvipra āliṅgyārundhatīṃ tadā //
papāta tāḍayantīva svasya kukṣī kareṇa vai
adṛśyantī jaghānātha śaktijasyālayaṃ śubhā //
svodaraṃ duḥkhitā bhūmau lalāpa ca papāta ca
arundhati tadā bhītā vasiṣṭhaś ca mahāmatiḥ //
samutthāpya snuṣāṃ bālām ūcaturbhayavihvalau //
vicāramugdhe tava garbhamaṇḍalaṃ karāṃbujābhyāṃ vinihatya durlabham
kulaṃ vasiṣṭhasya samastamapyaho nihantumārye kathamudyatā vada //
tavātmajaṃ śaktisutaṃ ca dṛṣṭvā cāsvādya vaktrāmṛtam āryasūnoḥ
trātuṃ yato dehamimaṃ munīndraḥ suniścitaḥ pāhi tataḥ śarīram //
evaṃ snuṣāmupālabhya muniṃ cārundhatī sthitā
arundhatī vasiṣṭhasya prāha cārteti vihvalā //
tvayyeva jīvitaṃ cāsya muner yat suvrate mama
jīvitaṃ rakṣa dehasya dhātrī ca kuru yaddhitam //
mayā yadi muniśreṣṭhas trātuṃ vai niścitaṃ svakam
mamāśubhaṃ śubhaṃ dehaṃ kathaṃcit pālayāmyaham //
priyaduḥkhamahaṃ prāptā hy asatī nātra saṃśayaḥ
mune duḥkhādahaṃ dagdhā yataḥ putrī mune tava //
aho 'dbhutaṃ mayā dṛṣṭaṃ duḥkhapātrī hyahaṃ vibho
duḥkhatrātā bhava brahman brahmasūno jagadguro //
tathāpi bhartṛrahitā dīnā nārī bhavediha
pāhi māṃ tata āryendra paribhūtā bhaviṣyati //
pitā mātā ca putrāśca pautrāḥ śvaśura eva ca
ete na bāndhavāḥ strīṇāṃ bhartā bandhuḥ parā gatiḥ //
ātmano yaddhi kathitam apyardhamiti paṇḍitaiḥ
tadapyatra mṛṣā hyāsīd gataḥ śaktirahaṃ sthitā //
aho mamātra kāṭhinyaṃ manaso munipuṅgava
patiṃ prāṇasamaṃ tyaktvā sthitā yatra kṣaṇaṃ yataḥ //
vasiṣṭhāśvatthamāśritya hy amṛtā tu yathā latā
nirmūlāpyamṛtā bhartrā tyaktā dīnā sthitāpyaham //
snuṣāvākyaṃ niśamyaiva vasiṣṭho bhāryayā saha
tadā cakre matiṃ dhīmān yātuṃ svāśramamāśramī //
kṛcchrātsabhāryo bhagavān vasiṣṭhaḥ svāśramaṃ kṣaṇāt
adṛśyantyā ca puṇyātmā saṃviveśa sa cintayan //
sā garbhaṃ pālayāmāsa kathaṃcinmunipuṅgavāḥ
kulasaṃdhāraṇārthāya śaktipatnī pativratā //
tataḥ sāsūta tanayaṃ daśame māsi suprabham
śaktipatnī yathā śaktiṃ śaktimantamarundhatī //
asūta sā ditirviṣṇuṃ yathā svāhā guhaṃ sutam
agniṃ yathāraṇiḥ patnī śakteḥ sākṣātparāśaram //
yadā tadā śaktisūnur avatīrṇo mahītale
śaktistyaktvā tadā duḥkhaṃ pitṝṇāṃ samatāṃ yayau //
bhrātṛbhiḥ saha puṇyātmā ādityair iva bhāskaraḥ
rarāja pitṛlokastho vāsiṣṭho munipuṅgavāḥ //
jagustadā ca pitaro nanṛtuś ca pitāmahāḥ
prapitāmahāś ca viprendrā hy avatīrṇe parāśare //
ye brahmavādino bhūmau nanṛtur divi devatāḥ
puṣkarādyāś ca sasṛjuḥ puṣpavarṣaṃ ca khecarāḥ //
pureṣu rākṣasānāṃ ca praṇādaṃ viṣamaṃ dvijāḥ
āśramasthāś ca munayaḥ samūhurharṣasaṃtatim //
avatīrṇo yathā hyaṇḍād bhānuḥ so 'pi parāśaraḥ
adṛśyantyāścaturvaktro meghajālāddivākaraḥ //
sukhaṃ ca duḥkhamabhavad adṛśyantyāstathā dvijāḥ
dṛṣṭvā putraṃ patiṃ smṛtvā arundhatyā munestathā //
dṛṣṭvā ca tanayaṃ bālā parāśaramatidyutim
lalāpa vihvalā bālā sannakaṇṭhī papāta ca //
sā parāśaramaho mahāmatiṃ devadānavagaṇaiś ca pūjitam
jātamātram anaghaṃ śucismitā budhya sāśrunayanā lalāpa ca //
hā vasiṣṭhasuta kutracidgataḥ paśya putramanaghaṃ tavātmajam
tyajya dīnavadanāṃ vanāntare putradarśanaparāmimāṃ prabho //
śakte svaṃ ca sutaṃ paśya bhrātṛbhiḥ saha ṣaṇmukham
yathā maheśvaro 'paśyat sagaṇo hṛṣitānanaḥ //
atha tasyāstadālāpaṃ vasiṣṭho munisattamaḥ
śrutvā snuṣāmuvācedaṃ mā rodīr iti duḥkhitaḥ //
Note: Parāśara: childhood and youth
ājñayā tasya sā śokaṃ vasiṣṭhasya kulāṅganā
tyaktvā hyapālayadbālaṃ bālā bālamṛgekṣaṇā //
dṛṣṭvā tāmabalāṃ prāha maṅgalābharaṇair vinā
āsīnāmākulāṃ sādhvīṃ bāṣpaparyākulekṣaṇām //
amba maṅgalavibhūṣaṇair vinā dehayaṣṭiranaghe na śobhate
vaktumarhasi tavādya kāraṇaṃ candrabiṃbarahiteva śarvarī //
mātarmātaḥ kathaṃ tyaktvā maṅgalābharaṇāni vai
āsīnā bhartṛhīneva vaktumarhasi śobhane //
adṛśyantī tadā vākyaṃ śrutvā tasya sutasya sā
na kiṃcid abravīt putraṃ śubhaṃ vā yadi vetarat //
adṛśyantīṃ punaḥ prāha śākteyo bhagavānmama
mātaḥ kutra mahātejāḥ pitā vada vadeti tām //
śrutvā ruroda sā vākyaṃ putrasyātīva vihvalā
bhakṣito rakṣasā tātas taveti nipapāta ca //
śrutvā vasiṣṭho 'pi papāta bhūmau pautrasya vākyaṃ sa rudandayāluḥ
arundhatī cāśramavāsinastadā munervasiṣṭhasya munīśvarāś ca //
bhakṣito rakṣasā mātuḥ pitā tava mukhāditi
śrutvā parāśaro dhīmān prāha cāsrāvilekṣaṇaḥ //
Note: Parāśara will seinen Vater rächen
abhyarcya devadeveśaṃ trailokyaṃ sacarācaram
kṣaṇena mātaḥ pitaraṃ darśayāmīti me matiḥ //
sā niśamya vacanaṃ tadā śubhaṃ sasmitā tanayamāha vismitā
tathyam etaditi taṃ nirīkṣya sā putra putra bhavamarcayeti ca //
jñātvā śaktisutasyāsya saṃkalpaṃ munipuṅgavaḥ
vasiṣṭho bhagavānprāha pautraṃ dhīmān ghṛṇānidhiḥ //
sthāne pautra muniśreṣṭha saṃkalpastava suvrata
tathāpi śṛṇu lokasya kṣayaṃ kartuṃ na cārhasi //
rākṣasānāmabhāvāya kuru sarveśvarārcanam
trailokyaṃ śṛṇu śākteya aparādhyati kiṃ tava //
tatastasya vasiṣṭhasya niyogācchaktinandanaḥ
rākṣasānāmabhāvāya matiṃ cakre mahāmatiḥ //
adṛśyantīṃ vasiṣṭhaṃ ca praṇamyārundhatīṃ tataḥ
kṛtvaikaliṅgaṃ kṣaṇikaṃ pāṃsunā munisannidhau //
sampūjya śivasūktena tryaṃbakena śubhena ca
japtvā tvaritarudraṃ ca śivasaṃkalpameva ca //
nīlarudraṃ ca śākteyas tathā rudraṃ ca śobhanam
vāmīyaṃ pavamānaṃ ca pañcabrahma tathaiva ca //
hotāraṃ liṅgasūktaṃ ca atharvaśira eva ca
aṣṭāṅgamarghyaṃ rudrāya dattvābhyarcya yathāvidhi //
bhagavanrakṣasā rudra bhakṣito rudhireṇa vai
pitā mama mahātejā bhrātṛbhiḥ saha śaṅkara //
draṣṭumicchāmi bhagavan pitaraṃ bhrātṛbhiḥ saha
evaṃ vijñāpayāṃlliṅgaṃ praṇipatya muhurmuhuḥ //
hā rudra rudra rudreti ruroda nipapāta ca
taṃ dṛṣṭvā bhagavānrudro devīmāha ca śaṅkaraḥ //
paśya bālaṃ mahābhāge bāṣpaparyākulekṣaṇam
mamānusmaraṇe yuktaṃ madārādhanatatparam //
sā ca dṛṣṭvā mahādevī parāśaramaninditā
duḥkhāt saṃklinnasarvāṅgam asrākulavilocanam //
liṅgārcanavidhau saktaṃ hara rudreti vādinam
prāha bhartāramīśānaṃ śaṅkaraṃ jagatāmumā //
īpsitaṃ yaccha sakalaṃ prasīda parameśvara
niśamya vacanaṃ tasyāḥ śaṅkaraḥ parameśvaraḥ //
bhāryāmāryāmumāṃ prāha tato hālāhalāśanaḥ
rakṣāmyenaṃ dvijaṃ bālaṃ phullendīvaralocanam //
dadāmi dṛṣṭiṃ madrūpadarśanakṣama eṣa vai
evamuktvā gaṇair divyair bhagavānnīlalohitaḥ //
brahmendraviṣṇurudrādyaiḥ saṃvṛtaḥ parameśvaraḥ
dadau ca darśanaṃ tasmai muniputrāya dhīmate //
so 'pi dṛṣṭvā mahādevam ānandāsrāvilekṣaṇaḥ
nipapāta ca hṛṣṭātmā pādayostasya sādaram //
punarbhavānyāḥ pādau ca nandinaś ca mahātmanaḥ
saphalaṃ jīvitaṃ me 'dya brahmādyāṃstāṃstadāha saḥ //
rakṣārthamāgatastvadya mama bālendubhūṣaṇaḥ
ko 'nyaḥ samo mayā loke devo vā dānavo 'pi vā //
atha tasminkṣaṇādeva dadarśa divi saṃsthitam
pitaraṃ bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ śākteyastu parāśaraḥ //
sūryamaṇḍalasaṃkāśe vimāne viśvatomukhe
bhrātṛbhiḥ sahitaṃ dṛṣṭvā nanāma ca jaharṣa ca //
tadā vṛṣadhvajo devaḥ sabhāryaḥ sagaṇeśvaraḥ
vasiṣṭhaputraṃ prāhedaṃ putradarśanatatparam //
śakte paśya sutaṃ bālam ānandāsrāvilekṣaṇam
adṛśyantīṃ ca viprendra vasiṣṭhaṃ pitaraṃ tava //
arundhatīṃ mahābhāgāṃ kalyāṇīṃ devatopamām
mātaraṃ pitaraṃ cobhau namaskuru mahāmate //
tadā haraṃ praṇamyāśu devadevamumāṃ tathā
vasiṣṭhaṃ ca tadā śreṣṭhaṃ śaktir vai śaṅkarājñayā //
mātaraṃ ca mahābhāgāṃ kalyāṇīṃ patidevatām
arundhatīṃ jagannāthaniyogātprāha śaktimān //
bho vatsa vatsa viprendra parāśara mahādyute
rakṣito 'haṃ tvayā tāta garbhasthena mahātmanā //
aṇimādiguṇaiśvaryaṃ mayā vatsa parāśara
labdhamadyānanaṃ dṛṣṭaṃ tava bāla mamājñayā //
adṛśyantīṃ mahābhāgāṃ rakṣa vatsa mahāmate
arundhatīṃ ca pitaraṃ vasiṣṭhaṃ mama sarvadā //
anvayaḥ sakalo vatsa mama saṃtāritastvayā
putreṇa lokāñjayatīty uktaṃ sadbhiḥ sadaiva hi //
īpsitaṃ varayeśānaṃ jagatāṃ prabhavaṃ prabhum
gamiṣyāmyabhivandyeśaṃ bhrātṛbhiḥ saha śaṅkaram //
evaṃ putramupāmantrya praṇamya ca maheśvaram
nirīkṣya bhāryāṃ sadasi jagāma pitaraṃ vaśī //
gataṃ dṛṣṭvātha pitaraṃ tadābhyarcyaiva śaṅkaram
tuṣṭāva vāgbhir iṣṭābhiḥ śākteyaḥ śaśibhūṣaṇam //
tatastuṣṭo mahādevo manmathāndhakamardanaḥ
anugṛhyātha śākteyaṃ tatraivāntaradhīyata //
gate maheśvare sāṃbe praṇamya ca maheśvaram
dadāha rākṣasānāṃ tu kulaṃ mantreṇa mantravit //
tadāha pautraṃ dharmajño vasiṣṭho munibhir vṛtaḥ
alam atyantakopena tāta manyumimaṃ jahi //
rākṣasā nāparādhyanti pitus te vihitaṃ tathā
mūḍhānāmeva bhavati krodho buddhimatāṃ na hi //
hanyate tāta kaḥ kena yataḥ svakṛtabhukpumān
saṃcitasyātimahatā vatsa kleśena mānavaiḥ //
yaśasastapasaścaiva krodho nāśakaraḥ smṛtaḥ
alaṃ hi rākṣasair dagdhair dīnair anaparādhibhiḥ //
satraṃ te viramatvetat kṣamāsārā hi sādhavaḥ
evaṃ vasiṣṭhavākyena śākteyo munipuṅgavaḥ //
upasaṃhṛtavān satraṃ sadyastadvākyagauravāt
tataḥ prītaś ca bhagavān vasiṣṭho munisattamaḥ //
samprāptaś ca tadā satraṃ pulastyo brahmaṇaḥ sutaḥ
vasiṣṭhena tu dattārghyaḥ kṛtāsanaparigrahaḥ //
parāśaramuvācedaṃ praṇipatya sthitaṃ muniḥ
vaire mahati yadvākyād guror adyāśritā kṣamā //
tvayā tasmātsamastāni bhavāñchāstrāṇi vetsyati
saṃtatermama na chedaḥ kruddhenāpi yataḥ kṛtaḥ //
tvayā tasmānmahābhāga dadāmyanyaṃ mahāvaram
purāṇasaṃhitākartā bhavānvatsa bhaviṣyati //
devatāparamārthaṃ ca yathāvadvetsyate bhavān
pravṛttau vā nivṛttau vā karmaṇas te 'malā matiḥ //
matprasādādasaṃdigdhā tava vatsa bhaviṣyati
tataś ca prāha bhagavān vasiṣṭho vadatāṃ varaḥ //
Note: Parāśara becomes author of Viṣṇupurāṇa
pulastyena yaduktaṃ te sarvametadbhaviṣyati
atha tasya pulastyasya vasiṣṭhasya ca dhīmataḥ //
prasādādvaiṣṇavaṃ cakre purāṇaṃ vai parāśaraḥ
ṣaṭprakāraṃ samastārthasādhakaṃ jñānasaṃcayam //
ṣaṭsāhasramitaṃ sarvaṃ vedārthena ca saṃyutam
caturthaṃ hi purāṇānāṃ saṃhitāsu suśobhanam //
eṣa vaḥ kathitaḥ sarvo vāsiṣṭhānāṃ samāsataḥ
prabhavaḥ śaktisūnoś ca prabhāvo munipuṅgavāḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge vāsiṣṭhakathanaṃ nāma catuḥṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
ādityavaṃśaṃ somasya vaṃśaṃ vaṃśavidāṃ vara
vaktumarhasi cāsmākaṃ saṃkṣepād romaharṣaṇa //
aditiḥ suṣuve putram ādityaṃ kaśyapāddvijāḥ
tasyādityasya caivāsīd bhāryā trayam athāparam //
saṃjñā rājñī prabhā chāyā putrāṃstāsāṃ vadāmi vaḥ
saṃjñā tvāṣṭrī ca suṣuve sūryānmanumanuttamam //
yamaṃ ca yamunāṃ caiva rājñī revatameva ca
prabhā prabhātam ādityāc chāyāṃ saṃjñāpyakalpayat //
chāyā ca tasmātsuṣuve sāvarṇiṃ bhāskarāddvijāḥ
tataḥ śaniṃ ca tapatīṃ viṣṭiṃ caiva yathākramam //
chāyā svaputrābhyadhikaṃ snehaṃ cakre manau tadā
pūrvo manurna cakṣāma yamastu krodhamūrchitaḥ //
saṃtāḍayāmāsa ruṣā pādamudyamya dakṣiṇam
yamena tāḍitā sā tu chāyā vai duḥkhitābhavat //
chāyāśāpāt padaṃ caikaṃ yamasya klinnamuttamam
pūyaśoṇitasampūrṇaṃ kṛmīṇāṃ nicayānvitam //
so 'pi gokarṇamāśritya phalakenānilāśanaḥ
ārādhayanmahādevaṃ yāvadvarṣāyutāyutam //
bhavaprasādād āgatya lokapālatvamuttamam
pitṝṇāmādhipatyaṃ tu śāpamokṣaṃ tathaiva ca //
labdhavāndevadevasya prabhāvācchūlapāṇinaḥ
asahantī purā bhānos tejomayam aninditā //
rūpaṃ tvāṣṭrī svadehāttu chāyākhyāṃ sā tvakalpayat
vaḍavārūpamāsthāya tapastepe tu suvratā //
kālātprayatnato jñātvā chāyāṃ chāyāpatiḥ prabhuḥ
vaḍavāmagamatsaṃjñām aśvarūpeṇa bhāskaraḥ //
vaḍavā ca tadā tvāṣṭrī saṃjñā tasmāddivākarāt
suṣuve cāśvinau devau devānāṃ tu bhiṣagvarau //
likhito bhāskaraḥ paścāt saṃjñāpitrā mahātmanā
viṣṇoścakraṃ tu yadghoraṃ maṇḍalādbhāskarasya tu //
nirmame bhagavāṃstvaṣṭā pradhānaṃ divyamāyudham
rudraprasādācca śubhaṃ sudarśanamiti smṛtam //
labdhavān bhagavāṃścakraṃ kṛṣṇaḥ kālāgnisannibham
manostu prathamasyāsan nava putrāstu tatsamāḥ //
ikṣvākur nabhagaś caiva dhṛṣṇuḥ śaryātireva ca
nariṣyantaś ca vai dhīmān nābhāgo 'riṣṭa eva ca //
karūṣaś ca pṛṣadhraś ca navaite mānavāḥ smṛtāḥ
ilā jyeṣṭhā variṣṭhā ca puṃstvaṃ prāpa ca yā purā //
sudyumna iti vikhyātā puṃstvaṃ prāptā tvilā purā
mitrāvaruṇayostvatra prasādānmunipuṅgavāḥ //
punaḥ śaravaṇaṃ prāpya strītvaṃ prāpto bhavājñayā
sudyumno mānavaḥ śrīmān somavaṃśapravṛddhaye //
ikṣvākoraśvamedhena ilā kiṃpuruṣo 'bhavat
ilā kiṃpuruṣatve ca sudyumna iti cocyate //
māsamekaṃ pumānvīraḥ strītvaṃ māsamabhūtpunaḥ
ilā budhasya bhavanaṃ somaputrasya cāśritā //
budhenāntaramāsādya maithunāya pravartitā
somaputrādbudhāccāpi ailo jajñe purūravāḥ //
somavaṃśāgrajo dhīmān bhavabhaktaḥ pratāpavān
ikṣvākorvaṃśavistāraṃ paścādvakṣye tapodhanāḥ //
putratrayamabhūttasya sudyumnasya dvijottamāḥ
utkalaś ca gayaścaiva vinatāśvastathaiva ca //
utkalasyotkalaṃ rāṣṭraṃ vinatāśvasya paścimam
gayā gayasya cākhyātā purī paramaśobhanā //
surāṇāṃ saṃsthitiryasyāṃ pitṝṇāṃ ca sadā sthitiḥ
ikṣvākujyeṣṭhadāyādo madhyadeśam avāptavān //
kanyābhāvācca sudyumno naiva bhāgamavāptavān
vasiṣṭhavacanāt tvāsīt pratiṣṭhāne mahādyutiḥ //
pratiṣṭhā dharmarājasya sudyumnasya mahātmanaḥ
tatpurūravase prādād rājyaṃ prāpya mahāyaśāḥ //
mānaveyo mahābhāgaḥ strīpuṃsorlakṣaṇānvitaḥ
ikṣvākorabhavadvīro vikukṣirdharmavittamaḥ //
jyeṣṭhaḥ putraśatasyāsīd daśa pañca ca tatsutāḥ
abhūjjyeṣṭhaḥ kakutsthaś ca kakutsthāttu suyodhanaḥ //
tataḥ pṛthurmuniśreṣṭhā viśvakaḥ pārthivas tathā
viśvakasyārdrako dhīmān yuvanāśvastu tatsutaḥ //
śābastiś ca mahātejā vaṃśakastu tato 'bhavat
nirmitā yena śābastī gauḍadeśe dvijottamāḥ //
vaṃśācca bṛhadaśvo 'bhūt kuvalāśvastu tatsutaḥ
dhundhumāratvamāpanno dhundhuṃ hatvā mahābalam //
dhundhumārasya tanayās trayastrailokyaviśrutāḥ
dṛḍhāśvaścaiva caṇḍāśvaḥ kapilāśvaś ca te smṛtāḥ //
dṛḍhāśvasya pramodastu haryaśvastasya vai sutaḥ
haryaśvasya nikumbhastu saṃhatāśvastu tatsutaḥ //
kṛśāśvo 'tha raṇāśvaś ca saṃhatāśvātmajāvubhau
yuvanāśvo raṇāśvasya māndhātā tasya vai sutaḥ //
māndhātuḥ purukutso 'bhūd ambarīṣaś ca vīryavān
mucukundaś ca puṇyātmā trayastrailokyaviśrutāḥ //
aṃbarīṣasya dāyādo yuvanāśvo 'paraḥ smṛtaḥ
harito yuvanāśvasya haritāstu yataḥ smṛtāḥ //
ete hyaṅgirasaḥ pakṣe kṣatropetā dvijātayaḥ
purukutsasya dāyādas trasaddasyur mahāyaśāḥ //
narmadāyāṃ samutpannaḥ sambhūtistasya cātmajaḥ
viṣṇuvṛddhaḥ sutastasya viṣṇuvṛddhā yataḥ smṛtāḥ //
ete hyaṅgirasaḥ pakṣe kṣatropetāḥ samāśritāḥ
sambhūtiraparaṃ putram anaraṇyamajījanat //
rāvaṇena hato yo 'sau trailokyavijaye dvijāḥ
bṛhadaśvo 'naraṇyasya haryaśvastasya cātmajaḥ //
haryaśvāttu dṛṣadvatyāṃ jajñe vasumanā nṛpaḥ
tasya putro 'bhavadrājā tridhanvā bhavabhāvitaḥ //
prasādād brahmasūnor vai taṇḍinaḥ prāpya śiṣyatām
aśvamedhasahasrasya phalaṃ prāpya tadājñayā //
gaṇaiśvaryamanuprāpto bhavabhaktaḥ pratāpavān
kathaṃ caivāśvamedhaṃ vai karomīti vicintayan //
dhanahīnaś ca dharmātmā dṛṣṭavān brahmaṇaḥ sutam
taṇḍisaṃjñaṃ dvijaṃ tasmāl labdhavāndvijasattamāḥ //
nāmnāṃ sahasraṃ rudrasya brahmaṇā kathitaṃ purā
tena nāmnāṃ sahasreṇa stutvā taṇḍirmaheśvaram //
labdhavāngāṇapatyaṃ ca brahmayonirdvijottamaḥ
tatastasmānnṛpo labdhvā taṇḍinā kathitaṃ purā //
nāmnāṃ sahasraṃ japtvā vai gāṇapatyamavāptavān
nāmnāṃ sahasraṃ rudrasya tāṇḍinā brahmayoninā //
kathitaṃ sarvavedārthasaṃcayaṃ sūta suvrata
nāmnāṃ sahasraṃ viprāṇāṃ vaktum arhasi śobhanam //
Note: sahasranāman of Śiva
sarvabhūtātmabhūtasya harasyāmitatejasaḥ
aṣṭottarasahasraṃ tu nāmnāṃ śṛṇuta suvratāḥ //
yajjaptvā tu muniśreṣṭhā gāṇapatyamavāptavān
oṃ sthiraḥ sthāṇuḥ prabhurbhānuḥ pravaro varado varaḥ //
sarvātmā sarvavikhyātaḥ sarvaḥ sarvakaro bhavaḥ
jaṭī daṇḍī śikhaṇḍī ca sarvagaḥ sarvabhāvanaḥ //
hariś ca hariṇākṣaś ca sarvabhūtaharaḥ smṛtaḥ
pravṛttiś ca nivṛttiś ca śāntātmā śāśvato dhruvaḥ //
śmaśānavāsī bhagavān khacaro gocaro 'rdanaḥ
abhivādyo mahākarmā tapasvī bhūtadhāraṇaḥ //
unmattaveṣaḥ pracchannaḥ sarvalokaḥ prajāpatiḥ
mahārūpo mahākāyaḥ sarvarūpo mahāyaśāḥ //
mahātmā sarvabhūtaś ca virūpo vāmano naraḥ
lokapālo 'ntarhitātmā prasādo 'bhayado vibhuḥ //
pavitraś ca mahāṃścaiva niyato niyatāśrayaḥ
svayaṃbhūḥ sarvakarmā ca ādirādikaro nidhiḥ //
sahasrākṣo viśālākṣaḥ somo nakṣatrasādhakaḥ
candraḥ sūryaḥ śaniḥ ketur graho grahapatirmataḥ //
rājā rājyodayaḥ kartā mṛgabāṇārpaṇo ghanaḥ
mahātapā dīrghatapā adṛśyo dhanasādhakaḥ //
saṃvatsaraḥ kṛtīmantraḥ prāṇāyāmaḥ paraṃtapaḥ
yogī yogo mahābījo mahārato mahābalaḥ //
suvarṇaretāḥ sarvajñaḥ subījo vṛṣavāhanaḥ
daśabāhustvanimiṣo nīlakaṇṭha umāpatiḥ //
viśvarūpaḥ svayaṃśreṣṭho balavīro balāgraṇīḥ
gaṇakartā gaṇapatir digvāsāḥ kāmya eva ca //
mantravitparamo mantraḥ sarvabhāvakaro haraḥ
kamaṇḍaludharo dhanvī bāṇahastaḥ kapālavān //
śarī śataghnī khaḍgī ca paṭṭiśī cāyudhī mahān
ajaś ca mṛgarūpaś ca tejastejaskaro vidhiḥ //
uṣṇīṣī ca suvaktraś ca udagro vinatas tathā
dīrghaś ca harikeśaś ca sutīrthaḥ kṛṣṇa eva ca //
śṛgālarūpaḥ sarvārtho muṇḍaḥ sarvaśubhaṅkaraḥ
siṃhaśārdūlarūpaś ca gandhakārī kapardyapi //
ūrdhvaretordhvaliṅgī ca ūrdhvaśāyī nabhastalaḥ
trijaṭī cīravāsāś ca rudraḥ senāpatir vibhuḥ //
ahorātraṃ ca naktaṃ ca tigmamanyuḥ suvarcasaḥ
gajahā daityahā kālo lokadhātā guṇākaraḥ //
siṃhaśārdūlarūpāṇām ārdracarmāṃbaraṃdharaḥ
kālayogī mahānādaḥ sarvāvāsaścatuṣpathaḥ //
niśācaraḥ pretacārī sarvadarśī maheśvaraḥ
bahubhūto bahudhanaḥ sarvasāro 'mṛteśvaraḥ //
nṛtyapriyo nityanṛtyo nartanaḥ sarvasādhakaḥ
sakārmuko mahābāhur mahāghoro mahātapāḥ //
mahāśaro mahāpāśo nityo giricaro mataḥ
sahasrahasto vijayo vyavasāyo hyaninditaḥ //
amarṣaṇo marṣaṇātmā yajñahā kāmanāśanaḥ
dakṣahā paricārī ca prahaso madhyamas tathā //
tejo 'pahārī balavān vidito 'bhyudito bahuḥ
gaṃbhīraghoṣo yogātmā yajñahā kāmanāśanaḥ //
gaṃbhīraroṣo gaṃbhīro gaṃbhīrabalavāhanaḥ
nyagrodharūpo nyagrodho viśvakarmā ca viśvabhuk //
tīkṣṇopāyaś ca haryaśvaḥ sahāyaḥ karmakālavit
viṣṇuḥ prasādito yajñaḥ samudro vaḍavāmukhaḥ //
hutāśanasahāyaś ca praśāntātmā hutāśanaḥ
ugratejā mahātejā jayo vijayakālavit //
jyotiṣāmayanaṃ siddhiḥ saṃdhirvigraha eva ca
khaḍgī śaṅkhī jaṭī jvālī khacaro dyucaro balī //
vaiṇavī paṇavī kālaḥ kālakaṇṭhaḥ kaṭaṃkaṭaḥ
nakṣatravigraho bhāvo nibhāvaḥ sarvatomukhaḥ //
vimocanastu śaraṇo hiraṇyakavacodbhavaḥ
mekhalākṛtirūpaś ca jalācāraḥ stutas tathā //
vīṇī ca paṇavī tālī nālī kalikaṭus tathā
sarvatūryaninādī ca sarvavyāpyaparigrahaḥ //
vyālarūpī bilāvāsī guhāvāsī taraṃgavit
vṛkṣaḥ śrīmālakarmā ca sarvabandhavimocanaḥ //
bandhanastu surendrāṇāṃ yudhi śatruvināśanaḥ
sakhā pravāso durvāpaḥ sarvasādhuniṣevitaḥ //
praskando 'pyavibhāvaś ca tulyo yajñavibhāgavit
sarvavāsaḥ sarvacārī durvāsā vāsavo mataḥ //
haimo hemakaro yajñaḥ sarvadhārī dharottamaḥ
ākāśo nirvirūpaś ca vivāsā uragaḥ khagaḥ //
bhikṣuś ca bhikṣurūpī ca raudrarūpaḥ surūpavān
vasuretāḥ suvacasvī vasuvego mahābalaḥ //
manovego niśācāraḥ sarvalokaśubhapradaḥ
sarvāvāsī trayīvāsī upadeśakaro dharaḥ //
munirātmā munir lokaḥ sabhāgyaś ca sahasrabhuk
pakṣī ca pakṣarūpaś ca atidīpto niśākaraḥ //
samīro damanākāro hy artho hyarthakaro vaśaḥ
vāsudevaś ca devaś ca vāmadevaś ca vāmanaḥ //
siddhiyogāpahārī ca siddhaḥ sarvārthasādhakaḥ
akṣuṇṇaḥ kṣuṇṇarūpaś ca vṛṣaṇo mṛdur avyayaḥ //
mahāseno viśākhaś ca ṣaṣṭibhāgo gavāṃ patiḥ
cakrahastastu viṣṭambhī mūlastambhana eva ca //
ṛturṛtukarastālo madhurmadhukaro varaḥ
vānaspatyo vājasano nityamāśramapūjitaḥ //
brahmacārī lokacārī sarvacārī sucāravit
īśāna īśvaraḥ kālo niśācārī hyanekadṛk //
nimittastho nimittaṃ ca nandir nandikaro haraḥ
nandīśvaraḥ sunandī ca nandano viṣamardanaḥ //
bhagahārī niyantā ca kālo lokapitāmahaḥ
caturmukho mahāliṅgaś cāruliṅgastathaiva ca //
liṅgādhyakṣaḥ surādhyakṣaḥ kālādhyakṣo yugāvahaḥ
bījādhyakṣo bījakartā adhyātmānugato balaḥ //
itihāsaś ca kalpaś ca damano jagadīśvaraḥ
dambho dambhakaro dātā vaṃśo vaṃśakaraḥ kaliḥ //
lokakartā paśupatir mahākartā hyadhokṣajaḥ
akṣaraṃ paramaṃ brahma balavāñchukta eva ca //
nityo hyanīśaḥ śuddhātmā śuddho māno gatirhaviḥ
prāsādastu balo darpo darpaṇo havya indrajit //
vedakāraḥ sūtrakāro vidvāṃś ca paramardanaḥ
mahāmeghanivāsī ca mahāghoro vaśīkaraḥ //
agnijvālo mahājvālaḥ paridhūmrāvṛto raviḥ
dhiṣaṇaḥ śaṅkaro nityo varcasvī dhūmralocanaḥ //
nīlas tathāṅgaluptaś ca śobhano naravigrahaḥ
svasti svastisvabhāvaś ca bhogī bhogakaro laghuḥ //
utsaṅgaś ca mahāṅgaś ca mahāgarbhaḥ pratāpavān
kṛṣṇavarṇaḥ suvarṇaś ca indriyaḥ sarvavarṇikaḥ //
mahāpādo mahāhasto mahākāyo mahāyaśāḥ
mahāmūrdhā mahāmātro mahāmitro nagālayaḥ //
mahāskandho mahākarṇo mahoṣṭhaś ca mahāhanuḥ
mahānāso mahākaṇṭho mahāgrīvaḥ śmaśānavān //
mahābalo mahātejā hy antarātmā mṛgālayaḥ
lambitoṣṭhaś ca niṣṭhaś ca mahāmāyaḥ payonidhiḥ //
mahādanto mahādaṃṣṭro mahājihvo mahāmukhaḥ
mahānakho mahāromā mahākeśo mahājaṭaḥ //
asapatnaḥ prasādaś ca pratyayo gītasādhakaḥ
prasvedano 'svedanaś ca ādikaś ca mahāmuniḥ //
vṛṣako vṛṣaketuś ca analo vāyuvāhanaḥ
maṇḍalī meruvāsaś ca devavāhana eva ca //
atharvaśīrṣaḥ sāmāsya ṛksahasrorjitekṣaṇaḥ
yajuḥ pādabhujo guhyaḥ prakāśaujāstathaiva ca //
amoghārthaprasādaś ca antarbhāvyaḥ sudarśanaḥ
upahāraḥ priyaḥ sarvaḥ kanakaḥ kāñcanasthitaḥ //
nābhir nandikaro harmyaḥ puṣkaraḥ sthapatiḥ sthitaḥ
sarvaśāstro dhanaścādyo yajño yajvā samāhitaḥ //
nago nīlaḥ kaviḥ kālo makaraḥ kālapūjitaḥ
sagaṇo gaṇakāraś ca bhūtabhāvanasārathiḥ //
bhasmaśāyī bhasmagoptā bhasmabhūtatanurgaṇaḥ
āgamaś ca vilopaś ca mahātmā sarvapūjitaḥ //
śuklaḥ strīrūpasampannaḥ śucirbhūtaniṣevitaḥ
āśramasthaḥ kapotastho viśvakarmā patirvirāṭ //
viśālaśākhas tāmroṣṭho hy ambujālaḥ suniścitaḥ
kapilaḥ kalaśaḥ sthūla āyudhaścaiva romaśaḥ //
gandharvo hyaditistārkṣyo hy avijñeyaḥ suśāradaḥ
paraśvadhāyudho devo hy arthakārī subāndhavaḥ //
tumbavīṇo mahākopa ūrdhvaretā jaleśayaḥ
ugro vaṃśakaro vaṃśo vaṃśavādī hyaninditaḥ //
sarvāṅgarūpī māyāvī suhṛdo hyanilo balaḥ
bandhano bandhakartā ca subandhanavimocanaḥ //
rākṣasaghno 'tha kāmārir mahādaṃṣṭro mahāyudhaḥ
lambito lambitoṣṭhaś ca lambahasto varapradaḥ //
bāhustvaninditaḥ sarvaḥ śaṅkaro 'thāpyakopanaḥ
amareśo mahāghoro viśvadevaḥ surārihā //
ahirbudhnyo nirṛtiś ca cekitāno halī tathā
ajaikapācca kāpālī śaṃ kumāro mahāgiriḥ //
dhanvantarirdhūmaketuḥ sūryo vaiśravaṇas tathā
dhātā viṣṇuś ca śakraś ca mitrastvaṣṭā dharo dhruvaḥ //
prabhāsaḥ parvato vāyur aryamā savitā raviḥ
dhṛtiścaiva vidhātā ca māndhātā bhūtabhāvanaḥ //
nīrastīrthaś ca bhīmaś ca sarvakarmā guṇodvahaḥ
padmagarbho mahāgarbhaś candravaktro nabho 'naghaḥ //
balavāṃścopaśāntaś ca purāṇaḥ puṇyakṛttamaḥ
krūrakartā krūravāsī tanurātmā mahauṣadhaḥ //
sarvāśayaḥ sarvacārī prāṇeśaḥ prāṇināṃ patiḥ
devadevaḥ sukhotsiktaḥ sadasatsarvaratnavit //
kailāsastho guhāvāsī himavadgirisaṃśrayaḥ
kulahārī kulākartā bahuvitto bahuprajaḥ //
prāṇeśo bandhakī vṛkṣo nakulaś cādrikas tathā
hrasvagrīvo mahājānur alolaś ca mahauṣadhiḥ //
siddhāntakārī siddhārthaś chando vyākaraṇodbhavaḥ
siṃhanādaḥ siṃhadaṃṣṭraḥ siṃhāsyaḥ siṃhavāhanaḥ //
prabhāvātmā jagatkālaḥ kālaḥ kampī tarustanuḥ
sāraṅgo bhūtacakrāṅkaḥ ketumālī suvedhakaḥ //
bhūtālayo bhūtapatir ahorātro malo 'malaḥ
vasubhṛt sarvabhūtātmā niścalaḥ suvidur budhaḥ //
asuhṛtsarvabhūtānāṃ niścalaścalavidbudhaḥ
amoghaḥ saṃyamo hṛṣṭo bhojanaḥ prāṇadhāraṇaḥ //
dhṛtimānmatimāṃstryakṣaḥ sukṛtastu yudhāṃpatiḥ
gopālo gopatirgrāmo gocarmavasano haraḥ //
hiraṇyabāhuś ca tathā guhāvāsaḥ praveśanaḥ
mahāmanā mahākāmaś cittakāmo jitendriyaḥ //
gāndhāraś ca surāpaś ca tāpakarmarato hitaḥ
mahābhūto bhūtavṛto hy apsarogaṇasevitaḥ //
mahāketur dharādhātā naikatānarataḥ svaraḥ
avedanīya āvedyaḥ sarvagaś ca sukhāvahaḥ //
tāraṇaścaraṇo dhātā paridhā paripūjitaḥ
saṃyogī vardhano vṛddho gaṇiko 'tha gaṇādhipaḥ //
nityo dhātā sahāyaś ca devāsurapatiḥ patiḥ
yuktaś ca yuktabāhuś ca sudevo 'pi suparvaṇaḥ //
āṣāḍhaś ca suṣāḍhaś ca skandhado harito haraḥ
vapurāvartamāno 'nyo vapuḥśreṣṭho mahāvapuḥ //
śirovimarśanaḥ sarvalakṣyalakṣaṇabhūṣitaḥ
akṣayo rathagītaś ca sarvabhogī mahābalaḥ //
sāmnāyo 'tha mahāmnāyas tīrthadevo mahāyaśāḥ
nirjīvo jīvano mantraḥ subhago bahukarkaśaḥ //
ratnabhūto 'tha ratnāṅgo mahārṇavanipātavit
mūlaṃ viśālo hyamṛtaṃ vyaktāvyaktastaponidhiḥ //
ārohaṇo 'dhirohaś ca śīladhārī mahātapāḥ
mahākaṇṭho mahāyogī yugo yugakaro hariḥ //
yugarūpo mahārūpo vahano gahano nagaḥ
nyāyo nirvāpaṇo 'pādaḥ paṇḍito hyacalopamaḥ //
bahumālo mahāmālaḥ śipiviṣṭaḥ sulocanaḥ
vistāro lavaṇaḥ kūpaḥ kusumāṅgaḥ phalodayaḥ //
ṛṣabho vṛṣabho bhaṅgo maṇibimbajaṭādharaḥ
indurvisargaḥ sumukhaḥ śūraḥ sarvāyudhaḥ sahaḥ //
nivedanaḥ sudhājātaḥ svargadvāro mahādhanuḥ
girāvāso visargaś ca sarvalakṣaṇalakṣavit //
gandhamālī ca bhagavān anantaḥ sarvalakṣaṇaḥ
saṃtāno bahulo bāhuḥ sakalaḥ sarvapāvanaḥ //
karasthālī kapālī ca ūrdhvasaṃhanano yuvā
yantratantrasuvikhyāto lokaḥ sarvāśrayo mṛduḥ //
muṇḍo virūpo vikṛto daṇḍī kuṇḍī vikurvaṇaḥ
vāryakṣaḥ kakubho vajrī dīptatejāḥ sahasrapāt //
sahasramūrdhā devendraḥ sarvadevamayo guruḥ
sahasrabāhuḥ sarvāṅgaḥ śaraṇyaḥ sarvalokakṛt //
pavitraṃ trimadhurmantraḥ kaniṣṭhaḥ kṛṣṇapiṅgalaḥ
brahmadaṇḍavinirmātā śataghnaḥ śatapāśadhṛk //
kalā kāṣṭhā lavo mātrā muhūrto 'haḥ kṣapā kṣaṇaḥ
viśvakṣetraprado bījaṃ liṅgamādyastu nirmukhaḥ //
sadasadvyaktamavyaktaṃ pitā mātā pitāmahaḥ
svargadvāraṃ mokṣadvāraṃ prajādvāraṃ triviṣṭapaḥ //
nirvāṇaṃ hṛdayaścaiva brahmalokaḥ parā gatiḥ
devāsuravinirmātā devāsuraparāyaṇaḥ //
devāsuragurur devo devāsuranamaskṛtaḥ
devāsuramahāmātro devāsuragaṇāśrayaḥ //
devāsuragaṇādhyakṣo devāsuragaṇāgraṇīḥ
devādhidevo devarṣir devāsuravarapradaḥ //
devāsureśvaro viṣṇur devāsuramaheśvaraḥ
sarvadevamayo 'cintyo devatātmā svayambhavaḥ //
udgatastrikramo vaidyo varado 'varajo 'mbaraḥ
ijyo hastī tathā vyāghro devasiṃho maharṣabhaḥ //
vibudhāgryaḥ suraḥ śreṣṭhaḥ svargadevastathottamaḥ
saṃyuktaḥ śobhano vaktā āśānāṃ prabhavo 'vyayaḥ //
guruḥ kānto nijaḥ sargaḥ pavitraḥ sarvavāhanaḥ
śṛṅgī śṛṅgapriyo babhrū rājarājo nirāmayaḥ //
abhirāmaḥ suśaraṇo nirāmaḥ sarvasādhanaḥ
lalāṭākṣo viśvadeho hariṇo brahmavarcasaḥ //
sthāvarāṇāṃ patiścaiva niyatendriyavartanaḥ
siddhārthaḥ sarvabhūtārtho 'cintyaḥ satyaḥ śucivrataḥ //
vratādhipaḥ paraṃ brahma muktānāṃ paramā gatiḥ
vimukto muktakeśaś ca śrīmāñchrīvardhano jagat //
yathāpradhānaṃ bhagavān iti bhaktyā stuto mayā
bhaktimevaṃ puraskṛtya mayā yajñapatirvibhuḥ //
tato hyanujñāṃ prāpyaivaṃ stuto bhaktimatāṃ gatiḥ
tasmāllabdhvā stavaṃ śaṃbhor nṛpastrailokyaviśrutaḥ //
aśvamedhasahasrasya phalaṃ prāpya mahāyaśāḥ
gaṇādhipatyaṃ samprāptas taṇḍinastejasā prabhoḥ //
yaḥ paṭhecchṛṇuyād vāpi śrāvayedbrāhmaṇānapi
aśvamedhasahasrasya phalaṃ prāpnoti vai dvijāḥ //
brahmaghnaś ca surāpaś ca steyī ca gurutalpagaḥ
śaraṇāgataghātī ca mitraviśvāsaghātakaḥ //
mātṛhā pitṛhā caiva vīrahā bhrūṇahā tathā
saṃvatsaraṃ kramājjaptvā trisaṃdhyaṃ śaṅkarāśrame //
devam iṣṭvā trisaṃdhyaṃ ca sarvapāpaiḥ pramucyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge rudrasahasranāmakathanaṃ nāma pañcaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
tridhanvā devadevasya prasādāttaṇḍinas tathā
aśvamedhasahasrasya phalaṃ prāpya prayatnataḥ //
gāṇapatyaṃ dṛḍhaṃ prāptaḥ sarvadevanamaskṛtaḥ
āsīttridhanvanaścāpi vidvāṃstrayyāruṇo nṛpaḥ //
tasya satyavrato nāma kumāro 'bhūnmahābalaḥ
tena bhāryā vidarbhasya hṛtā hatvāmitaujasam //
pāṇigrahaṇamantreṣu niṣṭhām aprāpiteṣviha
tenādharmeṇa saṃyuktaṃ rājā trayyāruṇo 'tyajat //
pitaraṃ so 'bravīt tyaktaḥ kva gacchāmīti vai dvijāḥ
pitā tvenamathovāca śvapākaiḥ saha vartaya //
ityuktaḥ sa vicakrāma nagarādvacanāt pituḥ
sa tu satyavrato dhīmāñ chvapākāvasathāntike //
pitrā tyakto 'vasadvīraḥ pitā cāsya vanaṃ yayau
sarvalokeṣu vikhyātas triśaṅkuriti vīryavān //
vasiṣṭhakopātpuṇyātmā rājā satyavrataḥ purā
viśvāmitro mahātejā varaṃ dattvā triśaṅkave //
rājye 'bhiṣicya taṃ pitrye yājayāmāsa taṃ muniḥ
miṣatāṃ devatānāṃ ca vasiṣṭhasya ca kauśikaḥ //
saśarīraṃ tadā taṃ vai divamāropayadvibhuḥ
tasya satyavratā nāma bhāryā kaikayavaṃśajā //
kumāraṃ janayāmāsa hariścandramakalmaṣam
hariścandrasya ca suto rohito nāma vīryavān //
harito rohitasyātha dhundhurhārita ucyate
vijayaś ca sutejāś ca dhundhuputrau babhūvatuḥ //
jetā kṣatrasya sarvatra vijayastena sa smṛtaḥ
rucakastasya tanayo rājā paramadhārmikaḥ //
rucakasya vṛkaḥ putras tasmādbāhuś ca jajñivān
sagarastasya putro 'bhūd rājā paramadhārmikaḥ //
dve bhārye sagarasyāpi prabhā bhānumatī tathā
tābhyāmārādhitaḥ pūrvam aurvo 'gniḥ putrakāmyayā //
aurvastuṣṭastayoḥ prādād yatheṣṭaṃ varamuttamam
ekā ṣaṣṭisahasrāṇi sutamekaṃ parā tathā //
agṛhṇād vaṃśakartāraṃ prabhāgṛhṇātsutānbahūn
ekaṃ bhānumatiḥ putram agṛhṇād asamañjasam //
tataḥ ṣaṣṭisahasrāṇi suṣuve sā tu vai prabhā
khanantaḥ pṛthivīṃ dagdhā viṣṇuhuṅkāramārgaṇaiḥ //
asamañjasya tanayaḥ so 'ṃśumānnāma viśrutaḥ
tasya putro dilīpastu dilīpāttu bhagīrathaḥ //
yena bhāgīrathī gaṅgā tapaḥ kṛtvāvatāritā
bhagīrathasutaścāpi śruto nāma babhūva ha //
nābhāgastasya dāyādo bhavabhaktaḥ pratāpavān
aṃbarīṣaḥ sutastasya sindhudvīpas tato 'bhavat //
nābhāgenāṃbarīṣeṇa bhujābhyāṃ paripālitā
babhūva vasudhātyarthaṃ tāpatrayavivarjitā //
ayutāyuḥ sutastasya sindhudvīpasya vīryavān
putro 'yutāyuṣo dhīmān ṛtuparṇo mahāyaśāḥ //
divyākṣahṛdayajño vai rājā nalasakho balī
nalau dvāveva vikhyātau purāṇeṣu dṛḍhavratau //
vīrasenasutaścānyo yaścekṣvākukulodbhavaḥ
ṛtuparṇasya putro 'bhūt sārvabhaumaḥ prajeśvaraḥ //
sudāsastasya tanayo rājā tvindrasamo 'bhavat
sudāsasya sutaḥ proktaḥ saudāso nāma pārthivaḥ //
khyātaḥ kalmāṣapādo vai nāmnā mitrasahaś ca saḥ
vasiṣṭhastu mahātejāḥ kṣetre kalmāṣapādake //
aśmakaṃ janayāmāsa ikṣvākukulavardhanam
aśmakasyottarāyāṃ tu mūlakastu suto 'bhavat //
sa hi rāmabhayādrājā strībhiḥ parivṛto vane
bibharti trāṇamicchanvai nārīkavacamuttamam //
mūlakasyāpi dharmātmā rājā śatarathaḥ sutaḥ
tasmācchatarathājjajñe rājā tvilavilo balī //
āsīt tvailaviliḥ śrīmān vṛddhaśarmā pratāpavān
putro viśvasahastasya pitṛkanyā vyajījanat //
dilīpastasya putro 'bhūt khaṭvāṅga iti viśrutaḥ
yena svargād ihāgatya muhūrtaṃ prāpya jīvitam //
trayo 'gnayastrayo lokā buddhyā satyena vai jitāḥ
dīrghabāhuḥ sutastasya raghustasmādajāyata //
ajaḥ putro raghoścāpi tasmājjajñe ca vīryavān
rājā daśarathastasmāc chrīmānikṣvākuvaṃśakṛt //
rāmo daśarathādvīro dharmajño lokaviśrutaḥ
bharato lakṣmaṇaścaiva śatrughnaś ca mahābalaḥ //
teṣāṃ śreṣṭho mahātejā rāmaḥ paramavīryavān
rāvaṇaṃ samare hatvā yajñairiṣṭvā ca dharmavit //
daśavarṣasahasrāṇi rāmo rājyaṃ cakāra saḥ
rāmasya tanayo jajñe kuśa ityabhiviśrutaḥ //
lavaś ca sumahābhāgaḥ satyavān abhavat sudhīḥ
atithistu kuśājjajñe niṣadhastasya cātmajaḥ //
nalastu niṣadhājjāto nabhastasmādajāyata
nabhasaḥ puṇḍarīkākhyaḥ kṣemadhanvā tataḥ smṛtaḥ //
tasya putro 'bhavad vīro devānīkaḥ pratāpavān
ahīnaraḥ sutas tasya sahasrāśvastataḥ paraḥ //
śubhaścandrāvalokaś ca tārāpīḍastato 'bhavat
tasyātmajaścandragirir bhānucandras tato 'bhavat //
śrutāyurabhavattasmād bṛhadbala iti smṛtaḥ
bhārate yo mahātejāḥ saubhadreṇa nipātitaḥ //
ete ikṣvākudāyādā rājānaḥ prāyaśaḥ smṛtāḥ
vaṃśe pradhānā etasmin prādhānyena prakīrtitāḥ //
sarve pāśupate jñānam adhītya parameśvaram
samabhyarcya yathājñānam iṣṭvā yajñairyathāvidhi //
divaṃ gatā mahātmānaḥ kecinmuktātmayoginaḥ
nṛgo brāhmaṇaśāpena kṛkalāsatvam āgataḥ //
dhṛṣṭaś ca dhṛṣṭaketuś ca yamabālaś ca vīryavān
raṇadhṛṣṭaś ca te putrās trayaḥ paramadhārmikāḥ //
ānarto nāma śaryāteḥ sukanyā nāma dārikā
ānartasyābhavat putro rocamānaḥ pratāpavān //
rocamānasya revo 'bhūd revād raivata eva ca
kakudmī cāparo jyeṣṭhaputraḥ putraśatasya tu //
revatī yasya sā kanyā patnī rāmasya viśrutā
nariṣyantasya putro 'bhūj jitātmā tu mahābalī //
nābhāgādaṃbarīṣastu viṣṇubhaktaḥ pratāpavān
ṛtastasya sutaḥ śrīmān sarvadharmavidāṃvaraḥ //
kṛtastasya sudharmābhūt pṛṣito nāma viśrutaḥ
karūṣasya tu kārūṣāḥ sarve prakhyātakīrtayaḥ //
pṛṣito hiṃsayitvā gāṃ guroḥ prāpa sukalmaṣam
śāpācchūdratvam āpannaś cyavanasyeti viśrutaḥ //
diṣṭaputrastu nābhāgas tasmādapi bhalandanaḥ
bhalandanasya vikrānto rājāsīd ajavāhanaḥ //
ete samāsataḥ proktā manuputrā mahābhujāḥ
ikṣvākoḥ putrapautrādyā elasyātha vadāmi vaḥ //
ailaḥ purūravā nāma rudrabhaktaḥ pratāpavān
cakre tvakaṇṭakaṃ rājyaṃ deśe puṇyatame dvijāḥ //
uttare yamunātīre prayāge munisevite
pratiṣṭhānādhipaḥ śrīmān pratiṣṭhāne pratiṣṭhitaḥ //
tasya putrāḥ sapta bhavan sarve vitatatejasaḥ
gandharvalokaviditā bhavabhaktā mahābalāḥ //
āyur māyur amāyuś ca viśvāyuścaiva vīryavān
śrutāyuś ca śatāyuś ca divyāścaivorvaśīsutāḥ //
āyuṣastanayā vīrāḥ pañcaivāsanmahaujasaḥ
svarbhānutanayāyāṃ te prabhāyāṃ jajñire nṛpāḥ //
nahuṣaḥ prathamasteṣāṃ dharmajño lokaviśrutaḥ
nahuṣasya tu dāyādāḥ ṣaḍindropamatejasaḥ //
utpannāḥ pitṛkanyāyāṃ virajāyāṃ mahaujasaḥ
yatiryayātiḥ saṃyātir āyātiḥ pañcamo 'ndhakaḥ //
vijātiśceti ṣaḍime sarve prakhyātakīrtayaḥ
yatirjyeṣṭhaś ca teṣāṃ vai yayātistu tato 'varaḥ //
jyeṣṭhastu yatirmokṣārtho brahmabhūto 'bhavatprabhuḥ
teṣāṃ yayātiḥ pañcānāṃ mahābalaparākramaḥ //
Note: Yayāti
devayānīmuśanasaḥ sutāṃ bhāryāmavāpa saḥ
śarmiṣṭhāmāsurīṃ caiva tanayāṃ vṛṣaparvaṇaḥ //
yaduṃ ca turvasuṃ caiva devayānī vyajāyata
tāvubhau śubhakarmāṇau stutau vidyāviśāradau //
druhyaṃ cānuṃ ca pūruṃ ca śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
yayātaye rathaṃ tasmai dadau śukraḥ pratāpavān //
toṣitastena viprendraḥ prītaḥ paramabhāsvaram
susaṃgaṃ kāñcanaṃ divyam akṣaye ca maheṣudhī //
yuktaṃ manojavair aśvair yena kanyāṃ samudvahan
sa tena rathamukhyena ṣaṇmāsenājayanmahīm //
yayātiryudhi durdharṣo devadānavamānuṣaiḥ
bhavabhaktastu puṇyātmā dharmaniṣṭhaḥ samañjasaḥ //
yajñayājī jitakrodhaḥ sarvabhūtānukampanaḥ
kauravāṇāṃ ca sarveṣāṃ sa bhavadratha uttamaḥ //
yāvannarendrapravaraḥ kauravo janamejayaḥ
pūrorvaṃśasya rājñastu rājñaḥ pārikṣitasya tu //
jagāma sa ratho nāśaṃ śāpādgargasya dhīmataḥ
gargasya hi sutaṃ bālaṃ sa rājā janamejayaḥ //
akrūraṃ hiṃsayāmāsa brahmahatyāmavāpa saḥ
sa lohagandhī rājarṣiḥ paridhāvannitastataḥ //
paurajānapadaistyakto na lebhe śarma karhicit
tataḥ sa duḥkhasaṃtapto na lebhe saṃvidaṃ kvacit //
jagāma śaunakamṛṣiṃ śaraṇyaṃ vyathitastadā
indretir nāma vikhyāto yo 'sau munirudāradhīḥ //
yājayāmāsa cendretis taṃ nṛpaṃ janamejayam
aśvamedhena rājānaṃ pāvanārthaṃ dvijottamāḥ //
sa lohagandhānnirmukta enasā ca mahāyaśāḥ
yajñasyāvabhṛthe madhye yāto divyo rathaḥ śubhaḥ //
tasmādvaṃśātparibhraṣṭo vasoścedipateḥ punaḥ
dattaḥ śakreṇa tuṣṭena lebhe tasmād bṛhadrathaḥ //
tato hatvā jarāsaṃdhaṃ bhīmastaṃ rathamuttamam
pradadau vāsudevāya prītyā kauravanandanaḥ //
abhyaṣiñcatpuruṃ putraṃ yayātirnāhuṣaḥ prabhuḥ
kṛtopakārastenaiva puruṇā dvijasattamāḥ //
abhiṣektukāmaṃ ca nṛpaṃ puruṃ putraṃ kanīyasam
brāhmaṇapramukhā varṇā idaṃ vacanamabruvan //
kathaṃ śukrasya naptāraṃ devayānyāḥ sutaṃ prabho
jyeṣṭhaṃ yadumatikramya kanīyānrājyamarhati //
ete saṃbodhayāmastvāṃ dharmaṃ ca anupālaya //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ṣaṭṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
sātvataḥ satyasampannaḥ prajajñe caturaḥ sutān
bhajanaṃ bhrājamānaṃ ca divyaṃ devāvṛdhaṃ nṛpam //
andhakaṃ ca mahābhāgaṃ vṛṣṇiṃ ca yadunandanam
teṣāṃ nisargāṃścaturaḥ śṛṇudhvaṃ vistareṇa vai //
sṛñjayyāṃ bhajanāccaiva bhrājamānādvijajñire
ayutāyuḥ śatāyuś ca balavān harṣakṛtsmṛtaḥ //
teṣāṃ devāvṛdho rājā cacāra paramaṃ tapaḥ
putraḥ sarvaguṇopeto mama bhūyāditi smaran //
tasya babhruriti khyātaḥ puṇyaśloko nṛpottamaḥ
anuvaṃśapurāṇajñā gāyantīti pariśrutam //
guṇāndevāvṛdhasyātha kīrtayanto mahātmanaḥ
yathaiva śṛṇumo dūrāt saṃpaśyāmastathāntikāt //
babhruḥ śreṣṭho manuṣyāṇāṃ devairdevāvṛdhaḥ samaḥ
puruṣāḥ pañca ṣaṣṭistu ṣaṭ sahasrāṇi cāṣṭa ca //
ye 'mṛtatvamanuprāptā babhrordevāvṛdhādapi
yajvā dānamatirvīro brahmaṇyastu dṛḍhavrataḥ //
kīrtimāṃś ca mahātejāḥ sātvatānāṃ mahārathaḥ
tasyānvavāye sambhūtā bhojā vai daivatopamāḥ //
gāndhārī caiva mādrī ca vṛṣṇibhārye babhūvatuḥ
gāndhārī janayāmāsa sumitraṃ mitranandanam //
mādrī lebhe ca taṃ putraṃ tataḥ sā devamīḍhuṣam
anamitraṃ śiniṃ caiva tāvubhau puruṣottamau //
anamitrasuto nighno nighnasya dvau babhūvatuḥ
prasenaś ca mahābhāgaḥ satrājicca sutāvubhau //
tasya satrājitaḥ sūryaḥ sakhā prāṇasamo 'bhavat
syamantako nāma maṇir dattastasmai vivasvatā //
pṛthivyāṃ sarvaratnānām asau rājābhavanmaṇiḥ
kadācinmṛgayāṃ yātaḥ prasenena sahaiva saḥ //
vadhaṃ prāpto 'sahāyaś ca siṃhādeva sudāruṇāt
atha putraḥ śinerjajñe kaniṣṭhād vṛṣṇinandanāt //
satyavāk satyasampannaḥ satyakastasya cātmajaḥ
sātyakiryuyudhānastu śinernaptā pratāpavān //
asaṃgo yuyudhānasya kuṇistasya suto 'bhavat
kuṇer yugaṃdharaḥ putraḥ śaineyā iti kīrtitāḥ //
mādryāḥ sutasya saṃjajñe suto vārṣṇiryudhājitaḥ
śvaphalka iti vikhyātas trailokyahitakārakaḥ //
śvaphalkaś ca mahārājo dharmātmā yatra vartate
nāsti vyādhibhayaṃ tatra nāvṛṣṭibhayamapyuta //
śvaphalkaḥ kāśirājasya sutāṃ bhāryāmavāpa saḥ
gāndinīṃ nāma kāśyo hi dadau tasmai svakanyakām //
sā māturudarasthā vai bahūnvarṣagaṇānkila
vasantī na ca saṃjajñe garbhasthā tāṃ pitābravīt //
jāyasva śīghraṃ bhadraṃ te kimarthaṃ cābhitiṣṭhasi
provāca cainaṃ garbhasthā sā kanyā gāndinī tadā //
varṣatrayaṃ pratidinaṃ gāmekāṃ brāhmaṇāya tu
yadi dadyāstataḥ kukṣer nirgamiṣyāmyahaṃ pitaḥ //
tathetyuvāca tasyā vai pitā kāmamapūrayat
dātā śūraś ca yajvā ca śrutavānatithipriyaḥ //
tasyāḥ putraḥ smṛto 'krūraḥ śvaphalkādbhūridakṣiṇaḥ
ratnā kanyā ca śaivasya hy akrūrastāmavāptavān //
asyāmutpādayāmāsa tanayāṃstānnibodhata
upamanyus tathā māṅgur vṛtastu janamejayaḥ //
girirakṣastathopekṣaḥ śatrughno yo 'rimardanaḥ
dharmabhṛd vṛṣṭadharmā ca godhano 'tha varas tathā //
āvāhaprativāhau ca sudhārā ca varāṅganā
akrūrasyograsenyāṃ tu putrau dvau kulanandanau //
devavānupadevaś ca jajñāte devasaṃmatau
sumitrasya suto jajñe citrakaś ca mahāyaśāḥ //
citrakasyābhavanputrā vipṛthuḥ pṛthureva ca
aśvagrīvaḥ subāhuś ca sudhāsūkagavekṣaṇau //
ariṣṭanemiraśvaś ca dharmo dharmabhṛdeva ca
subhūmirbahubhūmiś ca śraviṣṭhāśravaṇe striyau //
andhakātkāśyaduhitā lebhe ca caturaḥ sutān
kukuraṃ bhajamānaṃ ca śuciṃ kambalabarhiṣam //
kukurasya suto vṛṣṇir vṛṣṇeḥ śūrastato 'bhavat
kapotaromātibalas tasya putro vilomakaḥ //
tasyāsīt tumburusakho vidvānputro nalaḥ kila
khyāyate sa sunāmnā tu candanānakadundubhiḥ //
tasmādapyabhijitputra utpanno 'sya punarvasuḥ
aśvamedhaṃ sa putrārtham ājahāra narottamaḥ //
tasya madhye 'tirātrasya sadomadhyātsamutthitaḥ
tatastu vidvān sarvajño dātā yajvā punarvasuḥ //
tasyāpi putramithunaṃ babhūvābhijitaḥ kila
āhukaścāhukī caiva khyātau kīrtimatāṃ varau //
āhukāt kāśyaduhitur dvau putrau saṃbabhūvatuḥ
devakaścograsenaś ca devagarbhasamāvubhau //
devakasya sutā rājño jajñire tridaśopamāḥ
devavān upadevaś ca sudevo devarakṣitaḥ //
teṣāṃ svasāraḥ saptāsan vasudevāya tā dadau
vṛṣadevopadevā ca tathānyā devarakṣitā //
śrīdevā śāntidevā ca sahadevā tathāparā
devakī cāpi tāsāṃ ca variṣṭhābhūtsumadhyamā //
navograsenasya sutās teṣāṃ kaṃsastu pūrvajaḥ
