ācārādhyāya
[1]Note: 1. upodghāta-prakaraṇam
yogīśvaraṃ yājñavalkyaṃ saṃpūjya munayo 'bruvan /
varṇāśrametarāṇāṃ no brūhi dharmān aśeṣataḥ //
Note: yogi-īśvaraṃ yājñavalkyaṃ saṃpūjya munayo 'bruvan /
varṇa-āśrama-itarāṇāṃ no brūhi dharmān aśeṣataḥ //
[2]mithilāsthaḥ sa yogīndraḥ kṣaṇaṃ dhyātvābravīn munīn /
yasmin deśe mṛgaḥ kṛṣṇas tasmin dharmān nibodhata //
Note: mithilā-sthaḥ sa yogi-indraḥ kṣaṇaṃ dhyātva ābravīn munīn /
yasmin deśe mṛgaḥ kṛṣṇas tasmin dharmān nibodhata //
purāṇanyāyamīmāṃsādharmaśāstrāṅgamiśritāḥ /
vedāḥ sthānāni vidyānāṃ dharmasya ca caturdaśa //
Note: purāṇa-nyāya-mīmāṃsādharma-śāstra-aṅga-miśritāḥ /
vedāḥ sthānāni vidyānāṃ dharmasya ca caturdaśa //
[3]manvatriviṣṇuhārītayājñavalkyośano 'ṅgirāḥ /
yamāpastambasaṃvartāḥ kātyāyanabṛhaspatī //
Note: manv-atri-viṣṇu-hārītayājñavalkya-uśano 'ṅgirāḥ /
yama-āpastamba-saṃvartāḥ kātyāyana-bṛhaspatī //
parāśaravyāsaśaṅkhalikhitā dakṣagautamau /
śātātapo vasiṣṭhaś ca dharmaśāstraprayojakāḥ //
Note: parāśara-vyāsa-śaṅkhalikhitā dakṣa-gautamau /
śātātapo vasiṣṭhaś ca dharma-śāstra-prayojakāḥ //
deśe kāla upāyena dravyaṃ śraddhāsamanvitam /
pātre pradīyate yat tat sakalaṃ dharmalakṣaṇam //
Note: deśe kāla upāyena dravyaṃ śraddhā-samanvitam /
pātre pradīyate yat tat sakalaṃ dharma-lakṣaṇam //
[4]śrutiḥ smṛtiḥ sadācāraḥ svasya ca priyam ātmanaḥ /
samyaksaṃkalpajaḥ kāmo dharmamūlam idaṃ smṛtam //
Note: śrutiḥ smṛtiḥ sad-ācāraḥ svasya ca priyam ātmanaḥ /
samyak-saṃkalpajaḥ kāmo dharma-mūlam idaṃ smṛtam //
ijyācāradamāhiṃsādānasvādhyāyakarmaṇām /
ayaṃ tu paramo dharmo yad yogenātmadarśanam //
Note: ijyā-ācāra-dama-ahiṃsādāna-svādhyāya-karmaṇām /
ayaṃ tu paramo dharmo yad yogenā atma-darśanam //
catvāro vedadharmajñāḥ parṣat traividyam eva vā /
sā brūte yaṃ sa dharmaḥ syād eko vādhyātmavittamaḥ //
Note: catvāro veda-dharmajñāḥ parṣat traividyam eva vā /
sā brūte yaṃ sa dharmaḥ syād eko va ādhyātmavittamaḥ //
[5]Note: 2. brahma-cāri-prakaraṇam
brahmakṣatriyaviṭśūdrā varṇās tv ādyās trayo dvijāḥ /
niṣekādyāḥ śmaśānāntās teṣāṃ vai mantrataḥ kriyāḥ //
Note: brahma-kṣatriya-viṭ-śūdrā varṇās tv ādyās trayo dvijāḥ /
niṣeka-ādyāḥ śmaśāna-antās teṣāṃ vai mantrataḥ kriyāḥ //
garbhādhānam ṛtau puṃsaḥ savanaṃ spandanāt purā /
ṣaṣṭhe 'ṣṭame vā sīmanto māsy ete jātakarma ca //
Note: garbha-ādhānam ṛtau puṃsaḥ savanaṃ spandanāt purā /
ṣaṣṭhe 'ṣṭame vā sīmanto māsy ete jāta-karma ca //
ahany ekādaśe nāma caturthe māsi niṣkramaḥ /
ṣaṣṭhe 'nnaprāśanaṃ māsi cūḍā kāryā yathākulam //
Note: ahany ekādaśe nāma caturthe māsi niṣkramaḥ /
ṣaṣṭhe 'nna-prāśanaṃ māsi cūḍā kāryā yathā-kulam //
[6]evam enaḥ śamaṃ yāti bījagarbhasamudbhavam /
tūṣṇīm etāḥ kriyāḥ strīṇāṃ vivāhas tu samantrakaḥ //
Note: evam enaḥ śamaṃ yāti bīja-garbha-samudbhavam /
tūṣṇīm etāḥ kriyāḥ strīṇāṃ vivāhas tu sa-mantrakaḥ //
garbhāṣṭame 'ṣṭame vābde brāhmaṇasyopanāyanam /
rājñām ekādaśe saike viśām eke yathākulam //
Note: garbha-aṣṭame 'ṣṭame va ābde brāhmaṇasya upanāyanam /
rājñām ekādaśe sa aike viśām eke yathā-kulam //
upanīya guruḥ śiṣyaṃ mahāvyāhṛtipūrvakam /
vedam adhyāpayed enaṃ śaucācārāṃś ca śikṣayet //
Note: upanīya guruḥ śiṣyaṃ mahā-vyāhṛti-pūrvakam /
vedam adhyāpayed enaṃ śauca-ācārāṃś ca śikṣayet //
[7]divāsaṃdhyāsu karṇasthabrahmasūtrodaṅmukhaḥ /
kuryān mūtrapurīṣe ca rātrau ced dakṣiṇāmukhaḥ //
Note: divā-saṃdhyāsu karṇasthabrahma-sūtra-udaṅ-mukhaḥ /
kuryān mūtra-purīṣe ca rātrau ced dakṣiṇā-mukhaḥ //
gṛhītaśiśnaś cotthāya mṛdbhir abhyuddhṛtair jalaiḥ /
gandhalepakṣayakaraṃ śaucaṃ kuryād atandritaḥ //
Note: gṛhīta-śiśnaś ca utthāya mṛdbhir abhyuddhṛtair jalaiḥ /
gandha-lepa-kṣaya-karaṃ śaucaṃ kuryād atandritaḥ //
antarjānu śucau deśa upaviṣṭa udaṅmukhaḥ /
prāg vā brāhmeṇa tīrthena dvijo nityam upaspṛśet //
Note: antar-jānu śucau deśa upaviṣṭa udaṅ-mukhaḥ /
prāg vā brāhmeṇa tīrthena dvijo nityam upaspṛśet //
kaniṣṭhādeśinyaṅguṣṭhamūlāny agraṃ karasya ca /
prajāpatipitṛbrahmadevatīrthāny anukramāt //
Note: kaniṣṭhā-deśiny-aṅguṣṭhamūlāny agraṃ karasya ca /
prajāpati-pitṛ-brahmadeva-tīrthāny anukramāt //
[8]triḥ prāśyāpo dvir unmṛjya khāny adbhiḥ samupaspṛśet /
adbhis tu prakṛtisthābhir hīnābhiḥ phenabudbudaiḥ //
Note: triḥ prāśya apo dvir unmṛjya khāny adbhiḥ samupaspṛśet /
adbhis tu prakṛtisthābhir hīnābhiḥ phena-budbudaiḥ //
hṛtkaṇṭhatālugābhis tu yathāsaṃkhyaṃ dvijātayaḥ /
śudhyeran strī ca śūdraś ca sakṛt spṛṣṭābhir antataḥ //
Note: hṛt-kaṇṭha-tālugābhis tu yathā-saṃkhyaṃ dvijātayaḥ /
śudhyeran strī ca śūdraś ca sakṛt spṛṣṭābhir antataḥ //
snānam abdaivatair mantrair mārjanaṃ prāṇasaṃyamaḥ /
sūryasya cāpy upasthānaṃ gāyatryāḥ pratyahaṃ japaḥ //
Note: snānam ab-daivatair mantrair mārjanaṃ prāṇa-saṃyamaḥ /
sūryasya ca apy upasthānaṃ gāyatryāḥ pratyahaṃ japaḥ //
gāyatrīṃ śirasā sārdhaṃ japed vyāhṛtipūrvikām /
pratipraṇavasaṃyuktāṃ trir ayaṃ prāṇasaṃyamaḥ //
Note: gāyatrīṃ śirasā sārdhaṃ japed vyāhṛti-pūrvikām /
pratipraṇava-saṃyuktāṃ trir ayaṃ prāṇa-saṃyamaḥ //
prāṇān āyamya saṃprokṣya tṛcenābdaivatena tu /
japann āsīta sāvitrīṃ pratyag ātārakodayāt //
Note: prāṇān āyamya saṃprokṣya tṛcena ab-daivatena tu /
japann āsīta sāvitrīṃ pratyag ā-tāraka-udayāt //
[9]saṃdhyāṃ prāk prātar evaṃ hi tiṣṭhed āsūryadarśanāt /
agnikāryaṃ tataḥ kuryāt saṃdhyayor ubhayor api //
Note: saṃdhyāṃ prāk prātar evaṃ hi tiṣṭhed ā-sūrya-darśanāt /
agni-kāryaṃ tataḥ kuryāt saṃdhyayor ubhayor api //
tato 'bhivādayed vṛddhān asāv aham iti bruvan /
guruṃ caivāpy upāsīta svādhyāyārthaṃ samāhitaḥ //
Note: tato 'bhivādayed vṛddhān asāv aham iti bruvan /
guruṃ caiva apy upāsīta svādhyāya-arthaṃ samāhitaḥ //
āhūtaś cāpy adhīyīta labdhaṃ cāsmai nivedayet /
hitaṃ tasyācaren nityaṃ manovākkāyakarmabhiḥ //
Note: āhūtaś ca apy adhīyīta labdhaṃ ca asmai nivedayet /
hitaṃ tasyā acaren nityaṃ mano-vāk-kāya-karmabhiḥ //
kṛtajñādrohimedhāviśucikalyānasūyakāḥ /
adhyāpyā dharmataḥ sādhu śaktāptajñānavittadāḥ //
Note: kṛtajña-adrohi-medhāviśuci-kalyāna-sūyakāḥ /
adhyāpyā dharmataḥ sādhu śakta-āpta-jñāna-vittadāḥ //
[10]daṇḍājinopavītāni mekhalāṃ caiva dhārayet /
brāhmaṇeṣu cared bhaikṣam anindyeṣv ātmavṛttaye //
Note: daṇḍa-ajina-upavītāni mekhalāṃ caiva dhārayet /
brāhmaṇeṣu cared bhaikṣam anindyeṣv ātma-vṛttaye //
ādimadhyāvasāneṣu bhavacchabdopalakṣitā /
brāhmaṇakṣatriyaviśāṃ bhaikṣacaryā yathākramam //
Note: ādi-madhya-avasāneṣu bhavac-chabda-upalakṣitā /
brāhmaṇa-kṣatriya-viśāṃ bhaikṣa-caryā yathā-kramam //
kṛtāgnikāryo bhuñjīta vāgyato gurvanujñayā /
āpośānakriyāpūrvaṃ satkṛtyānnam akutsayan //
Note: kṛta-agni-kāryo bhuñjīta vāg-yato gurv-anujñayā /
āpośāna-kriyā-pūrvaṃ sat-kṛtya annam akutsayan //
brahmacarye sthito naikam annam adyād anāpadi /
brāhmaṇaḥ kāmam aśnīyāc chrāddhe vratam apīḍayan //
Note: brahma-carye sthito na ekam annam adyād anāpadi /
brāhmaṇaḥ kāmam aśnīyāc chrāddhe vratam apīḍayan //
[11]madhumāṃsāñjanocchiṣṭaśuktastrīprāṇihiṃsanam /
bhāskarālokanāślīlaparivādādi varjayet //
Note: madhu-māṃsa-añjana-ucchiṣṭaśukta-strī-prāṇi-hiṃsanam /
bhāskara-ālokana-aślīlaparivāda-ādi varjayet //
sa gurur yaḥ kriyāḥ kṛtvā vedam asmai prayacchati /
upanīya dadad vedam ācāryaḥ sa udāhṛtaḥ //
Note: sa gurur yaḥ kriyāḥ kṛtvā vedam asmai prayacchati /
upanīya dadad vedam ācāryaḥ sa udāhṛtaḥ //
ekadeśam upādhyāya ṛtvig yajñakṛd ucyate /
ete mānyā yathāpūrvam ebhyo mātā garīyasī //
Note: ekadeśam upādhyāya ṛtvig yajña-kṛd ucyate /
ete mānyā yathā-pūrvam ebhyo mātā garīyasī //
prativedaṃ brahmacaryaṃ dvādaśābdāni pañca vā /
grahaṇāntikam ity eke keśāntaś caiva ṣoḍaśe //
Note: prativedaṃ brahma-caryaṃ dvādaśa-abdāni pañca vā /
grahaṇa-antikam ity eke keśa-antaś caiva ṣoḍaśe //
[12]āṣoḍaśād ādvāviṃśāc caturviṃśāc ca vatsarāt /
brahmakṣatraviśāṃ kālaupanāyanikaḥ paraḥ //
Note: ā-ṣoḍaśād ā-dvāviṃśāc catur-viṃśāc ca vatsarāt /
brahma-kṣatra-viśāṃ kālā aupanāyanikaḥ paraḥ //
ata ūrdhvaṃ patanty ete sarvadharmabahiṣkṛtāḥ /
sāvitrīpatitā vrātyā vrātyastomād ṛte kratoḥ //
Note: ata ūrdhvaṃ patanty ete sarva-dharma-bahiṣ-kṛtāḥ /
sāvitrī-patitā vrātyā vrātya-stomād ṛte kratoḥ //
mātur yad agre jāyante dvitīyaṃ mauñjibandhanāt /
brāhmaṇakṣatriyaviśas tasmād ete dvijāḥ smṛtāḥ //
Note: mātur yad agre jāyante dvitīyaṃ mauñji-bandhanāt /
brāhmaṇa-kṣatriya-viśas tasmād ete dvijāḥ smṛtāḥ //
yajñānāṃ tapasāṃ caiva śubhānāṃ caiva karmaṇām /
veda eva dvijātīnāṃ niḥśreyasakaraḥ paraḥ //
Note: yajñānāṃ tapasāṃ caiva śubhānāṃ caiva karmaṇām /
veda eva dvijātīnāṃ niḥśreyasa-karaḥ paraḥ //
[13]madhunā payasā caiva sa devāṃs tarpayed dvijaḥ /
pitṝn madhughṛtābhyāṃ ca ṛco 'dhīte ca yo 'nvaham //
Note: madhunā payasā caiva sa devāṃs tarpayed dvijaḥ /
pitṝn madhu-ghṛtābhyāṃ ca ṛco 'dhīte ca yo 'nvaham //
yajūṃṣi śaktito 'dhīte yo 'nvahaṃ sa ghṛtāmṛtaiḥ /
prīṇāti devān ājyena madhunā ca pitṝṃs tathā //
Note: yajūṃṣi śaktito 'dhīte yo 'nvahaṃ sa ghṛta-amṛtaiḥ /
prīṇāti devān ājyena madhunā ca pitṝṃs tathā //
sa tu somaghṛtair devāṃs tarpayed yo 'nvahaṃ paṭhet /
sāmāni tṛptiṃ kuryāc ca pitṝṇāṃ madhusarpiṣā //
Note: sa tu soma-ghṛtair devāṃs tarpayed yo 'nvahaṃ paṭhet /
sāmāni tṛptiṃ kuryāc ca pitṝṇāṃ madhu-sarpiṣā //
medasā tarpayed devān atharvāṅgirasaḥ paṭhan /
pitṝṃś ca madhusarpirbhyām anvahaṃ śaktito dvijaḥ //
Note: medasā tarpayed devān atharva-aṅgirasaḥ paṭhan /
pitṝṃś ca madhu-sarpirbhyām anvahaṃ śaktito dvijaḥ //
vākovākyaṃ purāṇaṃ ca nārāśaṃsīś ca gāthikāḥ /
itihāsāṃs tathā vidyāḥ śaktyādhīte hi yo 'nvaham //
Note: vākovākyaṃ purāṇaṃ ca nārāśaṃsīś ca gāthikāḥ /
itihāsāṃs tathā vidyāḥ śaktya ādhīte hi yo 'nvaham //
māṃsakṣīraudanamadhutarpaṇaṃ sa divaukasām /
karoti tṛptiṃ kuryāc ca pitṝṇāṃ madhusarpiṣā //
Note: māṃsa-kṣīra-odana-madhutarpaṇaṃ sa diva-okasām /
karoti tṛptiṃ kuryāc ca pitṝṇāṃ madhu-sarpiṣā //
[14]te tṛptās tarpayanty enaṃ sarvakāmaphalaiḥ śubhaiḥ /
yaṃ yaṃ kratum adhīte ca tasya tasyāpnuyāt phalam //
Note: te tṛptās tarpayanty enaṃ sarva-kāma-phalaiḥ śubhaiḥ /
yaṃ yaṃ kratum adhīte ca tasya tasyā apnuyāt phalam //
trir vittapūrṇapṛthivīdānasya phalam aśnute /
tapasaś ca parasyeha nityaṃ svādhyāyavān dvijaḥ //
Note: trir vitta-pūrṇa-pṛthivīdānasya phalam aśnute /
tapasaś ca parasya iha nityaṃ svādhyāyavān dvijaḥ //
naiṣṭhiko brahmacārī tu vased ācāryasaṃnidhau /
tadabhāve 'sya tanaye patnyāṃ vaiśvānare 'pi vā //
Note: naiṣṭhiko brahma-cārī tu vased ācārya-saṃnidhau /
tad-abhāve 'sya tanaye patnyāṃ vaiśvānare 'pi vā //
anena vidhinā dehaṃ sādayan vijitendriyaḥ /
brahmalokam avāpnoti na cehājāyate punaḥ //
Note: anena vidhinā dehaṃ sādayan vijita-indriyaḥ /
brahma-lokam avāpnoti na ca ihā ajāyate punaḥ //
Note: 3. vivāha-prakaraṇam
gurave tu varaṃ dattvā snāyād vā tadanujñayā /
vedaṃ vratāni vā pāraṃ nītvā hy ubhayam eva vā //
Note: gurave tu varaṃ dattvā snāyād vā tad-anujñayā /
vedaṃ vratāni vā pāraṃ nītvā hy ubhayam eva vā //
[15]aviplutabrahmacaryo lakṣaṇyāṃ striyam udvahet /
ananyapūrvikāṃ kāntām asapiṇḍāṃ yavīyasīm //
Note: avipluta-brahma-caryo lakṣaṇyāṃ striyam udvahet /
ananya-pūrvikāṃ kāntām asapiṇḍāṃ yavīyasīm //
[16]arogiṇīṃ bhrātṛmatīm asamānārṣagotrajān /
[17]pañcamāt saptamād ūrdhvaṃ mātṛtaḥ pitṛtas tathā //
Note: arogiṇīṃ bhrātṛmatīm asamāna-ārṣa-gotrajān /
[17]pañcamāt saptamād ūrdhvaṃ mātṛtaḥ pitṛtas tathā //
daśapūruṣavikhyātāc chrotriyāṇāṃ mahākulāt /
[18]sphītād api na saṃcārirogadoṣasamanvitāt //
Note: daśa-pūruṣa-vikhyātāc chrotriyāṇāṃ mahā-kulāt /
[18]sphītād api na saṃcāriroga-doṣa-samanvitāt //
etair eva guṇair yuktaḥ savarṇaḥ śrotriyo varaḥ /
yatnāt parīkṣitaḥ puṃstve yuvā dhīmān janapriyaḥ //
Note: etair eva guṇair yuktaḥ savarṇaḥ śrotriyo varaḥ /
yatnāt parīkṣitaḥ puṃstve yuvā dhīmān jana-priyaḥ //
yad ucyate dvijātīnāṃ śūdrād dāropasaṃgrahaḥ /
naitan mama mataṃ yasmāt tatrāyaṃ jāyate svayam //
Note: yad ucyate dvijātīnāṃ śūdrād dāra-upasaṃgrahaḥ /
na etan mama mataṃ yasmāt tatra ayaṃ jāyate svayam //
[19]tisro varṇānupūrvyeṇa dve tathaikā yathākramam /
brāhmaṇakṣatriyaviśāṃ bhāryā svā śūdrajanmanaḥ //
Note: tisro varṇa-ānupūrvyeṇa dve tatha aikā yathā-kramam /
brāhmaṇa-kṣatriya-viśāṃ bhāryā svā śūdra-janmanaḥ //
brāhmo vivāha āhūya dīyate śaktyalaṃkṛtā /
tajjaḥ punāty ubhayataḥ puruṣān ekaviṃśatim //
Note: brāhmo vivāha āhūya dīyate śakty-alaṃkṛtā /
tajjaḥ punāty ubhayataḥ puruṣān ekaviṃśatim //
yajñastha ṛtvije daiva ādāyārṣas tu godvayam /
caturdaśa prathamajaḥ punāty uttarajaś ca ṣaṭ //
Note: yajñastha ṛtvije daiva ādāyā arṣas tu go-dvayam /
caturdaśa prathamajaḥ punāty uttarajaś ca ṣaṭ //
ity uktvā caratāṃ dharmaṃ saha yā dīyate 'rthine /
sa kāyaḥ pāvayet tajjaḥ ṣaṭ ṣaḍvaṃśyān sahātmanā //
Note: ity uktvā caratāṃ dharmaṃ saha yā dīyate 'rthine /
sa kāyaḥ pāvayet tajjaḥ ṣaṭ ṣaḍ-vaṃśyān sahā atmanā //
[20]āsuro draviṇādānād gāndharvaḥ samayān mithaḥ /
rākṣaso yuddhaharaṇāt paiśācaḥ kanyakāchalāt //
Note: āsuro draviṇa-ādānād gāndharvaḥ samayān mithaḥ /
rākṣaso yuddha-haraṇāt paiśācaḥ kanyakā-chalāt //
pāṇir grāhyaḥ savarṇāsu gṛhṇīyāt kṣatriyā śaram /
vaiśyā pratodam ādadyād vedane tv agrajanmanaḥ //
Note: pāṇir grāhyaḥ savarṇāsu gṛhṇīyāt kṣatriyā śaram /
vaiśyā pratodam ādadyād vedane tv agra-janmanaḥ //
pitā pitāmaho bhrātā sakulyo jananī tathā /
kanyāpradaḥ pūrvanāśe prakṛtisthaḥ paraḥ paraḥ //
Note: pitā pitāmaho bhrātā sakulyo jananī tathā /
kanyā-pradaḥ pūrva-nāśe prakṛtisthaḥ paraḥ paraḥ //
aprayacchan samāpnoti bhrūṇahatyām ṛtāv ṛtau /
gamyaṃ tv abhāve dātṝṇāṃ kanyā kuryāt svayaṃvaram //
Note: aprayacchan samāpnoti bhrūṇa-hatyām ṛtāv ṛtau /
gamyaṃ tv abhāve dātṝṇāṃ kanyā kuryāt svayaṃvaram //
sakṛt pradīyate kanyā haraṃs tāṃ coradaṇḍabhāk /
dattām api haret pūrvāc chreyāṃś ced vara āvrajet //
Note: sakṛt pradīyate kanyā haraṃs tāṃ cora-daṇḍa-bhāk /
dattām api haret pūrvāc chreyāṃś ced vara āvrajet //
[21]anākhyāya dadad doṣaṃ daṇḍya uttamasāhasam /
aduṣṭāṃ tu tyajan daṇḍyo dūṣayaṃs tu mṛṣā śatam //
Note: anākhyāya dadad doṣaṃ daṇḍya uttama-sāhasam /
aduṣṭāṃ tu tyajan daṇḍyo dūṣayaṃs tu mṛṣā śatam //
akṣatā ca kṣatā caiva punarbhūḥ saṃskṛtā punaḥ /
svairiṇī yā patiṃ hitvā savarṇaṃ kāmataḥ śrayet //
Note: akṣatā ca kṣatā caiva punar-bhūḥ saṃskṛtā punaḥ /
svairiṇī yā patiṃ hitvā savarṇaṃ kāmataḥ śrayet //
aputrāṃ gurvanujñāto devaraḥ putrakāmyayā /
sapiṇḍo vā sagotro vā ghṛtābhyakta ṛtāv iyāt //
Note: aputrāṃ gurv-anujñāto devaraḥ putra-kāmyayā /
sapiṇḍo vā sagotro vā ghṛta-abhyakta ṛtāv iyāt //
āgarbhasaṃbhavād gacchet patitas tv anyathā bhavet /
anena vidhinā jātaḥ kṣetrajo 'sya bhavet sutaḥ //
Note: ā-garbha-saṃbhavād gacchet patitas tv anyathā bhavet /
anena vidhinā jātaḥ kṣetrajo 'sya bhavet sutaḥ //
hṛtādhikārāṃ malināṃ piṇḍamātropajīvinām /
paribhūtām adhaḥśayyāṃ vāsayed vyabhicāriṇīm //
Note: hṛta-adhikārāṃ malināṃ piṇḍa-mātra-upajīvinām /
paribhūtām adhaḥ-śayyāṃ vāsayed vyabhicāriṇīm //
[22]somaḥ śaucaṃ dadāv āsāṃ gandharvaś ca śubhāṃ giram /
pāvakaḥ sarvamedhyatvaṃ medhyā vai yoṣito hy ataḥ //
Note: somaḥ śaucaṃ dadāv āsāṃ gandharvaś ca śubhāṃ giram /
pāvakaḥ sarva-medhyatvaṃ medhyā vai yoṣito hy ataḥ //
vyabhicārād ṛtau śuddhir garbhe tyāgo vidhīyate /
garbhabhartṛvadhādau ca tathā mahati pātake //
Note: vyabhicārād ṛtau śuddhir garbhe tyāgo vidhīyate /
garbha-bhartṛ-vadha-ādau ca tathā mahati pātake //
surāpī vyādhitā dhūrtā vandhyārthaghny apriyaṃvadā /
strīprasūś cādhivettavyā puruṣadveṣiṇī tathā //
Note: surāpī vyādhitā dhūrtā vandhya ārthaghny apriyaṃ-vadā /
strī-prasūś ca adhivettavyā puruṣa-dveṣiṇī tathā //
adhivinnā tu bhartavyā mahad eno 'nyathā bhavet /
yatrānukūlyaṃ daṃpatyos trivargas tatra vardhate //
Note: adhivinnā tu bhartavyā mahad eno 'nyathā bhavet /
yatrā anukūlyaṃ daṃpatyos trivargas tatra vardhate //
[23]mṛte jīvati vā patyau yā nānyam upagacchati /
seha kīrtim avāpnoti modate comayā saha //
Note: mṛte jīvati vā patyau yā na anyam upagacchati /
sa īha kīrtim avāpnoti modate ca umayā saha //
ājñāsaṃpādinīṃ dakṣāṃ vīrasūṃ priyavādinīm /
tyajan dāpyas tṛtīyāṃśam adravyo bharaṇaṃ striyāḥ //
Note: ājñā-saṃpādinīṃ dakṣāṃ vīrasūṃ priya-vādinīm /
tyajan dāpyas tṛtīya-aṃśam adravyo bharaṇaṃ striyāḥ //
strībhir bhartṛvacaḥ kāryam eṣa dharmaḥ paraḥ striyāḥ /
āśuddheḥ saṃpratīkṣyo hi mahāpātakadūṣitaḥ //
Note: strībhir bhartṛ-vacaḥ kāryam eṣa dharmaḥ paraḥ striyāḥ /
ā-śuddheḥ saṃpratīkṣyo hi mahā-pātaka-dūṣitaḥ //
lokānantyaṃ divaḥ prāptiḥ putrapautraprapautrakaiḥ /
yasmāt tasmāt striyaḥ sevyāḥ kartavyāś ca surakṣitāḥ //
Note: loka-ānantyaṃ divaḥ prāptiḥ putra-pautra-prapautrakaiḥ /
yasmāt tasmāt striyaḥ sevyāḥ kartavyāś ca su-rakṣitāḥ //
[24]ṣoḍaśartuniśāḥ strīṇāṃ tasmin yugmāsu saṃviśet /
brahmacāry eva parvāṇy ādyāś catasras tu varjayet //
Note: ṣoḍaśartu-niśāḥ strīṇāṃ tasmin yugmāsu saṃviśet /
brahma-cāry eva parvāṇy ādyāś catasras tu varjayet //
evaṃ gacchan striyaṃ kṣāmāṃ maghāṃ mūlaṃ ca varjayet /
sustha indau sakṛt putraṃ lakṣaṇyaṃ janayet pumān //
Note: evaṃ gacchan striyaṃ kṣāmāṃ maghāṃ mūlaṃ ca varjayet /
sustha indau sakṛt putraṃ lakṣaṇyaṃ janayet pumān //
yathākāmī bhaved vāpi strīṇāṃ varam anusmaran /
svadāranirataś caiva striyo rakṣyā yataḥ smṛtāḥ //
Note: yathā-kāmī bhaved va āpi strīṇāṃ varam anusmaran /
sva-dāra-nirataś caiva striyo rakṣyā yataḥ smṛtāḥ //
[27]bhartṛbhrātṛpitṛjñātiśvaśrūśvaśuradevaraiḥ /
bandhubhiś ca striyaḥ pūjyā bhūṣaṇācchādanāśanaiḥ //
Note: bhartṛ-bhrātṛ-pitṛ-jñātiśvaśrū-śvaśura-devaraiḥ /
bandhubhiś ca striyaḥ pūjyā bhūṣaṇa-ācchādana-aśanaiḥ //
saṃyatopaskarā dakṣā hṛṣṭā vyayaparāṅmukhī /
kuryāc chvaśurayoḥ pādavandanaṃ bhartṛtatparā //
Note: saṃyata-upaskarā dakṣā hṛṣṭā vyaya-parāṅ-mukhī /
kuryāc chvaśurayoḥ pādavandanaṃ bhartṛ-tat-parā //
krīḍāṃ śarīrasaṃskāraṃ samājotsavadarśanam /
hāsyaṃ paragṛhe yānaṃ tyajet proṣitabhartṛkā //
Note: krīḍāṃ śarīra-saṃskāraṃ samāja-utsava-darśanam /
hāsyaṃ para-gṛhe yānaṃ tyajet proṣita-bhartṛkā //
rakṣet kanyāṃ pitā vinnāṃ patiḥ putrās tu vārdhake /
abhāve jñātayas teṣāṃ na svātantryaṃ kvacit striyāḥ //
Note: rakṣet kanyāṃ pitā vinnāṃ patiḥ putrās tu vārdhake /
abhāve jñātayas teṣāṃ na svātantryaṃ kvacit striyāḥ //
pitṛmātṛsutabhrātṛśvaśrūśvaśuramātulaiḥ /
hīnā na syād vinā bhartrā garhaṇīyānyathā bhavet //
Note: pitṛ-mātṛ-suta-bhrātṛśvaśrū-śvaśura-mātulaiḥ /
hīnā na syād vinā bhartrā garhaṇīya ānyathā bhavet //
[29]patipriyahite yuktā svācārā vijitendriyā /
seha kīrtim avāpnoti pretya cānuttamāṃ gatim //
Note: pati-priya-hite yuktā sva-ācārā vijita-indriyā /
sa īha kīrtim avāpnoti pretya ca anuttamāṃ gatim //
satyām anyāṃ savarṇāyāṃ dharmakāryaṃ na kārayet /
savarṇāsu vidhau dharmye jyeṣṭhayā na vinetarā //
Note: satyām anyāṃ savarṇāyāṃ dharma-kāryaṃ na kārayet /
savarṇāsu vidhau dharmye jyeṣṭhayā na vina ītarā //
[30]dāhayitvāgnihotreṇa striyaṃ vṛttavatīṃ patiḥ /
āhared vidhivad dārān agnīṃś caivāvilambayan //
Note: dāhayitva āgni-hotreṇa striyaṃ vṛttavatīṃ patiḥ /
āhared vidhivad dārān agnīṃś caiva avilambayan //
Note: 4. varṇa-jāti-viveka-prakaraṇam
savarṇebhyaḥ savarṇāsu jāyante hi sajātayaḥ /
anindyeṣu vivāheṣu putrāḥ saṃtānavardhanāḥ //
Note: savarṇebhyaḥ savarṇāsu jāyante hi sajātayaḥ /
anindyeṣu vivāheṣu putrāḥ saṃtāna-vardhanāḥ //
[31]viprān mūrdhāvasikto hi kṣatriyāyāṃ viśaḥ striyām /
ambaṣṭhaḥ śūdryāṃ niṣādo jātaḥ pāraśavo 'pi vā //
Note: viprān mūrdha-avasikto hi kṣatriyāyāṃ viśaḥ striyām /
ambaṣṭhaḥ śūdryāṃ niṣādo jātaḥ pāraśavo 'pi vā //
vaiśyāśūdryos tu rājanyān māhiṣyograu sutau smṛtau /
vaiśyāt tu karaṇaḥ śūdryāṃ vinnāsv eṣa vidhiḥ smṛtaḥ //
Note: vaiśyā-śūdryos tu rājanyān māhiṣya-ugrau sutau smṛtau /
vaiśyāt tu karaṇaḥ śūdryāṃ vinnāsv eṣa vidhiḥ smṛtaḥ //
[32]brāhmaṇyāṃ kṣatriyāt sūto vaiśyād vaidehakas tathā /
śūdrāj jātas tu caṇḍālaḥ sarvadharmabahiṣkṛtaḥ //
Note: brāhmaṇyāṃ kṣatriyāt sūto vaiśyād vaidehakas tathā /
śūdrāj jātas tu caṇḍālaḥ sarva-dharma-bahiṣ-kṛtaḥ //
kṣatriyā māgadhaṃ vaiśyāc chūdrāt kṣattāram eva ca /
śūdrād āyogavaṃ vaiśyā janayāmāsa vai sutam //
Note: kṣatriyā māgadhaṃ vaiśyāc chūdrāt kṣattāram eva ca /