teṣāṃ putrāśca pautrāś ca śataśo 'tha sahasraśaḥ //
devakasya sutā patnī vasudevasya dhīmataḥ
babhūva vandyā pūjyā ca devairapi pativratā //
rohiṇī ca mahābhāgā patnī cānakadundubheḥ
pauravī bāhlikasutā saṃpūjyāsītsurairapi //
asūta rohiṇī rāmaṃ balaśreṣṭhaṃ halāyudham
āśritaṃ kaṃsabhītyā ca svātmānaṃ śāntatejasam //
jāte rāme 'tha nihate ṣaḍgarbhe cātidakṣiṇe
vasudevo hariṃ dhīmān devakyāmudapādayat //
sa eva paramātmāsau devadevo janārdanaḥ
halāyudhaś ca bhagavān ananto rajataprabhaḥ //
Note: life of Kṛṣṇa
bhṛguśāpachalenaiva mānayanmānuṣīṃ tanum
babhūva tasyāṃ devakyāṃ vāsudevo janārdana //
umādehasamudbhūtā yoganidrā ca kauśikī
niyogāddevadevasya yaśodātanayā hyabhūt //
sā caiva prakṛtiḥ sākṣāt sarvadevanamaskṛtā
puruṣo bhagavānkṛṣṇo dharmamokṣaphalapradaḥ //
tāṃ kanyāṃ jagṛhe rakṣan kaṃsātsvasyātmajaṃ tadā
caturbhujaṃ viśālākṣaṃ śrīvatsakṛtalāñchanam //
śaṅkhacakragadāpadmaṃ dhārayantaṃ janārdanam
yaśodāyai pradattvā tu vasudevaś ca buddhimān //
dattvainaṃ nandagopasya rakṣatāmiti cābravīt
rakṣakaṃ jagatāṃ viṣṇuṃ svecchayā dhṛtavigraham //
prasādāccaiva devasya śivasyāmitatejasaḥ
rāmeṇa sārdhaṃ taṃ dattvā varadaṃ parameśvaram //
bhūbhāranigrahārthaṃ ca hy avatīrṇaṃ jagadgurum
ato vai sarvakalyāṇaṃ yādavānāṃ bhaviṣyati //
ayaṃ sa garbho devakyā yo naḥ kleśyānhariṣyati
ugrasenātmajāyātha kaṃsāyānakadundubhiḥ //
nivedayāmāsa tadā jātāṃ kanyāṃ sulakṣaṇām
asyāstavāṣṭamo garbho devakyāḥ kaṃsa suvrata //
mṛtyur eva na saṃdeha iti vāṇī purātanī
tatastāṃ hantumārebhe kaṃsaḥ sollaṅghya cāṃbaram //
uvācāṣṭabhujā devī meghagaṃbhīrayā girā
rakṣasva tatsvakaṃ deham āyāto mṛtyureva te //
rakṣamāṇasya dehasya māyāvī kaṃsarūpiṇaḥ
kiṃ kṛtaṃ duṣkṛtaṃ mūrkha jātaḥ khalu tavāntakṛt //
devakyāḥ sa bhayātkaṃso jaghānaivāṣṭamaṃ tviti
smaranti vihito mṛtyur devakyās tanayo 'ṣṭamaḥ //
yastatpratikṛtau yatno bhojasyāsīdvṛthā hareḥ
prabhāvānmuniśārdūlās tayā caiva jaḍīkṛtaḥ //
kaṃso 'pi nihatastena kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā
nihatā bahavaścānye devabrāhmaṇaghātinaḥ //
tasya kṛṣṇasya tanayāḥ pradyumnapramukhās tathā
bahavaḥ parisaṃkhyātāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ //
kṛṣṇaputrāḥ samākhyātāḥ kṛṣṇena sadṛśāḥ sutāḥ
putreṣveteṣu sarveṣu cārudeṣṇādayo hareḥ //
viśiṣṭā balavantaś ca raukmiṇeyārisūdanāḥ
ṣoḍaśastrīsahasrāṇi śatamekaṃ tathādhikam //
kṛṣṇasya tāsu sarvāsu priyā jyeṣṭhā ca rukmiṇī
tayā dvādaśavarṣāṇi kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā //
uṣyatā vāyubhakṣeṇa putrārthaṃ pūjito haraḥ
cārudeṣṇaḥ sucāruś ca cāruveṣo yaśodharaḥ //
cāruśravāścāruyaśāḥ pradyumnaḥ sāmba eva ca
ete labdhāstu kṛṣṇena śūlapāṇiprasādataḥ //
tān dṛṣṭvā tanayānvīrān raukmiṇeyāṃś ca rukmiṇīm
jāmbavatyabravītkṛṣṇaṃ bhāryā kṛṣṇasya dhīmataḥ //
mama tvaṃ puṇḍarīkākṣa viśiṣṭaṃ guṇavattaram
sureśasaṃmitaṃ putraṃ prasanno dātumarhasi //
jāmbavatyā vacaḥ śrutvā jagannāthastato hariḥ
tapastaptuṃ samārebhe taponidhiraninditaḥ //
so 'tha nārāyaṇaḥ kṛṣṇaḥ śaṅkhacakragadādharaḥ
vyāghrapādasya ca muner gatvā caivāśramottamam //
ṛṣiṃ dṛṣṭvā tvaṅgirasaṃ praṇipatya janārdanaḥ
divyaṃ pāśupataṃ yogaṃ labdhavāṃstasya cājñayā //
praluptaśmaśrukeśaś ca ghṛtākto muñjamekhalī
dīkṣito bhagavānkṛṣṇas tatāpa ca paraṃtapaḥ //
ūrdhvabāhur nirālaṃbaḥ pādāṅguṣṭhāgradhiṣṭhitaḥ
phalāmbanilabhojī ca ṛtutrayam adhokṣajaḥ //
tapasā tasya saṃtuṣṭo dadau rudro bahūn varān
sāmbaṃ jāṃbavatīputraṃ kṛṣṇāya ca mahātmane //
tathā jāṃbavatī caiva sāṃbaṃ bhāryā hareḥ sutam
praharṣamatulaṃ lebhe labdhvādityaṃ yathāditiḥ //
bāṇasya ca tadā tena cheditaṃ munipuṅgavāḥ
bhujānāṃ caiva sāhasraṃ śāpādrudrasya dhīmataḥ //
atha daityavadhaṃ cakre halāyudhasahāyavān
tathā duṣṭakṣitīśānāṃ līlayaiva raṇājire //
sa hatvā devasambhūtaṃ narakaṃ daityapuṅgavam
brāhmaṇasyordhvacakrasya varadānānmahātmanaḥ //
svopabhogyāni kanyānāṃ ṣoḍaśātulavikramaḥ
śatādhikāni jagrāha sahasrāṇi mahābalaḥ //
śāpavyājena viprāṇām upasaṃhṛtavān kulam
saṃhṛtya tatkulaṃ caiva prabhāse 'tiṣṭhadacyutaḥ //
tadā tasyaiva tu gataṃ varṣāṇāmadhikaṃ śatam
kṛṣṇasya dvārakāyāṃ vai jarākleśāpahāriṇaḥ //
viśvāmitrasya kaṇvasya nāradasya ca dhīmataḥ
śāpaṃ piṇḍārake 'rakṣad vaco durvāsasastadā //
tyaktvā ca mānuṣaṃ rūpaṃ jarakāstracchalena tu
anugṛhya ca kṛṣṇo 'pi lubdhakaṃ prayayau divam //
aṣṭāvakrasya śāpena bhāryāḥ kṛṣṇasya dhīmataḥ
cauraiścāpahṛtāḥ sarvās tasya māyābalena ca //
balabhadro 'pi saṃtyajya nāgo bhūtvā jagāma ca
mahiṣyastasya kṛṣṇasya rukmiṇīpramukhāḥ śubhāḥ //
sahāgniṃ viviśuḥ sarvāḥ kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā
revatī ca tathā devī balabhadreṇa dhīmatā //
praviṣṭā pāvakaṃ viprāḥ sā ca bhartṛpathaṃ gatā
pretakāryaṃ hareḥ kṛtvā pārthaḥ paramavīryavān //
rāmasya ca tathānyeṣāṃ vṛṣṇīnāmapi suvrataḥ
kandamūlaphalaistasya balikāryaṃ cakāra saḥ //
dravyābhāvāt svayaṃ pārtho bhrātṛbhiś ca divaṃ gataḥ
evaṃ saṃkṣepataḥ proktaḥ kṛṣṇasyākliṣṭakarmaṇaḥ //
prabhāvo vilayaścaiva svecchayaiva mahātmanaḥ
ityetatsomavaṃśānāṃ nṛpāṇāṃ caritaṃ dvijāḥ //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi brāhmaṇān śrāvayedapi
sa yāti vaiṣṇavaṃ lokaṃ nātra kāryā vicāraṇā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge somavaṃśānukīrtanaṃ nāmaikonasaptatitamo 'dhyāyaḥ
ādisargastvayā sūta sūcito na prakāśitaḥ
sāṃprataṃ vistareṇaiva vaktumarhasi suvrata //
maheśvaro mahādevaḥ prakṛteḥ puruṣasya ca
paratve saṃsthito devaḥ paramātmā munīśvarāḥ //
Note: creation from avyakta
avyaktaṃ ceśvarāttasmād abhavatkāraṇaṃ param
pradhānaṃ prakṛtiśceti yadāhustattvacintakāḥ //
gandhavarṇarasair hīnaṃ śabdasparśavivarjitam
ajaraṃ dhruvamakṣayyaṃ nityaṃ svātmanyavasthitam //
jagadyoniṃ mahābhūtaṃ paraṃ brahma sanātanam
vigrahaḥ sarvabhūtānām īśvarājñāpracoditam //
anādyantamajaṃ sūkṣmaṃ triguṇaṃ prabhavāvyayam
aprakāśamavijñeyaṃ brahmāgre samavartata //
asyātmanā sarvamidaṃ vyāptaṃ tvāsīcchivecchayā
guṇasāmye tadā tasminn avibhāge tamomaye //
Note: mahant
sargakāle pradhānasya kṣetrajñādhiṣṭhitasya vai
guṇabhāvādvyajyamāno mahān prādurbabhūva ha //
sūkṣmeṇa mahatā cātha avyaktena samāvṛtam
sattvodrikto mahānagre sattāmātraprakāśakaḥ //
mano mahāṃstu vijñeyam ekaṃ tatkāraṇaṃ smṛtam
samutpannaṃ liṅgamātraṃ kṣetrajñādhiṣṭhitaṃ hi tat //
dharmādīni ca rūpāṇi lokatattvārthahetavaḥ
mahān sṛṣṭiṃ vikurute codyamānaḥ sisṛkṣayā //
mano mahānmatirbrahma pūrbuddhiḥ khyātirīśvaraḥ
prajñā citiḥ smṛtiḥ saṃvid viśveśaśceti sa smṛtaḥ //
manute sarvabhūtānāṃ yasmācceṣṭā phalaṃ tataḥ
saukṣmyāttena vibhaktaṃ tu yena tanmana ucyate //
tattvānām agrajo yasmān mahāṃś ca parimāṇataḥ
viśeṣebhyo guṇebhyo 'pi mahāniti tataḥ smṛtaḥ //
bibharti mānaṃ manute vibhāgaṃ manyate 'pi ca
puruṣo bhogasaṃbandhāt tena cāsau matiḥ smṛtaḥ //
bṛhattvād bṛṃhaṇatvācca bhāvānāṃ sakalāśrayāt
yasmāddhārayate bhāvān brahma tena nirucyate //
yaḥ pūrayati yasmācca kṛtsnāndevānanugrahaiḥ
nayate tattvabhāvaṃ ca tena pūriti cocyate //
budhyate puruṣaścātra sarvān bhāvān hitaṃ tathā
yasmādbodhayate caiva buddhistena nirucyate //
khyātiḥ pratyupabhogaś ca yasmātsaṃvartate tataḥ
bhogasya jñānaniṣṭhatvāt tena khyātiriti smṛtaḥ //
khyāyate tadguṇair vāpi jñānādibhir anekaśaḥ
tasmācca mahataḥ saṃjñā khyātirityabhidhīyate //
sākṣātsarvaṃ vijānāti mahātmā tena ceśvaraḥ
yasmājjñānānugaścaiva prajñā tena sa ucyate //
jñānādīni ca rūpāṇi bahukarmaphalāni ca
cinoti yasmādbhogārthaṃ tenāsau citirucyate //
vartamānavyatītāni tathaivānāgatānyapi
smarate sarvakāryāṇi tenāsau smṛtirucyate //
kṛtsnaṃ ca vindate jñānaṃ yasmānmāhātmyamuttamam
tasmād vinder videścaiva saṃvidityabhidhīyate //
vidyate 'pi ca sarvatra tasminsarvaṃ ca vindati
tasmātsaṃviditi prokto mahadbhir munisattamāḥ //
jānāter jñānam ityāhur bhagavān jñānasaṃnidhiḥ
bandhanādiparībhāvād īśvaraḥ procyate budhaiḥ //
paryāyavācakaiḥ śabdais tattvam ādyam anuttamam
vyākhyātaṃ tattvabhāvajñair devasadbhāvacetakaiḥ //
mahānsṛṣṭiṃ vikurute codyamānaḥ sisṛkṣayā
saṃkalpo 'dhyavasāyaś ca tasya vṛttidvayaṃ smṛtam //
triguṇād rajasodriktād ahaṅkārastato 'bhavat
mahatā ca vṛtaḥ sargo bhūtādir bāhyatastu saḥ //
tasmādeva tamodriktād ahaṅkārādajāyata
bhūtatanmātrasargastu bhūtādistāmasastu saḥ //
Note: creation of mahābhūtas
bhūtādistu vikurvāṇaḥ śabdamātraṃ sasarja ha
ākāśaṃ suṣiraṃ tasmād utpannaṃ śabdalakṣaṇam //
ākāśaṃ śabdamātraṃ tu sparśamātraṃ samāvṛṇot
vāyuścāpi vikurvāṇo rūpamātraṃ sasarja ha //
jyotirutpadyate vāyos tadrūpaguṇam ucyate
sparśamātrastu vai vāyū rūpamātraṃ samāvṛṇot //
jyotiścāpi vikurvāṇaṃ rasamātraṃ sasarja ha
sambhavanti tato hyāpas tā vai sarvarasātmikāḥ //
rasamātrāstu tā hyāpo rūpamātro 'gnir āvṛṇot
āpaścāpi vikurvatyo gandhamātraṃ sasarjire //
saṃghāto jāyate tasmāt tasya gandho guṇo mataḥ
tasmiṃstasmiṃś ca tanmātraṃ tena tanmātratā smṛtā //
aviśeṣavācakatvād aviśeṣās tatas tu te
praśāntaghoramūḍhatvād aviśeṣāstataḥ punaḥ //
bhūtatanmātrasargo 'yaṃ vijñeyastu parasparam
vaikārikādahaṅkārāt sattvodriktāttu sāttvikāt //
vaikārikaḥ sa sargastu yugapat sampravartate
Note: indriyasbuddhīndriyāṇi pañcaiva pañca karmendriyāṇi ca //
sādhakānīndriyāṇi syur devā vaikārikā daśa
ekādaśaṃ manastatra svaguṇenobhayātmakam //
śrotraṃ tvak cakṣuṣī jihvā nāsikā caiva pañcamī
śabdādīnāmavāptyarthaṃ buddhiyuktāni tāni vai //
pādau pāyurupasthaś ca hastau vāgdaśamī bhavet
gatirvisargo hyānandaḥ śilpaṃ vākyaṃ ca karma tat //
ākāśaṃ śabdamātraṃ ca sparśamātraṃ samāviśat
dviguṇastu tato vāyuḥ śabdasparśātmako 'bhavat //
rūpaṃ tathaiva viśataḥ śabdasparśaguṇāvubhau
triguṇastu tatastvagniḥ saśabdasparśarūpavān //
saśabdasparśarūpaṃ ca rasamātraṃ samāviśat
tasmāccaturguṇā āpo vijñeyāstu rasātmikāḥ //
śabdasparśaṃ ca rūpaṃ ca raso vai gandhamāviśat
saṃgatā gandhamātreṇa āviśanto mahīmimām //
tasmātpañcaguṇā bhūmiḥ sthūlā bhūteṣu śasyate
śāntā ghorāś ca mūḍhāś ca viśeṣāstena te smṛtāḥ //
parasparānupraveśād dhārayanti parasparam
bhūmerantastvidaṃ sarvaṃ lokālokācalāvṛtam //
viśeṣāścendriyagrāhyā niyatatvācca te smṛtāḥ
guṇaṃ pūrvasya sargasya prāpnuvantyuttarottarāḥ //
teṣāṃ yāvacca tad yacca yacca tāvadguṇaṃ smṛtam
upalabhyāpsu vai gandhaṃ kecid brūyur apāṃ guṇam //
pṛthivyāmeva taṃ vidyād apāṃ vāyoś ca saṃśrayāt
ete sapta mahātmāno hy anyonyasya samāśrayāt //
puruṣādhiṣṭhitatvācca avyaktānugraheṇa ca
Note: aṇḍamahādayo viśeṣāntā hy aṇḍamutpādayanti te //
ekakālasamutpannaṃ jalabudbudavacca tat
viśeṣebhyo 'ṇḍam abhavan mahat tad udakeśayam //
adbhir daśaguṇābhistu bāhyato 'ṇḍaṃ samāvṛtam
āpo daśaguṇenaitās tejasā bāhyato vṛtāḥ //
tejo daśaguṇenaiva vāyunā bāhyato vṛtam
vāyurdaśaguṇenaiva bāhyato nabhasā vṛtaḥ //
ākāśenāvṛto vāyuḥ khaṃ tu bhūtādināvṛtam
bhūtādirmahatā cāpi avyaktenāvṛto mahān //
śarvaścāṇḍakapālastho bhavaścāṃbhasi suvratāḥ
rudro 'gnimadhye bhagavān ugro vāyau punaḥ smṛtaḥ //
bhīmaścāvanimadhyastho hy ahaṅkāre maheśvaraḥ
buddhau ca bhagavānīśaḥ sarvataḥ parameśvaraḥ //
etairāvaraṇairaṇḍaṃ saptabhiḥ prākṛtair vṛtam
etā āvṛtya cānyonyam aṣṭau prakṛtayaḥ sthitāḥ //
prasargakāle sthitvā tu grasantyetāḥ parasparam
evaṃ parasparotpannā dhārayanti parasparam //
Note: first puruṣa
ādhārādheyabhāvena vikārāste vikāriṣu
maheśvaraḥ paro 'vyaktād aṇḍam avyaktasaṃbhavam //
aṇḍājjajñe sa eveśaḥ puruṣo 'rkasamaprabhaḥ
tasminkāryasya karaṇaṃ saṃsiddhaṃ svecchayaiva tu //
sa vai śarīrī prathamaḥ sa vai puruṣa ucyate
tasya vāmāṅgajo viṣṇuḥ sarvadevanamaskṛtaḥ //
lakṣmyā devyā hyabhūddeva icchayā parameṣṭhinaḥ
dakṣiṇāṅgabhavo brahmā sarasvatyā jagadguruḥ //
tasminnaṇḍe ime lokā antarviśvamidaṃ jagat
candrādityau sanakṣatrau sagrahau saha vāyunā //
lokālokadvayaṃ kiṃcid aṇḍe hyasminsamarpitam
Note: human <-> divine timeyattu sṛṣṭau prasaṃkhyātaṃ mayā kālāntaraṃ dvijāḥ //
etatkālāntaraṃ jñeyam aharvai pārameśvaram
rātriścaitāvatī jñeyā parameśasya kṛtsnaśaḥ //
ahastasya tu yā sṛṣṭiḥ rātriś ca pralayaḥ smṛtaḥ
nāhastu vidyate tasya na rātririti dhārayet //
upacārastu kriyate lokānāṃ hitakāmyayā
indriyāṇīndriyārthāś ca mahābhūtāni pañca ca //
tasmāt sarvāṇi bhūtāni buddhiś ca saha daivataiḥ
ahastiṣṭhanti sarvāṇi parameśasya dhīmataḥ //
aharante pralīyante rātryante viśvasaṃbhavaḥ
svātmanyavasthite vyakte vikāre pratisaṃhṛte //
Note: prakṛti and puruṣa
sādharmyeṇāvatiṣṭhete pradhānapuruṣāvubhau
tamaḥsattvarajopetau samatvena vyavasthitau //
anupṛktāvabhūtāṃ tāv otaprotau parasparam
guṇasāmye layo jñeyo vaiṣamye sṛṣṭirucyate //
tile yathā bhavettailaṃ ghṛtaṃ payasi vā sthitam
tathā tamasi sattve ca rajasyanusṛtaṃ jagat //
upāsya rajanīṃ kṛtsnāṃ parāṃ māheśvarīṃ tathā
arhamukhe pravṛttaś ca paraḥ prakṛtisaṃbhavaḥ //
kṣobhayāmāsa yogena pareṇa parameśvaraḥ
pradhānaṃ puruṣaṃ caiva praviśya sa maheśvaraḥ //
Note: trimūrti
maheśvarāttrayo devā jajñire jagadīśvarāt
śāśvatāḥ paramā guhyaḥ sarvātmānaḥ śarīriṇaḥ //
eta eva trayo devā eta eva trayo guṇāḥ
eta eva trayo lokā eta eva trayo 'gnayaḥ //
parasparāśritā hyete parasparamanuvratāḥ
paraspareṇa vartante dhārayanti parasparam //
anyonyamithunā hyete anyonyamupajīvinaḥ
kṣaṇaṃ viyogo na hyeṣāṃ na tyajanti parasparam //
īśvarastu paro devo viṣṇuś ca mahataḥ paraḥ
brahmā ca rajasā yuktaḥ sargādau hi pravartate //
paraḥ sa puruṣo jñeyaḥ prakṛtiḥ sā parā smṛtā //
adhiṣṭhitā sā hi maheśvareṇa pravartate codyamane samantāt
anupravṛttastu mahāṃstadenāṃ cirasthiratvād viṣayaṃ śriyaḥ svayam //
pradhānaguṇavaiṣamyāt sargakālaḥ pravartate
īśvarādhiṣṭhitātpūrvaṃ tasmātsadasadātmakāt //
saṃsiddhaḥ kāryakaraṇe rudraścāgre hyavartata
tejasāpratimo dhīmān avyaktaḥ samprakāśakaḥ //
sa vai śarīrī prathamaḥ sa vai puruṣa ucyate
brahmā ca bhagavāṃstasmāc caturvaktraḥ prajāpatiḥ //
saṃsiddhaḥ kāryakāraṇe tathā vai samavartata
eka eva mahādevas tridhaivaṃ sa vyavasthitaḥ //
apratīpena jñānena aiśvaryeṇa samanvitaḥ
dharmeṇa cāpratīpena vairāgyeṇa ca te 'nvitāḥ //
avyaktājjāyate teṣāṃ manasā yadyadīhitam
vaśīkṛtatvāttraiguṇyaṃ sāpekṣatvātsvabhāvataḥ //
caturmukhastu brahmatve kālatve cāntakaḥ smṛtaḥ
sahasramūrdhā puruṣas tisro 'vasthāḥ svayaṃbhuvaḥ //
brahmatve sṛjate lokān kālatve saṃkṣipatyapi
puruṣatve hyudāsīnas tisro 'vasthāḥ prajāpateḥ //
brahmā kamalagarbhābho rudraḥ kālāgnisannibhaḥ
puruṣaḥ puṇḍarīkākṣo rūpaṃ tatparamātmanaḥ //
ekadhā sa dvidhā caiva tridhā ca bahudhā punaḥ
maheśvaraḥ śarīrāṇi karoti vikaroti ca //
nānākṛtikriyārūpanāmavanti svalīlayā
maheśvaraḥ śarīrāṇi karoti vikaroti ca //
tridhā yadvartate loke tasmāttriguṇa ucyate
caturdhā pravibhaktatvāc caturvyūhaḥ prakīrtitaḥ //
yadāpnoti yadādatte yaccātti viṣayānayam
yaccāsya satataṃ bhāvas tasmādātmā nirucyate //
ṛṣiḥ sarvagatatvācca śarīrī so 'sya yatprabhuḥ
svāmitvamasya yatsarvaṃ viṣṇuḥ sarvapraveśanāt //
bhagavān bhagavadbhāvān nirmalatvācchivaḥ smṛtaḥ
paramaḥ samprakṛṣṭatvād avanād omiti smṛtaḥ //
sarvajñaḥ sarvavijñānāt sarvaḥ sarvamayo yataḥ
tridhā vibhajya cātmānaṃ trailokyaṃ sampravartate //
sṛjate grasate caiva rakṣate ca tribhiḥ svayam
āditvād ādidevo 'sāv ajātatvād ajaḥ smṛtaḥ //
pāti yasmātprajāḥ sarvāḥ prajāpatir iti smṛtaḥ
deveṣu ca mahāndevo mahādevastataḥ smṛtaḥ //
sarvagatvācca devānām avaśyatvācca īśvaraḥ
bṛhattvācca smṛto brahmā bhūtatvādbhūta ucyate //
kṣetrajñaḥ kṣetravijñānād ekatvātkevalaḥ smṛtaḥ
yasmātpuryāṃ sa śete ca tasmātpūruṣa ucyate //
anāditvācca pūrvatvāt svayaṃbhūriti saṃsmṛtaḥ
yājyatvāducyate yajñaḥ kavir vikrāntadarśanāt //
kramaṇaḥ kramaṇīyatvāt pālakaścāpi pālanāt
ādityasaṃjñaḥ kapilo hy agrajo 'gniriti smṛtaḥ //
hiraṇyamasya garbho 'bhūd dhiraṇyasyāpi garbhajaḥ
tasmāddhiraṇyagarbhatvaṃ purāṇe 'sminnirucyate //
svayaṃbhuvo 'pi vṛttasya kālo viśvātmanastu yaḥ
na śakyaḥ parisaṃkhyātum api varṣaśatairapi //
kālasaṃkhyāvivṛttasya parārdho brahmaṇaḥ smṛtaḥ
tāvaccheṣo 'sya kālo 'nyas tasyānte pratisṛjyate //
koṭikoṭisahasrāṇi aharbhūtāni yāni vai
Note: vārāhakalpasamatītāni kalpānāṃ tāvaccheṣāḥ pare tu ye
yastvayaṃ vartate kalpo vārāhastaṃ nibodhata //
prathamaḥ sāṃpratasteṣāṃ kalpo 'yaṃ vartate dvijāḥ
yasminsvāyaṃbhuvādyāstu manavaste caturdaśa //
atītā vartamānāś ca bhaviṣyā ye ca vai punaḥ
tairiyaṃ pṛthivī sarvā saptadvīpā saparvatā //
pūrṇaṃ yugasahasraṃ vai paripālyā maheśvaraiḥ
prajābhistapasā caiva teṣāṃ śṛṇuta vistaram //
manvantareṇa caikena sarvāṇyevāntarāṇi ca
kathitāni bhaviṣyanti kalpaḥ kalpena caiva hi //
atītāni ca kalpāni sodarkāṇi sahānvayaiḥ
anāgateṣu tadvacca tarkaḥ kāryo vijānatā //
Note: Sṃndflut
āpo hyagre samabhavan naṣṭe ca pṛthivītale
śāntatāraikanīre 'smin na prājñāyata kiṃcana //
ekārṇave tadā tasmin naṣṭe sthāvarajaṅgame
tadā bhavati vai brahmā sahasrākṣaḥ sahasrapāt //
sahasraśīrṣā puruṣo rukmavarṇas tvatīndriyaḥ
brahmā nārāyaṇākhyastu suṣvāpa salile tadā //
sattvodrekātprabuddhastu śūnyaṃ lokamudaikṣata
imaṃ codāharantyatra ślokaṃ nārāyaṇaṃ prati //
āpo nārāś ca sūnava ityapāṃ nāma śuśrumaḥ
āpūrya tābhir ayanaṃ kṛtavānātmano yataḥ //
apsu śete yatastasmāt tato nārāyaṇaḥ smṛtaḥ
caturyugasahasrasya naiśaṃ kālam upāsyataḥ //
śarvaryante prakurute brahmatvaṃ sargakāraṇāt
brahmā tu salile tasmin vāyurbhūtvā samācarat //
niśāyāmiva khadyotaḥ prāvṛṭkāle tatastu saḥ
Note: Earth rised from the watertatas tu salile tasmin vijñāyāntargatāṃ mahīm //
anumānād asaṃmūḍho bhūmeruddharaṇaṃ punaḥ
akarotsa tanūmanyāṃ kalpādiṣu yathāpurā //
tato mahātmā bhagavān divyarūpam acintayat
salilenāplutāṃ bhūmiṃ dṛṣṭvā sa tu samantataḥ //
kiṃnu rūpamahaṃ kṛtvā uddhareyaṃ mahīmimām
jalakrīḍānusadṛśaṃ vārāhaṃ rūpamāviśat //
adhṛṣyaṃ sarvabhūtānāṃ vāṅmayaṃ brahmasaṃjñitam
pṛthivyuddharaṇārthāya praviveśa rasātalam //
adbhiḥ saṃchāditāṃ bhūmiṃ sa tāmāśu prajāpatiḥ
upagamyojjahārainām āpaścāpi samāviśat //
sāmudrā vai samudreṣu nādeyāś ca nadīṣu ca
rasātalatale magnāṃ rasātalapuṭe gatām //
prabhurlokahitārthāya daṃṣṭrayābhyujjahāra gām
tataḥ svasthānamānīya pṛthivīṃ pṛthivīdharaḥ //
mumoca pūrvavad asau dhārayitvā dharādharaḥ
tasyopari jalaughasya mahatī nauriva sthitā //
tatsamā hyurudehatvān na mahī yāti saṃplavam
tata utkṣipya tāṃ devo jagataḥ sthāpanecchayā //
pṛthivyāḥ pravibhāgāya manaścakre 'mbujekṣaṇaḥ
pṛthivīṃ ca samāṃ kṛtvā pṛthivyāṃ so 'cinod girīn //
prāksarge dahyamāne tu tadā saṃvartakāgninā
tenāgninā viśīrṇāste parvatā bhūrivistarāḥ //
śaityādekārṇave tasmin vāyunā tena saṃhatāḥ
niṣiktā yatra yatrāsaṃs tatra tatrācalābhavan //
tadācalatvād acalāḥ parvabhiḥ parvatāḥ smṛtāḥ
girayo hi nigīrṇatvāc chayānatvācchiloccayāḥ //
tatasteṣu vikīrṇeṣu koṭiśo hi giriṣvatha
viśvakarmā vibhajate kalpādiṣu punaḥ punaḥ //
sasamudrāmimāṃ pṛthvīṃ saptadvīpāṃ saparvatām
bhūrādyāṃś caturo lokān punaḥ so 'tha vyakalpayat //
Note: Brahmā creates animals etc.
lokān prakalpayitvātha prajāsargaṃ sasarja ha
brahmā svayaṃbhūrbhagavān sisṛkṣurvividhāḥ prajāḥ //
sasarja sṛṣṭiṃ tadrūpāṃ kalpādiṣu yathāpurā
tasyābhidhyāyataḥ sargaṃ tathā vai buddhipūrvakam //
buddhyāś ca samakāle vai prādurbhūtas tamomayaḥ
tamomoho mahāmohas tāmisraścāndhasaṃjñitaḥ //
avidyā pañcaparvaiṣā prādurbhūtā mahātmanaḥ
pañcadhāvasthitaḥ sargo dhyāyataḥ so 'bhimāninaḥ //
saṃvṛtastamasā caiva bījāṅkuravadāvṛtaḥ
bahirantaścāprakāśas tabdho niḥsaṃjña eva ca //
yasmātteṣāṃ vṛtā buddhir duḥkhāni karaṇāni ca
tasmātte saṃvṛtātmāno nagā mukhyāḥ prakīrtitāḥ //
mukhyasargaṃ tathābhūtaṃ dṛṣṭvā brahmā hyasādhakam
aprasannamanāḥ so 'tha tato 'nyaṃ so hyamanyata //
tasyābhidhyāyataścaiva tiryaksrotā hyavartata
tasmāt tiryakpravṛttaḥ sa tiryaksrotās tataḥ smṛtaḥ //
paśvādayaste vikhyātā utpathagrāhiṇo dvijāḥ
tasyābhidhyāyato 'nyaṃ vai sāttvikaḥ samavartata //
ūrdhvasrotāstṛtīyastu sa vai cordhvaṃ vyavasthitaḥ
yasmātpravartate cordhvam ūrdhvasrotāstataḥ smṛtaḥ //
te sukhaprītibahulā bahirantaś ca saṃvṛtāḥ
prakāśā bahirantaś ca ūrdhvasrotobhavāḥ smṛtāḥ //
te sattvasya ca yogena sṛṣṭāḥ sattvodbhavāḥ smṛtāḥ
ūrdhvasrotāstṛtīyo vai devasargastu sa smṛtaḥ //
prakāśād bahirantaś ca ūrdhvasrotodbhavāḥ smṛtāḥ
te ūrdhvasrotaso jñeyās tuṣṭātmāno budhaiḥ smṛtāḥ //
ūrdhvasrotaḥsu sṛṣṭeṣu deveṣu varadaḥ prabhuḥ
prītimānabhavadbrahmā tato 'nyaṃ so 'bhyamanyata //
sasarja sargamanyaṃ hi sādhakaṃ prabhurīśvaraḥ
tato 'bhidhyāyatastasya satyābhidhyāyinastadā //
prādurāsīttadā vyaktād arvāksrotāstu sādhakaḥ
yasmād arvāṅnyavartanta tato 'rvāksrotasas tu te //
te ca prakāśabahulās tamaḥpṛktā rajo 'dhikāḥ
tasmātte duḥkhabahulā bhūyobhūyaś ca kāriṇaḥ //
saṃvṛtā bahirantaś ca manuṣyāḥ sādhakāś ca te //
lakṣaṇaistārakādyaiste hy aṣṭadhā tu vyavasthitāḥ //
siddhātmāno manuṣyāste gandharvasahadharmiṇaḥ
ityeṣa taijasaḥ sargo hy arvāksrotaḥprakīrtitaḥ //
pañcamo 'nugrahaḥ sargaś caturdhā tu vyavasthitaḥ
viparyayeṇa śaktyā ca siddhyā tuṣṭyā tathaiva ca //
sthāvareṣu viparyāsas tiryagyoniṣu śaktitaḥ
siddhātmāno manuṣyāstu ṛṣideveṣu kṛtsnaśaḥ //
ityeṣa prākṛtaḥ sargo vaikṛto navamaḥ smṛtaḥ
bhūtādikānāṃ bhūtānāṃ ṣaṣṭhaḥ sargaḥ sa ucyate //
nivṛttaṃ vartamānaṃ ca teṣāṃ jānanti vai punaḥ
bhūtādikānāṃ bhūtānāṃ saptamaḥ sarga eva ca //
te parigrāhiṇaḥ sarve saṃvibhāgaratāḥ punaḥ
svādanāś cāpyaśīlāś ca jñeyā bhūtādikāś ca te //
viparyayeṇa bhūtādir aśaktyā ca vyavasthitaḥ
prathamo mahataḥ sargo vijñeyo brahmaṇaḥ smṛtaḥ //
tanmātrāṇāṃ dvitīyastu bhūtasargaḥ sa ucyate
vaikārikastṛtīyastu sarga aindriyakaḥ smṛtaḥ //
ityeṣa prākṛtaḥ sargaḥ sambhūto buddhipūrvakaḥ
mukhyasargaścaturthaś ca mukhyā vai sthāvarāḥ smṛtāḥ //
tato 'rvāksrotasāṃ sargaḥ saptamaḥ sa tu mānuṣaḥ
aṣṭamo 'nugrahaḥ sargaḥ sāttvikastāmasaś ca saḥ //
pañcaite vaikṛtāḥ sargāḥ prākṛtāstu trayaḥ smṛtāḥ
prākṛto vaikṛtaścaiva kaumāro navamaḥ smṛtaḥ //
abuddhipūrvakāḥ sargāḥ prākṛtāstu trayaḥ smṛtāḥ
buddhipūrvaṃ pravartante ṣaṭ punarbrahmaṇastu te //
vistarānugrahaḥ sargaḥ kīrtyamāno nibodhata
caturdhāvasthitaḥ so 'tha sarvabhūteṣu kṛtsnaśaḥ //
ityete prākṛtāścaiva vaikṛtāś ca nava smṛtāḥ
parasparānuraktāś ca kāraṇaiś ca budhaiḥ smṛtāḥ //
Note: Brahmā's sons
agre sasarja vai brahmā mānasānātmanaḥ samān
ṛbhuḥ sanatkumāraś ca dvāvetāvūrdhvaretasau //
pūrvotpannau purā tebhyaḥ sarveṣāmapi pūrvajau
vyatīte tvaṣṭame kalpe purāṇau lokasākṣiṇau //
tau vārāhe tu bhūrloke tejaḥ saṃkṣipya dhiṣṭhitau
tāvubhau mokṣakarmāṇāv āropyātmānamātmani //
prajāṃ dharmaṃ ca kāmaṃ ca tyaktvā vairāgyamāsthitau
yathotpannastathaiveha kumāraḥ sa ihocyate //
tasmāt sanatkumāreti nāmāsyeha prakīrtitam
sanandaṃ sanakaṃ caiva vidvāṃsaṃ ca sanātanam //
vijñānena nivṛttāste vyavartanta mahaujasaḥ
saṃbuddhāścaiva nānātve apravṛttāś ca yoginaḥ //
asṛṣṭvaiva prajāsargaṃ pratisargaṃ gatāḥ punaḥ
tatasteṣu vyatīteṣu tato 'nyān sādhakān sutān //
mānasānasṛjadbrahmā punaḥ sthānābhimāninaḥ
ā bhūtasamplavāvasthā yairiyaṃ vidhṛtā mahī //
āpo 'gniṃ pṛthivīṃ vāyum antarikṣaṃ divaṃ tathā
samudrāṃś ca nadīścaiva tathā śailavanaspatīn //
oṣadhīnāṃ tathātmāno vallīnāṃ vṛkṣavīrudhām
latāḥ kāṣṭhāḥ kalāścaiva muhūrtāḥ saṃdhirātryahān //
ardhamāsāṃś ca māsāṃś ca ayanābdayugāni ca
sthānābhimāninaḥ sarve sthānākhyāścaiva te smṛtāḥ //
Note: Brahma's eleven sons
devānṛṣīṃś ca mahato gadatastān nibodhata
marīcibhṛgvaṅgirasaṃ pulastyaṃ pulahaṃ kratum //
dakṣamatriṃ vasiṣṭhaṃ ca so 'sṛjanmānasān nava
nava brahmāṇa ityete purāṇe niścayaṃ gatāḥ //
teṣāṃ brahmātmakānāṃ vai sarveṣāṃ brahmavādinām
sthānāni kalpayāmāsa pūrvavatpadmasaṃbhavaḥ //
tato 'sṛjacca saṃkalpaṃ dharmaṃ caiva sukhāvaham
so 'sṛjad vyavasāyāttu dharmaṃ devo maheśvaraḥ //
saṃkalpaṃ caiva saṃkalpāt sarvalokapitāmahaḥ
mānasaś ca rucirnāma vijajñe brahmaṇaḥ prabhoḥ //
prāṇādbrahmāsṛjaddakṣaṃ cakṣurbhyāṃ ca marīcinam
bhṛgustu hṛdayājjajñe ṛṣiḥ salilajanmanaḥ //
śiraso 'ṅgirasaścaiva śrotrādatriṃ tathāsṛjat
pulastyaṃ ca tathodānād vyānācca pulahaṃ punaḥ //
samānajo vasiṣṭhaś ca apānānnirmame kratum
ityete brahmaṇaḥ putrā divyā ekādaśā smṛtāḥ //
dharmādayaḥ prathamajāḥ sarve te brahmaṇaḥ sutāḥ
bhṛgvādayastu te sṛṣṭā navaite brahmavādinaḥ //
gṛhamedhinaḥ purāṇās te dharmas taiḥ sampravartitaḥ
teṣāṃ dvādaśa te vaṃśā divyā devaguṇānvitāḥ //
kriyāvantaḥ prajāvanto maharṣibhir alaṃkṛtāḥ
Note: Ṛbhu, Sanatkumāraṛbhuḥ sanatkumāraś ca dvāvetāvūrdhvaretasau //
pūrvotpannau paraṃ tebhyaḥ sarveṣāmapi pūrvajau
vyatīte tvaṣṭame kalpe purāṇau lokasākṣiṇau //
virājetāmubhau loke tejaḥ saṃkṣipya dhiṣṭhitau
tāvubhau yogakarmāṇāv āropyātmānam ātmani //
prajāṃ dharmaṃ ca kāmaṃ ca tyaktvā vairāgyamāsthitau
yathotpannaḥ sa eveha kumāraḥ sa ihocyate //
tasmātsanatkumāreti nāmāsyeha pratiṣṭhitam
tato 'bhidhyāyatastasya jajñire mānasāḥ prajāḥ //
taccharīrasamutpannaiḥ kāryaistaiḥ kāraṇaiḥ saha
kṣetrajñāḥ samavartanta gātrebhyastasya dhīmataḥ //
tato devāsurapitṝn mānuṣāṃś ca catuṣṭayam
sisṛkṣur ambhāṃsyetāni svam ātmānam ayūyujat //
tatastu yuñjatastasya tamomātrasamudbhavam
samabhidhyāyataḥ sargaṃ prayatnena prajāpateḥ //
tato 'sya jaghanātpūrvam asurā jajñire sutāḥ
Note: asura:: niruktiasuḥ prāṇaḥ smṛto viprās tajjanmānas tato 'surāḥ //
yayā sṛṣṭāsurāḥ sarve tāṃ tanuṃ sa vyapohata
Note: origin of time units (night etc.; => 218)sāpaviddhā tanus tena sadyo rātrir ajāyata //
sā tamobahulā yasmāt tato rātrirniyāmikā
āvṛtāstamasā rātrau prajāstasmātsvapantyuta //
sṛṣṭvāsurāṃstataḥ so vai tanumanyāmagṛhṇata
avyaktāṃ sattvabahulāṃ tatastāṃ so 'bhyapūjayat //
tatastāṃ yuñjatas tasya priyam āsīt prajāpateḥ
Note: deva:: niruktitato mukhātsamutpannā dīvyatastasya devatāḥ //
yato 'sya dīvyato jātās tena devāḥ prakīrtitāḥ
dhāturdiviti yaḥ proktaḥ krīḍāyāṃ sa vibhāvyate //
yasmāttasya tu dīvyanto jajñire tena devatāḥ
devānsṛṣṭvātha deveśas tanumanyāmapadyata //
utsṛṣṭā sā tanustena sadyo 'haḥ samajāyata
tasmādaho dharmayuktaṃ devatāḥ samupāsate //
sattvamātrātmikāmeva tato 'nyāṃ so 'bhyamanyata
pitṛvanmanyamānasya putrāṃstāndhyāyataḥ prabhoḥ //
pitaro hyupapakṣābhyāṃ rātryahṇor antare 'bhavan
tasmātte pitaro devāḥ pitṛtvaṃ tena teṣu tat //
yayā sṛṣṭāstu pitaras tanuṃ tāṃ sa vyapohata
sāpaviddhā tanustena sadyaḥ saṃdhyā vyajāyata //
yasmādahardevatānāṃ rātriryā sāsurī smṛtā
tayormadhye tu paitrī yā tanuḥ sā tu garīyasī //
tasmāddevā surāḥ sarve ṛṣayo mānavās tathā
upāsante mudāyuktā rātryahṇor madhyamāṃ tanum //
tato hyanyāṃ punarbrahmā tanuṃ vai samagṛhṇata
rajomātrātmikāyāṃ tu manasā so 'sṛjatprabhuḥ //
rajaḥpriyāṃstataḥ so 'tha mānasānasṛjatsutān
manasvinastatastasya mānavā jajñire sutāḥ //
sṛṣṭvā punaḥ prajāścāpi svāṃ tanuṃ tām apohata
sāpaviddhā tanustena jyotsnā sadyastvajāyata //
yasmādbhavanti saṃhṛṣṭā jyotsnāyā udbhave prajāḥ
ityetāstanavastena hy apaviddhā mahātmanā //
sadyo rātryahanī caiva saṃdhyā jyotsnā ca jajñire
jyotsnā saṃdhyā ahaścaiva sattvamātrātmakaṃ trayam //
tamomātrātmikā rātriḥ sā vai tasmānniśātmikā
tasmāddevā divātanvā tuṣṭyā sṛṣṭā mukhāttu vai //
yasmātteṣāṃ divā janma balinastena vai divā
tanvā yayāsurān rātrau jaghanādasṛjatprabhuḥ //
prāṇebhyo niśijanmāno balino niśi tena te
etānyeva bhaviṣyāṇāṃ devānāmasuraiḥ saha //
pitṝṇāṃ mānavānāṃ ca atītānāgateṣu vai
manvantareṣu sarveṣu nimittāni bhavanti hi //
jyotsnā rātryahanī saṃdhyā catvāryaṃbhāṃsi tāni vai
bhānti yasmāt tato 'ṃbhāṃsi śabdo 'yaṃ sumanīṣibhiḥ //
bhātirdīptau nigaditaḥ punaścātha prajāpatiḥ
so 'mbhāṃsyetāni sṛṣṭvā tu devamānuṣadānavān //
pitṝṃścaiva sṛjattanvā ātmanā vividhānpunaḥ
Note: origin of Rākṣasastāmutsṛjya tanuṃ jyotsnāṃ tato 'nyāṃ prāpya sa prabhuḥ //
mūrtiṃ tamorajaḥprāyāṃ punarevābhyapūjayat
andhakāre kṣudhāviṣṭāṃs tato 'nyān so 'sṛjat prabhuḥ //
tena sṛṣṭāḥ kṣudhātmāno aṃbhāṃsyādātum udyatāḥ
ambhāṃsyetāni rakṣāma uktavantastu teṣu ye //
rākṣasā nāma te yasmāt kṣudhāviṣṭā niśācarāḥ
ye 'bruvan yakṣamo 'mbhāṃsi teṣāṃ hṛṣṭāḥ parasparam //
tena te karmaṇā yakṣā guhyakā gūḍhakarmaṇā
rakṣeti pālane cāpi dhātureṣa vibhāṣyate //
evaṃ ca yakṣatir dhātur bhakṣaṇe sa nirucyate
Note: origin/nirukti of snakestaṃ dṛṣṭvā hyapriyeṇāsya keśāḥ śīrṇāstu dhīmataḥ //
te śīrṇāścotthitā hyūrdhvaṃ te caivārurudhuḥ prabhum
hīnāstacchiraso vālā yasmāccaivāvasarpiṇaḥ //
vyālātmānaḥ smṛtā vālā hīnatvādahayaḥ smṛtāḥ
patatvātpannagāścaiva sarpāścaivāvasarpaṇāt //
tasya krodhodbhavo yo 'sau agnigarbhaḥ sudāruṇaḥ
sa tu sarpān sahotpannān āviveśa viṣātmakaḥ //
sarpānsṛṣṭvā tataḥ kruddhaḥ krodhātmāno vinirmame
varṇena kapiśenogrās te bhūtāḥ piśitāśanāḥ //
bhūtatvātte smṛtā bhūtāḥ piśācāḥ piśitāśanāt
Note: origin/nirukti of Gandharvasprasannaṃ gāyatastasya gandharvā jajñire yadā //
dhayatītyeṣa vai dhātuḥ pānatve paripaṭhyate
dhayanto jajñire vācaṃ gandharvāstena te smṛtāḥ //
aṣṭasvetāsu sṛṣṭāsu devayoniṣu sa prabhuḥ
Note: creation of animalstataḥ svacchandato 'nyāni vayāṃsi vayasāsṛjat //
svacchandataḥ svacchandāṃsi vayasā ca vayāṃsi ca
paśūnsṛṣṭvā sa deveśo 'sṛjatpakṣigaṇānapi //
mukhato 'jāḥ sasarjātha vakṣasaś cāvayo 'sṛjat
gāścaivāthodarādbrahmā pārśvābhyāṃ ca vinirmame //
padbhyāṃ cāśvān samātaṅgān rāsabhān āvayān mṛgān
uṣṭrānaśvatarāṃścaiva tathānyāścaiva jātayaḥ //
oṣadhyaḥ phalamūlinyo romabhyastasya jajñire
evaṃ paśvoṣadhīḥ sṛṣṭvā yūyujat so 'dhvare prabhuḥ //
gaurajaḥ pūruṣo meṣo hy aśvo 'śvataragardabhau
etāngrāmyānpaśūnāhur āraṇyānvai nibodhata //
śvāpado dvikhuro hastī vānarāḥ pakṣipañcamāḥ
audakāḥ paśavaḥ ṣaṣṭhāḥ saptamāstu sarīsṛpāḥ //
mahiṣā gavayākṣāś ca plavaṃgāḥ śarabhā vṛkāḥ
siṃhastu saptamasteṣām āraṇyāḥ paśavaḥ smṛtāḥ //
Note: creation of sacrifice
gāyatraṃ ca ṛcaṃ caiva trivṛtsāmarathaṃtaram
agniṣṭomaṃ ca yajñānāṃ nirmame prathamān mukhāt //
yajūṃṣi traiṣṭubhaṃ chandastomaṃ pañcadaśaṃ tathā
bṛhatsāma tathokthyaṃ ca dakṣiṇādasṛjanmukhāt //
sāmāni jagatīchandastomaṃ saptadaśaṃ tathā
vairūpamatirātraṃ ca paścimādasṛjanmukhāt //
ekaviṃśamatharvāṇam āptoryāmāṇam eva ca
anuṣṭubhaṃ savairājam uttarādasṛjanmukhāt //
vidyuto 'śanimeghāṃś ca rohitendradhanūṃṣi ca
tejāṃsi ca sasarjādau kalpasya bhagavānprabhuḥ //
uccāvacāni bhūtāni gātrebhyastasya jajñire
brahmaṇastu prajāsargaṃ sṛjato hi prajāpateḥ //
sṛṣṭvā catuṣṭayaṃ pūrvaṃ devāsuranarānpitṝn
tato 'sṛjat sa bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca //
yakṣānpiśācān gandharvāṃs tv athaivāpsarasāṃ gaṇān
narakinnararakṣāṃsi vayaḥpaśumṛgoragān //
avyayaṃ ca vyayaṃ cāpi yadidaṃ sthāṇujaṅgamam
teṣāṃ vai yāni karmāṇi prāksṛṣṭyāṃ pratipedire //
tānyeva pratipadyante sṛjyamānāḥ punaḥ punaḥ
hiṃsrāhiṃsre mṛdukrūre dharmādharme nṛtānṛte //
tadbhāvitāḥ prapadyante tasmāttattasya rocate
mahābhūteṣu sṛṣṭeṣu indriyārtheṣu mūrtiṣu //
viniyogaṃ ca bhūtānāṃ dhātaiva vyadadhāt svayam
kecitpuruṣakāraṃ tu prāhuḥ karma sumānavāḥ //
daivamityapare viprāḥ svabhāvaṃ bhūtacintakāḥ
pauruṣaṃ karma daivaṃ ca phalavṛttisvabhāvataḥ //
na caikaṃ na pṛthagbhāvam adhikaṃ na tato viduḥ
etadevaṃ ca naikaṃ ca nāmabhedena nāpyubhe //
karmasthā viṣamaṃ brūyuḥ sattvasthāḥ samadarśanāḥ
nāma rūpaṃ ca bhūtānāṃ kṛtānāṃ ca prapañcanam //
vedaśabdebhya evādau nirmame sa maheśvaraḥ
ṛṣīṇāṃ nāmadheyāni yāś ca vedeṣu vṛttayaḥ //
śarvaryante prasūtānāṃ tānyevaibhyo dadātyajaḥ
evaṃvidhāḥ sṛṣṭayastu brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ //
śarvaryante pradṛśyante siddhimāśritya mānasīm
evaṃbhūtāni sṛṣṭāni sthāvarāṇi carāṇi ca //
yadāsya tāḥ prajāḥ sṛṣṭā na vyavardhanta sattamāḥ
tamomātrāvṛto brahmā tadā śokena duḥkhitaḥ //
tataḥ sa vidadhe buddhim arthaniścayagāminīm
athātmani samadrākṣīt tamomātrāṃ niyāmikām //
rajaḥsattvaṃ parityajya vartamānāṃ svadharmataḥ
tataḥ sa tena duḥkhena duḥkhaṃ cakre jagatpatiḥ //
tamaś ca vyanudatpaścād rajaḥ sattvaṃ tamāvṛṇot
Note: origin of adharma and hiṃsātattamaḥ pratinunnaṃ vai mithunaṃ samajāyata //
adharmastamaso jajñe hiṃsā śokādajāyata
tatastasminsamudbhūte mithune dāruṇātmike //
Note: Śatarūpā
gatāsur bhagavān āsīt prītiś cainam aśiśriyat
svāṃ tanuṃ sa tato brahmā tāmapohata bhāsvarām //
dvidhā kṛtvā svakaṃ deham ardhena puruṣo 'bhavat
ardhena nārī sā tasya śatarūpā vyajāyata //
prakṛtiṃ bhūtadhātrīṃ tāṃ kāmādvai sṛṣṭavānprabhuḥ
sā divaṃ pṛthivīṃ caiva mahimnā vyāpyadhiṣṭhitā //
brahmaṇaḥ sā tanuḥ pūrvā divamāvṛtya tiṣṭhati
yā tvardhātsṛjato nārī śatarūpā vyajāyata //
sā devī niyutaṃ taptvā tapaḥ paramaduścaram
bhartāraṃ dīptayaśasaṃ puruṣaṃ pratyapadyata //
sa vai svāyaṃbhuvaḥ pūrvaṃ puruṣo manurucyate
tasyaiva saptatiyugaṃ manvantaramihocyate //
lebhe sa puruṣaḥ patnīṃ śatarūpām ayonijām
tayā sārdhaṃ sa ramate tasmātsā ratirucyate //
prathamaḥ saṃprayogātmā kalpādau samapadyata
Note: Manu creates the creaturesvirājam asṛjad brahmā so 'bhavat puruṣo virāṭ //
samrāṭ ca śatarūpā vai vairājaḥ sa manuḥ smṛtaḥ
sa vairājaḥ prajāsargaṃ sasarja puruṣo manuḥ //
vairājātpuruṣād vīrāc chatarūpā vyajāyata
priyavratottānapādau putrau dvau lokasaṃmatau //
kanye dve ca mahābhāge yābhyāṃ jātā imāḥ prajāḥ
devī nāma tathākūtiḥ prasūtiścaiva te ubhe //
svāyaṃbhuvaḥ prasūtiṃ tu dakṣāya pradadau prabhuḥ
prāṇo dakṣa iti jñeyaḥ saṃkalpo manurucyate //
ruceḥ prajāpateḥ so 'tha ākūtiṃ pratyapādayat
ākūtyāṃ mithunaṃ jajñe mānasasya ruceḥ śubham //
yajñaś ca dakṣiṇā caiva yamalau saṃbabhūvatuḥ
yajñasya dakṣiṇāyāṃ tu putrā dvādaśa jajñire //
yāmā iti samākhyātā devāḥ svāyaṃbhuve 'ntare
etasya putrā yajñasya tasmādyāmāś ca te smṛtāḥ //
ajitaścaiva śukraś ca gaṇau dvau brahmaṇā kṛtau
yāmāḥ pūrvaṃ prajātā ye te 'bhavaṃstu divaukasaḥ //
svāyaṃbhuvasutāyāṃ tu prasūtyāṃ lokamātaraḥ
tasyāṃ kanyāścaturviṃśad dakṣas tvajanayat prabhuḥ //
sarvāstāś ca mahābhāgāḥ sarvāḥ kamalalocanāḥ
bhogavatyaś ca tāḥ sarvāḥ sarvāstā yogamātaraḥ //
sarvāś ca brahmavādinyaḥ sarvā viśvasya mātaraḥ
śraddhā lakṣmīrdhṛtistuṣṭiḥ puṣṭirmedhā kriyā tathā //
buddhirlajjā vapuḥ śāntiḥ siddhiḥ kīrtistrayodaśa
patnyarthaṃ pratijagrāha dharmo dākṣāyaṇīḥ prabhuḥ //
dārāṇyetāni vai tasya vihitāni svayaṃbhuvā
tābhyaḥ śiṣṭāyavīyasya ekādaśa sulocanāḥ //
Note: daughters and grandchildren of Dakṣa
satī khyātyatha saṃbhūtiḥ smṛtiḥ prītiḥ kṣamā tathā
saṃnatiścānasūyā ca ūrjā svāhā svadhā tathā //
tās tathā pratyapadyanta punaranye maharṣayaḥ
rudro bhṛgur marīciś ca aṅgirāḥ pulahaḥ kratuḥ //
pulastyo 'trir vasiṣṭhaś ca pitaro 'gnistathaiva ca
satīṃ bhavāya prāyacchat khyātiṃ ca bhṛgave tataḥ //
marīcaye ca saṃbhūtiṃ smṛtimaṅgirase dadau
prītiṃ caiva pulastyāya kṣamāṃ vai pulahāya ca //
kratave saṃnatiṃ nāma anasūyāṃ tathātraye
ūrjāṃ dadau vasiṣṭhāya svāhāmapyagnaye dadau //
svadhāṃ caiva pitṛbhyastu tāsvapatyā nibodhata
etāḥ sarvā mahābhāgāḥ prajāsvanusṛtāḥ sthitāḥ //
manvantareṣu sarveṣu yāvadābhūtasaṃplavam
śraddhā kāmaṃ vijajñe vai darpo lakṣmīsutaḥ smṛtaḥ //
dhṛtyāstu niyamaḥ putras tuṣṭyāḥ saṃtoṣa eva ca
puṣṭyā lobhaḥ sutaścāpi medhāputraḥ śrutas tathā //
kriyāyāmabhavatputro daṇḍaḥ samaya eva ca
buddhyāṃ bodhaḥ sutas tadvat pramādo 'pyupajāyata //
lajjāyāṃ vinayaḥ putro vyavasāyo vasoḥ sutaḥ
kṣemaḥ śāntisutaścāpi sukhaṃ siddhervyajāyata //
yaśaḥ kīrtisutaścāpi ityete dharmasūnavaḥ
kāmasya harṣaḥ putro vai devyāṃ prītyāṃ vyajāyata //
ityeṣa vai sutodarkaḥ sargo dharmasya kīrtitaḥ
jajñe hiṃsā tvadharmādvai nikṛtiṃ cānṛtaṃ sutam //
nikṛtyāṃ tu dvayaṃ jajñe bhayaṃ naraka eva ca
māyā ca vedanā cāpi mithunadvayametayoḥ //
bhūyo jajñe 'tha vai māyā mṛtyuṃ bhūtāpahāriṇam
vedanāyāḥ sutaścāpi duḥkhaṃ jajñe ca rauravaḥ //
mṛtyor vyādhijarāśokakrodhāsūyāś ca jajñire
duḥkhottarāḥ sutā hyete sarve cādharmalakṣaṇāḥ //
naiṣāṃ bhāryāstu putrāś ca sarve hyete parigrahāḥ
ityeṣa tāmasaḥ sargo jajñe dharmaniyāmakaḥ //
Note: Śiva creates mental + immortal sons = Rudras
prajāḥ sṛjeti vyādiṣṭo brahmaṇā nīlalohitaḥ
so 'bhidhyāya satīṃ bhāryāṃ nirmame hyātmasaṃbhavān //
nādhikānna ca hīnāṃstān mānasānātmanaḥ samān
sahasraṃ hi sahasrāṇāṃ so 'sṛjat kṛttivāsasaḥ //
tulyānevātmanaḥ sarvān rūpatejobalaśrutaiḥ
piṅgalānsaniṣaṅgāṃś ca sakapardānsalohitān //
viśiṣṭān harikeśāṃś ca dṛṣṭighnāṃś ca kapālinaḥ
mahārūpānvirūpāṃś ca viśvarūpān svarūpiṇaḥ //
rathinaścarmiṇaścaiva varmiṇaś ca varūthinaḥ
sahasraśatabāhūṃś ca divyān bhaumāntarikṣagān //
sthūlaśīrṣān aṣṭadaṃṣṭrān dvijihvāṃs tāṃs trilocanān
annādān piśitāśāṃś ca ājyapānsomapānapi //
mīḍhuṣo 'tikapālāṃś ca śitikaṇṭhordhvaretasaḥ
havyādāñchrutadharmāṃś ca dharmiṇo hyatha barhiṇaḥ //
āsīnāndhāvataścaiva pañcabhūtānsahasraśaḥ
adhyāpino 'dhyāyinaś ca japato yuñjatas tathā //
dhūmavanto jvalantaś ca nadīmanto 'tidīptinaḥ
vṛddhānbuddhimataścaiva brahmiṣṭhāñśubhadarśanān //
nīlagrīvān sahasrākṣān sarvāṃścātha kṣamākarān
adṛśyānsarvabhūtānāṃ mahāyogānmahaujasaḥ //
bhramanto 'bhidravantaś ca plavantaś ca sahasraśaḥ
ayātayāmān asṛjad rudrānetān surottamān //
brahmā dṛṣṭvābravīdenaṃ māsrākṣīrīdṛśīḥ prajāḥ
sraṣṭavyā nātmanastulyāḥ prajā deva namo 'stu te //
anyāḥ sṛja tvaṃ bhadraṃ te prajā vai mṛtyusaṃyutāḥ
nārapsyante hi karmāṇi prajāvagatamṛtyavaḥ //
evamukto 'bravīdenaṃ nāhaṃ mṛtyujarānvitāḥ
prajāḥ srakṣyāmi bhadraṃ te sthito 'haṃ tvaṃ sṛja prajāḥ //
ete ye vai mayā sṛṣṭā virūpā nīlalohitāḥ
sahasrāṇāṃ sahasraṃ tu ātmano niḥsṛtāḥ prajāḥ //
ete devā bhaviṣyanti rudrā nāma mahābalāḥ
pṛthivyāmantarikṣe ca dikṣu caiva pariśritāḥ //
śatarudrāḥ samātmāno bhaviṣyantīti yājñikāḥ
yajñabhājo bhaviṣyanti sarvadevagaṇaiḥ saha //
manvantareṣu ye devā bhaviṣyantīha bhedataḥ
sārdhaṃ tair ījyamānās te sthāsyantīha ā yugakṣayāt //
evamuktastadā brahmā mahādevena dhīmatā
pratyuvāca namaskṛtya hṛṣyamāṇaḥ prajāpatiḥ //
evaṃ bhavatu bhadraṃ te yathā te vyāhṛtaṃ vibho
brahmaṇā samanujñāte tathā sarvamabhūtkila //
tataḥ prabhṛti deveśo na cāsūyata vai prajāḥ
ūrdhvaretāḥ sthitaḥ sthāṇur yāvadābhūtasaṃplavam //
yasmāduktaḥ sthito 'smīti tasmātsthāṇuriti smṛtaḥ
Note: Śiva transforms into Ardhanārīśvaraeṣa devo mahādevaḥ puruṣo 'rkasamadyutiḥ //
ardhanārīnaravapus tejasā jvalanopamaḥ
svecchayāsau dvidhābhūtaḥ pṛthak strī puruṣaḥ pṛthak //
sa evaikādaśārdhena sthito 'sau parameśvaraḥ
tatra yā sā mahābhāgā śaṅkarasyārdhakāyinī //
prāguktā tu mahādevī strī saiveha satī hyabhūt
hitāya jagatāṃ devī dakṣeṇārādhitā purā //
Note: forms of Devī/Durgā
kāryārthaṃ dakṣiṇaṃ tasyāḥ śuklaṃ vāmaṃ tathāsitam
ātmānaṃ vibhajasveti proktā devena śaṃbhunā //
sā tathoktā dvidhābhūtā śuklā kṛṣṇā ca vai dvijāḥ
tasyā nāmāni vakṣyāmi śṛṇvantu ca samāhitāḥ //
svāhā svadhā mahāvidyā medhā lakṣmīḥ sarasvatī
satī dākṣāyaṇī vidyā icchāśaktiḥ kriyātmikā //
aparṇā caikaparṇā ca tathā caivaikapāṭalā
umā haimavatī caiva kalyāṇī caikamātṛkā //
khyātiḥ prajñā mahābhāgā loke gaurīti viśrutā
gaṇāṃbikā mahādevī nandinī jātavedasī //
ekarūpamathaitasyāḥ pṛthagdehavibhāvanāt
sāvitrī varadā puṇyā pāvanī lokaviśrutā //
ājñā āveśanī kṛṣṇā tāmasī sāttvikī śivā
prakṛtirvikṛtā raudrī durgā bhadrā pramāthinī //
kālarātrirmahāmāyā revatī bhūtanāyikā
dvāparāntavibhāge ca nāmānīmāni suvratāḥ //
gautamī kauśikī cāryā caṇḍī kātyāyanī satī
kumārī yādavī devī varadā kṛṣṇapiṅgalā //
barhidhvajā śūladharā paramā brahmacāriṇī
mahendropendrabhaginī dṛṣadvaty ekaśūladhṛk //
aparājitā bahubhujā pragalbhā siṃhavāhinī
śumbhādidaityahantrī ca mahāmahiṣamardinī //
amoghā vindhyanilayā vikrāntā gaṇanāyikā
devyā nāmavikārāṇi ityetāni yathākramam //
bhadrakālyā mayoktāni samyakphalapradāni ca
ye paṭhanti narāsteṣāṃ vidyate na ca pātakam //
araṇye parvate vāpi pure vāpyathavā gṛhe
rakṣāmetāṃ prayuñjīta jale vātha sthale 'pi vā //
vyāghrakumbhīnacorebhyo bhayasthāne viśeṣataḥ
āpatsvapi ca sarvāsu devyā nāmāni kīrtayet //
āryakagrahabhūtaiś ca pūtanāmātṛbhis tathā
abhyarditānāṃ bālānāṃ rakṣāmetāṃ prayojayet //
mahādevīkale dve tu prajñā śrīś ca prakīrtite
ābhyāṃ devīsahasrāṇi yairvyāptamakhilaṃ jagat //
anayā devadevo 'sau satyā rudro maheśvaraḥ
ātiṣṭhatsarvalokānāṃ hitāya parameśvaraḥ //
rudraḥ paśupatiścāsīt purā dagdhaṃ puratrayam
devāś ca paśavaḥ sarve babhūvustasya tejasā //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi ādisargakramaṃ śubham
sa yāti brahmaṇo lokaṃ śrāvayedvā dvijottamān //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge sṛṣṭivistāro nāma saptatitamo 'dhyāyaḥ
samāsād vistarāccaiva sargaḥ proktastvayā śubhaḥ
kathaṃ paśupatiścāsīt puraṃ dagdhuṃ maheśvaraḥ //
kathaṃ ca paśavaścāsan devāḥ sabrahmakāḥ prabhoḥ
mayasya tapasā pūrvaṃ sudurgaṃ nirmitaṃ puram //
haimaṃ ca rājataṃ divyam ayasmayam anuttamam
sudurgaṃ devadevena dagdhamityeva naḥ śrutam //
kathaṃ dadāha bhagavān bhaganetranipātanaḥ
ekeneṣunipātena divyenāpi tadā katham //
viṣṇunotpāditairbhūtair na dagdhaṃ tatpuratrayam
purasya saṃbhavaḥ sarvo varalābhaḥ purā śrutaḥ //
idānīṃ dahanaṃ sarvaṃ vaktumarhasi suvrata
teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā sūtaḥ paurāṇikottamaḥ //
yathā śrutaṃ tathā prāha vyāsād viśvārthasūcakāt
trailokyasyāsya śāpāddhi manovākkāyasaṃbhavāt //
nihate tārake daitye tāraputre sabāndhave
skandena vā prayatnena tasya putrā mahābalāḥ //
vidyunmālī tārakākṣaḥ kamalākṣaś ca vīryavān
tapastepurmahātmāno mahābalaparākramāḥ //
tapa ugraṃ samāsthāya niyame parame sthitāḥ
tapasā karśayāmāsur dehān svāndānavottamāḥ //
teṣāṃ pitāmahaḥ prīto varadaḥ pradadau varam
avadhyatvaṃ ca sarveṣāṃ sarvabhūteṣu sarvadā //
sahitā varayāmāsuḥ sarvalokapitāmaham
tān abravīt tadā devo lokānāṃ prabhur avyayaḥ //
nāsti sarvāmaratvaṃ vai nivartadhvam ato 'surāḥ
anyaṃ varaṃ vṛṇīdhvaṃ vai yādṛśaṃ samprarocate //
tataste sahitā daityāḥ sampradhārya parasparam
brahmāṇamabruvandaityāḥ praṇipatya jagadgurum //
vayaṃ purāṇi trīṇyeva samāsthāya mahīmimām
vicariṣyāma lokeśa tvatprasādājjagadguro //
tathā varṣasahasreṣu sameṣyāmaḥ parasparam
ekībhāvaṃ gamiṣyanti purāṇyetāni cānagha //
samāgatāni caitāni yo hanyādbhagavaṃstadā
ekenaiveṣuṇā devaḥ sa no mṛtyurbhaviṣyati //
evamastviti tāndevaḥ pratyuktvā prāviśaddivam
tato mayaḥ svatapasā cakre vīraḥ purāṇyatha //
kāñcanaṃ divi tatrāsīd antarikṣe ca rājatam
āyasaṃ cābhavad bhūmau puraṃ teṣāṃ mahātmanām //
ekaikaṃ yojanaśataṃ vistārāyāmataḥ samam
kāñcanaṃ tārakākṣasya kamalākṣasya rājatam //
vidyunmāleścāyasaṃ vai trividhaṃ durgamuttamam
mayaś ca balavāṃstatra daityadānavapūjitaḥ //
hairaṇye rājate caiva kṛṣṇāyasamaye tathā
ālayaṃ cātmanaḥ kṛtvā tatrāste balavāṃstadā //
evaṃ babhūvurdaityānām atidurgāṇi suvratāḥ
purāṇi trīṇi viprendrās trailokyamiva cāparam //
puratraye tadā jāte sarve daityā jagattraye
puratrayaṃ praviśyaiva babhūvuste balādhikāḥ //
kalpadrumasamākīrṇaṃ gajavājisamākulam
nānāprasādasaṃkīrṇaṃ maṇijālaiḥ samāvṛtam //
sūryamaṇḍalasaṃkāśair vimānairviśvatomukhaiḥ
padmarāgamayaiḥ śubhraiḥ śobhitaṃ candrasaṃnibhaiḥ //
prāsādairgopurairdivyaiḥ kailāsaśikharopamaiḥ
śobhitaṃ tripuraṃ teṣāṃ pṛthakpṛthaganuttamaiḥ //
divyastrībhiḥ susampūrṇaṃ gandharvaiḥ siddhacāraṇaiḥ
rudrālayaiḥ pratigṛhaṃ sāgnihotrair dvijottamāḥ //
vāpīkūpataḍāgaiś ca dīrghikābhistu sarvataḥ
mattamātaṅgayūthaiś ca turaṅgaiś ca suśobhanaiḥ //
rathaiś ca vividhākārair vicitrairviśvatomukhaiḥ
sabhāprapādibhiś caiva krīḍāsthānaiḥ pṛthak pṛthak //
vedādhyayanaśālābhir vividhābhiḥ samantataḥ
adhṛṣyaṃ manasāpyanyair mayasyaiva ca māyayā //
Note: piety of Tripura's inhabitants
pativratābhiḥ sarvatra sevitaṃ munipuṅgavāḥ
kṛtvāpi sumahat pāpam apāpaiḥ śaṅkarārcanāt //
daityeśvarairmahābhāgaiḥ sadāraiḥ sasutairdvijāḥ
śrautasmārtārthadharmajñais taddharmanirataiḥ sadā //
mahādevetaraṃ tyaktvā devaṃ tasyārcane sthitaiḥ
vyūḍhoraskair vṛṣaskandhaiḥ sarvāyudhadharaiḥ sadā //
sarvadā kṣudhitaiścaiva dāvāgnisadṛśekṣaṇaiḥ
praśāntaiḥ kupitaiścaiva kubjair vāmanakais tathā //
nīlotpaladalaprakhyair nīlakuñcitamūrdhajaiḥ
nīlādrimerusaṃkāśair nīradopamaniḥsvanaiḥ
mayena rakṣitaiḥ sarvaiḥ śikṣitairyuddhalālasaiḥ //
atha samararataiḥ sadā samantāc chivapadapūjanayā sulabdhavīryaiḥ
ravimarudamarendrasaṃnikāśaiḥ suramathanaiḥ sudṛḍhaiḥ susevitaṃ tat //
sendrā devā dvijaśreṣṭhā drumā dāvāgninā yathā
puratrayāgninā dagdhā hy abhavan daityavaibhavāt //
athaivaṃ te tadā dagdhā devā deveśvaraṃ harim
abhivandya tadā prāhus tamapratimavarcasam //
so 'pi nārāyaṇaḥ śrīmān cintayāmāsa cetasā
kiṃ kāryaṃ devakāryeṣu bhagavāniti sa prabhuḥ //
tadā sasmāra vai yajñaṃ yajñamūrtirjanārdanaḥ
yajvā yajñabhugīśāno yajvanāṃ phaladaḥ prabhuḥ //
tato yajñaḥ smṛtastena devakāryārthasiddhaye
devaṃ te puruṣaṃ caiva praṇemustuṣṭuvustadā //
bhagavānapi taṃ dṛṣṭvā yajñaṃ prāha sanātanam
sanātanastadā sendrān devān ālokya cācyutaḥ //
anenopasadā devā yajadhvaṃ parameśvaram
puratrayavināśāya jagattrayavibhūtaye //
atha tasya vacaḥ śrutvā devadevasya dhīmataḥ
siṃhanādaṃ mahatkṛtvā yajñeśaṃ tuṣṭuvuḥ surāḥ //
tataḥ saṃcintya bhagavān svayameva janārdanaḥ
punaḥ prāha sa sarvāṃstāṃs tridaśāṃstridaśeśvaraḥ //
hatvā dagdhvā ca bhūtāni bhuktvā cānyāyato 'pi vā
yajedyadi mahādevam apāpo nātra saṃśayaḥ //
apāpā naiva hantavyāḥ pāpā eva na saṃśayaḥ
hantavyāḥ sarvayatnena kathaṃ vadhyāḥ surottamāḥ //
asurā durmadāḥ pāpā api devairmahābalaiḥ
tasmānna vadhyā rudrasya prabhāvāt parameṣṭhinaḥ //
ko 'haṃ brahmāthavā devā daityā devārisūdanāḥ
munayaś ca mahātmānaḥ prasādena vinā prabhoḥ //
yaḥ saptaviṃśako nityaḥ parātparataraḥ prabhuḥ
viśvāmareśvaro vandyo viśvādhāro maheśvaraḥ //
sa eva sarvadeveśaḥ sarveṣāmapi śaṅkaraḥ
līlayā devadaityendravibhāgamakaroddharaḥ //
tasyāṃśam ekaṃ sampūjya devā devatvam āgatāḥ
brahmā brahmatvam āpanno hy ahaṃ viṣṇutvameva ca //
tam apūjya jagatyasmin kaḥ pumān siddhimicchati
tasmāttenaiva hantavyā liṅgārcanavidher balāt //
dharmaniṣṭhāś ca te sarve śrautasmārtavidhau sthitāḥ
tathāpi yajamānena raudreṇopasadā prabhum
rudramiṣṭvā yathānyāyaṃ jeṣyāmo daityasattamān //
satārakākṣeṇa mayena guptaṃ svasthaṃ ca guptaṃ sphaṭikābhamekam
ko nāma hantuṃ tripuraṃ samartho muktvā trinetraṃ bhagavantamekam //
evamuktvā hariśceṣṭvā yajñenopasadā prabhum
upaviṣṭo dadarśātha bhūtasaṃghānsahasraśaḥ //
śūlaśaktigadāhastān ṭaṅkopalaśilāyudhān
nānāpraharaṇopetān nānāveṣadharāṃstadā //
kālāgnirudrasaṃkāśān kālarudropamāṃstadā
prāha devo hariḥ sākṣāt praṇipatya sthitān prabhuḥ //
dagdhvā bhittvā ca bhuktvā ca gatvā daityapuratrayam
punaryathāgataṃ vīrā gantumarhatha bhūtaye //
tataḥ praṇamya deveśaṃ bhūtasaṃghāḥ puratrayam
praviśya naṣṭāste sarve śalabhā iva pāvakam //
tatastu naṣṭāste sarve bhūtā deveśvarājñayā
nanṛtur mumuduś caiva jagur daityāḥ sahasraśaḥ //
tuṣṭuvurdevadeveśaṃ paramātmānamīśvaram
tataḥ parājitā devā dhvastavīryāḥ kṣaṇena tu //
sendrāḥ saṃgamya deveśam upendraṃ dhiṣṭhitā bhayāt
tāndṛṣṭvā cintayāmāsa bhagavānpuruṣottamaḥ //
kiṃ kṛtyamiti saṃtaptaḥ saṃtaptānsendrakānkṣaṇam
kathaṃ tu teṣāṃ daityānāṃ balaṃ hatvā prayatnataḥ //
devakāryaṃ kariṣyāmi prasādātparameṣṭhinaḥ
pāpaṃ vicārato nāsti dharmiṣṭhānāṃ na saṃśayaḥ //
tasmāddaityā na vadhyāste bhūtaiścopasadodbhavaiḥ
pāpaṃ nudati dharmeṇa dharme sarvaṃ pratiṣṭhitam //
dharmādaiśvaryamityeṣā śrutireṣā sanātanī
daityāścaite hi dharmiṣṭhāḥ sarve tripuravāsinaḥ //
tasmādavadhyatāṃ prāptā nānyathā dvijapuṅgavāḥ
kṛtvāpi sumahatpāpaṃ rudramabhyarcayanti ye //
mucyante pātakaiḥ sarvaiḥ padmapatramivāṃbhasā
pūjayā bhogasaṃpattir avaśyaṃ jāyate dvijāḥ //
tasmātte bhogino daityā liṅgārcanaparāyaṇāḥ
tasmātkṛtvā dharmavighnam ahaṃ devāḥ svamāyayā //
daityānāṃ devakāryārthaṃ jeṣye 'haṃ tripuraṃ kṣaṇāt
vicāryaivaṃ tatasteṣāṃ bhagavānpuruṣottamaḥ
kartuṃ vyavasitaścābhūd dharmavighnaṃ surāriṇām //
asṛjacca mahātejāḥ puruṣaṃ cātmasaṃbhavam
māyī māyāmayaṃ teṣāṃ dharmavighnārthamacyutaḥ //
śāstraṃ ca śāstā sarveṣām akarotkāmarūpadhṛk
sarvasaṃmohanaṃ māyī dṛṣṭapratyayasaṃyutam //
etatsvāṅgabhavāyaiva puruṣāyopadiśya tu
māyī māyāmayaṃ śāstraṃ granthaṣoḍaśalakṣakam //
śrautasmārtaviruddhaṃ ca varṇāśramavivarjitam
ihaiva svarganarakaṃ pratyayaṃ nānyathā punaḥ //
tacchāstramupadiśyaiva puruṣāyācyutaḥ svayam
puratrayavināśāya prāhainaṃ puruṣaṃ hariḥ //
gantumarhasi nāśāya bho tūrṇaṃ puravāsinām
dharmās tathā praṇaśyantu śrautasmārtā na saṃśayaḥ //
tataḥ praṇamya taṃ māyī māyāśāstraviśāradaḥ
praviśya tatpuraṃ tūrṇaṃ munirmāyāṃ tadākarot //
māyayā tasya te daityāḥ puratrayanivāsinaḥ
śrautaṃ smārtaṃ ca saṃtyajya tasya śiṣyāstadābhavan //
tatyajuś ca mahādevaṃ śaṅkaraṃ parameśvaram
nārado 'pi tadā māyī niyogānmāyinaḥ prabhoḥ //
praviśya tatpuraṃ tena māyinā saha dīkṣitaḥ
muniḥ śiṣyaiḥ praśiṣyaiś ca saṃvṛtaḥ sarvataḥ svayam //
strīdharmaṃ cākarotstrīṇāṃ duścāraphalasiddhidam
cakrustāḥ sarvadā labdhvā sadya eva phalaṃ striyaḥ //
janāsaktā babhūvustā vinindya patidevatāḥ
adyāpi gauravāttasya nāradasya kalau muneḥ //
nāryaścaranti saṃtyajya bhartṝn svairaṃ vṛthādhamāḥ
strīṇāṃ mātā pitā bandhuḥ sakhā mitraṃ ca bāndhavaḥ //
bhartā eva na saṃdehas tathāpy āsahamāyayā
kṛtvāpi sumahatpāpaṃ yā bhartuḥ premasaṃyutā //
prāpnuyāt paramaṃ svargaṃ narakaṃ ca viparyayāt
puraikā muniśārdūlāḥ sarvadharmān sadā patim //
saṃtyajyāpūjayansādhvyo devānanyāñjagadgurūn
tāḥ svargalokamāsādya modante vigatajvarāḥ //
narakaṃ ca jagāmānyā tasmādbhartā parā gatiḥ
tathāpi bhartṝn svāṃs tyaktvā babhūvuḥ svairavṛttayaḥ //
māyayā devadevasya viṣṇostasyājñayā prabhoḥ
alakṣmīś ca svayaṃ tasya niyogāttripuraṃ gatā //
yā lakṣmīstapasā teṣāṃ labdhā deveśvarādajāt
bahirgatā parityajya niyogādbrahmaṇaḥ prabhoḥ //
buddhimohaṃ tathābhūtaṃ viṣṇumāyāvinirmitam
teṣāṃ dattvā kṣaṇaṃ devas tāsāṃ māyī ca nāradaḥ //
sukhāsīnau hyasaṃbhrāntau dharmavighnārthamavyayau
evaṃ naṣṭe tadā dharme śrautasmārte suśobhane //
pāṣaṇḍe khyāpite tena viṣṇunā viśvayoninā
tyakte maheśvare daityais tyakte liṅgārcane tathā //
strīdharme nikhile naṣṭe durācāre vyavasthite
kṛtārtha iva deveśo devaiḥ sārdhamumāpatim //
tapasā prāpya sarvajñaṃ tuṣṭāva puruṣottamaḥ
maheśvarāya devāya namaste paramātmane //
nārāyaṇāya śarvāya brahmaṇe brahmarūpiṇe
śāśvatāya hyanantāya avyaktāya ca te namaḥ //
evaṃ stutvā mahādevaṃ daṇḍavatpraṇipatya ca
jajāpa rudraṃ bhagavān koṭivāraṃ jale sthitaḥ //
devāś ca sarve te devaṃ tuṣṭuvuḥ parameśvaram
sendrāḥ sasādhyāḥ sayamāḥ sarudrāḥ samarudgaṇāḥ //
namaḥ sarvātmane tubhyaṃ śaṅkarāyārtihāriṇe
rudrāya nīlarudrāya kadrudrāya pracetase //
gatirnaḥ sarvadāsmābhir vandyo devārimardanaḥ
tvamādistvamanantaś ca anantaścākṣayaḥ prabhuḥ //
prakṛtiḥ puruṣaḥ sākṣāt sraṣṭā hartā jagadguro
trātā netā jagatyasmin dvijānāṃ dvijavatsala //
varado vāṅmayo vācyo vācyavācakavarjitaḥ
yājyo muktyarthamīśāno yogibhir yogavibhramaiḥ //
hṛtpuṇḍarīkasuṣire yogināṃ saṃsthitaḥ sadā
vadanti sūrayaḥ santaṃ paraṃ brahmasvarūpiṇam //
bhavantaṃ tattvam ityāryās tejorāśiṃ parātparam
paramātmānamityāhur asmiñjagati tadvibho //
dṛṣṭaṃ śrutaṃ sthitaṃ sarvaṃ jāyamānaṃ jagadguro
aṇoralpataraṃ prāhur mahato 'pi mahattaram //
sarvataḥ pāṇipādaṃ tvāṃ sarvato 'kṣiśiromukham
sarvataḥ śrutimalloke sarvamāvṛtya tiṣṭhasi //
mahādevamanirdeśyaṃ sarvajñaṃ tvāmanāmayam
viśvarūpaṃ virūpākṣaṃ sadāśivam anāmayam //
koṭibhāskarasaṃkāśaṃ koṭiśītāṃśusannibham
koṭikālāgnisaṃkāśaṃ ṣaḍviṃśakamanīśvaram //
pravartakaṃ jagatyasmin prakṛteḥ prapitāmaham
vadanti varadaṃ devaṃ sarvāvāsaṃ svayaṃbhuvam //
śrutayaḥ śrutisāraṃ tvāṃ śrutisāravido janāḥ //
adṛṣṭamasmābhir anekamūrte vinā kṛtaṃ yadbhavatātha loke
tvameva daityāsurabhūtasaṃghān devān narān sthāvarajaṅgamāṃś ca //
pāhi nānyā gatiḥ śaṃbho vinihatyāsurottamān
māyayā mohitāḥ sarve bhavataḥ parameśvara //
yathā taraṅgā laharīsamūhā yudhyanti cānyonyamapāṃnidhau ca
jalāśrayādeva jaḍīkṛtāś ca surāsurāstadvadajasya sarvam //
ya idaṃ prātarutthāya śucirbhūtvā japennaraḥ
śṛṇuyādvā stavaṃ puṇyaṃ sarvakāmam avāpnuyāt //
stutastvevaṃ surairviṣṇor japena ca maheśvaraḥ
somaḥ somām athāliṅgya nandidattakaraḥ smayan //
prāha gaṃbhīrayā vācā devānālokya śaṅkaraḥ
jñātaṃ mayedamadhunā devakāryaṃ sureśvarāḥ //
viṣṇor māyābalaṃ caiva nāradasya ca dhīmataḥ
teṣāmadharmaniṣṭhānāṃ daityānāṃ devasattamāḥ //
puratrayavināśaṃ ca kariṣye 'haṃ surottamāḥ
atha sabrahmakā devāḥ sendropendrāḥ samāgatāḥ //
śrutvā prabhostadā vākyaṃ praṇemustuṣṭuvuś ca te
apyetadantare devī devamālokya vismitā //
līlāṃbujena cāhatya kalamāha vṛṣadhvajam
krīḍamānaṃ vibho paśya ṣaṇmukhaṃ ravisannibham //
putraṃ putravatāṃ śreṣṭhaṃ bhūṣitaṃ bhūṣaṇaiḥ śubhaiḥ
mukuṭaiḥ kaṭakaiścaiva kuṇḍalairvalayaiḥ śubhaiḥ //
nūpuraiśchannavāraiś ca tathā hy udarabandhanaiḥ
kiṅkiṇībhir anekābhir haimairaśvatthapatrakaiḥ //
kalpakadrumajaiḥ puṣpaiḥ śobhitairalakaiḥ śubhaiḥ
hārair vārijarāgādimaṇicitrais tathāṅgadaiḥ //
muktāphalamayairhāraiḥ pūrṇacandrasamaprabhaiḥ
tilakaiś ca mahādeva paśya putraṃ suśobhanam //
aṅkitaṃ kuṅkumādyaiś ca vṛttaṃ bhasitanirmitam
vaktravṛndaṃ ca paśyeśa vṛndaṃ kāmalakaṃ yathā //
netrāṇi ca vibho paśya śubhāni tvaṃ śubhāni ca
añjanāni vicitrāṇi maṅgalārthaṃ ca mātṛbhiḥ //
gaṅgādibhiḥ kṛttikādyaiḥ svāhayā ca viśeṣataḥ
ityevaṃ lokamātuś ca vāgbhiḥ saṃbodhitaḥ śivaḥ //
na yayau tṛptimīśānaḥ pibanskandānanāmṛtam
na sasmāra ca tāndevān daityaśastranipīḍitān //
skandamāliṅgya cāghrāya nṛtya putretyuvāca ha
so 'pi līlālaso bālo nanartārtiharaḥ prabhuḥ //
sahaiva nanṛtuścānye saha tena gaṇeśvarāḥ
trailokyamakhilaṃ tatra nanarteśājñayā kṣaṇam //
nāgāś ca nanṛtuḥ sarve devāḥ sendrapurogamāḥ
tuṣṭuvurgaṇapāḥ skandaṃ mumodāṃbā ca mātaraḥ //
sasṛjuḥ puṣpavarṣāṇi jagurgandharvakinnarāḥ
nṛtyāmṛtaṃ tadā pītvā pārvatīparameśvarau
avāpatus tadā tṛptiṃ nandinā ca gaṇeśvarāḥ //
tataḥ sa nandī saha ṣaṇmukhena tathā ca sārdhaṃ girirājaputryā
viveśa divyaṃ bhavanaṃ bhavo 'pi yathāmbudo 'nyāmbudam ambudābhaḥ //
dvārasya pārśve te tasthur devā devasya dhīmataḥ
tuṣṭuvuś ca mahādevaṃ kiṃcid udvignacetasaḥ //
kiṃtu kiṃtviti cānyonyaṃ prekṣya caitatsamākulāḥ
pāpā vayam iti hyanye abhāgyāśceti cāpare //
bhāgyavantaś ca daityendrā iti cānye sureśvarāḥ
pūjāphalamimaṃ teṣām ityanye neti cāpare //
etasminnantare teṣāṃ śrutvā śabdānanekaśaḥ
kumbhodaro mahātejā daṇḍenātāḍayatsurān //
dudruvuste bhayāviṣṭā devā hāhetivādinaḥ
apatanmunayaścānye devāś ca dharaṇītale //
aho vidherbalaṃ ceti munayaḥ kaśyapādayaḥ
dṛṣṭvāpi devadeveśaṃ devānāṃ cāsuradviṣām //
abhāgyānna samāptaṃ tu kāryamityapare dvijāḥ
procurnamaḥ śivāyeti pūjya cālpataraṃ hṛdi //
tataḥ kapardī nandīśo mahādevapriyo muniḥ
śūlī mālī tathā hālī kuṇḍalī valayī gadī //
vṛṣamāruhya suśvetaṃ yayau tasyājñayā tadā
tato vai nandinaṃ dṛṣṭvā gaṇaḥ kumbhodaro 'pi saḥ //
praṇamya nandinaṃ mūrdhnā saha tena tvaran yayau
nandī bhāti mahātejā vṛṣapṛṣṭhe vṛṣadhvajaḥ //
sagaṇo gaṇasenānīr meghapṛṣṭhe yathā bhavaḥ
daśayojanavistīrṇaṃ muktājālair alaṃkṛtam //
sitātapatraṃ śailāder ākāśamiva bhāti tat
tatrāntarbaddhamālā sā muktāphalamayī śubhā //
gaṅgākāśānnipatitā bhāti mūrdhni vibhoryathā
atha dṛṣṭvā gaṇādhyakṣaṃ devadundubhayaḥ śubhāḥ //
niyogādvajriṇaḥ sarve vinedurmunipuṅgavāḥ
tuṣṭuvuś ca gaṇeśānaṃ vāgbhir iṣṭapradaṃ śubham //
yathā devā bhavaṃ dṛṣṭvā prītikaṇṭakitatvacaḥ
niyogādvajriṇo mūrdhni puṣpavarṣaṃ ca khecarāḥ //
vavṛṣuś ca sugandhāḍhyaṃ nandino gaganoditam
vṛṣṭyā tuṣṭastadā reje tuṣṭyā puṣṭyā yathārthayā //
nandī bhavaś cāndrayātu snātayā gandhavāriṇā
puṣpairnānāvidhaistatra bhāti pṛṣṭhaṃ vṛṣasya tat //
saṃkīrṇaṃ tu divaḥ pṛṣṭhaṃ nakṣatrairiva suvratāḥ
kusumaiḥ saṃvṛto nandī vṛṣapṛṣṭhe rarāja saḥ //
divaḥ pṛṣṭhe yathā candro nakṣatrairiva suvratāḥ
taṃ dṛṣṭvā nandinaṃ devāḥ sendropendrās tathāvidham //
tuṣṭuvur gaṇapeśānaṃ devadevamivāparam
namaste rudrabhaktāya rudrajāpyaratāya ca //
rudrabhaktārtināśāya raudrakarmaratāya te
kūṣmāṇḍagaṇanāthāya yogināṃ pataye namaḥ //
sarvadāya śaraṇyāya sarvajñāyārtihāriṇe
vedānāṃ pataye caiva vedavedyāya te namaḥ //
vajriṇe vajradaṃṣṭrāya vajrivajranivāriṇe
vajrālaṃkṛtadehāya vajriṇārādhitāya te //
raktāya raktanetrāya raktāṃbaradharāya te
raktānāṃ bhavapādābje rudralokapradāyine //
namaḥ senādhipataye rudrāṇāṃ pataye namaḥ
bhūtānāṃ bhuvaneśānāṃ pataye pāpahāriṇe //
rudrāya rudrapataye raudrapāpaharāya te
namaḥ śivāya saumyāya rudrabhaktāya te namaḥ //
tataḥ prīto gaṇādhyakṣaḥ prāha devāṃśchivātmajaḥ
rathaṃ ca sārathiṃ śaṃbhoḥ kārmukaṃ śaramuttamam //
kartumarhatha yatnena naṣṭaṃ matvā puratrayam
atha te brahmaṇā sārdhaṃ tathā vai viśvakarmaṇā //
rathaṃ cakruḥ susaṃrabdhā devadevasya dhīmataḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge puradāhe nandikeśvaravākyaṃ nāma ekasaptatitamo 'dhyāyaḥ
Note: Śivas chariot for destruction of Tripuraatha rudrasya devasya nirmito viśvakarmaṇā
sarvalokamayo divyo ratho yatnena sādaram //
sarvabhūtamayaścaiva sarvadevanamaskṛtaḥ
sarvadevamayaścaiva sauvarṇaḥ sarvasaṃmataḥ //
rathāṅgaṃ dakṣiṇaṃ sūryo vāmāṅgaṃ soma eva ca
dakṣiṇaṃ dvādaśāraṃ hi ṣoḍaśāraṃ tathottaram //
areṣu teṣu viprendrāś cādityā dvādaśaiva tu
śaśinaḥ ṣoḍaśāreṣu kalā vāmasya suvratāḥ //
ṛkṣāṇi ca tadā tasya vāmasyaiva tu bhūṣaṇam
nemyaḥ ṣaḍṛtavaścaiva tayorvai viprapuṅgavāḥ //
puṣkaraṃ cāntarikṣaṃ vai rathanīḍaś ca mandaraḥ
astādrirudayādriś ca ubhau tau kūbarau smṛtau //
adhiṣṭhānaṃ mahāmerur āśrayāḥ kesarācalāḥ
vegaḥ saṃvatsarastasya ayane cakrasaṃgamau //
muhūrtā bandhurāstasya śamyāścaiva kalāḥ smṛtāḥ
tasya kāṣṭhāḥ smṛtā ghoṇā cākṣadaṇḍāḥ kṣaṇāś ca vai //
nimeṣāścānukarṣāś ca īṣā cāsya lavāḥ smṛtāḥ
dyaurvarūthaṃ rathasyāsya svargamokṣāvubhau dhvajau //
dharmo virāgo daṇḍo 'sya yajñā daṇḍāśrayāḥ smṛtāḥ
dakṣiṇāḥ saṃdhayastasya lohāḥ pañcāśadagnayaḥ //
yugāntakoṭī tau tasya dharmakāmāvubhau smṛtau
īṣādaṇḍastathāvyaktaṃ buddhistasyaiva naḍvalaḥ //
koṇas tathā hyahaṅkāro bhūtāni ca balaṃ smṛtam
indriyāṇi ca tasyaiva bhūṣaṇāni samantataḥ //
śraddhā ca gatirasyaiva vedāstasya hayāḥ smṛtāḥ
padāni bhūṣaṇānyeva ṣaḍaṅgānyupabhūṣaṇam //
purāṇanyāyamīmāṃsādharmaśāstrāṇi suvratāḥ
vālāśrayāḥ paṭāścaiva sarvalakṣaṇasaṃyutāḥ //
mantrā ghaṇṭāḥ smṛtāsteṣāṃ varṇāḥ pādāstathāśramāḥ
avacchedo hyanantastu sahasraphaṇabhūṣitaḥ //
diśaḥ pādā rathasyāsya tathā copadiśaś ca ha
puṣkarādyāḥ patākāś ca sauvarṇā ratnabhūṣitāḥ //
samudrāstasya catvāro rathakambalikāḥ smṛtāḥ
gaṅgādyāḥ saritaḥ śreṣṭhāḥ sarvābharaṇabhūṣitāḥ //
cāmarāsaktahastāgrāḥ sarvāḥ strīrūpaśobhitāḥ
tatratatra kṛtasthānāḥ śobhayāṃcakrire ratham //
āvahādyās tathā sapta sopānaṃ haimamuttamam
sārathirbhagavānbrahmā devābhīṣudharāḥ smṛtāḥ //
pratodo brahmaṇastasya praṇavo brahmadaivatam
lokālokācalastasya sasopānaḥ samantataḥ //
viṣamaś ca tadā bāhyo mānasādriḥ suśobhanaḥ
nāsāḥ samantatastasya sarva evācalāḥ smṛtāḥ //
talāḥ kapotāḥ kāpotāḥ sarve talanivāsinaḥ
merureva mahāchatraṃ mandaraḥ pārśvaḍiṇḍimaḥ //
śailendraḥ kārmukaṃ caiva jyā bhujaṅgādhipaḥ svayam
kālarātryā tathaiveha tathendradhanuṣā punaḥ //
ghaṇṭā sarasvatī devī dhanuṣaḥ śrutirūpiṇī
iṣurviṣṇurmahātejāḥ śalyaṃ somaḥ śarasya ca //
kālāgnistaccharasyaiva sākṣāttīkṣṇaḥ sudāruṇaḥ
anīkaṃ viṣasambhūtaṃ vāyavo vājakāḥ smṛtāḥ //
evaṃ kṛtvā rathaṃ divyaṃ kārmukaṃ ca śaraṃ tathā
sārathiṃ jagatāṃ caiva brahmāṇaṃ prabhumīśvaram //
āruroha rathaṃ divyaṃ raṇamaṇḍanadhṛg bhavaḥ
sarvadevagaṇairyuktaṃ kampayanniva rodasī //
Note: Śiva mounts the chariot
ṛṣibhiḥ stūyamānaś ca vandyamānaś ca bandibhiḥ
upanṛttaścāpsarasāṃ gaṇairnṛtyaviśāradaiḥ //
suśobhamāno varadaḥ samprekṣyaiva ca sārathim
tasminnārohati rathaṃ kalpitaṃ lokasaṃbhṛtam //
śirobhiḥ patitā bhūmīṃ turagā vedasaṃbhavāḥ
athādhastādrathasyāsya bhagavān dharaṇīdharaḥ //
vṛṣendrarūpī cotthāpya sthāpayāmāsa vai kṣaṇam
kṣaṇāntare vṛṣendro 'pi jānubhyāmagamaddharām //
abhīṣuhasto bhagavān udyamya ca hayān vibhuḥ
sthāpayāmāsa devasya vacanādvai rathaṃ śubham //
tato 'śvāṃścodayāmāsa manomārutaraṃhasaḥ
purāṇyuddiśya khasthāni dānavānāṃ tarasvinām //
athāha bhagavān rudro devānālokya śaṅkaraḥ
paśūnāmādhipatyaṃ me dattaṃ hanmi tato 'surān //
pṛthakpaśutvaṃ devānāṃ tathānyeṣāṃ surottamāḥ
kalpayitvaiva vadhyāste nānyathā naiva sattamāḥ //
iti śrutvā vacaḥ sarvaṃ devadevasya dhīmataḥ
viṣādamagaman sarve paśutvaṃ prati śaṅkitāḥ //
teṣāṃ bhāvaṃ tato jñātvā devastānidamabravīt
mā vo 'stu paśubhāve 'smin bhayaṃ vibudhasattamāḥ //
śrūyatāṃ paśubhāvasya vimokṣaḥ kriyatāṃ ca saḥ
yo vai pāśupataṃ divyaṃ cariṣyati sa mokṣyati //
paśutvāditi satyaṃ ca pratijñātaṃ samāhitāḥ
ye cāpyanye cariṣyanti vrataṃ pāśupataṃ mama //
mokṣyanti te na saṃdehaḥ paśutvāt surasattamāḥ
naiṣṭhikaṃ dvādaśābdaṃ vā tadardhaṃ varṣakatrayam //
śuśrūṣāṃ kārayedyastu sa paśutvādvimucyate
tasmātparamidaṃ divyaṃ cariṣyatha surottamāḥ //
tatheti cābruvandevāḥ śive lokanamaskṛte
tasmādvai paśavaḥ sarve devāsuranarāḥ prabhoḥ //
rudraḥ paśupatiścaiva paśupāśavimocakaḥ
yaḥ paśustatpaśutvaṃ ca vratenānena saṃtyajet //
tatkṛtvā na ca pāpīyān iti śāstrasya niścayaḥ
Note: Gaṇeśa pacifiedtato vināyakaḥ sākṣād bālo 'bālaparākramaḥ //
apūjitastadā devaiḥ prāha devānnivārayan
māmapūjya jagatyasmin bhakṣyabhojyādibhiḥ śubhaiḥ //
kaḥ pumānsiddhimāpnoti devo vā dānavo 'pi vā
tatastasmin kṣaṇādeva devakārye sureśvarāḥ //
vighnaṃ kariṣye deveśa kathaṃ kartuṃ samudyatāḥ
tataḥ sendrāḥ surāḥ sarve bhītāḥ sampūjya taṃ prabhum //
bhakṣyabhojyādibhiścaiva uṇḍaraiścaiva modakaiḥ
abruvaṃste gaṇeśānaṃ nirvighnaṃ cāstu naḥ sadā //
bhavo 'pyanekaiḥ kusumair gaṇeśaṃ bhakṣyaiś ca bhojyaiḥ surasaiḥ sugandhaiḥ /*
āliṅgya cāghrāya sutaṃ tadānīmapūjayatsarvasurendramukhyaḥ //
sampūjya pūjyaṃ saha devasaṃghair vināyakaṃ nāyakamīśvarāṇām
gaṇeśvaraireva nagendradhanvā puratrayaṃ dagdhumasau jagāma //
Note: army of the gods
taṃ devadevaṃ surasiddhasaṃghā maheśvaraṃ bhūtagaṇāś ca sarve
gaṇeśvarā nandimukhāstadānīṃ svavāhanairanvayurīśamīśāḥ //
agre surāṇāṃ ca gaṇeśvarāṇāṃ tadātha nandī girirājakalpam
vimānamāruhya puraṃ prahartuṃ jagāma mṛtyuṃ bhagavāniveśaḥ //
yāntaṃ tadānīṃ tu śilādaputram āruhya nāgendravṛṣāśvavaryān
devāstadānīṃ gaṇapāś ca sarve gaṇā yayuḥ svāyudhacihnahastāḥ //
khagendramāruhya nagendrakalpaṃ khagadhvajo vāmata eva śaṃbhoḥ /*
jagāma jagatāṃ hitāya puratrayaṃ dagdhumaluptaśaktiḥ //
taṃ sarvadevāḥ suralokanāthaṃ samantataścānvayuraprameyam /*
surāsureśaṃ sahasraraśmir bhagavān sutīkṣṇaḥ //
rarāja madhye bhagavānsurāṇāṃ vivāhano vārijapatravarṇaḥ
yathā sumeroḥ śikharādhirūḍhaḥ sahasraraśmir bhagavān sutīkṣṇaḥ //
sahasranetraḥ prathamaḥ surāṇāṃ gajendramāruhya ca dakṣiṇe 'sya
jagāma rudrasya puraṃ nihantuṃ yathoragāṃstatra tu vainateyaḥ //
taṃ siddhagandharvasurendravīrāḥ surendravṛndādhipam indram īśam
samantatastuṣṭuvuriṣṭadaṃ te jayeti śakraṃ varapuṣpavṛṣṭyā //
tadā hyahalyopapatiṃ sureśaṃ jagatpatiṃ diviṣṭhāḥ /*
praṇemurālokya sahasranetraṃ salīlamaṃbā tanayaṃ yathendram //
yamapāvakavitteśā vāyurnirṛtireva ca
apāmpatis tatheśāno bhavaṃ cānu samāgatāḥ //
vīrabhadro raṇe bhadro nairṛtyāṃ vai rathasya tu
vṛṣabhendraṃ samāruhya romajaiś ca samāvṛtaḥ //
sevāṃ cakre puraṃ hantuṃ devadevaṃ triyaṃbakam
mahākālo mahātejā mahādeva ivāparaḥ //
vāyavyāṃ sagaṇaiḥ sārdhaṃ sevāṃ cakre rathasya tu //
ṣaṇmukho 'pi saha siddhacāraṇaiḥ senayā ca girirājasaṃnibhaḥ
devanāthagaṇavṛndasaṃvṛto vāraṇena ca tathāgnisaṃbhavaḥ //
vighnaṃ gaṇeśo 'pyasureśvarāṇāṃ kṛtvā surāṇāṃ bhagavānavighnam
vighneśvaro vighnagaṇaiś ca sārdhaṃ taṃ deśamīśānapadaṃ jagāma //
kālī tadā kālaniśāprakāśaṃ śūlaṃ kapālābharaṇā kareṇa
prakampayantī ca tadā surendrān mahāsurāsṛṅmadhupānamattā //
mattebhagāmī madalolanetrā mattaiḥ piśācaiś ca gaṇaiś ca mattaiḥ
mattebhacarmāṃbaraveṣṭitāṅgī yayau purastācca gaṇeśvarasya //
tāṃ siddhagandharvapiśācayakṣavidyādharāhīndrasurendramukhyāḥ
praṇemuruccairabhituṣṭuvuś ca jayeti devīṃ himaśailaputrīm //
mātaraḥ suravarārisūdanāḥ sādaraṃ suragaṇaiḥ supūjitāḥ
mātaraṃ yayuratha svavāhanaiḥ svairgaṇairdhvajadharaiḥ samantataḥ //
durgārūḍhamṛgādhipā duratigā dordaṇḍavṛndaiḥ śivā bibhrāṇāṅkuśaśūlapāśaparaśuṃ cakrāsiśaṅkhāyudham
prauḍhādityasahasrasadṛśairnetrairdahantī pathaṃ bālābālaparākramā bhagavatī daityānprahartuṃ yayau //
taṃ devamīśaṃ tripuraṃ nihantuṃ tadā tu devendraraviprakāśāḥ
gajairhayaiḥ siṃhavarai rathaiś ca vṛṣairyayuste gaṇarājamukhyāḥ //
halaiś ca phālair musalair bhuśuṇḍair girīndrakūṭair girisannibhāste
yayuḥ purastāddhi maheśvarasya sureśvarā bhūtagaṇeśvarāś ca //
tathendrapadmodbhavaviṣṇumukhyāḥ surā gaṇeśāś ca gaṇeśamīśam
jayeti vāgbhir bhagavantamūcuḥ kirīṭadattāñjalayaḥ samantāt //
nanṛturmunayaḥ sarve daṇḍahastā jaṭādharāḥ
vavṛṣuḥ puṣpavarṣāṇi khecarāḥ siddhacāraṇāḥ
puratrayaṃ ca viprendrāḥ prāṇadatsarvatas tathā //
gaṇeśvarair devagaṇaiś ca bhṛṅgī sahāvṛtaḥ sarvagaṇendravaryaḥ
jagāma yogī tripuraṃ nihantuṃ vimānamāruhya yathā mahendraḥ //
keśo vigatavāsāś ca mahākeśo mahājvaraḥ
somavallī savarṇaś ca somapaḥ senakas tathā //
somadhṛk sūryavācaś ca sūryapeṣaṇakas tathā
sūryākṣaḥ sūrināmā ca suraḥ sundara eva ca //
prakudaḥ kakudantaś ca kampanaś ca prakampanaḥ
indraś cendrajayaścaiva mahābhīr bhīmakas tathā //
śatākṣaścaiva pañcākṣaḥ sahasrākṣo mahodaraḥ
yamajihvaḥ śatāśvaś ca kaṇṭhanaḥ kaṇṭhapūjanaḥ //
dviśikhas triśikhaścaiva tathā pañcaśikho dvijāḥ
muṇḍo 'rdhamuṇḍo dīrghaś ca piśācāsyaḥ pinākadhṛk //
pippalāyatanaścaiva tathā hyaṅgārakāśanaḥ
śithilaḥ śithilāsyaś ca akṣapādo hyajaḥ kujaḥ //
ajavaktro hayavaktro gajavaktro 'rdhvavaktrakaḥ
ityādyāḥ parivāryeśaṃ lakṣyalakṣaṇavarjitāḥ //
vṛndaśastaṃ samāvṛtya jagmuḥ somaṃ gaṇairvṛtāḥ
sahasrāṇāṃ sahasrāṇi rudrāṇāmūrdhvaretasām //
samāvṛtya mahādevaṃ devadevaṃ maheśvaram
dagdhuṃ puratrayaṃ jagmuḥ koṭikoṭigaṇairvṛtāḥ //
trayastriṃśatsurāścaiva trayaś ca triśatās tathā
trayaś ca trisahasrāṇi jagmurdevāḥ samantataḥ //
mātaraḥ sarvalokānāṃ gaṇānāṃ caiva mātaraḥ
bhūtānāṃ mātaraścaiva jagmurdevasya pṛṣṭhataḥ //
bhāti madhye gaṇānāṃ ca rathamadhye gaṇeśvaraḥ
nabhasyamalanakṣatre tārāmadhya ivoḍurāṭ //
rarāja devī devasya girijā pārśvasaṃsthitā
tadā prabhāvato gaurī bhavasyeva jaganmayī //
śubhāvatī tadā devī pārśvasaṃsthā vibhāti sā
cāmarāsaktahastāgrā sā hemāṃbujavarṇikā //
atha vibhāti vibhorviśadaṃ vapur bhasitabhāsitamaṃbikayā tayā
sitamivābhramaho saha vidyutā nabhasi devapateḥ parameṣṭhinaḥ //
bhātīndradhanuṣākāśaṃ meruṇā ca yathā jagat
hiraṇyadhanuṣā saumyaṃ vapuḥ śaṃbhoḥ śaśidyuti //
sitātapatraṃ ratnāṃśumiśritaṃ parameṣṭhinaḥ
yathodaye śaśāṅkasya bhātyakhaṇḍaṃ hi maṇḍalam //
sadukūlā śive raktā lambitā bhāti mālikā
chatrāntā ratnajākāśāt patantīva saridvarā //
atha mahendraviriñcivibhāvasuprabhṛtibhir natapādasaroruhaḥ
saha tadā ca jagāma tayāṃbayā sakalalokahitāya puratrayam //
dagdhuṃ samartho manasā kṣaṇena carācaraṃ sarvamidaṃ triśūlī
kimatra dagdhuṃ tripuraṃ pinākī svayaṃ gataścātra gaṇaiś ca sārdham //
rathena kiṃ ceṣuvareṇa tasya gaṇaiś ca kiṃ devagaṇaiś ca śaṃbhoḥ
puratrayaṃ dagdhumaluptaśakteḥ kimetad ityāhur ajendramukhyāḥ //
manvāma nūnaṃ bhagavānpinākī līlārthametatsakalaṃ pravarttum
vyavasthitaśceti tathānyathā ced āḍambareṇāsya phalaṃ kimanyat //
puratrayasyāsya samīpavartī sureśvarair nandimukhaiś ca nandī
gaṇairgaṇeśastu rarāja devyā jagadratho merurivāṣṭaśṛṅgaiḥ //
atha nirīkṣya sureśvaramīśvaraṃ sagaṇamadrisutāsahitaṃ tadā
tripuraraṅgatalopari saṃsthitaḥ suragaṇo 'nujagāma svayaṃ tathā //
jagattrayaṃ sarvamivāparaṃ tat puratrayaṃ tatra vibhāti samyak
nareśvaraiścaiva gaṇaiś ca devaiḥ suretaraiś ca trividhairmunīndrāḥ //
Note: Śiva burns Tripura
atha sajyaṃ dhanuḥ kṛtvā śarvaḥ saṃdhāya taṃ śaram
yuktvā pāśupatāstreṇa tripuraṃ samacintayat //
tasmin sthite mahādeve rudre vitatakārmuke
purāṇi tena kālena jagmurekatvamāśu vai //
ekībhāvaṃ gate caiva tripure samupāgate
babhūva tumulo harṣo devatānāṃ mahātmanām //
tato devagaṇāḥ sarve siddhāś ca paramarṣayaḥ
jayeti vāco mumucuḥ saṃstuvanto 'ṣṭamūrtikam //
athāha bhagavānbrahmā bhaganetranipātanam
puṣyayoge 'pi samprāpte līlāvaśamumāpatim //
sthāne tava mahādeva ceṣṭeyaṃ parameśvara
pūrvadevāś ca devāś ca samāstava yataḥ prabho //
tathāpi devā dharmiṣṭhāḥ pūrvadevāś ca pāpinaḥ
yatastasmājjagannātha līlāṃ tyaktumihārhasi //
kiṃ rathena dhvajeneśa tava dagdhuṃ puratrayam
iṣuṇā bhūtasaṃghaiś ca viṣṇunā ca mayā prabho //
puṣyayoge tvanuprāpte puraṃ dagdhumihārhasi
yāvanna yānti deveśa viyogaṃ tāvadeva tu //
dagdhumarhasi śīghraṃ tvaṃ trīṇyetāni purāṇi vai
atha devo mahādevaḥ sarvajñastadavaikṣata //
puratrayaṃ virūpākṣas tatkṣaṇādbhasma vai kṛtam
somaś ca bhagavānviṣṇuḥ kālāgnirvāyureva ca //
śare vyavasthitāḥ sarve devamūcuḥ praṇamya tam
dagdhamapyatha deveśa vīkṣaṇena puratrayam //
asmaddhitārthaṃ deveśa śaraṃ moktumihārhasi
atha saṃmṛjya dhanuṣo jyāṃ hasan tripurārdanaḥ //
mumoca bāṇaṃ viprendrā vyākṛṣyākarṇam īśvaraḥ
tatkṣaṇāttripuraṃ dagdhvā tripurāntakaraḥ śaraḥ //
devadevaṃ samāsādya namaskṛtvā vyavasthitaḥ
reje puratrayaṃ dagdhaṃ daityakoṭiśatairvṛtam //
iṣuṇā tena kalpānte rudreṇeva jagattrayam
ye pūjayanti tatrāpi daityā rudraṃ sabāndhavāḥ //
gāṇapatyaṃ tadā śaṃbhor yayuḥ pūjāvidherbalāt
na kiṃcid abruvan devāḥ sendropendrā gaṇeśvarāḥ //
bhayāddevaṃ nirīkṣyaiva devīṃ himavataḥ sutām
dṛṣṭvā bhītaṃ tadānīkaṃ devānāṃ devapuṅgavaḥ //
kiṃ cetyāha tadā devān praṇemustaṃ samantataḥ //
vavandire nandinamindubhūṣaṇaṃ vavandire parvatarājasaṃbhavām
vavandire cādrisutāsutaṃ prabhuṃ vavandire devagaṇā maheśvaram //
tuṣṭāva hṛdaye brahmā devaiḥ saha samāhitaḥ
viṣṇunā ca bhavaṃ devaṃ tripurārātimīśvaram //
prasīda devadeveśa prasīda parameśvara
prasīda jagatāṃ nātha prasīdānandadāvyaya //
pañcāsyarudrarudrāya pañcāśatkoṭimūrtaye
ātmatrayopaviṣṭāya vidyātattvāya te namaḥ //
śivāya śivatattvāya aghorāya namonamaḥ
aghorāṣṭakatattvāya dvādaśātmasvarūpiṇe //
vidyutkoṭipratīkāśam aṣṭakāśaṃ suśobhanam
rūpamāsthāya loke 'smin saṃsthitāya śivātmane //
agnivarṇāya raudrāya aṃbikārdhaśarīriṇe
dhavalaśyāmaraktānāṃ muktidāyāmarāya ca //
jyeṣṭhāya rudrarūpāya somāya varadāya ca
trilokāya tridevāya vaṣaṭkārāya vai namaḥ //
madhye gaganarūpāya gaganasthāya te namaḥ
aṣṭakṣetrāṣṭarūpāya aṣṭatattvāya te namaḥ //
caturdhā ca caturdhā ca caturdhā saṃsthitāya ca
pañcadhā pañcadhā caiva pañcamantraśarīriṇe //
catuḥṣaṣṭiprakārāya akārāya namonamaḥ
dvātriṃśattattvarūpāya ukārāya namonamaḥ //
ṣoḍaśātmasvarūpāya makārāya namonamaḥ
aṣṭadhātmasvarūpāya ardhamātrātmane namaḥ //
oṅkārāya namastubhyaṃ caturdhā saṃsthitāya ca
gaganeśāya devāya svargeśāya namo namaḥ //
saptalokāya pātālanarakeśāya vai namaḥ
aṣṭakṣetrāṣṭarūpāya parātparatarāya ca //
sahasraśirase tubhyaṃ sahasrāya ca te namaḥ
sahasrapādayuktāya śarvāya parameṣṭhine //
navātmatattvarūpāya navāṣṭātmātmaśaktaye
punaraṣṭaprakāśāya tathāṣṭāṣṭakamūrtaye //
catuḥṣaṣṭyātmatattvāya punaraṣṭavidhāya te
guṇāṣṭakavṛtāyaiva guṇine nirguṇāya te //
mūlasthāya namastubhyaṃ śāśvatasthānavāsine
nābhimaṇḍalasaṃsthāya hṛdi niḥsvanakāriṇe //
kandhare ca sthitāyaiva tālurandhrasthitāya ca
bhrūmadhye saṃsthitāyaiva nādamadhye sthitāya ca //
candrabimbasthitāyaiva śivāya śivarūpiṇe
vahnisomārkarūpāya ṣaṭtriṃśacchaktirūpiṇe //
tridhā saṃvṛtya lokānvai prasuptabhujagātmane
triprakāraṃ sthitāyaiva tretāgnimayarūpiṇe //
sadāśivāya śāntāya maheśāya pinākine
sarvajñāya śaraṇyāya sadyojātāya vai namaḥ //
aghorāya namastubhyaṃ vāmadevāya te namaḥ
tatpuruṣāya namo 'stu īśānāya namonamaḥ //
namastriṃśatprakāśāya śāntātītāya vai namaḥ
ananteśāya sūkṣmāya uttamāya namo 'stu te //
ekākṣāya namastubhyam ekarudrāya te namaḥ
namastrimūrtaye tubhyaṃ śrīkaṇṭhāya śikhaṇḍine //
anantāsanasaṃsthāya anantāyāntakāriṇe
vimalāya viśālāya vimalāṅgāya te namaḥ //
vimalāsanasaṃsthāya vimalārthārtharūpiṇe
yogapīṭhāntarasthāya yogine yogadāyine //
yogināṃ hṛdi saṃsthāya sadā nīvāraśūkavat
pratyāhārāya te nityaṃ pratyāhāraratāya te //
pratyāhāraratānāṃ ca pratisthānasthitāya ca
dhāraṇāyai namastubhyaṃ dhāraṇābhiratāya te //
dhāraṇābhyāsayuktānāṃ purastātsaṃsthitāya ca
dhyānāya dhyānarūpāya dhyānagamyāya te namaḥ //
dhyeyāya dhyeyagamyāya dhyeyadhyānāya te namaḥ
dhyeyānāmapi dhyeyāya namo dhyeyatamāya te //
samādhānābhigamyāya samādhānāya te namaḥ
samādhānaratānāṃ tu nirvikalpārtharūpiṇe //
dagdhvoddhṛtaṃ sarvamidaṃ tvayādya jagattrayaṃ rudra puratrayaṃ hi
kaḥ stotumicchet kathamīdṛśaṃ tvāṃ stoṣye hi tuṣṭāya śivāya tubhyam //
bhaktyā ca tuṣṭyādbhutadarśanācca martyā amartyā api devadeva
ete gaṇāḥ siddhagaṇaiḥ praṇāmaṃ kurvanti deveśa gaṇeśa tubhyam //
nirīkṣaṇādeva vibho 'si dagdhuṃ puratrayaṃ caiva jagattrayaṃ ca
līlālasenāṃbikayā kṣaṇena dagdhaṃ kileṣuś ca tadātha muktaḥ //
kṛto rathaśceṣuvaraś ca śubhraṃ śarasanaṃ te tripurakṣayāya
anekayatnaiś ca mayātha tubhyaṃ phalaṃ na dṛṣṭaṃ surasiddhasaṃghaiḥ //
ratho rathī devavaro hariś ca rudraḥ svayaṃ śakrapitāmahau ca
tvameva sarve bhagavan kathaṃ tu stoṣye hy atoṣyaṃ praṇipatya mūrdhnā //
anantapādas tvam anantabāhur anantamūrdhāntakaraḥ śivaś ca
anantamūrtiḥ katham īdṛśaṃ tvāṃ toṣye hy atoṣyaṃ kathamīdṛśaṃ tvām //
namonamaḥ sarvavide śivāya rudrāya śarvāya bhavāya tubhyam
sthūlāya sūkṣmāya susūkṣmasūkṣmasūkṣmāya sūkṣmārthavide vidhātre //
sraṣṭre namaḥ sarvasurāsurāṇāṃ bhartre ca hartre jagatāṃ vidhātre
netre surāṇāmasureśvarāṇāṃ dātre praśāstre mama sarvaśāstre //
vedāntavedyāya sunirmalāya vedārthavidbhiḥ satataṃ stutāya
vedātmarūpāya bhavāya tubhyam antāya madhyāya sumadhyamāya //
ādyantaśūnyāya ca saṃsthitāya tathā tvaśūnyāya ca liṅgine ca
aliṅgine liṅgamayāya tubhyaṃ liṅgāya vedādimayāya sākṣāt //
rudrāya mūrdhānanikṛntanāya mamādidevasya ca yajñamūrteḥ
vidhvāntabhaṅgaṃ mama kartumīśa dṛṣṭvaiva bhūmau karajāgrakoṭyā //
aho vicitraṃ tava devadeva viceṣṭitaṃ sarvasurāsureśa
dehīva devaiḥ saha devakāryaṃ kariṣyase nirguṇarūpatattva //
ekaṃ sthūlaṃ sūkṣmamekaṃ susūkṣmaṃ mūrtāmūrtaṃ mūrtamekaṃ hyamūrtam
ekaṃ dṛṣṭaṃ vāṅmayaṃ caikamīśaṃ dhyeyaṃ caikaṃ tattvamatrādbhutaṃ te //
svapne dṛṣṭaṃ yatpadārthaṃ hyalakṣyaṃ dṛṣṭaṃ nūnaṃ bhāti manye na cāpi
mūrtirno vai daivakīśāna devair lakṣyā yatnairapyalakṣyaṃ kathaṃ tu //
divyaḥ kva deveśa bhavatprabhāvo vayaṃ kva bhaktiḥ kva ca te stutiś ca
tathāpi bhaktyā vilapantamīśa pitāmahaṃ māṃ bhagavankṣamasva //
ya imaṃ śṛṇuyāddvijottamā bhuvi devaṃ praṇipatya paṭhet
sa ca muñcati pāpabandhanaṃ bhavabhaktyā puraśāsituḥ stavam //
śrutvā ca bhaktyā caturānanena stuto hasañśailasutāṃ nirīkṣya
stavaṃ tadā prāha mahānubhāvaṃ mahābhujo mandaraśṛṅgavāsī //
stavenānena tuṣṭo 'smi tava bhaktyā ca padmaja
varān varaya bhadraṃ te devānāṃ ca yathepsitān //
tataḥ praṇamya deveśaṃ bhagavānpadmasaṃbhavaḥ
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā prāhedaṃ prītamānasaḥ //
bhagavandevadeveśa tripurāntaka śaṅkara
tvayi bhaktiṃ parāṃ me 'dya prasīda parameśvaram //
devānāṃ caiva sarveṣāṃ tvayi sarvārthadeśvara
prasīda bhaktiyogena sārathyena ca sarvadā //
janārdano 'pi bhagavān namaskṛtya maheśvaram
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā prāha sāṃbaṃ triyaṃbakam //
vāhanatvaṃ taveśāna nityamīhe prasīda me
tvayi bhaktiṃ ca deveśa devadeva namo 'stu te //
sāmarthyaṃ ca sadā mahyaṃ bhavantaṃ voḍhumīśvaram
sarvajñatvaṃ ca varada sarvagatvaṃ ca śaṅkara //
tayoḥ śrutvā mahādevo vijñaptiṃ parameśvaraḥ
sārathye vāhanatve ca kalpayāmāsa vai bhavaḥ //
dattvā tasmai brahmaṇe viṣṇave ca dagdhvā daityāndevadevo mahātmā
sārdhaṃ devyā nandinā bhūtasaṃghair antardhānaṃ kārayāmāsa śarvaḥ //
tatastadā maheśvare gate raṇādgaṇaiḥ saha
sureśvarāḥ suvismitā bhavaṃ praṇamya pārvatīm //
yayuś ca duḥkhavarjitāḥ svavāhanairdivaṃ tataḥ
sureśvarā munīśvarā gaṇeśvarāś ca bhāskarāḥ //
tripurārerimaṃ puṇyaṃ nirmitaṃ brahmaṇā purā
yaḥ paṭhecchrāddhakāle vā daive karmaṇi ca dvijāḥ //
śrāvayedvā dvijān bhaktyā brahmalokaṃ sa gacchati
mānasairvācikaiḥ pāpais tathā vai kāyikaiḥ punaḥ //
sthūlaiḥ sūkṣmaiḥ susūkṣmaiś ca mahāpātakasaṃbhavaiḥ
pātakaiś ca dvijaśreṣṭhā upapātakasaṃbhavaiḥ //
pāpaiś ca mucyate jantuḥ śrutvādhyāyamimaṃ śubham
śatravo nāśamāyānti saṃgrāme vijayībhavet //
sarvarogairna bādhyeta āpado na spṛśanti tam
dhanamāyuryaśo vidyāṃ prabhāvamatulaṃ labhet //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge tripuradāhe brahmastavo nāma dvisaptitamo 'dhyāyaḥ
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi svecchāvigrahasaṃbhavam
pratiṣṭhāyāḥ phalaṃ sarvaṃ sarvalokahitāya vai //
skandomāsahitaṃ devam āsīnaṃ paramāsane
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya sarvānkāmānavāpnuyāt //
skandomāsahitaṃ devaṃ sampūjya vidhinā sakṛt
yatphalaṃ labhate martyas tadvadāmi yathāśrutam //
sūryakoṭipratikāśair vimānaiḥ sārvakāmikaiḥ
rudrakanyāsamākīrṇair geyanāṭyasamanvitaiḥ //
śivavatkrīḍate yogī yāvadābhūtasaṃplavam
tatra bhuktvā mahābhogān vimānaiḥ sārvakāmikaiḥ //
aumaṃ kaumāramaiśānaṃ vaiṣṇavaṃ brāhmameva ca
prājāpatyaṃ mahātejā janalokaṃ mahas tathā //
aindram āsādya caindratvaṃ kṛtvā varṣāyutaṃ punaḥ
bhuktvā caiva bhuvarloke bhogān divyān suśobhanān //
merumāsādya devānāṃ bhavaneṣu pramodate
ekapādaṃ caturbāhuṃ trinetraṃ śūlasaṃyutam //
sṛṣṭvā sthitaṃ hariṃ vāme dakṣiṇe caturānanam
aṣṭāviṃśatirudrāṇāṃ koṭiḥ sarvāṅgasuprabham //
pañcaviṃśatikaṃ sākṣāt puruṣaṃ hṛdayāttathā
prakṛtiṃ vāmataścaiva buddhiṃ vai buddhideśataḥ //
ahaṅkāramahaṅkārāt tanmātrāṇi tu tatra vai
indriyāṇīndriyādeva līlayā parameśvaram //
pṛthivīṃ pādamūlāttu guhyadeśājjalaṃ tathā
nābhideśāt tathā vahniṃ hṛdayādbhāskaraṃ tathā //
kaṇṭhātsomaṃ tathātmānaṃ bhrūmadhyānmastakāddivam