śūdrād āyogavaṃ vaiśyā janayām-āsa vai sutam //
māhiṣyeṇa karaṇyāṃ tu rathakāraḥ prajāyate /
asatsantas tu vijñeyāḥ pratilomānulomajāḥ //
Note: māhiṣyeṇa karaṇyāṃ tu ratha-kāraḥ prajāyate /
asat-santas tu vijñeyāḥ pratiloma-anulomajāḥ //
jātyutkarṣo yuge jñeyaḥ saptame pañcame 'pi vā /
vyatyaye karmaṇāṃ sāmyaṃ pūrvavac cādharottaram //
Note: jāty-utkarṣo yuge jñeyaḥ saptame pañcame 'pi vā /
vyatyaye karmaṇāṃ sāmyaṃ pūrvavac ca adhara-uttaram //
[33]Note: 5. gṛhastha-dharma-prakaraṇam
karma smārtaṃ vivāhāgnau kurvīta pratyahaṃ gṛhī /
dāyakālāhṛte vāpi śrautaṃ vaitānikāgniṣu //
Note: karma smārtaṃ vivāha-agnau kurvīta pratyahaṃ gṛhī /
dāya-kāla-āhṛte va āpi śrautaṃ vaitānika-agniṣu //
[34]śarīracintāṃ nirvartya kṛtaśaucavidhir dvijaḥ /
prātaḥsaṃdhyām upāsīta dantadhāvanapūrvakam //
Note: śarīra-cintāṃ nirvartya kṛta-śauca-vidhir dvijaḥ /
prātaḥ-saṃdhyām upāsīta danta-dhāvana-pūrvakam //
hutvāgnīn sūryadaivatyān japen mantrān samāhitaḥ /
vedārthān adhigacchec ca śāstrāṇi vividhāni ca //
Note: hutva āgnīn sūrya-daivatyān japen mantrān samāhitaḥ /
veda-arthān adhigacchec ca śāstrāṇi vividhāni ca //
[35]upeyād īśvaraṃ caiva yogakṣemārthasiddhaye /
snātvā devān pitṝṃś caiva tarpayed arcayet tathā //
Note: upeyād īśvaraṃ caiva yoga-kṣema-artha-siddhaye /
snātvā devān pitṝṃś caiva tarpayed arcayet tathā //
vedātharvapurāṇāni setihāsāni śaktitaḥ /
japayajñaprasiddhyarthaṃ vidyāṃ cādhyātmikīṃ japet //
Note: veda-atharva-purāṇāni sa-itihāsāni śaktitaḥ /
japa-yajña-prasiddhy-arthaṃ vidyāṃ cā adhyātmikīṃ japet //
balikarmasvadhāhomasvādhyāyātithisatkriyāḥ /
bhūtapitramarabrahmamanuṣyāṇāṃ mahāmakhāḥ //
Note: bali-karma-svadhā-homasvādhyāya-atithi-satkriyāḥ /
bhūta-pitr-amara-brahmamanuṣyāṇāṃ mahā-makhāḥ //
devebhyaś ca hutād annāc cheṣād bhūtabaliṃ haret /
annaṃ bhūmau śvacāṇḍālavāyasebhyaś ca nikṣipet //
Note: devebhyaś ca hutād annāc cheṣād bhūta-baliṃ haret /
annaṃ bhūmau śva-cāṇḍālavāyasebhyaś ca nikṣipet //
[36]annaṃ pitṛmanuṣyebhyo deyam apy anvahaṃ jalam /
svādhyāyaṃ satataṃ kuryān na paced annam ātmane //
Note: annaṃ pitṛ-manuṣyebhyo deyam apy anvahaṃ jalam /
svādhyāyaṃ satataṃ kuryān na paced annam ātmane //
bālasvavāsinīvṛddhagarbhiṇyāturakanyakāḥ /
saṃbhojyātithibhṛtyāṃś ca daṃpatyoḥ śeṣabhojanam //
Note: bāla-sva-vāsinī-vṛddhagarbhiṇy-ātura-kanyakāḥ /
saṃbhojya atithi-bhṛtyāṃś ca daṃpatyoḥ śeṣa-bhojanam //
āpośanenopariṣṭād adhastād aśnatā tathā /
anagnam amṛtaṃ caiva kāryam annaṃ dvijanmanā //
Note: āpośanena upariṣṭād adhastād aśnatā tathā /
anagnam amṛtaṃ caiva kāryam annaṃ dvijanmanā //
atithitvena varṇānāṃ deyaṃ śaktyānupūrvaśaḥ /
apraṇodyo 'tithiḥ sāyam api vāgbhūtṛṇodakaiḥ //
Note: atithitvena varṇānāṃ deyaṃ śaktya ānupūrvaśaḥ /
apraṇodyo 'tithiḥ sāyam api vāg-bhū-tṛṇa-udakaiḥ //
satkṛtya bhikṣave bhikṣā dātavyā savratāya ca /
bhojayec cāgatān kāle sakhisaṃbandhibāndhavān //
Note: sat-kṛtya bhikṣave bhikṣā dātavyā sa-vratāya ca /
bhojayec cā agatān kāle sakhi-saṃbandhi-bāndhavān //
[37]mahokṣaṃ vā mahājaṃ vā śrotriyāyopakalpayet /
satkriyānvāsanaṃ svādu bhojanaṃ sūnṛtaṃ vacaḥ //
Note: mahā-ukṣaṃ vā mahājaṃ vā śrotriyāya upakalpayet /
satkriya ānvāsanaṃ svādu bhojanaṃ sūnṛtaṃ vacaḥ //
pratisaṃvatsaraṃ tv arghyāḥ snātakācāryapārthivāḥ /
priyo vivāhyaś ca tathā yajñaṃ praty ṛtvijaḥ punaḥ //
Note: pratisaṃvatsaraṃ tv arghyāḥ snātaka-ācārya-pārthivāḥ /
priyo vivāhyaś ca tathā yajñaṃ praty ṛtvijaḥ punaḥ //
adhvanīno 'tithir jñeyaḥ śrotriyo vedapāragaḥ /
mānyāv etau gṛhasthasya brahmalokam abhīpsataḥ //
Note: adhvanīno 'tithir jñeyaḥ śrotriyo veda-pāragaḥ /
mānyāv etau gṛhasthasya brahma-lokam abhīpsataḥ //
[38]parapākarucir na syād anindyāmantraṇād ṛte /
vākpāṇipādacāpalyaṃ varjayec cātibhojanam //
Note: para-pāka-rucir na syād anindya-āmantraṇād ṛte /
vāk-pāṇi-pāda-cāpalyaṃ varjayec ca ati-bhojanam //
atithiṃ śrotriyaṃ tṛptam āsīmantam anuvrajet /
ahaḥśeṣaṃ sahāsīta śiṣṭair iṣṭaiś ca bandhubhiḥ //
Note: atithiṃ śrotriyaṃ tṛptam ā-sīmantam anuvrajet /
ahaḥ-śeṣaṃ sahā asīta śiṣṭair iṣṭaiś ca bandhubhiḥ //
upāsya paścimāṃ saṃdhyāṃ hutvāgnīṃs tān upāsya ca /
bhṛtyaiḥ parivṛto bhuktvā nātitṛptyātha saṃviśet //
Note: upāsya paścimāṃ saṃdhyāṃ hutva āgnīṃs tān upāsya ca /
bhṛtyaiḥ parivṛto bhuktvā na atitṛptya ātha saṃviśet //
brāhme muhūrte cotthāya cintayed ātmano hitam /
dharmārthakāmān sve kāle yathāśakti na hāpayet //
Note: brāhme muhūrte ca utthāya cintayed ātmano hitam /
dharma-artha-kāmān sve kāle yathā-śakti na hāpayet //
[39]vidyākarmavayobandhuvittair mānyā yathākramam /
etaiḥ prabhūtaiḥ śūdro 'pi vārdhake mānam arhati //
Note: vidyā-karma-vayo-bandhuvittair mānyā yathā-kramam /
etaiḥ prabhūtaiḥ śūdro 'pi vārdhake mānam arhati //
vṛddhabhārinṛpasnātastrīrogivaracakriṇām /
panthā deyo nṛpas teṣāṃ mānyaḥ snātaś ca bhūpateḥ //
Note: vṛddha-bhāri-nṛpa-snātastrī-rogi-vara-cakriṇām /
panthā deyo nṛpas teṣāṃ mānyaḥ snātaś ca bhūpateḥ //
ijyādhyayanadānāni vaiśyasya kṣatriyasya ca /
pratigraho 'dhiko vipre yājanādhyāpane tathā //
Note: ijyā-adhyayana-dānāni vaiśyasya kṣatriyasya ca /
pratigraho 'dhiko vipre yājana-adhyāpane tathā //
[40]pradhānaṃ kṣatriye karma prajānāṃ paripālanam /
kusīdakṛṣivāṇijyapāśupālyaṃ viśaḥ smṛtam //
Note: pradhānaṃ kṣatriye karma prajānāṃ paripālanam /
kusīda-kṛṣi-vāṇijyapāśupālyaṃ viśaḥ smṛtam //
śūdrasya dvijaśuśrūṣā tayājīvan vaṇig bhavet /
śilpair vā vividhair jīved dvijātihitam ācaran //
Note: śūdrasya dvija-śuśrūṣā taya ājīvan vaṇig bhavet /
śilpair vā vividhair jīved dvijāti-hitam ācaran //
bhāryāratiḥ śucir bhṛtyabhartā śrāddhakriyārataḥ /
namaskāreṇa mantreṇa pañcayajñān na hāpayet //
Note: bhāryā-ratiḥ śucir bhṛtyabhartā śrāddha-kriyā-rataḥ /
namas-kāreṇa mantreṇa pañca-yajñān na hāpayet //
[41]ahiṃsā satyam asteyaṃ śaucam indriyanigrahaḥ /
dānaṃ damo dayā kṣāntiḥ sarveṣāṃ dharmasādhanam //
Note: ahiṃsā satyam asteyaṃ śaucam indriya-nigrahaḥ /
dānaṃ damo dayā kṣāntiḥ sarveṣāṃ dharma-sādhanam //
vayobuddhyarthavāgveṣaśrutābhijanakarmaṇām /
ācaret sadṛśīṃ vṛttim ajihmām aśaṭhāṃ tathā //
Note: vayo-buddhy-artha-vāg-veṣaśruta-abhijana-karmaṇām /
ācaret sadṛśīṃ vṛttim ajihmām aśaṭhāṃ tathā //
traivārṣikādhikānno yaḥ sa hi somaṃ pibed dvijaḥ /
prāksaumikīḥ kriyāḥ kuryād yasyānnaṃ vārṣikaṃ bhavet //
Note: traivārṣika-adhika-anno yaḥ sa hi somaṃ pibed dvijaḥ /
prāk-saumikīḥ kriyāḥ kuryād yasya annaṃ vārṣikaṃ bhavet //
[42]pratisaṃvatsaraṃ somaḥ paśuḥ pratyayanaṃ tathā /
kartavyāgrayaṇeṣṭiś ca cāturmāsyāni caiva hi //
Note: pratisaṃvatsaraṃ somaḥ paśuḥ pratyayanaṃ tathā /
kartavyā āgrayaṇa-iṣṭiś ca cāturmāsyāni caiva hi //
eṣām asaṃbhave kuryād iṣṭiṃ vaiśvānarīṃ dvijaḥ /
hīnakalpaṃ na kurvīta sati dravye phalapradam //
Note: eṣām asaṃbhave kuryād iṣṭiṃ vaiśvānarīṃ dvijaḥ /
hīna-kalpaṃ na kurvīta sati dravye phala-pradam //
cāṇḍālo jāyate yajñakaraṇāc chūdrabhikṣitāt /
yajñārthaṃ labdham adadad bhāsaḥ kāko 'pi vā bhavet //
Note: cāṇḍālo jāyate yajñakaraṇāc chūdra-bhikṣitāt /
yajña-arthaṃ labdham adadad bhāsaḥ kāko 'pi vā bhavet //
[43]kuśūlakumbhīdhānyo vā tryāhiko 'śvastano 'pi vā /
jīved vāpi śiloñchena śreyān eṣāṃ paraḥ paraḥ //
Note: kuśūla-kumbhī-dhānyo vā tryāhiko 'śvastano 'pi vā /
jīved va āpi śila-uñchena śreyān eṣāṃ paraḥ paraḥ //
[44]Note: 6. snātaka-dharma-prakaraṇam
na svādhyāyavirodhyartham īheta na yatas tataḥ /
na viruddhaprasaṅgena saṃtoṣī ca bhavet sadā //
Note: na svādhyāya-virodhy-artham īheta na yatas tataḥ /
na viruddha-prasaṅgena saṃtoṣī ca bhavet sadā //
rājāntevāsiyājyebhyaḥ sīdann icched dhanaṃ kṣudhā /
dambhihaitukapākhaṇḍibakavṛttīṃś ca varjayet //
Note: rāja-antevāsi-yājyebhyaḥ sīdann icched dhanaṃ kṣudhā /
dambhi-haituka-pākhaṇḍibaka-vṛttīṃś ca varjayet //
[45]śuklāmbaradharo nīcakeśaśmaśrunakhaḥ śuciḥ /
na bhāryādarśane 'śnīyān naikavāsā na saṃsthitaḥ //
Note: śukla-ambara-dharo nīcakeśa-śmaśru-nakhaḥ śuciḥ /
na bhāryā-darśane 'śnīyān na eka-vāsā na saṃsthitaḥ //
na saṃśayaṃ prapadyeta nākasmād apriyaṃ vadet /
nāhitaṃ nānṛtaṃ caiva na stenaḥ syān na vārdhuṣī //
Note: na saṃśayaṃ prapadyeta na akasmād apriyaṃ vadet /
na ahitaṃ na anṛtaṃ caiva na stenaḥ syān na vārdhuṣī //
dākṣāyaṇī brahmasūtrī veṇumān sakamaṇḍaluḥ /
kuryāt pradakṣiṇaṃ devamṛdgovipravanaspatīn //
Note: dākṣāyaṇī brahma-sūtrī veṇumān sa-kamaṇḍaluḥ /
kuryāt pradakṣiṇaṃ devamṛd-go-vipra-vanaspatīn //
[46]na tu mehen nadīchāyāvartmagoṣṭhāmbubhasmasu /
na pratyagnyarkagosomasaṃdhyāmbustrīdvijanmanaḥ //
Note: na tu mehen nadī-chāyāvartma-goṣṭha-ambu-bhasmasu /
na pratyagny-arka-go-somasaṃdhyā-ambu-strī-dvijanmanaḥ //
nekṣetārkaṃ na nagnāṃ strīṃ na ca saṃsṛṣṭamaithunām /
na ca mūtraṃ purīṣaṃ vā nāśucī rāhutārakāḥ //
Note: nā ikṣeta arkaṃ na nagnāṃ strīṃ na ca saṃsṛṣṭa-maithunām /
na ca mūtraṃ purīṣaṃ vā na aśucī rāhu-tārakāḥ //
[47]ayaṃ me vajra ity evaṃ sarvaṃ mantram udīrayet /
varṣaty aprāvṛto gacchet svapet pratyakśirā na ca //
Note: ayaṃ me vajra ity evaṃ sarvaṃ mantram udīrayet /
varṣaty aprāvṛto gacchet svapet pratyak-śirā na ca //
ṣṭhīvanāsṛkśakṛnmūtraretāṃsy apsu na nikṣipet /
pādau pratāpayen nāgnau na cainam abhilaṅghayet //
Note: ṣṭhīvana-asṛk-śakṛn-mūtraretāṃsy apsu na nikṣipet /
pādau pratāpayen na agnau na ca enam abhilaṅghayet //
jalaṃ piben nāñjalinā na śayānaṃ prabodhayet /
nākṣaiḥ krīḍen na dharmaghnair vyādhitair vā na saṃviśet //
Note: jalaṃ piben na añjalinā na śayānaṃ prabodhayet /
na akṣaiḥ krīḍen na dharmaghnair vyādhitair vā na saṃviśet //
[48]viruddhaṃ varjayet karma pretadhūmaṃ nadītaram /
keśabhasmatuṣāṅgārakapāleṣu ca saṃsthitim //
Note: viruddhaṃ varjayet karma preta-dhūmaṃ nadī-taram /
keśa-bhasma-tuṣa-aṅgārakapāleṣu ca saṃsthitim //
nācakṣīta dhayantīṃ gāṃ nādvāreṇa viśet kvacit /
na rājñaḥ pratigṛhṇīyāl lubdhasyocchāstravartinaḥ //
Note: nā acakṣīta dhayantīṃ gāṃ na advāreṇa viśet kvacit /
na rājñaḥ pratigṛhṇīyāl lubdhasya ucchāstra-vartinaḥ //
pratigrahe sūnicakridhvajiveśyānarādhipāḥ /
duṣṭā daśaguṇaṃ pūrvāt pūrvād ete yathākramam //
Note: pratigrahe sūni-cakridhvaji-veśyā-nara-adhipāḥ /
duṣṭā daśa-guṇaṃ pūrvāt pūrvād ete yathā-kramam //
adhyāyānām upākarma śrāvaṇyāṃ śravaṇena vā /
hastenauṣadhibhāve vā pañcamyāṃ śrāvaṇasya tu //
Note: adhyāyānām upākarma śrāvaṇyāṃ śravaṇena vā /
hastena oṣadhi-bhāve vā pañcamyāṃ śrāvaṇasya tu //
pauṣamāsasya rohiṇyām aṣṭakāyām athāpi vā /
jalānte chandasāṃ kuryād utsargaṃ vidhivad bahiḥ //
Note: pauṣa-māsasya rohiṇyām aṣṭakāyām atha api vā /
jala-ante chandasāṃ kuryād utsargaṃ vidhivad bahiḥ //
[49]tryahaṃ preteṣv anadhyāyaḥ śiṣyartviggurubandhuṣu /
upākarmaṇi cotsarge svaśākhāśrotriye tathā //
Note: tryahaṃ preteṣv anadhyāyaḥ śiṣyartvig-guru-bandhuṣu /
upākarmaṇi ca utsarge sva-śākhā-śrotriye tathā //
saṃdhyāgarjitanirghātabhūkaṃpolkānipātane /
samāpya vedaṃ dyuniśam āraṇyakam adhītya ca //
Note: saṃdhyā-garjita-nirghātabhū-kaṃpa-ulkā-nipātane /
samāpya vedaṃ dyu-niśam āraṇyakam adhītya ca //
pañcadaśyāṃ caturdaśyām aṣṭamyāṃ rāhusūtake /
ṛtusaṃdhiṣu bhuktvā vā śrāddhikaṃ pratigṛhya ca //
Note: pañcadaśyāṃ caturdaśyām aṣṭamyāṃ rāhu-sūtake /
ṛtu-saṃdhiṣu bhuktvā vā śrāddhikaṃ pratigṛhya ca //
[50]paśumaṇḍūkanakulaśvāhimārjāramūṣakaiḥ /
kṛte 'nantare tv ahorātraṃ śakrapāte tathocchraye //
Note: paśu-maṇḍūka-nakulaśva-ahi-mārjāra-mūṣakaiḥ /
kṛte 'nantare tv ahorātraṃ śakra-pāte tatha ūcchraye //
śvakroṣṭṛgardabholūkasāmabāṇārtaniḥsvane /
amedhyaśavaśūdrāntyaśmaśānapatitāntike //
Note: śva-kroṣṭṛ-gardabha-ulūkasāma-bāṇa-ārta-niḥsvane /
amedhya-śava-śūdra-antyaśmaśāna-patita-antike //
deśe 'śucāv ātmani ca vidyutstanitasaṃplave /
bhuktvārdrapāṇir ambho 'ntar ardharātre 'timārute //
Note: deśe 'śucāv ātmani ca vidyut-stanita-saṃplave /
bhuktvā ārdra-pāṇir ambho 'ntar ardha-rātre 'ti-mārute //
[51]pāṃsupravarṣe digdāhe saṃdhyānīhārabhītiṣu /
dhāvataḥ pūtigandhe ca śiṣṭe ca gṛham āgate //
Note: pāṃsu-pravarṣe dig-dāhe saṃdhyā-nīhāra-bhītiṣu /
dhāvataḥ pūti-gandhe ca śiṣṭe ca gṛham āgate //
kharoṣṭrayānahastyaśvanauvṛkṣeriṇarohaṇe /
saptatriṃśadanadhyāyān etāṃs tātkālikān viduḥ //
Note: khara-uṣṭra-yāna-hasty-aśvanau-vṛkṣa-iriṇa-rohaṇe /
sapta-triṃśad-anadhyāyān etāṃs tātkālikān viduḥ //
devartviksnātakācāryarājñāṃ chāyāṃ parastriyāḥ /
nākrāmed raktaviṇmūtraṣṭhīvanodvartanādi ca //
Note: devartvik-snātaka-ācāryarājñāṃ chāyāṃ para-striyāḥ /
nā akrāmed rakta-viṇ-mūtraṣṭhīvana-udvartana-ādi ca //
viprāhikṣatriyātmāno nāvajñeyāḥ kadācana /
āmṛtyoḥ śriyam ākāṅkṣen na kaṃcin marmaṇi spṛśet //
Note: vipra-ahi-kṣatriya-ātmāno na avajñeyāḥ kadācana /
ā-mṛtyoḥ śriyam ākāṅkṣen na kaṃcin marmaṇi spṛśet //
[52]dūrād ucchiṣṭaviṇmūtrapādāmbhāṃsi samutsṛjet /
śrutismṛtyuditaṃ samyaṅ nityam ācāram ācaret //
Note: dūrād ucchiṣṭa-viṇ-mūtrapāda-ambhāṃsi samutsṛjet /
śruti-smṛty-uditaṃ samyaṅ nityam ācāram ācaret //
gobrāhmaṇānalānnāni noccchiṣṭo na padā spṛśet /
na nindātāḍane kuryāt putraṃ śiṣyaṃ ca tāḍayet //
Note: go-brāhmaṇa-anala-annāni na uccchiṣṭo na padā spṛśet /
na nindā-tāḍane kuryāt putraṃ śiṣyaṃ ca tāḍayet //
karmaṇā manasā vācā yatnād dharmaṃ samācaret /
asvargyaṃ lokavidviṣṭaṃ dharmyam apy ācaren na tu //
Note: karmaṇā manasā vācā yatnād dharmaṃ samācaret /
asvargyaṃ loka-vidviṣṭaṃ dharmyam apy ācaren na tu //
mātṛpitratithibhrātṛjāmisaṃbandhimātulaiḥ /
vṛddhabālāturācāryavaidyasaṃśritabāndhavaiḥ //
Note: mātṛ-pitr-atithi-bhrātṛjāmi-saṃbandhi-mātulaiḥ /
vṛddha-bāla-ātura-ācāryavaidya-saṃśrita-bāndhavaiḥ //
ṛtvikpurohitāpatyabhāryādāsasanābhibhiḥ /
vivādaṃ varjayitvā tu sarvāṃl lokāñ jayed gṛhī //
Note: ṛtvik-purohita-apatyabhāryā-dāsa-sanābhibhiḥ /
vivādaṃ varjayitvā tu sarvāṃl lokāñ jayed gṛhī //
[53]pañca piṇḍān anuddhṛtya na snāyāt paravāriṣu /
snāyān nadīdevakhātahradaprasravaṇeṣu ca //
Note: pañca piṇḍān anuddhṛtya na snāyāt para-vāriṣu /
snāyān nadī-deva-khātahrada-prasravaṇeṣu ca //
paraśayyāsanodyānagṛhayānāni varjayet /
adattāny agnihīnasya nānnam adyād anāpadi //
Note: para-śayyā-āsana-udyānagṛha-yānāni varjayet /
adattāny agni-hīnasya na annam adyād anāpadi //
[54]kadaryabaddhacaurāṇāṃ klībaraṅgāvatāriṇām /
vaiṇābhiśastavārdhuṣyagaṇikāgaṇadīkṣiṇām //
Note: kadarya-baddha-caurāṇāṃ klība-raṅga-avatāriṇām /
vaiṇa-abhiśasta-vārdhuṣyagaṇikā-gaṇa-dīkṣiṇām //
cikitsakāturakruddhapuṃścalīmattavidviṣām /
krūrograpatitavrātyadāmbhikocchiṣṭabhojinām //
Note: cikitsaka-ātura-kruddhapuṃścalī-matta-vidviṣām /
krūra-ugra-patita-vrātyadāmbhika-ucchiṣṭa-bhojinām //
avīrāstrīsvarṇakārastrījitagrāmayājinām /
śastravikrayikarmāratantuvāyaśvavṛttinām //
Note: avīrā-strī-svarṇa-kārastrī-jita-grāma-yājinām /
śastra-vikrayi-karmāratantu-vāya-śva-vṛttinām //
[55]nṛśaṃsarājarajakakṛtaghnavadhajīvinām /
cailadhāvasurājīvasahopapativeśmanām //
Note: nṛśaṃsa-rāja-rajakakṛtaghna-vadha-jīvinām /
caila-dhāva-surā-jīvasaha-upapati-veśmanām //
piśunānṛtinoś caiva tathā cākrikabandinām /
eṣām annaṃ na bhoktavyaṃ somavikrayiṇas tathā //
Note: piśuna-anṛtinoś caiva tathā cākrika-bandinām /
eṣām annaṃ na bhoktavyaṃ soma-vikrayiṇas tathā //
śūdreṣu dāsagopālakulamitrārdhasīriṇaḥ /
bhojyānnāḥ nāpitaś caiva yaś cātmānaṃ nivedayet //
Note: śūdreṣu dāsa-go-pālakula-mitra-ardha-sīriṇaḥ /
bhojya-annāḥ nāpitaś caiva yaś cā atmānaṃ nivedayet //
Note: 7. bhakṣyā1bhakṣya-prakaraṇam
anarcitaṃ vṛthāmāṃsaṃ keśakīṭasamanvitam /
śuktaṃ paryuṣitocchiṣṭaṃ śvaspṛṣṭaṃ patitekṣitam //
Note: anarcitaṃ vṛthā-māṃsaṃ keśa-kīṭa-samanvitam /
śuktaṃ paryuṣita-ucchiṣṭaṃ śva-spṛṣṭaṃ patita-īkṣitam //
[56]udakyāspṛṣṭasaṃghuṣṭaṃ paryāyānnaṃ ca varjayet /
goghrātaṃ śakunocchiṣṭaṃ padā spṛṣṭaṃ ca kāmataḥ //
Note: udakyā-spṛṣṭa-saṃghuṣṭaṃ paryāya-annaṃ ca varjayet /
go-ghrātaṃ śakuna-ucchiṣṭaṃ padā spṛṣṭaṃ ca kāmataḥ //
annaṃ paryuṣitaṃ bhojyaṃ snehāktaṃ cirasaṃsthitam /
asnehā api godhūmayavagorasavikriyāḥ //
Note: annaṃ paryuṣitaṃ bhojyaṃ sneha-aktaṃ cira-saṃsthitam /
asnehā api go-dhūmayava-go-rasa-vikriyāḥ //
[57]saṃdhinyanirdaśāvatsāgopayaḥ parivarjayet /
auṣṭram aikaśaphaṃ straiṇam āraṇyakam athāvikam //
Note: saṃdhiny-anirdaśā-vatsāgo-payaḥ parivarjayet /
auṣṭram aikaśaphaṃ straiṇam āraṇyakam atha avikam //
devatārthaṃ haviḥ śigruṃ lohitān vraścanāṃs tathā /
anupākṛtamāṃsāni viḍjāni kavakāni ca //
Note: devatā-arthaṃ haviḥ śigruṃ lohitān vraścanāṃs tathā /
anupākṛta-māṃsāni viḍjāni kavakāni ca //
[58]kravyādapakṣidātyūhaśukapratudaṭiṭṭibhān /
sārasaikaśaphān haṃsān sarvāṃś ca grāmavāsinaḥ //
Note: kravyāda-pakṣi-dātyūhaśuka-pratuda-ṭiṭṭibhān /
sārasa-ekaśaphān haṃsān sarvāṃś ca grāma-vāsinaḥ //
koyaṣṭiplavacakrāhvabalākābakaviṣkirān /
vṛthākṛsarasamyāvapāyasāpūpaśaṣkulīḥ //
Note: koyaṣṭi-plava-cakrāhvabalākā-baka-viṣkirān /
vṛthā-kṛsara-samyāvapāyasa-apūpa-śaṣkulīḥ //
kalaviṅkaṃ sakākolaṃ kuraraṃ rajjudālakam /
jālapādān khañjarīṭān ajñātāṃś ca mṛgadvijān //
Note: kalaviṅkaṃ sa-kākolaṃ kuraraṃ rajju-dālakam /
jāla-pādān khañjarīṭān ajñātāṃś ca mṛga-dvijān //
cāṣāṃś ca raktapādāṃś ca saunaṃ vallūram eva ca /
matsyāṃś ca kāmato jagdhvā sopavāsas tryahaṃ vaset //
Note: cāṣāṃś ca rakta-pādāṃś ca saunaṃ vallūram eva ca /
matsyāṃś ca kāmato jagdhvā sa-upavāsas tryahaṃ vaset //
[59]palāṇḍuṃ viḍvarāhaṃ ca chatrākaṃ grāmakukkuṭam /
laśunaṃ gṛñjanaṃ caiva jagdhvā cāndrāyaṇaṃ caret //
Note: palāṇḍuṃ viḍ-varāhaṃ ca chatrākaṃ grāma-kukkuṭam /
laśunaṃ gṛñjanaṃ caiva jagdhvā cāndrāyaṇaṃ caret //
bhakṣyāḥ pañcanakhāḥ sedhāgodhākacchapaśallakāḥ /
śaśaś ca matsyeṣv api hi siṃhatuṇḍakarohitāḥ //
Note: bhakṣyāḥ pañca-nakhāḥ sedhā-godhā-kacchapa-śallakāḥ /
śaśaś ca matsyeṣv api hi siṃha-tuṇḍaka-rohitāḥ //
[60]tathā pāṭhīnarājīvasaśalkāś ca dvijātibhiḥ /
ataḥ śṛṇudhvaṃ māṃsasya vidhiṃ bhakṣaṇavarjane //
Note: tathā pāṭhīna-rājīvasaśalkāś ca dvijātibhiḥ /
ataḥ śṛṇudhvaṃ māṃsasya vidhiṃ bhakṣaṇa-varjane //
prāṇātyaye tathā śrāddhe prokṣite dvijakāmyayā /
devān pitṝn samabhyarcya khādan māṃsaṃ na doṣabhāk //
Note: prāṇa-atyaye tathā śrāddhe prokṣite dvija-kāmyayā /
devān pitṝn samabhyarcya khādan māṃsaṃ na doṣa-bhāk //
vaset sa narake ghore dināni paśuromabhiḥ /
sammitāni durācāro yo hanty avidhinā paśūn //
Note: vaset sa narake ghore dināni paśu-romabhiḥ /
sammitāni durācāro yo hanty avidhinā paśūn //
[61]sarvān kāmān avāpnoti hayamedhaphalaṃ tathā /
gṛhe 'pi nivasan vipro munir māṃsavivarjanāt //
Note: sarvān kāmān avāpnoti haya-medha-phalaṃ tathā /
gṛhe 'pi nivasan vipro munir māṃsa-vivarjanāt //
Note: 8. dravya-śuddhi-prakaraṇam
sauvarṇarājatābjānām ūrdhvapātragrahāśmanām /
śākarajjumūlaphalavāsovidalacarmaṇām //
Note: sauvarṇa-rājata-abjānām ūrdhvapātra-graha-aśmanām /
śāka-rajju-mūla-phalavāso-vidala-carmaṇām //
pātrāṇāṃ camasānāṃ ca vāriṇā śuddhir iṣyate /
carusruksruvasasnehapātrāṇy uṣṇena vāriṇā //
Note: pātrāṇāṃ camasānāṃ ca vāriṇā śuddhir iṣyate /
caru-sruk-sruva-sasnehapātrāṇy uṣṇena vāriṇā //
[62]sphyaśūrpājinadhānyānāṃ musalolūkhalānasām /
prokṣaṇaṃ saṃhatānāṃ ca bahūnāṃ dhānyavāsasām //
Note: sphya-śūrpa-ajina-dhānyānāṃ musala-ulūkhala-anasām /
prokṣaṇaṃ saṃhatānāṃ ca bahūnāṃ dhānya-vāsasām //
[63]takṣaṇaṃ dāruśṛṅgāsthnāṃ govālaiḥ phalasaṃbhuvām /
mārjanaṃ yajñapātrāṇāṃ pāṇinā yajñakarmaṇi //
Note: takṣaṇaṃ dāru-śṛṅga-asthnāṃ go-vālaiḥ phala-saṃbhuvām /
mārjanaṃ yajña-pātrāṇāṃ pāṇinā yajña-karmaṇi //
soṣarodakagomūtraiḥ śudhyaty āvikakauśikam /
saśrīphalair aṃśupaṭṭaṃ sāriṣṭaiḥ kutapaṃ tathā //
Note: sa-ūṣara-udaka-go-mūtraiḥ śudhyaty āvika-kauśikam /
sa-śrī-phalair aṃśu-paṭṭaṃ sa-ariṣṭaiḥ kutapaṃ tathā //
[64]sagaurasarṣapaiḥ kṣaumaṃ punaḥpākān mahīmayam /
kāruhastaḥ śuciḥ paṇyaṃ bhaikṣaṃ yoṣinmukhaṃ tathā //
Note: sa-gaura-sarṣapaiḥ kṣaumaṃ punaḥ-pākān mahī-mayam /
kāru-hastaḥ śuciḥ paṇyaṃ bhaikṣaṃ yoṣin-mukhaṃ tathā //
bhūśuddhir mārjanād dāhāt kālād gokramaṇāt tathā /
sekād ullekhanāl lepād gṛhaṃ mārjanalepanāt //
Note: bhū-śuddhir mārjanād dāhāt kālād go-kramaṇāt tathā /
sekād ullekhanāl lepād gṛhaṃ mārjana-lepanāt //
[65]goghrāte 'nne tathā keśamakṣikākīṭadūṣite /
salilaṃ bhasma mṛd vāpi prakṣeptavyaṃ viśuddhaye //