sṛṣṭaivaṃ saṃsthitaṃ sākṣāj jagatsarvaṃ carācaram //
sarvajñaṃ sarvagaṃ devaṃ kṛtvā vidyāvidhānataḥ
pratiṣṭhāpya yathānyāyaṃ śivasāyujyamāpnuyāt //
tripādaṃ saptahastaṃ ca catuḥśṛṅgaṃ dviśīrṣakam
kṛtvā yajñeśamīśānaṃ viṣṇuloke mahīyate //
tatra bhuktvā mahābhogān kalpalakṣaṃ sukhī naraḥ
kramādāgatya loke 'smin sarvayajñāntago bhavet //
vṛṣārūḍhaṃ tu yaḥ kuryāt somaṃ somārdhabhūṣaṇam
hayamedhāyutaṃ kṛtvā yatpuṇyaṃ tad avāpya saḥ //
kāñcanena vimānena kiṅkiṇījālamālinā
gatvā śivapuraṃ divyaṃ tatraiva sa vimucyate //
nandinā sahitaṃ devaṃ sāmbaṃ sarvagaṇairvṛtam
kṛtvā yatphalamāpnoti vakṣye tadvai yathāśrutam //
sūryamaṇḍalasaṃkāśair vimānair vṛṣasaṃyutaiḥ
apsarogaṇasaṃkīrṇair devadānavadurlabhaiḥ //
nṛtyadbhir apsaraḥsaṃghaiḥ sarvataḥ sarvaśobhitaiḥ
gatvā śivapuraṃ divyaṃ gāṇapatyamavāpnuyāt //
nṛtyantaṃ devadeveśaṃ śailajāsahitaṃ prabhum
sahasrabāhuṃ sarvajñaṃ caturbāhum athāpi vā //
bhṛgvādyairbhūtasaṃghaiś ca saṃvṛtaṃ parameśvaram
śailajāsahitaṃ sākṣād vṛṣabhadhvajamīśvaram //
brahmendraviṣṇusomādyaiḥ sadā sarvairnamaskṛtam
mātṛbhir munibhiścaiva saṃvṛtaṃ parameśvaram //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya yatphalaṃ tadvadāmyaham
sarvayajñatapodānatīrthadeveṣu yat phalam //
tatphalaṃ koṭiguṇitaṃ labdhvā yāti śivaṃ padam
tatra bhuktvā mahābhogān yāvad ābhūtasaṃplavam //
sṛṣṭyantare punaḥ prāpte mānavaṃ padamāpnuyāt
nagnaṃ caturbhujaṃ śvetaṃ trinetraṃ sarpamekhalam //
kapālahastaṃ deveśaṃ kṛṣṇakuñcitamūrdhajam
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya śivasāyujyamāpnuyāt //
ibhendradārakaṃ devaṃ sāṃbaṃ siddhārthadaṃ prabhum
sudhūmravarṇaṃ raktākṣaṃ trinetraṃ candrabhūṣaṇam //
kākapakṣadharaṃ mūrdhnā nāgaṭaṅkadharaṃ haram
siṃhājinottarīyaṃ ca mṛgacarmāṃbaraṃ prabhum //
tīkṣṇadaṃṣṭraṃ gadāhastaṃ kapālodyatapāṇinam
huṃphaṭkāre mahāśabdaśabditākhiladiṅmukham //
puṇḍarīkājinaṃ dorbhyāṃ bibhrantaṃ kambukaṃ tathā
hasantaṃ ca nadantaṃ ca pibantaṃ kṛṣṇasāgaram //
nṛtyantaṃ bhūtasaṃghaiś ca gaṇasaṃghais tvalaṃkṛtam
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya yathāvibhavavistaram //
sarvavighnān atikramya śivaloke mahīyate
tatra bhuktvā mahābhogān yāvadābhūtasaṃplavam //
jñānaṃ vicārato labdhvā rudrebhyastatra mucyate
ardhanārīśvaraṃ devaṃ caturbhujamanuttamam //
varadābhayahastaṃ ca śūlapadmadharaṃ prabhum
strīpuṃbhāvena saṃsthānaṃ sarvābharaṇabhūṣitam //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya śivaloke mahīyate
tatra bhuktvā mahābhogān aṇimādiguṇairyutaḥ //
ācandratārakaṃ jñānaṃ tato labdhvā vimucyate
yaḥ kuryāddevadeveśaṃ sarvajñaṃ lakulīśvaram //
vṛtaṃ śiṣyapraśiṣyaiś ca vyākhyānodyatapāṇinam
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya śivalokaṃ sa gacchati //
bhuktvā tu vipulāṃstatra bhogān yugaśataṃ naraḥ
jñānayogaṃ samāsādya tatraiva ca vimucyate //
pūrvadevāmarāṇāṃ ca yatsthānaṃ sakalepsitam
kṛtamudrasya devasya citābhasmānulepinaḥ //
tripuṇḍradhāriṇasteṣāṃ śiromālādharasya ca
brahmaṇaḥ keśakenaikam upavītaṃ ca bibhrataḥ //
bibhrato vāmahastena kapālaṃ brahmaṇo varam
viṣṇoḥ kalevaraṃ caiva bibhrataḥ parameṣṭhinaḥ //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya mucyate bhavasāgarāt
oṃnamo nīlakaṇṭhāya iti puṇyākṣarāṣṭakam //
mantramāha sakṛdvā yaḥ pātakaiḥ sa vimucyate
mantreṇānena gandhādyair bhaktyā vittānusārataḥ //
sampūjya devadeveśaṃ śivaloke mahīyate
jālandharāntakaṃ devaṃ sudarśanadharaṃ prabhum //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya dvidhābhūtaṃ jalaṃdharam
prayāti śivasāyujyaṃ nātra kāryā vicāraṇā //
sudarśanapradaṃ devaṃ sākṣātpūrvoktalakṣaṇam
arcamānena devena cārcitaṃ netrapūjayā //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya śivaloke mahīyate
tiṣṭhato 'tha nikumbhasya pṛṣṭhataścaraṇāṃbujam //
vāmetaraṃ suvinyasya vāme cāliṅgya cādrijām
śūlāgre kūrparaṃ sthāpya kiṅkiṇīkṛtapannagam //
samprekṣya cāndhakaṃ pārśve kṛtāñjalipuṭaṃ sthitam
rūpaṃ kṛtvā yathānyāyaṃ śivasāyujyamāpnuyāt //
yaḥ kuryāddevadeveśaṃ tripurāntakamīśvaram
dhanurbāṇasamāyuktaṃ somaṃ somārdhabhūṣaṇam //
rathe susaṃsthitaṃ devaṃ caturānanasārathim
tadākāratayā so 'pi gatvā śivapuraṃ sukhī //
krīḍate nātra saṃdeho dvitīya iva śaṅkaraḥ
tatra bhuktvā mahābhogān yāvad icchā dvijottamāḥ //
jñānaṃ vicāritaṃ labdhvā tatraiva sa vimucyate //
gaṅgādharaṃ sukhāsīnaṃ candraśekharameva ca //
gaṅgayā sahitaṃ caiva vāmotsaṅge 'ṃbikānvitam
vināyakaṃ tathā skandaṃ jyeṣṭhaṃ durgāṃ suśobhanām //
bhāskaraṃ ca tathā somaṃ brahmāṇīṃ ca maheśvarīm
kaumārīṃ vaiṣṇavīṃ devīṃ vārāhīṃ varadāṃ tathā //
indrāṇīṃ caiva cāmuṇḍāṃ vīrabhadrasamanvitām
vighneśena ca yo dhīmān śivasāyujyamāpnuyāt //
liṅgamūrtiṃ mahājvālāmālāsaṃvṛtam avyayam
liṅgasya madhye vai kṛtvā candraśekharamīśvaram //
vyomni kuryāt tathā liṅgaṃ brahmāṇaṃ haṃsarūpiṇam
viṣṇuṃ varāharūpeṇa liṅgasyādhastvadhomukham //
brahmāṇaṃ dakṣiṇe tasya kṛtāñjalipuṭaṃ sthitam
madhye liṅgaṃ mahāghoraṃ mahāmbhasi ca saṃsthitam //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya śivasāyujyamāpnuyāt
kṣetrasaṃrakṣakaṃ devaṃ tathā pāśupataṃ prabhum //
kṛtvā bhaktyā yathānyāyaṃ śivaloke mahīyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge śivamūrtipratiṣṭhāphalakathanaṃ nāma ṣaṭsaptatitamo 'dhyāyaḥ
liṅgapratiṣṭhāpuṇyaṃ ca liṅgasthāpanameva ca
liṅgānāṃ caiva bhedāś ca śrutaṃ tava mukhādiha //
mṛdādiratnaparyantair dravyaiḥ kṛtvā śivālayam
yatphalaṃ labhate martyas tatphalaṃ vaktumarhasi //
yasya bhakto 'pi loke 'smin putradāragṛhādibhiḥ
bādhyate jñānayuktaścen na ca tasya gṛhaistu kim //
tathāpi bhaktāḥ parameśvarasya kṛtveṣṭaloṣṭairapi rudralokam
prayānti divyaṃ hi vimānavaryaṃ surendrapadmodbhavavanditasya //
bālyāttu loṣṭena ca kṛtvā mṛdāpi vā pāṃsubhir ādidevam /*
gṛhaṃ ca tādṛgvidhamasya śaṃbhoḥ sampūjya rudratvamavāpnuvanti //
tasmātsarvaprayatnena bhaktyā bhaktaiḥ śivālayam
kartavyaṃ sarvayatnena dharmakāmārthasiddhaye //
kesaraṃ nāgaraṃ vāpi drāviḍaṃ vā tathāparam
kṛtvā rudrālayaṃ bhaktyā śivaloke mahīyate //
kailāsākhyaṃ ca yaḥ kuryāt prāsādaṃ parameṣṭhinaḥ
kailāsaśikharākārair vimānair modate sukhī //
mandaraṃ vā prakurvīta śivāya vidhipūrvakam
bhaktyā vittānusāreṇa uttamādhamamadhyamam //
mandarādripratīkāśair vimānairviśvatomukhaiḥ
apsarogaṇasaṃkīrṇair devadānavadurlabhaiḥ //
gatvā śivapuraṃ ramyaṃ bhuktvā bhogān yathepsitān
jñānayogaṃ samāsādya gāṇapatyaṃ labhennaraḥ //
yaḥ kuryānmerunāmānaṃ prāsādaṃ parameṣṭhinaḥ
sa yatphalamavāpnoti na tat sarvair mahāmakhaiḥ //
sarvayajñatapodānatīrthavedeṣu yatphalam
tatphalaṃ sakalaṃ labdhvā śivavanmodate ciram //
niṣadhaṃ nāma yaḥ kuryāt prāsādaṃ bhaktitaḥ sudhīḥ
śivalokamanuprāpya śivavanmodate ciram //
kuryādvā yaḥ śubhaṃ viprā himaśailamanuttamam
himaśailopamair yānair gatvā śivapuraṃ śubham //
jñānayogaṃ samāsādya gāṇapatyamavāpnuyāt
nīlādriśikharākhyaṃ vā prāsādaṃ yaḥ suśobhanam //
kṛtvā vittānusāreṇa bhaktyā rudrāya śaṃbhave
yatphalaṃ labhate martyas tatphalaṃ pravadāmyaham //
himaśaile kṛte bhaktyā yatphalaṃ prāk tavoditam
tatphalaṃ sakalaṃ labdhvā sarvadevanamaskṛtaḥ //
rudralokamanuprāpya rudraiḥ sārdhaṃ pramodate
mahendraśailanāmānaṃ prāsādaṃ rudrasaṃmatam //
kṛtvā yatphalamāpnoti tatphalaṃ pravadāmyaham
mahendraparvatākārair vimānairvṛṣasaṃyutaiḥ //
gatvā śivapuraṃ divyaṃ bhuktvā bhogānyathepsitān
jñānaṃ vicāritaṃ rudraiḥ samprāpya munipuṅgavāḥ //
viṣayān viṣavat tyaktvā śivasāyujyamāpnuyāt
hemnā yastu prakurvīta prāsādaṃ ratnaśobhitam //
drāviḍaṃ nāgaraṃ vāpi kesaraṃ vā vidhānataḥ
kūṭaṃ vā maṇḍapaṃ vāpi samaṃ vā dīrgham eva ca //
na tasya śakyate vaktuṃ puṇyaṃ śatayugairapi
jīrṇaṃ vā patitaṃ vāpi khaṇḍitaṃ sphuṭitaṃ tathā //
pūrvavatkārayedyastu dvārādyaiḥ suśubhaṃ dvijāḥ
prāsādaṃ maṇḍapaṃ vāpi prākāraṃ gopuraṃ tu vā //
karturapyadhikaṃ puṇyaṃ labhate nātra saṃśayaḥ
vṛttyarthaṃ vā prakurvīta naraḥ karma śivālaye //
yaḥ sa yāti na saṃdehaḥ svargalokaṃ sabāndhavaḥ
yaścātmabhogasiddhyartham api rudrālaye sakṛt //
karma kuryādyadi sukhaṃ labdhvā cāpi pramodate
tasmād āyatanaṃ bhaktyā yaḥ kuryān munisattamāḥ //
kāṣṭheṣṭakādibhir martyaḥ śivaloke mahīyate
prasādārthaṃ maheśasya prāsāde munipuṅgavāḥ //
kartavyaḥ sarvayatnena dharmakāmārthamuktaye
aśaktaścenmuniśreṣṭhāḥ prāsādaṃ kartumuttamam //
saṃmārjanādibhir vāpi sarvānkāmānavāpnuyāt
saṃmārjanaṃ tu yaḥ kuryān mārjanyā mṛdusūkṣmayā //
cāndrāyaṇasahasrasya phalaṃ māsena labhyate
yaḥ kuryādvastrapūtena gandhagomayavāriṇā //
ālepanaṃ yathānyāyaṃ varṣacāndrāyaṇaṃ labhet
ardhakrośaṃ śivakṣetraṃ śivaliṅgātsamantataḥ //
yas tyajed dustyajān prāṇāñ śivasāyujyam āpnuyāt
svāyaṃbhuvasya mānaṃ hi tathā bāṇasya suvratāḥ //
svāyaṃbhuve tadardhaṃ syāt syād ārṣe ca tadardhakam
mānuṣe ca tadardhaṃ syāt kṣetramānaṃ dvijottamāḥ //
evaṃ yatīnāmāvāse kṣetramānaṃ dvijottamāḥ
rudrāvatāre cādyaṃ yac chiṣye caiva praśiṣyake //
narāvatāre tacchiṣye tacchiṣye ca praśiṣyake
śrīparvate mahāpuṇye tasya prānte ca vā dvijāḥ //
tasminvā yastyajetprāṇāñ chivasāyujyamāpnuyāt
vārāṇasyāṃ tathāpyevam avimukte viśeṣataḥ //
kedāre ca mahākṣetre prayāge ca viśeṣataḥ
kurukṣetre ca yaḥ prāṇān saṃtyajedyāti nirvṛtim //
prabhāse puṣkare 'vantyāṃ tathā caivāmareśvare
vaṇīśailākule caiva mṛto yāti śivātmatām //
vārāṇasyāṃ mṛto jantur na jātu jantutāṃ vrajet
triviṣṭape vimukte ca kedāre saṃgameśvare //
śālaṅke vā tyajetprāṇāṃs tathā vai jambukeśvare
śukreśvare vā gokarṇe bhāskareśe guheśvare //
hiraṇyagarbhe nandīśe sa yāti paramāṃ gatim
niyamaiḥ śoṣya yo dehaṃ tyajetkṣetre śivasya tu //
sa yāti śivatāṃ yogī mānuṣe daivike 'pi vā
ārṣe vāpi muniśreṣṭhās tathā svāyaṃbhuve 'pi vā //
svayaṃbhūte tathā deve nātra kāryā vicāraṇā
ādhāyāgniṃ śivakṣetre sampūjya parameśvaram //
svadehapiṇḍaṃ juhuyād yaḥ sa yāti parāṃ gatim
yāvattāvannirāhāro bhūtvā prāṇān parityajet //
śivakṣetre muniśreṣṭhāḥ śivasāyujyamāpnuyāt
chittvā pādadvayaṃ cāpi śivakṣetre vasettu yaḥ //
sa yāti śivatāṃ caiva nātra kāryā vicāraṇā
kṣetrasya darśanaṃ puṇyaṃ praveśastacchatādhikaḥ //
tasmācchataguṇaṃ puṇyaṃ sparśanaṃ ca pradakṣiṇam
tasmācchataguṇaṃ puṇyaṃ jalasnānamataḥ param //
kṣīrasnānaṃ tato viprāḥ śatādhikamanuttamam
dadhnā sahasramākhyātaṃ madhunā tacchatādhikam //
ghṛtasnānena cānantaṃ śārkare tacchatādhikam
śivakṣetrasamīpasthāṃ nadīṃ prāpyāvagāhya ca //
tyajeddehaṃ vihāyānnaṃ śivaloke mahīyate
śivakṣetrasamīpasthā nadyaḥ sarvāḥ suśobhanāḥ //
vāpīkūpataḍāgāś ca śivatīrthā iti smṛtāḥ
snātvā teṣu naro bhaktyā tīrtheṣu dvijasattamāḥ //
brahmahatyādibhiḥ pāpair mucyate nātra saṃśayaḥ
prātaḥ snātvā muniśreṣṭhāḥ śivatīrtheṣu mānavaḥ //
aśvamedhaphalaṃ prāpya rudralokaṃ sa gacchati
madhyāhne śivatīrtheṣu snātvā bhaktyā sakṛnnaraḥ //
gaṅgāsnānasamaṃ puṇyaṃ labhate nātra saṃśayaḥ
astaṃ gate tathā cārke snātvā gacchecchivaṃ padam //
pāpakañcukamutsṛjya śivatīrtheṣu mānavaḥ
dvijās triṣavaṇaṃ snātvā śivatīrthe sakṛnnaraḥ //
śivasāyujyamāpnoti nātra kāryā vicāraṇā
purātha sūkaraḥ kaścit śvānaṃ dṛṣṭvā bhayātpathi //
prasaṃgādvāramekaṃ tu śivatīrthe 'vagāhya ca
mṛtaḥ svayaṃ dvijaśreṣṭhā gāṇapatyamavāptavān //
yaḥ prātardevadeveśaṃ śivaṃ liṅgasvarūpiṇam
paśyetsa yāti sarvasmād adhikāṃ gatimeva ca //
madhyāhne ca mahādevaṃ dṛṣṭvā yajñaphalaṃ labhet
sāyāhne sarvayajñānāṃ phalaṃ prāpya vimucyate //
mānasairvācikaiḥ pāpaiḥ kāyikaiś ca mahattaraiḥ
tathopapātakaiścaiva pāpaiścaivānupātakaiḥ //
saṃkrame devamīśānaṃ dṛṣṭvā liṅgākṛtiṃ prabhum
māsena yatkṛtaṃ pāpaṃ tyaktvā yāti śivaṃ padam //
ayane cārdhamāsena dakṣiṇe cottarāyaṇe
viṣuve caiva sampūjya prayāti paramāṃ gatim //
pradakṣiṇatrayaṃ kuryād yaḥ prāsādaṃ samantataḥ
savyāpasavyanyāyena mṛdugatyā śucirnaraḥ //
pade pade 'śvamedhasya yajñasya phalamāpnuyāt
vācā yastu śivaṃ nityaṃ saṃrauti parameśvaram //
so 'pi yāti śivaṃ sthānaṃ prāpya kiṃ punareva ca
kṛtvā maṇḍalakaṃ kṣetraṃ gandhagomayavāriṇā //
muktāphalamayaiścūrṇair indranīlamayais tathā
padmarāgamayaiścaiva sphāṭikaiś ca suśobhanaiḥ //
tathā mārakataiścaiva sauvarṇai rājatais tathā
tadvarṇair laukikaiścaiva cūrṇairvittavivarjitaiḥ //
ālikhya kamalaṃ bhadraṃ daśahastapramāṇataḥ
sakarṇikaṃ mahābhāgā mahādevasamīpataḥ //
tatrāvāhya mahādevaṃ navaśaktisamanvitam
pañcabhiśca tathā ṣaḍbhir aṣṭābhiśceṣṭadaṃ param //
punaraṣṭābhir īśānaṃ daśāre daśabhis tathā
punarbāhye ca daśabhiḥ sampūjya praṇipatya ca //
nivedya devadevāya kṣitidānaphalaṃ labhet
śālipiṣṭādibhir vāpi padmamālikhya nirdhanaḥ //
pūrvoktamakhilaṃ puṇyaṃ labhate nātra saṃśayaḥ
dvādaśāraṃ tathālikhya maṇḍalaṃ padam uttamam //
ratnacūrṇādibhiścūrṇais tathā dvādaśamūrtibhiḥ
maṇḍalasya ca madhye tu bhāskaraṃ sthāpya pūjayet //
grahaiś ca saṃvṛtaṃ vāpi sūryasāyujyamuttamam
evaṃ prākṛtam apyārthyāṃ ṣaḍasraṃ parikalpya ca //
madhyadeśe ca deveśīṃ prakṛtiṃ brahmarūpiṇīm
dakṣiṇe sattvamūrtiṃ ca vāmataś ca rajoguṇam //
agratastu tamomūrtiṃ madhye devīṃ tathāṃbikām
pañcabhūtāni tanmātrāpañcakaṃ caiva dakṣiṇe //
karmendriyāṇi pañcaiva tathā buddhīndriyāṇi ca
uttare vidhivatpūjya ṣaḍasre caiva pūjayet //
ātmānaṃ cāntarātmānaṃ yugalaṃ buddhimeva ca
ahaṅkāraṃ ca mahatā sarvayajñaphalaṃ labhet //
evaṃ vaḥ kathitaṃ sarvaṃ prākṛtaṃ maṇḍalaṃ param
ato vakṣyāmi viprendrāḥ sarvakāmārthasādhanam //
gocarmamātramālikhya maṇḍalaṃ gomayena tu
caturaśraṃ vidhānena cādbhir abhyukṣya mantravit //
alaṃkṛtya vitānādyaiś chatrair vāpi manoramaiḥ
budbudairardhacandraiś ca haimairaśvatthapatrakaiḥ //
sitairvikasitaiḥ padmai raktair nīlotpalais tathā
muktādāmair vitānānte lambitastu sitairdhvajaiḥ //
sitamṛtpātrakaiścaiva suślakṣṇaiḥ pūrṇakumbhakaiḥ
phalapallavamālābhir vaijayantībhir aṃśukaiḥ //
pañcāśaddīpamālābhir dhūpaiḥ pañcavidhais tathā
pañcāśaddalasaṃyuktam ālikhetpadmamuttamam //
tattadvarṇais tathā cūrṇaiḥ śvetacūrṇairathāpi vā
ekahastapramāṇena kṛtvā padmaṃ vidhānataḥ //
karṇikāyāṃ nyased devaṃ devyā deveśvaraṃ bhavam
varṇāni ca nyasetpatre rudraiḥ prāgādyanukramāt //
praṇavādinamo 'ntāni sarvavarṇāni suvratāḥ
sampūjyaivaṃ muniśreṣṭhā gandhapuṣpādibhiḥ kramāt //
brāhmaṇān bhojayettatra pañcāśadvidhipūrvakam
akṣamālopavītaṃ ca kuṇḍalaṃ ca kamaṇḍalum //
āsanaṃ ca tathā daṇḍam uṣṇīṣaṃ vastrameva ca
dattvā teṣāṃ munīndrāṇāṃ devadevāya śaṃbhave //
mahācaruṃ nivedyaivaṃ kṛṣṇaṃ gomithunaṃ tathā
ante ca devadevāya dāpayeccūrṇamaṇḍalam //
yāgopayogadravyāṇi śivāya vinivedayet
oṅkārādyaṃ japeddhīmān prativarṇam anukramāt //
evamālikhya yo bhaktyā sarvamaṇḍalamuttamam
yatphalaṃ labhate martyas tadvadāmi samāsataḥ //
sāṅgān vedān yathānyāyam adhītya vidhipūrvakam
iṣṭvā yajñairyathānyāyaṃ jyotiṣṭomādibhiḥ kramāt //
tato viśvajidantaiś ca putrānutpādya tādṛśān
vānaprasthāśramaṃ gatvā sadāraḥ sāgnireva ca //
cāndrāyaṇādikāḥ sarvāḥ kṛtvā nyasya kriyā dvijāḥ
brahmavidyāmadhītyaiva jñānamāsādya yatnataḥ //
jñānena jñeyam ālokya yogī yatkāmamāpnuyāt
tatphalaṃ labhate sarvaṃ varṇamaṇḍaladarśanāt //
yena kenāpi vā martyaḥ pralipyāyatanāgrataḥ
uttare dakṣiṇe vāpi pṛṣṭhato vā dvijottamāḥ //
catuṣkoṇaṃ tu vā cūrṇair alaṃkṛtya samantataḥ
puṣpākṣatādibhiḥ pūjya sarvapāpaiḥ pramucyate //
yastu garbhagṛhaṃ bhaktyā sakṛdālipya sarvataḥ
candanādyaiḥ sakarpūrair gandhadravyaiḥ samantataḥ //
vikīrya gandhakusumair dhūpairdhūpya caturvidhaiḥ
prārthayeddevamīśānaṃ śivalokaṃ sa gacchati //
tatra bhuktvā mahābhogān kalpakoṭiśataṃ naraḥ
svadehagandhakusumaiḥ pūrayañchivamandiram //
kramādgāndharvamāsādya gandharvaiś ca supūjitaḥ
kramādāgatya loke 'smin rājā bhavati vīryavān //
ādidevo mahādevaḥ pralayasthitikārakaḥ
sargaś ca bhuvanādhīśaḥ śarvavyāpī sadāśivaḥ
śivabrahmāmṛtaṃ grāhyaṃ mokṣasādhanam uttamam //
vyaktāvyaktaṃ sadā nityam acintyam arcayet prabhum //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge upalepanādikathanaṃ nāma saptasaptatitamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ paśupatiṃ dṛṣṭvā paśupāśavimokṣaṇam
paśutvaṃ tatyajurdevās tanno vaktumihārhasi //
purā kailāsaśikhare bhogyākhye svapure sthitam
sametya devāḥ sarvajñam ājagmustatprasādataḥ //
hitāya sarvadevānāṃ brahmaṇā ca janārdanaḥ
garuḍasya tathā skandham āruhya puruṣottamaḥ //
jagāma devatābhir vai devadevāntikaṃ hariḥ
sarve samprāpya devasya sārdhaṃ girivaraṃ śubham //
sendrāḥ sasādhyāḥ sayamāḥ praṇemur girimuttamam
bhagavān vāsudevo 'sau garuḍād garuḍadhvajaḥ
avatīrya giriṃ merum āruroha surottamaiḥ //
Note: description of Mt. Meru
sakaladuritahīnaṃ sarvadaṃ bhogamukhyaṃ muditakuraravṛndaṃ nāditaṃ nāgavṛndaiḥ
madhuraraṇitagītaṃ sānukūlāndhakāraṃ padaracitavanāntaṃ kāntavātāntatoyam //
bhavanaśatasahasrair juṣṭam ādityakalpair lalitagatividagdhair haṃsavṛndaiś ca bhinnam
dhavakhadirapalāśaiś candanādyaiś ca vṛkṣair dvijavaragaṇavṛndaiḥ kokilādyairdvirephaiḥ //
kvacidaśeṣasuradrumasaṃkulaṃ kurabakaiḥ priyakaistilakais tathā
bahukadambatamālalatāvṛtaṃ girivaraṃ śikharairvividhais tathā //
Note: description of Śivas city on Mt. Meru
gireḥ pṛṣṭhe paraṃ śārvaṃ kalpitaṃ viśvakarmaṇā
krīḍārthaṃ devadevasya bhavasya parameṣṭhinaḥ //
apaśyaṃstatpuraṃ devāḥ sendropendrāḥ samāhitāḥ
praṇemurdūrataścaiva prabhāvādeva śūlinaḥ //
sahasrasūryapratimaṃ mahāntaṃ sahasraśaḥ sarvaguṇaiś ca bhinnam
jagāma kailāsagiriṃ mahātmā meruprabhāge puramādidevaḥ //
tato 'tha nārigajavājisaṃkulaṃ rathair anekair amarārisūdanaḥ
gaṇairgaṇeśaiś ca girīndrasaṃnibhaṃ mahāpuradvāramajo hariś ca //
atha jāṃbūnadamayair bhavanairmaṇibhūṣitaiḥ
vimānairvividhākāraiḥ prākāraiś ca samāvṛtam //
dṛṣṭvā śaṃbhoḥ puraṃ bāhyaṃ devaiḥ sabrahmakairhariḥ
prahṛṣṭavadano bhūtvā praviveśa tataḥ puram //
harmyaprāsādasambādhaṃ mahāṭṭālasamanvitam
dvitīyaṃ devadevasya caturdvāraṃ suśobhanam //
vajravaiḍūryamāṇikyamaṇijālaiḥ samāvṛtam
dolāvikṣepasaṃyuktaṃ ghaṇṭācāmarabhūṣitam //
mṛdaṅgamurajairjuṣṭaṃ vīṇāveṇunināditam
nṛtyadbhir apsaraḥsaṃghair bhūtasaṃghaiś ca saṃvṛtam
devendrabhavanākārair bhavanair dṛṣṭimohanaiḥ //
prāsādaśṛṅgeṣvatha pauranāryaḥ sahasraśaḥ puṣpaphalākṣatādyaiḥ
sthitāḥ karaistasya hareḥ samantāt pracikṣipurmūrdhni yathā bhavasya //
dṛṣṭvā nāryastadā viṣṇuṃ madāghūrṇitalocanāḥ //
viśālajaghanāḥ sadyo nanṛturmumudurjaguḥ
kāściddṛṣṭvā hariṃ nāryaḥ kiṃcit prahasitānanāḥ //
kiṃcid visrastavastrāś ca srastakāñcīguṇā jaguḥ
caturthaṃ pañcamaṃ caiva ṣaṣṭhaṃ ca saptamaṃ tathā //
aṣṭamaṃ navamaṃ caiva daśamaṃ ca purottamam
atītyāsādya devasya puraṃ śaṃbhoḥ suśobhanam //
suvṛttaṃ sutarāṃ śubhraṃ kailāsaśikhare śubhe
sūryamaṇḍalasaṃkāśair vimānaiś ca vibhūṣitam //
sphāṭikair maṇḍapaiḥ śubhrair jāṃbūnadamayais tathā
nānāratnamayaiścaiva digvidikṣu vibhūṣitam //
gopurairgopateḥ śaṃbhor nānābhūṣaṇabhūṣitaiḥ
anekaiḥ sarvatobhadraiḥ sarvaratnamayais tathā //
prākārairvividhākārair aṣṭāviṃśatibhir vṛtam
upadvārairmahādvārair vidikṣu vividhairdṛḍhaiḥ //
guhyālayairguhyagṛhair guhasya bhavanaiḥ śubhaiḥ
grāmyair anyair mahābhāgā mauktikair dṛṣṭimohanaiḥ //
gaṇeśāyatanair divyaiḥ padmarāgamayais tathā
candanairvividhākāraiḥ puṣpodyānaiś ca śobhanaiḥ //
taḍāgair dirghikābhiś ca hemasopānapaṅktibhiḥ
strīṇāṃ gatijitair haṃsaiḥ sevitābhiḥ samantataḥ //
mayūraiścaiva kāraṇḍaiḥ kokilaiścakravākakaiḥ
śobhitābhiś ca vāpībhir divyāmṛtajalais tathā //
saṃlāpālāpakuśalaiḥ sarvābharaṇabhūṣitaiḥ
stanabhārāvanamraiś ca madāghūrṇitalocanaiḥ //
geyanādaratairdivyai rudrakanyāsahasrakaiḥ
nṛtyadbhir apsaraḥsaṃghair amarairapi durlabhaiḥ //
praphullāṃbujavṛndādyais tathā dvijavarairapi
rudrastrīgaṇasaṃkīrṇair jalakrīḍāratais tathā //
ratotsavarataiścaiva lalitaiś ca pade pade
grāmarāgānuraktaiś ca padmarāgasamaprabhaiḥ //
strīsaṃghair devadevasya bhavasya paramātmanaḥ
dṛṣṭvā vismayamāpannās tasthurdevāḥ samantataḥ //
tatraiva dadṛśurdevā vṛndaṃ rudragaṇasya ca
gaṇeśvarāṇāṃ vīrāṇām api vṛndaṃ sahasraśaḥ //
suvarṇakṛtasopānān vajravaiḍūryabhūṣitān
sphāṭikān devadevasya dadṛśuste vimānakān //
teṣāṃ śṛṅgeṣu hṛṣṭāś ca nāryaḥ kamalalocanāḥ
viśālajaghanā yakṣā gandharvāpsarasas tathā //
kinnaryaḥ kiṃnarāścaiva bhujaṅgāḥ siddhakanyakāḥ
nānāveṣadharāścānyā nānābhūṣaṇabhūṣitāḥ //
nānāprabhāvasaṃyuktā nānābhogaratipriyāḥ
nīlotpaladalaprakhyāḥ padmapatrāyatekṣaṇāḥ //
padmakiñjalkasaṃkāśair aṃśukairatiśobhanāḥ
valayairnūpurairhāraiś chatraiścitraistathāṃśukaiḥ //
bhūṣitā bhūṣitaiś cānyair maṇḍitā maṇḍanapriyāḥ
dṛṣṭvātha vṛndaṃ surasundarīṇāṃ gaṇeśvarāṇāṃ surasundarīṇām
jagmurgaṇeśasya puraṃ sureśāḥ puradviṣaḥ śakrapurogamāś ca //
dṛṣṭvā ca tasthuḥ surasiddhasaṃghāḥ purasya madhye puruhūtapūrvāḥ
bhavasya bālārkasahasravarṇaṃ vimānamādyaṃ parameśvarasya //
atha tasya vimānasya dvāri saṃsthaṃ gaṇeśvaram
nandinaṃ dadṛśuḥ sarve devāḥ śakrapurogamāḥ //
taṃ dṛṣṭvā nandinaṃ sarve praṇamyāhur gaṇeśvaram
jayeti devāstaṃ dṛṣṭvā so 'pyāha ca gaṇeśvaraḥ //
bho bho devā mahābhāgāḥ sarve nirdhūtakalmaṣāḥ
samprāptāḥ sarvalokeśā vaktumarhatha suvratāḥ //
tamāhurvaradaṃ devaṃ vāraṇendrasamaprabham
paśupāśavimokṣārthaṃ darśayāsmān maheśvaram //
purā puratrayaṃ dagdhuṃ paśutvaṃ paribhāṣitam
śaṅkitāś ca vayaṃ tatra paśutvaṃ prati suvrata //
vrataṃ pāśupataṃ proktaṃ bhavena parameṣṭhinā
vratenānena bhūteśa paśutvaṃ naiva vidyate //
atha dvādaśavarṣaṃ vā māsadvādaśakaṃ tu vā
dinadvādaśakaṃ vāpi kṛtvā tad vratam uttamam //
mucyante paśavaḥ sarve paśupāśairbhavasya tu
darśayāmāsa tāndevān nārāyaṇapurogamān //
nandī śilādatanayaḥ sarvabhūtagaṇāgraṇīḥ
taṃ dṛṣṭvā devamīśānaṃ sāṃbaṃ sagaṇam avyayam //
praṇemus tuṣṭuvuś caiva prītikaṇṭakitatvacaḥ
vijñāpya śitikaṇṭhāya paśupāśavimokṣaṇam //
tasthustadāgrataḥ śaṃbhoḥ praṇipatya punaḥ punaḥ
tataḥ samprekṣya tān sarvān devadevo vṛṣadhvajaḥ //
viśodhya teṣāṃ devānāṃ paśutvaṃ parameśvaraḥ
vrataṃ pāśupataṃ caiva svayaṃ devo maheśvaraḥ //
upadiśya munīnāṃ ca sahāste cāṃbayā bhavaḥ
tadāprabhṛti te devāḥ sarve pāśupatāḥ smṛtāḥ //
paśūnāṃ ca patiryasmāt teṣāṃ sākṣāddhi devatāḥ
tasmātpāśupatāḥ proktās tapastepuś ca te punaḥ //
tato dvādaśavarṣānte muktapāśāḥ surottamāḥ
yayuryathāgataṃ sarve brahmaṇā saha viṣṇunā //
etadvaḥ kathitaṃ sarvaṃ pitāmahamukhācchrutam
purā sanatkumāreṇa tasmādvyāsena dhīmatā //
yaḥ śrāvayecchucir viprāñ chṛṇuyādvā śucirnaraḥ
sa dehabhedamāsādya paśupāśaiḥ pramucyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge pāśupatavratamāhātmyaṃ nāmāśītitamo 'dhyāyaḥ
vratametattvayā proktaṃ paśupāśavimokṣaṇam
vrataṃ pāśupataṃ laiṅgaṃ purā devair anuṣṭhitam //
vaktumarhasi cāsmākaṃ yathāpūrvaṃ tvayā śrutam
purā sanatkumāreṇa pṛṣṭaḥ śailādirādarāt //
nandī prāha vacastasmai pravadāmi samāsataḥ
Note: result of liṅga worshipdevairdaityais tathā siddhair gandharvaiḥ siddhacāraṇaiḥ //
munibhiś ca mahābhāgair anuṣṭhitamanuttamam
vrataṃ dvādaśaliṅgākhyaṃ paśupāśavimokṣaṇam //
bhogadaṃ yogadaṃ caiva kāmadaṃ muktidaṃ śubham
aviyogakaraṃ puṇyaṃ bhaktānāṃ bhayanāśanam //
ṣaḍaṅgasahitān vedān mathitvā tena nirmitam
sarvadānottamaṃ puṇyam aśvamedhāyutādhikam //
sarvamaṅgaladaṃ puṇyaṃ sarvaśatruvināśanam
saṃsārārṇavamagnānāṃ jantūnāmapi mokṣadam //
sarvavyādhiharaṃ caiva sarvajvaravināśanam
devairanuṣṭhitaṃ pūrvaṃ brahmaṇā viṣṇunā tathā //
Note: creation of a liṅga
kṛtvā kanīyasaṃ liṅgaṃ snāpya candanavāriṇā
caitramāsādi viprendrāḥ śivaliṅgavrataṃ caret //
kṛtvā haimaṃ śubhaṃ padmaṃ karṇikākesarānvitam
navaratnaiś ca khacitam aṣṭapatraṃ yathāvidhi //
karṇikāyāṃ nyaselliṅgaṃ sphāṭikaṃ pīṭhasaṃyutam
tatra bhaktyā yathānyāyam arcayed bilvapatrakaiḥ //
sitaiḥ sahasrakamalai raktairnīlotpalairapi
śvetārkakarṇikāraiś ca karavīrairbakairapi //
etairanyair yathālābhaṃ gāyatryā tasya suvratāḥ
sampūjya caiva gandhādyair dhūpairdīpaiś ca maṅgalaiḥ //
nīrājanādyaiścānyaiś ca liṅgamūrtimaheśvaram
agaruṃ dakṣiṇe dadyād aghoreṇa dvijottamāḥ //
paścime sadyamantreṇa divyāṃ caiva manaḥśilām
uttare vāmadevena candanaṃ vāpi dāpayet //
puruṣeṇa muniśreṣṭhā haritālaṃ ca pūrvataḥ
sitāgarūdbhavaṃ viprās tathā kṛṣṇāgarūdbhavam //
tathā gugguludhūpaṃ ca saugandhikamanuttamam
sitāraṃ nāma dhūpaṃ ca dadyād īśāya bhaktitaḥ //
mahācarurnivedyaḥ syād āḍhakānnamathāpi vā
etad vaḥ kathitaṃ puṇyaṃ śivaliṅgamahāvratam //
Note: time for this vrata
sarvamāseṣu sāmānyaṃ viśeṣo 'pi ca kīrtyate
vaiśākhe vajraliṅgaṃ ca jyeṣṭhe mārakataṃ tathā //
āṣāḍhe mauktikaṃ liṅgaṃ śrāvaṇe nīlanirmitam
māsi bhādrapade liṅgaṃ padmarāgamayaṃ śubham //
āśvine caiva viprendrāḥ gomedakamayaṃ śubham
pravālenaiva kārtikyāṃ tathā vai mārgaśīrṣake //
Note: material for a liṅga
vaiḍūryanirmitaṃ liṅgaṃ puṣparāgeṇa puṣyake
māghe ca sūryakāntena phālgune sphāṭikena ca //
sarvamāseṣu kamalaṃ haimamekaṃ vidhīyate
alābhe rājataṃ vāpi kevalaṃ kamalaṃ tu vā //
ratnānām apyalābhe tu hemnā vā rājatena vā
rajatasyāpyalābhe tu tāmralohena kārayet //
śailaṃ vā dārujaṃ vāpi mṛnmayaṃ vā savedikam
sarvagandhamayaṃ vāpi kṣaṇikaṃ parikalpayet //
haimantike mahādevaṃ śrīpattreṇaiva pūjayet
sarvamāseṣu kamalaṃ haimamekamathāpi vā //
rājataṃ vāpi kamalaṃ haimakarṇikamuttamam
rājatasyāpyabhāve tu bilvapatraiḥ samarcayet //
sahasrakamalālābhe tadardhenāpi pūjayet
tadardhārdhena vā rudram aṣṭottaraśatena vā //
Note: flower => deity
bilvapatre sthitā lakṣmīr devī lakṣaṇasaṃyutā
nīlotpale 'ṃbikā sākṣād utpale ṣaṇmukhaḥ svayam //
padmāśrito mahādevaḥ sarvadevapatiḥ śivaḥ
tasmātsarvaprayatnena śrīpattraṃ na tyajedbudhaḥ //
nīlotpalaṃ cotpalaṃ ca kamalaṃ ca viśeṣataḥ
sarvavaśyakaraṃ padmaṃ śilā sarvārthasiddhidā //
kṛṣṇāgarusamudbhūtaṃ sarvapāpanikṛntanam
gugguluprabhṛtīnāṃ caiva dīpānāṃ ca nivedanam //
sarvarogakṣayaṃ caiva candanaṃ sarvasiddhidam
saugandhikaṃ tathā dhūpaṃ sarvakāmārthasādhakam //
śvetāgarūdbhavaṃ caiva tathā kṛṣṇāgarūdbhavam
saumyaṃ sītāridhūpaṃ ca sākṣānnirvāṇasiddhidam //
śvetārkakusume sākṣāc caturvaktraḥ prajāpatiḥ
karṇikārasya kusume medhā sākṣādvyavasthitā //
karavīre gaṇādhyakṣo bake nārāyaṇaḥ svayam
sugandhiṣu ca sarveṣu kusumeṣu nagātmajā //
tasmādetairyathālābhaṃ puṣpadhūpādibhiḥ śubhaiḥ
pūjayeddevadeveśaṃ bhaktyā vittānusārataḥ //
nivedayettato bhaktyā pāyasaṃ ca mahācarum
saghṛtaṃ sopadaṃśaṃ ca sarvadravyasamanvitam //
śuddhānnaṃ vāpi mudgānnam āḍhakaṃ cārdhakaṃ tu vā
cāmaraṃ tālavṛntaṃ ca tasmai bhaktyā nivedayet //
upahārāṇi puṇyāni nyāyenaivārjitānyapi
nānāvidhāni cārhāṇi prokṣitānyaṃbhasā punaḥ //
nivedayecca rudrāya bhaktiyuktena cetasā
kṣīrādvai sarvadevānāṃ sthityarthamamṛtaṃ dhruvam //
viṣṇunā jiṣṇunā sākṣād anne sarvaṃ pratiṣṭhitam
bhūtānām annadānena prītir bhavati śaṅkare //
tasmāt sampūjayed devam anne prāṇāḥ pratiṣṭhitāḥ
upahāre tathā tuṣṭir vyañjane pavanaḥ svayam //
sarvātmako mahādevo gandhatoye hyapāmpatiḥ
pīṭhe vai prakṛtiḥ sākṣān mahadādyairvyavasthitā //
tasmāddevaṃ yajedbhaktyā pratimāsaṃ yathāvidhi
paurṇamāsyāṃ vrataṃ kāryaṃ sarvakāmārthasiddhaye //
satyaṃ śaucaṃ dayā śāntiḥ saṃtoṣo dānameva ca
paurṇamāsyāmamāvāsyām upavāsaṃ ca kārayet //
saṃvatsarānte godānaṃ vṛṣotsargaṃ viśeṣataḥ
bhojayedbrāhmaṇānbhaktyā śrotriyān vedapāragān //
tal liṅgaṃ pūjitaṃ tena sarvadravyasamanvitam
sthāpayed vā śivakṣetre dāpayed brāhmaṇāya vā //
ya evaṃ sarvamāseṣu śivaliṅgamahāvratam
kuryādbhaktyā muniśreṣṭhāḥ sa eva tapatāṃ varaḥ //
sūryakoṭipratīkāśair vimānai ratnabhūṣitaiḥ
gatvā śivapuraṃ divyaṃ nehāyāti kadācana //
athavā hyekamāsaṃ vā caredevaṃ vratottamam
śivalokamavāpnoti nātra kāryā vicāraṇā //
athavā saktacittaśced yānyān saṃcintayedvarān
varṣamekaṃ caredevaṃ tāṃstānprāpya śivaṃ vrajet //
devatvaṃ vā pitṛtvaṃ vā devarājatvameva ca
gāṇapatyapadaṃ vāpi sakto 'pi labhate naraḥ //
vidyārthī labhate vidyāṃ bhogārthī bhogamāpnuyāt
dravyārthī ca nidhiṃ paśyed āyuḥkāmaś cirāyuṣam //
yānyāṃścintayate kāmāṃs tāṃstānprāpyeha modate
ekamāsavratādeva so 'nte rudratvamāpnuyāt //
idaṃ pavitraṃ paramaṃ rahasyaṃ vratottamaṃ viśvasṛjāpi sṛṣṭam
hitāya devāsurasiddhamartyavidyādharāṇāṃ paramaṃ śivena //
sampūjya pūjyaṃ vidhinaivamīśaṃ praṇamya mūrdhnā saha bhṛtyaputraiḥ
vyapohanaṃ nāma japetstavaṃ ca pradakṣiṇaṃ kṛtya śivaṃ prayatnāt //
purākṛtaṃ viśvasṛjā stavaṃ ca hitāya devena jagattrayasya
pitāmahenaiva suraiśca sārdhaṃ mahānubhāvena mahārghyam etat //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge paśupāśavimocanaliṅgapūjādikathanaṃ nāmaikāśītitamo 'dhyāyaḥ
vyapohanastavaṃ vakṣye sarvasiddhipradaṃ śubham
nandinaś ca mukhācchrutvā kumāreṇa mahātmanā //
vyāsāya kathitaṃ tasmād bahumānena vai mayā
namaḥ śivāya śuddhāya nirmalāya yaśasvine //
duṣṭāntakāya sarvāya bhavāya paramātmane
pañcavaktro daśabhujo hy akṣapañcadaśairyutaḥ //
śuddhasphaṭikasaṃkāśaḥ sarvābharaṇabhūṣitaḥ
sarvajñaḥ sarvagaḥ śāntaḥ sarvopari susaṃsthitaḥ //
padmāsanasthaḥ someśaḥ pāpamāśu vyapohatu
īśānaḥ puruṣaścaiva aghoraḥ sadya eva ca //
vāmadevaś ca bhagavān pāpamāśu vyapohatu
anantaḥ sarvavidyeśaḥ sarvajñaḥ sarvadaḥ prabhuḥ //
śivadhyānaikasampannaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu
sūkṣmaḥ surāsureśāno viśveśo gaṇapūjitaḥ //
śivadhyānaikasampannaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu
śivottamo mahāpūjyaḥ śivadhyānaparāyaṇaḥ //
sarvagaḥ sarvadaḥ śāntaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu
ekākṣo bhagavānīśaḥ śivārcanaparāyaṇaḥ //
śivadhyānaikasampannaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu
trimūrtir bhagavān īśaḥ śivabhaktiprabodhakaḥ //
śivadhyānaikasampannaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu
śrīkaṇṭhaḥ śrīpatiḥ śrīmāñ śivadhyānarataḥ sadā //
śivārcanarataḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu
trailokyanamitā devī solkākārā purātanī //
śivārcanarataḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu
trailokyanamitā devī solkākārā purātanī //
dākṣāyaṇī mahādevī gaurī haimavatī śubhā
ekaparṇāgrajā saumyā tathā vai caikapāṭalā //
aparṇā varadā devī varadānaikatatparā
umā suraharā sākṣāt kauśikī vā kapardinī //
khaṭvāṅgadhāriṇī divyā karāgratarupallavā
naigameyādibhir divyaiś caturbhiḥ putrakairvṛtā //
menāyā nandinī devī vārijā vārijekṣaṇā
aṃbāyā vītaśokasya nandinaś ca mahātmanaḥ //
śubhāvatyāḥ sakhī śāntā pañcacūḍā varapradā
sṛṣṭyarthaṃ sarvabhūtānāṃ prakṛtitvaṃ gatāvyayā //
trayoviṃśatibhis tattvair mahadādyair vijṛmbhitā
lakṣmyādiśaktibhir nityaṃ namitā nandanandinī //
manonmanī mahādevī māyāvī maṇḍanapriyā
māyayā yā jagatsarvaṃ brahmādyaṃ sacarācaram //
kṣobhiṇī mohinī nityaṃ yogināṃ hṛdi saṃsthitā
ekānekasthitā loke indīvaranibhekṣaṇā //
bhaktyā paramayā nityaṃ sarvadevairabhiṣṭutā
gaṇendrāmbhojagarbhendrayamavitteśapūrvakaiḥ //
saṃstutā jananī teṣāṃ sarvopadravanāśinī
bhaktānāmārtihā bhavyā bhavabhāvavināśanī //
bhuktimuktipradā divyā bhaktānāmaprayatnataḥ
sā me sākṣānmahādevī pāpam āśu vyapohatu //
caṇḍaḥ sarvagaṇeśāno mukhācchaṃbhorvinirgataḥ
śivārcanarataḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu //
śālaṅkāyanaputrastu halamārgotthitaḥ prabhuḥ
jāmātā marutāṃ devaḥ sarvabhūtamaheśvaraḥ //
sarvagaḥ sarvadṛk śarvaḥ sarveśasadṛśaḥ prabhuḥ
sanārāyaṇakair devaiḥ sendracandradivākaraiḥ //
siddhaiś ca yakṣagandharvair bhūtairbhūtavidhāyakaiḥ
uragairṛṣibhiścaiva brahmaṇā ca mahātmanā //
stutastrailokyanāthastu munirantaḥ puraṃ sthitaḥ
sarvadā pūjitaḥ sarvair nandī pāpaṃ vyapohatu //
mahākāyo mahātejā mahādeva ivāparaḥ
śivārcanarataḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu //
merumandārakailāsataṭakūṭaprabhedanaḥ
airāvatādibhir divyair diggajaiś ca supūjitaḥ //
saptapātālapādaś ca saptadvīporujaṅghakaḥ
saptārṇavāṅkuśaścaiva sarvatīrthodaraḥ śivaḥ //
ākāśadeho digbāhuḥ somasūryāgnilocanaḥ
hatāsuramahāvṛkṣo brahmavidyāmahotkaṭaḥ //
brahmādyādhoraṇair divyair yogapāśasamanvitaiḥ
baddho hṛtpuṇḍarīkākhye staṃbhe vṛttiṃ nirudhya ca //
nāgendravaktro yaḥ sākṣād gaṇakoṭiśatairvṛtaḥ
śivadhyānaikasampannaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu //
bhṛṅgīśaḥ piṅgalākṣo 'sau bhasitāśastu dehayuk
śivārcanarataḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu //
caturbhistanubhir nityaṃ sarvāsuranibarhaṇaḥ
skandaḥ śaktidharaḥ śāntaḥ senānīḥ śikhivāhanaḥ //
devasenāpatiḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu
bhavaḥ śarvastatheśāno rudraḥ paśupatis tathā //
ugro bhīmo mahādevaḥ śivārcanarataḥ sadā
etāḥ pāpaṃ vyapohantu mūrtayaḥ parameṣṭhinaḥ //
mahādevaḥ śivo rudraḥ śaṅkaro nīlalohitaḥ
īśāno vijayo bhīmo devadevo bhavodbhavaḥ //
kapālīśaś ca vijñeyo rudrā rudrāṃśasaṃbhavāḥ
śivapraṇāmasampannā vyapohantu malaṃ mama //
vikartano vivasvāṃś ca mārtaṇḍo bhāskaro raviḥ
lokaprakāśakaścaiva lokasākṣītrivikramaḥ //
ādityaś ca tathā sūryaś cāṃśumāṃś ca divākaraḥ
ete vai dvādaśādityā vyapohantu malaṃ mama //
gaganaṃ sparśanaṃ tejo rasaś ca pṛthivī tathā
candraḥ sūryastathātmā ca tanavaḥ śivabhāṣitāḥ //
pāpaṃ vyapohantu mama bhayaṃ nirṇāśayantu me
vāsavaḥ pāvakaścaiva yamo nirṛtireva ca //
varuṇo vāyusomau ca īśāno bhagavān hariḥ
pitāmahaś ca bhagavān śivadhyānaparāyaṇaḥ //
ete pāpaṃ vyapohantu manasā karmaṇā kṛtam
nabhasvānsparśano vāyur anilo mārutas tathā //
prāṇaḥ prāṇeśajīveśau mārutaḥ śivabhāṣitāḥ
śivārcanaratāḥ sarve vyapohantu malaṃ mama //
khecarī vasucārī ca brahmeśo brahmabrahmadhīḥ
suṣeṇaḥ śāśvataḥ pṛṣṭaḥ supuṣṭaś ca mahābalaḥ //
ete vai cāraṇāḥ śaṃbhoḥ pūjayātīva bhāvitāḥ
vyapohantu malaṃ sarvaṃ pāpaṃ caiva mayā kṛtam //
mantrajño mantravit prājño mantrarāṭ siddhapūjitaḥ
siddhavatparamaḥ siddhaḥ sarvasiddhipradāyinaḥ //
vyapohantu malaṃ sarve siddhāḥ śivapadārcakāḥ
yakṣo yakṣeśadhanado jṛmbhako maṇibhadrakaḥ //
pūrṇabhadreśvaro mālī śitikuṇḍalireva ca
narendraścaiva yakṣeśā vyapohantu malaṃ mama //
anantaḥ kulikaścaiva vāsukistakṣakastathā
karkoṭako mahāpadmaḥ śaṅkhapālo mahābalaḥ //
śivapraṇāmasampannāḥ śivadehaprabhūṣaṇāḥ
mama pāpaṃ vyapohantu viṣaṃ sthāvarajaṅgamam //
vīṇājñaḥ kinnaraścaiva surasenaḥ pramardanaḥ
atīśayaḥ sa prayogī gītajñaścaiva kinnarāḥ //
śivapraṇāmasampannā vyapohantu malaṃ mama
vidyādharaś ca vibudho vidyārāśirvidāṃ varaḥ //
vibuddho vibudhaḥ śrīmān kṛtajñaś ca mahāyaśāḥ
ete vidyādharāḥ sarve śivadhyānaparāyaṇāḥ //
vyapohantu malaṃ ghoraṃ mahādevaprasādataḥ
vāmadevī mahājambhaḥ kālanemirmahābalaḥ //
sugrīvo mardakaścaiva piṅgalo devamardanaḥ
prahrādaścāpyanuhrādaḥ saṃhrādaḥ kila bāṣkalau //
jambhaḥ kuṃbhaś ca māyāvī kārtavīryaḥ kṛtaṃjayaḥ
ete 'surā mahātmāno mahādevaparāyaṇāḥ //
vyapohantu bhayaṃ ghoram āsuraṃ bhāvameva ca
garutmān khagatiścaiva pakṣirāṭ nāgamardanaḥ //
nāgaśatrur hiraṇyāṅgo vainateyaḥ prabhañjanaḥ
nāgāśīrviṣanāśaś ca viṣṇuvāhana eva ca //
ete hiraṇyavarṇābhā garuḍā viṣṇuvāhanāḥ
nānābharaṇasampannā vyapohantu malaṃ mama //
agastyaś ca vasiṣṭhaś ca aṅgirā bhṛgureva ca
kāśyapo nāradaścaiva dadhīcaścyavanas tathā //
upamanyustathānye ca ṛṣayaḥ śivabhāvitāḥ
śivārcanaratāḥ sarve vyapohantu malaṃ mama //
pitaraḥ pitāmahāś ca tathaiva prapitāmahāḥ
agniṣvāttā barhiṣadas tathā mātāmahādayaḥ //
vyapohantu bhayaṃ pāpaṃ śivadhyānaparāyaṇāḥ
lakṣmīś ca dharaṇī caiva gāyatrī ca sarasvatī //
durgā uṣā śacī jyeṣṭhā mātaraḥ surapūjitāḥ
devānāṃ mātaraś caiva gaṇānāṃ mātaras tathā //
bhūtānāṃ mātaraḥ sarvā yatra yā gaṇamātaraḥ
prasādāddevadevasya vyapohantu malaṃ mama //
urvaśī menakā caiva raṃbhā ratitilottamāḥ
sumukhī durmukhī caiva kāmukī kāmavardhanī //
tathānyāḥ sarvalokeṣu divyāścāpsarasas tathā
śivāya tāṇḍavaṃ nityaṃ kurvantyo 'tīva bhāvitāḥ //
devyaḥ śivārcanaratā vyapohantu malaṃ mama
arkaḥ somo 'ṅgārakaś ca budhaścaiva bṛhaspatiḥ //
śukraḥ śanaiścaraścaiva rāhuḥ ketustathaiva ca
vyapohantu bhayaṃ ghoraṃ grahapīḍāṃ śivārcakāḥ //
meṣo vṛṣo 'tha mithunas tathā karkaṭakaḥ śubhaḥ
siṃhaś ca kanyā vipulā tulā vai vṛścikas tathā //
dhanuś ca makaraścaiva kuṃbho mīnastathaiva ca
rāśayo dvādaśa hyete śivapūjāparāyaṇāḥ //
vyapohantu bhayaṃ pāpaṃ prasādātparameṣṭhinaḥ
aśvinī bharaṇī caiva kṛttikā rohiṇī tathā //
śrīmanmṛgaśiraścārdrā punarvasupuṣyasārpakāḥ
maghā vai pūrvaphālgunya uttarāphālgunī tathā //
hastacitrā tathā svātī viśākhā cānurādhikā
jyeṣṭhā mūlaṃ mahābhāgā pūrvāṣāḍhā tathaiva ca //
uttarāṣāḍhikā caiva śravaṇaṃ ca śraviṣṭhikā
śatabhiṣak pūrvabhadrā tathā proṣṭhapadā tathā //
pauṣṇaṃ ca devyaḥ satataṃ vyapohantu malaṃ mama
jvaraḥ kumbhodaraścaiva śaṅkukarṇo mahābalaḥ //
mahākarṇaḥ prabhātaś ca mahābhūtapramardanaḥ
śyenajicchivadūtaś ca pramathāḥ prītivardhanāḥ //
koṭikoṭiśataiścaiva bhūtānāṃ mātaraḥ sadā
vyapohantu bhayaṃ pāpaṃ mahādevaprasādataḥ //
śivadhyānaikasampanno himarāḍ aṃbusannibhaḥ
kundendusadṛśākāraḥ kuṃbhakundendubhūṣaṇaḥ //
vaḍavānalaśatruryo vaḍavāmukhabhedanaḥ
catuṣpādasamāyuktaḥ kṣīroda iva pāṇḍuraḥ //
rudraloke sthito nityaṃ rudraiḥ sārdhaṃ gaṇeśvaraiḥ
vṛṣendro viśvadhṛg devo viśvasya jagataḥ pitā //
vṛto nandādibhir nityaṃ mātṛbhir makhamardanaḥ
śivārcanarato nityaṃ sa me pāpaṃ vyapohatu //
gaṅgā mātā jaganmātā rudraloke vyavasthitā
śivabhaktā tu yā nandā sā me pāpaṃ vyapohatu //
bhadrā bhadrapadā devī śivaloke vyavasthitā
mātā gavāṃ mahābhāgā sā me pāpaṃ vyapohatu //
surabhiḥ sarvatobhadrā sarvapāpapraṇāśanī
rudrapūjāratā nityaṃ sā me pāpaṃ vyapohatu //
suśīlā śīlasampannā śrīpradā śivabhāvitā
śivaloke sthitā nityaṃ sā me pāpaṃ vyapohatu //
vedaśāstrārthatattvajñaḥ sarvakāryābhicintakaḥ
samastaguṇasampannaḥ sarvadeveśvarātmajaḥ //
jyeṣṭhaḥ sarveśvaraḥ saumyo mahāviṣṇutanuḥ svayam
āryaḥ senāpatiḥ sākṣād gahano makhamardanaḥ //
airāvatagajārūḍhaḥ kṛṣṇakuñcitamūrdhajaḥ
kṛṣṇāṅgo raktanayanaḥ śaśipannagabhūṣaṇaḥ //
bhūtaiḥ pretaiḥ piśācaiś ca kūṣmāṇḍaiś ca samāvṛtaḥ
śivārcanarataḥ sākṣāt sa me pāpaṃ vyapohatu //
brahmāṇī caiva māheśī kaumārī vaiṣṇavī tathā
vārāhī caiva māhendrī cāmuṇḍāgneyikā tathā //
etā vai mātaraḥ sarvāḥ sarvalokaprapūjitāḥ
yoginībhir mahāpāpaṃ vyapohantu samāhitāḥ //
vīrabhadro mahātejā himakundendusannibhaḥ
rudrasya tanayo raudraḥ śūlāsaktamahākaraḥ //
sahasrabāhuḥ sarvajñaḥ sarvāyudhadharaḥ svayam
tretāgninayano devas trailokyābhayadaḥ prabhuḥ //
mātṝṇāṃ rakṣako nityaṃ mahāvṛṣabhavāhanaḥ
trailokyanamitaḥ śrīmān śivapādārcane rataḥ //
yajñasya ca śiraśchettā pūṣṇo dantavināśanaḥ
vahnerhastaharaḥ sākṣād bhaganetranipātanaḥ //
pādāṅguṣṭhena somāṅgapeṣakaḥ prabhusaṃjñakaḥ
upendrendrayamādīnāṃ devānāmaṅgarakṣakaḥ //
sarasvatyā mahādevyā nāsikoṣṭhāvakartanaḥ
gaṇeśvaro yaḥ senānīḥ sa me pāpaṃ vyapohatu //
jyeṣṭhā variṣṭhā varadā varābharaṇabhūṣitā
mahālakṣmīrjaganmātā sā me pāpaṃ vyapohatu //
mahāmohā mahābhāgā mahābhūtagaṇairvṛtā
śivārcanaratā nityaṃ sā me pāpaṃ vyapohatu //
lakṣmīḥ sarvaguṇopetā sarvalakṣaṇasaṃyutā
sarvadā sarvagā devī sā me pāpaṃ vyapohatu //
siṃhārūḍhā mahādevī pārvatyāstanayāvyayā
viṣṇornidrā mahāmāyā vaiṣṇavī surapūjitā //
trinetrā varadā devī mahiṣāsuramardinī
śivārcanaratā durgā sā me pāpaṃ vyapohatu //
brahmāṇḍadhārakā rudrāḥ sarvalokaprapūjitāḥ
satyāś ca mānasāḥ sarve vyapohantu bhayaṃ mama //
bhūtāḥ pretāḥ piśācāś ca kūṣmāṇḍagaṇanāyakāḥ
kūṣmāṇḍakāś ca te pāpaṃ vyapohantu samāhitāḥ //
anena devaṃ stutvā tu cānte sarvaṃ samāpayet
praṇamya śirasā bhūmau pratimāse dvijottamāḥ //
vyapohanastavaṃ divyaṃ yaḥ paṭhecchṛṇuyādapi
vidhūya sarvapāpāni rudraloke mahīyate //
kanyārthī labhate kanyāṃ jayakāmo jayaṃ labhet
arthakāmo labhedarthaṃ putrakāmo bahūn sutān //
vidyārthī labhate vidyāṃ bhogārthī bhogamāpnuyāt
yānyānprārthayate kāmān mānavaḥ śravaṇādiha //
tānsarvān śīghramāpnoti devānāṃ ca priyo bhavet
paṭhyamānamidaṃ puṇyaṃ yamuddiśya tu paṭhyate //
tasya rogā na bādhante vātapittādisaṃbhavāḥ
nākāle maraṇaṃ tasya na sarpairapi daśyate //
yatpuṇyaṃ caiva tīrthānāṃ yajñānāṃ caiva yatphalam
dānānāṃ caiva yatpuṇyaṃ vratānāṃ ca viśeṣataḥ //
tatpuṇyaṃ koṭiguṇitaṃ japtvā cāpnoti mānavaḥ
goghnaścaiva kṛtaghnaś ca vīrahā brahmahā bhavet //
śaraṇāgataghātī ca mitraviśvāsaghātakaḥ
duṣṭaḥ pāpasamācāro mātṛhā pitṛhā tathā //
vyapohya sarvapāpāni śivaloke mahīyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge vyapohanastavanirūpaṇaṃ nāma dvyaśītitamo 'dhyāyaḥ
umāmaheśvaraṃ vakṣye vratamīśvarabhāṣitam
naranāryādijantūnāṃ hitāya munisattamāḥ //
paurṇamāsyāmamāvāsyāṃ caturdaśyaṣṭamīṣu ca
naktamabdaṃ prakurvīta haviṣyaṃ pūjayedbhavam //
umāmaheśapratimāṃ hemnā kṛtvā suśobhanām
rājatīṃ vātha varṣānte pratiṣṭhāpya yathāvidhi //
brāhmaṇān bhojayitvā ca dattvā śaktyā ca dakṣiṇām
rathādyairvāpi deveśaṃ nītvā rudrālayaṃ prati //
sarvātiśayasaṃyuktaiś chatracāmarabhūṣaṇaiḥ
nivedayedvrataṃ caiva śivāya parameṣṭhine //
sa yāti śivasāyujyaṃ nārī devyā yadi prabho
aṣṭamyāṃ ca caturdaśyāṃ niyatā brahmacāriṇī //
varṣamekaṃ na bhuñjati kanyā vā vidhavāpi vā
varṣānte pratimāṃ kṛtvā pūrvoktavidhinā tataḥ //
pratiṣṭhāpya yathānyāyaṃ dattvā rudrālaye punaḥ
brāhmaṇān bhojayitvā ca bhavānyā saha modate //
yā nāryevaṃ caredabdaṃ kṛṣṇāmekāṃ caturdaśīm
varṣānte pratimāṃ kṛtvā yena kenāpi vā dvijāḥ //
pūrvoktamakhilaṃ kṛtvā bhavānyā saha modate
amāvāsyāṃ nirāhārā bhavedabdaṃ suyantritā //
śūlaṃ ca vidhinā kṛtvā varṣānte vinivedayet
snāpyeśānaṃ yajedbhaktyā sahasraiḥ kamalaiḥ sitaiḥ //
rājataṃ kamalaṃ caiva jāṃbūnadasukarṇikam
dattvā bhavāya viprebhyaḥ pradadyād dakṣiṇām api //
kāmato 'pi kṛtaṃ pāpaṃ bhrūṇahatyādikaṃ ca yat
tatsarvaṃ śūladānena bhindyānnārī na saṃśayaḥ //
sāyujyaṃ caivamāpnoti bhavānyā dvijasattamāḥ
kuryādyadvā naraḥ so 'pi rudrasāyujyamāpnuyāt //
paurṇamāsyāmamāvāsyāṃ varṣamekamatandritā
upavāsaratā nārī naro 'pi dvijasattamāḥ //
niyogādeva tatkāryaṃ bhartṝṇāṃ dvijasattamāḥ
japaṃ dānaṃ tapaḥ sarvam asvatantrā yataḥ striyaḥ //
varṣānte sarvagandhāḍhyāṃ pratimāṃ saṃnivedayet
sā bhavānyāś ca sāyujyaṃ sārūpyaṃ cāpi suvratā //
labhate nātra saṃdehaḥ satyaṃ satyaṃ vadāmyaham
kārtikyāṃ vā tu yā nārī ekabhaktena vartate //
kṣamāhiṃsādiniyamaiḥ saṃyuktā brahmacāriṇī
dadyātkṛṣṇatilānāṃ ca bhāramekam atandritā //
saghṛtaṃ saguḍaṃ caiva odanaṃ parameṣṭhine
dattvā ca brāhmaṇebhyaś ca yathā vibhavavistaram //
aṣṭamyāṃ ca caturdaśyām upavāsaratā ca sā
bhavānyā modate sārdhaṃ sārūpyaṃ prāpya suvratā //
kṣamā satyaṃ dayā dānaṃ śaucamindriyanigrahaḥ
sarvavrateṣvayaṃ dharmaḥ sāmānyo rudrapūjanam //
samāsādvaḥ pravakṣyāmi pratimāsamanukramāt
mārgaśīrṣakamāsādikārttikāntaṃ yathākramam //
vrataṃ suvipulaṃ puṇyaṃ nandinā paribhāṣitam
mārgaśīrṣakamāse 'tha vṛṣaṃ pūrṇāṅgamuttamam //
alaṃkṛtya yathānyāyaṃ śivāya vinivedayet
sā ca sārdhaṃ bhavānyā vai modate nātra saṃśayaḥ //
puṣyamāse tu vai śūlaṃ pratiṣṭhāpya nivedayet
pūrvoktamakhilaṃ kṛtvā bhavānyā saha modate //
māghamāse rathaṃ kṛtvā sarvalakṣaṇalakṣitam
dadyāt sampūjya deveśaṃ brāhmaṇāṃścaiva bhojayet //
sā ca devyā mahābhāgā modate nātra saṃśayaḥ
phālgune pratimāṃ kṛtvā hiraṇyena yathāvidhi //
rājatenāpi tāmreṇa yathāvibhavavistaram
pratiṣṭhāpya samabhyarcya sthāpayecchaṅkarālaye //
sā ca sārdhaṃ mahādevyā modate nātra saṃśayaḥ
caitre bhavaṃ kumāraṃ ca bhavānīṃ ca yathāvidhi //
tāmrādyairvidhivatkṛtvā pratiṣṭhāpya yathāvidhi
bhavānyā modate sārdhaṃ dattvā rudrāya śaṃbhave //
kṛtvālayaṃ hi kauberaṃ rājataṃ rajatena vai
īśvaromāsamāyuktaṃ gaṇeśaiś ca samantataḥ //
sarvaratnasamāyuktaṃ pratiṣṭhāpya yathāvidhi
sthāpayetparameśasya bhavasyāyatane śubhe //
vaiśākhe vai cared evaṃ kailāsākhyaṃ vratottamam
kailāsaparvataṃ prāpya bhavānyā saha modate //
jyeṣṭhe māsi mahādevaṃ liṅgamūrtimumāpatim
kṛtāñjalipuṭenaiva brahmaṇā viṣṇunā tathā //
madhye bhavena saṃyuktaṃ liṅgamūrti dvijottamāḥ
haṃsena ca varāheṇa kṛtvā tāmrādibhiḥ śubhām //
pratiṣṭhāpya yathānyāyaṃ brāhmaṇān bhojayettataḥ
śivāya śivamāsādya śivasthāne yathāvidhi //
brāhmaṇaiḥ sahitāṃ sthāpya devyāḥ sāyujyamāpnuyāt
āṣāḍhe ca śubhe māse gṛhaṃ kṛtvā suśobhanam //
pakveṣṭakābhir vidhivad yathāvibhavavistaram
sarvabījarasaiścāpi sampūrṇaṃ sarvaśobhanaiḥ //
gṛhopakaraṇaiścaiva musalolūkhalādibhiḥ
dāsīdāsādibhiścaiva śayanairaśanādibhiḥ //
sampūrṇaiś ca gṛhaṃ vastrair ācchādya ca samantataḥ
devaṃ ghṛtādibhiḥ snāpya mahādevamumāpatim //
brāhmaṇānāṃ sahasraṃ ca bhojayitvā yathāvidhi
vidyāvinayasampannaṃ brāhmaṇaṃ vedapāragam //
prathamāśramiṇaṃ bhaktyā sampūjya ca yathāvidhi
kanyāṃ sumadhyamāṃ yāvat kālajīvanasaṃyutām //
kṣetraṃ gomithunaṃ caiva tadgṛhe ca nivedayet
sāyanair vividhair divyair meruparvatasannibhaiḥ //
golokaṃ samanuprāpya bhavānyā saha modate
bhavānyā sadṛśībhūtvā sarvakalpeṣu sāvyayā //
bhavānyāścaiva sāyujyaṃ labhate nātra saṃśayaḥ
sarvadhātusamākīrṇaṃ vicitradhvajaśobhitam //
nivedayīta śarvāya śrāvaṇe tilaparvatam
vitānadhvajavastrādyair dhātubhiś ca nivedayet //
brāhmaṇān bhojayitvā ca pūrvoktamakhilaṃ bhavet
kṛtvā bhādrapade māsi śobhanaṃ śāliparvatam //
vitānadhvajavastrādyair dhātubhiś ca nivedayet
brāhmaṇān bhojayitvā ca dāpayecca yathāvidhi //
sā ca sūryāṃśusaṃkāśā bhavānyā saha modate
kṛtvā cāśvayuje māsi vipulaṃ dhānyaparvatam //
suvarṇavastrasaṃyuktaṃ dattvā sampūjya śaṅkaram
brāhmaṇān bhojayitvā ca pūrvoktamakhilaṃ bhavet //
sarvadhānyasamāyuktaṃ sarvabījarasādibhiḥ
sarvadhātusamāyuktaṃ sarvaratnopaśobhitam //
śṛṅgaiścaturbhiḥ saṃyuktaṃ vitānacchatraśobhitam
gandhamālyais tathā dhūpaiś citraiścāpi suśobhitam //
vicitrairnṛtyageyaiś ca śaṅkhavīṇādibhis tathā
brahmaghoṣairmahāpuṇyaṃ maṅgalaiś ca viśeṣataḥ //
mahādhvajāṣṭasaṃyuktaṃ vicitrakusumojjvalam
nagendraṃ merunāmānaṃ trailokyādhāramuttamam //
tasya mūrdhni śivaṃ kuryān madhyato dhātunaiva tu
dakṣiṇe ca yathānyāyaṃ brahmāṇaṃ ca caturmukham //
uttare devadeveśaṃ nārāyaṇamanāmayam
indrādilokapālāṃś ca kṛtvā bhaktyā yathāvidhi //
pratiṣṭhāpya tataḥ snāpya samabhyarcya maheśvaram
devasya dakṣiṇe haste śūlaṃ tridaśapūjitam //
vāme pāśaṃ bhavānyāś ca kamalaṃ hemabhūṣitam
viṣṇoś ca śaṅkhaṃ cakraṃ ca gadāmabjaṃ prayatnataḥ //
brahmaṇaścākṣasūtraṃ ca kamaṇḍalumanuttamam
indrasya vajram agneś ca śaktyākhyaṃ paramāyudham //
yamasya daṇḍaṃ nirṛteḥ khaḍgaṃ niśicarasya tu
varuṇasya mahāpāśaṃ nāgākhyaṃ rudramadbhutam //
vāyor yaṣṭiṃ kuberasya gadāṃ lokaprapūjitām
ṭaṅkaṃ ceśānadevasya nivedyaivaṃ krameṇa ca //
śivasya mahatīṃ pūjāṃ kṛtvā carusamanvitām
pūjayetsarvadevāṃś ca yathāvibhavavistaram //
brāhmaṇānbhojayitvā ca pūjāṃ kṛtvā prayatnataḥ
mahāmeruvrataṃ kṛtvā mahādevāya dāpayet //
mahāmerumanuprāpya mahādevyā pramodate
ciraṃ sāyujyam āpnoti mahādevyā na saṃśayaḥ //
kārtikyāmapi yā nārī kṛtvā devīmumāṃ śubhām
sarvābharaṇasampūrṇāṃ sarvalakṣaṇalakṣitām //
hematāmrādibhiścaiva pratiṣṭhāpya vidhānataḥ
devaṃ ca kṛtvā deveśaṃ sarvalakṣaṇasaṃyutam //
tayoragre hutāśaṃ ca sruvahastaṃ pitāmaham
nārāyaṇaṃ ca dātāraṃ sarvābharaṇabhūṣitam //
lokapālais tathā siddhaiḥ saṃvṛtaṃ sthāpya yatnataḥ
rudrālaye vrataṃ tasmai dāpayedbhaktipūrvakam //
sā bhavānyāstanuṃ gatvā bhavena saha modate
ekabhaktavrataṃ puṇyaṃ pratimāsamanukramāt //
mārgaśīrṣakamāsādikārtikāntaṃ pravartitam
naranāryādijantūnāṃ hitāya munisattamāḥ //
naraḥ kṛtvā vrataṃ caiva śivasāyujyamāpnuyāt
nārī devyā na saṃdehaḥ śivena paribhāṣitam //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge umāmaheśvaravrataṃ nāma caturaśītitamo 'dhyāyaḥ
sarvavrateṣu sampūjya devadevamumāpatim
japetpañcākṣarīṃ vidyāṃ vidhinaiva dvijottamāḥ //
japādeva na saṃdeho vratānāṃ vai viśeṣataḥ
samāptirnānyathā tasmāj japetpañcākṣarīṃ śubhām //
kathaṃ pañcākṣarī vidyā prabhāvo vā kathaṃ vada
kramopāyaṃ mahābhāga śrotuṃ kautūhalaṃ hi naḥ //
purā devena rudreṇa devadevena śaṃbhunā
pārvatyāḥ kathitaṃ puṇyaṃ pravadāmi samāsataḥ //
bhagavandevadeveśa sarvalokamaheśvara
pañcākṣarasya māhātmyaṃ śrotumicchāmi tattvataḥ //
Note: pralaya and sṛṣṭi
pañcākṣarasya māhātmyaṃ varṣakoṭiśatairapi
na śakyaṃ kathituṃ devi tasmāt saṃkṣepataḥ śṛṇu //
pralaye samanuprāpte naṣṭe sthāvarajaṅgame
naṣṭe devāsure caiva naṣṭe coragarākṣase //
sarvaṃ prakṛtimāpannaṃ tvayā pralayameṣyati
eko 'haṃ saṃsthito devi na dvitīyo 'sti kutracit //
tasminvedāś ca śāstrāṇi mantre pañcākṣare sthitāḥ
te nāśaṃ naiva samprāptā macchaktyā hyanupālitāḥ //
ahameko dvidhāpyāsaṃ prakṛtyātmaprabhedataḥ
sa tu nārāyaṇaḥ śete devo māyāmayīṃ tanum //
āsthāya yogaparyaṅkaśayane toyamadhyagaḥ
tannābhipaṅkajājjātaḥ pañcavaktraḥ pitāmahaḥ //
Note: Brahmā creates 10 sons; they get power from Śiva
sisṛkṣamāṇo lokānvai trīnaśakto 'sahāyavān
daśa brahmā sasarjādau mānasānamitaujasaḥ //
teṣāṃ sṛṣṭiprasiddhyarthaṃ māṃ provāca pitāmahaḥ
matputrāṇāṃ mahādeva śaktiṃ dehi maheśvara //
iti tena samādiṣṭaḥ pañcavaktradharo hyaham
pañcākṣarānpañcamukhaiḥ proktavān padmayonaye //
tānpañcavadanairgṛhṇan brahmā lokapitāmahaḥ
vācyavācakabhāvena jñātavānparameśvaram //
vācyaḥ pañcākṣarairdevi śivastrailokyapūjitaḥ
vācakaḥ paramo mantras tasya pañcākṣaraḥ sthitaḥ //
jñātvā prayogaṃ vidhinā ca siddhiṃ labdhvā tathā pañcamukho mahātmā
provāca putreṣu jagaddhitāya mantraṃ mahārthaṃ kila pañcavarṇam //
te labdhvā mantraratnaṃ tu sākṣāllokapitāmahāt
tamārādhayituṃ devaṃ parātparataraṃ śivam //
tatastutoṣa bhagavān trimūrtīnāṃ paraḥ śivaḥ
dattavānakhilaṃ jñānam aṇimādiguṇāṣṭakam //
te 'pi labdhvā varānviprās tadārādhanakāṅkṣiṇaḥ
merostu śikhare ramye muñjavānnāma parvataḥ //
matpriyaḥ satataṃ śrīmān madbhūtaiḥ parirakṣitaḥ
tasyābhyāśe tapastīvraṃ lokasṛṣṭisamutsukāḥ //
divyavarṣasahasraṃ tu vāyubhakṣāḥ samācaran
tiṣṭhanto 'nugrahārthāya devi te ṛṣayaḥ purā //
teṣāṃ bhaktimahaṃ dṛṣṭvā sadyaḥ pratyakṣatāmiyām
pañcākṣaram ṛṣicchando daivataṃ śaktibījavat //
nyāsaṃ ṣaḍaṅgaṃ digbandhaṃ viniyogamaśeṣataḥ
proktavānahamāryāṇāṃ lokānāṃ hitakāmyayā //
tacchrutvā mantramāhātmyam ṛṣayaste tapodhanāḥ
mantrasya viniyogaṃ ca kṛtvā sarvamanuṣṭhitāḥ //
tanmāhātmyāt tadā lokān sadevāsuramānuṣān
varṇānvarṇavibhāgāṃś ca sarvadharmāṃś ca śobhanān //
pūrvakalpasamudbhūtāñ chrutavanto yathā purā
pañcākṣaraprabhāvācca lokā vedā maharṣayaḥ //
Note: description of pañcākṣara mantra
tiṣṭhanti śāśvatā dharmā devāḥ sarvamidaṃ jagat
tad idānīṃ pravakṣyāmi śṛṇu cāvahitākhilam //
alpākṣaraṃ mahārthaṃ ca vedasāraṃ vimuktidam
ājñāsiddhamasaṃdigdhaṃ vākyametacchivātmakam //
nānāsiddhiyutaṃ divyaṃ lokacittānurañjakam
suniścitārthaṃ gaṃbhīraṃ vākyaṃ me pārameśvaram //
mantraṃ mukhasukhoccāryam aśeṣārthaprasādhakam
tadbījaṃ sarvavidyānāṃ mantramādyaṃ suśobhanam //
atisūkṣmaṃ mahārthaṃ ca jñeyaṃ tadvaṭabījavat
vedaḥ sa triguṇātītaḥ sarvajñaḥ sarvakṛtprabhuḥ //
omityekākṣaraṃ mantraṃ sthitaḥ sarvagataḥ śivaḥ
mantre ṣaḍakṣare sūkṣme pañcākṣaratanuḥ śivaḥ //
vācyavācakabhāvena sthitaḥ sākṣātsvabhāvataḥ
vācyaḥ śivaḥ prameyatvān mantrastadvācakaḥ smṛtaḥ //
vācyavācakabhāvo 'yam anādiḥ saṃsthitastayoḥ
vede śivāgame vāpi yatra yatra ṣaḍakṣaraḥ //
mantraḥ sthitaḥ sadā mukhyo loke pañcākṣaro mataḥ
kiṃ tasya bahubhir mantraiḥ śāstrairvā bahuvistṛtaiḥ //
yasyaivaṃ hṛdi saṃstho 'yaṃ mantraḥ syātpārameśvaraḥ
tenādhītaṃ śrutaṃ tena tena sarvamanuṣṭhitam //
yo vidvānvai japetsamyag adhītyaiva vidhānataḥ
etāvaddhi śivajñānam etāvatparamaṃ padam //
etāvad brahmavidyā ca tasmānnityaṃ japedbudhaḥ
pañcākṣaraiḥ sapraṇavo mantro 'yaṃ hṛdayaṃ mama //
guhyādguhyataraṃ sākṣān mokṣajñānam anuttamam
asya mantrasya vakṣyāmi ṛṣicchando 'dhidaivatam //
bījaṃ śaktiṃ svaraṃ varṇaṃ sthānaṃ caivākṣaraṃ prati
vāmadevo nāma ṛṣiḥ paṅktiśchanda udāhṛtaḥ //
devatā śiva evāhaṃ mantrasyāsya varānane
nakārādīni bījāni pañcabhūtātmakāni ca //
ātmānaṃ praṇavaṃ viddhi sarvavyāpinamavyayam
śaktistvameva deveśi sarvadevanamaskṛte //
tvadīyaṃ praṇavaṃ kiṃcin madīyaṃ praṇavaṃ tathā
tvadīyaṃ devi mantrāṇāṃ śaktibhūtaṃ na saṃśayaḥ //
akārokāramakārā madīye praṇave sthitāḥ
ukāraṃ ca makāraṃ ca akāraṃ ca krameṇa vai //
tvadīyaṃ praṇavaṃ viddhi trimātraṃ plutamuttamam
oṅkārasya svarodātta ṛṣirbrahma sitaṃ vapuḥ //
chando devī ca gāyatrī paramātmādhidevatā
udāttaḥ prathamastadvac caturthaś ca dvitīyakaḥ //
pañcamaḥ svaritaścaiva madhyamo niṣadhaḥ smṛtāḥ
nakāraḥ pītavarṇaś ca sthānaṃ pūrvamukhaṃ smṛtam //
indro 'dhidaivataṃ chando gāyatrī gautama ṛṣiḥ
makāraḥ kṛṣṇavarṇo 'sya sthānaṃ vai dakṣiṇāmukham //
chando 'nuṣṭup ṛṣiścātrī rudro daivatamucyate
śikāro dhūmravarṇo 'sya sthānaṃ vai paścimaṃ mukham //
viśvāmitra ṛṣistriṣṭup chando viṣṇustu daivatam
vākāro hemavarṇo 'sya sthānaṃ caivottaraṃ mukham //
brahmādhidaivataṃ chando bṛhatī cāṅgirā ṛṣiḥ
yakāro raktavarṇaś ca sthānam ūrdhvaṃ mukhaṃ virāṭ //
chanda ṛṣirbharadvājaḥ skando daivatamucyate
nyāsamasya pravakṣyāmi sarvasiddhikaraṃ śubham //
Note: nyāsa (def., description)
sarvapāpaharaṃ caiva trividho nyāsa ucyate
utpattisthitisaṃhārabhedatastrividhaḥ smṛtaḥ //
brahmacārigṛhasthānāṃ yatīnāṃ kramaśo bhavet
utpattirbrahmacāriṇāṃ gṛhasthānāṃ sthitiḥ sadā //
yatīnāṃ saṃhṛtir nyāsaḥ siddhir bhavati nānyathā
aṅganyāsaḥ karanyāso dehanyāsa iti tridhā //
utpattyāditribhedena vakṣyate te varānane
nyasetpūrvaṃ karanyāsaṃ dehanyāsam anantaram //
aṅganyāsaṃ tataḥ paścād akṣarāṇāṃ vidhikramāt
mūrdhādipādaparyantam utpattinyāsa ucyate //
pādādimūrdhaparyantaṃ saṃhāro bhavati priye
hṛdayāsyagalanyāsaḥ sthitinyāsa udāhṛtaḥ //
brahmacārigṛhasthānāṃ yatīnāṃ caiva śobhane
saśiraskaṃ tato dehaṃ sarvamantreṇa saṃspṛśet //
sa dehanyāsa ityuktaḥ sarveṣāṃ sama eva sa
dakṣiṇāṅguṣṭhamārabhya vāmāṅguṣṭhānta eva hi //
nyasyate yattadutpattir viparītaṃ tu saṃhṛtiḥ
aṅguṣṭhādikaniṣṭhāntaṃ nyasyate hastayor dvayoḥ //
atīva bhogado devi sthitinyāsaḥ kuṭuṃbinām
karanyāsaṃ purā kṛtvā dehanyāsam anantaram //
aṅganyāsaṃ nyasetpaścād eṣa sādhāraṇo vidhiḥ
oṅkāraṃ saṃpuṭīkṛtya sarvāṅgeṣu ca vinyaset //
karayorubhayoścaiva daśāgrāṃguliṣu kramāt
prakṣālya pādāvācamya śucirbhūtvā samāhitaḥ //
prāṅmukhodaṅmukho vāpi nyāsakarma samācaret
smaret pūrvam ṛṣiṃ chando daivataṃ bījameva ca //
śaktiṃ ca paramātmānaṃ guruṃ caiva varānane
mantreṇa pāṇī saṃmṛjya talayoḥ praṇavaṃ nyaset //
aṅgulīnāṃ ca sarveṣāṃ tathā cādyantaparvasu
sabindukāni bījāni pañca madhyamaparvasu //
utpattyāditribhedena nyasedāśramataḥ kramāt
ubhābhyāmeva pāṇibhyām āpādatalamastakam //
mantreṇa saṃspṛśeddehaṃ praṇavenaiva saṃpuṭam
mūrdhni vaktre ca kaṇṭhe ca hṛdaye guhyake tathā //
pādayor ubhayoścaiva guhye ca hṛdaye tathā
kaṇṭhe ca mukhamadhye ca mūrdhni ca praṇavādikam //
hṛdaye guhyake caiva pādayormūrdhni vāci vā
kaṇṭhe caiva nyasedeva praṇavāditribhedataḥ //
kṛtvāṅganyāsamevaṃ hi mukhāni parikalpayet
pūrvādi cordhvaparyantaṃ nakārādi yathākramam //
ṣaḍaṅgāni nyasetpaścād yathāsthānaṃ ca śobhanam
namaḥ svāhā vaṣaḍḍhuṃ ca vauṣaṭphaṭkārakaiḥ saha //
praṇavaṃ hṛdayaṃ vidyān nakāraḥ śira ucyate
śikhā makāra ākhyātaḥ śikāraḥ kavacaṃ tathā //
ākāro netramastraṃ tu yakāraḥ parikīrtitaḥ
itthamaṅgāni vinyasya tato vai bandhayeddiśaḥ //
vighneśo mātaro durgā kṣetrajño devatā diśaḥ
āgneyādiṣu koṇeṣu caturṣvapi yathākramam //
aṅguṣṭhatarjanyagrābhyāṃ saṃsthāpya sumukhaṃ śubham
rakṣadhvamiti coktvā tu namaskuryātpṛthakpṛthak //
gale madhye tathāṅguṣṭhe tarjanyādyāṅgulīṣu ca
aṅguṣṭhena karanyāsaṃ kuryādeva vicakṣaṇaḥ //
evaṃ nyāsamimaṃ proktaṃ sarvapāpaharaṃ śubham
sarvasiddhikaraṃ puṇyaṃ sarvarakṣākaraṃ śivam //
nyaste mantre 'tha subhage śaṅkarapratimo bhavet
janmāntarakṛtaṃ pāpam api naśyati tatkṣaṇāt //
evaṃ vinyasya medhāvī śuddhakāyo dṛḍhavrataḥ
japetpañcākṣaraṃ mantraṃ labdhvācāryaprasādataḥ //
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi mantrasaṃgrahaṇaṃ śubhe
yaṃ vinā niṣphalaṃ nityaṃ yena vā saphalaṃ bhavet //
ājñāhīnaṃ kriyāhīnaṃ śraddhāhīnam amānasam
ājñaptaṃ dakṣiṇāhīnaṃ sadā japtaṃ ca niṣphalam //
ājñāsiddhaṃ kriyāsiddhaṃ śraddhāsiddhaṃ sumānasam
evaṃ ca dakṣiṇāsiddhaṃ mantraṃ siddhaṃ yatastataḥ //
Note: guru/śiṣya
upāgamya guruṃ vipraṃ mantratattvārthavedinam
jñāninaṃ sadguṇopetaṃ dhyānayogaparāyaṇam //
toṣayettaṃ prayatnena bhāvaśuddhisamanvitaḥ
vācā ca manasā caiva kāyena draviṇena ca //
ācāryaṃ pūjayecchiṣyaḥ sarvadātiprayatnataḥ
hastyaśvaratharatnāni kṣetrāṇi ca gṛhāṇi ca //
bhūṣaṇāni ca vāsāṃsi dhānyāni vividhāni ca
etāni gurave dadyād bhaktyā ca vibhave sati //
vittaśāṭhyaṃ na kurvīta yadīcchetsiddhimātmanaḥ
paścānnivedayeddevi ātmānaṃ saparicchadam //
evaṃ sampūjya vidhivad yathāśakti tvavañcayan
ādadīta gurormantraṃ jñānaṃ caiva krameṇa tu //
evaṃ tuṣṭo guruḥ śiṣyaṃ pūjitaṃ vatsaroṣitam
śuśrūṣum anahaṅkāram upavāsakṛśaṃ śucim //
snāpayitvā tu śiṣyāya brāhmaṇānapi pūjya ca
samudratīre nadyāṃ ca goṣṭhe devālaye 'pi vā //
śucau deśe gṛhe vāpi kāle siddhikare tithau
nakṣatre śubhayoge ca sarvadā doṣavarjite //
anugṛhya tato dadyāc chivajñānam anuttamam
svareṇoccārayet samyag ekānte 'pi prasannadhīḥ //
uccāryoccārayitvā tu ācāryaḥ siddhidaḥ svayam
śivaṃ cāstu śubhaṃ cāstu śobhano 'stu priyo 'stviti //
evaṃ labdhvā paraṃ mantraṃ jñānaṃ caiva gurostataḥ
japennityaṃ sasaṃkalpaṃ puraścaraṇameva ca //
yāvajjīvaṃ japennityam aṣṭottarasahasrakam
anaśnaṃstatparo bhūtvā sa yāti paramāṃ gatim //
japedakṣaralakṣaṃ vai caturguṇitamādarāt
naktāśī saṃyamī yaś ca pauraścaraṇikaḥ smṛtaḥ //
puraścaraṇajāpī vā api vā nityajāpakaḥ
acirātsiddhikāṅkṣī tu tayoranyataro bhavet //
Note: japa
yaḥ puraścaraṇaṃ kṛtvā nityajāpī bhavennaraḥ
tasya nāsti samo loke sa siddhaḥ siddhido vaśī //
āsanaṃ ruciraṃ baddhvā maunī caikāgramānasaḥ
prāṅmukhodaṅmukho vāpi japenmantramanuttamam //
ādyāntayor japasyāpi kuryādvai prāṇasaṃyamān
tathā cānte japedbījaṃ śatamaṣṭottaraṃ śubham //
catvāriṃśatsamāvṛtti prāṇānāyamya saṃsmaret
pañcākṣarasya mantrasya prāṇāyāma udāhṛtaḥ //
prāṇāyāmādbhavetkṣipraṃ sarvapāpaparikṣayaḥ
indriyāṇāṃ vaśitvaṃ ca tasmātprāṇāṃś ca saṃyamet //
gṛhe japaḥ samaṃ vidyād goṣṭhe śataguṇaṃ bhavet
nadyāṃ śatasahasraṃ tu anantaḥ śivasannidhau //
samudratīre devahrade girau devālayeṣu ca
puṇyāśrameṣu sarveṣu japaḥ koṭiguṇo bhavet //
śivasya saṃnidhāne ca sūryasyāgre gurorapi
dīpasya gorjalasyāpi japakarma praśasyate //
aṅgulījapasaṃkhyānam ekamekaṃ śubhānane
rekhairaṣṭaguṇaṃ proktaṃ putrajīvaphalair daśa //
śataṃ vai śaṅkhamaṇibhiḥ pravālaiś ca sahasrakam
sphāṭikair daśasāhasraṃ mauktikairlakṣamucyate //
padmākṣairdaśalakṣaṃ tu sauvarṇaiḥ koṭirucyate
kuśagranthyā ca rudrākṣair anantaguṇamucyate //
pañcaviṃśati mokṣārthaṃ saptaviṃśati pauṣṭikam
triṃśacca dhanasaṃpattyai pañcāśaccābhicārikam //
tatpūrvābhimukhaṃ vaśyaṃ dakṣiṇaṃ cābhicārikam
paścimaṃ dhanadaṃ vidyād uttaraṃ śāntikaṃ bhavet //
aṅguṣṭhaṃ mokṣadaṃ vidyāt tarjanī śatrunāśanī
madhyamā dhanadā śāntiṃ karotyeṣā hy anāmikā //
kaniṣṭhā rakṣaṇīyā sā japakarmaṇi śobhane
aṅguṣṭhena japejjapyam anyairaṅgulibhiḥ saha //
aṅguṣṭhena vinā karma kṛtaṃ tadaphalaṃ yataḥ
Note: japayajñaśṛṇuṣva sarvayajñebhyo japayajño viśiṣyate //
hiṃsayā te pravartante japayajño na hiṃsayā
yāvantaḥ karmayajñāḥ syuḥ pradānāni tapāṃsi ca //
sarve te japayajñasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm
māhātmyaṃ vācikasyaiva japayajñasya kīrtitam //
tasmācchataguṇopāṃśuḥ sahasro mānasaḥ smṛtaḥ
yad uccanīcasvaritaiḥ śabdaiḥ spaṣṭapadākṣaraiḥ //
mantramuccārayedvācā japayajñaḥ sa vācikaḥ
śanairuccārayenmantram īṣad oṣṭhau tu cālayet //
kiṃcit karṇāntaraṃ vidyād upāṃśuḥ sa japaḥ smṛtaḥ
Note: mānasajapadhiyā yadakṣaraśreṇyā varṇādvarṇaṃ padātpadam //
śabdārthaṃ cintayedbhūyaḥ sa tūkto mānaso japaḥ
trayāṇāṃ japayajñānāṃ śreyān syāduttarottaraḥ //
bhavedyajñaviśeṣeṇa vaiśiṣṭyaṃ tatphalasya ca
japena devatā nityaṃ stūyamānā prasīdati //
prasannā vipulān bhogān dadyānmuktiṃ ca śāśvatīm
yakṣarakṣaḥpiśācāś ca grahāḥ sarve ca bhīṣaṇāḥ
jāpinaṃ nopasarpanti bhayabhītāḥ samantataḥ //
japena pāpaṃ śamayedaśeṣaṃ yattatkṛtaṃ janmaparaṃparāsu /*
japena bhogān jayate ca mṛtyuṃ japena siddhiṃ labhate ca muktim //
evaṃ labdhvā śivaṃ jñānaṃ jñātvā japavidhikramam //
sadācārī japannityaṃ dhyāyan bhadraṃ samaśnute
Note: sadācārasadācāraṃ pravakṣyāmi samyagdharmasya sādhanam //
yasmādācārahīnasya sādhanaṃ niṣphalaṃ bhavet
ācāraḥ paramo dharma ācāraḥ paramaṃ tapaḥ //
ācāraḥ paramā vidyā ācāraḥ paramā gatiḥ
sadācāravatāṃ puṃsāṃ sarvatrāpyabhayaṃ bhavet //
tadvadācārahīnānāṃ sarvatraiva bhayaṃ bhavet
sadācāreṇa devatvam ṛṣitvaṃ ca varānane //
upayānti kuyonitvaṃ tadvad ācāralaṅghanāt
ācārahīnaḥ puruṣo loke bhavati ninditaḥ //
tasmātsaṃsiddhimanvicchan samyagācāravān bhavet
durvṛttaḥ śuddhibhūyiṣṭhaḥ pāpīyān jñānadūṣakaḥ //
varṇāśramavidhānoktaṃ dharmaṃ kurvīta yatnataḥ //
yasya yadvihitaṃ karma tatkurvanmatpriyaḥ sadā
Note: sandhyāsaṃdhyopāsanaśīlaḥ syāt sāyaṃ prātaḥ prasannadhīḥ //
udayāstamayātpūrvam āramya vidhinā śuciḥ
kāmānmohādbhayāllobhāt saṃdhyāṃ nātikrameddvijaḥ //
saṃdhyātikramaṇādvipro brāhmaṇyātpatate yataḥ
asatyaṃ na vadet kiṃcin na satyaṃ ca parityajet //
yatsatyaṃ brahma ityāhur asatyaṃ brahmadūṣaṇam
anṛtaṃ paruṣaṃ śāṭhyaṃ paiśunyaṃ pāpahetukam //
paradārānparadravyaṃ parahiṃsāṃ ca sarvadā
kvaciccāpi na kurvīta vācā ca manasā tathā //
Note: rules for food and a meal
śūdrānnaṃ yātayāmānnaṃ naivedyaṃ śrāddhameva ca
gaṇānnaṃ samudāyānnaṃ rājānnaṃ ca vivarjayet //
annaśuddhau sattvaśuddhir na mṛdā na jalena vai
sattvaśuddhau bhavetsiddhis tato 'nnaṃ pariśodhayet //
rājapratigrahair dagdhān brāhmaṇān brahmavādinaḥ
svinnānāmapi bījānāṃ punarjanma na vidyate //
rājapratigraho ghoro buddhvā cādau viṣopamaḥ
budhena parihartavyaḥ śvamāṃsaṃ cāpi varjayet //
asnātvā na ca bhuñjīyād ajapo 'gnimapūjya ca
parṇapṛṣṭhe na bhuñjīyād rātrau dīpaṃ vinā tathā //
bhinnabhāṇḍe ca rathyāyāṃ patitānāṃ ca saṃnidhau
śūdraśeṣaṃ na bhuñjīyāt sahānnaṃ śiśukairapi //
śuddhānnaṃ snigdham aśnīyāt saṃskṛtaṃ cābhimantritam
bhoktā śiva iti smṛtvā maunī caikāgramānasaḥ //
āsyena na pibettoyaṃ tiṣṭhannañjalināpi vā
vāmahastena śayyāyāṃ tathaivānyaṃkareṇa vā //
vibhītakārkakārañjasnuhicchāyāṃ na cāśrayet
staṃbhadīpamanuṣyāṇām anyeṣāṃ prāṇināṃ tathā //
eko na gacchedadhvānaṃ bāhubhyāṃ nottarennadīm
nāvaroheta kūpādiṃ nāroheduccapādapān //
sūryāgnijaladevānāṃ gurūṇāṃ vimukhaḥ śubhe
na kuryādiha kāryāṇi japakarma śubhāni vā //
agnau na tāpayetpādau hastaṃ padbhyāṃ na saṃspṛśet
agnernocchrayam āsīta nāgnau kiṃcin malaṃ tyajet //
na jalaṃ tāḍayetpadbhyāṃ nāṃbhasyaṅgamalaṃ tyajet
malaṃ prakṣālayet tīre prakṣālya snānamācaret //
nakhāgrakeśanirdhūtasnānavastraghaṭodakam
aśrīkaraṃ manuṣyāṇām aśuddhaṃ saṃspṛśedyadi //
Note: no pets!
ajāśvānakhuroṣṭrāṇāṃ mārjanāt tuṣareṇukān
saṃspṛśed yadi mūḍhātmā śriyaṃ hanti harerapi //
mārjāraś ca gṛhe yasya so 'pyantyajasamo naraḥ
bhojayedyastu viprendrān mārjārasaṃnidhau yadi //
taccāṇḍālasamaṃ jñeyaṃ nātra kāryā vicāraṇā
sphigvātaṃ śūrpavātaṃ ca vātaṃ prāṇamukhānilam //
sukṛtāni harantyete saṃspṛṣṭāḥ puruṣasya tu
uṣṇīṣī kañcukī nagno muktakeśo malāvṛtaḥ //
apavitrakaro 'śuddhaḥ pralapanna japet kvacit
krodho madaḥ kṣudhā tandrā niṣṭhīvanavijṛmbhaṇe //
śvanīcadarśanaṃ nidrā pralāpāste japadviṣaḥ
eteṣāṃ saṃbhave vāpi kuryātsūryādidarśanam //
ācamya vā japeccheṣaṃ kṛtvā vā prāṇasaṃyamam
sūryo 'gniścandramāścaiva grahanakṣatratārakāḥ //
ete jyotīṃṣi proktāni vidvadbhir brāhmaṇais tathā
prasārya pādau na japet kukkuṭāsana eva ca //
Note: performing āsana
anāsanaḥ śayāno vā rathyāyāṃ śūdrasannidhau
raktabhūmyāṃ ca khaṭvāyāṃ na japejjāpakas tathā //
āsanastho japetsamyak mantrārthagatamānasaḥ
kauśeyaṃ vyāghracarmaṃ vā cailaṃ taulamathāpi vā //
dāravaṃ tālaparṇaṃ vā āsanaṃ parikalpayet
trisaṃdhyaṃ tu guroḥ pūjā kartavyā hitamicchatā //
yo guruḥ sa śivaḥ prokto yaḥ śivaḥ sa guruḥ smṛtaḥ
yathā śivas tathā vidyā yathā vidyā tathā guruḥ //
śivavidyāgurostasmād bhaktyā ca sadṛśaṃ phalam
sarvadevamayo devi sarvaśaktimayo hi saḥ //
saguṇo nirguṇo vāpi tasyājñāṃ śirasā vahet
śreyo 'rthī yastu gurvājñāṃ manasāpi na laṅghayet //
gurvājñāpālakaḥ samyak jñānasaṃpattimaśnute
gacchaṃstiṣṭhansvapan bhuñjan yadyatkarma samācaret //
samakṣaṃ yadi tatsarvaṃ kartavyaṃ gurvanujñayā
gurordevasamakṣaṃ vā na yatheṣṭāsano bhavet //
gururdevo yataḥ sākṣāt tadgṛhaṃ devamandiram
pāpinā ca yathāsaṃgāt tatpāpaiḥ patanaṃ bhavet //
tadvadācāryasaṃgena taddharmaphalabhāgbhavet
yathaiva vahnisaṃparkān malaṃ tyajati kāñcanam //
tathaiva gurusaṃparkāt pāpaṃ tyajati mānavaḥ
yathā vahnisamīpastho ghṛtakuṃbho vilīyate //
tathā pāpaṃ vilīyeta ācāryasya samīpataḥ
yathā prajvalito vahnir viṣṭhāṃ kāṣṭhaṃ ca nirdahet //
gurustuṣṭo dahatyevaṃ pāpaṃ tanmantratejasā
brahmā haris tathā rudro devāś ca munayas tathā //
kurvantyanugrahaṃ tuṣṭā gurau tuṣṭe na saṃśayaḥ
karmaṇā manasā vācā guroḥ krodhaṃ na kārayet //
tasya krodhena dahyante āyuḥśrījñānasatkriyāḥ
tatkrodhaṃ ye kariṣyanti teṣāṃ yajñāś ca niṣphalāḥ //
japānyaniyamāścaiva nātra kāryā vicāraṇā
gurorviruddhaṃ yadvākyaṃ na vadetsarvayatnataḥ //
vaded yadi mahāmohād rauravaṃ narakaṃ vrajet
cittenaiva ca vittena tathā vācā ca suvratāḥ //
mithyā na kārayeddevi kriyayā ca guroḥ sadā
durguṇe khyāpite tasya nairguṇyaśatabhāgbhavet //
guṇe tu khyāpite tasya sārvaguṇyaphalaṃ bhavet
gurorhitaṃ priyaṃ kuryād ādiṣṭo vā na vā sadā //
asamakṣaṃ samakṣaṃ vā guroḥ kāryaṃ samācaret
gurorhitaṃ priyaṃ kuryān manovākkāyakarmabhiḥ //
kurvanpatatyadho gatvā tatraiva parivartate
tasmātsa sarvadopāsyo vandanīyaś ca sarvadā //
samīpastho 'pyanujñāpya vadettadvimukho gurum
evamācāravān bhakto nityaṃ japaparāyaṇaḥ //
gurupriyakaro mantraṃ viniyoktuṃ tato 'rhati
viniyogaṃ pravakṣyāmi siddhamantraprayojanam //
daurbalyaṃ yāti tanmantraṃ viniyogamajānataḥ
yasya yena viyuñjīta kāryeṇa tu viśeṣataḥ //
viniyogaḥ sa vijñeya aihikāmuṣmikaṃ phalam
viniyogajamāyuṣyam ārogyaṃ tanunityatā //
rājyaiśvaryaṃ ca vijñānaṃ svargo nirvāṇa eva ca
prokṣaṇaṃ cābhiṣekaṃ ca aghamarṣaṇameva ca //
snāne ca saṃdhyayoścaiva kuryādekādaśena vai
śuciḥ parvatamāruhya japellakṣamatandritaḥ //
mahānadyāṃ dvilakṣaṃ tu dīrghamāyuravāpnuyāt
dūrvāṅkurāstilā vāṇī guḍūcī ghuṭikā tathā //
teṣāṃ tu daśasāhasraṃ homamāyuṣyavardhanam
aśvatthavṛkṣamāśritya japellakṣadvayaṃ sudhīḥ //
śanaiścaradine spṛṣṭvā dīrghāyuṣyaṃ labhennaraḥ
śanaiścaradine 'śvatthaṃ pāṇibhyāṃ saṃspṛśetsudhīḥ //
japedaṣṭottaraśataṃ somamṛtyuharo bhavet
ādityābhimukho bhūtvā japellakṣamananyadhīḥ //
arkairaṣṭaśataṃ japtvā juhvanvyādhervimucyate
samastavyādhiśāntyarthaṃ palāśasamidhair naraḥ //
hutvā daśasahasraṃ tu nirogī manujo bhavet
nityamaṣṭaśataṃ japtvā pibed ambho 'rkasannidhau //
audaryairvyādhibhiḥ sarvair māsenaikena mucyate
ekādaśena bhuñjīyād annaṃ caivābhimantritam //
bhakṣyaṃ cānyattathā peyaṃ viṣamapyamṛtaṃ bhavet
japel lakṣaṃ tu pūrvāhṇe hutvā cāṣṭaśatena vai //
sūryaṃ nityamupasthāya samyagārogyamāpnuyāt
nadītoyena sampūrṇaṃ ghaṭaṃ saṃspṛśya śobhanam //
japtvāyutaṃ ca tatsnānād rogāṇāṃ bheṣajaṃ bhavet
aṣṭāviṃśajjapitvānnam aśnīyād anvahaṃ śuciḥ //
hutvā ca tāvatpālāśair evaṃ vārogyam aśnute
candrasūryagrahe pūrvam upoṣya vidhinā śuciḥ //
yāvadgrahaṇamokṣaṃ tu tāvannadyāṃ samāhitaḥ
japetsamudragāminyāṃ vimokṣe grahaṇasya tu //
aṣṭottarasahasreṇa pibedbrāhmīrasaṃ dvijāḥ
aihikāṃ labhate medhāṃ sarvaśāstradharāṃ śubhām //
sārasvatī bhaveddevī tasya vāgatimānuṣī
grahanakṣatrapīḍāsu japedbhaktyāyutaṃ naraḥ //
hutvā cāṣṭasahasraṃ tu grahapīḍāṃ vyapohati
duḥsvapnadarśane snātvā japedvai cāyutaṃ naraḥ //
ghṛtenāṣṭaśataṃ hutvā sadyaḥ śāntirbhaviṣyati
candrasūryagrahe liṅgaṃ samabhyarcya yathāvidhi //
yat kiṃcit prārthayed devi japedayutamādarāt
saṃnidhāvasya devasya śuciḥ saṃyatamānasaḥ //
sarvānkāmānavāpnoti puruṣo nātra saṃśayaḥ
gajānāṃ turagāṇāṃ tu gojātīnāṃ viśeṣataḥ //
vyādhyāgame śucirbhūtvā juhuyātsamidhāhutim
māsamabhyarcya vidhinā-yutaṃ bhaktisamanvitaḥ //
teṣāmṛddhiś ca śāntiś ca bhaviṣyati na saṃśayaḥ
utpāte śatrubādhāyāṃ juhuyādayutaṃ śuciḥ //
pālāśasamidhair devi tasya śāntirbhaviṣyati
ābhicārikabādhāyām etaddevi samācaret //
pratyag bhavati tacchaktiḥ śatroḥ pīḍā bhaviṣyati
vidveṣaṇārthaṃ juhuyād vaibhītasamidhāṣṭakam //
akṣarapratilomyena ārdreṇa rudhireṇa vā
viṣeṇa rudhirābhyakto vidveṣaṇakaraṃ nṛṇām //
prāyaścittaṃ pravakṣyāmi sarvapāpaviśuddhaye
pāpaśuddhiryathā samyak kartumabhyudyato naraḥ //
pāpaśuddhir yataḥ samyag jñānasaṃpattihaitukī
pāpaśuddhirna cetpuṃsaḥ kriyāḥ sarvāścaniṣphalāḥ //
jñānaṃ ca hīyate tasmāt kartavyaṃ pāpaśodhanam
vidyālakṣmīviśuddhyarthaṃ māṃ dhyātvāñjalinā śubhe //
śivenaikādaśenādbhir abhiṣiñcetsamantataḥ
aṣṭottaraśatenaiva snāyātpāpaviśuddhaye //
sarvatīrthaphalaṃ tacca sarvapāpaharaṃ śubham
saṃdhyopāsanavicchede japedaṣṭaśataṃ naraḥ //
viḍvarāhaiś ca cāṇḍālair durjanaiḥ kukkuṭairapi
spṛṣṭamannaṃ na bhuñjīta bhuktvā cāṣṭaśataṃ japet //
brahmahatyāviśuddhyarthaṃ japellakṣāyutaṃ naraḥ
pātakānāṃ tadardhaṃ syān nātra kāryā vicāraṇā //
upapātakaduṣṭānāṃ tadardhaṃ parikīrtitam
śeṣāṇāmapi pāpānāṃ japetpañcasahasrakam //
ātmabodhaparaṃ guhyaṃ śivabodhaprakāśakam
śivaḥ syātsa japenmantraṃ pañcalakṣam anākulaḥ //
pañcavāyujayaṃ bhadre prāpnoti manujaḥ sukham
japecca pañcalakṣaṃ tu vigṛhītendriyaḥ śuciḥ //
pañcendriyāṇāṃ vijayo bhaviṣyati varānane
dhyānayukto japedyastu pañcalakṣamanākulaḥ //
viṣayāṇāṃ ca pañcānāṃ jayaṃ prāpnoti mānavaḥ
caturthaṃ pañcalakṣaṃ tu yo japedbhaktisaṃyutaḥ //
bhūtānāmiha pañcānāṃ vijayaṃ manujo labhet
caturlakṣaṃ japedyastu manaḥ saṃyamya yatnataḥ //
samyagvijayamāpnoti karaṇānāṃ varānane
pañcaviṃśatilakṣāṇāṃ japena kamalānane //
pañcaviṃśatitattvānāṃ vijayaṃ manujo labhet
madhyarātre 'tinirvāte japedayutamādarāt //
brahmasiddhimavāpnoti vratenānena suṃdari
japellakṣamanālasyo nirvāte dhvanivarjite //
madhyarātre ca śivayoḥ paśyatyeva na saṃśayaḥ
andhakāravināśaś ca dīpasyeva prakāśanam //
hṛdayāntarbahirvāpi bhaviṣyati na saṃśayaḥ
sarvasaṃpatsamṛddhyarthaṃ japedayutamātmavān //
sabījasaṃpuṭaṃ mantraṃ śatalakṣaṃ japecchuciḥ
matsāyujyamavāpnoti bhaktimān kimataḥ param //
iti te sarvamākhyātaṃ pañcākṣaravidhikramam
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi sa yāti paramāṃ gatim //
śrāvayecca dvijāñchuddhān pañcākṣaravidhikramam
daive karmaṇi pitrye vā śivaloke mahīyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge pañcākṣaramāhātmyaṃ nāma pañcāśītitamo 'dhyāyaḥ
japācchreṣṭhatamaṃ prāhur brāhmaṇā dagdhakilbiṣāḥ
viraktānāṃ prabuddhānāṃ dhyānayajñaṃ suśobhanam //
tasmādvadasva sūtādya dhyānayajñamaśeṣataḥ
vistārātsarvayatnena viraktānāṃ mahātmanām //
teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā munīnāṃ dīrghasattriṇām
rudreṇa kathitaṃ prāha guhāṃ prāpya mahātmanām //
saṃhṛtya kālakūṭākhyaṃ viṣaṃ vai viśvakarmaṇā
guhāṃ prāpya sukhāsīnaṃ bhavānyā saha śaṅkaram //
munayaḥ saṃśitātmānaḥ praṇemustaṃ guhāśrayam
astuvaṃś ca tataḥ sarve nīlakaṇṭhamumāpatim //
atyugraṃ kālakūṭākhyaṃ saṃhṛtaṃ bhagavaṃstvayā
ataḥ pratiṣṭhitaṃ sarvaṃ tvayā deva vṛṣadhvaja //
teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā bhagavānnīlalohitaḥ
prahasanprāha viśvātmā sanandanapurogamān //
kimanena dvijaśreṣṭhā viṣaṃ vakṣye sudāruṇam
saṃharettadviṣaṃ yastu sa samartho hyanena kim //
Note: curse of saṃsāra
na viṣaṃ kālakūṭākhyaṃ saṃsāro viṣamucyate
tasmātsarvaprayatnena saṃhareta sudāruṇam //
saṃsāro dvividhaḥ proktaḥ svādhikārānurūpataḥ
puṃsāṃ saṃmūḍhacittānām asaṃkṣīṇaḥ sudāruṇaḥ //
īṣaṇārāgadoṣeṇa sargo jñānena suvratāḥ
tadvaśādeva sarveṣāṃ dharmādharmau na saṃśayaḥ //
asannikṛṣṭe tvarthe 'pi śāstraṃ tacchravaṇātsatām
buddhimutpādayatyeva saṃsāre viduṣāṃ dvijāḥ //
tasmāddṛṣṭānuśravikaṃ duṣṭamityubhayātmakam
saṃtyajetsarvayatnena viraktaḥ so 'bhidhīyate //
śāstramityucyate bhāgaṃ śruteḥ karmasu taddvijāḥ
mūrdhānaṃ brahmaṇaḥ sāram ṛṣīṇāṃ karmaṇaḥ phalam //
nanu svabhāvaḥ sarveṣāṃ kāmo dṛṣṭo na cānyathā
śrutiḥ pravartikā teṣām iti karmaṇyatadvidaḥ //
nivṛttilakṣaṇo dharmaḥ samarthānām ihocyate
tasmādajñānamūlo hi saṃsāraḥ sarvadehinām //
kalā saṃśoṣamāyāti karmaṇānyasvabhāvataḥ
sakalastrividho jīvo jñānahīnastvavidyayā //
nārakī pāpakṛtsvargī puṇyakṛt puṇyagauravāt
vyatimiśreṇa vai jīvaś caturdhā saṃvyavasthitaḥ //
udbhijjaḥ svedajaścaiva aṇḍajo vai jarāyujaḥ
evaṃ vyavasthito dehī karmaṇājño hyanirvṛtaḥ //
prajayā karmaṇā muktir dhanena ca satāṃ na hi
tyāgenaikena muktiḥ syāt tadabhāvādbhramatyasau //
Note: everything is duḥkha
evamajñānadoṣeṇa nānākarmavaśena ca
ṣaṭkauśikaṃ samudbhūtaṃ bhajatyeṣa kalevaram //
garbhe duḥkhānyanekāni yonimārge ca bhūtale
kaumāre yauvane caiva vārddhake maraṇe 'pi vā //
vicārataḥ satāṃ duḥkhaṃ strīsaṃsargādibhir dvijāḥ
duḥkhenaikena vai duḥkhaṃ praśāmyatīha duḥkhinaḥ //
na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati
haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate //
tasmādvicārato nāsti saṃyogādapi vai nṛṇām
arthānām arjane 'pyevaṃ pālane ca vyaye tathā //
paiśāce rākṣase duḥkhaṃ yākṣe caiva vicārataḥ
gāndharve ca tathā cāndre saumyaloke dvijottamāḥ //
prājāpatye tathā brāhme prākṛte pauruṣe tathā
kṣayasātiśayādyaistu duḥkhairduḥkhāni suvratāḥ //
tāni bhāgyānyaśuddhāni saṃtyajecca dhanāni ca
tasmādaṣṭaguṇaṃ bhogaṃ tathā ṣoḍaśadhā sthitam //
caturviṃśatprakāreṇa saṃsthitaṃ cāpi suvratāḥ
dvātriṃśadbhedamanaghāś catvāriṃśadguṇaṃ punaḥ //
tathāṣṭacatvāriṃśacca ṣaṭpañcāśatprakārataḥ
catuḥṣaṣṭividhaṃ caiva duḥkhameva vivekinaḥ //
pārthivaṃ ca tathāpyaṃ ca taijasaṃ ca vicārataḥ
vāyavyaṃ ca tathā vyauma[ṃ] mānasaṃ ca yathākramam //
ābhimānikamapyevaṃ bauddhaṃ prākṛtameva ca
duḥkhameva na saṃdeho yogināṃ brahmavādinām //
gauṇaṃ gaṇeśvarāṇāṃ ca duḥkhameva vicārataḥ
ādau madhye tathā cānte sarvalokeṣu sarvadā //
vartamānāni duḥkhāni bhaviṣyāṇi yathātatham
doṣaduṣṭeṣu deśeṣu duḥkhāni vividhāni ca //
na bhāvayantyatītāni hy ajñāne jñānamāninaḥ
kṣudvyādheḥ parihārārthaṃ na sukhāyānnamucyate //
yathetareṣāṃ rogāṇām auṣadhaṃ na sukhāya tat
śītoṣṇavātavarṣādyais tattatkāleṣu dehinām //
duḥkhameva na saṃdeho na jānanti hyapaṇḍitāḥ
svarge 'pyevaṃ muniśreṣṭhā hy aviśuddhakṣayādibhiḥ //
rogair nānāvidhair grastā rāgadveṣabhayādibhiḥ
chinnamūlataruryadvad avaśaḥ patati kṣitau //
puṇyavṛkṣakṣayāttadvad gāṃ patanti divaukasaḥ
duḥkhābhilāṣaniṣṭhānāṃ duḥkhabhogādisaṃpadām //
asmāttu patatāṃ duḥkhaṃ kaṣṭaṃ svargāddivaukasām
narake duḥkhamevātra narakāṇāṃ niṣevaṇāt //
vihitākaraṇāccaiva varṇināṃ munipuṅgavāḥ //
yathā mṛgo mṛtyubhayasya bhīta ucchinnavāso na labheta nidrām
evaṃ yatirdhyānaparo mahātmā saṃsārabhīto na labheta nidrām //
kīṭapakṣimṛgāṇāṃ ca paśūnāṃ gajavājinām
dṛṣṭam evāsukhaṃ tasmāt tyajataḥ sukhamuttamam //
vaimānikānāmapyevaṃ duḥkhaṃ kalpādhikāriṇām
sthānābhimānināṃ caiva manvādīnāṃ ca suvratāḥ //
devānāṃ caiva daityānām anyonyavijigīṣayā
duḥkhameva nṛpāṇāṃ ca rākṣasānāṃ jagattraye //
śramārthamāśramaścāpi varṇānāṃ paramārthataḥ
āśramairna ca devaiś ca yajñaiḥ sāṃkhyairvratais tathā //
ugraistapobhir vividhair dānairnānāvidhairapi
na labhante tathātmānaṃ labhante jñāninaḥ svayam //
Note: pāśupatavrata as escape from saṃsāra
tasmātsarvaprayatnena caretpāśupatavratam
bhasmaśāyī bhavennityaṃ vrate pāśupate budhaḥ //
pañcārthajñānasampannaḥ śivatattve samāhitaḥ
kaivalyakaraṇaṃ yogavidhikarmacchidaṃ budhaḥ //
pañcārthayogasampanno duḥkhāntaṃ vrajate sudhīḥ
parayā vidyayā vedyaṃ vidantyaparayā na hi //
dve vidye veditavye hi parā caivāparā tathā
aparā tatra ṛgvedo yajurvedo dvijottamāḥ //
sāmavedastathātharvo vedaḥ sarvārthasādhakaḥ
śikṣā kalpo vyākaraṇaṃ niruktaṃ chanda eva ca //
jyotiṣaṃ cāparā vidyā parākṣaramiti sthitam
tadadṛśyaṃ tadagrāhyam agotraṃ tadavarṇakam //
tadacakṣustadaśrotraṃ tadapāṇi apādakam
tadajātamabhūtaṃ ca tadaśabdaṃ dvijottamāḥ //
asparśaṃ tadarūpaṃ ca rasagandhavivarjitam
avyayaṃ cāpratiṣṭhaṃ ca tannityaṃ sarvagaṃ vibhum //
mahāntaṃ tad bṛhantaṃ ca tadajaṃ cinmayaṃ dvijāḥ
aprāṇamamanaskaṃ ca tadasnigdhamalohitam //
aprameyaṃ tadasthūlam adīrghaṃ tadanulbaṇam
ahrasvaṃ tadapāraṃ ca tadānandaṃ tadacyutam //
anapāvṛtamadvaitaṃ tadanantamagocaram
asaṃvṛtaṃ tadātmaikaṃ parā vidyā na cānyathā //
parāpareti kathite naiveha paramārthataḥ
ahameva jagatsarvaṃ mayyeva sakalaṃ jagat //
matta utpadyate tiṣṭhan mayi mayyeva līyate
matto nānyaditīkṣeta manovākpāṇibhis tathā //
sarvamātmani saṃpaśyet saccāsacca samāhitaḥ
sarvaṃ hyātmani saṃpaśyan na bāhye kurute manaḥ //
Note: 4 states of mind
adhodṛṣṭyā vitastyāṃ tu nābhyāmuparitiṣṭhati
hṛdayaṃ tadvijānīyād viśvasyāyatanaṃ mahat //
hṛdayasyāsya madhye tu puṇḍarīkamavasthitam
dharmakandasamudbhūtaṃ jñānanālaṃ suśobhanam //
aiśvaryāṣṭadalaṃ śvetaṃ paraṃ vairāgyakarṇikam
chidrāṇi ca diśo yasya prāṇādyāś ca pratiṣṭhitāḥ //
prāṇādyaiścaiva saṃyuktaḥ paśyate bahudhā kramāt
daśaprāṇavahā nāḍyaḥ pratyekaṃ munipuṅgavāḥ //
dvisaptatisahasrāṇi nāḍyaḥ samparikīrtitāḥ
netrasthaṃ jāgrataṃ vidyāt kaṇṭhe svapnaṃ samādiśet //
suṣuptaṃ hṛdayasthaṃ tu turīyaṃ mūrdhani sthitam
jāgre brahmā ca viṣṇuś ca svapne caiva yathākramāt //
īśvarastu suṣupte tu turīye ca maheśvaraḥ
vadanty evam athānye 'pi samastakaraṇaiḥ pumān //
vartamānastadā tasya jāgradityabhidhīyate
manobuddhir ahaṅkāraṃ cittaṃ ceti catuṣṭayam //
yadā vyavasthitastvetaiḥ svapna ityabhidhīyate
karaṇāni vilīnāni yadā svātmani suvratāḥ //
suṣuptaḥ karaṇairbhinnas turīyaḥ parikīrtyate
parasturīyātīto 'sau śivaḥ paramakāraṇam //
jāgratsvapnasuṣuptiś ca turīyaṃ cādhibhautikam
ādhyātmikaṃ ca viprendrāś cādhidaivikamucyate //
tatsarvamaham eveti veditavyaṃ vijānatā
buddhīndriyāṇi viprendrās tathā karmendriyāṇi ca //
manobuddhir ahaṅkāraś cittaṃ ceti catuṣṭayam
adhyātmaṃ pṛthagevedaṃ caturdaśavidhaṃ smṛtam //