Note: go-ghrāte 'nne tathā keśamakṣikā-kīṭa-dūṣite /
salilaṃ bhasma mṛd va āpi prakṣeptavyaṃ viśuddhaye //
trapusīsakatāmrāṇāṃ kṣārāmlodakavāribhiḥ /
bhasmādbhiḥ kāṃsyalohānāṃ śuddhiḥ plāvo dravasya ca //
Note: trapu-sīsaka-tāmrāṇāṃ kṣāra-āmla-udaka-vāribhiḥ /
bhasma-adbhiḥ kāṃsya-lohānāṃ śuddhiḥ plāvo dravasya ca //
[66]amedhyāktasya mṛttoyaiḥ śuddhir gandhādikarṣaṇāt /
vākśastam ambunirṇiktam ajñātaṃ ca sadā śuci //
Note: amedhya-aktasya mṛt-toyaiḥ śuddhir gandha-ādi-karṣaṇāt /
vāk-śastam ambu-nirṇiktam ajñātaṃ ca sadā śuci //
[67]śuci gotṛptikṛt toyaṃ prakṛtisthaṃ mahīgatam /
tathā māṃsaṃ śvacaṇḍālakravyādādinipātitam //
Note: śuci go-tṛpti-kṛt toyaṃ prakṛtisthaṃ mahī-gatam /
tathā māṃsaṃ śva-caṇḍālakravyāda-ādi-nipātitam //
raśmir agnī rajaśchāyā gaur aśvo vasudhānilaḥ /
vipruṣo makṣikāḥ sparśe vatsaḥ prasnavane śuciḥ //
Note: raśmir agnī rajaś-chāyā gaur aśvo vasudha ānilaḥ /
vipruṣo makṣikāḥ sparśe vatsaḥ prasnavane śuciḥ //
ajāśvayor mukhaṃ medhyaṃ na gor na narajā malāḥ /
panthānaś ca viśudhyanti somasūryāṃśumārutaiḥ //
Note: aja-aśvayor mukhaṃ medhyaṃ na gor na narajā malāḥ /
panthānaś ca viśudhyanti soma-sūrya-aṃśu-mārutaiḥ //
[68]mukhajā vipruṣo medhyās tathācamanabindavaḥ /
śmaśru cāsyagataṃ dantasaktaṃ tyaktvā tataḥ śuciḥ //
Note: mukhajā vipruṣo medhyās tathā ācamana-bindavaḥ /
śmaśru cā asya-gataṃ dantasaktaṃ tyaktvā tataḥ śuciḥ //
snātvā pītvā kṣute supte bhuktvā rathyopasarpaṇe /
ācāntaḥ punar ācāmed vāso viparidhāya ca //
Note: snātvā pītvā kṣute supte bhuktvā rathya-upasarpaṇe /
ācāntaḥ punar ācāmed vāso viparidhāya ca //
rathyākardamatoyāni spṛṣṭāny antyaśvavāyasaiḥ /
mārutenaiva śudhyanti pakveṣṭakacitāni ca //
Note: rathyā-kardama-toyāni spṛṣṭāny antya-śva-vāyasaiḥ /
mārutena eva śudhyanti pakva-iṣṭaka-citāni ca //
[69]Note: 9. dāna-prakaraṇam
tapas taptvāsṛjad brahmā brāhmaṇān vedaguptaye /
tṛptyarthaṃ pitṛdevānāṃ dharmasaṃrakṣaṇāya ca //
Note: tapas taptva āsṛjad brahmā brāhmaṇān veda-guptaye /
tṛpty-arthaṃ pitṛ-devānāṃ dharma-saṃrakṣaṇāya ca //
sarvasya prabhavo viprāḥ śrutādhyayanaśīlinaḥ /
tebhyaḥ kriyāparāḥ śreṣṭhās tebhyo 'py adhyātmavittamāḥ //
Note: sarvasya prabhavo viprāḥ śruta-adhyayana-śīlinaḥ /
tebhyaḥ kriyā-parāḥ śreṣṭhās tebhyo 'py adhyātmavittamāḥ //
na vidyayā kevalayā tapasā vāpi pātratā /
yatra vṛttam ime cobhe tad dhi pātraṃ prakīrtitam //
Note: na vidyayā kevalayā tapasā va āpi pātratā /
yatra vṛttam ime ca ubhe tad dhi pātraṃ prakīrtitam //
[70]gobhūtilahiraṇyādi pātre dātavyam arcitam /
nāpātre viduṣā kiṃcid ātmanaḥ śreya icchatā //
Note: go-bhū-tila-hiraṇya-ādi pātre dātavyam arcitam /
na apātre viduṣā kiṃcid ātmanaḥ śreya icchatā //
vidyātapobhyāṃ hīnena na tu grāhyaḥ pratigrahaḥ /
gṛhṇan pradātāram adho nayaty ātmānam eva ca //
Note: vidyā-tapobhyāṃ hīnena na tu grāhyaḥ pratigrahaḥ /
gṛhṇan pradātāram adho nayaty ātmānam eva ca //
dātavyaṃ pratyahaṃ pātre nimitteṣu viśeṣataḥ /
yācitenāpi dātavyaṃ śraddhāpūtaṃ svaśaktitaḥ //
Note: dātavyaṃ pratyahaṃ pātre nimitteṣu viśeṣataḥ /
yācitena api dātavyaṃ śraddhā-pūtaṃ sva-śaktitaḥ //
hemaśṛṅgī śaphai raupyaiḥ suśīlā vastrasaṃyutā /
sakāṃsyapātrā dātavyā kṣīriṇī gauḥ sadakṣiṇā //
Note: hema-śṛṅgī śaphai raupyaiḥ su-śīlā vastra-saṃyutā /
sa-kāṃsya-pātrā dātavyā kṣīriṇī gauḥ sa-dakṣiṇā //
[71]dātāsyāḥ svargam āpnoti vatsarān romasammitān /
kapilā cet tārayati bhūyaś cāsaptamaṃ kulam //
Note: dāta āsyāḥ svargam āpnoti vatsarān roma-sammitān /
kapilā cet tārayati bhūyaś cā a-saptamaṃ kulam //
savatsāromatulyāni yugāny ubhayatomukhīm /
dātāsyāḥ svargam āpnoti pūrveṇa vidhinā dadat //
Note: savatsā-roma-tulyāni yugāny ubhayato-mukhīm /
dāta āsyāḥ svargam āpnoti pūrveṇa vidhinā dadat //
yāvad vatsasya pādau dvau mukhaṃ yonyāṃ ca dṛśyate /
tāvad gauḥ pṛthivī jñeyā yāvad garbhaṃ na muñcati //
Note: yāvad vatsasya pādau dvau mukhaṃ yonyāṃ ca dṛśyate /
tāvad gauḥ pṛthivī jñeyā yāvad garbhaṃ na muñcati //
yathākathaṃcid dattvā gāṃ dhenuṃ vādhenum eva vā /
arogām aparikliṣṭāṃ dātā svarge mahīyate //
Note: yathā-kathaṃcid dattvā gāṃ dhenuṃ va ādhenum eva vā /
arogām aparikliṣṭāṃ dātā svarge mahīyate //
śrāntasaṃvāhanaṃ rogiparicaryā surārcanam /
pādaśaucaṃ dvijocchiṣṭamārjanaṃ gopradānavat //
Note: śrānta-saṃvāhanaṃ rogiparicaryā sura-arcanam /
pāda-śaucaṃ dvija-ucchiṣṭamārjanaṃ go-pradānavat //
[72]bhūdīpāṃś cānnavastrāmbhastilasarpiḥpratiśrayān /
naiveśikaṃ svarṇadhuryaṃ dattvā svarge mahīyate //
Note: bhū-dīpāṃś ca anna-vastra-ambhastila-sarpiḥ-pratiśrayān /
naiveśikaṃ svarṇa-dhuryaṃ dattvā svarge mahīyate //
gṛhadhānyābhayopānacchatramālyānulepanam /
yānaṃ vṛkṣaṃ priyaṃ śayyāṃ dattvātyantaṃ sukhī bhavet //
Note: gṛha-dhānya-abhaya-upānacchatra-mālya-anulepanam /
yānaṃ vṛkṣaṃ priyaṃ śayyāṃ dattva ātyantaṃ sukhī bhavet //
sarvadharmamayaṃ brahma pradānebhyo 'dhikaṃ yataḥ /
tad dadat samavāpnoti brahmalokam avicyutam //
Note: sarva-dharma-mayaṃ brahma pradānebhyo 'dhikaṃ yataḥ /
tad dadat samavāpnoti brahma-lokam avicyutam //
[73]pratigrahasamartho 'pi nādatte yaḥ pratigraham /
ye lokā dānaśīlānāṃ sa tān āpnoti puṣkalān //
Note: pratigraha-samartho 'pi nā adatte yaḥ pratigraham /
ye lokā dāna-śīlānāṃ sa tān āpnoti puṣkalān //
kuśāḥ śākaṃ payo matsyā gandhāḥ puṣpaṃ dadhi kṣitiḥ /
māṃsaṃ śayyāsanaṃ dhānāḥ pratyākheyaṃ na vāri ca //
Note: kuśāḥ śākaṃ payo matsyā gandhāḥ puṣpaṃ dadhi kṣitiḥ /
māṃsaṃ śayyā āsanaṃ dhānāḥ pratyākheyaṃ na vāri ca //
ayācitāhṛtaṃ grāhyam api duṣkṛtakarmaṇaḥ /
anyatra kulaṭāṣaṇḍhapatitebhyas tathā dviṣaḥ //
Note: ayācita-āhṛtaṃ grāhyam api duṣkṛta-karmaṇaḥ /
anyatra kulaṭā-ṣaṇḍhapatitebhyas tathā dviṣaḥ //
devātithiarcanakṛte gurubhṛtyārtham eva vā /
sarvataḥ pratigṛhṇīyād ātmavṛttyartham eva ca //
Note: deva-atithi-arcana-kṛte guru-bhṛtya-artham eva vā /
sarvataḥ pratigṛhṇīyād ātma-vṛtty-artham eva ca //
[74]Note: 10. śrāddha-prakaraṇam
amāvāsyāṣṭakā vṛddhiḥ kṛṣṇapakṣo 'yanadvayam /
dravyaṃ brāhmaṇasaṃpattir viṣuvat sūryasaṃkramaḥ //
Note: amāvāsya āṣṭakā vṛddhiḥ kṛṣṇa-pakṣo 'yana-dvayam /
dravyaṃ brāhmaṇa-saṃpattir viṣuvat sūrya-saṃkramaḥ //
vyatīpāto gajacchāyā grahaṇaṃ candrasūryayoḥ /
śrāddhaṃ prati ruciś caite śrāddhakālāḥ prakīrtitāḥ //
Note: vyatīpāto gaja-cchāyā grahaṇaṃ candra-sūryayoḥ /
śrāddhaṃ prati ruciś ca ete śrāddha-kālāḥ prakīrtitāḥ //
[75]agryaḥ sarveṣu vedeṣu śrotriyo brahmavid yuvā /
vedārthavij jyeṣṭhasāmā trimadhus trisuparṇakaḥ //
Note: agryaḥ sarveṣu vedeṣu śrotriyo brahmavid yuvā /
veda-arthavij jyeṣṭha-sāmā tri-madhus tri-suparṇakaḥ //
svasrīyartvijjāmātṛyājyaśvaśuramātulāḥ /
triṇāciketadauhitraśiṣyasaṃbandhibāndhavāḥ //
Note: svasrīyartvij-jāmātṛyājya-śvaśura-mātulāḥ /
triṇāciketa-dauhitraśiṣya-saṃbandhi-bāndhavāḥ //
karmaniṣṭhās taponiṣṭhāḥ pañcāgnir brahmacāriṇaḥ /
pitṛmātṛparāś caiva brāhmaṇāḥ śrāddhasaṃpadaḥ //
Note: karma-niṣṭhās tapo-niṣṭhāḥ pañca-agnir brahma-cāriṇaḥ /
pitṛ-mātṛ-parāś caiva brāhmaṇāḥ śrāddha-saṃpadaḥ //
rogī hīnātiriktāṅgaḥ kāṇaḥ paunarbhavas tathā /
avakīrṇī kuṇḍagolau kunakhī śyāvadantakaḥ //
Note: rogī hīna-atirikta-aṅgaḥ kāṇaḥ paunarbhavas tathā /
avakīrṇī kuṇḍa-golau kunakhī śyāva-dantakaḥ //
[76]bhṛtakādhyāpakaḥ klībaḥ kanyādūṣy abhiśastakaḥ /
mitradhruk piśunaḥ somavikrayī parivindakaḥ //
Note: bhṛtaka-adhyāpakaḥ klībaḥ kanyā-dūṣy abhiśastakaḥ /
mitra-dhruk piśunaḥ somavikrayī parivindakaḥ //
mātāpitṛgurutyāgī kuṇḍāśī vṛṣalātmajaḥ /
parapūrvāpatiḥ stenaḥ karmaduṣṭāś ca ninditāḥ //
Note: mātā-pitṛ-guru-tyāgī kuṇḍa-āśī vṛṣala-ātmajaḥ /
para-pūrvā-patiḥ stenaḥ karma-duṣṭāś ca ninditāḥ //
[77]nimantrayeta pūrvedyur brāhmaṇān ātmavān śuciḥ /
taiś cāpi saṃyatair bhāvyaṃ manovākkāyakarmabhiḥ //
Note: nimantrayeta pūrve-dyur brāhmaṇān ātmavān śuciḥ /
taiś ca api saṃyatair bhāvyaṃ mano-vāk-kāya-karmabhiḥ //
aparāhṇe samabhyarcya svāgatenāgatāṃs tu tān /
pavitrapāṇir ācāntān āsaneṣūpaveśayet //
Note: apara-ahṇe samabhyarcya svāgatenā agatāṃs tu tān /
pavitra-pāṇir ācāntān āsaneṣu upaveśayet //
yugmān daive yathāśakti pitrye 'yugmāṃs tathaiva ca /
paristṛte śucau deśe dakṣiṇāpravaṇe tathā //
Note: yugmān daive yathā-śakti pitrye 'yugmāṃs tathaiva ca /
paristṛte śucau deśe dakṣiṇā-pravaṇe tathā //
[78]dvau daive prāk trayaḥ pitrya udag ekaikam eva vā /
mātāmahānām apy evaṃ tantraṃ vā vaiśvadevikam //
Note: dvau daive prāk trayaḥ pitrya udag ekaikam eva vā /
mātāmahānām apy evaṃ tantraṃ vā vaiśvadevikam //
pāṇiprakṣālanaṃ dattvā viṣṭarārthaṃ kuśān api /
āvāhayed anujñāto viśve devāsa ity ṛcā //
Note: pāṇi-prakṣālanaṃ dattvā viṣṭara-arthaṃ kuśān api /
āvāhayed anujñāto viśve devāsa ity ṛcā //
yavair anvavakīryātha bhājane sapavitrake /
śaṃ no devyā payaḥ kṣiptvā yavo 'sīti yavāṃs tathā //
Note: yavair anvavakīrya atha bhājane sa-pavitrake /
śaṃ no devyā payaḥ kṣiptvā yavo 'si iti yavāṃs tathā //
yā divyā iti mantreṇa hasteṣv arghyaṃ vinikṣipet /
[79]dattvā udakaṃ gandhamālyaṃ dhūpadānaṃ sadīpakam //
Note: yā divyā iti mantreṇa hasteṣv arghyaṃ vinikṣipet /
[79]dattvā udakaṃ gandha-mālyaṃ dhūpa-dānaṃ sa-dīpakam //
tathācchādanadānaṃ ca karaśaucārtham ambu ca /
apasavyaṃ tataḥ kṛtvā pitṝṇām apradakṣiṇam //
Note: tathā ācchādana-dānaṃ ca kara-śauca-artham ambu ca /
apasavyaṃ tataḥ kṛtvā pitṝṇām apradakṣiṇam //
dviguṇāṃs tu kuśān dattvā hy uṣantas tvety ṛcā pitṝn /
āvāhya tadanujñāto japed āyantu nas tataḥ //
Note: dvi-guṇāṃs tu kuśān dattvā hy uṣantas tva īty ṛcā pitṝn /
āvāhya tad-anujñāto japed āyantu nas tataḥ //
[80]apahatā iti tilān vikīrya ca samantataḥ /
yavārthās tu tilaiḥ kāryāḥ kuryād arghyādi pūrvavat //
Note: apahatā iti tilān vikīrya ca samantataḥ /
yava-arthās tu tilaiḥ kāryāḥ kuryād arghya-ādi pūrvavat //
dattvā arghyaṃ saṃsravāṃs teṣāṃ pātre kṛtvā vidhānataḥ /
pitṛbhyaḥ sthānam asīti nyubjaṃ pātraṃ karoty adhaḥ //
Note: dattvā arghyaṃ saṃsravāṃs teṣāṃ pātre kṛtvā vidhānataḥ /
pitṛbhyaḥ sthānam asi iti nyubjaṃ pātraṃ karoty adhaḥ //
agnau kariṣyann ādāya pṛcchaty annaṃ ghṛtaplutam /
kuruṣvety abhyanujñāto hutvāgnau pitṛyajñavat //
Note: agnau kariṣyann ādāya pṛcchaty annaṃ ghṛta-plutam /
kuruṣva ity abhyanujñāto hutva āgnau pitṛ-yajñavat //
hutaśeṣaṃ pradadyāt tu bhājaneṣu samāhitaḥ /
yathālābhopapanneṣu raupyeṣu ca viśeṣataḥ //
Note: huta-śeṣaṃ pradadyāt tu bhājaneṣu samāhitaḥ /
yathā-lābha-upapanneṣu raupyeṣu ca viśeṣataḥ //
[82]dattvānnaṃ pṛthivīpātram iti pātrābhimantraṇam /
kṛtvedaṃ viṣṇur ity anne dvijāṅguṣṭhaṃ niveśayet //
Note: dattva ānnaṃ pṛthivī-pātram iti pātra-abhimantraṇam /
kṛtva īdaṃ viṣṇur ity anne dvija-aṅguṣṭhaṃ niveśayet //
savyāhṛtikāṃ gāyatrīṃ madhu vātā iti tryṛcam /
japtvā yathāsukhaṃ vācyaṃ bhuñjīraṃs te 'pi vāgyatāḥ //
Note: sa-vyāhṛtikāṃ gāyatrīṃ madhu vātā iti tryṛcam /
japtvā yathā-sukhaṃ vācyaṃ bhuñjīraṃs te 'pi vāg-yatāḥ //
annam iṣtaṃ haviṣyaṃ ca dadyād akrodhano 'tvaraḥ /
ātṛptes tu pavitrāṇi japtvā pūrvajapaṃ tathā //
Note: annam iṣtaṃ haviṣyaṃ ca dadyād akrodhano 'tvaraḥ /
ā-tṛptes tu pavitrāṇi japtvā pūrva-japaṃ tathā //
[83]annam ādāya tṛptāḥ stha śeṣaṃ caivānumānya ca /
tad annaṃ vikired bhūmau dadyāc cāpaḥ sakṛt sakṛt //
Note: annam ādāya tṛptāḥ stha śeṣaṃ ca eva anumānya ca /
tad annaṃ vikired bhūmau dadyāc ca apaḥ sakṛt sakṛt //
sarvam annam upādāya satilaṃ dakṣiṇāmukhaḥ /
ucchiṣṭasaṃnidhau piṇḍān dadyād vai pitṛyajñavat //
Note: sarvam annam upādāya sa-tilaṃ dakṣiṇā-mukhaḥ /
ucchiṣṭa-saṃnidhau piṇḍān dadyād vai pitṛ-yajñavat //
mātāmahānām apy evaṃ dadyād ācamanaṃ tataḥ /
svastivācyaṃ tataḥ kuryād akṣayyodakam eva ca //
Note: mātāmahānām apy evaṃ dadyād ācamanaṃ tataḥ /
svasti-vācyaṃ tataḥ kuryād akṣayya-udakam eva ca //
dattvā tu dakṣiṇāṃ śaktyā svadhākāram udāharet /
vācyatām ity anujñātaḥ prakṛtebhyaḥ svadhocyatām //
Note: dattvā tu dakṣiṇāṃ śaktyā svadhā-kāram udāharet /
vācyatām ity anujñātaḥ prakṛtebhyaḥ svadha ūcyatām //
[84]brūyur astu svadhety ukte bhūmau siñcet tato jalam /
viśve devāś ca prīyantāṃ vipraiś cokta idaṃ japet //
Note: brūyur astu svadha īty ukte bhūmau siñcet tato jalam /
viśve devāś ca prīyantāṃ vipraiś ca ukta idaṃ japet //
dātāro no 'bhivardhantāṃ vedāḥ saṃtatir eva ca /
śraddhā ca no mā vyagamad bahu deyaṃ ca no 'stv iti //
Note: dātāro no 'bhivardhantāṃ vedāḥ saṃtatir eva ca /
śraddhā ca no mā vyagamad bahu deyaṃ ca no 'stv iti //
ity uktvoktvā priyā vācaḥ praṇipatya visarjayet /
vāje vāja iti prītaḥ pitṛpūrvaṃ visarjanam //
Note: ity uktva ūktvā priyā vācaḥ praṇipatya visarjayet /
vāje vāja iti prītaḥ pitṛ-pūrvaṃ visarjanam //
yasmiṃs tu saṃsravāḥ pūrvam arghyapātre niveśitāḥ /
pitṛpātraṃ taduttānaṃ kṛtvā viprān visarjayet //
Note: yasmiṃs tu saṃsravāḥ pūrvam arghya-pātre niveśitāḥ /
pitṛ-pātraṃ tad-uttānaṃ kṛtvā viprān visarjayet //
[85]pradakṣiṇam anuvrajya bhuñjīta pitṛsevitam /
brahmacārī bhavet tāṃ tu rajanīṃ brāhmaṇaiḥ saha //
Note: pradakṣiṇam anuvrajya bhuñjīta pitṛ-sevitam /
brahma-cārī bhavet tāṃ tu rajanīṃ brāhmaṇaiḥ saha //
evaṃ pradakṣiṇāvṛtko vṛddhau nāndīmukhān pitṝn /
yajeta dadhi karkandhumiśrān piṇḍān yavaiḥ kriyāḥ //
Note: evaṃ pradakṣiṇā-āvṛtko vṛddhau nāndī-mukhān pitṝn /
yajeta dadhi karkandhumiśrān piṇḍān yavaiḥ kriyāḥ //
[86]ekoddiṣṭaṃ devahīnam ekārghyaikapavitrakam /
āvāhanāgnaukaraṇarahitaṃ hy apasavyavat //
Note: eka-uddiṣṭaṃ deva-hīnam eka-arghya-eka-pavitrakam /
āvāhana-agnau-karaṇarahitaṃ hy apasavyavat //
upatiṣṭhatām akṣayyasthāne vipravisarjane /
abhiramyatām iti vaded brūyus te 'bhiratāḥ sma ha //
Note: upatiṣṭhatām akṣayyasthāne vipra-visarjane /
abhiramyatām iti vaded brūyus te 'bhiratāḥ sma ha //
[87]gandhodakatilair yuktaṃ kuryāt pātracatuṣṭayam /
arghyārthaṃ pitṛpātreṣu pretapātraṃ prasecayet //
Note: gandha-udaka-tilair yuktaṃ kuryāt pātra-catuṣṭayam /
arghya-arthaṃ pitṛ-pātreṣu preta-pātraṃ prasecayet //
ye samānā iti dvābhyāṃ śeṣaṃ pūrvavad ācaret /
etat sapiṇḍīkaraṇam ekoddiṣṭaṃ striyā api //
Note: ye samānā iti dvābhyāṃ śeṣaṃ pūrvavad ācaret /
etat sapiṇḍī-karaṇam eka-uddiṣṭaṃ striyā api //
[90]arvāksapiṇḍīkaraṇaṃ yasya saṃvatsarād bhavet /
tasyāpy annaṃ sodakumbhaṃ dadyāt saṃvatsaraṃ dvije //
Note: arvāk-sapiṇḍī-karaṇaṃ yasya saṃvatsarād bhavet /
tasya apy annaṃ sa-uda-kumbhaṃ dadyāt saṃvatsaraṃ dvije //
[91]mṛte 'hani prakartavyaṃ pratimāsaṃ tu vatsaram /
pratisaṃvatsaraṃ caivam ādyam ekādaśe 'hani //
Note: mṛte 'hani prakartavyaṃ pratimāsaṃ tu vatsaram /
pratisaṃvatsaraṃ ca evam ādyam ekādaśe 'hani //
[93]piṇḍāṃs tu go'javiprebhyo dadyād agnau jale 'pi vā /
prakṣipet satsu vipreṣu dvijocchiṣṭaṃ na mārjayet //
Note: piṇḍāṃs tu go-'ja-viprebhyo dadyād agnau jale 'pi vā /
prakṣipet satsu vipreṣu dvija-ucchiṣṭaṃ na mārjayet //
haviṣyānnena vai māsaṃ pāyasena tu vatsaram /
mātsyahāriṇakaurabhaśākunacchāgapārṣataiḥ //
Note: haviṣya-annena vai māsaṃ pāyasena tu vatsaram /
mātsya-hāriṇa-kaurabhaśākuna-cchāga-pārṣataiḥ //
aiṇarauravavārāhaśāśair māṃsair yathākramam /
māsavṛddhyābhitṛpyanti dattair iha pitāmahāḥ //
Note: aiṇa-raurava-vārāhaśāśair māṃsair yathā-kramam /
māsa-vṛddhya ābhitṛpyanti dattair iha pitāmahāḥ //
[94]khaḍdāmiṣaṃ mahāśalkaṃ madhu munyannam eva vā /
lauhāmiṣaṃ mahāśākaṃ māṃsaṃ vārdhrīṇasasya ca //
Note: khaḍda-āmiṣaṃ mahā-śalkaṃ madhu muny-annam eva vā /
lauha-āmiṣaṃ mahā-śākaṃ māṃsaṃ vārdhrīṇasasya ca //
yad dadāti gayāsthaś ca sarvam ānantyam aśnute /
tathā varṣātrayodaśyāṃ maghāsu ca viśeṣataḥ //
Note: yad dadāti gayāsthaś ca sarvam ānantyam aśnute /
tathā varṣā-trayodaśyāṃ maghāsu ca viśeṣataḥ //
[95]kanyāṃ kanyāvedinaś ca paśūn vai satsutān api /
dyūtaṃ kṛṣiṃ vāṇijyāṃ ca dviśaphaikaśaphāṃs tathā //
Note: kanyāṃ kanyā-vedinaś ca paśūn vai sat-sutān api /
dyūtaṃ kṛṣiṃ vāṇijyāṃ ca dviśapha-ekaśaphāṃs tathā //
brahmavarcasvinaḥ putrān svarṇarūpye sakupyake /
jñātiśraiṣṭhyaṃ sarvakāmān āpnoti śrāddhadaḥ sadā //
Note: brahma-varcasvinaḥ putrān svarṇa-rūpye sa-kupyake /
jñāti-śraiṣṭhyaṃ sarva-kāmān āpnoti śrāddhadaḥ sadā //
pratipatprabhṛtiṣv ekāṃ varjayitvā caturdaśīm /
śastreṇa tu hatā ye vai tebhyas tatra pradīyate //
Note: pratipat-prabhṛtiṣv ekāṃ varjayitvā caturdaśīm /
śastreṇa tu hatā ye vai tebhyas tatra pradīyate //
[96]svargaṃ hy apatyam ojaś ca śauryaṃ kṣetraṃ balaṃ tathā /
putraṃ śraiṣṭhyaṃ ca saubhāgyaṃ samṛddhiṃ mukhyatāṃ śubham //
Note: svargaṃ hy apatyam ojaś ca śauryaṃ kṣetraṃ balaṃ tathā /
putraṃ śraiṣṭhyaṃ ca saubhāgyaṃ samṛddhiṃ mukhyatāṃ śubham //
pravṛttacakratāṃ caiva vāṇijyaprabhṛtīn api /
arogitvaṃ yaśo vītaśokatāṃ paramāṃ gatim //
Note: pravṛtta-cakratāṃ caiva vāṇijya-prabhṛtīn api /
arogitvaṃ yaśo vītaśokatāṃ paramāṃ gatim //
dhanaṃ vedān bhiṣaksiddhiṃ kupyaṃ gā apy ajāvikam /
aśvān āyuś ca vidhivad yaḥ śrāddhaṃ saṃprayacchati //
Note: dhanaṃ vedān bhiṣak-siddhiṃ kupyaṃ gā apy aja-avikam /
aśvān āyuś ca vidhivad yaḥ śrāddhaṃ saṃprayacchati //
kṛttikādibharaṇyantaṃ sa kāmān āpnuyād imān /
āstikaḥ śraddadhānaś ca vyapetamadamatsaraḥ //
Note: kṛttikā-ādi-bharaṇy-antaṃ sa kāmān āpnuyād imān /
āstikaḥ śraddadhānaś ca vyapeta-mada-matsaraḥ //
vasurudrāditisutāḥ pitaraḥ śrāddhadevatāḥ /
prīṇayanti manuṣyāṇāṃ pitṝn śrāddhena tarpitāḥ //
Note: vasu-rudra-aditi-sutāḥ pitaraḥ śrāddha-devatāḥ /
prīṇayanti manuṣyāṇāṃ pitṝn śrāddhena tarpitāḥ //
[97]āyuḥ prajāṃ dhanaṃ vidyāṃ svargaṃ mokṣaṃ sukhāni ca /
prayacchanti tathā rājyaṃ prītā nṝṇāṃ pitāmahāḥ //
Note: āyuḥ prajāṃ dhanaṃ vidyāṃ svargaṃ mokṣaṃ sukhāni ca /
prayacchanti tathā rājyaṃ prītā nṝṇāṃ pitāmahāḥ //
Note: 11. gaṇapati-kalpa-prakaraṇam
vināyakaḥ karmavighnasiddhyarthaṃ viniyojitaḥ /
gaṇānām ādhipatye ca rudreṇa brahmaṇā tathā //
Note: vināyakaḥ karma-vighnasiddhy-arthaṃ viniyojitaḥ /
gaṇānām ādhipatye ca rudreṇa brahmaṇā tathā //
[98]tenopasṛṣṭo yas tasya lakṣaṇāni nibodhata /
svapne 'vagāhate 'tyarthaṃ jalaṃ muṇḍāṃś ca paśyati //
Note: tena upasṛṣṭo yas tasya lakṣaṇāni nibodhata /
svapne 'vagāhate 'tyarthaṃ jalaṃ muṇḍāṃś ca paśyati //
kāṣāyavāsasaś caiva kravyādāṃś cādhirohati /
antyajair gardabhair uṣṭraiḥ sahaikatrāvatiṣṭhate //
Note: kāṣāya-vāsasaś caiva kravyādāṃś ca adhirohati /
antyajair gardabhair uṣṭraiḥ saha ekatra avatiṣṭhate //
vrajann api tathātmānaṃ manyate 'nugataṃ paraiḥ /
vimanā viphalārambhaḥ saṃsīdaty animittataḥ //
Note: vrajann api tathā ātmānaṃ manyate 'nugataṃ paraiḥ /
vimanā viphala-ārambhaḥ saṃsīdaty animittataḥ //
tenopasṛṣṭo labhate na rājyaṃ rājanandanaḥ /
kumārī ca na bhartāram apatyaṃ garbham aṅganā //
Note: tena upasṛṣṭo labhate na rājyaṃ rāja-nandanaḥ /
kumārī ca na bhartāram apatyaṃ garbham aṅganā //
ācāryatvaṃ śrotriyaś ca na śiṣyo 'dhyayanaṃ tathā /
vaṇiglābhaṃ na cāpnoti kṛṣiṃ cāpi kṛṣīvalaḥ //
Note: ācāryatvaṃ śrotriyaś ca na śiṣyo 'dhyayanaṃ tathā /
vaṇig-lābhaṃ na cā apnoti kṛṣiṃ ca api kṛṣī-valaḥ //
[99]snapanaṃ tasya kartavyaṃ puṇye 'hni vidhipūrvakam /
gaurasarṣapakalkena sājyenotsāditasya ca //
Note: snapanaṃ tasya kartavyaṃ puṇye 'hni vidhi-pūrvakam /
gaura-sarṣapa-kalkena sa-ājyena utsāditasya ca //
sarvāuṣadhaiḥ sarvagandhair viliptaśirasas tathā /
bhadrāsanopaviṣṭasya svastivācyā dvijāḥ śubhāḥ //
Note: sarva-auṣadhaiḥ sarva-gandhair vilipta-śirasas tathā /
bhadra-āsana-upaviṣṭasya svasti-vācyā dvijāḥ śubhāḥ //
aśvasthānād gajasthānād valmīkāt saṃgamād hradāt /
mṛttikāṃ rocanāṃ gandhān gugguluṃ cāpsu nikṣipet //
Note: aśva-sthānād gaja-sthānād valmīkāt saṃgamād hradāt /
mṛttikāṃ rocanāṃ gandhān gugguluṃ ca apsu nikṣipet //
yā āhṛtā hy ekavarṇaiś caturbhiḥ kalaśair hradāt /
carmaṇy ānaḍuhe rakte sthāpyaṃ bhadrāsanaṃ tataḥ //
Note: yā āhṛtā hy eka-varṇaiś caturbhiḥ kalaśair hradāt /
carmaṇy ānaḍuhe rakte sthāpyaṃ bhadra-āsanaṃ tataḥ //
sahasrākṣaṃ śatadhāram ṛṣibhiḥ pāvanaṃ kṛtam /
tena tvām abhiṣiñcāmi pāvamānyaḥ punantu te //
Note: sahasra-akṣaṃ śata-dhāram ṛṣibhiḥ pāvanaṃ kṛtam /
tena tvām abhiṣiñcāmi pāvamānyaḥ punantu te //
[100]bhagaṃ te varuṇo rājā bhagaṃ sūryo bṛhaspatiḥ /
bhagam indraś ca vāyuś ca bhagaṃ saptarṣayo daduḥ //
Note: bhagaṃ te varuṇo rājā bhagaṃ sūryo bṛhaspatiḥ /
bhagam indraś ca vāyuś ca bhagaṃ saptarṣayo daduḥ //