draṣṭavyaṃ caiva śrotavyaṃ ghrātavyaṃ ca yathākramam
rasitavyaṃ muniśreṣṭhāḥ sparśitavyaṃ tathaiva ca //
mantavyaṃ caiva boddhavyam ahaṃkartavyameva ca
tathā cetayitavyaṃ ca vaktavyaṃ munipuṅgavāḥ //
ādātavyaṃ ca gantavyaṃ visargāyitameva ca
ānanditavyamityete hy adhibhūtamanukramāt //
ādityo 'pi diśaścaiva pṛthivī varuṇas tathā
vāyuścandras tathā brahmā rudraḥ kṣetrajña eva ca //
agnirindras tathā viṣṇur mitro devaḥ prajāpatiḥ
ādhidaivikamevaṃ hi caturdaśavidhaṃ kramāt //
rājñī sudarśanā caiva jitā saumyā yathākramam
moghā rudrāmṛtā satyā madhyamā ca dvijottamāḥ //
nāḍī rāśiśukā caiva asurā caiva kṛttikā
bhāsvatī nāḍayaścaitāś caturdaśanibandhanāḥ //
vāyavo nāḍimadhyasthā vāhakāś ca caturdaśa
prāṇo vyānastvapānaś ca udānaś ca samānakaḥ //
vairambhaś ca tathā mukhyo hy antaryāmaḥ prabhañjanaḥ
kūrmakaś ca tathā śyenaḥ śvetaḥ kṛṣṇas tathānilaḥ //
nāga ityeva kathitā vāyavaś ca caturdaśa
yaścakṣuḥṣvatha draṣṭavye tathāditye ca suvratāḥ //
nāḍyāṃ prāṇe ca vijñāne tv ānande ca yathākramam
hṛdyākāśe ya etasmin sarvasminnantare paraḥ //
ātmā ekaś ca carati tamupāsīta māṃ prabhum
ajaraṃ tamanantaṃ ca aśokamamṛtaṃ dhruvam //
caturdaśavidheṣveva saṃcaratyeka eva saḥ
līyante tāni tatraiva yadanyaṃ nāsti vai dvijāḥ //
eka eva hi sarvajñaḥ sarveśastveka eva saḥ
eṣa sarvādhipo devas tv antaryāmī mahādyutiḥ //
upāsyamānaḥ sarvasya sarvasaukhyaḥ sanātanaḥ
upāsyati na caiveha sarvasaukhyaṃ dvijottamāḥ //
upāsyamāno vedaiś ca śāstrairnānāvidhairapi
na vaiṣa vedaśāstrāṇi sarvajño yāsyati prabhuḥ //
asyaivānnamidaṃ sarvaṃ na so 'nnaṃ bhavati svayam
svātmanā rakṣitaṃ cādyād annabhūtaṃ na kutracit //
sarvatra prāṇināmannaṃ prāṇināṃ granthirasmyaham
praśāstā nayanaścaiva pañcātmā sa vibhāgaśaḥ //
annamayo 'sau bhūtātmā cādyate hyannamucyate
prāṇamayaścendriyātmā saṃkalpātmā manomayaḥ //
kālātmā soma eveha vijñānamaya ucyate
sadānandamayo bhūtvā maheśaḥ parameśvaraḥ //
so 'ham evaṃ jagatsarvaṃ mayyeva sakalaṃ sthitam
paratantraṃ svatantre 'pi tadabhāvādvicārataḥ //
ekatvamapi nāstyeva dvaitaṃ tatra kutastvaho
evaṃ nāstyatha martyaṃ ca kuto 'mṛtamajodbhavaḥ //
Note: ajñāna = source of saṃsāra
nāntaḥprajño bahiḥprajño na cobhayagatas tathā
na prajñānaghanastvevaṃ na prājño jñānapūrvakaḥ //
viditaṃ nāsti vedyaṃ ca nirvāṇaṃ paramārthataḥ
nirvāṇaṃ caiva kaivalyaṃ niḥśreyasamanāmayam //
amṛtaṃ cākṣaraṃ brahma paramātmā parāparam
nirvikalpaṃ nirābhāsaṃ jñānaṃ paryāyavācakam //
prasannaṃ ca yadekāgraṃ tadā jñānamiti smṛtam
ajñānamitaratsarvaṃ nātra kāryā vicāraṇā //
itthaṃ prasannaṃ vijñānaṃ gurusaṃparkajaṃ dhruvam
rāgadveṣānṛtakrodhaṃ kāmatṛṣṇādibhiḥ sadā //
aparāmṛṣṭamadyaiva vijñeyaṃ muktidaṃ tvidam
ajñānamalapūrvatvāt puruṣo malinaḥ smṛtaḥ //
tatkṣayāddhi bhavenmuktir nānyathā janmakoṭibhiḥ
jñānamekaṃ vinā nāsti puṇyapāpaparikṣayaḥ //
jñānam evābhyaset tasmān muktyarthaṃ brahmavittamāḥ
jñānābhyāsāddhi vai puṃsāṃ buddhirbhavati nirmalā //
tasmātsadābhyasejjñānaṃ tanniṣṭhastatparāyaṇaḥ
jñānenaikena tṛptasya tyaktasaṃgasya yoginaḥ //
kartavyaṃ nāsti viprendrā asti cettattvavinna ca
iha loke pare cāpi kartavyaṃ nāsti tasya vai //
jīvanmukto yatas tasmād brahmavit paramārthataḥ
jñānābhyāsarato nityaṃ jñānatattvārthavit svayam //
kartavyābhyāsamutsṛjya jñānamevādhigacchati
varṇāśramābhimānī yas tyaktakrodho dvijottamāḥ //
anyatra ramate mūḍhaḥ so 'jñānī nātra saṃśayaḥ
saṃsāraheturajñānaṃ saṃsārastanusaṃgrahaḥ //
mokṣahetus tathā jñānaṃ muktaḥ svātmanyavasthitaḥ
ajñāne sati viprendrāḥ krodhādyā nātra saṃśayaḥ //
krodho harṣas tathā lobho moho dambho dvijottamāḥ
dharmādharmau hi teṣāṃ ca tadvaśāttanusaṃgrahaḥ //
śarīre sati vai kleśaḥ so 'vidyāṃ saṃtyajedbudhaḥ
avidyāṃ vidyayā hitvā sthitasyaiva ca yoginaḥ //
krodhādyā nāśamāyānti dharmādharmau ca vai dvijāḥ
tatkṣayācca śarīreṇa na punaḥ samprayujyate //
sa eva muktaḥ saṃsārād duḥkhatrayavivarjitaḥ
evaṃ jñānaṃ vinā nāsti dhyānaṃ dhyātur dvijarṣabhāḥ //
jñānaṃ gurorhi saṃparkān na vācā paramārthataḥ
caturvyūhamiti jñātvā dhyātā dhyānaṃ samabhyaset //
sahajāgantukaṃ pāpam asthivāgudbhavaṃ tathā
jñānāgnirdahate kṣipraṃ śuṣkendhanam ivānalaḥ //
jñānātparataraṃ nāsti sarvapāpavināśanam
abhyasecca sadā jñānaṃ sarvasaṃgavivarjitaḥ //
jñāninaḥ sarvapāpāni jīryante nātra saṃśayaḥ
krīḍannapi na lipyeta pāpairnānāvidhairapi //
Note: importance of dhyāna
jñānaṃ yathā tathā dhyānaṃ tasmāddhyānaṃ samabhyaset
dhyānaṃ nirviṣayaṃ proktam ādau saviṣayaṃ tathā //
ṣaṭprakāraṃ samabhyasya catuḥṣaḍdaśabhis tathā
tathā dvādaśadhā caiva punaḥ ṣoḍaśadhā kramāt //
dvidhābhyasya ca yogīndro mucyate nātra saṃśayaḥ
śuddhajāṃbūnadākāraṃ vidhūmāṅgārasannibham //
pītaṃ raktaṃ sitaṃ vidyut koṭikoṭisamaprabham
athavā brahmarandhrasthaṃ cittaṃ kṛtvā prayatnataḥ //
na sitaṃ vāsitaṃ pītaṃ na smared brahmavid bhavet
ahiṃsakaḥ satyavādī asteyī sarvayatnataḥ //
parigrahavinirmukto brahmacārī dṛḍhavrataḥ
saṃtuṣṭaḥ śaucasampannaḥ svādhyāyanirataḥ sadā //
madraktaścābhyaseddhyānaṃ gurusaṃparkajaṃ dhruvam
na budhyati tathā dhyātā sthāpya cittaṃ dvijottamāḥ //
na cābhimanyate yogī na paśyati samantataḥ
na ghrāti na śṛṇotyeva līnaḥ svātmani yaḥ svayam //
na ca sparśaṃ vijānāti sa vai samarasaḥ smṛtaḥ
pārthive paṭale brahmā vāritattve hariḥ svayam //
vāhneye kālarudrākhyo vāyutattve maheśvaraḥ
suṣire sa śivaḥ sākṣāt kramādevaṃ vicintayet //
kṣitau śarvaḥ smṛto devo hy apāṃ bhava iti smṛtaḥ
rudra eva tathā vahnau ugro vāyau vyavasthitaḥ //
bhīmaḥ suṣiranāke 'sau bhāskare maṇḍale sthitaḥ
īśānaḥ somabimbe ca mahādeva iti smṛtaḥ //
puṃsāṃ paśupatirdevaś cāṣṭadhāhaṃ vyavasthitaḥ
kāṭhinyaṃ yattanau sarvaṃ pārthivaṃ parigīyate //
āpyaṃ dravamiti proktaṃ varṇākhyo vahnirucyate
yatsaṃcarati tadvāyuḥ suṣiraṃ yaddvijottamāḥ //
tadākāśaṃ ca vijñānaṃ śabdajaṃ vyomasaṃbhavam
tathaiva viprā vijñānaṃ sparśākhyaṃ vāyusaṃbhavam //
rūpaṃ vāhneyamityuktam āpyaṃ rasamayaṃ dvijāḥ
gandhākhyaṃ pārthivaṃ bhūyaś cintayedbhāskaraṃ kramāt //
netre ca dakṣiṇe vāme somaṃ hṛdi vibhuṃ dvijāḥ
ājānu pṛthivītattvam ānābher vārimaṇḍalam //
ākaṇṭhaṃ vahnitattvaṃ syāl lalāṭāntaṃ dvijottamāḥ
vāyavyaṃ vai lalāṭādyaṃ vyomākhyaṃ vā śikhāgrakam //
haṃsākhyaṃ ca tato brahma vyomnaścordhvaṃ tataḥ param
vyomākhyo vyomamadhyastho hy ayaṃ prāthamikaḥ smaret //
na jīvaḥ prakṛtiḥ sattvaṃ rajaścātha tamaḥ punaḥ
mahāṃstathābhimānaś ca tanmātrāṇīndriyāṇi ca //
vyomādīni ca bhūtāni naiveha paramārthataḥ
vyāpya tiṣṭhadyato viśvaṃ sthāṇurityabhidhīyate //
udeti sūryo bhītaś ca pavate vāta eva ca
dyotate candramā vahnir jvalatyāpo vahanti ca //
dadhāti bhūmirākāśam avakāśaṃ dadāti ca
tadājñayā tataṃ sarvaṃ tasmādvai cintayeddvijāḥ //
tenaivādhiṣṭhitaṃ tasmād etatsarvaṃ dvijottamāḥ
sarvarūpamayaḥ śarva iti matvā smaredbhavam //
saṃsāraviṣataptānāṃ jñānadhyānāmṛtena vai
pratīkāraḥ samākhyāto nānyathā dvijasattamāḥ //
jñānaṃ dharmodbhavaṃ sākṣāj jñānād vairāgyasaṃbhavaḥ
vairāgyātparamaṃ jñānaṃ paramārthaprakāśakam //
jñānavairāgyayuktasya yogasiddhirdvijottamāḥ
yogasiddhyā vimuktiḥ syāt sattvaniṣṭhasya nānyathā //
tamovidyāpadacchannaṃ citraṃ yatpadamavyayam
sattvaśaktiṃ samāsthāya śivamabhyarcayeddvijāḥ //
yaḥ sattvaniṣṭho madbhakto madarcanaparāyaṇaḥ
sarvato dharmaniṣṭhaś ca sadotsāhī samāhitaḥ //
sarvadvandvasaho dhīraḥ sarvabhūtahite rataḥ
ṛjusvabhāvaḥ satataṃ svasthacitto mṛduḥ sadā //
amānī buddhimāñchāntas tyaktaspardho dvijottamāḥ
sadā mumukṣurdharmajñaḥ svātmalakṣaṇalakṣaṇaḥ //
ṛṇatrayavinirmuktaḥ pūrvajanmani puṇyabhāk
jarāyukto dvijo bhūtvā śraddhayā ca guroḥ kramāt //
anyathā vāpi śuśrūṣāṃ kṛtvā kṛtrimavarjitaḥ
svargalokamanuprāpya bhuktvā bhogānanukramāt //
āsādya bhārataṃ varṣaṃ brahmavijjāyate dvijāḥ
saṃparkājjñānamāsādya jñānino yogavidbhavet //
kramo 'yaṃ malapūrṇasya jñānaprāpterdvijottamāḥ
tasmādanena mārgeṇa tyaktasaṃgo dṛḍhavrataḥ //
saṃsārakālakūṭākhyān mucyate munipuṅgavāḥ
evaṃ saṃkṣepataḥ proktaṃ mayā yuṣmākamacyutam //
jñānasyaiveha māhātmyaṃ prasaṃgādiha śobhanam
evaṃ pāśupataṃ yogaṃ kathitaṃ tvīśvareṇa tu //
na deyaṃ yasya kasyāpi śivoktaṃ munipuṅgavāḥ
dātavyaṃ yogine nityaṃ bhasmaniṣṭhāya supriyam //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi saṃsāraśamanaṃ naraḥ
sa yāti brahmasāyujyaṃ nātra kāryā vicāraṇā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge saṃsāraviṣakathanaṃ nāma ṣaḍaśītitamo 'dhyāyaḥ
kena yogena vai sūta guṇaprāptiḥ satāmiha
aṇimādiguṇopetā bhavantyeveha yoginaḥ
tatsarvaṃ vistarātsūta vaktumarhasi sāṃpratam //
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi yogaṃ paramadurlabham
pañcadhā saṃsmaredādau sthāpya citte sanātanam //
kalpayeccāsanaṃ padmaṃ somasūryāgnisaṃyutam
ṣaḍviṃśacchaktisaṃyuktam aṣṭadhā ca dvijottamāḥ //
tataḥ ṣoḍaśadhā caiva punardvādaśadhā dvijāḥ
smarec ca tat tathā madhye devyā devam umāpatim //
aṣṭaśaktisamāyuktam aṣṭamūrtimajaṃ prabhum
tābhiścāṣṭavidhā rudrāś catuḥṣaṣṭividhāḥ punaḥ //
śaktayaś ca tathā sarvā guṇāṣṭakasamanvitāḥ
evaṃ smaretkrameṇaiva labdhvā jñānamanuttamam //
evaṃ pāśupataṃ yogaṃ mokṣasiddhipradāyakam
tasyāṇimādayo viprā nānyathā karmakoṭibhiḥ //
Note: aiśvarya
tatrāṣṭaguṇamaiśvaryaṃ yogināṃ samudāhṛtam
tatsarvaṃ kramayogena hy ucyamānaṃ nibodhata //
aṇimā laghimā caiva mahimā prāptireva ca
prākāmyaṃ caiva sarvatra īśitvaṃ caiva sarvataḥ //
vaśitvamatha sarvatra yatra kāmāvasāyitā
taccāpi trividhaṃ jñeyam aiśvaryaṃ sārvakāmikam //
sāvadyaṃ niravadyaṃ ca sūkṣmaṃ caiva pravartate
sāvadyaṃ nāma yattatra pañcabhūtātmakaṃ smṛtam //
indriyāṇi manaścaiva ahaṅkāraś ca yaḥ smṛtaḥ
tatra sūkṣmapravṛttistu pañcabhūtātmikā punaḥ //
indriyāṇi manaścittabuddhyahaṅkārasaṃjñitam
tathā sarvamayaṃ caiva ātmasthā khyātireva ca //
saṃyoga eva trividhaḥ sūkṣmeṣveva pravartate
punaraṣṭaguṇaścāpi sūkṣmeṣveva vidhīyate //
tasya rūpaṃ pravakṣyāmi yathāha bhagavānprabhuḥ
trailokye sarvabhūteṣu yathāsya niyamaḥ smṛtaḥ //
aṇimādyaṃ tathāvyaktaṃ sarvatraiva pratiṣṭhitam
trailokye sarvabhūtānāṃ duṣprāpyaṃ samudāhṛtam //
tat tasya bhavati prāpyaṃ prathamaṃ yogināṃ balam
laṅghanaṃ plavanaṃ loke rūpamasya sadā bhavet //
śīghratvaṃ sarvabhūteṣu dvitīyaṃ tu padaṃ smṛtam
trailokye sarvabhūtānāṃ mahimnā caiva vanditam //
mahitvaṃ cāpi loke 'smiṃs tṛtīyo yoga ucyate
trailokye sarvabhūteṣu yatheṣṭagamanaṃ smṛtam //
prākāmān viṣayān bhuṅkte tathāpratihataḥ kvacit
trailokye sarvabhūtānāṃ sukhaduḥkhaṃ pravartate //
īśo bhavati sarvatra pravibhāgena yogavit
vaśyāni cāsya bhūtāni trailokye sacarācare //
icchayā tasya rūpāṇi bhavanti na bhavanti ca
yatra kāmāvasāyitvaṃ trailokye sacarācare //
śabdaḥ sparśo raso gandho rūpaṃ caiva manas tathā
pravartante 'sya cecchāto na bhavanti yathecchayā //
Note: yogin is freed from attachment
na jāyate na mriyate chidyate na ca bhidyate
na dahyate na muhyeta līyate na ca lipyate //
na kṣīyate na kṣarati khidyate na kadācana
kriyate vā na sarvatra tathā vikriyate na ca //
agandharasarūpastu asparśaḥ śabdavarjitaḥ
avarṇo hyasvaraś caiva asavarṇastu karhicit //
sa bhuṅkte viṣayāṃścaiva viṣayairna ca yujyate
aṇutvāttu paraḥ sūkṣmaḥ sūkṣmatvād apavargikaḥ //
vyāpakastvapavargācca vyāpakātpuruṣaḥ smṛtaḥ
puruṣaḥ sūkṣmabhāvāttu aiśvarye parame sthitaḥ //
guṇottaramathaiśvarye sarvataḥ sūkṣmamucyate
aiśvaryaṃ cāpratīghātaṃ prāpya yogamanuttamam //
apavargaṃ tato gacchet sūkṣmaṃ tatparamaṃ padam
evaṃ pāśupataṃ yogaṃ jñātavyaṃ munipuṅgavāḥ //
svargāpavargaphaladaṃ śivasāyujyakāraṇam
athavā gatavijñāno rāgātkarma samācaret //
rājasaṃ tāmasaṃ vāpi bhuktvā tatraiva mucyate
Note: brahman guarantees liberationtathā sukṛtakarmā tu phalaṃ svarge samaśnute //
tasmātsthānātpunaḥ śreṣṭho mānuṣyamupapadyate
tasmādbrahma paraṃ saukhyaṃ brahma śāśvatam uttamam //
brahma eva hi seveta brahmaiva hi paraṃ sukham
pariśramo hi yajñānāṃ mahatārthena vartate //
bhūyo mṛtyuvaśaṃ yāti tasmānmokṣaḥ paraṃ sukham
athavā dhyānasaṃyukto brahmatattvaparāyaṇaḥ //
na tu cyāvayituṃ śakyo manvantaraśatairapi
dṛṣṭvā tu puruṣaṃ divyaṃ viśvākhyaṃ viśvatomukham //
viśvapādaśirogrīvaṃ viśveśaṃ viśvarūpiṇam
viśvagandhaṃ viśvamālyaṃ viśvāṃbaradharaṃ prabhum //
gobhir mahīṃ saṃpatate patatriṇo naivaṃ bhūyo janayatyevameva
kaviṃ purāṇam anuśāsitāraṃ sūkṣmācca sūkṣmaṃ mahato mahāntam //
yogena paśyenna ca cakṣuṣā punar nirindriyaṃ puruṣaṃ rukmavarṇam
aliṅginaṃ nirguṇaṃ cetanaṃ ca nityaṃ sadā sarvagaṃ sarvasāram //
paśyanti yuktyā hyacalaprakāśaṃ tadbhāvitāstejasā dīpyamānam /*
apāṇipādodarapārśvajihvo hyatīndriyo vāpi susūkṣma ekaḥ //
paśyatyacakṣuḥ sa śṛṇotyakarṇo na cāstyabuddhaṃ na ca buddhir asti /*
sa veda sarvaṃ na ca sarvavedyaṃ tamāhuragryaṃ puruṣaṃ mahāntam //
acetanāṃ sarvagatāṃ sūkṣmāṃ prasavadharmiṇīm
prakṛtiṃ sarvabhūtānāṃ yuktāḥ paśyanti yoginaḥ //
sarvataḥ pāṇipādaṃ tat sarvato 'kṣiśiromukham
sarvataḥ śrutimal loke sarvamāvṛtya tiṣṭhati //
yukto yogena ceśānaṃ sarvataś ca sanātanam
puruṣaṃ sarvabhūtānāṃ taṃ vidvānna vimuhyati //
bhūtātmānaṃ mahātmānaṃ paramātmānamavyayam
sarvātmānaṃ paraṃ brahma tadvai dhyātā na muhyati //
pavano hi yathā grāhyo vicaransarvamūrtiṣu
puri śete sudurgrāhyas tasmātpuruṣa ucyate //
Note: development of an embryo
atha celluptadharmā tu sāvaśeṣaiḥ svakarmabhiḥ
tatastu brahmagarbhe vai śukraśoṇitasaṃyute //
strīpuṃsoḥ saṃprayoge hi jāyate hi tataḥ prabhuḥ
tatastu garbhakālena kalalaṃ nāma jāyate //
kālena kalalaṃ cāpi budbudaṃ samprajāyate
mṛtpiṇḍastu yathā cakre cakrāvartena pīḍitaḥ //
hastābhyāṃ kriyamāṇastu biṃbatvamanugacchati
evamādhyātmikairyuktā vāyunā saṃprapūritaḥ //
yadi yoniṃ vimuñcāmi tatprapadye maheśvaram
yāvaddhi vaiṣṇavo vāyur jātamātraṃ na saṃspṛśet //
tāvatkālaṃ mahādevam arcayāmīti cintayet
jāyate mānuṣastatra yathārūpaṃ yathāvayaḥ //
vāyuḥ saṃbhavate khāttu vātādbhavati vai jalam
jalāt sambhavati prāṇaḥ prāṇācchukraṃ vivardhate //
raktabhāgās trayastriṃśad retobhāgāś caturdaśa
bhāgato 'rdhaphalaṃ kṛtvā tato garbho niṣicyate //
tatastu garbhasaṃyuktaḥ pañcabhir vāyubhir vṛtaḥ
pituḥ śarīrātpratyaṅgaṃ rūpamasyopajāyate //
tato 'sya māturāhārāt pītalīḍhapraveśanāt
nābhideśena vai prāṇās te hy ādhārā hi dehinām //
navamāsāt parikliṣṭaḥ saṃveṣṭitaśirodharaḥ
veṣṭitaḥ sarvagātraiś ca aparyāptapraveśanaḥ //
navamāsoṣitaścāpi yonicchidrādavāṅmukhaḥ
Note: helltataḥ svakarmabhiḥ pāpair nirayaṃ samprapadyate //
asipatravanaṃ caiva śālmalicchedanaṃ tathā
tāḍanaṃ bhakṣaṇaṃ caiva pūyaśoṇitabhakṣaṇam //
yathā hyāpastu saṃchinnāḥ saṃśleṣmam upayānti vai
tathā chinnāś ca bhinnāśca yātanāsthānam āgatāḥ //
evaṃ jīvāstu taiḥ pāpais tapyamānāḥ svayaṃkṛtaiḥ
prāpnuyuḥ karmabhiḥ śeṣair duḥkhaṃ vā yadi vetarat //
ekenaiva tu gantavyaṃ sarvamutsṛjya vai janam
ekenaiva tu bhoktavyaṃ tasmātsukṛtamācaret //
na hyenaṃ prasthitaṃ kaścid gacchantam anugacchati
yadanena kṛtaṃ karma tadenamanugacchati //
te nityaṃ yamaviṣayeṣu sampravṛttāḥ krośantaḥ satatamaniṣṭasaṃprayogaiḥ
śuṣyante parigatavedanāḥ śarīrā bahvībhiḥ subhṛśamanantayātanābhiḥ //
Note: diff. forms of rebirth
karmaṇā manasā vācā yadabhīkṣṇaṃ niṣevate
tadabhyāso haratyenaṃ tasmātkalyāṇamācaret //
anādimānprabandhaḥ syāt pūrvakarmaṇi dehinaḥ
saṃsāraṃ tāmasaṃ ghoraṃ ṣaḍvidhaṃ pratipadyate //
mānuṣyātpaśubhāvaś ca paśubhāvān mṛgo bhavet
mṛgatvātpakṣibhāvaś ca tasmāccaiva sarīsṛpaḥ //
sarīsṛpatvādgacchedvai sthāvaratvaṃ na saṃśayaḥ
sthāvaratve punaḥ prāpte yāvad unmilate janaḥ //
kulālacakravadbhrāntas tatraiva parivartate
ityevaṃ hi manuṣyādiḥ saṃsāraḥ sthāvarāntikaḥ //
vijñeyastāmaso nāma tatraiva parivartate
sāttvikaścāpi saṃsāro brahmādiḥ parikīrtitaḥ //
piśācāntaḥ sa vijñeyaḥ svargasthāneṣu dehinām
brāhme tu kevalaṃ sattvaṃ sthāvare kevalaṃ tamaḥ //
caturdaśānāṃ sthānānāṃ madhye viṣṭambhakaṃ rajaḥ
marmasu chidyamāneṣu vedanārtasya dehinaḥ //
tatastatparamaṃ brahma kathaṃ vipraḥ smariṣyati
saṃsāraḥ pūrvadharmasya bhāvanābhiḥ praṇoditaḥ //
mānuṣaṃ bhajate nityaṃ tasmāddhyānaṃ samācaret
caturdaśavidhaṃ hyetad buddhvā saṃsāramaṇḍalam //
nityaṃ samārabheddharmaṃ saṃsārabhayapīḍitaḥ
tatastarati saṃsāraṃ krameṇa parivartitaḥ //
tasmācca satataṃ yukto dhyānatatparayuñjakaḥ
tathā samārabhedyogaṃ yathātmānaṃ sa paśyati //
eṣa āpaḥ paraṃ jyotir eṣa seturanuttamaḥ
vivṛtyā hyeṣa saṃbhedād bhūtānāṃ caiva śāśvataḥ //
tadenaṃ setumātmānam agniṃ vai viśvatomukham
hṛdisthaṃ sarvabhūtānām upāsīta maheśvaram //
tathāntaḥ saṃsthitaṃ devaṃ svaśaktyā parimaṇḍitam
aṣṭadhā cāṣṭadhā caiva tathā cāṣṭavidhena ca //
sṛṣṭyarthaṃ saṃsthitaṃ vahniṃ saṃkṣipya ca hṛdi sthitam
dhyātvā yathāvaddeveśaṃ rudraṃ bhuvananāyakam //
hutvā pañcāhutīḥ samyak taccintāgatamānasaḥ
vaiśvānaraṃ hṛdisthaṃ tu yathāvadanupūrvaśaḥ //
āpaḥ pūtāḥ sakṛtprāśya tūṣṇīṃ hutvā hyupāviśan
prāṇāyeti tatastasya prathamā hyāhutiḥ smṛtā //
apānāya dvitīyā ca vyānāyeti tathā parā
udānāya caturthī syāt samānāyeti pañcamī //
svāhākāraiḥ pṛthagghutvā śeṣaṃ bhuñjīta kāmataḥ
apaḥ punaḥ sakṛtprāśya ācamya hṛdayaṃ spṛśet //
prāṇānāṃ granthirasyātmā rudro hyātmā viśāntakaḥ
rudro vai hyātmanaḥ prāṇa evamāpyāyayetsvayam //
prāṇe niviṣṭo vai rudras tasmātprāṇamayaḥ svayam
prāṇāya caiva rudrāya juhotyamṛtamuttamam //
śivāviśeha māmīśa svāhā brahmātmane svayam
evaṃ pañcāhutīścaiva prabhuḥ prīṇātu śāśvataḥ //
puruṣo 'si pure śeṣe tvaṃ aṅguṣṭhapramāṇataḥ
āśritaścaiva cāṅguṣṭham īśaḥ paramakāraṇam //
sarvasya jagataścaiva prabhuḥ prīṇātu śāśvataḥ
tvaṃ devānāmasi jyeṣṭho rudrastvaṃ ca puro vṛṣā //
mṛdustvamannamasmabhyam etadastu hutaṃ tava
ityevaṃ kathitaṃ sarvaṃ guṇaprāptiviśeṣataḥ //
yogācāraḥ svayaṃ tena brahmaṇā kathitaḥ purā
evaṃ pāśupataṃ jñānaṃ jñātavyaṃ ca prayatnataḥ //
bhasmasnāyī bhaven nityaṃ bhasmaliptaḥ sadā bhavet
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi śrāvayedvā dvijottamān //
daive karmaṇi pitrye vā sa yāti paramāṃ gatim //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge 'ṇimādyaṣṭasiddhitriguṇasaṃsāraprāgnau homādivarṇanaṃ nāmāṣṭāśītitamo 'dhyāyaḥ
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi śaucācārasya lakṣaṇam
yadanuṣṭhāya śuddhātmā paretya gatimāpnuyāt //
brahmaṇā kathitaṃ pūrvaṃ sarvabhūtahitāya vai
saṃkṣepātsarvavedārthaṃ saṃcayaṃ brahmavādinām //
udayārthaṃ tu śaucānāṃ munīnāmuttamaṃ padam
yastatrāthāpramattaḥ syāt sa munirnāvasīdati //
mānāvamānau dvāvetau tāvevāhur viṣāmṛte
avamāno 'mṛtaṃ tatra sanmāno viṣamucyate //
gurorapi hite yuktaḥ sa tu saṃvatsaraṃ vaset
niyameṣvapramattastu yameṣu ca sadā bhavet //
prāpyānujñāṃ tataścaiva jñānayogamanuttamam
avirodhena dharmasya careta pṛthivīmimām //
cakṣuḥpūtaṃ carenmārgaṃ vastrapūtaṃ jalaṃ pibet
satyapūtaṃ vadedvākyaṃ manaḥpūtaṃ samācaret //
matsyagṛhyasya yatpāpaṃ ṣaṇmāsābhyantare bhavet
ekāhaṃ tatsamaṃ jñeyam apūtaṃ yajjalaṃ bhavet //
apūtodakapāne tu japecca śatapañcakam
aghoralakṣaṇaṃ mantraṃ tataḥ śuddhimavāpnuyāt //
athavā pūjayecchaṃbhuṃ ghṛtasnānādivistaraiḥ
tridhā pradakṣiṇīkṛtya śudhyate nātra saṃśayaḥ //
ātithyaśrāddhayajñeṣu na gacchedyogavitkvacit
evaṃ hyahiṃsako yogī bhavediti vicāritam //
Note: rules for bhaikṣyacaraṇa
vahnau vidhūme 'tyaṅgāre sarvasminbhuktavajjane
carettu matimān bhaikṣyaṃ na tu teṣveva nityaśaḥ //
athainam avamanyante pare paribhavanti ca
tathā yuktaṃ caredbhaikṣyaṃ satāṃ dharmamadūṣayan //
bhaikṣyaṃ caredvanastheṣu yāyāvaragṛheṣu ca
śreṣṭhā tu prathamā hīyaṃ vṛttirasyopajāyate //
ata ūrdhvaṃ gṛhastheṣu śīlīneṣu careddvijāḥ
śraddadhāneṣu dānteṣu śrotriyeṣu mahātmasu //
ata ūrdhvaṃ punaścāpi aduṣṭāpatiteṣu ca
bhaikṣyacaryā hi varṇeṣu jaghanyā vṛttirucyate //
bhaikṣyaṃ yavāgūstakraṃ vā payo yāvakameva ca
phalamūlādi pakvaṃ vā kaṇapiṇyākasaktavaḥ //
ityeva te mayā proktā yogināṃ siddhivarddhanāḥ
āhārāsteṣu siddheṣu śreṣṭhaṃ bhaikṣyamiti smṛtam //
abbinduṃ yaḥ kuśāgreṇa māsi māsi samaśnute
nyāyato yaścaredbhaikṣyaṃ pūrvoktātsa viśiṣyate //
jarāmaraṇagarbhebhyo bhītasya narakādiṣu
evaṃ dāyayate tasmāt tadbhaikṣyamiti saṃsmṛtam //
dadhibhakṣāḥ payobhakṣā ye cānye jīvakṣīṇakāḥ
sarve te bhaikṣyabhakṣasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm //
bhasmaśāyī bhavennityaṃ bhikṣācārī jitendriyaḥ
ya icchet paramaṃ sthānaṃ vrataṃ pāśupataṃ caret //
Note: behaviour of a yogin
yogināṃ caiva sarveṣāṃ śreṣṭhaṃ cāndrāyaṇaṃ bhavet
ekaṃ dve trīṇi catvāri śaktito vā samācaret //
asteyaṃ brahmacaryaṃ ca alobhastyāga eva ca
vratāni pañca bhikṣūṇām ahiṃsā paramā tviha //
akrodho guruśuśrūṣā śaucamāhāralāghavam
nityaṃ svādhyāya ityete niyamāḥ parikīrtitāḥ //
bījayoniguṇā vastubandhaḥ karmabhir eva ca
yathā dvipa ivāraṇye manuṣyāṇāṃ vidhīyate //
devaistulyāḥ sarvayajñakriyāstu yajñājjāpyaṃ jñānamāhuś ca jāpyāt
jñānād dhyānaṃ saṃgarāgādapetaṃ tasminprāpte śāśvatasyopalambhaḥ //
damaḥ śamaḥ satyamakalmaṣatvaṃ maunaṃ ca bhūteṣvakhileṣu cārjavam
atīndriyaṃ jñānamidaṃ tathā śivaṃ prāhus tathā jñānaviśuddhabuddhayaḥ //
samāhito brahmaparo 'pramādī śucis tathaikāntaratir jitendriyaḥ /*
samāpnuyādyogamimaṃ mahātmā maharṣayaścaivam aninditāmalāḥ //
prāpyate 'bhimatān deśān aṅkuśena nivāritaḥ
etanmārgeṇa śuddhena dagdhabījo hyakalmaṣaḥ //
sadācāraratāḥ śāntāḥ svadharmaparipālakāḥ
sarvāṃllokān vinirjitya brahmalokaṃ vrajanti te //
Note: salutation of superiors
pitāmahenopadiṣṭo dharmaḥ sākṣātsanātanaḥ
sarvalokopakārārthaṃ śṛṇudhvaṃ pravadāmi vaḥ //
gurūpadeśayuktānāṃ vṛddhānāṃ kramavarttinām
abhyutthānādikaṃ sarvaṃ praṇāmaṃ caiva kārayet //
aṣṭāṅgapraṇipātena tridhā nyastena suvratāḥ
triḥpradakṣiṇayogena vandyo vai brahmaṇo guruḥ //
jyeṣṭhānye 'pi ca te sarve vandanīyā vijānatā
ājñābhaṅgaṃ na kurvīta yadīcchet siddhim uttamām //
dhātuśūnyabilakṣetrakṣudramantropajīvanam
viṣagrahaviḍambādīn varjayet sarvayatnataḥ //
kaitavaṃ vittaśāṭhyaṃ ca paiśunyaṃ varjayetsadā
atihāsam avaṣṭambhaṃ līlāsvecchāpravartanam //
varjayetsarvayatnena gurūṇāmapi saṃnidhau
tadvākyapratikūlaṃ ca ayuktaṃ vai gurorvacaḥ //
na vadetsarvayatnena aniṣṭaṃ na smaretsadā
yatīnāmāsanaṃ vastraṃ daṇḍādyaṃ pāduke tathā //
mālyaṃ ca śayanasthānaṃ pātraṃ chāyāṃ ca yatnataḥ
yajñopakaraṇāṅgaṃ ca na spṛśed vai padena ca //
devadrohaṃ gurudrohaṃ na kuryātsarvayatnataḥ
kṛtvā pramādato viprāḥ praṇavasyāyutaṃ japet //
devadrohagurudrohāt koṭimātreṇa śudhyati
mahāpātakaśuddhyarthaṃ tathaiva ca yathāvidhi //
pātakī ca tadardhena śudhyate vṛttavānyadi
upapātakinaḥ sarve tadardhenaiva suvratāḥ //
saṃdhyālope kṛte vipraḥ trirāvṛttyaiva śudhyati
āhnikacchedane jāte śatamekamudāhṛtam //
laṅghane samayānāṃ tu abhakṣyasya ca bhakṣaṇe
avācyavācane caiva sahasrācchuddhirucyate //
kākolūkakapotānāṃ pakṣiṇāmapi ghātane
śatamaṣṭottaraṃ japtvā mucyate nātra saṃśayaḥ //
yaḥ punastattvavettā ca brahmavid brāhmaṇottamaḥ
smaraṇācchuddhimāpnoti nātra kāryā vicāraṇā //
naivamātmavidāmasti prāyaścittāni codanā
viśvasyaiva hi te śuddhā brahmavidyāvido janāḥ //
yogadhyānaikaniṣṭhāś ca nirlepāḥ kāñcanaṃ yathā
śuddhānāṃ śodhanaṃ nāsti viśuddhā brahmavidyayā //
Note: cleaning of water
uddhṛtānuṣṇaphenābhiḥ pūtābhir vastracakṣuṣā
adbhiḥ samācaretsarvaṃ varjayetkaluṣodakam //
gandhavarṇarasairduṣṭam aśucisthānasaṃsthitam
paṅkāśmadūṣitaṃ caiva sāmudraṃ palvalodakam //
saśaivālaṃ tathānyairvā doṣairduṣṭaṃ vivarjayet
Note: cleaning of clothesvastraśaucānvitaḥ kuryāt sarvakāryāṇi vai dvijāḥ //
namaskārādikaṃ sarvaṃ guruśuśrūṣaṇādikam
vastraśaucavihīnātmā hy aśucirnātra saṃśayaḥ //
devakāryopayuktānāṃ pratyahaṃ śaucamiṣyate
itareṣāṃ hi vastrāṇāṃ śaucaṃ kāryaṃ malāgame //
varjayetsarvayatnena vāso 'nyair vidhṛtaṃ dvijāḥ
kauśeyāvikayo rūkṣaiḥ kṣaumāṇāṃ gaurasarṣapaiḥ //
śrīphalairaṃśupaṭṭānāṃ kutapānāmariṣṭakaiḥ
carmaṇāṃ vidalānāṃ ca vetrāṇāṃ vastravanmatam //
valkalānāṃ tu sarveṣāṃ chatracāmarayorapi
cailavacchaucamākhyātaṃ brahmavidbhir munīśvaraiḥ //
Note: cleaning of objects
bhasmanā śudhyate kāṃsyaṃ kṣāreṇāyasam ucyate
tāmramamlena vai viprās trapusīsakayorapi //
haimam adbhiḥ śubhaṃ pātraṃ raupyapātraṃ dvijottamāḥ
maṇyaśmaśaṅkhamuktānāṃ śaucaṃ taijasavatsmṛtam //
agner apāṃ ca saṃyogād atyantopahatasya ca
rasānāmiha sarveṣāṃ śuddhirutplavanaṃ smṛtam //
tṛṇakāṣṭhādivastūnāṃ śubhenābhyukṣaṇaṃ smṛtam
uṣṇena vāriṇā śuddhis tathā sruksruvayorapi //
tathaiva yajñapātrāṇāṃ muśalolūkhalasya ca
śṛṅgāsthidārudantānāṃ takṣaṇenaiva śodhanam //
saṃhatānāṃ mahābhāgā dravyāṇāṃ prokṣaṇaṃ smṛtam
asaṃhatānāṃ dravyāṇāṃ pratyekaṃ śaucamucyate //
abhuktarāśidhānyānām ekadeśasya dūṣaṇe
tāvanmātraṃ samuddhṛtya prokṣayedvai kuśāṃbhasā //
śākamūlaphalādīnāṃ dhānyavacchuddhiriṣyate
mārjanonmārjanair veśma punaḥpākena mṛnmayam //
ullekhanenāñjanena tathā saṃmārjanena ca
gonivāsena vai śuddhā secanena dharā smṛtā //
bhūmistham udakaṃ śuddhaṃ vaitṛṣṇyaṃ yatra gaurvrajet
avyāptaṃ yadamedhyena gandhavarṇarasānvitam //
vatsaḥ śuciḥ prasravaṇe śakuniḥ phalapātane
svadārāsyaṃ gṛhasthānāṃ ratau bhāryābhikāṅkṣayā //
hastābhyāṃ kṣālitaṃ vastraṃ kāruṇā ca yathāvidhi
kuśāṃbunā susaṃprokṣya gṛhṇīyāddharmavittamaḥ //
paṇyaṃ prasāritaṃ caiva varṇāśramavibhāgaśaḥ
śucirākarajaṃ teṣāṃ śvā mṛgagrahaṇe śuciḥ //
chāyā ca vipluṣo viprā makṣikādyā dvijottamāḥ
rajo bhūr vāyur agniś ca medhyāni sparśane sadā //
suptvā bhuktvā ca vai viprāḥ kṣuttvā pītvā ca vai tathā
ṣṭhīvitvādhyayanādau ca śucirapyācametpunaḥ //
pādau spṛśanti ye cāpi parācamanabindavaḥ
te pārthivaiḥ samā jñeyā na tairaprayato bhavet //
kṛtvā ca maithunaṃ spṛṣṭvā patitaṃ kukkuṭādikam
sūkaraṃ caiva kākādi śvānamuṣṭraṃ kharaṃ tathā //
yūpaṃ cāṇḍālakādyāṃś ca spṛṣṭvā snānena śudhyati
rajasvalāṃ sūtikāṃ ca na spṛśedantyajāmapi //
sūtikāśaucasaṃyuktaḥ śāvāśaucasamanvitaḥ
saṃspṛśenna rajastāsāṃ spṛṣṭvā snātvaiva śudhyati //
Note: undefilable people
naivāśaucaṃ yatīnāṃ ca vanasthabrahmacāriṇām
naiṣṭhikānāṃ nṛpāṇāṃ ca maṇḍalīnāṃ ca suvratāḥ //
tataḥ kāryavirodhāddhi nṛpāṇāṃ nānyathā bhavet
vaikhānasānāṃ viprāṇāṃ patitānāmasaṃbhavāt //
asaṃcayād dvijānāṃ ca snānamātreṇa nānyathā
tathā saṃnihitānāṃ ca yajñārthaṃ dīkṣitasya ca //
ekāhād yajñayājināṃ śuddhiruktā svayaṃbhuvā
tatastvadhītaśākhānāṃ caturbhiḥ sarvadehinām //
Note: duration of defilement
sūtakaṃ pretakaṃ nāsti tryahād ūrdhvam amutra vai
arvāg ekādaśāhāntaṃ bāndhavānāṃ dvijottamāḥ //
snānamātreṇa vai śuddhir maraṇe samupasthite
tata ṛtutrayādarvāg ekāhaḥ parigīyate //
saptavarṣāt tataścārvāk trirātraṃ hi tataḥ param
daśāhaṃ brāhmaṇānāṃ vai prathame 'hani vā pituḥ //
daśāhaṃ sūtikāśaucaṃ māturapyevamavyayāḥ
arvāk trivarṣātsnānena bāndhavānāṃ pituḥ sadā //
aṣṭābdād ekarātreṇa śuddhiḥ syād bāndhavasya tu
dvādaśābdāttataścārvāk trirātraṃ strīṣu suvratāḥ //
sapiṇḍatā ca puruṣe saptame vinivartate
atikrānte daśāhe tu trirātramaśucirbhavet //
tataḥ saṃnihito vipraś cārvāk pūrvaṃ tadeva vai
saṃvatsare vyatīte tu snānamātreṇa śudhyati //
Note: purification after touching a dead body
spṛṣṭvā pretaṃ trirātreṇa dharmārthaṃ snānamucyate
dāhakānāṃ ca netṝṇāṃ snānamātramabāndhave //
anugamya ca vai snātvā ghṛtaṃ prāśya viśudhyati
ācāryamaraṇe caiva trirātraṃ śrotriye mṛte //
pakṣiṇī mātulānāṃ ca sodarāṇāṃ ca vā dvijāḥ
bhūpānāṃ maṇḍalīnāṃ ca sadyo nīrāṣṭravāsinām //
kevalaṃ dvādaśāhena kṣattriyāṇāṃ dvijottamāḥ
nābhiṣiktasya cāśaucaṃ saṃpramādeṣu vai raṇe //
vaiśyaḥ pañcadaśāhena śūdro māsena śudhyati
iti saṃkṣepataḥ proktā dravyaśuddhiranuttamā //
aśaucaṃ cānupūrvyeṇa yatīnāṃ naiva vidyate
Note: menstruationtretāprabhṛti nārīṇāṃ māsi māsyārtavaṃ dvijāḥ //
kṛte sakṛd yugavaśāj jāyante vai sahaiva tu
prayānti ca mahābhāgā bhāryābhiḥ kuravo yathā //
varṇāśramavyavasthā ca tretāprabhṛti suvratāḥ
bhārate dakṣiṇe varṣe vyavasthā netareṣvatha //
mahāvīte suvīte ca jaṃbūdvīpe tathāṣṭasu
śākadvīpādiṣu prokto dharmo vai bhārate yathā //
rasollāsā kṛte vṛttis tretāyāṃ gṛhavṛkṣajā
saivārtavakṛtād doṣād rāgadveṣādibhir nṛṇām //
maithunātkāmato viprās tathaiva paruṣādibhiḥ
yavādyāḥ samprajāyante grāmyāraṇyāścaturdaśa //
oṣadhyaś ca rajodoṣāḥ strīṇāṃ rāgādibhir nṛṇām
akālakṛṣṭā vidhvastāḥ punarutpāditās tathā //
tasmātsarvaprayatnena na saṃbhāṣyā rajasvalā
prathame 'hani cāṇḍālī yathā varjyā tathāṅganā //
dvitīye 'hani viprā hi yathā vai brahmaghātinī
tṛtīye 'hni tadardhena caturthe 'hani suvratāḥ //
snātvārdhamāsāt saṃśuddhā tataḥ śuddhirbhaviṣyati
ā ṣoḍaśāt tataḥ strīṇāṃ mūtravacchaucamiṣyate //
pañcarātraṃ tathāspṛśyā rajasā vartate yadi
sā viṃśaddivasādūrdhvaṃ rajasā pūrvavattathā //
snānaṃ śaucaṃ tathā gānaṃ rodanaṃ hasanaṃ tathā
yānamabhyañjanaṃ nārī dyūtaṃ caivānulepanam //
divāsvapnaṃ viśeṣeṇa tathā vai dantadhāvanam
maithunaṃ mānasaṃ vāpi vācikaṃ devatārcanam //
varjayetsarvayatnena namaskāraṃ rajasvalā
rajasvalāṅganāsparśasaṃbhāṣe ca rajasvalā //
saṃtyāgaṃ caiva vastrāṇāṃ varjayetsarvayatnataḥ
snātvānyapuruṣaṃ nārī na spṛśettu rajasvalā //
īkṣayedbhāskaraṃ devaṃ brahmakūrcaṃ tataḥ pibet
kevalaṃ pañcagavyaṃ vā kṣīraṃ vā cātmaśuddhaye //
caturthyāṃ strī na gamyā tu gato 'lpāyuḥ prasūyate
vidyāhīnaṃ vratabhraṣṭaṃ patitaṃ pāradārikam //
dāridryārṇavamagnaṃ ca tanayaṃ sā prasūyate
kanyārthinaiva gantavyā pañcamyāṃ vidhivatpunaḥ //
raktādhikyādbhavennārī śukrādhikye bhavetpumān
same napuṃsakaṃ caiva pañcamyāṃ kanyakā bhavet //
ṣaṣṭhyāṃ gamyā mahābhāgā satputrajananī bhavet
putratvaṃ vyañjayettasya jātaputro mahādyutiḥ //
pumiti narakasyākhyā duḥkhaṃ ca narakaṃ viduḥ
puṃsastrāṇānvitaṃ putraṃ tathābhūtaṃ prasūyate //
saptamyāṃ caiva kanyārthī gacchetsaiva prasūyate
aṣṭamyāṃ sarvasampannaṃ tanayaṃ samprasūyate //
navamyāṃ dārikāyārthī daśamyāṃ paṇḍito bhavet
ekādaśyāṃ tathā nārīṃ janayetsaiva pūrvavat //
dvādaśyāṃ dharmatattvajñaṃ śrautasmārtapravartakam
trayodaśyāṃ jaḍāṃ nārīṃ sarvasaṃkarakāriṇīm //
janayatyaṅganā yasmān na gacchetsarvayatnataḥ
caturdaśyāṃ yadā gacchet sā putrajananī bhavet //
pañcadaśyāṃ ca dharmiṣṭhāṃ ṣoḍaśyāṃ jñānapāragam
strīṇāṃ vai maithune kāle vāmapārśve prabhañjanaḥ //
caredyadi bhavennārī pumāṃsaṃ dakṣiṇe labhet
strīṇāṃ maithunakāle tu pāpagrahavivarjite //
uktakāle śucirbhūtvā śuddhāṃ gacchecchucismitām
ityevaṃ saṃprasaṃgena yatīnāṃ dharmasaṃgrahe //
sarveṣāmeva bhūtānāṃ sadācāraḥ prakīrtitaḥ
yaḥ paṭhecchṛṇuyād vāpi sadācāraṃ śucirnaraḥ //
śrāvayedvā yathānyāyaṃ brāhmaṇān dagdhakilbiṣān
brahmalokamanuprāpya brahmaṇā saha modate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge sadācārakathanaṃ nāmaikonanavatitamo 'dhyāyaḥ
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi ariṣṭāni nibodhata
yena jñānaviśeṣeṇa mṛtyuṃ paśyanti yoginaḥ //
arundhatīṃ dhruvaṃ caiva somachāyāṃ mahāpatham
yo na paśyenna jīvetsa naraḥ saṃvatsarātparam //
ariśmavantam ādityaṃ raśmivantaṃ ca pāvakam
yaḥ paśyati na jīvedvai māsādekādaśātparam //
vamenmūtraṃ purīṣaṃ ca suvarṇaṃ rajataṃ tathā
pratyakṣamathavā svapne daśamāsānna jīvati //
rukmavarṇaṃ drumaṃ paśyed gandharvanagarāṇi ca
paśyet pretapiśācāṃś ca navamāsān sa jīvati //
akasmācca bhavetsthūlo hy akasmācca kṛśo bhavet
prakṛteś ca nivarteta cāṣṭau māsāṃś ca jīvati //
agrataḥ pṛṣṭhato vāpi khaṇḍaṃ yasya padaṃ bhavet
pāṃsuke kardame vāpi saptamāsānsa jīvati //
kākaḥ kapoto gṛdhro vā nilīyedyasya mūrdhani
kravyādo vā khago yasya ṣaṇmāsān nātivartate //
gacched vāyasapaṅktībhiḥ pāṃsuvarṣeṇa vā punaḥ
svacchāyāṃ vikṛtāṃ paśyec catuḥpañca sa jīvati //
anabhre vidyutaṃ paśyed dakṣiṇāṃ diśamāsthitām
udake dhanur aindraṃ vā trīṇi dvau vā sa jīvati //
apsu vā yadi vādarśe yo hyātmānaṃ na paśyati
aśiraskaṃ tathā paśyen māsād ūrdhvaṃ na jīvati //
śavagandhi bhavedgātraṃ vasāgandhamathāpi vā
mṛtyurhyupāgatastasya ardhamāsānna jīvati //
yasya vai snātamātrasya hṛdayaṃ pariśuṣyati
dhūmaṃ vā mastakātpaśyed daśāhānna sa jīvati //
saṃbhinno māruto yasya marmasthānāni kṛntati
adbhiḥ spṛṣṭo na hṛṣyeta tasya mṛtyurupasthitaḥ //
ṛkṣavānarayuktena rathenāśāṃ ca dakṣiṇām
gāyannṛtyan vrajet svapne vidyānmṛtyurupasthitaḥ //
kṛṣṇāṃbaradharā śyāmā gāyantī vāpyathāṅganā
yaṃ nayeddakṣiṇāmāśāṃ svapne so 'pi na jīvati //
chidraṃ vā svasya kaṇṭhasya svapne yo vīkṣate naraḥ
nagnaṃ vā śramaṇaṃ dṛṣṭvā vidyānmṛtyumupasthitam //
ā mastakatalādyas tu nimajjetpaṅkasāgare
dṛṣṭvā tu tādṛśaṃ svapnaṃ sadya eva na jīvati //
bhasmāṅgārāṃś ca keśāṃś ca nadīṃ śuṣkāṃ bhujaṅgamān
paśyedyo daśarātraṃ tu na sa jīvati tādṛśaḥ //
kṛṣṇaiś ca vikaṭaiścaiva puruṣairudyatāyudhaiḥ
pāṣāṇaistāḍyate svapne yaḥ sadyo na sa jīvati //
sūryodaye pratyuṣasi pratyakṣaṃ yasya vai śivāḥ
krośantyabhimukhaṃ pretya sa gatāyurbhavennaraḥ //
yasya vā snātamātrasya hṛdayaṃ pīḍyate bhṛśam
jāyate dantaharṣaś ca taṃ gatāyuṣamādiśet //
bhūyobhūyastrasedyastu rātrau vā yadi vā divā
dīpagandhaṃ ca nāghrāti vidyānmṛtyum upasthitam //
rātrau cendradhanuḥ paśyed divā nakṣatramaṇḍalam
paranetreṣu cātmānaṃ na paśyenna sa jīvati //
netramekaṃ sravedyasya karṇau sthānācca bhraśyataḥ
vakrā ca nāsā bhavati vijñeyo gatajīvitaḥ //
yasya kṛṣṇā kharā jihvā padmābhāsaṃ ca vai mukham
gaṇḍe vā piṇḍikārakte tasya mṛtyurupasthitaḥ //
muktakeśo hasaṃścaiva gāyannṛtyaṃś ca yo naraḥ
yāmyāmabhimukhaṃ gacchet tadantaṃ tasya jīvitam //
yasya śvetaghanābhāsā śvetasarṣapasaṃnibhā
śvetā ca mūrtirhyasakṛt tasya mṛtyurupasthitaḥ //
uṣṭrā vā rāsabhā vābhiyuktāḥ svapne rathe śubhāḥ
yasya so 'pi na jīvettu dakṣiṇābhimukho gataḥ //
dve vātha parame 'riṣṭe ekībhūtaḥ paraṃ bhavet
ghoṣaṃ na śṛṇuyātkarṇe jyotir netre na paśyati //
śvabhre yo nipatetsvapne dvāraṃ cāpi pidhīyate
na cottiṣṭhati yaḥ śvabhrāt tadantaṃ tasya jīvitam //
ūrdhvā ca dṛṣṭirna ca sampratiṣṭhā raktā punaḥ samparivartamānā /*
mukhasya śoṣaḥ suṣirā ca nābhiratyuṣṇamūtro viṣamastha eva //
divā vā yadi vā rātrau pratyakṣaṃ yo nihanyate
hantāraṃ na ca paśyecca sa gatāyurna jīvati //
agnipraveśaṃ kurute svapnānte yastu mānavaḥ
smṛtiṃ nopalabheccāpi tadantaṃ tasya jīvitam //
yastu prāvaraṇaṃ śuklaṃ svakaṃ paśyati mānavaḥ
kṛṣṇaṃ raktamapi svapne tasya mṛtyurupasthitaḥ //
Note: preparation for death
ariṣṭe sūcite dehe tasminkāla upasthite
tyaktvā khedaṃ viṣādaṃ ca upekṣed buddhimān naraḥ //
prācīṃ vā yadi vodīcīṃ diśaṃ niṣkramya vai śuciḥ
same 'tisthāvare deśe vivikte jantuvarjite //
udaṅmukhaḥ prāṅmukho vā svasthaś cācānta eva ca
svastikenopaviṣṭastu namaskṛtvā maheśvaram //
samakāyaśirogrīvo dhārayan nāvalokayet
yathā dīpo nivātastho neṅgate sopamā smṛtā //
prāgudakpravaṇe deśe tathā yuñjīta śāstravit
kāmaṃ vitarkaṃ prītiṃ ca sukhaduḥkhe ubhe tathā //
nigṛhya manasā sarvaṃ śuklaṃ dhyānam anusmaret
ghrāṇe ca rasane nityaṃ cakṣuṣī sparśane tathā //
śrotre manasi buddhau ca tatra vakṣasi dhārayet
kālakarmāṇi vijñāya samūheṣveva nityaśaḥ //
dvādaśādhyātmamityevaṃ yogadhāraṇamucyate
śatamardhaśataṃ vāpi dhāraṇāṃ mūrdhni dhārayet //
khinnasya dhāraṇāyogād vāyurūrdhvaṃ pravartate
tataścāpūrayed deham oṅkāreṇa samanvitaḥ //
tathauṃkāramayo yogī akṣare tvakṣarī bhavet
Note: oṃkāraata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi oṅkāraprāptilakṣaṇam //
eṣa trimātro vijñeyo vyañjanaṃ cātra ceśvaraḥ
prathamā vidyutī mātrā dvitīyā tāmasī smṛtā //
tṛtīyāṃ nirguṇāṃ caiva mātrāmakṣaragāminīm
gāndhārī caiva vijñeyā gāndhārasvarasaṃbhavā //
pipīlikāgatisparśā prayuktā mūrdhni lakṣyate
yathā prayukta oṅkāraḥ pratiniryāti mūrdhani //
tathauṃkāramayo yogī tv akṣarī tvakṣarī bhavet
praṇavo dhanuḥ śaro hyātmā brahmalakṣaṇamucyate //
apramattena veddhavyaṃ śaravat tanmayo bhavet
omityekākṣaraṃ hyetad guhāyāṃ nihitaṃ padam //
omityetattrayo lokās trayo vedāstrayo 'gnayaḥ
viṣṇukramāstrayastvete ṛksāmāni yajūṃṣi ca //
mātrā cārdhaṃ ca tisrastu vijñeyāḥ paramārthataḥ
tatprayuktastu yo yogī tasya sālokyamāpnuyāt //
akāro hyakṣaro jñeya ukāraḥ sahitaḥ smṛtaḥ
makārasahitauṃkāras trimātra iti saṃjñitaḥ //
akāras tveṣa bhūrloka ukāro bhuva ucyate
savyañjano makārastu svarloka iti gīyate //
oṅkārastu trayo lokāḥ śirastasya triviṣṭapam
bhuvanāṅgaṃ ca tatsarvaṃ brāhmaṃ tatpadamucyate //
mātrāpādo rudraloko hy amātraṃ tu śivaṃ padam
evaṃ jñānaviśeṣeṇa tatpadaṃ samupāsyate //
tasmāddhyānaratirnityam amātraṃ hi tadakṣaram
upāsyaṃ hi prayatnena śāśvataṃ sukhamicchatā //
hrasvā tu prathamā mātrā tato dīrghā tvanantaram
tataḥ plutavatī caiva tṛtīyā copadiśyate //
etāstu mātrā vijñeyā yathāvadanupūrvaśaḥ
yāvadeva tu śakyante dhāryante tāvadeva hi //
indriyāṇi mano buddhiṃ dhyāyannātmani yaḥ sadā
ardhaṃ tanmātram api cec chṛṇu yat phalamāpnuyāt //
māse māse 'śvamedhena yo yajeta śataṃ samāḥ
tena yatprāpyate puṇyaṃ mātrayā tadavāpnuyāt //
na tathā tapasogreṇa na yajñairbhūridakṣiṇaiḥ
yatphalaṃ prāpyate samyaṅ mātrayā tadavāpnuyāt //
tatra caiṣā tu yā mātrā plutā nāmopadiśyate
eṣā eva bhavetkāryā gṛhasthānāṃ tu yoginām //
eṣāṃ caiva viśeṣeṇa aiśvarye hyaṣṭalakṣaṇe
aṇimādye tu vijñeyā tasmādyuñjīta tāṃ dvijāḥ //
evaṃ hi yogasaṃyuktaḥ śucir dānto jitendriyaḥ
ātmānaṃ vidyate yastu sa sarvaṃ vindate dvijāḥ //
tasmātpāśupatairyogair ātmānaṃ cintayedbudhaḥ
ātmānaṃ jānate ye tu śucayaste na saṃśayaḥ //
ṛco yajūṃṣi sāmāni vedopaniṣadas tathā
yogajñānādavāpnoti brāhmaṇo 'dhyātmacintakaḥ //
sarvadevamayo bhūtvā abhūtaḥ sa tu jāyate
yonisaṃkramaṇaṃ tyaktvā yāti vai śāśvataṃ padam //
yathā vṛkṣāt phalaṃ pakvaṃ pavanena samīritam
namaskāreṇa rudrasya tathā pāpaṃ praṇaśyati //
yatra rudranamaskāraḥ sarvakarmaphalo dhruvaḥ
anyadevanamaskārān na tatphalamavāpnuyāt //
tasmāttriḥpravaṇaṃ yogī upāsīta maheśvaram
daśavistārakaṃ brahma tathā ca brahmavistaraiḥ //
evaṃ dhyānasamāyuktaḥ svadehaṃ yaḥ parityajet
sa yāti śivasāyujyaṃ samuddhṛtya kulatrayam //
athavāriṣṭamālokya maraṇe samupasthite
avimukteśvaraṃ gatvā vārāṇasyāṃ tu śodhanam //
yena kenāpi vā dehaṃ saṃtyajen mucyate naraḥ
śrīparvate vā viprendrāḥ saṃtyajetsvatanuṃ naraḥ //
sa yāti śivasāyujyaṃ nātra kāryā vicāraṇā
avimuktaṃ paraṃ kṣetraṃ jantūnāṃ muktidaṃ sadā //
seveta satataṃ dhīmān viśeṣānmaraṇāntike //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ariṣṭakathanaṃ nāma ekanavatitamo 'dhyāyaḥ
evaṃ vārāṇasī puṇyā yadi sūta mahāmate
vaktumarhasi cāsmākaṃ tatprabhāvaṃ hi sāṃpratam //
kṣetrasyāsya ca māhātmyam avimuktasya śobhanam
vistareṇa yathānyāyaṃ śrotuṃ kautūhalaṃ hi naḥ //
Note: description of Avimukta
vakṣye saṃkṣepataḥ samyak vārāṇasyāḥ suśobhanam
avimuktasya māhātmyaṃ yathāha bhagavān bhavaḥ //
vistareṇa mayā vaktuṃ brahmaṇā ca mahātmanā
śakyate naiva viprendrā varṣakoṭiśatairapi //
devaḥ purā kṛtodvāhaḥ śaṅkaro nīlalohitaḥ
himavacchikharāddevyā haimavatyā gaṇeśvaraiḥ //
vārāṇasīmanuprāpya darśayāmāsa śaṅkaraḥ
avimukteśvaraṃ liṅgaṃ vāsaṃ tatra cakāra saḥ //
vārāṇasīkurukṣetraśrīparvatamahālaye
tuṅgeśvare ca kedāre tatsthāne yo yatirbhavet //
yoge pāśupate samyak dinamekaṃ yatirbhavet
tasmātsarvaṃ parityajya caret pāśupataṃ vratam //
devodyāne vasettatra śarvodyānamanuttamam
manasā nirmame rudro vimānaṃ ca suśobhanam //
darśayāmāsa ca tadā devodyānamanuttamam
haimavatyāḥ svayaṃ devaḥ sanandī parameśvaraḥ //
kṣetrasyāsya ca māhātmyam avimuktasya śaṅkaraḥ
uktavānparameśānaḥ pārvatyāḥ prītaye bhavaḥ //
praphullanānāvidhagulmaśobhitaṃ latāpratānādimanoharaṃ bahiḥ
virūḍhapuṣpaiḥ paritaḥ priyaṅgubhiḥ supuṣpitaiḥ kaṇṭakitaiś ca ketakaiḥ //
tamālagulmairnicitaṃ sugandhibhir nikāmapuṣpairvakulaiś ca sarvataḥ
aśokapunnāgaśataiḥ supuṣpitair dvirephamālākulapuṣpasaṃcayaiḥ //
kvacit praphullāmbujareṇubhūṣitair vihaṅgamaiś cānukalapraṇādibhiḥ
vināditaṃ sārasacakravākaiḥ pramattadātyūhavaraiś ca sarvataḥ //
kvacicca kekārutanāditaṃ śubhaṃ kvacicca kāraṇḍavanādanāditam
kvacicca mattālikulākulīkṛtaṃ madākulābhir bhramarāṅganādibhiḥ //
niṣevitaṃ cārusugandhipuṣpakaiḥ kvacit supuṣpaiḥ sahakāravṛkṣaiḥ
latopagūḍhaistilakaiś ca gūḍhaṃ pragītavidyādharasiddhacāraṇam //
pravṛttanṛttānugatāpsarogaṇaṃ prahṛṣṭanānāvidhapakṣisevitam
pranṛttahārītakulopanāditaṃ mṛgendranādākulamattamānasaiḥ //
kvacit kvacid gandhakadambakair mṛgair vilūnadarbhāṅkurapuṣpasaṃcayam
praphullanānāvidhacārupaṅkajaiḥ sarastaḍāgairupaśobhitaṃ kvacit //
viṭapanicayalīnaṃ nīlakaṇṭhābhirāmaṃ madamuditavihaṅgaṃ prāptanādābhirāmam
kusumitataruśākhālīnamattadvirephaṃ navakisalayaśobhāśobhitaṃ prāṃśuśākham //
kvacicca dantakṣatacāruvīrudhaṃ kvacillatāliṅgitacāruvṛkṣakam /*
kvacidvilāsālasagāminībhir niṣevitaṃ kiṃpuruṣāṅganābhiḥ //
pārāvatadhvanivikūjitacāruśṛṅgair abhraṅkaṣaiḥ sitamanoharacārurūpaiḥ
ākīrṇapuṣpanikarapravibhaktahaṃsair vibhrājitaṃ tridaśadivyakulairanekaiḥ //
phullotpalāṃbujavitānasahasrayuktaṃ toyāśayaiḥ samanuśobhitadevamārgam
mārgāntarākalitapuṣpavicitrapaṅktisambaddhagulmaviṭapair vividhairupetam //
tuṅgāgrair nīlapuṣpastabakabharanataprāṃśuśākhair aśokair dolāprāntāntanīlaśrutisukhajanakair bhāsitāntaṃ manojñaiḥ
rātrau candrasya bhāsā kusumitatilakairekatāṃ samprayātaṃ chāyāsuptaprabuddhasthitahariṇakulāluptadūrvāṅkurāgram //
haṃsānāṃ pakṣavātapracalitakamalasvacchavistīrṇatoyaṃ toyānāṃ tīrajātapracakitakadalīcāṭunṛtyanmayūram
māyūraiḥ pakṣacandraiḥ kvacidavanigatai rañjitakṣmāpradeśaṃ deśe deśe vilīnapramuditavilasanmattahārītavṛndam //
sāraṅgaiḥ kvacidupaśobhitapradeśaṃ pracchannaṃ kusumacayaiḥ kvacidvicitraiḥ
hṛṣṭābhiḥ kvacidapi kinnarāṅganābhir vīṇābhiḥ sumadhuragītanṛttakaṇṭham //
saṃsṛṣṭaiḥ kvacidupaliptakīrṇapuṣpair āvāsaiḥ parivṛtapādapaṃ munīnām
ā mūlāt phalanicitaiḥ kvacidviśālair uttuṅgaiḥ panasamahīruhairupetam //
phullātimuktakalatāgṛhanītasiddhasiddhāṅganākanakanūpurarāvaramyam /*
ramyaṃ priyaṅgutarumañjarisaktabhṛṅgaṃ bhṛṅgāvalīkavalitāmrakadambapuṣpam //
puṣpotkarānilavighūrṇitavāriramyaṃ ramyadvirephavinipātitamañjugulmam
gulmāntaraprasabhabhītamṛgīsamūhaṃ vāteritaṃ tanubhṛtāmapavargadātṛ //
candrāṃśujālaśabalais tilakair manojñaiḥ sindūrakuṅkumakusumbhanibhair aśokaiḥ
cāmīkaradyutisamairatha karṇikāraiḥ puṣpotkarairupacitaṃ suviśālaśākhaiḥ //
kvacidañjanacūrṇābhaiḥ kvacid vidrumasannibhaiḥ
kvacitkāñcanasaṃkāśaiḥ puṣpair ācitabhūtalam //
punnāgeṣu dvijaśatavirutaṃ raktāśokastabakabharanatam
ramyopāntaklamahārabhavanaṃ phullābjeṣu bhramaravilasitam //
sakalabhuvanabhartā lokanāthastadānīṃ tuhinaśikharaputryā sārdhamiṣṭairgaṇeśaiḥ
vividhataruviśālaṃ mattahṛṣṭānnapuṣṭair upavanam atiramyaṃ darśayāmāsa devyāḥ //
puṣpairvanyaiḥ śubhaśubhatamaiḥ kalpitairdivyabhūṣair devīṃ divyāmupavanagatāṃ bhūṣayāmāsa śarvaḥ
sā cāpyenaṃ tuhinagirisutā śaṅkaraṃ devadevaṃ puṣpairdivyaiḥ śubhataratamair bhūṣayāmāsa bhaktyā //
sampūjya pūjyaṃ tridaśeśvarāṇāṃ samprekṣya codyānam atīva ramyam
gaṇeśvarair nandimukhaiś ca sārdham uvāca devaṃ praṇipatya devī //
udyānaṃ darśitaṃ deva prabhayā parayā yutam
kṣetrasya ca guṇānsarvān punarme vaktumarhasi //
asya kṣetrasya māhātmyam avimuktasya sarvathā
vaktumarhasi deveśa devadeva vṛṣadhvaja //
devyāstadvacanaṃ śrutvā devadevo varaprabhuḥ
āghrāya vadanāmbhojaṃ tadāha girijāṃ hasan //
Note: holiness of Avimukta
idaṃ guhyatamaṃ kṣetraṃ sadā vārāṇasī mama
sarveṣāmeva jantūnāṃ heturmokṣasya sarvadā //
asminsiddhāḥ sadā devi madīyaṃ vratamāsthitāḥ
nānāliṅgadharā nityaṃ mama lokābhikāṅkṣiṇaḥ //
abhyasyanti paraṃ yogaṃ yuktātmāno jitendriyāḥ
nānāvṛkṣasamākīrṇe nānāvihagaśobhite //
kamalotpalapuṣpāḍhyaiḥ sarobhiḥ samalaṃkṛte
apsarogaṇagandharvaiḥ sadā saṃsevite śubhe //
rocate me sadā vāso yena kāryeṇa tacchṛṇu
manmanā mama bhaktaś ca mayi nityārpitakriyaḥ //
yathā mokṣamavāpnoti anyatra na tathā kvacit
kāmaṃ hyatra mṛto devi janturmokṣāya kalpate //
etanmama puraṃ divyaṃ guhyādguhyatamaṃ mahat
brahmādayo vijānanti ye ca siddhā mumukṣavaḥ //
ataḥ paramidaṃ kṣetraṃ parā ceyaṃ gatirmama
vimuktaṃ na mayā yasmān mokṣyate vā kadācana //
mama kṣetramidaṃ tasmād avimuktamiti smṛtam
naimiṣe ca kurukṣetre gaṅgādvāre ca puṣkare //
snānātsaṃsevanādvāpi na mokṣaḥ prāpyate yataḥ
iha samprāpyate yena tata etadviśiṣyate //
prayāge vā bhavenmokṣa iha vā matparigrahāt
prayāgādapi tīrthāgryād avimuktamidaṃ śubham //
dharmasyopaniṣat satyaṃ mokṣasyopaniṣac chamaḥ
kṣetratīrthopaniṣadaṃ na vidurbudhasattamāḥ //
kāmaṃ bhuñjan svapan krīḍan kurvan hi vividhāḥ kriyāḥ
avimukte tyajetprāṇān janturmokṣāya kalpate //
kṛtvā pāpasahasrāṇi piśācatvaṃ varaṃ nṛṇām
na tu śakrasahasratvaṃ svarge kāśīpurīṃ vinā //
tasmātsaṃsevanīyaṃ hi avimuktaṃ hi muktaye
jaigīṣavyaḥ parāṃ siddhiṃ gato yatra mahātapāḥ //
asya kṣetrasya māhātmyād bhaktyā ca mama bhāvitaḥ
jaigīṣavyaguhā śreṣṭhā yogināṃ sthānamiṣyate //
dhyāyantastatra māṃ nityaṃ yogāgnirdīpyate bhṛśam
kaivalyaṃ paramaṃ yāti devānāmapi durlabham //
avyaktaliṅgairmunibhiḥ sarvasiddhāntavedibhiḥ
iha samprāpyate mokṣo durlabho 'nyatra karhicit //
tebhyaścāhaṃ pravakṣyāmi yogaiśvaryamanuttamam
ātmanaścaiva sāyujyam īpsitaṃ sthānameva ca //
kubero 'tra mama kṣetre mayi sarvārpitakriyaḥ
kṣetrasaṃsevanādeva gaṇeśatvamavāpa ha //
saṃvarto bhavitā yaś ca so 'pi bhakto mamaiva tu
ihaivārādhya māṃ devi siddhiṃ yāsyatyanuttamām //
parāśarasutau yogī ṛṣirvyāso mahātapāḥ
mama bhakto bhaviṣyaś ca vedasaṃsthāpravartakaḥ //
raṃsyate so 'pi padmākṣi kṣetre 'sminmunipuṅgavaḥ
brahmā devarṣibhiḥ sārddhaṃ viṣṇurvāpi divākaraḥ //
devarājastathā śakro ye 'pi cānye divaukasaḥ
upāsate mahātmānaḥ sarve māmiha suvrate //
anye 'pi yogino divyāś channarūpā mahātmanaḥ
ananyamanaso bhūtvā māmihopāsate sadā //
viṣayāsaktacitto 'pi tyaktadharmaratirnaraḥ
iha kṣetre mṛtaḥ so 'pi saṃsāre na punarbhavet //
ye punarnirmamā dhīrāḥ sattvasthā vijitendriyāḥ
vratinaś ca nirārambhāḥ sarve te mayi bhāvitāḥ //
devadevaṃ samāsādya dhīmantaḥ saṃgavarjitāḥ
gatā iha paraṃ mokṣaṃ prasādānmama suvrate //
janmāntarasahasreṣu yaṃ na yogī samāpnuyāt
tamihaiva paraṃ mokṣaṃ prasādānmama suvrate //
goprekṣakam idaṃ kṣetraṃ brahmaṇā sthāpitaṃ purā
kailāsabhavanaṃ cātra paśya divyaṃ varānane //
goprekṣakam athāgamya dṛṣṭvā māmatra mānavaḥ
na durgatimavāpnoti kalmaṣaiś ca vimucyate //
kapilāhradam ityevaṃ tathā vai brahmaṇā kṛtam
gavāṃ stanyajatoyena tīrthaṃ puṇyatamaṃ mahat //
atrāpi svayamevāhaṃ vṛṣadhvaja iti smṛtaḥ
sānnidhyaṃ kṛtavān devi sadāhaṃ dṛśyate tvayā //
bhadratoyaṃ ca paśyeha brahmaṇā ca kṛtaṃ hradam
sarvairdevairahaṃ devi asmindeśe prasāditaḥ //
gacchopaśamam īśeti upaśāntaḥ śivas tathā
atrāhaṃ brahmaṇānīya sthāpitaḥ parameṣṭhinā //
brahmaṇā cāpi saṃgṛhya viṣṇunā sthāpitaḥ punaḥ
brahmaṇāpi tato viṣṇuḥ proktaḥ saṃvignacetasā //
mayānītamidaṃ liṅgaṃ kasmāt sthāpitavān asi
tamuvāca punar viṣṇur brahmāṇaṃ kupitānanam //
rudre deve mamātyantaṃ parā bhaktirmahattarā
mayaiva sthāpitaṃ liṅgaṃ tava nāmnā bhaviṣyati //
hiraṇyagarbha ityevaṃ tato 'trāhaṃ samāsthitaḥ
dṛṣṭvainamapi deveśaṃ mama lokaṃ vrajennaraḥ //
tataḥ punarapi brahmā mama liṅgamidaṃ śubham
sthāpayāmāsa vidhivad bhaktyā paramayā yutaḥ //
svarlīneśvara ityevam atrāhaṃ svayamāgataḥ
prāṇān iha narastyaktvā na punarjāyate kvacit //
ananyā sā gatistasya yogināṃ caiva yā smṛtā
Note: Vyāghreśvaraasminnapi mayā deśe daityo daivatakaṇṭakaḥ //
vyāghrarūpaṃ samāsthāya nihato darpito balī
vyāghreśvara iti khyāto nityamatrāhamāsthitaḥ //
na punardurgatiṃ yāti dṛṣṭvainaṃ vyāghramīśvaram
utpalo vidalaścaiva yau daityau brahmaṇā purā //
strīvadhyau darpitau dṛṣṭvā tvayaiva nihatau raṇe
sāvajñaṃ kandukenātra tasyedaṃ dehamāsthitam //
ādāvatrāhamāgamya prasthito gaṇapaiḥ saha
jyeṣṭhasthānamidaṃ tasmād etanme puṇyadarśanam //
devaiḥ samantād etāni liṅgāni sthāpitānyataḥ
dṛṣṭvāpi niyato martyo dehabhede gaṇo bhavet //
pitrā te śailarājena purā himavatā svayam
mama priyahitaṃ sthānaṃ jñātvā liṅgaṃ pratiṣṭhitam //
śaileśvaramiti khyātaṃ dṛśyatāmiha cādarāt
dṛṣṭvaitanmanujo devi na durgatimato vrajet //
nadyeṣā varuṇā devi puṇyā pāpapramocanī
kṣetrametad alaṃkṛtya jāhnavyā saha saṃgatā //
sthāpitaṃ brahmaṇā cāpi saṃgame liṅgamuttamam
saṃgameśvaram ityevaṃ khyātaṃ jagati dṛśyatām //
saṃgame devanadyā hi yaḥ snātvā manujaḥ śuciḥ
arcayet saṃgameśvaraṃ tasya janmabhayaṃ kutaḥ //
idaṃ manye mahākṣetraṃ nivāso yogināṃ param
kṣetramadhye ca yatrāhaṃ svayaṃ bhūtvāgramāsthitaḥ //
madhyameśvaramityevaṃ khyātaḥ sarvasurāsuraiḥ
siddhānāṃ sthānametaddhi madīyavratadhāriṇām //
yogināṃ mokṣalipsūnāṃ jñānayogaratātmanām
dṛṣṭvainaṃ madhyameśānaṃ janma prati na śocati //
sthāpitaṃ liṅgametattu śukreṇa bhṛgusūnunā
nāmnā śukreśvaraṃ nāma sarvasiddhāmarārcitam //
dṛṣṭvainaṃ niyataḥ sadyo mucyate sarvakilbiṣaiḥ
mṛtaś ca na punarjantuḥ saṃsārī tu bhavennaraḥ //
purā jambūkarūpeṇa asuro devakaṇṭakaḥ
brahmaṇo hi varaṃ labdhvā gomāyurbandhaśaṅkitaḥ //
nihato himavatputri jambūkeśastato hyaham
adyāpi jagati khyātaṃ surāsuranamaskṛtam //
dṛṣṭvainamapi deveśaṃ sarvānkāmānavāpnuyāt
grahaiḥ śukrapurogaiś ca etāni sthāpitāni ha //
paśya puṇyāni liṅgāni sarvakāmapradāni tu
evametāni puṇyāni mannivāsāni pārvati //
kathitāni mama kṣetre guhyaṃ cānyadidaṃ śṛṇu
catuḥkrośaṃ caturdikṣu kṣetrametatprakīrtitam //
yojanaṃ viddhi cārvaṅgi mṛtyukāle 'mṛtapradam
mahālayagiristhaṃ māṃ kedāre ca vyavasthitam //
gaṇatvaṃ labhate dṛṣṭvā hy asminmokṣo hyavāpyate
gāṇapatyaṃ labhedyasmād yataḥ sā muktiruttamā //
tato mahālayāt tasmāt kedārānmadhyamādapi
smṛtaṃ puṇyatamaṃ kṣetram avimuktaṃ varānane //
kedāraṃ madhyamaṃ kṣetraṃ sthānaṃ caiva mahālayam
mama puṇyāni bhūrloke tebhyaḥ śreṣṭhatamaṃ tvidam //
yataḥ sṛṣṭāstvime lokās tataḥ kṣetramidaṃ śubham
kadācinna mayā muktam avimuktaṃ tato 'bhavat //
avimukteśvaraṃ liṅgaṃ mama dṛṣṭveha mānavaḥ
sadyaḥ pāpavinirmuktaḥ paśupāśairvimucyate //
śaileśaṃ saṃgameśaṃ ca svarlīnaṃ madhyameśvaram
hiraṇyagarbham īśānaṃ goprekṣaṃ vṛṣabhadhvajam //
upaśāntaṃ śivaṃ caiva jyeṣṭhasthānanivāsinam
śukreśvaraṃ ca vikhyātaṃ vyāghreśaṃ jambukeśvaram //
dṛṣṭvā na jāyate martyaḥ saṃsāre duḥkhasāgare
evam uktvā mahādevo diśaḥ sarvā vyalokayat //
vilokya saṃsthite paścād devadeve maheśvare
akasmādabhavatsarvaḥ sa deśojjvalito yathā //
tataḥ pāśupatāḥ siddhā bhasmābhyaṅgasitaprabhāḥ
māheśvarā mahātmānas tathā vai niyatavratāḥ //
bahavaḥ śataśo 'bhyetya namaścakrurmaheśvaram
punarnirīkṣya yogeśaṃ dhyānayogaṃ ca kṛtsnaśaḥ //
tasthurātmānamāsthāya līyamānā iveśvare
sthitānāṃ sa tadā teṣāṃ devadeva umāpatiḥ //
sa bibhratparamāṃ mūrtiṃ babhūva puruṣaḥ prabhuḥ
kṛtsnaṃ jagadihaikasthaṃ kartum anta iva sthitaḥ //
tasya tāṃ paramāṃ mūrtim āsthitasya jagatprabhoḥ
na śaśāka punardraṣṭuṃ hṛṣṭaromā girīndrajā //
tatastvadṛṣṭamākāraṃ buddhvā sā prakṛtisthitam
prakṛtermūrtimāsthāya yogena parameśvarī //
taṃ śaśāka punardraṣṭuṃ harasya ca mahātmanaḥ
tataste layamādhāya yoginaḥ puruṣasya tu //
viviśurhṛdayaṃ sarve dagdhasaṃsārabījinaḥ
pañcākṣarasya vai bījaṃ saṃsmarantaḥ suśobhanam //
sarvapāpaharaṃ divyaṃ purā caiva prakāśitam
nīlalohitamūrtisthaṃ punaścakre vapuḥ śubham //
taṃ dṛṣṭvā śailajā prāha hṛṣṭasarvatanūruhā
stuvatī caraṇau natvā ka ime bhagavanniti //
tāmuvāca suraśreṣṭhas tadā devīṃ girīndrajām
madīyaṃ vratamāśritya bhaktimadbhir dvijottamaiḥ //
yairyairyogā ihābhyastās teṣām ekena janmanā
kṣetrasyāsya prabhāvena bhaktyā ca mama bhāmini //
anugraho mayā hyevaṃ kriyate mūrtitaḥ svayam
tasmād etan mahat kṣetraṃ brahmādyaiḥ sevitaṃ tathā //
śrutimadbhiś ca viprendraiḥ saṃsiddhaiś ca tapasvibhiḥ
pratimāsaṃ tathāṣṭamyāṃ pratimāsaṃ caturdaśīm //
ubhayoḥ pakṣayordevi vārāṇasyāmupāsyate
śaśibhānūparāge ca kārtikyāṃ ca viśeṣataḥ //
sarvaparvasu puṇyeṣu viṣuveṣvayaneṣu ca
pṛthivyāṃ sarvatīrthāni vārāṇasyāṃ tu jāhnavīm //
uttarapravahāṃ puṇyāṃ mama mauliviniḥsṛtām
pituste girirājasya śubhāṃ himavataḥ sutām //
puṇyasthānasthitāṃ puṇyāṃ puṇyadikpravahāṃ sadā
bhajante sarvato 'bhyetya ye tāñchṛṇu varānane //
saṃnihatya kurukṣetraṃ sārdhaṃ tīrthaśatais tathā
puṣkaraṃ nimiṣaṃ caiva prayāgaṃ ca pṛthūdakam //
drumakṣetraṃ kurukṣetraṃ naimiṣaṃ tīrthasaṃyutam
kṣetrāṇi sarvato devi devatā ṛṣayas tathā //
saṃdhyā ca ṛtavaścaiva sarvā nadyaḥ sarāṃsi ca
samudrāḥ sapta caivātra devatīrthāni kṛtsnaśaḥ //
bhāgīrathīṃ sameṣyanti sarvaparvasu suvrate
avimukteśvaraṃ dṛṣṭvā dṛṣṭvā caiva triviṣṭapam //
kālabhairavamāsādya dhūtapāpāni sarvaśaḥ
bhavanti hi sureśāni sarvaparvasu parvasu //
pṛthivyāṃ yāni puṇyāni mahāntyāyatanāni ca
praviśanti sadābhyetya puṇyaṃ parvasu parvasu
avimuktaṃ kṣetravaraṃ mahāpāpanibarhaṇam //
kedāre caiva yalliṅgaṃ yacca liṅgaṃ mahālaye //
madhyameśvarasaṃjñaṃ ca tathā pāśupateśvaram
śaṅkukarṇeśvaraṃ caiva gokarṇau ca tathā hyubhau //
drumacaṇḍeśvaraṃ nāma bhadreśvaram anuttamam
sthāneśvaraṃ tathaikāgraṃ kāleśvaram ajeśvaram //
bhairaveśvaram īśānaṃ tathauṃkārakasaṃjñitam
amareśaṃ mahākālaṃ jyotiṣaṃ bhasmagātrakam //
yāni cānyāni puṇyāni sthānāni mama bhūtale
aṣṭaṣaṣṭisamākhyāni rūḍhānyanyāni kṛtsnaśaḥ //
tāni sarvāṇyaśeṣāṇi vārāṇasyāṃ viśanti mām
sarvaparvasu puṇyeṣu guhyaṃ caitadudāhṛtam //
teneha labhate jantur mṛto divyāmṛtaṃ padam
snātasya caiva gaṅgāyāṃ dṛṣṭena ca mayā śubhe //
sarvayajñaphalaistulyam iṣṭaiḥ śatasahasraśaḥ
sadya eva samāpnoti kiṃ tataḥ paramādbhutam //
sarvāyatanamukhyāni divi bhūmau giriṣv api
parātparataraṃ devī budhyasveti mayoditam //
aviśabdena pāpastu vedoktaḥ kathyate dvijaiḥ
tena muktaṃ mayā juṣṭam avimuktam ata ucyate //
ityuktvā bhagavān rudraḥ sarvalokamaheśvaraḥ
sudṛṣṭaṃ kuru deveśi avimuktaṃ gṛhaṃ mama //
Note: śrīśaila
ityuktvā bhagavān devas tayā sārdham umāpatiḥ
darśayāmāsa bhagavān śrīparvatamanuttamam //
avimukteśvare nityam avasacca sadā tayā
sarvagatvācca sarvatvāt sarvātmā sadasanmayaḥ //
śrīparvatamanuprāpya devyā deveśvaro haraḥ
kṣetrāṇi darśayāmāsa sarvabhūtapatirbhavaḥ //
kuṇḍīprabhaṃ ca paramaṃ divyaṃ vaiśravaṇeśvaram
āśāliṅgaṃ ca deveśaṃ divyaṃ yacca bileśvaram //
rāmeśvaraṃ ca paramaṃ viṣṇunā yatpratiṣṭhitam
dakṣiṇadvārapārśve tu kuṇḍaleśvaramīśvaram //
pūrvadvārasamīpasthaṃ tripurāntakamuttamam
vivṛddhaṃ giriṇā sārdhaṃ devadevanamaskṛtam //
madhyameśvaramityuktaṃ triṣu lokeṣu viśrutam
amareśvaraṃ ca varadaṃ devaiḥ pūrvaṃ pratiṣṭhitam //
gocarmeśvaram īśānaṃ tathendreśvaram adbhutam
karmeśvaraṃ ca vipulaṃ kāryārthaṃ brahmaṇā kṛtam //
śrīmatsiddhavaṭaṃ caiva sadāvāso mamāvyaye
ajena nirmitaṃ divyaṃ sākṣādajabilaṃ śubham //
tatraiva pāduke divye madīye ca bileśvare
tatra śṛṅgāṭakākāraṃ śṛṅgāṭācalamadhyame //
śṛṅgāṭakeśvaraṃ nāma śrīdevyā tu pratiṣṭhitam
mallikārjunakaṃ caiva mama vāsamidaṃ śubham //
rajeśvaraṃ ca paryāye rajasā supratiṣṭhitam
gajeśvaraṃ ca vaiśākhaṃ kapoteśvaramavyayam //
koṭīśvaraṃ mahātīrthaṃ rudrakoṭigaṇaiḥ purā
sevitaṃ devi paśyādya sarvasmādadhikaṃ śubham //
dvidevakulasaṃjñaṃ ca brahmaṇā dakṣiṇe śubham
uttare sthāpitaṃ caiva viṣṇunā caiva śailajam //
mahāpramāṇaliṅgaṃ ca mayā pūrvaṃ pratiṣṭhitam
paścime parvate paśya brahmeśvaramaleśvaram //
alaṃkṛtaṃ tvayā brahman purastān munibhiḥ saha
ityuktvā tadgṛhe tiṣṭhad alaṃgṛhamiti smṛtam //
tatrāpi tīrthaṃ tīrthajñe vyomaliṅgaṃ ca paśya me
kadambeśvaram etaddhi skandenaiva pratiṣṭhitam //
gomaṇḍaleśvaraṃ caiva nandādyaiḥ supratiṣṭhitam
devaiḥ sarvaistu śakrādyaiḥ sthāpitāni varānane //
śrīmaddevahradaprānte sthānānīmāni paśya me
tathā hārapure devi tava hāre nipātite //
tvayā hitāya jagatāṃ hārakuṇḍamidaṃ kṛtam
śivarudrapure caiva tatkāyopari suvrate //
tatra pitrā suśailena sthāpitaṃ tvacaleśvaram
alaṃkṛtaṃ mayā brahma purastān munibhiḥ saha //
caṇḍikeśvarakaṃ devi caṇḍikeśā tavātmajā
caṇḍikānirmitaṃ sthānam aṃbikātīrtham uttamam //
rucikeśvarakaṃ caiva dhāraiṣā kapilā śubhā
eteṣu devi sthāneṣu tīrtheṣu vividheṣu ca //
pūjayenmāṃ sadā bhaktyā mayā sārdhaṃ hi modate
śrīśaile saṃtyajed dehaṃ brāhmaṇo dagdhakilbiṣaḥ //
mucyate nātra saṃdeho hy avimukte yathā śubham
mahāsnānaṃ ca yaḥ kuryād ghṛtena vidhinaiva tu //
sa yāti mama sāyujyaṃ sthāneṣveteṣu suvrate
snānaṃ palaśataṃ jñeyam abhyaṅgaṃ pañcaviṃśati //
palānāṃ dve sahasre tu mahāsnānaṃ prakīrtitam
snāpya liṅgaṃ madīyaṃ tu gavyenaiva ghṛtena ca //
viśodhya sarvadravyaistu vāribhir abhiṣiñcati
saṃmārjya śatayajñānāṃ snānena prayutaṃ tathā //
pūjayā śatasāhasram anantaṃ gītavādinām
mahāsnāne prasaktaṃ tu snānamaṣṭaguṇaṃ smṛtam //
jalena kevalenaiva gandhatoyena bhaktitaḥ
anulepanaṃ tu tat sarvaṃ pañcaviṃśatpalena vai //
śamīpuṣpaṃ ca vidhinā bilvapatraṃ ca paṅkajam
anyānyapi ca puṣpāṇi bilvapatraṃ na saṃtyajet //
caturdroṇair mahādevam aṣṭadroṇairathāpi vā
daśadroṇais tu naivedyam aṣṭadroṇairathāpi vā //
śatadroṇasamaṃ puṇyam āḍhake 'pi vidhīyate
vittahīnasya viprasya nātra kāryā vicāraṇā //
bherīmṛdaṅgamurajatimirāpaṭahādibhiḥ
vāditrairvividhaiścānyair ninādairvividhairapi //
jāgaraṃ kārayedyastu prārthayecca yathākramam
sa bhṛtyaputradāraiś ca tathā saṃbandhibāndhavaiḥ //
sārdhaṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā prārthayelliṅgam uttamam
dravyahīnaṃ kriyāhīnaṃ śraddhāhīnaṃ sureśvara //
kṛtaṃ vā na kṛtaṃ vāpi kṣantumarhasi śaṅkara
ityuktvā vai japedrudraṃ tvaritaṃ śāntimeva ca //
japitvaivaṃ mahābījaṃ tathā pañcākṣarasya vai
sa evaṃ sarvatīrtheṣu sarvayajñeṣu yatphalam //
tatphalaṃ samavāpnoti vārāṇasyāṃ yathā mṛtaḥ
tathaiva mama sāyujyaṃ labhate nātra saṃśayaḥ //
matpriyārthamidaṃ kāryaṃ madbhaktairvidhipūrvakam
ye na kurvanti te bhaktā na bhavanti na saṃśayaḥ //
niśamya vacanaṃ devī gatvā vārāṇasīṃ purīm
avimukteśvaraṃ liṅgaṃ payasā ca ghṛtena ca //
arcayāmāsa deveśaṃ rudraṃ bhuvananāyakam
avimukte ca tapasā mandarasya mahātmanaḥ //
kalpayāmāsa vai kṣetraṃ mandare cārukandare
tatrāndhakaṃ mahādaityaṃ hiraṇyākṣasutaṃ prabhuḥ //
anugṛhya gaṇatvaṃ ca prāpayāmāsa līlayā
etadvaḥ kathitaṃ sarvaṃ kathāsarvasvamādarāt //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi kṣetramāhātmyamuttamam
sarvakṣetreṣu yatpuṇyaṃ tatsarvaṃ sahasā labhet //
śrāvayedvā dvijānsarvān kṛtaśaucān jitendriyān
sa eva sarvayajñasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge vārāṇasīśrīśailamāhātmyakathanaṃ nāma dvinavatitamo 'dhyāyaḥ
nṛsiṃhena hataḥ pūrvaṃ hiraṇyākṣāgrajaḥ śrutam
kathaṃ niṣūditastena hiraṇyakaśipurvada //
Note: Viṣṇu transforms into Nṛsiṃha and kills Hiraṇyakaśipu
hiraṇyakaśipoḥ putraḥ prahrāda iti viśrutaḥ
dharmajñaḥ satyasampannas tapasvī cābhavatsudhīḥ //
janmaprabhṛti deveśaṃ pūjayāmāsa cāvyayam
sarvajñaṃ sarvagaṃ viṣṇuṃ sarvadevabhavodbhavam //
tamādipuruṣaṃ bhaktyā parabrahmasvarūpiṇam
brahmaṇo 'dhipatiṃ sṛṣṭisthitisaṃhārakāraṇam //
so 'pi viṣṇostathābhūtaṃ dṛṣṭvā putraṃ samāhitam
namo nārāyaṇāyeti govindeti muhurmuhuḥ //
stuvantaṃ prāha devāriḥ pradahanniva pāpadhīḥ
na māṃ jānāsi durbuddhe sarvadaityāmareśvaram //
prahrāda vīra duṣputra dvijadevārtikāraṇam
ko viṣṇuḥ padmajo vāpi śakraś ca varuṇo 'thavā //
vāyuḥ somastatheśānaḥ pāvako mama yaḥ samaḥ
māmevārcaya bhaktyā ca svalpaṃ nārāyaṇaṃ sadā //
prahrāda jīvite vāñchā tavaiṣā śṛṇu cāsti cet
śrutvāpi tasya vacanaṃ hiraṇyakaśipoḥ sudhīḥ //
prahrādaḥ pūjayāmāsa namo nārāyaṇeti ca
namo nārāyaṇāyeti sarvadaityakumārakān //
adhyāpayāmāsa ca tāṃ brahmavidyāṃ suśobhanām
durlaṅghyāṃ cātmano dṛṣṭvā śakrādibhir api svayam //
putreṇa laṅghitāmājñāṃ hiraṇyaḥ prāha dānavān
etaṃ nānāvidhairvadhyaṃ duṣputraṃ hantumarhatha //
evamuktāstadā tena daityena sudurātmanā
nijaghnurdevadevasya bhṛtyaṃ prahrādamavyayam //
tatra tatpratikṛtaṃ tadā surair daityarājatanayaṃ dvijottamāḥ
kṣīravārinidhiśāyinaḥ prabhor niṣphalaṃ tvatha babhūva tejasā //
tadātha garvabhinnasya hiraṇyakaśipoḥ prabhuḥ
tatraivāvirabhūddhantuṃ nṛsiṃhākṛtimāsthitaḥ //
jaghāna ca sutaṃ prekṣya pitaraṃ dānavādhamam
bibheda tatkṣaṇādeva karajair niśitaiḥ śataiḥ //
tato nihatya taṃ daityaṃ sabāndhavamaghāpahaḥ
pīḍayāmāsa daityendraṃ yugāntāgnirivāparaḥ //
nādaistasya nṛsiṃhasya ghorairvitrāsitaṃ jagat
ā brahmabhuvanād viprāḥ pracacāla ca suvratāḥ //
dṛṣṭvā surāsuramahoragasiddhasādhyās tasmin kṣaṇe hariviriñcimukhā nṛsiṃham
dhairyaṃ balaṃ ca samavāpya yayurvisṛjya ā diṅmukhāntam asurakṣaṇatatparāś ca //
tatastairgataiḥ saiṣa devo nṛsiṃhaḥ sahasrākṛtiḥ sarvapāt sarvabāhuḥ
sahasrekṣaṇaḥ somasūryāgninetras tadā saṃsthitaḥ sarvamāvṛtya māyī //
taṃ tuṣṭuvuḥ suraśreṣṭhā lokā lokācale sthitāḥ
sabrahmakāḥ sasādhyāś ca sayamāḥ samarudgaṇāḥ //
parātparataraṃ brahma tattvāt tattvatamaṃ bhavān
jyotiṣāṃ tu paraṃ jyotiḥ paramātmā jaganmayaḥ //
sthūlaṃ sūkṣmaṃ susūkṣmaṃ ca śabdabrahmamayaḥ śubhaḥ
vāgatīto nirālaṃbo nirdvandvo nirupaplavaḥ //
yajñabhugyajñamūrtistvaṃ yajñināṃ phaladaḥ prabhuḥ
bhavānmatsyākṛtiḥ kaurmam āsthāya jagati sthitaḥ //
vārāhīṃ caiva tāṃ saiṃhīm āsthāyehavyavasthitaḥ
devānāṃ devarakṣārthaṃ nihatya ditijeśvaram //
dvijaśāpacchalenaivam avatīrṇo 'si līlayā
na dṛṣṭaṃ yattvadanyaṃ hi bhavān sarvaṃ carācaram //
bhavānviṣṇurbhavān rudro bhavāneva pitāmahaḥ
bhavānādirbhavānanto bhavāneva vayaṃ vibho //
bhavāneva jagatsarvaṃ pralāpena kimīśvara
māyayā bahudhā saṃstham advitīyamayaṃ prabho //
stoṣyāmastvāṃ kathaṃ bhāsi devadeva mṛgādhipa
stuto 'pi vividhaiḥ stutyair bhāvairnānāvidhaiḥ prabhuḥ //
na jagāma dvijāḥ śāntiṃ mānayanyonimātmanaḥ
yo nṛsiṃhastavaṃ bhaktyā paṭhedvārthaṃ vicārayet //
śrāvayedvā dvijānsarvān viṣṇuloke mahīyate
Note: devas take refuge to Śivatadantare śivaṃ devāḥ sendrāḥ sabrahmakāḥ prabhum //
samprāpya tuṣṭuvuḥ sarvaṃ vijñāpya mṛgarūpiṇaḥ
tato brahmādayastūrṇaṃ saṃstūya parameśvaram //
ātmatrāṇāya śaraṇaṃ jagmuḥ paramakāraṇam
mandarasthaṃ mahādevaṃ krīḍamānaṃ sahomayā //
sevitaṃ gaṇagandharvaiḥ siddhairapsarasāṃ gaṇaiḥ
devatābhiḥ saha brahmā bhītabhītaḥ sagadgadam
praṇamya daṇḍavadbhūmau tuṣṭāva parameśvaram //
namaste kālakālāya namaste rudra manyave
namaḥ śivāya rudrāya śaṅkarāya śivāya te //
ugro 'si sarvabhūtānāṃ niyantāsi śivo 'si naḥ
namaḥ śivāya śarvāya śaṅkarāyārttihāriṇe //
mayaskarāya viśvāya viṣṇave brahmaṇe namaḥ
antakāya namastubhyam umāyāḥ pataye namaḥ //
hiraṇyabāhave sākṣād dhiraṇyapataye namaḥ
śarvāya sarvarūpāya puruṣāya namonamaḥ //
sadasadvyaktihīnāya mahataḥ kāraṇāya te
nityāya viśvarūpāya jāyamānāya te namaḥ //
jātāya bahudhā loke prabhūtāya namonamaḥ
rudrāya nīlarudrāya kadrudrāya pracetase //
kālāya kālarūpāya namaḥ kālāṅgahāriṇe
mīḍhuṣṭamāya devāya śitikaṇṭhāya te namaḥ //
mahīyase namastubhyaṃ hantre devāriṇāṃ sadā
tārāya ca sutārāya tāraṇāya namonamaḥ //
harikeśāya devāya śaṃbhave paramātmane
devānāṃ śaṃbhave tubhyaṃ bhūtānāṃ śaṃbhave namaḥ //
śambhave haimavatyāś ca manyave rudrarūpiṇe
kapardine namastubhyaṃ kālakaṇṭhāya te namaḥ //
hiraṇyāya maheśāya śrīkaṇṭhāya namonamaḥ
bhasmadigdhaśarīrāya daṇḍamuṇḍīśvarāya ca //
namo hrasvāya dīrghāya vāmanāya namonamaḥ
nama ugratriśūlāya ugrāya ca namo namaḥ //
bhīmāya bhīmarūpāya bhīmakarmaratāya te
agrevadhāya vai bhūtvā namo dūrevadhāya ca //
dhanvine śūline tubhyaṃ gadine haline namaḥ
cakriṇe varmiṇe nityaṃ daityānāṃ karmabhedine //
sadyāya sadyarūpāya sadyojātāya te namaḥ
vāmāya vāmarūpāya vāmanetrāya te namaḥ //
aghorarūpāya vikaṭāya vikaṭaśarīrāya te namaḥ /*
puruṣarūpāya puruṣaikatatpuruṣāya vai namaḥ //
puruṣārthapradānāya pataye parameṣṭhine
īśānāya namastubhyam īśvarāya namonamaḥ //
brahmaṇe brahmarūpāya namaḥ sākṣācchivāya te
sarvaviṣṇurnṛsiṃhasya rūpamāsthāya viśvakṛt //
hiraṇyakaśipuṃ hatvā karajairniśitaiḥ svayam
daityendrairbahubhiḥ sārdhaṃ hitārthaṃ jagatāṃ prabhuḥ //
saiṃhīṃ samānayanyoniṃ bādhate nikhilaṃ jagat
yatkṛtyamatra deveśa tatkuruṣva bhavāniha //
ugro 'si sarvaduṣṭānāṃ niyantāsi śivo 'si naḥ
kālakūṭādivapuṣā trāhi naḥ śaraṇāgatān //
śukraṃ tu vṛttaṃ viśveśa krīḍā vai kevalaṃ vayam
tavonmeṣanimeṣābhyām asmākaṃ pralayodayau //
unmīlayet tvayi brahman vināśo 'sti na te śiva
saṃtaptāsmo vayaṃ deva hariṇāmitatejasā //
sarvalokahitāyainaṃ tattvaṃ saṃhartumicchasi
vijñāpitas tathā devaḥ prahasanprāha tān surān //
abhayaṃ ca dadau teṣāṃ haniṣyāmīti taṃ prabhuḥ
so 'pi śakraḥ suraiḥ sārdhaṃ praṇipatya yathāgatam //
jagāma bhagavān brahmā tathānye ca surottamāḥ
athotthāya mahādevaḥ śārabhaṃ rūpamāsthitaḥ //
yayau prānte nṛsiṃhasya garvitasya mṛgāśinaḥ
apahṛtya tadā prāṇān śarabhaḥ surapūjitaḥ //
siṃhāttato naro bhūtvā jagāma ca yathākramam
evaṃ stutastadā devair jagāma sa yathākramam //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi saṃstavaṃ śārvamuttamam
rudralokamanuprāpya rudreṇa saha modate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge nārasiṃhe pañcanavatitamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ devo mahādevo viśvasaṃhārakārakaḥ
śarabhākhyaṃ mahāghoraṃ vikṛtaṃ rūpamāsthitaḥ //
kiṃ kiṃ dhairyaṃ kṛtaṃ tena brūhi sarvam aśeṣataḥ
evamabhyarthito devair matiṃ cakre kṛpālayaḥ //
yattejastu nṛsiṃhākhyaṃ saṃhartuṃ parameśvaraḥ
tadarthaṃ smṛtavān rudro vīrabhadraṃ mahābalam //
Note: Bhairava (description)
ātmano bhairavaṃ rūpaṃ mahāpralayakārakam
ājagāma purā sadyo gaṇānāmagrato hasan //
sāṭṭahāsair gaṇavarair utpatadbhir itastataḥ
nṛsiṃharūpairatyugraiḥ koṭibhiḥ parivāritaḥ //
tāvadbhir abhito vīrair nṛtyadbhiś ca mudānvitaiḥ
krīḍadbhiś ca mahādhīrair brahmādyaiḥ kandukairiva //
adṛṣṭapūrvairanyaiś ca veṣṭito vīravanditaḥ
kalpāntajvalanajvālo vilasallocanatrayaḥ //
āttaśastro jaṭājūṭe jvaladbālendumaṇḍitaḥ
bālendudvitayākāratīkṣṇadaṃṣṭrāṅkuradvayaḥ //
ākhaṇḍaladhanuḥkhaṇḍasaṃnibhabhrūlatāyutaḥ
mahāpracaṇḍahuṅkārabadhirīkṛtadiṅmukhaḥ //
nīlameghāñjanākārabhīṣaṇaśmaśruradbhutaḥ
vādakhaṇḍam akhaṇḍābhyāṃ bhrāmayaṃstriśikhaṃ muhuḥ //
vīrabhadro 'pi bhagavān vīraśaktivijṛmbhitaḥ
svayaṃ vijñāpayāmāsa kimatra smṛtikāraṇam //
ājñāpaya jagatsvāmin prasādaḥ kriyatāṃ mayi
Note: Śiva orders the destruction of Nṛsiṃhaakāle bhayamutpannaṃ devānāmapi bhairava //
jvalitaḥ sa nṛsiṃhāgniḥ śamayainaṃ durāsadam
sāntvayan bodhayādau taṃ tena kiṃ nopaśāmyati //
tato matparamaṃ bhāvaṃ bhairavaṃ saṃpradarśaya
sūkṣmaṃ sūkṣmeṇa saṃhṛtya sthūlaṃ sthūlena tejasā //
vaktramānaya kṛttiṃ ca vīrabhadra mamājñayā
ityādiṣṭo gaṇādhyakṣaḥ praśāntavapurāsthitaḥ //
jagāma raṃhasā tatra yatrāste narakesarī
tatastaṃ bodhayāmāsa vīrabhadro haro harim //
uvāca vākyamīśānaḥ pitā putramivaurasam
Note: discussion of Nṛsiṃha and Vīrabhadrajagatsukhāya bhagavann avatīrṇo 'si mādhava //
sthityarthena ca yukto 'si pareṇa parameṣṭhinā
jantucakraṃ bhagavatā rakṣitaṃ matsyarūpiṇā //
pucchenaiva samābadhya bhramannekārṇave purā
bibharṣi kūrmarūpeṇa vārāheṇoddhṛtā mahī //
anena harirūpeṇa hiraṇyakaśipurhataḥ
vāmanena balirbaddhas tvayā vikramatā punaḥ //
tvam eva sarvabhūtānāṃ prabhāvaḥ prabhur avyayaḥ
yadā yadā hi lokasya duḥkhaṃ kiṃcit prajāyate //
tadā tadāvatīrṇastvaṃ kariṣyasi nirāmayam
nādhikastvatsamo 'pyasti hare śivaparāyaṇa //
tvayā dharmāś ca vedāś ca śubhe mārge pratiṣṭhitāḥ
yadartham avatāro 'yaṃ nihataḥ so 'pi keśava //
atyantaghoraṃ bhagavan narasiṃha vapustava
upasaṃhara viśvātmaṃs tvameva mama saṃnidhau //
ityukto vīrabhadreṇa nṛsiṃhaḥ śāntayā girā
tato 'dhikaṃ mahāghoraṃ kopaṃ prajvālayaddhariḥ //
āgato 'si yatastatra gaccha tvaṃ mā hitaṃ vada
idānīṃ saṃhariṣyāmi jagadetaccarācaram //
saṃhartur na hi saṃhāraḥ svato vā parato 'pi vā
śāsitaṃ mama sarvatra śāstā ko 'pi na vidyate //
matprasādena sakalaṃ samaryādaṃ pravartate
ahaṃ hi sarvaśaktīnāṃ pravartakanivartakaḥ //
yad yad vibhūtimat sattvaṃ śrīmadūrjitameva vā
tattadviddhi gaṇādhyakṣa mama tejovijṛmbhitam //
devatāparamārthajñā mamaiva paramaṃ viduḥ
madaṃśāḥ śaktisampannā brahmaśakrādayaḥ surāḥ //
mannābhipaṅkajājjātaḥ purā brahmā caturmukhaḥ
tallalāṭasamutpanno bhagavānvṛṣabhadhvajaḥ //
rajasādhiṣṭhitaḥ sraṣṭā rudrastāmasa ucyate
ahaṃ niyantā sarvasya matparaṃ nāsti daivatam //
viśvādhikaḥ svatantraś ca kartā hartākhileśvaraḥ
idaṃ tu matparaṃ tejaḥ kaḥ punaḥ śrotumicchati //
ato māṃ śaraṇaṃ prāpya gaccha tvaṃ vigatajvaraḥ
avehi paramaṃ bhāvam idaṃ bhūtamaheśvaraḥ //
kālo 'smyahaṃ kālavināśahetur lokān samāhartum ahaṃ pravṛttaḥ
mṛtyormṛtyuṃ viddhi māṃ vīrabhadra jīvantyete matprasādena devāḥ //
sāhaṅkāramidaṃ śrutvā harer amitavikramaḥ
vihasyovāca sāvajñaṃ tato visphuritādharaḥ //
kiṃ na jānāsi viśveśaṃ saṃhartāraṃ pinākinam
asadvādo vivādaś ca vināśastvayi kevalaḥ //
tavānyonyāvatārāṇi kāni śeṣāṇi sāṃpratam
kṛtāni yena kenāpi kathāśeṣo bhaviṣyati //
doṣaṃ tvaṃ paśya etattvam avasthāmīdṛśīṃ gataḥ
tena saṃhāradakṣeṇa kṣaṇātsaṃkṣayameṣyasi //
prakṛtistvaṃ pumān rudras tvayi vīryaṃ samāhitam
tvannābhipaṅkajājjātaḥ pañcavaktraḥ pitāmahaḥ //
sṛṣṭyarthena jagatpūrvaṃ śaṅkaraṃ nīlalohitam
lalāṭe cintayāmāsa tapasyugre vyavasthitaḥ //
tallalāṭādabhūcchaṃbhoḥ sṛṣṭyarthaṃ tanna dūṣaṇam
aṃśo 'haṃ devadevasya mahābhairavarūpiṇaḥ //
tvatsaṃhāre niyukto 'smi vinayena balena ca
evaṃ rakṣo vidāryaiva tvaṃ śaktikalayā yutaḥ //
ahaṅkārāvalepena garjasi tvamatandritaḥ
upakāro hyasādhūnām apakārāya kevalam //
yadi siṃha maheśānaṃ svapunarbhūta manyase
na tvaṃ sraṣṭā na saṃhartā na svatantro hi kutracit //
kulālacakravacchaktyā prerito 'si pinākinā
adyāpi tava nikṣiptaṃ kapālaṃ kūrmarūpiṇaḥ //
harahāralatāmadhye mugdha kasmānna budhyase
vismṛtaṃ kiṃ tadaṃśena daṃṣṭrotpātanapīḍitaḥ //
vārāhavigrahaste 'dya sākrośaṃ tārakāriṇā
dagdho 'si yasya śūlāgre viṣvaksenacchalādbhavān //
dakṣayajñe śiraśchinnaṃ mayā te yajñarūpiṇaḥ
adyāpi tava putrasya brahmaṇaḥ pañcamaṃ śiraḥ //
chinnaṃ tamenābhisaṃdhaṃ tadaṃśaṃ tasya tadbalam
nirjitastvaṃ dadhīcena saṃgrāme samarudgaṇaḥ //
kaṇḍūyamāne śirasi kathaṃ tadvismṛtaṃ tvayā
cakraṃ vikramato yasya cakrapāṇe tava priyam //
kutaḥ prāptaṃ kṛtaṃ kena tvayā tadapi vismṛtam
te mayā sakalā lokā gṛhītāstvaṃ payonidhau //
nidrāparavaśaḥ śeṣe sa kathaṃ sāttviko bhavān
tvadādistambaparyantaṃ rudraśaktivijṛmbhitam //
śaktimānabhitastvaṃ ca hy analastvaṃ ca mohitaḥ
tattejaso 'pi māhātmyaṃ yuvāṃ draṣṭuṃ na hi kṣamau //
sthūlā ye hi prapaśyanti tadviṣṇoḥ paramaṃ padam
dyāvāpṛthivyā indrāgniyamasya varuṇasya ca //
dhvāntodare śaśāṅkasya janitvā parameśvaraḥ
kālo 'si tvaṃ mahākālaḥ kālakālo maheśvaraḥ //
atastvamugrakalayā mṛtyormṛtyurbhaviṣyasi
sthiradhanvā kṣayo vīro vīro viśvādhikaḥ prabhuḥ //
upahastā jvaraṃ bhīmo mṛgapakṣihiraṇmayaḥ
śāstāśeṣasya jagato na tvaṃ naivacaturmukhaḥ //
itthaṃ sarvaṃ samālokya saṃharātmānam ātmanā
no cedidānīṃ krodhasya mahābhairavarūpiṇaḥ //
vajrāśaniriva sthāṇos tv evaṃ mṛtyuḥ patiṣyati
ityukto vīrabhadreṇa nṛsiṃhaḥ krodhavihvalaḥ //
nanāda tanuvegena taṃ gṛhītuṃ pracakrame
atrāntare mahāghoraṃ vipakṣabhayakāraṇam //
gaganavyāpi durdharṣaśaivatejaḥsamudbhavam
vīrabhadrasya tadrūpaṃ tatkṣaṇādeva dṛśyate //
na taddhiraṇmayaṃ saumyaṃ na sauraṃ nāgnisaṃbhavam
na taḍiccandrasadṛśam anaupamyaṃ maheśvaram //
tadā tejāṃsi sarvāṇi tasmin līnāni śāṅkare
tato vyakto mahātejā vyakte saṃbhavatastataḥ //
rudrasādhāraṇaṃ caiva cihnitaṃ vikṛtākṛti
tataḥ saṃhārarūpeṇa suvyaktaḥ parameśvaraḥ //
paśyatāṃ sarvadevānāṃ jayaśabdādimaṅgalaiḥ
sahasrabāhur jaṭilaś candrārdhakṛtaśekharaḥ //
sa mṛgārdhaśarīreṇa pakṣābhyāṃ cañcunā dvijāḥ
atitīkṣṇamahādaṃṣṭro vajratulyanakhāyudhaḥ //
kaṇṭhe kālo mahābāhuś catuṣpād vahnisaṃbhavaḥ
yugāntodyatajīmūtabhīmagaṃbhīraniḥsvanaḥ //
samaṃ kupitavṛttāgnivyāvṛttanayanatrayaḥ
spaṣṭadaṃṣṭro 'dharoṣṭhaś ca huṅkāreṇa yuto haraḥ //
Note: Śiva overcomes Viṣṇu
haristaddarśanādeva vinaṣṭabalavikramaḥ
bibhrad aurmyaṃ sahasrāṃśor adhaḥ khadyotavibhramam //
atha vibhramya pakṣābhyāṃ nābhipāde 'bhyudārayan
pādāvābadhya pucchena bāhubhyāṃ bāhumaṇḍalam //
bhindannurasi bāhubhyāṃ nijagrāha haro harim
tato jagāma gaganaṃ devaiḥ saha maharṣibhiḥ //
sahasaiva bhayādviṣṇuṃ vihagaś ca yathoragam
utkṣipyotkṣipya saṃgṛhya nipātya ca nipātya ca //
uḍḍīyoḍḍīya bhagavān pakṣāghātavimohitam
hariṃ harantaṃ vṛṣabhaṃ viśveśānaṃ tamīśvaram //
anuyānti surāḥ sarve namovākyena tuṣṭuvuḥ
nīyamānaḥ paravaśo dīnavaktraḥ kṛtāñjaliḥ //
tuṣṭāva parameśānaṃ haristaṃ lalitākṣaraiḥ
Note: Viṣṇu praises Śivanamo rudrāya śarvāya mahāgrāsāya viṣṇave //
nama ugrāya bhīmāya namaḥ krodhāya manyave
namo bhavāya śarvāya śaṅkarāya śivāya te //
kālakālāya kālāya mahākālāya mṛtyave
vīrāya vīrabhadrāya kṣayadvīrāya śūline //
mahādevāya mahate paśūnāṃ pataye namaḥ
ekāya nīlakaṇṭhāya śrīkaṇṭhāya pinākine //
namo 'nantāya sūkṣmāya namaste mṛtyumanyave
parāya parameśāya parātparatarāya te //
parātparāya viśvāya namaste viśvamūrttaye
namo viṣṇukalatrāya viṣṇukṣetrāya bhānave //
kaivartāya kirātāya mahāvyādhāya śāśvate
bhairavāya śaraṇyāya mahābhairavarūpiṇe //
namo nṛsiṃhasaṃhartre kāmakālapurāraye
mahāpāśaughasaṃhartre viṣṇumāyāntakāriṇe //
tryaṃbakāya tryakṣarāya śipiviṣṭāya mīḍhuṣe
mṛtyuñjayāya śarvāya sarvajñāya makhāraye //
makheśāya vareṇyāya namaste vahnirūpiṇe
mahāghrāṇāya jihvāya prāṇāpānapravartine //
triguṇāya triśūlāya guṇātītāya yogine
saṃsārāya pravāhāya mahāyantrapravartine //
namaścandrāgnisūryāya muktivaicitryahetave
varadāyāvatārāya sarvakāraṇahetave //
kapāline karālāya pataye puṇyakīrttaye
amoghāyāgninetrāya lakulīśāya śaṃbhave //
bhiṣaktamāya muṇḍāya daṇḍine yogarūpiṇe
meghavāhāya devāya pārvatīpataye namaḥ //
avyaktāya viśokāya sthirāya sthiradhanvine
sthāṇave kṛttivāsāya namaḥ pañcārthahetave //
varadāyaikapādāya namaścandrārdhamauline
namaste 'dhvararājāya vayasāṃ pataye namaḥ //
yogīśvarāya nityāya satyāya parameṣṭhine
sarvātmane namastubhyaṃ namaḥ sarveśvarāya te //
ekadvitricatuḥpañcakṛtvas te 'stu namonamaḥ
daśakṛtvastu sāhasrakṛtvaste ca namonamaḥ //
namo 'parimitaṃ kṛtvā-nantakṛtvo namonamaḥ
namonamo namo bhūyaḥ punarbhūyo namonamaḥ //
nāmnāmaṣṭaśatenaivaṃ stutvāmṛtamayena tu
punastu prārthayāmāsa nṛsiṃhaḥ śarabheśvaram //
yadā yadā mamājñānam atyahaṅkāradūṣitam
tadā tadāpanetavyaṃ tvayaiva parameśvara //
evaṃ vijñāpayanprītaḥ śaṅkaraṃ narakesarī
nanvaśakto bhavān viṣṇo jīvitāntaṃ parājitaḥ //
tadvaktraśeṣamātrāntaṃ kṛtvā sarvasya vigraham
śuktiśityaṃ tadā maṅgaṃ vīrabhadraḥ kṣaṇāttataḥ //
atha brahmādayaḥ sarve vīrabhadra tvayā dṛśā
jīvitāḥ smo vayaṃ devāḥ parjanyeneva pādapāḥ //
yasya bhīṣā dahatyagnir udeti ca raviḥ svayam
vāto vāti ca so 'si tvaṃ mṛtyurdhāvati pañcamaḥ //
yadavyaktaṃ paraṃ vyoma kalātītaṃ sadāśivam
bhagavaṃstvāmeva bhavaṃ vadanti brahmavādinaḥ //
ke vayameva dhātukye vedane parameśvaraḥ
na viddhi paramaṃ dhāma rūpalāvaṇyavarṇane //
upasargeṣu sarveṣu trāyasvāsmān gaṇādhipa
ekādaśātman bhagavān vartate rūpavān haraḥ //
īdṛśān te 'vatārāṇi dṛṣṭvā śiva bahūṃstamaḥ
kadācit saṃdihen nāsmāṃs tvaccintāstamayā tathā //
guñjāgirivarataṭā-mitarūpāṇi sarvaśaḥ
abhyasaṃhara gamyaṃ te na nītavyaṃ parāparā //
dve tanū tava rudrasya vedajñā brāhmaṇā viduḥ
ghorāpyanyā śivāpyanyā te pratyekamanekadhā //
ihāsmānpāhi bhagavan nityāhatamahābalaḥ
bhavatā hi jagatsarvaṃ vyāptaṃ svenaiva tejasā //
brahmaviṣṇvindracandrādi vayaṃ ca pramukhāḥ surāḥ
surāsurāḥ samprasūtās tvattaḥ sarve maheśvara //
brahmā ca indro viṣṇuś ca yamādyā na surāsurān
tato nigṛhya ca hariṃ siṃha ity upacetasam //
yato bibharṣi sakalaṃ vibhajya tanumaṣṭadhā
ato 'smān pāhi bhagavan surān dānair abhīpsitaiḥ //
uvāca tān surāndevo maharṣīṃś ca purātanān
yathā jale jalaṃ kṣiptaṃ kṣīraṃ kṣīre ghṛtaṃ ghṛte //
eka eva tadā viṣṇuḥ śivalīno na cānyathā
eṣa eva nṛsiṃhātmā sadarpaś ca mahābalaḥ //
jagatsaṃhārakāreṇa pravṛtto narakesarī
yājanīyo namastasmai madbhaktisiddhikāṅkṣibhiḥ //
etāvaduktvā bhagavān vīrabhadro mahābalaḥ
apaśyan sarvabhūtānāṃ tatraivāntaradhīyata //
nṛsiṃhakṛttivasanas tadāprabhṛti śaṅkaraḥ
vaktraṃ tanmuṇḍamālāyāṃ nāyakatvena kalpitam //
tato devā nirātaṅkāḥ kīrtayantaḥ kathāmimām
vismayotphullanayanā jagmuḥ sarve yathāgatam //
ya idaṃ paramākhyānaṃ puṇyaṃ vedaiḥ samanvitam
paṭhitvā śṛṇute caiva sarvaduḥkhavināśanam //
dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyam ārogyaṃ puṣṭivardhanam
sarvavighnapraśamanaṃ sarvavyādhivināśanam //
apamṛtyupraśamanaṃ mahāśāntikaraṃ śubham
aricakrapraśamanaṃ sarvādhipravināśanam //
tato duḥsvapnaśamanaṃ sarvabhūtanivāraṇam
viṣagrahakṣayakaraṃ putrapautrādivardhanam //
yogasiddhipradaṃ samyak śivajñānaprakāśakam
śeṣalokasya sopānaṃ vāñchitārthaikasādhanam //
viṣṇumāyānirasanaṃ devatāparamārthadam
vāñchāsiddhipradaṃ caiva ṛddhiprajñādisādhanam //
idaṃ tu śarabhākāraṃ paraṃ rūpaṃ pinākinaḥ
prakāśitavyaṃ bhakteṣu cireṣūdyamiteṣu ca //
taireva paṭhitavyaṃ ca śrotavyaṃ ca śivātmabhiḥ
śivotsaveṣu sarveṣu caturdaśyaṣṭamīṣu ca //
paṭhetpratiṣṭhākāleṣu śivasannidhikāraṇam
coravyāghrāhisiṃhāntakṛto rājabhayeṣu ca //
atrānyotpātabhūkampadavāgnipāṃsuvṛṣṭiṣu
ulkāpāte mahāvāte vinā vṛṣṭyātivṛṣṭiṣu //
atastatra paṭhedvidvāñ chivabhakto dṛḍhavrataḥ
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi stavaṃ sarvamanuttamam //
sa rudratvaṃ samāsādya rudrasyānucaro bhavet //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge śarabhaprādurbhāvo nāma ṣaṇṇavatitamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ devena vai sūta devadevānmaheśvarāt
sudarśanākhyaṃ vai labdhaṃ vaktumarhasi viṣṇunā //
devānām asurendrāṇām abhavacca sudāruṇaḥ
sarveṣāmeva bhūtānāṃ vināśakaraṇo mahān //
te devāḥ śaktimuśalaiḥ sāyakairnataparvabhiḥ
prabhidyamānāḥ kuntaiś ca dudruvurbhayavihvalāḥ //
parājitāstadā devā devadeveśvaraṃ harim
praṇemustaṃ sureśānaṃ śokasaṃvignamānasāḥ //
tān samīkṣyātha bhagavān devadeveśvaro hariḥ
praṇipatya sthitāndevān idaṃ vacanamabravīt //
vatsāḥ kimiti vai devāś cyutālaṅkāravikramāḥ
samāgatāḥ sasaṃtāpā vaktumarhatha suvratāḥ //