yat te keśeṣu daurbhāgyaṃ sīmante yac ca mūrdhani /
lalāṭe karṇayor akṣṇor āpas tad ghnantu sarvadā //
Note: yat te keśeṣu daurbhāgyaṃ sīmante yac ca mūrdhani /
lalāṭe karṇayor akṣṇor āpas tad ghnantu sarvadā //
snātasya sārṣapaṃ tailaṃ sruveṇaudumbareṇa tu /
juhuyān mūrdhani kuśān savyena parigṛhya ca //
Note: snātasya sārṣapaṃ tailaṃ sruveṇā audumbareṇa tu /
juhuyān mūrdhani kuśān savyena parigṛhya ca //
mitaś ca sammitaś caiva tathā śālakaṭaṅkaṭau /
kūśmāṇḍo rājaputraś cety ante svāhāsamanvitaiḥ //
Note: mitaś ca sammitaś caiva tathā śāla-kaṭaṅkaṭau /
kūśmāṇḍo rāja-putraś ca ity ante svāhā-samanvitaiḥ //
nāmabhir balimantraiś ca namaskārasamanvitaiḥ /
[101]dadyāc catuṣpathe śūrpe kuśān āstīrya sarvataḥ //
Note: nāmabhir bali-mantraiś ca namas-kāra-samanvitaiḥ /
[101]dadyāc catuṣ-pathe śūrpe kuśān āstīrya sarvataḥ //
kṛtākṛtāṃs taṇḍulāṃś ca palalaudanam eva ca /
matsyān pakvāṃs tathaivāmān māṃsam etāvad eva tu //
Note: kṛta-akṛtāṃs taṇḍulāṃś ca palala-odanam eva ca /
matsyān pakvāṃs tathaiva amān māṃsam etāvad eva tu //
puṣpaṃ citraṃ sugandhaṃ ca surāṃ ca trividhām api /
mūlakaṃ pūrikāpūpāṃs tathaivoṇḍerakasrajaḥ //
Note: puṣpaṃ citraṃ su-gandhaṃ ca surāṃ ca trividhām api /
mūlakaṃ pūrika-apūpāṃs tathaiva uṇḍeraka-srajaḥ //
dadhy annaṃ pāyasaṃ caiva guḍapiṣṭaṃ samodakam /
etān sarvān samāhṛtya bhūmau kṛtvā tataḥ śiraḥ //
Note: dadhy annaṃ pāyasaṃ caiva guḍa-piṣṭaṃ sa-modakam /
etān sarvān samāhṛtya bhūmau kṛtvā tataḥ śiraḥ //
vināyakasya jananīm upatiṣṭhet tato 'mbikām /
[102]dūrvāsarṣapapuṣpāṇāṃ dattvārghyaṃ pūrṇam añjalim //
Note: vināyakasya jananīm upatiṣṭhet tato 'mbikām /
[102]dūrvā-sarṣapa-puṣpāṇāṃ dattva ārghyaṃ pūrṇam añjalim //
rūpaṃ dehi yaśo dehi bhagaṃ bhavati dehi me /
putrān dehi dhanaṃ dehi sarvakāmāṃś ca dehi me //
Note: rūpaṃ dehi yaśo dehi bhagaṃ bhavati dehi me /
putrān dehi dhanaṃ dehi sarva-kāmāṃś ca dehi me //
tataḥ śuklāmbaradharaḥ śuklamālyānulepanaḥ /
brāhmaṇān bhojayed dadyād vastrayugmaṃ guror api //
Note: tataḥ śukla-ambara-dharaḥ śukla-mālya-anulepanaḥ /
brāhmaṇān bhojayed dadyād vastra-yugmaṃ guror api //
evaṃ vināyakaṃ pūjya grahāṃś caiva vidhānataḥ /
karmaṇāṃ phalam āpnoti śriyaṃ cāpnoty anuttamām //
Note: evaṃ vināyakaṃ pūjya grahāṃś caiva vidhānataḥ /
karmaṇāṃ phalam āpnoti śriyaṃ cā apnoty anuttamām //
[103]ādityasya sadā pūjāṃ tilakaṃ svāminas tathā /
mahāgaṇapateś caiva kurvan siddhim avāpnuyāt //
Note: ādityasya sadā pūjāṃ tilakaṃ svāminas tathā /
mahā-gaṇapateś caiva kurvan siddhim avāpnuyāt //
Note: 12. graha-śānti-prakaraṇam
śrīkāmaḥ śāntikāmo vā grahayajñaṃ samācaret /
vṛṣṭyāyuḥpuṣṭikāmo vā tathaivābhicarann api //
Note: śrī-kāmaḥ śānti-kāmo vā graha-yajñaṃ samācaret /
vṛṣṭy-āyuḥ-puṣṭi-kāmo vā tathaiva abhicarann api //
sūryaḥ somo mahīputraḥ somaputro bṛhaspatiḥ /
śukraḥ śanaiścaro rāhuḥ ketuś ceti grahāḥ smṛtāḥ //
Note: sūryaḥ somo mahī-putraḥ soma-putro bṛhaspatiḥ /
śukraḥ śanaiścaro rāhuḥ ketuś ca iti grahāḥ smṛtāḥ //
[104]tāmrakāt sphaṭikād raktacandanāt svarṇakād ubhau /
rājatād ayasaḥ sīsāt kāṃsyāt kāryā grahāḥ kramāt //
Note: tāmrakāt sphaṭikād raktacandanāt svarṇakād ubhau /
rājatād ayasaḥ sīsāt kāṃsyāt kāryā grahāḥ kramāt //
svavarṇair vā paṭe lekhyā gandhair maṇḍalakeṣu vā /
yathāvarṇaṃ pradeyāni vāsāṃsi kusumāni ca //
Note: sva-varṇair vā paṭe lekhyā gandhair maṇḍalakeṣu vā /
yathā-varṇaṃ pradeyāni vāsāṃsi kusumāni ca //
gandhāś ca balayaś caiva dhūpo deyaś ca gugguluḥ /
kartavyā mantravantaś ca caravaḥ pratidaivatam //
Note: gandhāś ca balayaś caiva dhūpo deyaś ca gugguluḥ /
kartavyā mantravantaś ca caravaḥ pratidaivatam //
[105]ākṛṣṇena imaṃ devā agnir mūrdhā divaḥ kakut /
udbudhyasveti ca ṛco yathāsaṃkhyaṃ prakīrtitāḥ //
Note: ākṛṣṇena imaṃ devā agnir mūrdhā divaḥ kakut /
udbudhyasva iti ca ṛco yathā-saṃkhyaṃ prakīrtitāḥ //
bṛhaspate 'ti yad aryas tathaivānnāt parisrutaḥ /
śaṃ no devīs tathā kāṇḍāt ketuṃ kṛṇvann imāṃs tathā //
Note: bṛhaspate 'ti yad aryas tathaiva annāt parisrutaḥ /
śaṃ no devīs tathā kāṇḍāt ketuṃ kṛṇvann imāṃs tathā //
arkaḥ palāśaḥ khadira apāmārgo 'tha pippalaḥ /
udumbaraḥ śamī dūrvā kuśāś ca samidhaḥ kramāt //
Note: arkaḥ palāśaḥ khadira apāmārgo 'tha pippalaḥ /
udumbaraḥ śamī dūrvā kuśāś ca samidhaḥ kramāt //
ekaikasya tv aṣṭaśatam aṣṭāviṃśatir eva vā /
hotavyā madhusarpirbhyāṃ dadhnā kṣīreṇa vā yutāḥ //
Note: ekaikasya tv aṣṭa-śatam aṣṭāviṃśatir eva vā /
hotavyā madhu-sarpirbhyāṃ dadhnā kṣīreṇa vā yutāḥ //
guḍaudanaṃ pāyasaṃ ca haviṣyaṃ kṣīraṣāṣṭikam /
dadhyodanaṃ haviś cūrṇaṃ māṃsaṃ citrānnam eva ca //
Note: guḍa-odanaṃ pāyasaṃ ca haviṣyaṃ kṣīra-ṣāṣṭikam /
dadhy-odanaṃ haviś cūrṇaṃ māṃsaṃ citra-annam eva ca //
dadyād grahakramād evaṃ dvijebhyo bhojanaṃ budhaḥ /
śaktito vā yathālābhaṃ satkṛtya vidhipūrvakam //
Note: dadyād graha-kramād evaṃ dvijebhyo bhojanaṃ budhaḥ /
śaktito vā yathā-lābhaṃ sat-kṛtya vidhi-pūrvakam //
[106]dhenuḥ śaṅkhas tathānaḍvān hema vāso hayaḥ kramāt /
kṛṣṇā gaur āyasaṃ chāga etā vai dakṣiṇāḥ smṛtāḥ //
Note: dhenuḥ śaṅkhas tatha ānaḍvān hema vāso hayaḥ kramāt /
kṛṣṇā gaur āyasaṃ chāga etā vai dakṣiṇāḥ smṛtāḥ //
yaś ca yasya yadā duḥsthaḥ sa taṃ yatnena pūjayet /
brahmaṇaiṣāṃ varo dattaḥ pūjitāḥ pūjayiṣyatha //
Note: yaś ca yasya yadā duḥsthaḥ sa taṃ yatnena pūjayet /
brahmaṇa aiṣāṃ varo dattaḥ pūjitāḥ pūjayiṣyatha //
grahādhīnā narendrāṇām ucchrāyāḥ patanāni ca /
bhāvābhāvau ca jagatas tasmāt pūjyatamā grahāḥ //
Note: graha-adhīnā nara-indrāṇām ucchrāyāḥ patanāni ca /
bhāva-abhāvau ca jagatas tasmāt pūjyatamā grahāḥ //
grahāṇām idam ātithyaṃ kuryāt saṃvatsarād api /
ārogyabalasaṃpanno jīvet sa śaradaḥ śatam //
Note: grahāṇām idam ātithyaṃ kuryāt saṃvatsarād api /
ārogya-bala-saṃpanno jīvet sa śaradaḥ śatam //
[107]Note: 13. rājadharma-prakaraṇam
mahotsāhaḥ sthūlalakṣaḥ kṛtajño vṛddhasevakaḥ /
vinītaḥ sattvasaṃpannaḥ kulīnaḥ satyavāk śuciḥ //
Note: mahā-utsāhaḥ sthūla-lakṣaḥ kṛtajño vṛddha-sevakaḥ /
vinītaḥ sattva-saṃpannaḥ kulīnaḥ satya-vāk śuciḥ //
adīrghasūtraḥ smṛtimān akṣudro 'paruṣas tathā /
dhārmiko 'vyasanaś caiva prājñaḥ śūro rahasyavit //
Note: adīrgha-sūtraḥ smṛtimān akṣudro 'paruṣas tathā /
dhārmiko 'vyasanaś caiva prājñaḥ śūro rahasyavit //
svarandhragoptānvīkṣikyāṃ daṇḍanītyāṃ tathaiva ca /
vinītas tv atha vārtāyāṃ trayyāṃ caiva narādhipaḥ //
Note: sva-randhra-gopta ānvīkṣikyāṃ daṇḍa-nītyāṃ tathaiva ca /
vinītas tv atha vārtāyāṃ trayyāṃ caiva nara-adhipaḥ //
[108]sa mantriṇaḥ prakurvīta prājñān maulān sthirān śucīn /
taiḥ sārdhaṃ cintayed rājyaṃ vipreṇātha tataḥ svayam //
Note: sa mantriṇaḥ prakurvīta prājñān maulān sthirān śucīn /
taiḥ sārdhaṃ cintayed rājyaṃ vipreṇa atha tataḥ svayam //
purohitaṃ prakurvīta daivajñam uditoditam /
daṇḍanītyāṃ ca kuśalam atharvāṅgirase tathā //
Note: purohitaṃ prakurvīta daivajñam udita-uditam /
daṇḍa-nītyāṃ ca kuśalam atharva-aṅgirase tathā //
[109]śrautasmārtakriyāhetor vṛṇuyād eva ca rtvijaḥ /
yajñāṃś caiva prakurvīta vidhivad bhūridakṣiṇān //
Note: śrauta-smārta-kriyā-hetor vṛṇuyād eva ca rtvijaḥ /
yajñāṃś caiva prakurvīta vidhivad bhūri-dakṣiṇān //
bhogāṃś ca dadyād viprebhyo vasūni vividhāni ca /
akṣayo 'yaṃ nidhī rājñāṃ yad vipreṣūpapāditam //
Note: bhogāṃś ca dadyād viprebhyo vasūni vividhāni ca /
akṣayo 'yaṃ nidhī rājñāṃ yad vipreṣu upapāditam //
askannam avyathaṃ caiva prāyaścittair adūṣitam /
agneḥ sakāśād viprāgnau hutaṃ śreṣṭham ihocyate //
Note: askannam avyathaṃ caiva prāyaścittair adūṣitam /
agneḥ sakāśād vipra-agnau hutaṃ śreṣṭham iha ucyate //
alabdham īhed dharmeṇa labdhaṃ yatnena pālayet /
pālitaṃ vardhayen nītyā vṛddhaṃ pātreṣu nikṣipet //
Note: alabdham īhed dharmeṇa labdhaṃ yatnena pālayet /
pālitaṃ vardhayen nītyā vṛddhaṃ pātreṣu nikṣipet //
[110]dattvā bhūmiṃ nibandhaṃ vā kṛtvā lekhyaṃ tu kārayet /
āgāmibhadranṛpatiparijñānāya pārthivaḥ //
Note: dattvā bhūmiṃ nibandhaṃ vā kṛtvā lekhyaṃ tu kārayet /
āgāmi-bhadra-nṛpatiparijñānāya pārthivaḥ //
paṭe vā tāmrapaṭṭe vā svamudroparicihnitam /
abhilekhyātmano vaṃśyān ātmānaṃ ca mahīpatiḥ //
Note: paṭe vā tāmra-paṭṭe vā sva-mudrā-upari-cihnitam /
abhilekhyā atmano vaṃśyān ātmānaṃ ca mahī-patiḥ //
pratigrahaparīmāṇaṃ dānacchedopavarṇanam /
svahastakālasaṃpannaṃ śāsanaṃ kārayet sthiram //
Note: pratigraha-parīmāṇaṃ dāna-ccheda-upavarṇanam /
sva-hasta-kāla-saṃpannaṃ śāsanaṃ kārayet sthiram //
[111]ramyaṃ paśavyam ājīvyaṃ jāṅgalaṃ deśam āvaset /
tatra durgāṇi kurvīta janakośātmaguptaye //
Note: ramyaṃ paśavyam ājīvyaṃ jāṅgalaṃ deśam āvaset /
tatra durgāṇi kurvīta jana-kośa-ātma-guptaye //
tatra tatra ca niṣṇātān adhyakṣān kuśalān śucīn /
prakuryād āyakarmāntavyayakarmasu codyatān //
Note: tatra tatra ca niṣṇātān adhyakṣān kuśalān śucīn /
prakuryād āya-karma-antavyaya-karmasu ca udyatān //
nātaḥ parataro dharmo nṛpāṇāṃ yad raṇārjitam /
viprebhyo dīyate dravyaṃ prajābhyaś cābhayaṃ sadā //
Note: na ataḥ parataro dharmo nṛpāṇāṃ yad raṇa-arjitam /
viprebhyo dīyate dravyaṃ prajābhyaś ca abhayaṃ sadā //
[112]ya āhaveṣu vadhyante bhūmyartham aparāṅmukhāḥ /
akūṭair āyudhair yānti te svargaṃ yogino yathā //
Note: ya āhaveṣu vadhyante bhūmy-artham aparāṅ-mukhāḥ /
akūṭair āyudhair yānti te svargaṃ yogino yathā //
padāni kratutulyāni bhagneṣv avinivartinām /
rājā sukṛtam ādatte hatānāṃ vipalāyinām //
Note: padāni kratu-tulyāni bhagneṣv avinivartinām /
rājā sukṛtam ādatte hatānāṃ vipalāyinām //
tavāhaṃvādinaṃ klībaṃ nirhetiṃ parasaṃgatam /
na hanyād vinivṛttaṃ ca yuddhaprekṣaṇakādikam //
Note: tava ahaṃ-vādinaṃ klībaṃ nirhetiṃ para-saṃgatam /
na hanyād vinivṛttaṃ ca yuddha-prekṣaṇaka-ādikam //
kṛtarakṣaḥ samutthāya paśyed āyavyayau svayam /
vyavahārāṃs tato dṛṣṭvā snātvā bhuñjīta kāmataḥ //
Note: kṛta-rakṣaḥ samutthāya paśyed āya-vyayau svayam /
vyavahārāṃs tato dṛṣṭvā snātvā bhuñjīta kāmataḥ //
hiraṇyaṃ vyāpṛtānītaṃ bhāṇḍāgāreṣu nikṣipet /
paśyec cārāṃs tato dūtān preṣayen mantrisaṃgataḥ //
Note: hiraṇyaṃ vyāpṛta-ānītaṃ bhāṇḍa-āgāreṣu nikṣipet /
paśyec cārāṃs tato dūtān preṣayen mantri-saṃgataḥ //
[113]tataḥ svairavihārī syān mantribhir vā samāgataḥ /
balānāṃ darśanaṃ kṛtvā senānyā saha cintayet //
Note: tataḥ svaira-vihārī syān mantribhir vā samāgataḥ /
balānāṃ darśanaṃ kṛtvā senānyā saha cintayet //
saṃdhyām upāsya śṛṇuyāc cārāṇāṃ gūḍhabhāṣitam /
gītanṛtyaiś ca bhuñjīta paṭhet svādhyāyam eva ca //
Note: saṃdhyām upāsya śṛṇuyāc cārāṇāṃ gūḍha-bhāṣitam /
gīta-nṛtyaiś ca bhuñjīta paṭhet svādhyāyam eva ca //
saṃviśet tūryaghoṣeṇa [pratibudhyet] tathaiva ca /
śāstrāṇi cintayed buddhyā sarvakartavyatās tathā //
Note: saṃviśet tūrya-ghoṣeṇa [pratibudhyet] tathaiva ca /
śāstrāṇi cintayed buddhyā sarva-kartavyatās tathā //
[114]preṣayec ca tataś cārān sveṣv anyeṣu ca sādarān /
ṛtvikpurohitācāryair āśīrbhir abhinanditaḥ //
Note: preṣayec ca tataś cārān sveṣv anyeṣu ca sa-ādarān /
ṛtvik-purohita-ācāryair āśīrbhir abhinanditaḥ //
dṛṣṭvā jyotirvido vaidyān dadyād gāṃ kāñcanaṃ mahīm /
naiveśikāni ca tataḥ śrotriyebhyo gṛhāṇi ca //
Note: dṛṣṭvā jyotirvido vaidyān dadyād gāṃ kāñcanaṃ mahīm /
naiveśikāni ca tataḥ śrotriyebhyo gṛhāṇi ca //
brāhmaṇeṣu kṣamī snigdheṣv ajihmaḥ krodhano 'riṣu /
syād rājā bhṛtyavargeṣu prajāsu ca yathā pitā //
Note: brāhmaṇeṣu kṣamī snigdheṣv ajihmaḥ krodhano 'riṣu /
syād rājā bhṛtya-vargeṣu prajāsu ca yathā pitā //
puṇyāt ṣaḍbhāgam ādatte nyāyena paripālayan /
sarvadānādhikaṃ yasmāt prajānāṃ paripālanam //
Note: puṇyāt ṣaḍ-bhāgam ādatte nyāyena paripālayan /
sarva-dāna-adhikaṃ yasmāt prajānāṃ paripālanam //
[115]cāṭataskaradurvṛttamahāsāhasikādibhiḥ /
pīḍyamānāḥ prajā rakṣet kāyasthaiś ca viśeṣataḥ //
Note: cāṭa-taskara-durvṛttamahā-sāhasika-ādibhiḥ /
pīḍyamānāḥ prajā rakṣet kāyasthaiś ca viśeṣataḥ //
arakṣyamāṇāḥ kurvanti yatkiṃcit kilbiṣaṃ prajāḥ /
tasmāt tu nṛpater ardhaṃ yasmād gṛhṇāty asau karān //
Note: arakṣyamāṇāḥ kurvanti yat-kiṃcit kilbiṣaṃ prajāḥ /
tasmāt tu nṛpater ardhaṃ yasmād gṛhṇāty asau karān //
ye rāṣṭrādhikṛtās teṣāṃ cārair jñātvā viceṣṭitam /
sādhūn sammānayed rājā viparītāṃś ca ghātayet //
Note: ye rāṣṭra-adhikṛtās teṣāṃ cārair jñātvā viceṣṭitam /
sādhūn sammānayed rājā viparītāṃś ca ghātayet //
utkocajīvino dravyahīnān kṛtvā vivāsayet /
saddānamānasatkārān śrotriyān vāsayet sadā //
Note: utkoca-jīvino dravyahīnān kṛtvā vivāsayet /
sad-dāna-māna-satkārān śrotriyān vāsayet sadā //
anyāyena nṛpo rāṣṭrāt svakośaṃ yo 'bhivardhayet /
so 'cirād vigataśrīko nāśam eti sabāndhavaḥ //
Note: anyāyena nṛpo rāṣṭrāt sva-kośaṃ yo 'bhivardhayet /
so 'cirād vigata-śrīko nāśam eti sa-bāndhavaḥ //
[116]prajāpīḍanasaṃtāpāt samudbhūto hutāśanaḥ /
rājñaḥ kulaṃ śriyaṃ prāṇāṃś cādagdhvā na nivartate //
Note: prajā-pīḍana-saṃtāpāt samudbhūto hutāśanaḥ /
rājñaḥ kulaṃ śriyaṃ prāṇāṃś ca adagdhvā na nivartate //
ya eva nṛpater dharmaḥ svarāṣṭraparipālane /
tam eva kṛtsnam āpnoti pararāṣṭraṃ vaśaṃ nayan //
Note: ya eva nṛpater dharmaḥ sva-rāṣṭra-paripālane /
tam eva kṛtsnam āpnoti para-rāṣṭraṃ vaśaṃ nayan //
yasmin deśe ya ācāro vyavahāraḥ kulasthitiḥ /
tathaiva paripālyo 'sau yadā vaśam upāgataḥ //
Note: yasmin deśe ya ācāro vyavahāraḥ kula-sthitiḥ /
tathaiva paripālyo 'sau yadā vaśam upāgataḥ //
mantramūlaṃ yato rājyaṃ tasmān mantraṃ surakṣitam /
kuryād yathāsya na viduḥ karmaṇām āphalodayāt //
Note: mantra-mūlaṃ yato rājyaṃ tasmān mantraṃ su-rakṣitam /
kuryād yatha āsya na viduḥ karmaṇām ā-phala-udayāt //
arir mitram udāsīno 'nantaras tatparaḥ paraḥ /
kramaśo maṇḍalaṃ cintyaṃ sāmādibhir upakramaiḥ //
Note: arir mitram udāsīno 'nantaras tat-paraḥ paraḥ /
kramaśo maṇḍalaṃ cintyaṃ sāma-ādibhir upakramaiḥ //
[117]upāyāḥ sāma dānaṃ ca bhedo daṇḍas tathaiva ca /
samyakprayuktāḥ sidhyeyur daṇḍas tv agatikā gatiḥ //
Note: upāyāḥ sāma dānaṃ ca bhedo daṇḍas tathaiva ca /
samyak-prayuktāḥ sidhyeyur daṇḍas tv agatikā gatiḥ //
saṃdhiṃ ca vigrahaṃ yānam āsanaṃ saṃśrayaṃ tathā /
dvaidhībhāvaṃ guṇān etān yathāvat parikalpayet //
Note: saṃdhiṃ ca vigrahaṃ yānam āsanaṃ saṃśrayaṃ tathā /
dvaidhī-bhāvaṃ guṇān etān yathāvat parikalpayet //
[118]yadā sasyaguṇopetaṃ pararāṣṭraṃ tadā vrajet /
paraś ca hīna ātmā ca hṛṣṭavāhanapūruṣaḥ //
Note: yadā sasya-guṇa-upetaṃ para-rāṣṭraṃ tadā vrajet /
paraś ca hīna ātmā ca hṛṣṭa-vāhana-pūruṣaḥ //
daive puruṣakāre ca karmasiddhir vyavasthitā /
tatra daivam abhivyaktaṃ pauruṣaṃ paurvadehikam //
Note: daive puruṣa-kāre ca karma-siddhir vyavasthitā /
tatra daivam abhivyaktaṃ pauruṣaṃ paurvadehikam //
kecid daivāt svabhāvād vā kālāt puruṣakārataḥ /
saṃyoge kecid icchanti phalaṃ kuśalabuddhayaḥ //
Note: kecid daivāt svabhāvād vā kālāt puruṣa-kārataḥ /
saṃyoge kecid icchanti phalaṃ kuśala-buddhayaḥ //
yathā hy ekena cakreṇa rathasya na gatir bhavet /
evaṃ puruṣakāreṇa vinā daivaṃ na sidhyati //
Note: yathā hy ekena cakreṇa rathasya na gatir bhavet /
evaṃ puruṣa-kāreṇa vinā daivaṃ na sidhyati //
[119]hiraṇyabhūmilābhebhyo mitralabdhir varā yataḥ /
ato yateta tatprāptyai rakṣet satyaṃ samāhitaḥ //
Note: hiraṇya-bhūmi-lābhebhyo mitra-labdhir varā yataḥ /
ato yateta tat-prāptyai rakṣet satyaṃ samāhitaḥ //
svāmy amātyā jano durgaṃ kośo daṇḍas tathaiva ca /
mitrāṇy etāḥ prakṛtayo rājyaṃ saptāṅgam ucyate //
Note: svāmy amātyā jano durgaṃ kośo daṇḍas tathaiva ca /
mitrāṇy etāḥ prakṛtayo rājyaṃ sapta-aṅgam ucyate //
tad avāpya nṛpo daṇḍaṃ durvṛtteṣu nipātayet /
dharmo hi daṇḍarūpeṇa brahmaṇā nirmitaḥ purā //
Note: tad avāpya nṛpo daṇḍaṃ durvṛtteṣu nipātayet /
dharmo hi daṇḍa-rūpeṇa brahmaṇā nirmitaḥ purā //
sa netuṃ nyāyato 'śakyo lubdhenākṛtabuddhinā /
satyasaṃdhena śucinā susahāyena dhīmatā //
Note: sa netuṃ nyāyato 'śakyo lubdhena akṛta-buddhinā /
satya-saṃdhena śucinā su-sahāyena dhīmatā //
[120]yathāśāstraṃ prayuktaḥ san sadevāsuramānavam /
jagad ānandayet sarvam anyathā tat prakopayet //
Note: yathā-śāstraṃ prayuktaḥ san sa-deva-asura-mānavam /
jagad ānandayet sarvam anyathā tat prakopayet //
adharmadaṇḍanaṃ svargakīrtilokavināśanam /
samyak tu daṇḍanaṃ rājñaḥ svargakīrtijayāvaham //
Note: adharma-daṇḍanaṃ svargakīrti-loka-vināśanam /
samyak tu daṇḍanaṃ rājñaḥ svarga-kīrti-jaya-āvaham //
api bhrātā suto 'rghyo vā śvaśuro mātulo 'pi vā /
nādaṇḍyo nāma rājño 'sti dharmād vicalitaḥ svakāt //
Note: api bhrātā suto 'rghyo vā śvaśuro mātulo 'pi vā /
na adaṇḍyo nāma rājño 'sti dharmād vicalitaḥ svakāt //
yo daṇḍyān daṇḍayed rājā samyag vadhyāṃś ca ghātayet /
iṣṭaṃ syāt kratubhis tena samāptavaradakṣiṇaiḥ //
Note: yo daṇḍyān daṇḍayed rājā samyag vadhyāṃś ca ghātayet /
iṣṭaṃ syāt kratubhis tena samāpta-vara-dakṣiṇaiḥ //
[121]iti saṃcintya nṛpatiḥ kratutulyaphalaṃ pṛthak /
vyavahārān svayaṃ paśyet sabhyaiḥ parivṛto 'nvaham //
Note: iti saṃcintya nṛpatiḥ kratu-tulya-phalaṃ pṛthak /
vyavahārān svayaṃ paśyet sabhyaiḥ parivṛto 'nvaham //
kulāni jātīḥ śreṇīś ca gaṇān jānapadān api /
svadharmāc calitān rājā vinīya sthāpayet pathi //
Note: kulāni jātīḥ śreṇīś ca gaṇān jānapadān api /
sva-dharmāc calitān rājā vinīya sthāpayet pathi //
jālasūryamarīcisthaṃ trasareṇū rajaḥ smṛtam /
te 'ṣṭau likṣā tu tās tisro rājasarṣapa ucyate //
Note: jāla-sūrya-marīcisthaṃ trasa-reṇū rajaḥ smṛtam /
te 'ṣṭau likṣā tu tās tisro rāja-sarṣapa ucyate //
[122]gauras tu te trayaḥ ṣaṭ te yavo madhyas tu te trayaḥ /
kṛṣṇalaḥ pañca te māṣas te suvarṇas tu ṣoḍaśa //
Note: gauras tu te trayaḥ ṣaṭ te yavo madhyas tu te trayaḥ /
kṛṣṇalaḥ pañca te māṣas te suvarṇas tu ṣoḍaśa //
palaṃ suvarṇāś catvāraḥ pañca vāpi prakīrtitam /
dve kṛṣṇale rūpyamāṣo dharaṇaṃ ṣoḍaśaiva te //
Note: palaṃ suvarṇāś catvāraḥ pañca va āpi prakīrtitam /
dve kṛṣṇale rūpya-māṣo dharaṇaṃ ṣoḍaśa eva te //
[123]śatamānaṃ tu daśabhir dharaṇaiḥ palam eva tu /
niṣkaṃ suvarṇāś catvāraḥ kārṣikas tāmrikaḥ paṇaḥ //
Note: śata-mānaṃ tu daśabhir dharaṇaiḥ palam eva tu /
niṣkaṃ suvarṇāś catvāraḥ kārṣikas tāmrikaḥ paṇaḥ //
sāśītipaṇasāhasro daṇḍa uttamasāhasaḥ /
tadardhaṃ madhyamaḥ proktas tadardham adhamaḥ smṛtaḥ //
Note: sa-aśīti-paṇa-sāhasro daṇḍa uttama-sāhasaḥ /
tad-ardhaṃ madhyamaḥ proktas tad-ardham adhamaḥ smṛtaḥ //
[124]dhigdaṇḍas tv atha vāgdaṇḍo dhanadaṇḍo vadhas tathā /
yojyā vyastāḥ samastā vā hy aparādhavaśād ime //
Note: dhig-daṇḍas tv atha vāg-daṇḍo dhana-daṇḍo vadhas tathā /
yojyā vyastāḥ samastā vā hy aparādha-vaśād ime //
jñātvāparādhaṃ deśaṃ ca kālaṃ balam athāpi vā /
vayaḥ karma ca vittaṃ ca daṇḍaṃ daṇḍyeṣu pātayet //
Note: jñātva āparādhaṃ deśaṃ ca kālaṃ balam atha api vā /
vayaḥ karma ca vittaṃ ca daṇḍaṃ daṇḍyeṣu pātayet //
II. vyavahārādhyāya
[125]Note: 1. sādhāraṇa-vyavahāra-mātṛkā-prakaraṇam
vyavahārān nṛpaḥ paśyed vidvadbhir brāhmaṇaiḥ saha /
dharmaśāstrānusāreṇa krodhalobhavivarjitaḥ //
Note: vyavahārān nṛpaḥ paśyed vidvadbhir brāhmaṇaiḥ saha /
dharmaśāstrānusāreṇa krodhalobhavivarjitaḥ //
śrutādhyayanasaṃpannā dharmajñāḥ satyavādinaḥ /
rājñā sabhāsadaḥ kāryā ripau mitre ca ye samāḥ //
Note: śrutādhyayanasaṃpannā dharmajñāḥ satyavādinaḥ /
rājñā sabhāsadaḥ kāryā ripau mitre ca ye samāḥ //
apaśyatā kāryavaśād vyavahārān nṛpeṇa tu /
sabhyaiḥ saha niyoktavyo brāhmaṇaḥ sarvadharmavit //
Note: apaśyatā kāryavaśād vyavahārān nṛpeṇa tu /
sabhyaiḥ saha niyoktavyo brāhmaṇaḥ sarvadharmavit //
rāgāl lobhād bhayād vāpi smṛtyapetādikāriṇaḥ /
sabhyāḥ pṛthak pṛthag daṇḍyā vivādād dviguṇaṃ damam //
Note: rāgāl lobhād bhayād vāpi smṛtyapetādikāriṇaḥ /
sabhyāḥ pṛthak pṛthag daṇḍyā vivādād dviguṇaṃ damam //
smṛtyācāravyapetena mārgeṇādharṣitaḥ paraiḥ /
āvedayati ced rājñe vyavahārapadaṃ hi tat //
Note: smṛtyācāravyapetena mārgeṇādharṣitaḥ paraiḥ /
āvedayati ced rājñe vyavahārapadaṃ hi tat //
pratyarthino 'grato lekhyaṃ yathāveditam arthinā /
samāmāsatadardhāharnāmajātyādicihnitam //
Note: pratyarthino 'grato lekhyaṃ yathāveditam arthinā /
samāmāsatadardhāharnāmajātyādicihnitam //
śrutārthasyottaraṃ lekhyaṃ pūrvāvedakasaṃnidhau /
tato 'rthī lekhayet sadyaḥ pratijñātārthasādhanam //
Note: śrutārthasyottaraṃ lekhyaṃ pūrvāvedakasaṃnidhau /
tato 'rthī lekhayet sadyaḥ pratijñātārthasādhanam //
tatsiddhau siddhim āpnoti viparītam ato 'nyathā /
catuṣpād vyavahāro 'yaṃ vivādeṣūpadarśitaḥ //
Note: tat-siddhau siddhim āpnoti viparītam ato 'nyathā /
catuṣpād vyavahāro 'yaṃ vivādeṣūpadarśitaḥ //
Note: 2. asādhāraṇavyavahāramātṛkā-prakaraṇam
abhiyogam anistīrya nainaṃ pratyabhiyojayet /
abhiyuktaṃ ca nānyena noktaṃ viprakṛtiṃ nayet //
Note: abhiyogam anistīrya nainaṃ pratyabhiyojayet /
abhiyuktaṃ ca nānyena na uktaṃ viprakṛtiṃ nayet //
kuryāt pratyabhiyogaṃ ca kalahe sāhaseṣu ca /
ubhayoḥ pratibhūr grāhyaḥ samarthaḥ kāryanirṇaye //
Note: kuryāt pratyabhiyogaṃ ca kalahe sāhaseṣu ca /
ubhayoḥ pratibhūr grāhyaḥ samarthaḥ kāryanirṇaye //
nihnave bhāvito dadyād dhanaṃ rājñe ca tatsamam /
mithyābhiyogī dviguṇam abhiyogād dhanaṃ vahet //
Note: nihnave bhāvito dadyād dhanaṃ rājñe ca tatsamam /
mithyābhiyogī dviguṇam abhiyogād dhanaṃ vahet //
sāhasasteyapāruṣyago'bhiśāpātyaye striyām /
vivādayet sadya eva kālo 'nyatrecchayā smṛtaḥ //
Note: sāhasasteyapāruṣyago'bhiśāpātyaye striyām /
vivādayet sadya eva kālo 'nyatra icchayā smṛtaḥ //
deśād deśāntaraṃ yāti sṛkkiṇī parileḍhi ca /
lalāṭaṃ svidyate cāsya mukhaṃ vaivarṇyam eti ca //
Note: deśād deśāntaraṃ yāti sṛkkiṇī parileḍhi ca /
lalāṭaṃ svidyate cāsya mukhaṃ vaivarṇyam eti ca //
pariśuṣyatskhaladvākyo viruddhaṃ bahu bhāṣite /
vākcakṣuḥ pūjayati no tathauṣṭhau nirbhujaty api //
Note: pariśuṣyatskhaladvākyo viruddhaṃ bahu bhāṣite /
vāk-cakṣuḥ pūjayati no tathauṣṭhau nirbhujaty api //
svabhāvād vikṛtiṃ gacchen manovākkāyakarmabhiḥ /
abhiyoge 'tha sākṣye vā duṣṭaḥ sa parikīrtitaḥ //
Note: svabhāvād vikṛtiṃ gacchen mano-vāk-kāya-karmabhiḥ /
abhiyoge 'tha sākṣye vā duṣṭaḥ sa parikīrtitaḥ //
saṃdigdhārthaṃ svatantro yaḥ sādhayed yaś ca niṣpatet /
na cāhūto vadet kiṃcid dhīno daṇḍyaś ca sa smṛtaḥ //
Note: saṃdigdhārthaṃ svatantro yaḥ sādhayed yaś ca niṣpatet /
na cāhūto vadet kiṃcid dhīno daṇḍyaś ca sa smṛtaḥ //
sākṣiṣūbhayataḥ satsu sākṣiṇaḥ pūrvavādinaḥ /
pūrvapakṣe 'dharībhūte bhavanty uttaravādinaḥ //
Note: sākṣiṣūbhayataḥ satsu sākṣiṇaḥ pūrvavādinaḥ /
pūrvapakṣe 'dharībhūte bhavanty uttaravādinaḥ //
sapaṇaś ced vivādaḥ syāt tatra hīnaṃ tu dāpayet /
daṇḍaṃ ca svapaṇaṃ caiva dhanine dhanam eva ca //
Note: sapaṇaś ced vivādaḥ syāt tatra hīnaṃ tu dāpayet /
daṇḍaṃ ca svapaṇaṃ caiva dhanine dhanam eva ca //
chalaṃ nirasya bhūtena vyavahārān nayen nṛpaḥ /
bhūtam apy anupanyastaṃ hīyate vyavahārataḥ //
Note: chalaṃ nirasya bhūtena vyavahārān nayen nṛpaḥ /
bhūtam apy anupanyastaṃ hīyate vyavahārataḥ //
nihnute likhitaṃ naikam ekadeśe vibhāvitaḥ /
dāpyaḥ sarvaṃ nṛpeṇārthaṃ na grāhyas tv aniveditaḥ //
Note: nihnute likhitaṃ na ekam ekadeśe vibhāvitaḥ /
dāpyaḥ sarvaṃ nṛpeṇārthaṃ na grāhyas tv aniveditaḥ //
smṛtyor virodhe nyāyas tu balavān vyavahārataḥ /
arthaśāstrāt tu balavad dharmaśāstram iti sthitiḥ //
Note: smṛtyor virodhe nyāyas tu balavān vyavahārataḥ /
arthaśāstrāt tu balavad dharmaśāstram iti sthitiḥ //
pramāṇaṃ likhitaṃ bhuktiḥ sākṣiṇaś ceti kīrtitam /
eṣām anyatamābhāve divyānyatamam ucyate //
Note: pramāṇaṃ likhitaṃ bhuktiḥ sākṣiṇaś ca-iti kīrtitam /
eṣām anyatamābhāve divyānyatamam ucyate //
sarveṣv arthavivādeṣu balavaty uttarākriyā /
ādhau pratigrahe krīte pūrvā tu balavattarā //
Note: sarveṣv arthavivādeṣu balavaty uttarākriyā /
ādhau pratigrahe krīte pūrvā tu balavattarā //
paśyato 'bruvato bhūmer hānir viṃśativārṣikī /
pareṇa bhujyamānāyā dhanasya daśavārṣikī //
Note: paśyato 'bruvato bhūmer hānir viṃśati-vārṣikī /
pareṇa bhujyamānāyā dhanasya daśavārṣikī //
ādhisīmopanikṣepajaḍabāladhanair vinā /
tathopanidhirājastrīśrotriyāṇāṃ dhanair api //
Note: ādhisīma-upanikṣepajaḍabāladhanair vinā /
tathā-upanidhirājastrīśrotriyāṇāṃ dhanair api //
ādhyādīnāṃ vihartāraṃ dhanine dāpayed dhanam /
daṇḍaṃ ca tatsamaṃ rājñe śaktyapekṣam athāpi vā //
Note: ādhyādīnāṃ vihartāraṃ dhanine dāpayed dhanam /
daṇḍaṃ ca tatsamaṃ rājñe śaktyapekṣam athāpi vā //
āgamo 'bhyadhiko bhogād vinā pūrvakramāgatāt /
āgame 'pi balaṃ naiva bhuktiḥ stokāpi yatra no //
Note: āgamo 'bhyadhiko bhogād vinā pūrvakramāgatāt /
āgame 'pi balaṃ na-eva bhuktiḥ stokāpi yatra no //
āgamas tu kṛto yena so 'bhiyuktas tam uddharet /
na tatsutas tatsuto vā bhuktis tatra garīyasī //
Note: āgamas tu kṛto yena so 'bhiyuktas tam uddharet /
na tatsutas tatsuto vā bhuktis tatra garīyasī //
yo 'bhiyuktaḥ paretaḥ syāt tasya rikthī tam uddharet /
na tatra kāraṇaṃ bhuktir āgamena vinākṛtā //
Note: yo 'bhiyuktaḥ para-itaḥ syāt tasya rikthī tam uddharet /
na tatra kāraṇaṃ bhuktir āgamena vinākṛtā //
nṛpeṇādhikṛtāḥ pūgāḥ śreṇayo 'tha kulāni ca /
pūrvaṃ pūrvaṃ guru jñeyaṃ vyavahāravidhau nṛṇām //
Note: nṛpeṇādhikṛtāḥ pūgāḥ śreṇayo 'tha kulāni ca /
pūrvaṃ pūrvaṃ guru jñeyaṃ vyavahāravidhau nṛṇām //
balopādhivinirvṛttān vyavahārān nivartayet /
strīnaktamantarāgārabahiḥśatrukṛtāṃs tathā //
Note: bala-upādhivinirvṛttān vyavahārān nivartayet /
strī-naktam-antarāgārabahiḥ-śatrukṛtāṃs tathā //
mattonmattārtavyasanibālabhītādiyojitaḥ /
asaṃbaddhakṛtaś caiva vyavahāro na sidhyati //
Note: matta-unmattārtavyasanibālabhītādiyojitaḥ /
asaṃbaddhakṛtaś caiva vyavahāro na sidhyati //
pranaṣṭādhigataṃ deyaṃ nṛpeṇa dhanine dhanam /
vibhāvayen na cel liṅgais tatsamaṃ daṇḍam arhati //
Note: pranaṣṭādhigataṃ deyaṃ nṛpeṇa dhanine dhanam /
vibhāvayen na cel liṅgais tatsamaṃ daṇḍam arhati //
rājā labdhvā nidhiṃ dadyād dvijebhyo 'rdhaṃ dvijaḥ punaḥ /
vidvān aśeṣam ādadyāt sa sarvasya prabhur yataḥ //
Note: rājā labdhvā nidhiṃ dadyād dvijebhyo 'rdhaṃ dvijaḥ punaḥ /
vidvān aśeṣam ādadyāt sa sarvasya prabhur yataḥ //
itareṇa nidhau labdhe rājā ṣaṣṭhāṃśam āharet /
aniveditavijñāto dāpyas taṃ daṇḍam eva ca //
Note: itareṇa nidhau labdhe rājā ṣaṣṭhāṃśam āharet /
aniveditavijñāto dāpyas taṃ daṇḍam eva ca //
deyaṃ caurahṛtaṃ dravyaṃ rājñā jānapadāya tu /
adadad dhi samāpnoti kilbiṣaṃ yasya tasya tat //
Note: deyaṃ caurahṛtaṃ dravyaṃ rājñā jānapadāya tu /
adadad dhi samāpnoti kilbiṣaṃ yasya tasya tat //
Note: 3. ṛṇā3dāna-prakaraṇam
aśītibhāgo vṛddhiḥ syān māsi māsi sabandhake /
varṇakramāc chataṃ dvitricatuṣpañcakam anyathā //
Note: aśīti-bhāgo vṛddhiḥ syān māsi māsi sabandhake /
varṇa-kramāc chataṃ dvi-tricatuṣ-pañcakam anyathā //
kāntāragās tu daśakaṃ sāmudrā viṃśakaṃ śatam /
dadyur vā svakṛtāṃ vṛddhiṃ sarve sarvāsu jātiṣu //
Note: kāntāragās tu daśakaṃ sāmudrā viṃśakaṃ śatam /
dadyur vā sva-kṛtāṃ vṛddhiṃ sarve sarvāsu jātiṣu //
[162]saṃtatis tu paśustrīṇāṃ rasasyāṣṭaguṇā parā /
vastradhānyahiraṇyānāṃ catustridviguṇā parā //
Note: saṃtatis tu paśu-strīṇāṃ rasasya aṣṭa-guṇā parā /
vastra-dhānya-hiraṇyānāṃ catus-tri-dvi-guṇā parā //
[163]prapannaṃ sādhayann arthaṃ na vācyo nṛpater bhavet /
sādhyamāno nṛpaṃ gacchan daṇḍyo dāpyaś ca taddhanam //
Note: prapannaṃ sādhayann arthaṃ na vācyo nṛpater bhavet /
sādhyamāno nṛpaṃ gacchan daṇḍyo dāpyaś ca tad-dhanam //
gṛhītānukramād dāpyo dhaninām adhamarṇikaḥ /
dattvā tu brāhmaṇāyaiva nṛpates tadanantaram //
Note: gṛhīta-anukramād dāpyo dhaninām adhamarṇikaḥ /
dattvā tu brāhmaṇāya eva nṛpates tad-anantaram //
[164]rājñādhamarṇiko dāpyaḥ sādhitād daśakaṃ śatam /
pañcakaṃ ca śataṃ dāpyaḥ prāptārtho hy uttamarṇikaḥ //
Note: rājña ādhamarṇiko dāpyaḥ sādhitād daśakaṃ śatam /
pañcakaṃ ca śataṃ dāpyaḥ prāpta-artho hy uttamarṇikaḥ //
hīnajātiṃ parikṣīṇam ṛṇārthaṃ karma kārayet /
brāhmaṇas tu parikṣīṇaḥ śanair dāpyo yathodayam //
Note: hīna-jātiṃ parikṣīṇam ṛṇa-arthaṃ karma kārayet /
brāhmaṇas tu parikṣīṇaḥ śanair dāpyo yathā-udayam //
dīyamānaṃ na gṛhṇāti prayuktaṃ yaḥ svakaṃ dhanam /
madhyasthasthāpitaṃ cet syād vardhate na tataḥ param //
Note: dīyamānaṃ na gṛhṇāti prayuktaṃ yaḥ svakaṃ dhanam /
madhyastha-sthāpitaṃ cet syād vardhate na tataḥ param //
[165]avibhaktaiḥ kuṭumbārthe yad ṛṇaṃ tu kṛtaṃ bhavet /
dadyus tad rikthinaḥ prete proṣite vā kuṭumbini //
Note: avibhaktaiḥ kuṭumba-arthe yad ṛṇaṃ tu kṛtaṃ bhavet /
dadyus tad rikthinaḥ prete proṣite vā kuṭumbini //
na yoṣitpatiputrābhyāṃ na putreṇa kṛtaṃ pitā /
dadyād ṛte kuṭumbārthān na patiḥ strīkṛtaṃ tathā //
Note: na yoṣit-pati-putrābhyāṃ na putreṇa kṛtaṃ pitā /
dadyād ṛte kuṭumba-arthān na patiḥ strī-kṛtaṃ tathā //
surākāmadyūtakṛtaṃ daṇḍaśulkāvaśiṣṭakam /
vṛthādānaṃ tathaiveha putro dadyān na paitṛkam //
Note: surā-kāma-dyūta-kṛtaṃ daṇḍa-śulka-avaśiṣṭakam /
vṛthā-dānaṃ tathaiva iha putro dadyān na paitṛkam //
gopaśauṇḍikaśailūṣarajakavyādhayoṣitām /
ṛṇaṃ dadyāt patis teṣāṃ yasmād vṛttis tadāśrayā //
Note: gopa-śauṇḍika-śailūṣarajaka-vyādha-yoṣitām /
ṛṇaṃ dadyāt patis teṣāṃ yasmād vṛttis tad-āśrayā //
[166]pratipannaṃ striyā deyaṃ patyā vā saha yat kṛtam /
svayaṃkṛtaṃ vā yad ṛṇaṃ nānyat strī dātum arhati //
Note: pratipannaṃ striyā deyaṃ patyā vā saha yat kṛtam /
svayaṃ-kṛtaṃ vā yad ṛṇaṃ na anyat strī dātum arhati //
pitari proṣite prete vyasanābhiplute 'pi vā /
putrapautrair ṛṇaṃ deyaṃ nihnave sākṣibhāvitam //
Note: pitari proṣite prete vyasana-abhiplute 'pi vā /
putra-pautrair ṛṇaṃ deyaṃ nihnave sākṣi-bhāvitam //
[167]rikthagrāha ṛṇaṃ dāpyo yoṣidgrāhas tathaiva ca /
putro 'nanyāśritadravyaḥ putrahīnasya rikthinaḥ //
Note: riktha-grāha ṛṇaṃ dāpyo yoṣid-grāhas tathaiva ca /
putro 'nanya-āśrita-dravyaḥ putra-hīnasya rikthinaḥ //
[169]bhrātṝṇām atha daṃpatyoḥ pituḥ putrasya caiva hi /
prātibhāvyam ṛṇaṃ sākṣyam avibhakte na tu smṛtam //
Note: bhrātṝṇām atha daṃpatyoḥ pituḥ putrasya caiva hi /
prātibhāvyam ṛṇaṃ sākṣyam avibhakte na tu smṛtam //
[170]darśane pratyaye dāne prātibhāvyaṃ vidhīyate /
ādyau tu vitathe dāpyāv itarasya sutā api //
Note: darśane pratyaye dāne prātibhāvyaṃ vidhīyate /
ādyau tu vitathe dāpyāv itarasya sutā api //
[171]darśanapratibhūr yatra mṛtaḥ prātyayiko 'pi vā /
na tatputrā ṛṇaṃ dadyur dadyur dānāya yaḥ sthitaḥ //
Note: darśana-pratibhūr yatra mṛtaḥ prātyayiko 'pi vā /
na tat-putrā ṛṇaṃ dadyur dadyur dānāya yaḥ sthitaḥ //
bahavaḥ syur yadi svāṃśair dadyuḥ pratibhuvo dhanam /
ekacchāyāśriteṣv eṣu dhanikasya yathāruci //
Note: bahavaḥ syur yadi sva-aṃśair dadyuḥ pratibhuvo dhanam /
eka-cchāyā-āśriteṣv eṣu dhanikasya yathā-ruci //
[172]pratibhūr dāpito yat tu prakāśaṃ dhanino dhanam /
dviguṇaṃ pratidātavyam ṛṇikais tasya tad bhavet //
Note: pratibhūr dāpito yat tu prakāśaṃ dhanino dhanam /
dvi-guṇaṃ pratidātavyam ṛṇikais tasya tad bhavet //
[173]saṃtatiḥ strīpaśuṣv eva dhānyaṃ triguṇam eva ca /
vastraṃ caturguṇaṃ proktaṃ rasaś cāṣṭaguṇas tathā //
Note: saṃtatiḥ strī-paśuṣv eva dhānyaṃ tri-guṇam eva ca /
vastraṃ catur-guṇaṃ proktaṃ rasaś ca aṣṭa-guṇas tathā //
ādhiḥ praṇaśyed dviguṇe dhane yadi na mokṣyate /
kāle kālakṛto naśyet phalabhogyo na naśyati //
Note: ādhiḥ praṇaśyed dvi-guṇe dhane yadi na mokṣyate /
kāle kāla-kṛto naśyet phala-bhogyo na naśyati //
[174]gopyādhibhoge no vṛddhiḥ sopakāre ca hāpite /
naṣṭo deyo vinaṣṭaś ca daivarājakṛtād ṛte //
Note: gopya-adhibhoge no vṛddhiḥ sa-upakāre ca hāpite /
naṣṭo deyo vinaṣṭaś ca daiva-rāja-kṛtād ṛte //
[175]ādheḥ svīkaraṇāt siddhī rakṣyamāṇo 'py asāratām /
yātaś ced anya ādheyo dhanabhāg vā dhanī bhavet //
Note: ādheḥ svīkaraṇāt siddhī rakṣyamāṇo 'py asāratām /
yātaś ced anya ādheyo dhana-bhāg vā dhanī bhavet //
caritrabandhakakṛtaṃ sa vṛddhyā dāpayed dhanam /
satyaṃkārakṛtaṃ dravyaṃ dviguṇaṃ pratidāpayet //
Note: caritra-bandhaka-kṛtaṃ sa vṛddhyā dāpayed dhanam /
satyaṃ-kāra-kṛtaṃ dravyaṃ dvi-guṇaṃ pratidāpayet //
[176]upasthitasya moktavya ādhiḥ steno 'nyathā bhavet /
prayojake 'sati dhanaṃ kule nyasyādhim āpnuyāt //
Note: upasthitasya moktavya ādhiḥ steno 'nyathā bhavet /
prayojake 'sati dhanaṃ kule nyasyā adhim āpnuyāt //
tatkālakṛtamūlyo vā tatra tiṣṭhed avṛddhikaḥ /
vinā dhāraṇakād vāpi vikrīṇīta sasākṣikam //
Note: tat-kāla-kṛta-mūlyo vā tatra tiṣṭhed avṛddhikaḥ /
vinā dhāraṇakād va āpi vikrīṇīta sa-sākṣikam //
[177]yadā tu dviguṇībhūtam ṛṇam ādhau tadā khalu /
mocya ādhis tadutpanne praviṣṭe dviguṇe dhane //
Note: yadā tu dvi-guṇī-bhūtam ṛṇam ādhau tadā khalu /
mocya ādhis tad-utpanne praviṣṭe dvi-guṇe dhane //
[178]Note: 4. upanidhi-prakaraṇam
vāsanastham anākhyāya haste 'nyasya yad arpyate /
dravyaṃ tad aupanidhikaṃ pratideyaṃ tathaiva tat //
Note: vāsanastham anākhyāya haste 'nyasya yad arpyate /
dravyaṃ tad aupanidhikaṃ pratideyaṃ tatha aiva tat //
na dāpyo 'pahṛtaṃ taṃ tu rājadaivikataskaraiḥ /
bhreṣaś cen mārgite 'adatte dāpyo daṇḍaṃ ca tatsamam //
Note: na dāpyo 'pahṛtaṃ taṃ tu rāja-daivika-taskaraiḥ /
bhreṣaś cen mārgite 'adatte dāpyo daṇḍaṃ ca tat-samam //
ājīvan svecchayā daṇḍyo dāpyas taṃ cāpi sodayam /
[179]yācitānvāhitanyāsanikṣepādiṣv ayaṃ vidhiḥ //
Note: ājīvan sva-icchayā daṇḍyo dāpyas taṃ ca api sa-udayam /
[179]yācita-anvāhita-nyāsanikṣepa-ādiṣv ayaṃ vidhiḥ //
Note: 5. sākṣi-prakaraṇam
[180]tapasvino dānaśīlāḥ kulīnāḥ satyavādinaḥ /
dharmapradhānā ṛjavaḥ putravanto dhanānvitāḥ //
Note: tapasvino dāna-śīlāḥ kulīnāḥ satya-vādinaḥ /
dharma-pradhānā ṛjavaḥ putravanto dhana-anvitāḥ //
tryavarāḥ sākṣiṇo jñeyāḥ śrautasmārtakriyāparāḥ /
yathājāti yathāvarṇaṃ sarve sarveṣu vā smṛtāḥ //
Note: try-avarāḥ sākṣiṇo jñeyāḥ śrauta-smārta-kriyā-parāḥ /
yathā-jāti yathā-varṇaṃ sarve sarveṣu vā smṛtāḥ //
[181]strībālavṛddhakitavamattonmattābhiśastakāḥ /
raṅgāvatāripākhaṇḍikūṭakṛdvikalendriyāḥ //
Note: strī-bāla-vṛddha-kitavamatta-unmatta-abhiśastakāḥ /
raṅga-avatāri-pākhaṇḍikūṭa-kṛd-vikala-indriyāḥ //
patitāptārthasaṃbandhisahāyariputaskarāḥ /
sāhasī dṛṣṭadoṣaś ca nirdhūtādyās tv asākṣiṇaḥ //
Note: patita-āpta-artha-saṃbandhisahāya-ripu-taskarāḥ /
sāhasī dṛṣṭa-doṣaś ca nirdhūta-ādyās tv asākṣiṇaḥ //
[182]ubhayānumataḥ sākṣī bhavaty eko 'pi dharmavit /
sarvaḥ sākṣī saṃgrahaṇe cauryapāruṣyasāhase //
Note: ubhaya-anumataḥ sākṣī bhavaty eko 'pi dharmavit /
sarvaḥ sākṣī saṃgrahaṇe caurya-pāruṣya-sāhase //
sākṣiṇaḥ śrāvayed vādiprativādisamīpagān /
[183]ye pātakakṛtāṃ lokā mahāpātakināṃ tathā //
Note: sākṣiṇaḥ śrāvayed vādiprativādi-samīpagān /
[183]ye pātaka-kṛtāṃ lokā mahā-pātakināṃ tathā //
agnidānāṃ ca ye lokā ye ca strībālaghātinām /
sa tān sarvān avāpnoti yaḥ sākṣyam anṛtaṃ vadet //
Note: agni-dānāṃ ca ye lokā ye ca strī-bāla-ghātinām /
sa tān sarvān avāpnoti yaḥ sākṣyam anṛtaṃ vadet //
sukṛtaṃ yat tvayā kiṃcij janmāntaraśataiḥ kṛtam /
tat sarvaṃ tasya jānīhi yaṃ parājayase mṛṣā //
Note: sukṛtaṃ yat tvayā kiṃcij janma-antara-śataiḥ kṛtam /
tat sarvaṃ tasya jānīhi yaṃ parājayase mṛṣā //
[184]abruvan hi naraḥ sākṣyam ṛṇaṃ sadaśabandhakam /
rājñā sarvaṃ pradāpyaḥ syāt ṣaṭcatvāriṃśake 'hani //
Note: abruvan hi naraḥ sākṣyam ṛṇaṃ sa-daśa-bandhakam /
rājñā sarvaṃ pradāpyaḥ syāt ṣaṭ-catvāriṃśake 'hani //
na dadāti hi yaḥ sākṣyaṃ jānann api narādhamaḥ /
sa kūṭasākṣiṇāṃ pāpais tulyo daṇḍena caiva hi //
Note: na dadāti hi yaḥ sākṣyaṃ jānann api nara-adhamaḥ /
sa kūṭa-sākṣiṇāṃ pāpais tulyo daṇḍena caiva hi //
dvaidhe bahūnāṃ vacanaṃ sameṣu guṇināṃ tathā /
guṇidvaidhe tu vacanaṃ grāhyaṃ ye guṇavattamāḥ //
Note: dvaidhe bahūnāṃ vacanaṃ sameṣu guṇināṃ tathā /
guṇi-dvaidhe tu vacanaṃ grāhyaṃ ye guṇavattamāḥ //
[185]yasyocuḥ sākṣiṇaḥ satyāṃ pratijñāṃ sa jayī bhavet /
anyathā vādino yasya dhruvas tasya parājayaḥ //
Note: yasyā ucuḥ sākṣiṇaḥ satyāṃ pratijñāṃ sa jayī bhavet /
anyathā vādino yasya dhruvas tasya parājayaḥ //
ukte 'pi sākṣibhiḥ sākṣye yady anye guṇavattamāḥ /
dviguṇā vānyathā brūyuḥ kūṭāḥ syuḥ pūrvasākṣiṇaḥ //
Note: ukte 'pi sākṣibhiḥ sākṣye yady anye guṇavattamāḥ /
dvi-guṇā va ānyathā brūyuḥ kūṭāḥ syuḥ pūrva-sākṣiṇaḥ //
[187]pṛthak pṛthag daṇḍanīyāḥ kūṭakṛt sākṣiṇas tathā /
vivādād dviguṇaṃ daṇḍaṃ vivāsyo brāhmaṇaḥ smṛtaḥ //
Note: pṛthak pṛthag daṇḍanīyāḥ kūṭakṛt sākṣiṇas tathā /
vivādād dvi-guṇaṃ daṇḍaṃ vivāsyo brāhmaṇaḥ smṛtaḥ //
[189]yaḥ sākṣyaṃ śrāvito 'nyebhyo nihnute tat tamovṛtaḥ /
sa dāpyo 'ṣṭaguṇaṃ daṇḍaṃ brāhmaṇaṃ tu vivāsayet //
Note: yaḥ sākṣyaṃ śrāvito 'nyebhyo nihnute tat tamo-vṛtaḥ /
sa dāpyo 'ṣṭa-guṇaṃ daṇḍaṃ brāhmaṇaṃ tu vivāsayet //
varṇināṃ hi vadho yatra tatra sākṣy anṛtaṃ vadet /
[190]tatpāvanāya nirvāpyaś caruḥ sārasvato dvijaiḥ //
Note: varṇināṃ hi vadho yatra tatra sākṣy anṛtaṃ vadet /
[190]tat-pāvanāya nirvāpyaś caruḥ sārasvato dvijaiḥ //
[191]Note: 6. lekhya-prakaraṇam
yaḥ kaścid artho niṣṇātaḥ svarucyā tu parasparam /
lekhyaṃ tu sākṣimat kāryaṃ tasmin dhanikapūrvakam //
Note: yaḥ kaścid artho niṣṇātaḥ sva-rucyā tu parasparam /
lekhyaṃ tu sākṣimat kāryaṃ tasmin dhanika-pūrvakam //
samāmāsatadardhāharnāmajātisvagotrakaiḥ /
sabrahmacārikātmīyapitṛnāmādicihnitam //
Note: samā-māsa-tad-ardha-aharnāma-jāti-sva-gotrakaiḥ /
sa-brahmacārika-ātmīyapitṛ-nāma-ādi-cihnitam //
samāpte 'rthe ṛṇī nāma svahastena niveśayet /
mataṃ me 'mukaputrasya yad atropari lekhitam //
Note: samāpte 'rthe ṛṇī nāma sva-hastena niveśayet /
mataṃ me 'muka-putrasya yad atra upari lekhitam //
[192]sākṣiṇaś ca svahastena pitṛnāmakapūrvakam /
atrāham amukaḥ sākṣī likheyur iti te samāḥ //
Note: sākṣiṇaś ca sva-hastena pitṛ-nāmaka-pūrvakam /
atra aham amukaḥ sākṣī likheyur iti te samāḥ //
ubhayābhyarthitenaitan mayā hy amukasūnunā /
likhitaṃ hy amukeneti lekhako 'nte tato likhet //
Note: ubhaya-abhyarthitena etan mayā hy amuka-sūnunā /
likhitaṃ hy amukena iti lekhako 'nte tato likhet //
vināpi sākṣibhir lekhyaṃ svahastalikhitaṃ tu yat /
tat pramāṇaṃ smṛtaṃ lekhyaṃ balopadhikṛtād ṛte //
Note: vina āpi sākṣibhir lekhyaṃ sva-hasta-likhitaṃ tu yat /
tat pramāṇaṃ smṛtaṃ lekhyaṃ bala-upadhi-kṛtād ṛte //
[193]ṛṇaṃ lekhyakṛtaṃ deyaṃ puruṣais tribhir eva tu /
ādhis tu bhujyate tāvad yāvat tan na pradīyate //
Note: ṛṇaṃ lekhya-kṛtaṃ deyaṃ puruṣais tribhir eva tu /
ādhis tu bhujyate tāvad yāvat tan na pradīyate //
deśāntarasthe durlekhye naṣṭonmṛṣṭe hṛte tathā /
bhinne dagdhe 'thavā chinne lekhyam anyat tu kārayet //
Note: deśa-antarasthe durlekhye naṣṭa-unmṛṣṭe hṛte tathā /
bhinne dagdhe 'thavā chinne lekhyam anyat tu kārayet //
[195]saṃdigdhalekhyaśuddhiḥ syāt svahastalikhitādibhiḥ /
yuktiprāptikriyācihnasaṃbandhāgamahetubhiḥ //
Note: saṃdigdha-lekhya-śuddhiḥ syāt sva-hasta-likhita-ādibhiḥ /
yukti-prāpti-kriyā-cihnasaṃbandha-āgama-hetubhiḥ //
lekhyasya pṛṣṭhe 'bhilikhed dattvā dattvā rṇiko dhanam /
dhanī vopagataṃ dadyāt svahastaparicihnitam //
Note: lekhyasya pṛṣṭhe 'bhilikhed dattvā dattvā rṇiko dhanam /
dhanī va ūpagataṃ dadyāt sva-hasta-paricihnitam //
dattvā rṇaṃ pāṭayel lekhyaṃ śuddhyai vānyat tu kārayet /
[196]sākṣimac ca bhaved yad vā tad dātavyaṃ sasākṣikam //
Note: dattvā rṇaṃ pāṭayel lekhyaṃ śuddhyai va ānyat tu kārayet /
[196]sākṣimac ca bhaved yad vā tad dātavyaṃ sa-sākṣikam //
Note: 7. divya-prakaraṇam
tulāgnyāpo viṣaṃ kośo divyānīha viśuddhaye /
mahābhiyogeṣv etāni śīrṣakasthe 'bhiyoktari //
Note: tulā-agny-āpo viṣaṃ kośo divyāni iha viśuddhaye /
mahā-abhiyogeṣv etāni śīrṣakasthe 'bhiyoktari //
[197]rucyā vānyataraḥ kuryād itaro vartayec chiraḥ /
vināpi śīrṣakāt kuryān nṛpadrohe 'tha pātake //
Note: rucyā va ānyataraḥ kuryād itaro vartayec chiraḥ /
vina āpi śīrṣakāt kuryān nṛpa-drohe 'tha pātake //
[198]sacailaṃ snātam āhūya sūryodaya upoṣitam /
kārayet sarvadivyāni nṛpabrāhmaṇasaṃnidhau //
Note: sa-cailaṃ snātam āhūya sūrya-udaya upoṣitam /
kārayet sarva-divyāni nṛpa-brāhmaṇa-saṃnidhau //
[199]tulā strībālavṛddhāndhapaṅgubrāhmaṇarogiṇām /
agnir jalaṃ vā śūdrasya yavāḥ sapta viṣasya vā //
Note: tulā strī-bāla-vṛddha-andhapaṅgu-brāhmaṇa-rogiṇām /
agnir jalaṃ vā śūdrasya yavāḥ sapta viṣasya vā //
[200]nāsahasrād dharet phālaṃ na viṣaṃ na tulāṃ tathā /
[201]nṛpārtheṣv abhiśāpe ca vaheyuḥ śucayaḥ sadā //
Note: na asahasrād dharet phālaṃ na viṣaṃ na tulāṃ tathā /
[201]nṛpa-artheṣv abhiśāpe ca vaheyuḥ śucayaḥ sadā //
tulādhāraṇavidvadbhir abhiyuktas tulāśritaḥ /
pratimānasamībhūto rekhāṃ kṛtvāvatāritaḥ //
Note: tulā-dhāraṇa-vidvadbhir abhiyuktas tulā-āśritaḥ /
pratimāna-samī-bhūto rekhāṃ kṛtva āvatāritaḥ //
tvaṃ tule satyadhāmāsi purā devair vinirmitā /
tat satyaṃ vada kalyāṇi saṃśayān māṃ vimocaya //
Note: tvaṃ tule satya-dhāma āsi purā devair vinirmitā /