tasya tadvacanaṃ śrutvā tathābhūtāḥ surottamāḥ
praṇamyāhuryathāvṛttaṃ devadevāya viṣṇave //
bhagavandevadeveśa viṣṇo jiṣṇo janārdana
dānavaiḥ pīḍitāḥ sarve vayaṃ śaraṇamāgatāḥ //
tvameva devadeveśa gatirnaḥ puruṣottama
tvameva paramātmā hi tvaṃ pitā jagatāmapi //
tvameva bhartā hartā ca bhoktā dātā janārdana
hantumarhasi tasmāttvaṃ dānavāndānavārdana //
daityāś ca vaiṣṇavairbrāhmai raudrairyāmyaiḥ sudāruṇaiḥ
kauberaiścaiva saumyaiś ca nairṛtyairvāruṇairdṛḍhaiḥ //
vāyavyaiś ca tathāgneyair aiśānair vārṣikaiḥ śubhaiḥ
saurai raudrais tathā bhīmaiḥ kampanair jṛmbhaṇair dṛḍhaiḥ //
avadhyā varalābhātte sarve vārijalocana
sūryamaṇḍalasambhūtaṃ tvadīyaṃ cakram udyatam //
kuṇṭhitaṃ hi dadhīcena cyāvanena jagadguro
daṇḍaṃ śārṅgaṃ tavāstraṃ ca labdhaṃ daityaiḥ prasādataḥ //
purā jalandharaṃ hantuṃ nirmitaṃ tripurāriṇā
rathāṅgaṃ suśitaṃ ghoraṃ tena tān hantum arhasi //
tasmāttena nihantavyā nānyaiḥ śastraśatairapi
tato niśamya teṣāṃ vai vacanaṃ vārijekṣaṇaḥ //
vācaspatimukhānāha sa hariścakrabhṛt svayam
bhobho devā mahādevaṃ sarvair devaiḥ sanātanaiḥ //
samprāpya sāṃprataṃ sarvaṃ kariṣyāmi divaukasām
devā jalandharaṃ hantuṃ nirmitaṃ hi purāriṇā //
labdhvā rathāṅgaṃ tenaiva nihatya ca mahāsurān
sarvāndhundhumukhāndaityān aṣṭaṣaṣṭiśatān surān //
sabāndhavānkṣaṇādeva yuṣmān saṃtārayāmyaham
evam uktvā suraśreṣṭhān suraśreṣṭhamanusmaran //
suraśreṣṭhastadā śreṣṭhaṃ pūjayāmāsa śaṅkaram
liṅgaṃ sthāpya yathānyāyaṃ himavacchikhare śubhe //
meruparvatasaṃkāśaṃ nirmitaṃ viśvakarmaṇā
tvaritākhyena rudreṇa raudreṇa ca janārdanaḥ //
snāpya sampūjya gandhādyair jvālākāraṃ manoramam
tuṣṭāva ca tadā rudraṃ sampūjyāgnau praṇamya ca //
devaṃ nāmnāṃ sahasreṇa bhavādyena yathākramam
pūjayāmāsa ca śivaṃ praṇavādyaṃ namo 'ntakam //
devaṃ nāmnāṃ sahasreṇa bhavādyena maheśvaram
pratināma sa padmena pūjayāmāsa śaṅkaram //
agnau ca nāmabhir devaṃ bhavādyaiḥ samidādibhiḥ
svāhāntairvidhivaddhutvā pratyekamayutaṃ prabhum //
tuṣṭāva ca punaḥ śaṃbhuṃ bhavādyairbhavamīśvaram
bhavaḥ śivo haro rudraḥ puruṣaḥ padmalocanaḥ //
arthitavyaḥ sadācāraḥ sarvaśaṃbhurmaheśvaraḥ
īśvaraḥ sthāṇurīśānaḥ sahasrākṣaḥ sahasrapāt //
varīyān varado vandyaḥ śaṅkaraḥ parameśvaraḥ
gaṅgādharaḥ śūladharaḥ parārthaikaprayojanaḥ //
sarvajñaḥ sarvadevādigiridhanvā jaṭādharaḥ
candrāpīḍaścandramaulir vidvānviśvāmareśvaraḥ //
vedāntasārasaṃdohaḥ kapālī nīlalohitaḥ
dhyānādhāroparicchedyo gaurībhartā gaṇeśvaraḥ //
aṣṭamūrtirviśvamūrtis trivargaḥ svargasādhanaḥ
jñānagamyo dṛḍhaprajño devadevastrilocanaḥ //
vāmadevo mahādevaḥ pāṇḍuḥ paridṛḍho dṛḍhaḥ
viśvarūpo virūpākṣo vāgīśaḥ śucirantaraḥ //
sarvapraṇayasaṃvādī vṛṣāṅko vṛṣavāhanaḥ
īśaḥ pinākī khaṭvāṅgī citraveṣaścirantanaḥ //
tamoharo mahāyogī goptā brahmāṅgahṛjjaṭī
kālakālaḥ kṛttivāsāḥ subhagaḥ praṇavātmakaḥ //
unmattaveṣaś cakṣuṣyo durvāsāḥ smaraśāsanaḥ
dṛḍhāyudhaḥ skandaguruḥ parameṣṭhī parāyaṇaḥ //
anādimadhyanidhano giriśo giribāndhavaḥ
kuberabandhuḥ śrīkaṇṭho lokavarṇottamottamaḥ //
sāmānyadevaḥ kodaṇḍī nīlakaṇṭhaḥ paraśvadhī
viśālākṣo mṛgavyādhaḥ sureśaḥ sūryatāpanaḥ //
dharmakarmākṣamaḥ kṣetraṃ bhagavān bhaganetrabhit
ugraḥ paśupatis tārkṣyaḥ priyabhaktaḥ priyaṃvadaḥ //
dātā dayākaro dakṣaḥ kapardī kāmaśāsanaḥ
śmaśānanilayaḥ sūkṣmaḥ śmaśānastho maheśvaraḥ //
lokakartā bhūtapatir mahākartā mahauṣadhī
uttaro gopatirgoptā jñānagamyaḥ purātanaḥ //
nītiḥ sunītiḥ śuddhātmā somaḥ somarataḥ sukhī
somapo 'mṛtapaḥ somo mahānītirmahāmatiḥ //
ajātaśatrurālokaḥ saṃbhāvyo havyavāhanaḥ
lokakāro vedakāraḥ sūtrakāraḥ sanātanaḥ //
maharṣiḥ kapilācāryo viśvadīptistrilocanaḥ
pinākapāṇir bhūdevaḥ svastidaḥ svastikṛtsadā //
tridhāmā saubhagaḥ śarvaḥ sarvajñaḥ sarvagocaraḥ
brahmadhṛg viśvasṛk svargaḥ karṇikāraḥ priyaḥ kaviḥ //
śākho viśākho gośākhaḥ śivo naikaḥ kratuḥ samaḥ
gaṅgāplavodako bhāvaḥ sakalaḥ sthapatiḥ sthiraḥ //
vijitātmā vidheyātmā bhūtavāhanasārathiḥ
sagaṇo gaṇakāryaś ca sukīrtiś chinnasaṃśayaḥ //
kāmadevaḥ kāmapālo bhasmoddhūlitavigrahaḥ
bhasmapriyo bhasmaśāyī kāmī kāntaḥ kṛtāgamaḥ //
samāyukto nivṛttātmā dharmayuktaḥ sadāśivaḥ
caturmukhaścaturbāhur durāvāso durāsadaḥ //
durgamo durlabho durgaḥ sarvāyudhaviśāradaḥ
adhyātmayoganilayaḥ sutantustantuvardhanaḥ //
śubhāṅgo lokasāraṅgo jagadīśo 'mṛtāśanaḥ
bhasmaśuddhikaro merur ojasvī śuddhavigrahaḥ //
hiraṇyaretās taraṇir marīcir mahimālayaḥ
mahāhrado mahāgarbhaḥ siddhavṛndāravanditaḥ //
vyāghracarmadharo vyālī mahābhūto mahānidhiḥ
amṛtāṅgo 'mṛtavapuḥ pañcayajñaḥ prabhañjanaḥ //
pañcaviṃśatitattvajñaḥ pārijātaḥ parāvaraḥ
sulabhaḥ suvrataḥ śūro vāṅmayaikanidhirnidhiḥ //
varṇāśramagururvarṇī śatrujicchatrutāpanaḥ
āśramaḥ kṣapaṇaḥ kṣāmo jñānavānacalācalaḥ //
pramāṇabhūto durjñeyaḥ suparṇo vāyuvāhanaḥ
dhanurdharo dhanurvedo guṇarāśirguṇākaraḥ //
anantadṛṣṭirānando daṇḍo damayitā damaḥ
abhivādyo mahācāryo viśvakarmā viśāradaḥ //
vītarāgo vinītātmā tapasvī bhūtabhāvanaḥ
unmattaveṣaḥ pracchanno jitakāmo jitapriyaḥ //
kalyāṇaprakṛtiḥ kalpaḥ sarvalokaprajāpatiḥ
tapasvī tārako dhīmān pradhānaprabhur avyayaḥ //
lokapālo 'ntarhitātmā kalpādiḥ kamalekṣaṇaḥ
vedaśāstrārthatattvajño niyamo niyamāśrayaḥ //
candraḥ sūryaḥ śaniḥ ketur virāmo vidrumacchaviḥ
bhaktigamyaḥ paraṃ brahma mṛgabāṇārpaṇo 'naghaḥ //
adrirājālayaḥ kāntaḥ paramātmā jagadguruḥ
sarvakarmācalastvaṣṭā maṅgalyo maṅgalāvṛtaḥ //
mahātapā dīrghatapāḥ sthaviṣṭhaḥ sthaviro dhruvaḥ
ahaḥ saṃvatsaro vyāptiḥ pramāṇaṃ paramaṃ tapaḥ //
saṃvatsarakaro mantraḥ pratyayaḥ sarvadarśanaḥ
ajaḥ sarveśvaraḥ snigdho mahāretā mahābalaḥ //
yogī yogyo mahāretāḥ siddhaḥ sarvādir agnidaḥ
vasurvasumanāḥ satyaḥ sarvapāpaharo haraḥ //
amṛtaḥ śāśvataḥ śānto bāṇahastaḥ pratāpavān
kamaṇḍaludharo dhanvī vedāṅgo vedavinmuniḥ //
bhrājiṣṇur bhojanaṃ bhoktā lokanetā durādharaḥ
atīndriyo mahāmāyaḥ sarvāvāsaścatuṣpathaḥ //
kālayogī mahānādo mahotsāho mahābalaḥ
mahābuddhir mahāvīryo bhūtacārī purandaraḥ //
niśācaraḥ pretacārī mahāśaktir mahādyutiḥ
anirdeśyavapuḥ śrīmān sarvahāryamito gatiḥ //
bahuśruto bahumayo niyatātmā bhavodbhavaḥ
ojastejo dyutikaro nartakaḥ sarvakāmakaḥ //
nṛtyapriyo nṛtyanṛtyaḥ prakāśātmā pratāpanaḥ
buddhaspaṣṭākṣaro mantraḥ sanmānaḥ sārasaṃplavaḥ //
yugādikṛd yugāvarto gaṃbhīro vṛṣavāhanaḥ
iṣṭo viśiṣṭaḥ śiṣṭeṣṭaḥ śarabhaḥ śarabho dhanuḥ //
apāṃ nidhiradhiṣṭhānaṃ vijayo jayakālavit
pratiṣṭhitaḥ pramāṇajño hiraṇyakavaco hariḥ //
virocanaḥ suragaṇo vidyeśo vibudhāśrayaḥ
bālarūpo balonmāthī vivarto gahano guruḥ //
karaṇaṃ kāraṇaṃ kartā sarvabandhavimocanaḥ
vidvattamo vītabhayo viśvabhartā niśākaraḥ //
vyavasāyo vyavasthānaḥ sthānado jagadādijaḥ
dundubho lalito viśvo bhavātmātmani saṃsthitaḥ //
vīreśvaro vīrabhadro vīrahā vīrabhṛd virāṭ
vīracūḍāmaṇirvettā tīvranādo nadīdharaḥ //
ājñādharastriśūlī ca śipiviṣṭaḥ śivālayaḥ
vālakhilyo mahācāpas tigmāṃśur nidhir avyayaḥ //
abhirāmaḥ suśaraṇaḥ subrahmaṇyaḥ sudhāpatiḥ
maghavānkauśiko gomān viśrāmaḥ sarvaśāsanaḥ //
lalāṭākṣo viśvadehaḥ sāraḥ saṃsāracakrabhṛt
amoghadaṇḍī madhyastho hiraṇyo brahmavarcasī //
paramārthaḥ paramayaḥ śambaro vyāghrako 'nalaḥ
rucir vararucir vandyo vācaspatiraharpatiḥ //
ravirvirocanaḥ skandhaḥ śāstā vaivasvato janaḥ
yuktirunnatakīrtiś ca śāntarāgaḥ parājayaḥ //
kailāsapatikāmāriḥ savitā ravilocanaḥ
vidvattamo vītabhayo viśvahartā nivāritaḥ //
nityo niyatakalyāṇaḥ puṇyaśravaṇakīrtanaḥ
dūraśravā viśvasaho dhyeyo duḥsvapnanāśanaḥ //
uttārako duṣkṛtihā durdharṣo duḥsaho 'bhayaḥ
anādirbhūrbhuvolakṣmīḥ kirīṭī tridaśādhipaḥ //
viśvagoptā viśvabhartā sudhīro rucirāṅgadaḥ
janano janajanmādiḥ prītimānnītimānnayaḥ //
viśiṣṭaḥ kāśyapo bhānur bhīmo bhīmaparākramaḥ
praṇavaḥ saptadhācāro mahākāyo mahādhanuḥ //
janmādhipo mahādevaḥ sakalāgamapāragaḥ
tattvātattvavivekātmā vibhūṣṇur bhūtibhūṣaṇaḥ //
ṛṣirbrāhmaṇavijjiṣṇur janmamṛtyujarātigaḥ
yajño yajñapatiryajvā yajñānto 'moghavikramaḥ //
mahendro durbharaḥ senī yajñāṅgo yajñavāhanaḥ
pañcabrahmasamutpattir viśveśo vimalodayaḥ //
ātmayonir anādyantaḥ ṣaḍviṃśatsaptalokadhṛk
gāyatrīvallabhaḥ prāṃśur viśvāvāsaḥ prabhākaraḥ //
śiśurgirirataḥ samrāṭ suṣeṇaḥ suraśatruhā
amogho 'riṣṭamathano mukundo vigatajvaraḥ //
svayaṃjyotir anujyotir ātmajyotir acañcalaḥ
piṅgalaḥ kapilaśmaśruḥ śāstranetras trayītanuḥ //
jñānaskandho mahājñānī nirutpattir upaplavaḥ
bhago vivasvānādityo yogācāryo bṛhaspatiḥ //
udārakīrtir udyogī sadyogī sadasanmayaḥ
nakṣatramālī rākeśaḥ sādhiṣṭhānaḥ ṣaḍāśrayaḥ //
pavitrapāṇiḥ pāpārir maṇipūro manogatiḥ
hṛtpuṇḍarīkamāsīnaḥ śuklaḥ śānto vṛṣākapiḥ //
viṣṇurgrahapatiḥ kṛṣṇaḥ samartho 'narthanāśanaḥ
adharmaśatrurakṣayyaḥ puruhūtaḥ puruṣṭutaḥ //
brahmagarbho bṛhadgarbho dharmadhenurdhanāgamaḥ
jagaddhitaiṣī sugataḥ kumāraḥ kuśalāgamaḥ //
hiraṇyavarṇo jyotiṣmān nānābhūtadharo dhvaniḥ
arogo niyamādhyakṣo viśvāmitro dvijottamaḥ //
bṛhajjyotiḥ sudhāmā ca mahājyotiranuttamaḥ
mātāmaho mātariśvā nabhasvān nāgahāradhṛk //
pulastyaḥ pulaho 'gastyo jātūkarṇyaḥ parāśaraḥ
nirāvaraṇadharmajño viriñco viṣṭaraśravāḥ //
ātmabhūr aniruddho 'trijñānamūrtir mahāyaśāḥ
lokacūḍāmaṇirvīraḥ caṇḍasatyaparākramaḥ //
vyālakalpo mahākalpo mahāvṛkṣaḥ kalādharaḥ
alaṃkariṣṇus tvacalo rociṣṇurvikramottamaḥ //
āśuśabdapatirvegī plavanaḥ śikhisārathiḥ
asaṃsṛṣṭo 'tithiḥ śakraḥ pramāthī pāpanāśanaḥ //
vasuśravāḥ kavyavāhaḥ pratapto viśvabhojanaḥ
jaryo jarādhiśamano lohitaś ca tanūnapāt //
pṛṣadaśvo nabhoyoniḥ supratīkas tamisrahā
nidāghastapano meghaḥ pakṣaḥ parapuraṃjayaḥ //
mukhānilaḥ suniṣpannaḥ surabhiḥ śiśirātmakaḥ
vasaṃto mādhavo grīṣmo nabhasyo bījavāhanaḥ //
aṅgirā munirātreyo vimalo viśvavāhanaḥ
pāvanaḥ purujicchakras trividyo naravāhanaḥ //
mano buddhirahaṅkāraḥ kṣetrajñaḥ kṣetrapālakaḥ
tejonidhir jñānanidhir vipāko vighnakārakaḥ //
adharo 'nuttaro jñeyo jyeṣṭho niḥśreyasālayaḥ
śailo nagastanurdeho dānavārirarindamaḥ //
cārudhīr janakaścāruviśalyo lokaśalyakṛt
caturvedaścaturbhāvaś caturaścaturapriyaḥ //
āmnāyo 'tha samāmnāyas tīrthadevaśivālayaḥ
bahurūpo mahārūpaḥ sarvarūpaś carācaraḥ //
nyāyanirvāhako nyāyo nyāyagamyo nirañjanaḥ
sahasramūrdhā devendraḥ sarvaśastraprabhañjanaḥ //
muṇḍo virūpo vikṛto daṇḍī dānto guṇottamaḥ
piṅgalākṣo 'tha haryakṣo nīlagrīvo nirāmayaḥ //
sahasrabāhuḥ sarveśaḥ śaraṇyaḥ sarvalokabhṛt
padmāsanaḥ paraṃ jyotiḥ parāvaraṃ paraṃ phalam //
padmagarbho mahāgarbho viśvagarbho vicakṣaṇaḥ
parāvarajño bījeśaḥ sumukhaḥ sumahāsvanaḥ //
devāsuragururdevo devāsuranamaskṛtaḥ
devāsuramahāmātro devāsuramahāśrayaḥ //
devādidevo devarṣidevāsuravarapradaḥ
devāsureśvaro divyo devāsuramaheśvaraḥ //
sarvadevamayo 'cintyo devatātmātmasaṃbhavaḥ
īḍyo 'nīśaḥ suravyāghro devasiṃho divākaraḥ //
vibudhāgravaraśreṣṭhaḥ sarvadevottamottamaḥ
śivajñānarataḥ śrīmān śikhiśrīparvatapriyaḥ //
jayastaṃbho viśiṣṭambho narasiṃhanipātanaḥ
brahmacārī lokacārī dharmacārī dhanādhipaḥ //
nandī nandīśvaro nagno nagnavratadharaḥ śuciḥ
liṅgādhyakṣaḥ surādhyakṣo yugādhyakṣo yugāvahaḥ //
svavaśaḥ savaśaḥ svargaḥ svaraḥ svaramayasvanaḥ
bījādhyakṣo bījakartā dhanakṛd dharmavardhanaḥ //
daṃbho 'dambho mahādaṃbhaḥ sarvabhūtamaheśvaraḥ
śmaśānanilayastiṣyaḥ seturapratimākṛtiḥ //
lokottarasphuṭālokas tryaṃbako nāgabhūṣaṇaḥ
andhakārirmakhadveṣī viṣṇukandharapātanaḥ //
vītadoṣo 'kṣayaguṇo dakṣāriḥ pūṣadantahṛt
dhūrjaṭiḥ khaṇḍaparaśuḥ sakalo niṣkalo 'naghaḥ //
ādhāraḥ sakalādhāraḥ pāṇḍurābho mṛḍo naṭaḥ
pūrṇaḥ pūrayitā puṇyaḥ sukumāraḥ sulocanaḥ //
sāmageyaḥ priyakaraḥ puṇyakīrtiranāmayaḥ
manojavastīrthakaro jaṭilo jīviteśvaraḥ //
jīvitāntakaro nityo vasuretā vasupriyaḥ
sadgatiḥ satkṛtiḥ saktaḥ kālakaṇṭhaḥ kalādharaḥ //
mānī mānyo mahākālaḥ sadbhūtiḥ satparāyaṇaḥ
candrasaṃjīvanaḥ śāstā lokagūḍho 'marādhipaḥ //
lokabandhurlokanāthaḥ kṛtajñaḥ kṛtibhūṣaṇaḥ
anapāyyakṣaraḥ kāntaḥ sarvaśāstrabhṛtāṃ varaḥ //
tejomayo dyutidharo lokamāyo 'graṇīr aṇuḥ
śucismitaḥ prasannātmā durjayo duratikramaḥ //
jyotirmayo nirākāro jagannātho jaleśvaraḥ
tumbavīṇī mahākāyo viśokaḥ śokanāśanaḥ //
trilokātmā trilokeśaḥ śuddhaḥ śuddhī rathākṣajaḥ
avyaktalakṣaṇo vyakto vyaktāvyakto viśāṃpatiḥ //
varaśīlo varatulo māno mānadhano mayaḥ
brahmā viṣṇuḥ prajāpālo haṃso haṃsagatiryamaḥ //
vedhā dhātā vidhātā ca attā hartā caturmukhaḥ
kailāsaśikharāvāsī sarvāvāsī satāṃ gatiḥ //
hiraṇyagarbho hariṇaḥ puruṣaḥ pūrvajaḥ pitā
bhūtālayo bhūtapatir bhūtido bhuvaneśvaraḥ //
saṃyogī yogavidbrahma brahmaṇyo brāhmaṇapriyaḥ
devapriyo devanātho devajño devacintakaḥ //
viṣamākṣaḥ kalādhyakṣo vṛṣāṅko vṛṣavardhanaḥ
nirmado nirahaṅkāro nirmoho nirupadravaḥ //
darpahā darpito dṛptaḥ sarvartuparivartakaḥ
saptajihvaḥ sahasrārciḥ snigdhaḥ prakṛtidakṣiṇaḥ //
bhūtabhavyabhavannāthaḥ prabhavo bhrāntināśanaḥ
artho 'nartho mahākośaḥ parakāryaikapaṇḍitaḥ //
niṣkaṇṭakaḥ kṛtānando nirvyājo vyājamardanaḥ
sattvavān sāttvikaḥ satyakīrtistambhakṛtāgamaḥ //
akaṃpito guṇagrāhī naikātmā naikakarmakṛt
suprītaḥ sumukhaḥ sūkṣmaḥ sukaro dakṣiṇo 'nalaḥ //
skandhaḥ skandhadharo dhuryaḥ prakaṭaḥ prītivardhanaḥ
aparājitaḥ sarvasaho vidagdhaḥ sarvavāhanaḥ //
adhṛtaḥ svadhṛtaḥ sādhyaḥ pūrvamūrtiryaśodharaḥ
varāhaśṛṅgadhṛg vāyur balavān ekanāyakaḥ //
śrutiprakāśaḥ śrutimān ekabandhur anekadhṛk
śrīvallabhaśivārambhaḥ śāntabhadraḥ samañjasaḥ //
bhūśayo bhūtikṛdbhūtir bhūṣaṇo bhūtavāhanaḥ
akāyo bhaktakāyasthaḥ kālajñānī kalāvapuḥ //
satyavratamahātyāgī niṣṭhāśāntiparāyaṇaḥ
parārthavṛttir varado viviktaḥ śrutisāgaraḥ //
anirviṇṇo guṇagrāhī kalaṅkāṅkaḥ kalaṅkahā
svabhāvarudro madhyasthaḥ śatrughno madhyanāśakaḥ //
śikhaṇḍī kavacī śūlī caṇḍī muṇḍī ca kuṇḍalī
mekhalī kavacī khaḍgī māyī saṃsārasārathiḥ //
amṛtyuḥ sarvadṛk siṃhas tejorāśir mahāmaṇiḥ
asaṃkhyeyo 'prameyātmā vīryavān kāryakovidaḥ //
vedyo vedārthavidgoptā sarvācāro munīśvaraḥ
anuttamo durādharṣo madhuraḥ priyadarśanaḥ //
sureśaḥ śaraṇaṃ sarvaḥ śabdabrahma satāṃ gatiḥ
kālabhakṣaḥ kalaṅkāriḥ kaṅkaṇīkṛtavāsukiḥ //
maheṣvāso mahībhartā niṣkalaṅko viśṛṅkhalaḥ
dyumaṇis taraṇir dhanyaḥ siddhidaḥ siddhisādhanaḥ //
nivṛttaḥ saṃvṛtaḥ śilpo vyūḍhorasko mahābhujaḥ
ekajyotir nirātaṅko naro nārāyaṇapriyaḥ //
nirlepo niṣprapañcātmā nirvyagro vyagranāśanaḥ
stavyastavapriyaḥ stotā vyāsamūrtiranākulaḥ //
niravadyapadopāyo vidyārāśiravikramaḥ
praśāntabuddhirakṣudraḥ kṣudrahā nityasundaraḥ //
dhairyāgryadhuryo dhātrīśaḥ śākalyaḥ śarvarīpatiḥ
paramārthagurur dṛṣṭir gurur āśritavatsalaḥ //
raso rasajñaḥ sarvajñaḥ sarvasattvāvalaṃbanaḥ
evaṃ nāmnāṃ sahasreṇa tuṣṭāva vṛṣabhadhvajam //
snāpayāmāsa ca vibhuḥ pūjayāmāsa paṅkajaiḥ
parīkṣārthaṃ hareḥ pūjākamaleṣu maheśvaraḥ //
gopayāmāsa kamalaṃ tadaikaṃ bhuvaneśvaraḥ
hṛtapuṣpo haristatra kimidaṃ tvabhyacintayat //
jñātvā svanetramuddhṛtya sarvasattvāvalambanam
pūjayāmāsa bhāvena nāmnā tena jagadgurum //
tatastatra vibhurdṛṣṭvā tathābhūtaṃ haro harim
tasmādavatatārāśu maṇḍalātpāvakasya ca //
koṭibhāskarasaṃkāśaṃ jaṭāmukuṭamaṇḍitam
jvālāmālāvṛtaṃ divyaṃ tīkṣṇadaṃṣṭraṃ bhayaṅkaram //
śūlaṭaṅkagadācakrakuntapāśadharaṃ haram
varādabhayahastaṃ ca dvīpicarmottarīyakam //
itthaṃbhūtaṃ tadā dṛṣṭvā bhavaṃ bhasmavibhūṣitam
hṛṣṭo namaścakārāśu devadevaṃ janārdanaḥ //
dudruvustaṃ parikramya sendrā devāstrilocanam
cacāla brahmabhuvanaṃ cakampe ca vasuṃdharā //
dadāha tejastacchaṃbhoḥ prāntaṃ vai śatayojanam
adhastāccordhvataścaiva hāhetyakṛta bhūtale //
tadā prāha mahādevaḥ prahasanniva śaṅkaraḥ
samprekṣya praṇayādviṣṇuṃ kṛtāñjalipuṭaṃ sthitam //
jñātaṃ mayedamadhunā devakāryaṃ janārdana
sudarśanākhyaṃ cakraṃ ca dadāmi tava śobhanam //
yadrūpaṃ bhavatā dṛṣṭaṃ sarvalokabhayaṃkaram
hitāya tava yatnena tava bhāvāya suvrata //
śāntaṃ raṇājire viṣṇo devānāṃ duḥkhasādhanam
śāntasya cāstraṃ śāntaḥ syāc chāntenāstreṇa kiṃ phalam //
śāntasya samare cāstraṃ śāntireva tapasvinām
yoddhuḥ śāntyā balacchedaḥ parasya balavṛddhidaḥ //
devairaśāntairyadrūpaṃ madīyaṃ bhāvayāvyayam
kimāyudhena kāryaṃ vai yoddhuṃ devārisūdana //
kṣamā yudhi na kāryaṃ vai yoddhuṃ devārisūdana
anāgate vyatīte ca daurbalye svajanotkare //
akālike tvadharme ca anarthe vārisūdana
evamuktvā dadau cakraṃ sūryāyutasamaprabham //
netraṃ ca netā jagatāṃ prabhurvai padmasannibham
tadāprabhṛti taṃ prāhuḥ padmākṣamiti suvratam //
dattvainaṃ nayanaṃ cakraṃ viṣṇave nīlalohitaḥ
pasparśa ca karābhyāṃ vai suśubhābhyāmuvāca ha //
varado 'haṃ varaśreṣṭha varānvaraya cepsitān
bhaktyā vaśīkṛto nūnaṃ tvayāhaṃ puruṣottama //
ityukto devadevena devadevaṃ praṇamya tam
tvayi bhaktirmahādeva prasīda varamuttamam //
nānyamicchāmi bhaktānām ārtayo nāsti yatprabho
tacchrutvā vacanaṃ tasya dayāvān sutarāṃ bhavaḥ //
pasparśa ca dadau tasmai śraddhāṃ śītāṃśubhūṣaṇaḥ
prāha caivaṃ mahādevaḥ paramātmānamacyutam //
mayi bhaktaś ca vandyaś ca pūjyaścaiva surāsuraiḥ
bhaviṣyasi na saṃdeho matprasādātsurottama //
yadā satī dakṣaputrī vinindyaiva sulocanā
mātaraṃ pitaraṃ dakṣaṃ bhaviṣyati sureśvarī //
divyā haimavatī viṣṇo tadā tvamapi suvrata
bhaginīṃ tava kalyāṇīṃ devīṃ haimavatīmumām //
niyogād brahmaṇaḥ sādhvīṃ pradāsyasi mamaiva tām
matsaṃbandhī ca lokānāṃ madhye pūjyo bhaviṣyasi //
māṃ divyena ca bhāvena tadāprabhṛti śaṅkaram
drakṣyase ca prasannena mitrabhūtamivātmanā //
ityuktvāntardadhe rudro bhagavānnīlalohitaḥ
janārdano 'pi bhagavān devānāmapi saṃnidhau //
ayācata mahādevaṃ brahmāṇaṃ munibhiḥ samam
mayā proktaṃ stavaṃ divyaṃ padmayone suśobhanam //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi śrāvayedvā dvijottamān
pratināmni hiraṇyasya tat tasya phalam āpnuyāt //
aśvamedhasahasreṇa phalaṃ bhavati tasya vai
ghṛtādyaiḥ snāpayedrudraṃ sthālyā vai kalaśaiḥ śubhaiḥ //
nāmnāṃ sahasreṇānena śraddhayā śivamīśvaram
so 'pi yajñasahasrasya phalaṃ labdhvāsureśvaraiḥ //
pūjyo bhavati rudrasya prītirbhavati tasya vai
tathāstviti tathā prāha padmayonerjanārdanam //
jagmatuḥ praṇipatyainaṃ devadevaṃ jagadgurum
tasmānnāmnāṃ sahasreṇa pūjayed anagho dvijāḥ //
japennāmnāṃ sahasraṃ ca sa yāti paramāṃ gatim //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge sahasranāmabhiḥ pūjanād viṣṇucakralābho nāmāṣṭanavatitamo 'dhyāyaḥ
tapasā ca mahādevyāḥ pārvatyā vṛṣabhadhvaja
prītiś ca bhagavāñcharvo vacanādbrahmaṇastadā //
hitāya cāśramāṇāṃ ca krīḍārthaṃ bhagavānbhavaḥ
tadā haimavatīṃ devīm upayeme yathāvidhi //
jagāma sa svayaṃ brahmā marīcyādyairmaharṣibhiḥ
tapovanaṃ mahādevyāḥ pārvatyāḥ padmasaṃbhavaḥ //
pradakṣiṇīkṛtya ca tāṃ devīṃ sa jagato 'raṇīm
kim arthaṃ tapasā lokān saṃtāpayasi śailaje //
tvayā sṛṣṭaṃ jagatsarvaṃ mātastvaṃ mā vināśaya
tvaṃ hi saṃdhārayellokān imān sarvān svatejasā //
sarvadeveśvaraḥ śrīmān sarvalokapatirbhavaḥ
yasya vai devadevasya vayaṃ kiṅkaravādinaḥ //
sa evaṃ parameśānaḥ svayaṃ ca varayiṣyati
varade yena sṛṣṭāsi na vinā yastvayāṃbike //
vartate nātra saṃdehas tava bharttā bhaviṣyati
ityuktvā tāṃ namaskṛtya muhuḥ samprekṣya pārvatīm //
gate pitāmahe devo bhagavān parameśvaraḥ
jagāmānugrahaṃ kartuṃ dvijarūpeṇa cāśramam //
sā ca dṛṣṭvā mahādevaṃ dvijarūpeṇa saṃsthitam
pratibhādyaiḥ prabhuṃ jñātvā nanāma vṛṣabhadhvajam //
sampūjya varadaṃ devaṃ brāhmaṇacchadmanāgatam
tuṣṭāva parameśānaṃ pārvatī parameśvaram //
anugṛhya tadā devīm uvāca prahasanniva
kuladharmāśrayaṃ rakṣan bhūdharasya mahātmanaḥ //
krīḍārthaṃ ca satāṃ madhye sarvadevapatirbhavaḥ
svayaṃvare mahādevī tava divyasuśobhane //
āsthāya rūpaṃ yatsaumyaṃ sameṣye 'haṃ saha tvayā
ityuktvā tāṃ samālokya devo divyena cakṣuṣā //
jagāmeṣṭaṃ tadā divyaṃ svapuraṃ prayayau ca sā
dṛṣṭvā hṛṣṭastadā devīṃ menayā tuhinācalaḥ //
āliṅgyāghrāya sampūjya putrīṃ sākṣāttapasvinīm
duhiturdevadevena na jānannabhimantritam //
svayaṃvaraṃ tadā devyāḥ sarvalokeṣvaghoṣayat
atha brahmā ca bhagavān viṣṇuḥ sākṣājjanārdanaḥ //
śakraś ca bhagavān vahnir bhāskaro bhaga eva ca
tvaṣṭāryamā vivasvāṃś ca yamo varuṇa eva ca //
vāyuḥ somastatheśāno rudrāś ca munayas tathā
aśvinau dvādaśādityā gandharvā garuḍas tathā //
yakṣāḥ siddhāstathā sādhyā daityāḥ kiṃpuruṣoragāḥ
samudrāś ca nadā vedā mantrāḥ stotrādayaḥ kṣaṇāḥ //
nāgāś ca parvatāḥ sarve yajñāḥ sūryādayo grahāḥ
trayastriṃśacca devānāṃ trayaś ca triśataṃ tathā //
trayaś ca trisahasraṃ ca tathānye bahavaḥ surā
jagmur girīndraputryāstu svayaṃvaramanuttamam //
atha śailasutā devī haimamāruhya śobhanam
vimānaṃ sarvatobhadraṃ sarvaratnair alaṃkṛtam //
apsarobhiḥ pranṛttābhiḥ sarvābharaṇabhūṣitaiḥ
gandharvasiddhairvividhaiḥ kinnaraiś ca suśobhanaiḥ //
bandibhiḥ stūyamānā ca sthitā śailasutā tadā
sitātapatraṃ ratnāṃśumiśritaṃ cāvahattathā //
mālinī giriputryāstu saṃdhyā pūrṇendumaṇḍalam
cāmarāsaktahastābhir divyastrībhiś ca saṃvṛtā //
mālāṃ gṛhya jayā tasthau suradrumasamudbhavām
vijayā vyajanaṃ gṛhya sthitā devyāḥ samīpagā //
mālāṃ pragṛhya devyāṃ tu sthitāyāṃ devasaṃsadi
śiśurbhūtvā mahādevaḥ krīḍārthaṃ vṛṣabhadhvajaḥ //
utsaṅgatalasaṃsupto babhūva bhagavānbhavaḥ
atha dṛṣṭvā śiśuṃ devās tasyā utsaṃgavarttinam //
ko 'yam atreti saṃmantrya cukṣubhuś ca samāgatāḥ
vajramāhārayattasya bāhum udyamya vṛtrahā //
sa bāhurudyamastasya tathaiva samupasthitaḥ
stambhitaḥ śiśurūpeṇa devadevena līlayā //
vajraṃ kṣeptuṃ na śaśāka bāhuṃ cālayituṃ tathā
vahniḥ śaktiṃ tathā kṣeptuṃ na śaśāka tathā sthitaḥ //
yamo 'pi daṇḍaṃ khaḍgaṃ ca nirṛtirmunipuṅgavāḥ
varuṇo nāgapāśaṃ ca dhvajayaṣṭiṃ samīraṇaḥ //
somo gadāṃ dhaneśaś ca daṇḍaṃ daṇḍabhṛtāṃ varaḥ
īśānaś ca tathā śūlaṃ tīvramudyamya saṃsthitaḥ //
rudrāś ca śūlamādityā muśalaṃ vasavas tathā
mudgaraṃ stambhitāḥ sarve devenāśu divaukasaḥ //
stambhitā devadevena tathānye ca divaukasaḥ
śiraḥ prakampayan viṣṇuś cakram udyamya saṃsthitaḥ //
tasyāpi śiraso bālaḥ sthiratvaṃ pracakāra ha
cakraṃ kṣeptuṃ na śaśāka bāhūṃścālayituṃ na ca //
pūṣā dantān daśan dantair bālamaikṣata mohitaḥ
tasyāpi daśanāḥ petur dṛṣṭamātrasya śaṃbhunā //
balaṃ tejaś ca yogaṃ ca tathaivāstambhayad vibhuḥ
atha teṣu sthiteṣveva manyumatsu sureṣvapi //
brahmā paramasaṃvigno dhyānamāsthāya śaṅkaram
bubudhe devamīśānam umotsaṃge tamāsthitam //
sa buddhvā devamīśānaṃ śīghram utthāya vismitaḥ
vavande caraṇau śaṃbhor astuvacca pitāmahaḥ //
buddhistvaṃ sarvalokānām ahaṅkāras tvam īśvaraḥ
bhūtānāmindriyāṇāṃ ca tvameveśa pravarttakaḥ //
tavāhaṃ dakṣiṇāddhastāt sṛṣṭaḥ pūrvaṃ purātanaḥ
vāmahastān mahābāho devo nārāyaṇaḥ prabhuḥ //
iyaṃ ca prakṛtirdevī sadā te sṛṣṭikāraṇa
patnīrūpaṃ samāsthāya jagatkāraṇamāgatā //
namastubhyaṃ mahādeva mahādevyai namonamaḥ
prasādāttava deveśa niyogācca mayā prajāḥ //
devādyāstu imāḥ sṛṣṭā mūḍhāstvadyogamohitāḥ
kuru prasādameteṣāṃ yathāpūrvaṃ bhavantvime //
vijñāpyaivaṃ tadā brahmā devadevaṃ maheśvaram
saṃstambhitāṃstadā tena bhagavān āha padmajaḥ //
mūḍhāstha devatāḥ sarvā naiva budhyata śaṅkaram
devadevam ihāyāntaṃ sarvadevanamaskṛtam //
gacchadhvaṃ śaraṇaṃ śīghraṃ devāḥ śakrapurogamāḥ
sanārāyaṇakāḥ sarve munibhiḥ śaṅkaraṃ prabhum //
sārdhaṃ mayaiva deveśaṃ paramātmānamīśvaram
anayā haimavatyā ca prakṛtyā saha sattamam //
tatra te stambhitāstena tathaiva surasattamāḥ
praṇemur manasā sarve sanārāyaṇakāḥ prabhum //
atha teṣāṃ prasanno bhūd devadevastriyaṃbakaḥ
yathāpūrvaṃ cakārāśu vacanādbrahmaṇaḥ prabhuḥ //
tata evaṃ prasanne tu sarvadevanivāraṇam
vapuścakāra deveśo divyaṃ paramamadbhutam //
tejasā tasya devāste sendracandradivākarāḥ
sabrahmakāḥ sasādhyāś ca sanārāyaṇakās tathā //
sayamāś ca sarudrāś ca cakṣuraprārthayan vibhum
tebhyaś ca paramaṃ cakṣuḥ sarvadṛṣṭau ca śaktimat //
dadāvaṃbāpatiḥ śarvo bhavānyāś ca calasya ca
labdhvā cakṣustadā devā indraviṣṇupurogamāḥ //
sabrahmakaḥ saśakrāś ca tamapaśyanmaheśvaram
brahmādyā nemire tūrṇaṃ bhavānī ca girīśvaraḥ //
munayaś ca mahādevaṃ gaṇeśāḥ śivasaṃmatāḥ
sasarjuḥ puṣpavṛṣṭiṃ ca khecarāḥ siddhacāraṇāḥ //
devadundubhayo nedus tuṣṭuvurmunayaḥ prabhum
jagurgandharvamukhyāś ca nanṛtuścāpsarogaṇāḥ //
mumuhurgaṇapāḥ sarve mumodāṃbā ca pārvatī
tasya devī tadā hṛṣṭā samakṣaṃ tridivaukasām //
pādayoḥ sthāpayāmāsa mālāṃ divyāṃ sugandhinīm
sādhu sādhviti samprocya tayā tatraiva cārcitam //
saha devyā namaścakruḥ śirobhir bhūtalāśritaiḥ
sarve sabrahmakā devāḥ sayakṣoragarākṣasāḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge umāsvayaṃvaro nāma dvyadhikaśatatamo 'dhyāyaḥ
atha brahmā mahādevam abhivandya kṛtāñjaliḥ
udvāhaḥ kriyatāṃ deva ityuvāca maheśvaram //
tasya tadvacanaṃ śrutvā brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ
yatheṣṭamiti lokeśaṃ prāha bhūtapatiḥ prabhuḥ //
udvāhārthaṃ maheśasya tatkṣaṇādeva suvratāḥ
brahmaṇā kalpitaṃ divyaṃ puraṃ ratnamayaṃ śubham //
athāditirditiḥ sākṣād danuḥ kadruḥ sukālikā
pulomā surasā caiva siṃhikā vinatā tathā //
siddhirmāyā kriyā durgā devī sākṣātsudhā svadhā
sāvitrī vedamātā ca rajanī dakṣiṇā dyutiḥ //
svāhā svāhāmatir buddhir ṛddhir vṛddhiḥ sarasvatī
rākā kuhūḥ sinīvālī devī anumatī tathā //
dharaṇī dhāraṇī celā śacī nārāyaṇī tathā
etāścānyāś ca devānāṃ mātaraḥ patnayas tathā //
udvāhaḥ śaṅkarasyeti jagmuḥ sarvā mudānvitāḥ
uragā garuḍā yakṣā gandharvāḥ kinnarā gaṇāḥ //
sāgarā girayo meghā māsāḥ saṃvatsarās tathā
vedā mantrās tathā yajñāḥ stomā dharmāś ca sarvaśaḥ //
huṅkāraḥ praṇavaścaiva pratihārāḥ sahasraśaḥ
koṭirapsaraso divyās tāsāṃ ca paricārikāḥ //
yāś ca sarveṣu dvīpeṣu devalokeṣu nimnagāḥ
tāś ca strīvigrahāḥ sarvāḥ saṃjagmurhṛṣṭamānasāḥ //
gaṇapāś ca mahābhāgāḥ sarvalokanamaskṛtāḥ
udvāhaḥ śaṅkarasyeti tatrājagmurmudānvitāḥ //
abhyayuḥ śaṅkhavarṇāś ca gaṇakoṭyo gaṇeśvarāḥ
daśabhiḥ kekarākṣaś ca vidyuto 'ṣṭābhir eva ca //
catuḥṣaṣṭyā viśākhāś ca navabhiḥ pārayātrikaḥ
ṣaḍbhiḥ sarvāntakaḥ śrīmān tathaiva vikṛtānanaḥ //
jvālākeśo dvādaśabhiḥ koṭibhir gaṇapuṅgavaḥ
saptabhiḥ samadaḥ śrīmān dundubho 'ṣṭābhir eva ca //
pañcabhiś ca kapālīśaḥ ṣaḍbhiḥ saṃdārakaḥ śubhaḥ
koṭikoṭibhir eveha gaṇḍakaḥ kuṃbhakas tathā //
viṣṭambho 'ṣṭābhir eveha gaṇapaḥ sarvasattamaḥ
pippalaś ca sahasreṇa saṃnādaś ca tathā dvijāḥ //
āveṣṭanas tathāṣṭābhiḥ saptabhiścandratāpanaḥ
mahākeśaḥ sahasreṇa koṭīnāṃ gaṇapo vṛtaḥ //
kuṇḍī dvādaśabhir vīras tathā parvatakaḥ śubhaḥ
kālaś ca kālakaścaiva mahākālaḥ śatena vai //
āgnikaḥ śatakoṭyā vai koṭyāgnimukha eva ca
ādityamūrdhā koṭyā ca tathā caiva dhanāvahaḥ //
saṃnāmaś ca śatenaiva kumudaḥ koṭibhis tathā
amoghaḥ kokilaścaiva koṭikoṭyā sumantrakaḥ //
kākapāṭo 'paraḥ ṣaṣṭyā ṣaṣṭyā saṃtānakaḥ prabhuḥ
mahābalaś ca navabhir madhupiṅgaś ca piṅgalaḥ //
nīlo navatyā deveśaḥ pūrṇabhadrastathaiva ca
koṭīnāṃ caiva saptatyā caturvaktro mahābalaḥ //
koṭikoṭisahasrāṇāṃ śatair viṃśatibhir vṛtāḥ
tatrājagmus tathā devās te sarve śaṅkaraṃ bhavam //
bhūtakoṭisahasreṇa pramathaḥ koṭibhistribhiḥ
vīrabhadraścatuḥṣaṣṭyā romajāścaiva koṭibhiḥ //
karaṇaścaiva viṃśatyā navatyā kevalaḥ śubhaḥ
pañcākṣaḥ śatamanyuś ca meghamanyus tathaiva ca //
kāṣṭhakūṭaś catuḥṣaṣṭyā sukeśo vṛṣabhas tathā
virūpākṣaś ca bhagavān catuḥṣaṣṭyā sanātanaḥ //
tāluketuḥ ṣaḍāsyaś ca pañcāsyaś ca sanātanaḥ
saṃvartakas tathā caitro lakulīśaḥ svayaṃ prabhuḥ //
lokāntakaś ca dīptāsyas tathā daityāntakaḥ prabhuḥ
mṛtyuhṛt kālahā kālo mṛtyuñjayakaras tathā //
viṣādo viṣadaścaiva vidyutaḥ kāntakaḥ prabhuḥ
devo bhṛṅgī riṭiḥ śrīmān devadevapriyas tathā //
aśanir bhāsakaś caiva catuḥṣaṣṭyā sahasrapāt
ete cānye ca gaṇapā asaṃkhyātā mahābalāḥ //
sarve sahasrahastāś ca jaṭāmukuṭadhāriṇaḥ
candrarekhāvataṃsāś ca nīlakaṇṭhās trilocanāḥ //
hārakuṇḍalakeyūramukuṭādyair alaṃkṛtāḥ
brahmendraviṣṇusaṃkāśā aṇimādiguṇairvṛtāḥ //
sūryakoṭipratīkāśās tatrājagmurgaṇeśvarāḥ
pātālacāriṇaścaiva sarvalokanivāsinaḥ //
tuṃbarurnārado hāhā hūhūścaiva tu sāmagāḥ
ratnānyādāya vādyāṃś ca tatrājagmustadā puram //
ṛṣayaḥ kṛtsnaśastatra devagītāstapodhanāḥ
puṇyān vaivāhikān mantrān ajapur hṛṣṭamānasāḥ //
tata evaṃ pravṛtte tu sarvataś ca samāgame
girijāṃ tām alaṃkṛtya svayameva śucismitām //
puraṃ praveśayāmāsa svayam ādāya keśavaḥ
sadasyāha ca deveśaṃ nārāyaṇamajo harim //
bhavānagre samutpanno bhavānyā saha daivataiḥ
vāmāṅgādasya rudrasya dakṣiṇāṅgādahaṃ prabho //
manmūrtistuhinādrīśo yajñārthaṃ sṛṣṭa eva hi
eṣā haimavatī jajñe māyayā parameṣṭhinaḥ //
śrautasmārtapravṛttyartham udvāhārtham ihāgataḥ
ato 'sau jagatāṃ dhātrī dhātā tava mamāpi ca //
asya devasya rudrasya mūrtibhir vihitaṃ jagat
kṣmābagnikhendusūryātmapavanātmā yato bhavaḥ //
tathāpi tasmai dātavyā vacanācca girermama
eṣā hy ajā śuklakṛṣṇā lohitā prakṛtirbhavān //
śreyo 'pi śailarājena saṃbandho 'yaṃ tavāpi ca
tava pādme samudbhūtaḥ kalpe nābhyaṃbujādaham //
madaṃśasyāsya śailasya mamāpi ca gururbhavān
bāḍham ityajam āhāsau devadevo janārdanaḥ //
devāś ca munayaḥ sarve devadevaś ca śaṅkaraḥ
tataścotthāya vidvānsaḥ padmanābhaḥ praṇamya tām //
pādau prakṣālya devasya karābhyāṃ kamalekṣaṇaḥ
abhyukṣad ātmano mūrdhni brahmaṇaś ca gires tathā //
tvadīyaiṣā vivāhārthaṃ menajā hyanujā mama
ityuktvā sodakaṃ dattvā devīṃ deveśvarāya tām //
svātmānamapi devāya sodakaṃ pradadau hariḥ
atha sarve muniśreṣṭhāḥ sarvavedārthapāragāḥ //
ūcurdātā gṛhītā ca phalaṃ dravyaṃ vicārataḥ
eṣa devo haro nūnaṃ māyayā hi tato jagat //
ityuktvā taṃ praṇemuś ca prītikaṇṭakitatvacaḥ
sasṛjuḥ puṣpavarṣāṇi khecarāḥ siddhacāraṇāḥ //
devadundubhayo nedur nanṛtuścāpsarogaṇāḥ
vedāś ca mūrtimantaste praṇemustaṃ maheśvaram //
brahmaṇā munibhiḥ sārdhaṃ devadevamumāpatim
devo 'pi devīmālokya salajjāṃ himaśailajām //
na tṛpyatyanavadyāṅgī sā ca devaṃ vṛṣadhvajam
varado 'smīti taṃ prāha hariṃ so 'pyāha śaṅkaram //
tvayi bhaktiḥ prasīdeti brahmākhyāṃ ca dadau tu saḥ
tatastu punarevāha brahmā vijñāpayanprabhum //
havirjuhomi vahnau tu upādhyāyapade sthitaḥ
dadāsi mama yadyājñāṃ kartavyo hyakṛto vidhiḥ //
tamāha śaṅkaro devaṃ devadevo jagatpatiḥ
yadyadiṣṭaṃ suraśreṣṭha tatkuruṣva yathepsitam //
kartāsmi vacanaṃ sarvaṃ devadeva pitāmaha
tataḥ praṇamya hṛṣṭātmā brahmā lokapitāmahaḥ //
hastaṃ devasya devyāś ca yuyoja paramaṃ prabhuḥ
jvalanaś ca svayaṃ tatra kṛtāñjalirupasthitaḥ //
śrautairetairmahāmantrair mūrtimadbhir upasthitaiḥ
yathoktavidhinā hutvā lājānapi yathākramam //
ānītānviṣṇunā viprān sampūjya vividhairvaraiḥ
triś ca taṃ jvalanaṃ devaṃ kārayitvā pradakṣiṇam //
muktvā hastasamāyogaṃ sahitaiḥ sarvadaivataiḥ
suraiś ca mānavaiḥ sarvaiḥ prahṛṣṭenāntarātmanā //
nanāma bhagavānbrahmā devadevamumāpatim
tataḥ pādyaṃ tayor dattvā śaṃbhorācamanaṃ tathā //
madhuparkaṃ tathā gāṃ ca praṇamya ca punaḥ śivam
atiṣṭhadbhagavānbrahmā devairindrapurogamaiḥ //
bhṛgvādyamunayaḥ sarve cākṣataistilataṇḍulaiḥ
sūryādayaḥ samabhyarcya tuṣṭuvurvṛṣabhadhvajam //
śivaḥ samāpya devoktaṃ vahnimāropya cātmani
tayā samāgato rudraḥ sarvalokahitāya vai //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi bhavodvāhaṃ śucismitaḥ
śrāvayedvā dvijāñchuddhān vedavedāṅgapāragān //
sa labdhvā gāṇapatyaṃ ca bhavena saha modate
yatrāyaṃ kīrtyate viprais tāvadāste tadā bhavaḥ //
tasmāt sampūjya vidhivat kīrtayennānyathā dvijāḥ
udvāhe ca dvijendrāṇāṃ kṣatriyāṇāṃ dvijottamāḥ //
kīrtanīyamidaṃ sarvaṃ bhavodvāhamanuttamam
kṛtodvāhastadā devyā haimavatyā vṛṣadhvajaḥ //
sagaṇo nandinā sārdhaṃ sarvadevagaṇairvṛtaḥ
purīṃ vārāṇasīṃ divyām ājagāma mahādyutiḥ //
avimukte sukhāsīnaṃ praṇamya vṛṣabhadhvajam
apṛcchatkṣetramāhātmyaṃ bhavānī harṣitānanā //
athāhārdhendutilakaḥ kṣetramāhātmyamuttamam
avimuktasya māhātmyaṃ vistarācchakyate nahi //
vaktuṃ mayā sureśāni ṛṣisaṃghābhipūjitam
kiṃ mayā varṇyate devī hy avimuktaphalodayaḥ //
pāpināṃ yatra muktiḥ syān mṛtānām ekajanmanā
anyatra tu kṛtaṃ pāpaṃ vārāṇasyāṃ vyapohati //
vārāṇasyāṃ kṛtaṃ pāpaṃ paiśācyanarakāvaham
kṛtvā pāpasahasrāṇi piśācatvaṃ varaṃ nṛṇām //
na tu śakrasahasratvaṃ svarge kāśīpurīṃ vinā
yatra triviṣṭapo devo yatra viśveśvaro vibhuḥ //
oṃkāreśaḥ kṛttivāsā mṛtānāṃ na punarbhavaḥ
uktvā kṣetrasya māhātmyaṃ saṃkṣepācchaśiśekharaḥ //
darśayāmāsa codyānaṃ parityajya gaṇeśvarān
tatraiva bhagavān jāto gajavaktro vināyakaḥ //
daityānāṃ vighnarūpārtham avighnāya divaukasām
etadvaḥ kathitaṃ sarvaṃ kathāsarvasvamuttamam //
yathāśrutaṃ mayā sarvaṃ prasādādvaḥ suśobhanam //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge pārvatīvivāhavarṇanaṃ nāma tryadhikaśatatamo 'dhyāyaḥ
puropamanyunā sūta gāṇapatyaṃ maheśvarāt
kṣīrārṇavaḥ kathaṃ labdho vaktumarhasi sāṃpratam //
evaṃ kālīm upālabhya gate deve triyaṃbake
upamanyuḥ samabhyarcya tapasā labdhavānphalam //
upamanyuriti khyāto muniś ca dvijasattamāḥ
kumāra iva tejasvī krīḍamāno yadṛcchayā //
kadācit kṣīram alpaṃ ca pītavān mātulāśrame
īrṣyayā mātulasuto hy apibat kṣīram uttamam //
pītvā sthitaṃ yathākāmaṃ dṛṣṭvā provāca mātaram
mātarmātarmahābhāge mama dehi tapasvini //
gavyaṃ kṣīram atisvādu nālpamuṣṇaṃ namāmyaham
upalālitaivaṃ putreṇa putram āliṅgya sādaram //
duḥkhitā vilalāpārtā smṛtvā nairdhanyamātmanaḥ
smṛtvā smṛtvā punaḥ kṣīram upamanyurapi dvijāḥ
dehi dehīti tāmāha rodamāno mahādyutiḥ //
uñchavṛttyārjitān bījān svayaṃ piṣṭvā ca sā tadā
bījapiṣṭaṃ tadāloḍya toyena kalabhāṣiṇī //
aihyehi mama putreti sāmapūrvaṃ tataḥ sutam
āliṅgyādāya duḥkhārtā pradadau kṛtrimaṃ payaḥ //
pītvā ca kṛtrimaṃ kṣīraṃ mātrā dattaṃ dvijottamāḥ
naitatkṣīramiti prāha mātaraṃ cātivihvalaḥ //
duḥkhitā sā tadā prāha samprekṣyāghrāya mūrdhani
saṃmārjya netre putrasya karābhyāṃ kamalāyate //
taṭinī ratnapūrṇāste svargapātālagocarāḥ
bhāgyahīnā na paśyanti bhaktihīnāś ca ye śive //
rājyaṃ svargaṃ ca mokṣaṃ ca bhojanaṃ kṣīrasaṃbhavam
na labhante priyāṇyeṣāṃ no tuṣyati sadā bhavaḥ //
bhavaprasādajaṃ sarvaṃ nānyadevaprasādajam
anyadeveṣu niratā duḥkhārtā vibhramanti ca //
kṣīraṃ tatra kuto 'smākaṃ mahādevo na pūjitaḥ
pūrvajanmani yaddattaṃ śivamudyamya vai suta //
tadeva labhyaṃ nānyattu viṣṇumudyamya vā prabhum
niśamya vacanaṃ mātur upamanyurmahādyutiḥ //
bālo 'pi mātaraṃ prāha praṇipatya tapasvinīm
tyaja śokaṃ mahābhāge mahādevo 'sti cetkvacit //
cirādvā hyacirādvāpi kṣīrodaṃ sādhayāmyaham
tāṃ praṇamyaivamuktvā sa tapaḥ kartuṃ pracakrame //
tamāha mātā suśubhaṃ kurviti sutarāṃ sutam
anujñātastayā tatra tapastepe sudustaram //
himavatparvataṃ prāpya vāyubhakṣaḥ samāhitaḥ
tapasā tasya viprasya vidhūpitamabhūjjagat //
praṇamyāhustu tatsarve haraye devasattamāḥ
śrutvā teṣāṃ tadā vākyaṃ bhagavānpuruṣottamaḥ //
kimidaṃ tviti saṃcintya jñātvā tatkāraṇaṃ ca saḥ
jagāma mandaraṃ tūrṇaṃ maheśvaradidṛkṣayā //
dṛṣṭvā devaṃ praṇamyaivaṃ provācedaṃ kṛtāñjaliḥ
bhagavan brāhmaṇaḥ kaścid upamanyuritiśrutaḥ //
kṣīrārthamadahatsarvaṃ tapasā taṃ nivāraya
etasminnantare devaḥ pinākī parameśvaraḥ
śakrarūpaṃ samāsthāya gantuṃ cakre matiṃ tadā //
atha jagāma munestu tapovanaṃ gajavareṇa sitena sadāśivaḥ
saha surāsurasiddhamahoragair amararājatanuṃ svayamāsthitaḥ //
sahaiva cāruhya tadā dvipaṃ taṃ pragṛhya vālavyajanaṃ vivasvān /*
vāmena śacyā sahitaṃ surendraṃ kareṇa cānyena sitātapatram //
rarāja bhagavān somaḥ śakrarūpī sadāśivaḥ
sitātapatreṇa yathā candrabiṃbena mandaraḥ //
āsthāyaivaṃ hi śakrasya svarūpaṃ parameśvaraḥ
jagāmānugrahaṃ kartum upamanyos tadāśramam //
taṃ dṛṣṭvā parameśānaṃ śakrarūpadharaṃ śivam
praṇamya śirasā prāha munirmunivarāḥ svayam //
pāvitaścāśramaścāyaṃ mama deveśvaraḥ svayam
prāptaḥ śakro jagannātho bhagavānbhānunā prabhuḥ //
evamuktvā sthitaṃ vīkṣya kṛtāñjalipuṭaṃ dvijam
prāha gaṃbhīrayā vācā śakrarūpadharo haraḥ //
tuṣṭo 'smi te varaṃ brūhi tapasānena suvrata
dadāmi cepsitān sarvān dhaumyāgraja mahāmate //
evamuktastadā tena śakreṇa munisattamaḥ
varayāmi śive bhaktim ityuvāca kṛtāñjaliḥ //
tato niśamya vacanaṃ muneḥ kupitavatprabhuḥ
prāha savyagramīśānaḥ śakrarūpadharaḥ svayam //
māṃ na jānāsi devarṣe devarājānamīśvaram
trailokyādhipatiṃ śakraṃ sarvadevanamaskṛtam //
madbhakto bhava viprarṣe māmevārcaya sarvadā
dadāmi sarvaṃ bhadraṃ te tyaja rudraṃ ca nirguṇam //
tataḥ śakrasya vacanaṃ śrutvā śrotravidāraṇam
upamanyuridaṃ prāha japan pañcākṣaraṃ śubham //
manye śakrasya rūpeṇa nūnam atrāgataḥ svayam
kartuṃ daityādhamaḥ kaścid dharmavighnaṃ ca nānyathā //
tvayaiva kathitaṃ sarvaṃ bhavanindāratena vai
prasaṃgāddevadevasya nirguṇatvaṃ mahātmanaḥ //
bahunātra kimuktena mayādyānumitaṃ mahat
bhavāntarakṛtaṃ pāpaṃ śrutā nindā bhavasya tu //
śrutvā nindāṃ bhavasyātha tatkṣaṇādeva saṃtyajet
svadehaṃ taṃ nihatyāśu śivalokaṃ sa gacchati //
yo vācotpāṭayejjihvāṃ śivanindāratasya tu
triḥ saptakulamuddhṛtya śivalokaṃ sa gacchati //
āstāṃ tāvanmamecchāyāḥ kṣīraṃ prati surādhamam
nihatya tvāṃ śivāstreṇa tyajāmyetatkalevaram //
purā mātrā tu kathitaṃ tathyameva na saṃśayaḥ
pūrvajanmani cāsmābhir apūjita iti prabhuḥ //
evamuktvā tu taṃ devam upamanyurabhītavat
śakraṃ cakre matiṃ hantum atharvāstreṇa mantravit //
bhasmādhārānmahātejā bhasmamuṣṭiṃ pragṛhya ca
atharvāstraṃ tatastasmai sasarja ca nanāda ca //
dagdhuṃ svadeham āgneyīṃ dhyātvā vai dhāraṇāṃ tadā
atiṣṭhacca mahātejāḥ śuṣkendhanamivāvyayaḥ //
evaṃ vyavasite vipre bhagavānbhaganetrahā
vārayāmāsa saumyena dhāraṇāṃ tasya yoginaḥ //
atharvāstraṃ tadā tasya saṃhṛtaṃ candrakeṇa tu
kālāgnisadṛśaṃ cedaṃ niyogānnandinas tathā //
svarūpameva bhagavān āsthāya parameśvaraḥ
darśayāmāsa viprāya bālendukṛtaśekharam //
Note: Schlaraffenland
kṣīradhārāsahasraṃ ca kṣīrodārṇavameva ca
dadhyāderarṇavaṃ caiva ghṛtodārṇavameva ca //
phalārṇavaṃ ca bālasya bhakṣyabhojyārṇavaṃ tathā
apūpagirayaścaiva tathātiṣṭhan samantataḥ //
upamanyumuvāca sasmito bhagavānbandhujanaiḥ samāvṛtam
girijām avalokya sasmitāṃ saghṛṇaṃ prekṣyatu taṃ tadā ghṛṇī //
bhuṅkṣva bhogānyathākāmaṃ bāndhavaiḥ paśya vatsa me /*
upamanyo mahābhāga tavāṃbaiṣā hi pārvatī //
mayā putrīkṛto 'syadya dattaḥ kṣīrodadhis tathā
madhunaścārṇavaścaiva dadhnaścārṇava eva ca //
ājyodanārṇavaścaiva phalalehyārṇavas tathā
apūpagirayaścaiva bhakṣyabhojyārṇavaḥ punaḥ //
pitā tava mahādevaḥ pitā vai jagatāṃ mune
mātā tava mahābhāgā jaganmātā na saṃśayaḥ //
amaratvaṃ mayā dattaṃ gāṇapatyaṃ ca śāśvatam
varānvaraya dāsyāmi nātra kāryā vicāraṇā //
evamuktvā mahādevaḥ karābhyāmupagṛhya tam
āghrāya mūrdhani vibhur dadau devyāstadā bhavaḥ //
devī tanayamālokya dadau tasmai girīndrajā
yogaiśvaryaṃ tadā tuṣṭā brahmavidyāṃ dvijottamāḥ //
so 'pi labdhvā varaṃ tasyāḥ kumāratvaṃ ca sarvadā
tuṣṭāva ca mahādevaṃ harṣagadgadayā girā //
varayāmāsa ca tadā vareṇyaṃ virajekṣaṇam
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā praṇipatya punaḥ punaḥ //
prasīda devadeveśa tvayi cāvyabhicāriṇī
śraddhā caiva mahādeva sānnidhyaṃ caiva sarvadā //
evamuktastadā tena prahasanniva śaṅkaraḥ
dattvepsitaṃ hi viprāya tatraivāntaradhīyata //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge upamanyucaritaṃ nāma saptādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