tat satyaṃ vada kalyāṇi saṃśayān māṃ vimocaya //
yady asmi pāpakṛn mātas tato māṃ tvam adho naya /
śuddhaś ced gamayordhvaṃ māṃ tulām ity abhimantrayet //
Note: yady asmi pāpa-kṛn mātas tato māṃ tvam adho naya /
śuddhaś ced gamayā urdhvaṃ māṃ tulām ity abhimantrayet //
[205]karau vimṛditavrīher lakṣayitvā tato nyaset /
saptāśvatthasya patrāṇi tāvat sūtreṇa veṣṭayet //
Note: karau vimṛdita-vrīher lakṣayitvā tato nyaset /
sapta-aśvatthasya patrāṇi tāvat sūtreṇa veṣṭayet //
tvam agne sarvabhūtānām antaś carasi pāvaka /
sākṣivat puṇyapāpebhyo brūhi satyaṃ kave mama //
Note: tvam agne sarva-bhūtānām antaś carasi pāvaka /
sākṣivat puṇya-pāpebhyo brūhi satyaṃ kave mama //
[206]tasyety uktavato lauhaṃ pañcāśat palikaṃ samam /
agnivarṇaṃ nyaset piṇḍaṃ hastayor ubhayor api //
Note: tasya ity uktavato lauhaṃ pañcāśat palikaṃ samam /
agni-varṇaṃ nyaset piṇḍaṃ hastayor ubhayor api //
sa tam ādāya saptaiva maṇḍalāni śanair vrajet /
ṣoḍaśāṅgulakaṃ jñeyaṃ maṇḍalaṃ tāvad antaram //
Note: sa tam ādāya sapta eva maṇḍalāni śanair vrajet /
ṣoḍaśa-aṅgulakaṃ jñeyaṃ maṇḍalaṃ tāvad antaram //
[207]muktvāgniṃ mṛditavrīhir adagdhaḥ śuddhim āpnuyāt /
[208]antarā patite piṇḍe saṃdehe vā punar haret //
Note: muktva āgniṃ mṛdita-vrīhir adagdhaḥ śuddhim āpnuyāt /
[208]antarā patite piṇḍe saṃdehe vā punar haret //
satyena mābhirakṣa tvaṃ varuṇety abhiśāpya kam /
nābhidaghnodakasthasya gṛhītvorū jalaṃ vaśet //
Note: satyena ma ābhirakṣa tvaṃ varuṇa ity abhiśāpya kam /
nābhi-daghna-udakasthasya gṛhītvā ūrū jalaṃ vaśet //
samakālam iṣuṃ muktam ānīyānyo javī naraḥ /
[209]gate tasmin nimagnāṅgaṃ paśyec cec chuddhim āpnuyāt //
Note: sama-kālam iṣuṃ muktam ānīya anyo javī naraḥ /
[209]gate tasmin nimagna-aṅgaṃ paśyec cec chuddhim āpnuyāt //
[211]tvaṃ viṣa brahmaṇaḥ putraḥ satyadharme vyavasthitaḥ /
trāyasvāsmād abhīśāpāt satyena bhava me 'mṛtam //
Note: tvaṃ viṣa brahmaṇaḥ putraḥ satya-dharme vyavasthitaḥ /
trāyasva asmād abhīśāpāt satyena bhava me 'mṛtam //
evam uktvā viṣaṃ śārṅgaṃ bhakṣayed dhimaśailajam /
yasya vegair vinā jīryec chuddhiṃ tasya vinirdiśet //
Note: evam uktvā viṣaṃ śārṅgaṃ bhakṣayed dhima-śailajam /
yasya vegair vinā jīryec chuddhiṃ tasya vinirdiśet //
[212]devān ugrān samabhyarcya tatsnānodakam āharet /
saṃsrāvya pāyayet tasmāj jalaṃ tu prasṛtitrayam //
Note: devān ugrān samabhyarcya tat-snāna-udakam āharet /
saṃsrāvya pāyayet tasmāj jalaṃ tu prasṛti-trayam //
[213]arvāk caturdaśād ahno yasya no rājadaivikam /
vyasanaṃ jāyate ghoraṃ sa śuddhaḥ syān na saṃśayaḥ //
Note: arvāk caturdaśād ahno yasya no rāja-daivikam /
vyasanaṃ jāyate ghoraṃ sa śuddhaḥ syān na saṃśayaḥ //
[216]Note: 8. dāya-vibhāga-prakaraṇam
[220]vibhāgaṃ cet pitā kuryād icchayā vibhajet sutān /
jyeṣṭhaṃ vā śreṣṭhabhāgena sarve vā syuḥ samāṃśinaḥ //
Note: vibhāgaṃ cet pitā kuryād icchayā vibhajet sutān /
jyeṣṭhaṃ vā śreṣṭha-bhāgena sarve vā syuḥ sama-aṃśinaḥ //
[221]yadi kuryāt samān aṃśān patnyaḥ kāryāḥ samāṃśikāḥ /
na dattaṃ strīdhanaṃ yāsāṃ bhartrā vā śvaśureṇa vā //
Note: yadi kuryāt samān aṃśān patnyaḥ kāryāḥ sama-aṃśikāḥ /
na dattaṃ strī-dhanaṃ yāsāṃ bhartrā vā śvaśureṇa vā //
śaktasyānīhamānasya kiṃcid dattvā pṛthak kriyā /
nyūnādhikavibhaktānāṃ dharmyaḥ pitṛkṛtaḥ smṛtaḥ //
Note: śaktasya anīhamānasya kiṃcid dattvā pṛthak kriyā /
nyūna-adhika-vibhaktānāṃ dharmyaḥ pitṛ-kṛtaḥ smṛtaḥ //
[222]vibhajeran sutāḥ pitror ūrdhvaṃ riktham ṛṇaṃ samam /
[223]mātur duhitaraḥ śeṣam ṛṇāt tābhya ṛte 'nvayaḥ //
Note: vibhajeran sutāḥ pitror ūrdhvaṃ riktham ṛṇaṃ samam /
[223]mātur duhitaraḥ śeṣam ṛṇāt tābhya ṛte 'nvayaḥ //
[224]pitṛdravyāvirodhena yad anyat svayam arjitam /
maitramaudvāhikaṃ caiva dāyādānāṃ na tad bhavet //
Note: pitṛ-dravya-avirodhena yad anyat svayam arjitam /
maitra-maudvāhikaṃ caiva dāyādānāṃ na tad bhavet //
kramād abhyāgataṃ dravyaṃ hṛtam apy uddharet tu yaḥ /
dāyādebhyo na tad dadyād vidyayā labdham eva ca //
Note: kramād abhyāgataṃ dravyaṃ hṛtam apy uddharet tu yaḥ /
dāyādebhyo na tad dadyād vidyayā labdham eva ca //
[226]sāmānyārthasamutthāne vibhāgas tu samaḥ smṛtaḥ /
anekapitṛkāṇāṃ tu pitṛto bhāgakalpanā //
Note: sāmānya-artha-samutthāne vibhāgas tu samaḥ smṛtaḥ /
aneka-pitṛkāṇāṃ tu pitṛto bhāga-kalpanā //
[227]bhūr yā pitāmahopāttā nibandho dravyam eva vā /
tatra syāt sadṛśaṃ svāmyaṃ pituḥ putrasya caiva hi //
Note: bhūr yā pitāmaha-upāttā nibandho dravyam eva vā /
tatra syāt sadṛśaṃ svāmyaṃ pituḥ putrasya caiva hi //
[228]vibhakteṣu suto jātaḥ savarṇāyāṃ vibhāgabhāk /
dṛśyād vā tad vibhāgaḥ syād āyavyayaviśodhitāt //
Note: vibhakteṣu suto jātaḥ savarṇāyāṃ vibhāga-bhāk /
dṛśyād vā tad vibhāgaḥ syād āya-vyaya-viśodhitāt //
[229]pitṛbhyāṃ yasya tad dattaṃ tat tasyaiva dhanaṃ bhavet /
pitur ūrdhvaṃ vibhajatāṃ mātāpy aṃśaṃ samaṃ haret //
Note: pitṛbhyāṃ yasya tad dattaṃ tat tasya eva dhanaṃ bhavet /
pitur ūrdhvaṃ vibhajatāṃ māta āpy aṃśaṃ samaṃ haret //
asaṃskṛtās tu saṃskāryā bhrātṛbhiḥ pūrvasaṃskṛtaiḥ /
bhaginyaś ca nijād aṃśād dattvāṃśaṃ tu turīyakam //
Note: asaṃskṛtās tu saṃskāryā bhrātṛbhiḥ pūrva-saṃskṛtaiḥ /
bhaginyaś ca nijād aṃśād dattva āṃśaṃ tu turīyakam //
[231]catustridvyekabhāgāḥ syur varṇaśo brāhmaṇātmajāḥ /
kṣatrajās tridvyekabhāgā viḍjās tu dvyekabhāginaḥ //
Note: catus-tri-dvy-eka-bhāgāḥ syur varṇaśo brāhmaṇa-ātmajāḥ /
kṣatrajās tri-dvy-eka-bhāgā viḍjās tu dvy-eka-bhāginaḥ //
anyonyāpahṛtaṃ dravyaṃ vibhakte yat tu dṛśyate /
tat punas te samair aṃśair vibhajerann iti sthitiḥ //
Note: anyonya-apahṛtaṃ dravyaṃ vibhakte yat tu dṛśyate /
tat punas te samair aṃśair vibhajerann iti sthitiḥ //
[232]aputreṇa parakṣetre niyogotpāditaḥ sutaḥ /
ubhayor apy asau rikthī piṇḍadātā ca dharmataḥ //
Note: aputreṇa para-kṣetre niyoga-utpāditaḥ sutaḥ /
ubhayor apy asau rikthī piṇḍa-dātā ca dharmataḥ //
[234]auraso dharmapatnījas tatsamaḥ putrikāsutaḥ /
kṣetrajaḥ kṣetrajātas tu sagotreṇetareṇa vā //
Note: auraso dharma-patnījas tat-samaḥ putrikā-sutaḥ /
kṣetrajaḥ kṣetra-jātas tu sa-gotreṇa itareṇa vā //
gṛhe pracchanna utpanno gūḍhajas tu sutaḥ smṛtaḥ /
kānīnaḥ kanyakājāto mātāmahasuto mataḥ //
Note: gṛhe pracchanna utpanno gūḍhajas tu sutaḥ smṛtaḥ /
kānīnaḥ kanyakā-jāto mātāmaha-suto mataḥ //
akṣatāyāṃ kṣatāyāṃ vā jātaḥ paunarbhavaḥ sutaḥ /
dadyān mātā pitā vā yaṃ sa putro dattako bhavet //
Note: akṣatāyāṃ kṣatāyāṃ vā jātaḥ paunarbhavaḥ sutaḥ /
dadyān mātā pitā vā yaṃ sa putro dattako bhavet //
[235]krītaś ca tābhyāṃ vikrītaḥ kṛtrimaḥ syāt svayaṃkṛtaḥ /
dattvātmā tu svayaṃdatto garbhe vinnaḥ sahoḍhajaḥ //
Note: krītaś ca tābhyāṃ vikrītaḥ kṛtrimaḥ syāt svayaṃ-kṛtaḥ /
dattvā ātmā tu svayaṃ-datto garbhe vinnaḥ saha-ūḍhajaḥ //
[236]utsṛṣṭo gṛhyate yas tu so 'paviddho bhavet sutaḥ /
piṇḍado 'ṃśaharaś caiṣāṃ pūrvābhāve paraḥ paraḥ //
Note: utsṛṣṭo gṛhyate yas tu so 'paviddho bhavet sutaḥ /
piṇḍado 'ṃśa-haraś ca eṣāṃ pūrva-abhāve paraḥ paraḥ //
[237]sajātīyeṣv ayaṃ proktas tanayeṣu mayā vidhiḥ /
[238]jāto 'pi dāsyāṃ śūdreṇa kāmato 'ṃśaharo bhavet //
Note: sa-jātīyeṣv ayaṃ proktas tanayeṣu mayā vidhiḥ /
[238]jāto 'pi dāsyāṃ śūdreṇa kāmato 'ṃśa-haro bhavet //
mṛte pitari kuryus taṃ bhrātaras tv ardhabhāgikam /
abhrātṛko haret sarvaṃ duhitṝṇāṃ sutād ṛte //
Note: mṛte pitari kuryus taṃ bhrātaras tv ardha-bhāgikam /
abhrātṛko haret sarvaṃ duhitṝṇāṃ sutād ṛte //
patnī duhitaraś caiva pitarau bhrātaras tathā /
tatsutā gotrajā bandhuśiṣyasabrahmacāriṇaḥ //
Note: patnī duhitaraś caiva pitarau bhrātaras tathā /
tat-sutā gotrajā bandhuśiṣya-sa-brahmacāriṇaḥ //
eṣām abhāve pūrvasya dhanabhāg uttarottaraḥ /
svaryātasya hy aputrasya sarvavarṇeṣv ayaṃ vidhiḥ //
Note: eṣām abhāve pūrvasya dhana-bhāg uttara-uttaraḥ /
svar-yātasya hy aputrasya sarva-varṇeṣv ayaṃ vidhiḥ //
[247]vānaprasthayatibrahmacāriṇāṃ rikthabhāginaḥ /
krameṇācāryasacchiṣyadharmabhrātrekatīrthinaḥ //
Note: vānaprastha-yati-brahmacāriṇāṃ riktha-bhāginaḥ /
krameṇā acārya-sac-chiṣyadharma-bhrātr-eka-tīrthinaḥ //
[248]saṃsṛṣṭinas tu saṃsṛṣṭī sodarasya tu sodaraḥ /
dadyād apaharec cāṃśaṃ jātasya ca mṛtasya ca //
Note: saṃsṛṣṭinas tu saṃsṛṣṭī sodarasya tu sodaraḥ /
dadyād apaharec ca aṃśaṃ jātasya ca mṛtasya ca //
anyodaryas tu saṃsṛṣṭī nānyodaryo dhanaṃ haret /
asaṃsṛṣṭy api vādadyāt saṃsṛṣṭo nānyamātṛjaḥ //
Note: anya-udaryas tu saṃsṛṣṭī na anya-udaryo dhanaṃ haret /
asaṃsṛṣṭy api vā ādadyāt saṃsṛṣṭo na anya-mātṛjaḥ //
[249]klībo 'tha patitas tajjaḥ paṅgur unmattako jaḍaḥ /
andho 'cikitsyarogādyā bhartavyāḥ syur niraṃśakāḥ //
Note: klībo 'tha patitas tajjaḥ paṅgur unmattako jaḍaḥ /
andho 'cikitsya-roga-ādyā bhartavyāḥ syur niraṃśakāḥ //
[250]aurasāḥ kṣetrajās tv eṣāṃ nirdoṣā bhāgahāriṇaḥ /
sutāś caiṣāṃ prabhartavyā yāvad vai bhartṛsātkṛtāḥ //
Note: aurasāḥ kṣetrajās tv eṣāṃ nirdoṣā bhāga-hāriṇaḥ /
sutāś ca eṣāṃ prabhartavyā yāvad vai bhartṛ-sātkṛtāḥ //
aputrā yoṣitaś caiṣāṃ bhartavyāḥ sādhuvṛttayaḥ /
nirvāsyā vyabhicāriṇyaḥ pratikūlās tathaiva ca //
Note: aputrā yoṣitaś ca eṣāṃ bhartavyāḥ sādhu-vṛttayaḥ /
nirvāsyā vyabhicāriṇyaḥ pratikūlās tathaiva ca //
pitṛmātṛpatibhrātṛdattam adhyagnyupāgatam /
ādhivedanikādyaṃ ca strīdhanaṃ parikīrtitam //
Note: pitṛ-mātṛ-pati-bhrātṛdattam adhyagny-upāgatam /
ādhivedanika-ādyaṃ ca strī-dhanaṃ parikīrtitam //
[251]bandhudattaṃ tathā śulkam anvādheyakam eva ca /
atītāyām aprajasi bāndhavās tad avāpnuyuḥ //
Note: bandhu-dattaṃ tathā śulkam anvādheyakam eva ca /
atītāyām aprajasi bāndhavās tad avāpnuyuḥ //
aprajastrīdhanaṃ bhartur brāhmādiṣu caturṣv api /
duhitṝṇāṃ prasūtā cec cheṣeṣu pitṛgāmi tat //
Note: apraja-strī-dhanaṃ bhartur brāhma-ādiṣu caturṣv api /
duhitṝṇāṃ prasūtā cec cheṣeṣu pitṛ-gāmi tat //
[253]dattvā kanyāṃ haran daṇḍyo vyayaṃ dadyāc ca sodayam /
mṛtāyāṃ dattam ādadyāt pariśodhyobhayavyayam //
Note: dattvā kanyāṃ haran daṇḍyo vyayaṃ dadyāc ca sa-udayam /
mṛtāyāṃ dattam ādadyāt pariśodhya ubhaya-vyayam //
durbhikṣe dharmakārye ca vyādhau saṃpratirodhake /
gṛhītaṃ strīdhanaṃ bhartā na striyai dātum arhati //
Note: durbhikṣe dharma-kārye ca vyādhau saṃpratirodhake /
gṛhītaṃ strī-dhanaṃ bhartā na striyai dātum arhati //
[254]adhivinnastriyai dadyād ādhivedanikaṃ samam /
na dattaṃ strīdhanaṃ yasyai datte tv ardhaṃ prakalpayet //
Note: adhivinna-striyai dadyād ādhivedanikaṃ samam /
na dattaṃ strī-dhanaṃ yasyai datte tv ardhaṃ prakalpayet //
vibhāganihnave jñātibandhusākṣyabhilekhitaiḥ /
vibhāgabhāvanā jñeyā gṛhakṣetraiś ca yautakaiḥ //
Note: vibhāga-nihnave jñātibandhu-sākṣy-abhilekhitaiḥ /
vibhāga-bhāvanā jñeyā gṛha-kṣetraiś ca yautakaiḥ //
[255]Note: 9. sīmā-vivāda-prakaraṇam
sīṃno vivāde kṣetrasya sāmantāḥ sthavirādayaḥ /
gopāḥ sīmākṛṣāṇā ye sarve ca vanagocarāḥ //
Note: sīṃno vivāde kṣetrasya sāmantāḥ sthavira-ādayaḥ /
gopāḥ sīmā-kṛṣāṇā ye sarve ca vana-gocarāḥ //
nayeyur ete sīmānaṃ sthalāṅgāratuṣadrumaiḥ /
setuvalmīkaniṃnāsthicaityādyair upalakṣitām //
Note: nayeyur ete sīmānaṃ sthala-aṅgāra-tuṣa-drumaiḥ /
setu-valmīka-niṃna-asthicaitya-ādyair upalakṣitām //
[256]sāmantā vā samagrāmāś catvāro 'ṣṭau daśāpi vā /
raktasragvasanāḥ sīmāṃ nayeyuḥ kṣitidhāriṇaḥ //
Note: sāmantā vā sama-grāmāś catvāro 'ṣṭau daśa api vā /
rakta-srag-vasanāḥ sīmāṃ nayeyuḥ kṣiti-dhāriṇaḥ //
[258]anṛte tu pṛthag daṇḍyā rājñā madhyamasāhasam /
abhāve jñātṛcihnānāṃ rājā sīṃnaḥ pravartitā //
Note: anṛte tu pṛthag daṇḍyā rājñā madhyama-sāhasam /
abhāve jñātṛ-cihnānāṃ rājā sīṃnaḥ pravartitā //
[259]ārāmāyatanagrāmanipānodyānaveśmasu /
eṣa eva vidhir jñeyo varṣāmbupravahādiṣu //
Note: ārāma-āyatana-grāmanipāna-udyāna-veśmasu /
eṣa eva vidhir jñeyo varṣa-ambu-pravaha-ādiṣu //
maryādāyāḥ prabhede ca sīmātikramaṇe tathā /
kṣetrasya haraṇe daṇḍā adhamottamamadhyamāḥ //
Note: maryādāyāḥ prabhede ca sīmā-atikramaṇe tathā /
kṣetrasya haraṇe daṇḍā adhama-uttama-madhyamāḥ //
[260]na niṣedhyo 'lpabādhas tu setuḥ kalyāṇakārakaḥ /
parabhūmiṃ haran kūpaḥ svalpakṣetrobahūdakaḥ //
Note: na niṣedhyo 'lpa-bādhas tu setuḥ kalyāṇa-kārakaḥ /
para-bhūmiṃ haran kūpaḥ svalpa-kṣetro-bahu-udakaḥ //
svāmine yo 'nivedyaiva kṣetre setuṃ pravartayet /
utpanne svāmino bhogas tadabhāve mahīpateḥ //
Note: svāmine yo 'nivedya eva kṣetre setuṃ pravartayet /
utpanne svāmino bhogas tad-abhāve mahī-pateḥ //
phālāhatam api kṣetraṃ na kuryād yo na kārayet /
sa pradāpyaḥ kṛṣṭaphalaṃ kṣetram anyena kārayet //
Note: phāla-āhatam api kṣetraṃ na kuryād yo na kārayet /
sa pradāpyaḥ kṛṣṭa-phalaṃ kṣetram anyena kārayet //
[261]Note: 10. svāmi-pāla-vivāda-prakaraṇam
māṣān aṣṭau tu mahiṣī sasyaghātasya kāriṇī /
daṇḍanīyā tadardhaṃ tu gaus tadardham ajāvikam //
Note: māṣān aṣṭau tu mahiṣī sasya-ghātasya kāriṇī /
daṇḍanīyā tad-ardhaṃ tu gaus tad-ardham aja-avikam //
bhakṣayitvopaviṣṭānāṃ yathoktād dviguṇo damaḥ /
samam eṣāṃ vivīte 'pi kharoṣṭraṃ mahiṣīsamam //
Note: bhakṣayitva ūpaviṣṭānāṃ yathā-uktād dvi-guṇo damaḥ /
samam eṣāṃ vivīte 'pi khara-uṣṭraṃ mahiṣī-samam //
[262]yāvat sasyaṃ vinaśyet tu tāvat syāt kṣetriṇaḥ phalam /
gopas tāḍyaś ca gomī tu pūrvoktaṃ daṇḍam arhati //
Note: yāvat sasyaṃ vinaśyet tu tāvat syāt kṣetriṇaḥ phalam /
gopas tāḍyaś ca gomī tu pūrva-uktaṃ daṇḍam arhati //
pathi grāmavivītānte kṣetre doṣo na vidyate /
akāmataḥ kāmacāre cauravad daṇḍam arhati //
Note: pathi grāma-vivīta-ante kṣetre doṣo na vidyate /
akāmataḥ kāma-cāre cauravad daṇḍam arhati //
[263]mahokṣotsṛṣṭapaśavaḥ sūtikāgantukādayaḥ /
pālo yeṣāṃ na te mocyā daivarājapariplutāḥ //
Note: mahā-ukṣa-utsṛṣṭa-paśavaḥ sūtikā-gantuka-ādayaḥ /
pālo yeṣāṃ na te mocyā daiva-rāja-pariplutāḥ //
yathārpitān paśūn gopaḥ sāyaṃ pratyarpayet tathā /
pramādamṛtanaṣṭāṃś ca pradāpyaḥ kṛtavetanaḥ //
Note: yatha ārpitān paśūn gopaḥ sāyaṃ pratyarpayet tathā /
pramāda-mṛta-naṣṭāṃś ca pradāpyaḥ kṛta-vetanaḥ //
[264]pāladoṣavināśe tu pāle daṇḍo vidhīyate /
ardhatrayodaśapaṇaḥ svāmino dravyam eva ca //
Note: pāla-doṣa-vināśe tu pāle daṇḍo vidhīyate /
ardha-trayodaśa-paṇaḥ svāmino dravyam eva ca //
grāmyecchayā gopracāro bhūmirājavaśena vā /
dvijas tṛṇaidhaḥpuṣpāṇi sarvataḥ sarvadā haret //
Note: grāmya-icchayā go-pracāro bhūmi-rāja-vaśena vā /
dvijas tṛṇa-edhaḥ-puṣpāṇi sarvataḥ sarvadā haret //
dhanuḥśataṃ parīṇāho grāme kṣetrāntaraṃ bhavet /
dve śate kharvaṭasya syān nagarasya catuḥśatam //
Note: dhanuḥ-śataṃ parīṇāho grāme kṣetra-antaraṃ bhavet /
dve śate kharvaṭasya syān nagarasya catuḥ-śatam //
[265]Note: 11. asvāmi-vikraya-prakaraṇam
svaṃ labhetānyavikrītaṃ kretur doṣo 'prakāśite /
hīnād raho hīnamūlye velāhīne ca taskaraḥ //
Note: svaṃ labheta anya-vikrītaṃ kretur doṣo 'prakāśite /
hīnād raho hīna-mūlye velā-hīne ca taskaraḥ //
naṣṭāpahṛtam āsādya hartāraṃ grāhayen naram /
deśakālātipattau ca gṛhītvā svayam arpayet //
Note: naṣṭa-apahṛtam āsādya hartāraṃ grāhayen naram /
deśa-kāla-atipattau ca gṛhītvā svayam arpayet //
[170]vikretur darśanāc chuddhiḥ svāmī dravyaṃ nṛpo damam /
kretā mūlyam avāpnoti tasmād yas tasya vikrayī //
Note: vikretur darśanāc chuddhiḥ svāmī dravyaṃ nṛpo damam /
kretā mūlyam avāpnoti tasmād yas tasya vikrayī //
āgamenopabhogena naṣṭaṃ bhāvyam ato 'nyathā /
pañcabandho damas tasya rājñe tenāvibhāvite //
Note: āgamena upabhogena naṣṭaṃ bhāvyam ato 'nyathā /
pañca-bandho damas tasya rājñe tena avibhāvite //
[267]hṛtaṃ pranaṣṭaṃ yo dravyaṃ parahastād avāpnuyāt /
anivedya nṛpe daṇḍyaḥ sa tu ṣaṇṇavatiṃ paṇān //
Note: hṛtaṃ pranaṣṭaṃ yo dravyaṃ para-hastād avāpnuyāt /
anivedya nṛpe daṇḍyaḥ sa tu ṣaṇ-ṇavatiṃ paṇān //
śaulkikaiḥ sthānapālair vā naṣṭāpahṛtam āhṛtam /
arvāk saṃvatsarāt svāmī hareta parato nṛpaḥ //
Note: śaulkikaiḥ sthāna-pālair vā naṣṭa-apahṛtam āhṛtam /
arvāk saṃvatsarāt svāmī hareta parato nṛpaḥ //
paṇān ekaśaphe dadyāc caturaḥ pañca mānuṣe /
mahiṣoṣṭragavāṃ dvau dvau pādaṃ pādam ajāvike //
Note: paṇān ekaśaphe dadyāc caturaḥ pañca mānuṣe /
mahiṣa-uṣṭra-gavāṃ dvau dvau pādaṃ pādam aja-avike //
[268]Note: 12. dattā1pradānika-prakaraṇam
svaṃ kuṭumbāvirodhena deyaṃ dārasutād ṛte /
nānvaye sati sarvasvaṃ yac cānyasmai pratiśrutam //
Note: svaṃ kuṭumba-avirodhena deyaṃ dāra-sutād ṛte /
na anvaye sati sarvasvaṃ yac ca anyasmai pratiśrutam //
[269]pratigrahaḥ prakāśaḥ syāt sthāvarasya viśeṣataḥ /
deyaṃ pratiśrutaṃ caiva dattvā nāpaharet punaḥ //
Note: pratigrahaḥ prakāśaḥ syāt sthāvarasya viśeṣataḥ /
deyaṃ pratiśrutaṃ caiva dattvā na apaharet punaḥ //
[270]Note: 13. krītā1nuśaya-prakaraṇam
daśaikapañcasaptāhamāsatryahārdhamāsikam /
bījāyovāhyaratnastrīdohyapuṃsāṃ parīkṣaṇam //
Note: daśa-eka-pañca-sapta-ahamāsa-try-aha-ardha-māsikam /
bīja-ayo-vāhya-ratna-strīdohya-puṃsāṃ parīkṣaṇam //
[271]agnau suvarṇam akṣīṇaṃ rajate dvipalaṃ śate /
aṣṭau trapuṇi sīse ca tāmre pañca daśāyasi //
Note: agnau suvarṇam akṣīṇaṃ rajate dvi-palaṃ śate /
aṣṭau trapuṇi sīse ca tāmre pañca daśa ayasi //
śate daśapalā vṛddhir aurṇe kārpāsasautrike /
madhye pañcapalā vṛddhiḥ sūkṣme tu tripalā matā //
Note: śate daśa-palā vṛddhir aurṇe kārpāsa-sautrike /
madhye pañca-palā vṛddhiḥ sūkṣme tu tri-palā matā //
kārmike romabaddhe ca triṃśadbhāgaḥ kṣayo mataḥ /
na kṣayo na ca vṛddhiś ca kauśeye vālkaleṣu ca //
Note: kārmike roma-baddhe ca triṃśad-bhāgaḥ kṣayo mataḥ /
na kṣayo na ca vṛddhiś ca kauśeye vālkaleṣu ca //
[272]deśaṃ kālaṃ ca bhogaṃ ca jñātvā naṣṭe balābalam /
dravyāṇāṃ kuśalā brūyur yat tad dāpyam asaṃśayam //
Note: deśaṃ kālaṃ ca bhogaṃ ca jñātvā naṣṭe bala-abalam /
dravyāṇāṃ kuśalā brūyur yat tad dāpyam asaṃśayam //
Note: 14. abhyupetyā1śuśrūṣā-prakaraṇam
[273]balāddāsīkṛtaś caurair vikrītaś cāpi mucyate /
svāmiprāṇaprado bhaktatyāgāt tan niṣkrayād api //
Note: balād-dāsī-kṛtaś caurair vikrītaś ca api mucyate /
svāmi-prāṇa-prado bhaktatyāgāt tan niṣkrayād api //
[274]pravrajyāvasito rājño dāsa āmaraṇāntikam /
varṇānām ānulomyena dāsyaṃ na pratilomataḥ //
Note: pravrajyā-avasito rājño dāsa ā-maraṇa-antikam /
varṇānām ānulomyena dāsyaṃ na pratilomataḥ //
[275]kṛtaśilpo 'pi nivaset kṛtakālaṃ guror gṛhe /
antevāsī guruprāptabhojanas tatphalapradaḥ //
Note: kṛta-śilpo 'pi nivaset kṛta-kālaṃ guror gṛhe /
antevāsī guru-prāptabhojanas tat-phala-pradaḥ //
Note: 15. saṃvid-vyatikrama-prakaraṇam
rājā kṛtvā pure sthānaṃ brāhmaṇān nyasya tatra tu /
traividyaṃ vṛttima[d] brūyāt svadharmaḥ pālyatām iti //
Note: rājā kṛtvā pure sthānaṃ brāhmaṇān nyasya tatra tu /
traividyaṃ vṛttima[d] brūyāt sva-dharmaḥ pālyatām iti //
[276]nijadharmāvirodhena yas tu samayiko bhavet /
so 'pi yatnena saṃrakṣyo dharmo rājakṛtaś ca yaḥ //
Note: nija-dharma-avirodhena yas tu samayiko bhavet /
so 'pi yatnena saṃrakṣyo dharmo rāja-kṛtaś ca yaḥ //
gaṇadravyaṃ hared yas tu saṃvidaṃ laṅghayec ca yaḥ /
sarvasvaharaṇaṃ kṛtvā taṃ rāṣṭrād vipravāsayet //
Note: gaṇa-dravyaṃ hared yas tu saṃvidaṃ laṅghayec ca yaḥ /
sarvasva-haraṇaṃ kṛtvā taṃ rāṣṭrād vipravāsayet //
kartavyaṃ vacanaṃ sarvaiḥ samūhahitavādinām /
yas tatra viparītaḥ syāt sa dāpyaḥ prathamaṃ damam //
Note: kartavyaṃ vacanaṃ sarvaiḥ samūha-hita-vādinām /
yas tatra viparītaḥ syāt sa dāpyaḥ prathamaṃ damam //
[277]samūhakāryaNote: ? āyātān kṛtakāryān visarjayet /
sa dānamānasatkāraiḥ pūjayitvā mahīpatiḥ //
Note: samūha-kāryaNote: ? āyātān kṛta-kāryān visarjayet /
sa dāna-māna-satkāraiḥ pūjayitvā mahī-patiḥ //
samūhakāryaprahito yal labheta tad arpayet /
ekādaśaguṇaṃ dāpyo yady asau nārpayet svayam //
Note: samūha-kārya-prahito yal labheta tad arpayet /
ekādaśa-guṇaṃ dāpyo yady asau na arpayet svayam //
dharmajñāḥ śucayo 'lubdhā bhaveyuḥ kāryacintakāḥ /
kartavyaṃ vacanaṃ teṣāṃ samūhahitavādinām //
Note: dharmajñāḥ śucayo 'lubdhā bhaveyuḥ kārya-cintakāḥ /
kartavyaṃ vacanaṃ teṣāṃ samūha-hita-vādinām //
śreṇinaigamapākhaṇḍagaṇānām apy ayaṃ vidhiḥ /
bhedaṃ caiṣāṃ nṛpo rakṣet pūrvavṛttiṃ ca pālayet //
Note: śreṇi-naigama-pākhaṇḍagaṇānām apy ayaṃ vidhiḥ /
bhedaṃ ca eṣāṃ nṛpo rakṣet pūrva-vṛttiṃ ca pālayet //
[278]Note: 16. vetanā-dāna-prakaraṇam
gṛhītavetanaḥ karma tyajan dviguṇam āvahet /
agṛhīte samaṃ dāpyo bhṛtyai rakṣya upaskaraḥ //
Note: gṛhīta-vetanaḥ karma tyajan dvi-guṇam āvahet /
agṛhīte samaṃ dāpyo bhṛtyai rakṣya upaskaraḥ //
dāpyas tu daśamaṃ bhāgaṃ vāṇijyapaśusasyataḥ /
aniścitya bhṛtiṃ yas tu kārayet sa mahīkṣitā //
Note: dāpyas tu daśamaṃ bhāgaṃ vāṇijya-paśu-sasyataḥ /
aniścitya bhṛtiṃ yas tu kārayet sa mahī-kṣitā //
deśaṃ kālaṃ ca yo 'tīyāl lābhaṃ kuryāc ca yo 'nyathā /
tatra syāt svāminaś chando 'dhikaṃ deyaṃ kṛte 'dhike //
Note: deśaṃ kālaṃ ca yo 'tīyāl lābhaṃ kuryāc ca yo 'nyathā /
tatra syāt svāminaś chando 'dhikaṃ deyaṃ kṛte 'dhike //
[279]yo yāvat kurute karma tāvat tasya tu vetanam /
ubhayor apy asādhyaṃ cet sādhye kuryād yathāśrutam //
Note: yo yāvat kurute karma tāvat tasya tu vetanam /
ubhayor apy asādhyaṃ cet sādhye kuryād yathā-śrutam //
arājadaivikaṃ naṣṭaṃ bhāṇḍaṃ dāpyas tu vāhakaḥ /
prasthānavighnakṛc caiva pradāpyo dviguṇāṃ bhṛtim //
Note: arāja-daivikaṃ naṣṭaṃ bhāṇḍaṃ dāpyas tu vāhakaḥ /
prasthāna-vighna-kṛc caiva pradāpyo dvi-guṇāṃ bhṛtim //
prakrānte saptamaṃ bhāgaṃ caturthaṃ pathi saṃtyajan /
bhṛtim ardhapathe sarvāṃ pradāpyas tyājako 'pi ca //
Note: prakrānte saptamaṃ bhāgaṃ caturthaṃ pathi saṃtyajan /
bhṛtim ardha-pathe sarvāṃ pradāpyas tyājako 'pi ca //
[280]Note: 17. dyūta-samāhvaya-prakaraṇam
glahe śatikavṛddhes tu sabhikaḥ pañcakaṃ śatam /
gṛhṇīyād dhūrtakitavād itarād daśakaṃ śatam //
Note: glahe śatika-vṛddhes tu sabhikaḥ pañcakaṃ śatam /
gṛhṇīyād dhūrta-kitavād itarād daśakaṃ śatam //
[281]sa samyakpālito dadyād rājñe bhāgaṃ yathākṛtam /
jitam udgrāhayej jetre dadyāt satyaṃ vacaḥ kṣamī //
Note: sa samyak-pālito dadyād rājñe bhāgaṃ yathā-kṛtam /
jitam udgrāhayej jetre dadyāt satyaṃ vacaḥ kṣamī //
prāpte nṛpatinā bhāge prasiddhe dhūrtamaṇḍale /
jitaṃ sasabhike sthāne dāpayed anyathā na tu //
Note: prāpte nṛpatinā bhāge prasiddhe dhūrta-maṇḍale /
jitaṃ sa-sabhike sthāne dāpayed anyathā na tu //
draṣṭāro vyavahārāṇāṃ sākṣiṇaś ca ta eva hi /
rājñā sacihnaṃ nirvāsyāḥ kūṭākṣopadhidevinaḥ //
Note: draṣṭāro vyavahārāṇāṃ sākṣiṇaś ca ta eva hi /
rājñā sa-cihnaṃ nirvāsyāḥ kūṭa-akṣa-upadhi-devinaḥ //
[282]dyūtam ekamukhaṃ kāryaṃ taskarajñānakāraṇāt /
eṣa eva vidhir jñeyaḥ prāṇidyūte samāhvaye //
Note: dyūtam eka-mukhaṃ kāryaṃ taskara-jñāna-kāraṇāt /
eṣa eva vidhir jñeyaḥ prāṇi-dyūte samāhvaye //
Note: 18. vāk-pāruṣya-prakaraṇam
[283]satyāsatyānyathāstotrair nyūnāṅgendriyarogiṇām /
kṣepaṃ karoti ced daṇḍyaḥ paṇān ardhatrayodaśān //
Note: satya-asatya-anyathā-stotrair nyūna-aṅga-indriya-rogiṇām /
kṣepaṃ karoti ced daṇḍyaḥ paṇān ardha-trayodaśān //
abhigantāsmi bhaginīṃ mātaraṃ vā taveti ha /
śapantaṃ dāpayed rājā pañcaviṃśatikaṃ damam //
Note: abhiganta āsmi bhaginīṃ mātaraṃ vā tava iti ha /
śapantaṃ dāpayed rājā pañca-viṃśatikaṃ damam //
ardho 'dharmeṣu dviguṇaḥ parastrīṣūttameṣu ca /
daṇḍapraṇayanaṃ kāryaṃ varṇajātyuttarādharaiḥ //
Note: ardho 'dharmeṣu dvi-guṇaḥ para-strīṣu uttameṣu ca /
daṇḍa-praṇayanaṃ kāryaṃ varṇa-jāty-uttara-adharaiḥ //
[284]prātilomyāpavādeṣu dviguṇatriguṇā damāḥ /
varṇānām ānulomyena tasmād ardhārdhahānitaḥ //
Note: prātilomya-apavādeṣu dvi-guṇa-tri-guṇā damāḥ /
varṇānām ānulomyena tasmād ardha-ardha-hānitaḥ //
bāhugrīvānetrasakthivināśe vācike damaḥ /
satyas tadardhikaḥ pādanāsākarṇakarādiṣu //
Note: bāhu-grīvā-netra-sakthivināśe vācike damaḥ /
satyas tad-ardhikaḥ pādanāsā-karṇa-kara-ādiṣu //
[285]aśaktas tu vadann evaṃ daṇḍanīyaḥ paṇān daśa /
tathā śaktaḥ pratibhuvaṃ dāpyaḥ kṣemāya tasya tu //
Note: aśaktas tu vadann evaṃ daṇḍanīyaḥ paṇān daśa /
tathā śaktaḥ pratibhuvaṃ dāpyaḥ kṣemāya tasya tu //
patanīyakṛte kṣepe daṇḍo madhyamasāhasaḥ /
upapātakayukte tu dāpyaḥ prathamasāhasam //
Note: patanīya-kṛte kṣepe daṇḍo madhyama-sāhasaḥ /
upapātaka-yukte tu dāpyaḥ prathama-sāhasam //
traividyanṛpadevānāṃ kṣepa uttamasāhasaḥ /
madhyamo jātipūgānāṃ prathamo grāmadeśayoḥ //
Note: traividya-nṛpa-devānāṃ kṣepa uttama-sāhasaḥ /
madhyamo jāti-pūgānāṃ prathamo grāma-deśayoḥ //
[286]Note: 19. daṇḍa-pāruṣya-prakaraṇam
[287]asākṣikahate cihnair yuktibhiś cāgamena ca /
draṣṭavyo vyavahāras tu kūṭacihnakṛto bhayāt //
Note: asākṣika-hate cihnair yuktibhiś cā agamena ca /
draṣṭavyo vyavahāras tu kūṭa-cihna-kṛto bhayāt //
bhasmapaṅkarajaḥsparśe daṇḍo daśapaṇaḥ smṛtaḥ /
amedhyapārṣṇiniṣṭhyūtasparśane dviguṇas tataḥ //
Note: bhasma-paṅka-rajaḥ-sparśe daṇḍo daśa-paṇaḥ smṛtaḥ /
amedhya-pārṣṇi-niṣṭhyūtasparśane dvi-guṇas tataḥ //
sameṣv evaṃ parastrīṣu dviguṇas tūttameṣu ca /
hīneṣv ardhadamo mohamadādibhiradaṇḍanam //
Note: sameṣv evaṃ para-strīṣu dvi-guṇas tu uttameṣu ca /
hīneṣv ardha-damo mohamada-ādibhir-adaṇḍanam //
viprapīḍākaraṃ chedyam aṅgam abrāhmaṇasya tu /
udgūrṇe prathamo daṇḍaḥ saṃsparśe tu tadardhikaḥ //
Note: vipra-pīḍā-karaṃ chedyam aṅgam abrāhmaṇasya tu /
udgūrṇe prathamo daṇḍaḥ saṃsparśe tu tad-ardhikaḥ //
[288]udgūrṇe hastapāde tu daśaviṃśatikau damau /
parasparaṃ tu sarveṣāṃ śastre madhyamasāhasaḥ //
Note: udgūrṇe hasta-pāde tu daśa-viṃśatikau damau /
parasparaṃ tu sarveṣāṃ śastre madhyama-sāhasaḥ //
pādakeśāṃśukakarolluñcaneṣu paṇān daśa /
pīḍākarṣāṃśukāveṣṭapādādhyāse śataṃ damaḥ //
Note: pāda-keśa-aṃśuka-kara-ulluñcaneṣu paṇān daśa /
pīḍā-karṣa-aṃśuka-āveṣṭapāda-adhyāse śataṃ damaḥ //
śoṇitena vinā duḥkhaṃ kurvan kāṣṭhādibhir naraḥ /
dvātriṃśataṃ paṇān daṇḍyo dviguṇaṃ darśane 'sṛjaḥ //
Note: śoṇitena vinā duḥkhaṃ kurvan kāṣṭha-ādibhir naraḥ /
dvātriṃśataṃ paṇān daṇḍyo dvi-guṇaṃ darśane 'sṛjaḥ //
[289]karapādadato bhaṅge chedane karṇanāsayoḥ /
madhyo daṇḍo vraṇodbhede mṛtakalpahate tathā //
Note: kara-pāda-dato bhaṅge chedane karṇa-nāsayoḥ /
madhyo daṇḍo vraṇa-udbhede mṛta-kalpa-hate tathā //
ceṣṭābhojanavāgrodhe netrādipratibhedane /
kandharābāhusakthnāṃ ca bhaṅge madhyamasāhasaḥ //
Note: ceṣṭā-bhojana-vāg-rodhe netra-ādi-pratibhedane /
kandharā-bāhu-sakthnāṃ ca bhaṅge madhyama-sāhasaḥ //
ekaṃ ghnatāṃ bahūnāṃ ca yathoktād dviguṇo damaḥ /
kalahāpahṛtaṃ deyaṃ daṇḍaś ca dviguṇas tataḥ //
Note: ekaṃ ghnatāṃ bahūnāṃ ca yathā-uktād dvi-guṇo damaḥ /
kalaha-apahṛtaṃ deyaṃ daṇḍaś ca dvi-guṇas tataḥ //
duḥkham utpādayed yas tu sa samutthānajaṃ vyayam /
dāpyo daṇḍaṃ ca yo yasmin kalahe samudāhṛtaḥ //
Note: duḥkham utpādayed yas tu sa samutthānajaṃ vyayam /
dāpyo daṇḍaṃ ca yo yasmin kalahe samudāhṛtaḥ //
[290]abhighāte tathā chede bhede kuḍyāvapātane /
paṇān dāpyaḥ pañca daśa viṃśatiṃ tad vyayaṃ tathā //
Note: abhighāte tathā chede bhede kuḍya-avapātane /
paṇān dāpyaḥ pañca daśa viṃśatiṃ tad vyayaṃ tathā //
duḥkhotpādi gṛhe dravyaṃ kṣipan prāṇaharaṃ tathā /
ṣoḍaśādyaḥ paṇān dāpyo dvitīyo madhyamaṃ damam //
Note: duḥkha-utpādi gṛhe dravyaṃ kṣipan prāṇa-haraṃ tathā /
ṣoḍaśa-ādyaḥ paṇān dāpyo dvitīyo madhyamaṃ damam //
duḥkhe ca śoṇitotpāde śākhāṅgacchedane tathā /
daṇḍaḥ kṣudrapaśūnāṃ tu dvipaṇaprabhṛtiḥ kramāt //
Note: duḥkhe ca śoṇita-utpāde śākhā-aṅga-cchedane tathā /
daṇḍaḥ kṣudra-paśūnāṃ tu dvi-paṇa-prabhṛtiḥ kramāt //
liṅgasya chedane mṛtyau madhyamo mūlyam eva ca /
mahāpaśūnām eteṣu sthāneṣu dviguṇo damaḥ //
Note: liṅgasya chedane mṛtyau madhyamo mūlyam eva ca /
mahā-paśūnām eteṣu sthāneṣu dvi-guṇo damaḥ //
[291]prarohiśākhināṃ śākhāskandhasarvavidāraṇe /
upajīvyadrumāṇāṃ ca viṃśater dviguṇo damaḥ //
Note: prarohi-śākhināṃ śākhāskandha-sarva-vidāraṇe /
upajīvya-drumāṇāṃ ca viṃśater dvi-guṇo damaḥ //
caityaśmaśānasīmāsu puṇyasthāne surālaye /
jātadrumāṇāṃ dviguṇo damo vṛkṣe ca viśrute //
Note: caitya-śmaśāna-sīmāsu puṇya-sthāne sura-ālaye /
jāta-drumāṇāṃ dvi-guṇo damo vṛkṣe ca viśrute //
gulmagucchakṣupalatāpratānauṣadhivīrudhām /
pūrvasmṛtād ardhadaṇḍaḥ sthāneṣūkteṣu kartane //
Note: gulma-guccha-kṣupa-latāpratāna-oṣadhi-vīrudhām /
pūrva-smṛtād ardha-daṇḍaḥ sthāneṣu ukteṣu kartane //
Note: 20. sāhasa-prakaraṇam
sāmānyadravyaprasabhaharaṇāt sāhasaṃ smṛtam /
[292]tanmūlyād dviguṇo daṇḍo nihnave tu caturguṇaḥ //
Note: sāmānya-dravya-prasabhaharaṇāt sāhasaṃ smṛtam /
[292]tan-mūlyād dvi-guṇo daṇḍo nihnave tu catur-guṇaḥ //
yaḥ sāhasaṃ kārayati sa dāpyo dviguṇaṃ damam /
yaś caivam uktvāhaṃ dātā kārayet sa caturguṇam //
Note: yaḥ sāhasaṃ kārayati sa dāpyo dvi-guṇaṃ damam /
yaś ca-evam uktva āhaṃ dātā kārayet sa catur-guṇam //
[293]arghyākṣepātikramakṛd bhrātṛbhāryāprahārakaḥ /
saṃdiṣṭasyāpradātā ca samudragṛhabhedakṛt //
Note: arghya-ākṣepa-atikrama-kṛd bhrātṛ-bhāryā-prahārakaḥ /
saṃdiṣṭasya apradātā ca samudra-gṛha-bheda-kṛt //
sāmantakulikādīnām apakārasya kārakaḥ /
pañcāśatpaṇiko daṇḍa eṣām iti viniścayaḥ //
Note: sāmanta-kulika-ādīnām apakārasya kārakaḥ /
pañcāśat-paṇiko daṇḍa eṣām iti viniścayaḥ //
svacchandavidhavāgāmī vikruṣṭe 'nabhidhāvakaḥ /
akāraṇe ca vikroṣṭā caṇḍālaś cottamān spṛśet //
Note: svacchanda-vidhava-āgāmī vikruṣṭe 'nabhidhāvakaḥ /
akāraṇe ca vikroṣṭā caṇḍālaś ca uttamān spṛśet //
śūdrapravrajitānāṃ ca daive pitrye ca bhojakaḥ /
ayuktaṃ śapathaṃ kurvann ayogyo yogyakarmakṛt //
Note: śūdra-pravrajitānāṃ ca daive pitrye ca bhojakaḥ /
ayuktaṃ śapathaṃ kurvann ayogyo yogya-karma-kṛt //
vṛṣakṣudrapaśūnāṃ ca puṃstvasya pratighātakṛt /
sādhāraṇasyāpalāpī dāsīgarbhavināśakṛt //
Note: vṛṣa-kṣudra-paśūnāṃ ca puṃstvasya pratighāta-kṛt /
sādhāraṇasya apalāpī dāsī-garbha-vināśa-kṛt //
pitṛputrasvasṛbhātṛdaṃpatyācāryaśiṣyakāḥ /
eṣām apatitānyonyatyāgī ca śatadaṇḍabhāk //
Note: pitṛ-putra-svasṛ-bhātṛdaṃpaty-ācārya-śiṣyakāḥ /
eṣām apatita-anyonyatyāgī ca śata-daṇḍa-bhāk //
[294]vasānastrīn paṇān daṇḍyo nejakas tu parāṃśukam /
vikrayāvakrayādhānay āciteṣu paṇān daśa //
Note: vasānas-trīn paṇān daṇḍyo nejakas tu para-aṃśukam /
vikraya-avakraya-ādhāna-y āciteṣu paṇān daśa //
pitāputravirodhe tu sākṣiṇāṃ tripaṇo damaḥ /
antare ca tayor yaḥ syāt tasyāpy aṣṭaguṇo damaḥ //
Note: pitā-putra-virodhe tu sākṣiṇāṃ tri-paṇo damaḥ /
antare ca tayor yaḥ syāt tasya apy aṣṭa-guṇo damaḥ //
tulāśāsanamānānāṃ kūṭakṛnnāṇakasya ca /
ebhiś ca vyavahartā yaḥ sa dāpyo damam uttamam //
Note: tulā-śāsana-mānānāṃ kūṭa-kṛn-nāṇakasya ca /
ebhiś ca vyavahartā yaḥ sa dāpyo damam uttamam //
[295]akūṭaṃ kūṭakaṃ brūte kūṭaṃ yaś cāpy akūṭakam /
sa nāṇakaparīkṣī tu dāpya uttamasāhasam //
Note: akūṭaṃ kūṭakaṃ brūte kūṭaṃ yaś ca apy akūṭakam /
sa nāṇaka-parīkṣī tu dāpya uttama-sāhasam //
bhiṣaṅ mithyācaran daṇḍyas tiryakṣu prathamaṃ damam /
mānuṣe madhyamaṃ rājapuruṣeṣūttamaṃ damam //
Note: bhiṣaṅ mithyā ācaran daṇḍyas tiryakṣu prathamaṃ damam /
mānuṣe madhyamaṃ rājapuruṣeṣu uttamaṃ damam //
abandhyaṃ yaś ca badhnāti baddhaṃ yaś ca pramuñcati /
aprāptavyavahāraṃ ca sa dāpyo damam uttamam //
Note: abandhyaṃ yaś ca badhnāti baddhaṃ yaś ca pramuñcati /
aprāpta-vyavahāraṃ ca sa dāpyo damam uttamam //
mānena tulayā vāpi yo 'ṃśam aṣṭamakaṃ haret /
daṇḍaṃ sa dāpyo dviśataṃ vṛddhau hānau ca kalpitam //
Note: mānena tulayā va āpi yo 'ṃśam aṣṭamakaṃ haret /
daṇḍaṃ sa dāpyo dvi-śataṃ vṛddhau hānau ca kalpitam //
bheṣajasnehalavaṇagandhadhānyaguḍādiṣu /
paṇyeṣu prakṣipan hīnaṃ paṇān dāpyas tu ṣoḍaśa //
Note: bheṣaja-sneha-lavaṇagandha-dhānya-guḍa-ādiṣu /
paṇyeṣu prakṣipan hīnaṃ paṇān dāpyas tu ṣoḍaśa //
[296]mṛccarmamaṇisūtrāyaḥkāṣṭhavalkalavāsasām /
ajātau jātikaraṇe vikreyāṣṭaguṇo damaḥ //
Note: mṛc-carma-maṇi-sūtra-ayaḥkāṣṭha-valkala-vāsasām /
ajātau jāti-karaṇe vikreya-aṣṭa-guṇo damaḥ //
samudgaparivartaṃ ca sārabhāṇḍaṃ ca kṛtrimam /
ādhānaṃ vikrayaṃ vāpi nayato daṇḍakalpanā //
Note: samudga-parivartaṃ ca sāra-bhāṇḍaṃ ca kṛtrimam /
ādhānaṃ vikrayaṃ va āpi nayato daṇḍa-kalpanā //
bhinne paṇe ca pañcāśatpaṇe tu śatam ucyate /
dvipaṇe dviśato daṇḍo mūlyavṛddhau ca vṛddhimān //
Note: bhinne paṇe ca pañcāśatpaṇe tu śatam ucyate /
dvi-paṇe dviśato daṇḍo mūlya-vṛddhau ca vṛddhimān //
saṃbhūya kurvatām arghaṃ saṃbādhaṃ kāruśilpinām /
arghasya hrāsaṃ vṛddhiṃ vā jānato dama uttamaḥ //
Note: saṃbhūya kurvatām arghaṃ saṃbādhaṃ kāru-śilpinām /
arghasya hrāsaṃ vṛddhiṃ vā jānato dama uttamaḥ //
[297]saṃbhūya vaṇijāṃ paṇyam anargheṇoparundhatām /
vikrīṇatāṃ vā vihito daṇḍa uttamasāhasaḥ //
Note: saṃbhūya vaṇijāṃ paṇyam anargheṇa uparundhatām /
vikrīṇatāṃ vā vihito daṇḍa uttama-sāhasaḥ //
rājani sthāpyate yo 'rghaḥ pratyahaṃ tena vikrayaḥ /
krayo vā niḥsravas tasmād vaṇijāṃ lābhakṛt smṛtaḥ //
Note: rājani sthāpyate yo 'rghaḥ pratyahaṃ tena vikrayaḥ /
krayo vā niḥsravas tasmād vaṇijāṃ lābha-kṛt smṛtaḥ //
svadeśapaṇye tu śataṃ vaṇig gṛhṇīta pañcakam /
daśakaṃ pāradeśye tu yaḥ sadyaḥ krayavikrayī //
Note: sva-deśa-paṇye tu śataṃ vaṇig gṛhṇīta pañcakam /
daśakaṃ pāradeśye tu yaḥ sadyaḥ kraya-vikrayī //
paṇyasyopari saṃsthāpya vyayaṃ paṇyasamudbhavam /
argho 'nugrahakṛt kāryaḥ kretur vikretur eva ca //
Note: paṇyasya upari saṃsthāpya vyayaṃ paṇya-samudbhavam /
argho 'nugraha-kṛt kāryaḥ kretur vikretur eva ca //
[298]Note: 21. vikrīyā1saṃpradāna-prakaraṇam
gṛhītamūlyaṃ yaḥ paṇyaṃ kretur naiva prayacchati /
sodayaṃ tasya dāpyo 'sau diglābhaṃ vā digāgate //
Note: gṛhīta-mūlyaṃ yaḥ paṇyaṃ kretur na eva prayacchati /
sa-udayaṃ tasya dāpyo 'sau dig-lābhaṃ vā dig-āgate //
[299]vikrītam api vikreyaṃ pūrvakretary agṛhṇati /
hāniś cet kretṛdoṣeṇa kretur eva hi sā bhavet //
Note: vikrītam api vikreyaṃ pūrva-kretary agṛhṇati /
hāniś cet kretṛ-doṣeṇa kretur eva hi sā bhavet //
rājadaivopaghātena paṇye doṣam upāgate /
hānir vikretur evāsau yācitasyāprayacchataḥ //
Note: rāja-daiva-upaghātena paṇye doṣam upāgate /
hānir vikretur eva asau yācitasya aprayacchataḥ //
anyahaste ca vikrīya duṣṭaṃ vāduṣṭavad yadi /
vikrīṇīte damas tatra mūlyāt tu dviguṇo bhavet //
Note: anya-haste ca vikrīya duṣṭaṃ va āduṣṭavad yadi /
vikrīṇīte damas tatra mūlyāt tu dvi-guṇo bhavet //
kṣayaṃ vṛddhiṃ ca vaṇijā paṇyānām avijānatā /
krītvā nānuśayaḥ kāryaḥ kurvan ṣaḍbhāgadaṇḍabhāk //
Note: kṣayaṃ vṛddhiṃ ca vaṇijā paṇyānām avijānatā /
krītvā na anuśayaḥ kāryaḥ kurvan ṣaḍ-bhāga-daṇḍa-bhāk //
[300]Note: 22. saṃbhūya-samutthāna-prakaraṇam
samavāyena vaṇijāṃ lābhārthaṃ karma kurvatām /
lābhālābhau yathādravyaṃ yathā vā saṃvidā kṛtau //
Note: samavāyena vaṇijāṃ lābha-arthaṃ karma kurvatām /
lābha-alābhau yathā-dravyaṃ yathā vā saṃvidā kṛtau //
pratiṣiddham anādiṣṭaṃ pramādād yac ca nāśitam /
sa tad dadyād viplavāc ca rakṣitād daśamāṃśabhāk //
Note: pratiṣiddham anādiṣṭaṃ pramādād yac ca nāśitam /
sa tad dadyād viplavāc ca rakṣitād daśama-aṃśa-bhāk //
[301]arghaprakṣepaṇād viṃśaṃ bhāgaṃ śulkaṃ nṛpo haret /
vyāsiddhaṃ rājayogyaṃ ca vikrītaṃ rājagāmi tat //
Note: argha-prakṣepaṇād viṃśaṃ bhāgaṃ śulkaṃ nṛpo haret /
vyāsiddhaṃ rāja-yogyaṃ ca vikrītaṃ rāja-gāmi tat //
mithyā vadan parīmāṇaṃ śulkasthānād apāsaran /
dāpyas tv aṣṭaguṇaṃ yaś ca savyājakrayavikrayī //
Note: mithyā vadan parīmāṇaṃ śulka-sthānād apāsaran /
dāpyas tv aṣṭa-guṇaṃ yaś ca sa-vyāja-kraya-vikrayī //
tarikaḥ sthalajaṃ śulkaṃ gṛhṇan dāpyaḥ paṇān daśa /
brāhmaṇaprātiveśyānām etad evānimantraṇe //
Note: tarikaḥ sthalajaṃ śulkaṃ gṛhṇan dāpyaḥ paṇān daśa /
brāhmaṇa-prātiveśyānām etad eva animantraṇe //
[302]deśāntaragate prete dravyaṃ dāyādabāndhavāḥ /
jñātayo vā hareyus tadāgatās tair vinā nṛpaḥ //
Note: deśa-antara-gate prete dravyaṃ dāyāda-bāndhavāḥ /
jñātayo vā hareyus tadāgatās tair vinā nṛpaḥ //
jihmaṃ tyajeyur nirlābham aśakto 'nyena kārayet /
anena vidhir ākhyāta ṛtvikkarṣakakarmiṇām //
Note: jihmaṃ tyajeyur nirlābham aśakto 'nyena kārayet /
anena vidhir ākhyāta ṛtvik-karṣaka-karmiṇām //
[303]Note: 23. steya-prakaraṇam
grāhakair gṛhyate cauro loptreṇātha padena vā /
pūrvakarmāparādhī ca tathā cāśuddhavāsakaḥ //
Note: grāhakair gṛhyate cauro loptreṇa atha padena vā /
pūrva-karma-aparādhī ca tathā ca aśuddha-vāsakaḥ //
[304]anye 'pi śaṅkayā grāhyā jātināmādinihnavaiḥ /
dyūtastrīpānasaktāś ca śuṣkabhinnamukhasvarāḥ //
Note: anye 'pi śaṅkayā grāhyā jāti-nāma-ādi-nihnavaiḥ /
dyūta-strī-pāna-saktāś ca śuṣka-bhinna-mukha-svarāḥ //
paradravyagṛhāṇāṃ ca pṛcchakā gūḍhacāriṇaḥ /
nirāyā vyayavantaś ca vinaṣṭadravyavikrayāḥ //
Note: para-dravya-gṛhāṇāṃ ca pṛcchakā gūḍha-cāriṇaḥ /
nirāyā vyayavantaś ca vinaṣṭa-dravya-vikrayāḥ //
gṛhītaḥ śaṅkayā caurye nātmānaṃ ced viśodhayet /
dāpayitvā hṛtaṃ dravyaṃ cauradaṇḍena daṇḍayet //
Note: gṛhītaḥ śaṅkayā caurye nā atmānaṃ ced viśodhayet /
dāpayitvā hṛtaṃ dravyaṃ caura-daṇḍena daṇḍayet //
[305]cauraṃ pradāpyāpahṛtaṃ ghātayed vividhair vadhaiḥ /
sacihnaṃ brāhmaṇaṃ kṛtvā svarāṣṭrād vipravāsayet //
Note: cauraṃ pradāpya apahṛtaṃ ghātayed vividhair vadhaiḥ /
sa-cihnaṃ brāhmaṇaṃ kṛtvā sva-rāṣṭrād vipravāsayet //
ghātite 'pahṛte doṣo grāmabhartur anirgate /
vivītabhartus tu pathi cauroddhartur avītake //
Note: ghātite 'pahṛte doṣo grāma-bhartur anirgate /
vivīta-bhartus tu pathi caura-uddhartur avītake //
[306]svasīṃni dadyād grāmas tu padaṃ vā yatra gacchati /
pañcagrāmī bahiḥ krośād daśagrāmy atha vā punaḥ //
Note: sva-sīṃni dadyād grāmas tu padaṃ vā yatra gacchati /
pañca-grāmī bahiḥ krośād daśa-grāmy atha vā punaḥ //
bandigrāhāṃs tathā vājikuñjarāṇāṃ ca hāriṇaḥ /
prasahyaghātinaś caiva śūlān āropayen narān //
Note: bandi-grāhāṃs tathā vājikuñjarāṇāṃ ca hāriṇaḥ /
prasahya-ghātinaś caiva śūlān āropayen narān //
utkṣepakagranthibhedau karasaṃdaṃśahīnakau /
kāryau dvitīyāparādhe karapādaikahīnakau //
Note: utkṣepaka-granthi-bhedau kara-saṃdaṃśa-hīnakau /
kāryau dvitīya-aparādhe kara-pāda-eka-hīnakau //
[307]kṣudramadhyamahādravyaharaṇe sārato damaḥ /
deśakālavayaḥśakti saṃcintyaṃ daṇḍakarmaṇi //
Note: kṣudra-madhya-mahā-dravyaharaṇe sārato damaḥ /
deśa-kāla-vayaḥ-śakti saṃcintyaṃ daṇḍa-karmaṇi //
[308]bhaktāvakāśāgnyudakamantropakaraṇavyayān /
dattvā caurasya vā hantur jānato dama uttamaḥ //
Note: bhakta-avakāśa-agny-udakamantra-upakaraṇa-vyayān /
dattvā caurasya vā hantur jānato dama uttamaḥ //
śastrāvapāte garbhasya pātane cottamo damaḥ /
uttamo vādhamo vāpi puruṣastrīpramāpaṇe //
Note: śastra-avapāte garbhasya pātane ca uttamo damaḥ /
uttamo va ādhamo va āpi puruṣa-strī-pramāpaṇe //
[309]vipraduṣṭāṃ striyaṃ caiva puruṣaghnīm agarbhiṇīm /
setubhedakarīṃ cāpsu śilāṃ baddhvā praveśayet //
Note: vipraduṣṭāṃ striyaṃ caiva puruṣa-ghnīm agarbhiṇīm /
setu-bheda-karīṃ ca apsu śilāṃ baddhvā praveśayet //
viṣāgnidāṃ patigurunijāpatyapramāpaṇīm /
vikarṇakaranāsauṣṭhīṃ kṛtvā gobhiḥ pramāpayet //
Note: viṣa-agnidāṃ pati-gurunija-apatya-pramāpaṇīm /
vikarṇa-kara-nāsa-oṣṭhīṃ kṛtvā gobhiḥ pramāpayet //
avijñātahatasyāśu kalahaṃ sutabāndhavāḥ /
praṣṭavyā yoṣitaś cāsya parapuṃsi ratāḥ pṛthak //
Note: avijñāta-hatasyā aśu kalahaṃ suta-bāndhavāḥ /
praṣṭavyā yoṣitaś ca asya para-puṃsi ratāḥ pṛthak //
strīdravyavṛttikāmo vā kena vāyaṃ gataḥ saha /
mṛtyudeśasamāsannaṃ pṛcched vāpi janaṃ śanaiḥ //
Note: strī-dravya-vṛtti-kāmo vā kena va āyaṃ gataḥ saha /
mṛtyu-deśa-samāsannaṃ pṛcched va āpi janaṃ śanaiḥ //
[310]kṣetraveśmavanagrāmavivītakhaladāhakāḥ /
rājapatnyabhigāmī ca dagdhavyās tu kaṭāgninā //
Note: kṣetra-veśma-vana-grāmavivīta-khala-dāhakāḥ /
rāja-patny-abhigāmī ca dagdhavyās tu kaṭa-agninā //
Note: 24 strī-saṃgrahaṇa-prakaraṇam
pumān saṃgrahaṇe grāhyaḥ keśākeśi parastriyā /
sadyo vā kāmajaiś cihnaiḥ pratipattau dvayos tathā //
Note: pumān saṃgrahaṇe grāhyaḥ keśā-keśi para-striyā /
sadyo vā kāmajaiś cihnaiḥ pratipattau dvayos tathā //
nīvīstanaprāvaraṇasakthikeśāvamarśanam /
adeśakālasaṃbhāṣaṃ sahaikāsanam eva ca //
Note: nīvī-stana-prāvaraṇasakthi-keśa-avamarśanam /
adeśa-kāla-saṃbhāṣaṃ saha-eka-āsanam eva ca //
[311]strī niṣedhe śataṃ dadyād dviśataṃ tu damaṃ pumān /
pratiṣedhe tayor daṇḍo yathā saṃgrahaṇe tathā //
Note: strī niṣedhe śataṃ dadyād dvi-śataṃ tu damaṃ pumān /
pratiṣedhe tayor daṇḍo yathā saṃgrahaṇe tathā //
sajātāv uttamo daṇḍa ānulomye tu madhyamaḥ /
prātilomye vadhaḥ puṃso nāryāḥ karṇādikartanam //
Note: sajātāv uttamo daṇḍa ānulomye tu madhyamaḥ /
prātilomye vadhaḥ puṃso nāryāḥ karṇa-ādi-kartanam //
[312]alaṃkṛtāṃ haran kanyām uttamaṃ hy anyathādhamam /
daṇḍaṃ dadyāt savarṇāsu prātilomye vadhaḥ smṛtaḥ //
Note: alaṃkṛtāṃ haran kanyām uttamaṃ hy anyatha ādhamam /
daṇḍaṃ dadyāt savarṇāsu prātilomye vadhaḥ smṛtaḥ //
sakāmāsv anulomāsu na doṣas tv anyathā damaḥ /
dūṣaṇe tu karaccheda uttamāyāṃ vadhas tathā //
Note: sa-kāmāsv anulomāsu na doṣas tv anyathā damaḥ /
dūṣaṇe tu kara-ccheda uttamāyāṃ vadhas tathā //
[313]śataṃ strīdūṣaṇe dadyād dve tu mithyābhiśaṃsane /
paśūn gacchan śataṃ dāpyo hīnāṃ strīṃ gāṃ ca madhyamam //
Note: śataṃ strī-dūṣaṇe dadyād dve tu mithyā-abhiśaṃsane /
paśūn gacchan śataṃ dāpyo hīnāṃ strīṃ gāṃ ca madhyamam //
avaruddhāsu dāsīsu bhujiṣyāsu tathaiva ca /
gamyāsv api pumān dāpyaḥ pañcāśat paṇikaṃ damam //
Note: avaruddhāsu dāsīsu bhujiṣyāsu tathaiva ca /
gamyāsv api pumān dāpyaḥ pañcāśat paṇikaṃ damam //
[315]prasahya dāsyabhigame daṇḍo daśapaṇaḥ smṛtaḥ /
bahūnāṃ yady akāmāsau caturviṃśatikaḥ pṛthak //
Note: prasahya dāsy-abhigame daṇḍo daśa-paṇaḥ smṛtaḥ /
bahūnāṃ yady akāma āsau caturviṃśatikaḥ pṛthak //
gṛhītavetanā veśyā necchantī dviguṇaṃ vahet /
agṛhīte samaṃ dāpyaḥ pumān apy evam eva hi //
Note: gṛhīta-vetanā veśyā na icchantī dvi-guṇaṃ vahet /
agṛhīte samaṃ dāpyaḥ pumān apy evam eva hi //
[316]ayonau gacchato yoṣāṃ puruṣaṃ vābhimehataḥ /
caturviṃśatiko daṇḍas tathā pravrajitāgame //
Note: ayonau gacchato yoṣāṃ puruṣaṃ va ābhimehataḥ /
caturviṃśatiko daṇḍas tathā pravrajitā-game //
antyābhigamane tv aṅkyaḥNote: aṅkya? kubandhena pravāsayet /
śūdras tathāntya eva syād antyasyāryāgame vadhaḥ //
Note: antyā-abhigamane tv aṅkyaḥNote: aṅkya? kubandhena pravāsayet /
śūdras tatha āntya eva syād antyasyā aryā-game vadhaḥ //
Note: 25. prakīrṇaka-prakaraṇam
[317]ūnaṃ vābhyadhikaṃ vāpi likhed yo rājaśāsanam /
pāradārikacauraṃ vā muñcato daṇḍa uttamaḥ //
Note: ūnaṃ va ābhyadhikaṃ va āpi likhed yo rāja-śāsanam /
pāradārika-cauraṃ vā muñcato daṇḍa uttamaḥ //
abhakṣyeṇa dvijaṃ dūṣyoNote: dūṣya? daṇḍya uttamasāhasam /
madhyamaṃ kṣatriyaṃ vaiśyaṃ prathamaṃ śūdram ardhikam //
Note: abhakṣyeṇa dvijaṃ dūṣyoNote: dūṣya? daṇḍya uttama-sāhasam /
madhyamaṃ kṣatriyaṃ vaiśyaṃ prathamaṃ śūdram ardhikam //
kūṭasvarṇavyavahārī vimāṃsasya ca vikrayī /
tryaṅgahīnas tu kartavyo dāpyaś cottamasāhasam //
Note: kūṭa-svarṇa-vyavahārī vimāṃsasya ca vikrayī /
try-aṅga-hīnas tu kartavyo dāpyaś ca uttama-sāhasam //
[318]catuṣpādakṛto doṣo nāpehīti prajalpataḥ /
kāṣṭhaloṣṭeṣupāṣāṇabāhuyugyakṛtas tathā //
Note: catuṣpāda-kṛto doṣo na apehi iti prajalpataḥ /
kāṣṭha-loṣṭa-iṣu-pāṣāṇabāhu-yugya-kṛtas tathā //
chinnanasyena yānena tathā bhagnayugādinā /
paścāc caivāpasaratā hiṃsane svāmy adoṣabhāk //
Note: chinna-nasyena yānena tathā bhagna-yuga-ādinā /
paścāc caiva apasaratā hiṃsane svāmy adoṣa-bhāk //
śakto 'py amokṣayan svāmī daṃṣṭriṇāṃ śṛṅgiṇāṃ tathā /
prathamaṃ sāhasaṃ dadyād vikruṣṭe dviguṇaṃ tathā //
Note: śakto 'py amokṣayan svāmī daṃṣṭriṇāṃ śṛṅgiṇāṃ tathā /
prathamaṃ sāhasaṃ dadyād vikruṣṭe dvi-guṇaṃ tathā //
[319]jāraṃ caurety abhivadan dāpyaḥ pañcaśataṃ damam /
upajīvya dhanaṃ muñcaṃs tad evāṣṭaguṇīkṛtam //
Note: jāraṃ caura ity abhivadan dāpyaḥ pañca-śataṃ damam /
upajīvya dhanaṃ muñcaṃs tad eva aṣṭa-guṇī-kṛtam //
rājño 'niṣṭapravaktāraṃ tasyaivākrośakāriṇam /
tanmantrasya ca bhettāraṃ chittvā jihvāṃ pravāsayet //
Note: rājño 'niṣṭa-pravaktāraṃ tasya evā akrośa-kāriṇam /
tan-mantrasya ca bhettāraṃ chittvā jihvāṃ pravāsayet //
mṛtāṅgalagnavikretur guros tāḍayitus tathā /
rājayānāsanāroḍhur daṇḍa uttamasāhasaḥ //
Note: mṛta-aṅga-lagna-vikretur guros tāḍayitus tathā /
rāja-yāna-āsana-āroḍhur daṇḍa uttama-sāhasaḥ //
dvinetrabhedino rājadviṣṭādeśakṛtas tathā /
vipratvena ca śūdrasya jīvato 'ṣṭaśato damaḥ //
Note: dvi-netra-bhedino rājadviṣṭa-ādeśa-kṛtas tathā /
vipratvena ca śūdrasya jīvato 'ṣṭa-śato damaḥ //
[320]durdṛṣṭāṃs tu punar dṛṣṭvā vyavahārān nṛpeṇa tu /
sabhyāḥ sajayino daṇḍyā vivādād dviguṇaṃ damam //
Note: durdṛṣṭāṃs tu punar dṛṣṭvā vyavahārān nṛpeṇa tu /
sabhyāḥ sajayino daṇḍyā vivādād dvi-guṇaṃ damam //
yo manyetājito 'smīti nyāyenāpi parājitaḥ /
tam āyāntaṃ punar jitvā dāpayed dviguṇaṃ damam //
Note: yo manyeta ajito 'smi iti nyāyena api parājitaḥ /
tam āyāntaṃ punar jitvā dāpayed dvi-guṇaṃ damam //
[321]rājñānyāyena yo daṇḍo gṛhīto varuṇāya tam /
nivedya dadyād viprebhyaḥ svayaṃ triṃśadguṇīkṛtam //
Note: rājña ānyāyena yo daṇḍo gṛhīto varuṇāya tam /
nivedya dadyād viprebhyaḥ svayaṃ triṃśad-guṇī-kṛtam //
III. prāyaścittā1dhyāyah
[322]Note: 1. āśauca-prakaraṇam
ūnadvivarṣaṃ nikhanen na kuryād udakaṃ tataḥ /
āśmaśānād anuvrajya itaro jñātibhir vṛtaḥ //
Note: ūna-dvi-varṣaṃ nikhanen na kuryād udakaṃ tataḥ /
ā-śmaśānād anuvrajya itaro jñātibhir vṛtaḥ //
yamasūktaṃ tathā gāthā japadbhir laukikāgninā /
sa dagdhavya upetaś ced āhitāgnyāvṛtārthavat //
Note: yama-sūktaṃ tathā gāthā japadbhir laukika-agninā /
sa dagdhavya upetaś ced āhita-agny-āvṛta-arthavat //
[324]saptamād daśamād vāpi jñātayo 'bhyupayanty apaḥ /
apa naḥ śośucad agham anena pitṛdiṅmukhāḥ //
Note: saptamād daśamād va āpi jñātayo 'bhyupayanty apaḥ /
apa naḥ śośucad agham anena pitṛ-diṅ-mukhāḥ //
[325]evaṃ mātāmahācāryapretānām udakakriyā /
kāmodakaṃ sakhiprattāsvasrīyaśvaśurartvijām //
Note: evaṃ mātāmaha-ācāryapretānām udaka-kriyā /
kāma-udakaṃ sakhi-prattāsvasrīya-śvaśurartvijām //
sakṛt prasiñcanty udakaṃ nāmagotreṇa vāgyatāḥ /
na brahmacāriṇaḥ kuryur udakaṃ patitās tathā //
Note: sakṛt prasiñcanty udakaṃ nāma-gotreṇa vāg-yatāḥ /
na brahma-cāriṇaḥ kuryur udakaṃ patitās tathā //
[326]pākhaṇḍyanāśritāḥ stenā bhartṛghnyaḥ kāmagādikāḥ /
surāpya ātmatyāginyo nāśaucodakabhājanāḥ //
Note: pākhaṇḍy-anāśritāḥ stenā bhartṛghnyaḥ kāmaga-ādikāḥ /
surāpya ātma-tyāginyo na aśauca-udaka-bhājanāḥ //
[329]kṛtodakān samuttīrṇān mṛduśādvalasaṃsthitān /
snātān apavadeyus tān itihāsaiḥ purātanaiḥ //
Note: kṛta-udakān samuttīrṇān mṛdu-śādvala-saṃsthitān /
snātān apavadeyus tān itihāsaiḥ purātanaiḥ //
mānuṣye kadalīstambhaniḥsāre sāramārgaṇam /
karoti yaḥ sa sammūḍho jalabudbudasaṃnibhe //
Note: mānuṣye kadalī-stambhaniḥsāre sāra-mārgaṇam /
karoti yaḥ sa sammūḍho jala-budbuda-saṃnibhe //
pañcadhā saṃbhṛtaḥ kāyo yadi pañcatvam āgataḥ /
karmabhiḥ svaśarīrotthais tatra kā paridevanā //
Note: pañcadhā saṃbhṛtaḥ kāyo yadi pañcatvam āgataḥ /
karmabhiḥ sva-śarīra-utthais tatra kā paridevanā //
gantrī vasumatī nāśam udadhir daivatāni ca /
phenaprakhyaḥ kathaṃ nāśaṃ martyaloko na yāsyati //
Note: gantrī vasumatī nāśam udadhir daivatāni ca /
phena-prakhyaḥ kathaṃ nāśaṃ martya-loko na yāsyati //
[330]śleṣmāśru bāndhavair muktaṃ preto bhuṅkte yato 'vaśaḥ /
ato na roditavyaṃ hi kriyāḥ kāryāḥ svaśaktitaḥ //
Note: śleṣma-aśru bāndhavair muktaṃ preto bhuṅkte yato 'vaśaḥ /
ato na roditavyaṃ hi kriyāḥ kāryāḥ sva-śaktitaḥ //
iti saṃśrutya gaccheyur gṛhaṃ bālapuraḥsarāḥ /
vidaśya nimbapatrāṇi niyatā dvāri veśmanaḥ //
Note: iti saṃśrutya gaccheyur gṛhaṃ bāla-puraḥsarāḥ /
vidaśya nimba-patrāṇi niyatā dvāri veśmanaḥ //
ācamyāgnyādi salilaṃ gomayaṃ gaurasarṣapān /
praviśeyuḥ samālabhya kṛtvāśmani padaṃ śanaiḥ //
Note: ācamya agny-ādi salilaṃ gomayaṃ gaura-sarṣapān /
praviśeyuḥ samālabhya kṛtva āśmani padaṃ śanaiḥ //
praveśanādikaṃ karma pretasaṃsparśinām api /
icchatāṃ tatkṣaṇāc chuddhiḥ pareṣāṃ snānasaṃyamān //
Note: praveśana-ādikaṃ karma preta-saṃsparśinām api /
icchatāṃ tat-kṣaṇāc chuddhiḥ pareṣāṃ snāna-saṃyamān //
[331]ācāryapitṛupādhyāyān nirhṛtyāpi vratī vratī /
saṃkaṭānnaṃ ca nāśnīyān na ca taiḥ saha saṃvaset //
Note: ācārya-pitṛ-upādhyāyān nirhṛtya api vratī vratī /
saṃkaṭa-annaṃ ca na aśnīyān na ca taiḥ saha saṃvaset //
krītalabdhāśanā bhūmau svapeyus te pṛthak kṣitau /
piṇḍayajñāvṛtā deyaṃ pretāyānnaṃ dinatrayam //
Note: krīta-labdha-aśanā bhūmau svapeyus te pṛthak kṣitau /
piṇḍa-yajña-āvṛtā deyaṃ pretāya annaṃ dina-trayam //
[332]jalam ekāham ākāśe sthāpyaṃ kṣīraṃ ca mṛnmaye /
[333]vaitānāupāsanāḥ kāryāḥ kriyāś ca śruticodanāt //
Note: jalam eka-aham ākāśe sthāpyaṃ kṣīraṃ ca mṛn-maye /
[333]vaitāna-aupāsanāḥ kāryāḥ kriyāś ca śruti-codanāt //
[334]trirātraṃ daśarātraṃ vā śāvam āśaucam iṣyate /
ūnadvivarṣa ubhayoḥ sūtakaṃ mātur eva hi //
Note: tri-rātraṃ daśa-rātraṃ vā śāvam āśaucam iṣyate /
ūna-dvi-varṣa ubhayoḥ sūtakaṃ mātur eva hi //
[336]pitros tu sūtakaṃ mātus tad asṛgdarśanād dhruvam /
tad ahar na praduṣyeta pūrveṣāṃ janmakāraṇāt //
Note: pitros tu sūtakaṃ mātus tad asṛg-darśanād dhruvam /
tad ahar na praduṣyeta pūrveṣāṃ janma-kāraṇāt //
[337]antarā janmamaraṇe śeṣāhobhir viśudhyati /
[338]garbhasrāve māsatulyā niśāḥ śuddhes tu kāraṇam //
Note: antarā janma-maraṇe śeṣa-ahobhir viśudhyati /
[338]garbha-srāve māsa-tulyā niśāḥ śuddhes tu kāraṇam //
[341]hatānāṃ nṛpagoviprair anvakṣaṃ cātmaghātinām /
proṣite kālaśeṣaḥ syāt pūrṇe dattvodakaṃ śuciḥ //
Note: hatānāṃ nṛpa-go-viprair anvakṣaṃ cā atma-ghātinām /
proṣite kāla-śeṣaḥ syāt pūrṇe dattva ūdakaṃ śuciḥ //
[343]kṣatrasya dvādaśāhāni viśaḥ pañcadaśaiva tu /
triṃśaddināni śūdrasya tadardhaṃ nyāyavartinaḥ //
Note: kṣatrasya dvādaśa-ahāni viśaḥ pañca-daśa eva tu /
triṃśad-dināni śūdrasya tad-ardhaṃ nyāya-vartinaḥ //
[344]ādantajanmanaḥ sadyā acūḍān naiśikī smṛtā /
trirātram āvratādeśād daśarātram ataḥ param //
Note: ā-danta-janmanaḥ sadyā a-cūḍān naiśikī smṛtā /
tri-rātram ā-vrata-ādeśād daśa-rātram ataḥ param //
[345]ahas tv adattakanyāsu bāleṣu ca viśodhanam /
[346]gurvantevāsyanūcānam ātulaśrotriyeṣu ca //
Note: ahas tv adatta-kanyāsu bāleṣu ca viśodhanam /
[346]gurv-antevāsy-anūcānam ātula-śrotriyeṣu ca //
[347]anauraseṣu putreṣu bhāryāsv anyagatāsu ca /
nivāsarājani prete tad ahaḥ śuddhikāraṇam //
Note: anauraseṣu putreṣu bhāryāsv anya-gatāsu ca /
nivāsa-rājani prete tad ahaḥ śuddhi-kāraṇam //
[348]brāhmaṇenānugantavyo na śūdro na dvijaḥ kvacit /
anugamyāmbhasi snātvā spṛṣṭvāgniṃ ghṛtabhuk śuciḥ //
Note: brāhmaṇena anugantavyo na śūdro na dvijaḥ kvacit /
anugamya ambhasi snātvā spṛṣṭva āgniṃ ghṛta-bhuk śuciḥ //
mahīpatīnāṃ nāśaucaṃ hatānāṃ vidyutā tathā /
gobrāhmaṇārthaṃ saṃgrāme yasya cecchati bhūmipaḥ //
Note: mahī-patīnāṃ nā aśaucaṃ hatānāṃ vidyutā tathā /
go-brāhmaṇa-arthaṃ saṃgrāme yasya ca icchati bhūmipaḥ //
[349]ṛtvijāṃ dīkṣitānāṃ ca yajñiyaṃ karma kurvatām /
satrivratibrahmacāridātṛbrahmavidāṃ tathā //
Note: ṛtvijāṃ dīkṣitānāṃ ca yajñiyaṃ karma kurvatām /
satri-vrati-brahmacāridātṛ-brahmavidāṃ tathā //
dāne vivāhe yajñe ca saṃgrāme deśaviplave /
āpadyapi hi kaṣṭāyāṃ sadyaḥ śaucaṃ vidhīyate //
Note: dāne vivāhe yajñe ca saṃgrāme deśa-viplave /
āpady-api hi kaṣṭāyāṃ sadyaḥ śaucaṃ vidhīyate //
[351]udakyāśucibhiḥ snāyāt saṃspṛṣṭas tair upaspṛśet /
abliṅgāni japec caiva gāyatrīṃ manasā sakṛt //
Note: udakya āśucibhiḥ snāyāt saṃspṛṣṭas tair upaspṛśet /
ab-liṅgāni japec caiva gāyatrīṃ manasā sakṛt //
[354]kālo 'gniḥ karma mṛd vāyur mano jñānaṃ tapo jalam /
paścāt tāpo nirāhāraḥ sarve 'mī śuddhihetavaḥ //
Note: kālo 'gniḥ karma mṛd vāyur mano jñānaṃ tapo jalam /
paścāt tāpo nirāhāraḥ sarve 'mī śuddhi-hetavaḥ //
akāryakāriṇāṃ dānaṃ vego nadyāś ca śuddhikṛt /
śodhyasya mṛc ca toyaṃ ca saṃnyāso vai dvijanmanām //
Note: akārya-kāriṇāṃ dānaṃ vego nadyāś ca śuddhi-kṛt /
śodhyasya mṛc ca toyaṃ ca saṃnyāso vai dvijanmanām //
[355]tapo vedavidāṃ kṣāntir viduṣāṃ varṣmaṇo jalam /
japaḥ pracchannapānānāṃ manasaḥ satyam ucyate //
Note: tapo vedavidāṃ kṣāntir viduṣāṃ varṣmaṇo jalam /
japaḥ pracchanna-pānānāṃ manasaḥ satyam ucyate //
bhūtātmanas tapovidye buddher jñānaṃ viśodhanam /
kṣetrajñasyeśvarajñānād viśuddhiḥ paramā matā //
Note: bhūta-ātmanas tapo-vidye buddher jñānaṃ viśodhanam /
kṣetrajñasyā iśvara-jñānād viśuddhiḥ paramā matā //
[356]Note: 2. āpad-dharma-prakaraṇam
kṣātreṇa karmaṇā jīved viśāṃ vāpy āpadi dvijaḥ /
nistīrya tām athātmānaṃ pāvayitvā nyaset pathi //
Note: kṣātreṇa karmaṇā jīved viśāṃ va āpy āpadi dvijaḥ /
nistīrya tām athā atmānaṃ pāvayitvā nyaset pathi //
[357]phalopalakṣaumasomamanuṣyāpūpavīrudhaḥ /
tilaudanarasakṣārān dadhi kṣīraṃ ghṛtaṃ jalam //
Note: phala-upala-kṣauma-somamanuṣya-apūpa-vīrudhaḥ /
tila-odana-rasa-kṣārān dadhi kṣīraṃ ghṛtaṃ jalam //
śastrāsavamadhūcchiṣṭaṃ madhu lākṣā ca barhiṣaḥ /
mṛccarmapuṣpakutapakeśatakraviṣakṣitiḥ //
Note: śastra-āsava-madhu-ucchiṣṭaṃ madhu lākṣā ca barhiṣaḥ /
mṛc-carma-puṣpa-kutapakeśa-takra-viṣa-kṣitiḥ //
kauśeyanīlalavaṇamāṃsaikaśaphasīsakān /
śakārdrauṣadhipiṇyākapaśugandhāṃs tathaiva ca //
Note: kauśeya-nīla-lavaṇamāṃsa-ekaśapha-sīsakān /
śaka-ārdra-oṣadhi-piṇyākapaśu-gandhāṃs tathaiva ca //
[358]vaiśyavṛttyāpi jīvan no vikrīṇīta kadācana /
dharmārthaṃ vikrayaṃ neyās tilā dhānyena tatsamāḥ //
Note: vaiśya-vṛttya āpi jīvan no vikrīṇīta kadācana /
dharma-arthaṃ vikrayaṃ neyās tilā dhānyena tat-samāḥ //
lākṣālavaṇamāṃsāni patanīyāni vikraye /
pāyo dadhi ca madyaṃ ca hīnavarṇakarāṇi tu //
Note: lākṣā-lavaṇa-māṃsāni patanīyāni vikraye /
pāyo dadhi ca madyaṃ ca hīna-varṇa-karāṇi tu //
āpadgataḥ saṃpragṛhṇan bhuñjāno vā yatas tataḥ /
na lipyetainasā vipro jvalanārkasamo hi saḥ //
Note: āpad-gataḥ saṃpragṛhṇan bhuñjāno vā yatas tataḥ /
na lipyeta enasā vipro jvalana-arka-samo hi saḥ //
[359]kṛṣiḥ śilpaṃ bhṛtir vidyā kusīdaṃ śakaṭaṃ giriḥ /
sevānūpaṃ nṛpo bhaikṣam āpattau jīvanāni tu //
Note: kṛṣiḥ śilpaṃ bhṛtir vidyā kusīdaṃ śakaṭaṃ giriḥ /
seva ānūpaṃ nṛpo bhaikṣam āpattau jīvanāni tu //
bubhukṣitas tryahaṃ sthitvā dhānyam abrāhmaṇād haret /
pratigṛhya tad ākhyeyam abhiyuktena dharmataḥ //
Note: bubhukṣitas tryahaṃ sthitvā dhānyam abrāhmaṇād haret /
pratigṛhya tad ākhyeyam abhiyuktena dharmataḥ //
tasya vṛttaṃ kulaṃ śīlaṃ śrutam adhyayanaṃ tapaḥ /
jñātvā rājā kuṭumbaṃ ca dharmyāṃ vṛttiṃ prakalpayet //
Note: tasya vṛttaṃ kulaṃ śīlaṃ śrutam adhyayanaṃ tapaḥ /
jñātvā rājā kuṭumbaṃ ca dharmyāṃ vṛttiṃ prakalpayet //
[360]Note: 3. vānaprastha-dharma-prakaraṇam
sutavinyastapatnīkas tayā vānugato vanam /
vānaprastho brahmacārī sāgniḥ sopāsano vrajet //
Note: suta-vinyasta-patnīkas tayā va ānugato vanam /
vānaprastho brahma-cārī sa-agniḥ sa-upāsano vrajet //
[361]aphālakṛṣtenāgnīṃś ca pitṝn devātithīn api /
bhṛtyāṃś ca tarpayet śmaśrujaṭālomabhṛd ātmavān //
Note: aphāla-kṛṣtena agnīṃś ca pitṝn deva-atithīn api /
bhṛtyāṃś ca tarpayet śmaśrujaṭā-loma-bhṛd ātmavān //
[362]ahno māsasya ṣaṇṇāṃ vā tathā saṃvatsarasya vā /
arthasya saṃcayaṃ kuryāt kṛtam āśvayuje tyajet //
Note: ahno māsasya ṣaṇṇāṃ vā tathā saṃvatsarasya vā /
arthasya saṃcayaṃ kuryāt kṛtam āśvayuje tyajet //
dāntas triṣavaṇasnāyī nivṛttaś ca pratigrahāt /
svādhyāyavān dānaśīlaḥ sarvasattvahite rataḥ //
Note: dāntas triṣavaṇa-snāyī nivṛttaś ca pratigrahāt /
svādhyāyavān dāna-śīlaḥ sarva-sattva-hite rataḥ //
dantolūkhalikaḥ kālapakvāśī vāśmakuṭṭakaḥ /
śrautraṃ smārtaṃ phalasnehaiḥ karma kuryāt tathā kriyāḥ //
Note: danta-ulūkhalikaḥ kālapakva-āśī va āśma-kuṭṭakaḥ /
śrautraṃ smārtaṃ phala-snehaiḥ karma kuryāt tathā kriyāḥ //
cāndrāyaṇair nayet kālaṃ kṛcchrair vā vartayet sadā /
pakṣe gate vāpy aśnīyān māse vāhani vā gate //
Note: cāndrāyaṇair nayet kālaṃ kṛcchrair vā vartayet sadā /
pakṣe gate va āpy aśnīyān māse va āhani vā gate //
[363]svapyād bhūmau śucī rātrau divā saṃprapadair nayet /
sthānāsanavihārair vā yogābhyāsena vā tathā //
Note: svapyād bhūmau śucī rātrau divā saṃprapadair nayet /
sthāna-āsana-vihārair vā yoga-abhyāsena vā tathā //
grīṣme pañcāgnimadhyastho varṣāsu sthaṇḍileśayaḥ /
ārdravāsās tu hemante śaktyā vāpi tapaś caret //
Note: grīṣme pañca-agni-madhyastho varṣāsu sthaṇḍile-śayaḥ /
ārdra-vāsās tu hemante śaktyā va āpi tapaś caret //
yaḥ kaṇṭakair vitudati candanair yaś ca liṃpati /
akruddho 'parituṣṭaś ca samastasya ca tasya ca //
Note: yaḥ kaṇṭakair vitudati candanair yaś ca liṃpati /
akruddho 'parituṣṭaś ca samastasya ca tasya ca //
agnīn vāpy ātmasātkṛtvā vṛkṣāvāso mitāśanaḥ /
vānaprasthagṛheṣv eva yātrārthaṃ bhaikṣam ācaret //
Note: agnīn va āpy ātmasāt-kṛtvā vṛkṣa-āvāso mita-aśanaḥ /
vānaprastha-gṛheṣv eva yātrā-arthaṃ bhaikṣam ācaret //
[364]grāmād āhṛtya vā grāsān aṣṭau bhuñjīta vāgyataḥ /
vāyubhakṣaḥ prāgudīcīṃ gacched vāvarṣmasaṃkṣayāt //
Note: grāmād āhṛtya vā grāsān aṣṭau bhuñjīta vāg-yataḥ /
vāyu-bhakṣaḥ prāg-udīcīṃ gacched vā āvarṣma-saṃkṣayāt //
[365]Note: 4. yati-dharma-prakaraṇam
vanād gṛhād vā kṛtveṣṭiṃ sārvavedasadakṣiṇām /
prājāpatyāṃ tadante tān agnīn āropya cātmani //
Note: vanād gṛhād vā kṛtva īṣṭiṃ sārvavedasa-dakṣiṇām /
prājāpatyāṃ tad-ante tān agnīn āropya cā atmani //
adhītavedo japakṛt putravān annado 'gnimān /
śaktyā ca yajñakṛn mokṣe manaḥ kuryāt tu nānyathā //
Note: adhīta-vedo japa-kṛt putravān annado 'gnimān /
śaktyā ca yajña-kṛn mokṣe manaḥ kuryāt tu na anyathā //
[366]sarvabhūtahitaḥ śāntas tridaṇḍī sakamaṇḍaluḥ /
ekārāmaḥ parivrajya bhikṣārthī grāmam āśrayet //
Note: sarva-bhūta-hitaḥ śāntas tri-daṇḍī sa-kamaṇḍaluḥ /
eka-ārāmaḥ parivrajya bhikṣā-arthī grāmam āśrayet //
[367]apramattaś cared bhaikṣaṃ sāyāhne 'nabhilakṣitaḥ /
rahite bhikṣukair grāme yātrāmātram alolupaḥ //
Note: apramattaś cared bhaikṣaṃ sāya-ahne 'nabhilakṣitaḥ /
rahite bhikṣukair grāme yātrā-mātram alolupaḥ //
yatipātrāṇi mṛdveṇudārvalābumayāni ca /
salilaṃ śuddhir eteṣāṃ govālaiś cāvagharṣaṇam //
Note: yati-pātrāṇi mṛd-veṇudārv-alābu-mayāni ca /
salilaṃ śuddhir eteṣāṃ go-vālaiś ca avagharṣaṇam //
[368]saṃnirudhyendriyagrāmaṃ rāgadveṣau prahāya ca /
bhayaṃ hitvā ca bhūtānām amṛtībhavati dvijaḥ //
Note: saṃnirudhya indriya-grāmaṃ rāga-dveṣau prahāya ca /
bhayaṃ hitvā ca bhūtānām amṛtī-bhavati dvijaḥ //
kartavyāśayaśuddhis tu bhikṣukeṇa viśeṣataḥ /
jñānotpattinimittatvāt svātantryakaraṇāya ca //
Note: kartavyā āśaya-śuddhis tu bhikṣukeṇa viśeṣataḥ /
jñāna-utpatti-nimittatvāt svātantrya-karaṇāya ca //
avekṣyā garbhavāsāś ca karmajā gatayas tathā /
ādhayo vyādhayaḥ kleśā jarā rūpaviparyayaḥ //
Note: avekṣyā garbha-vāsāś ca karmajā gatayas tathā /
ādhayo vyādhayaḥ kleśā jarā rūpa-viparyayaḥ //
bhavo jātisahasreṣu priyāpriyaviparyayaḥ /
[369]dhyānayogena saṃpaśyet sūkṣma ātmātmani sthitaḥ //
Note: bhavo jāti-sahasreṣu priya-apriya-viparyayaḥ /
[369]dhyāna-yogena saṃpaśyet sūkṣma ātmā ātmani sthitaḥ //
nāśramaḥ kāraṇaṃ dharme kriyamāṇo bhaved hi saḥ /
ato yad ātmano 'pathyaṃ pareṣāṃ na tad ācaret //
Note: nā aśramaḥ kāraṇaṃ dharme kriyamāṇo bhaved hi saḥ /
ato yad ātmano 'pathyaṃ pareṣāṃ na tad ācaret //
satyam asteyam akrodho hrīḥ śaucaṃ dhīr dhṛtir damaḥ /
saṃyatendriyatā vidyā dharmaḥ sarva udāhṛtaḥ //
Note: satyam asteyam akrodho hrīḥ śaucaṃ dhīr dhṛtir damaḥ /
saṃyata-indriyatā vidyā dharmaḥ sarva udāhṛtaḥ //
niḥsaranti yathā lohapiṇḍāt taptāt sphuliṅgakāḥ /
sakāśād ātmanas tadvad ātmānaḥ prabhavanti hi //
Note: niḥsaranti yathā lohapiṇḍāt taptāt sphuliṅgakāḥ /
sakāśād ātmanas tadvad ātmānaḥ prabhavanti hi //
[370]tatrātmā hi svayaṃ kiṃcit karma kiṃcit svabhāvataḥ /
karoti kiṃcid abhyāsād dharmādharmobhayātmakam //
Note: tatrā atmā hi svayaṃ kiṃcit karma kiṃcit svabhāvataḥ /
karoti kiṃcid abhyāsād dharma-adharma-ubhaya-ātmakam //
nimittam akṣaraḥ kartā boddhā guṇī vaśī /
ajaḥ śarīragrahaṇāt sa jāta iti kīrtyate //
Note: nimittam akṣaraḥ kartā boddhā guṇī vaśī /
ajaḥ śarīra-grahaṇāt sa jāta iti kīrtyate //
[371]sargādau sa yathākāśaṃ vāyuṃ jyotir jalaṃ mahīm /
sṛjaty ekottaraguṇāṃs tathādatte bhavann api //
Note: sarga-ādau sa yathā-ākāśaṃ vāyuṃ jyotir jalaṃ mahīm /
sṛjaty eka-uttara-guṇāṃs tathā ādatte bhavann api //
āhutyāpyāyate sūryaḥ sūryād vṛṣṭir athauṣadhiḥ /
tad annaṃ rasarūpeṇa śukratvam adhigacchati //
Note: āhutyā āpyāyate sūryaḥ sūryād vṛṣṭir atha oṣadhiḥ /
tad annaṃ rasa-rūpeṇa śukratvam adhigacchati //
strīpuṃsayos tu saṃyoge viśuddhe śukraśoṇite /
pañcadhātūn svayaṃ ṣaṣṭha ādatte yugapat prabhuḥ //
Note: strī-puṃsayos tu saṃyoge viśuddhe śukra-śoṇite /
pañca-dhātūn svayaṃ ṣaṣṭha ādatte yugapat prabhuḥ //
[372]indriyāṇi manaḥ prāṇo jñānam āyuḥ sukhaṃ dhṛtiḥ /
dhāraṇā preraṇaṃ duḥkham icchāhaṃkāra eva ca //
Note: indriyāṇi manaḥ prāṇo jñānam āyuḥ sukhaṃ dhṛtiḥ /
dhāraṇā preraṇaṃ duḥkham iccha āhaṃkāra eva ca //
prayatna ākṛtir varṇaḥ svaradveṣau bhavābhavau /
tasyaitad ātmajaṃ sarvam anāder ādim icchataḥ //
Note: prayatna ākṛtir varṇaḥ svara-dveṣau bhava-abhavau /
tasya etad ātmajaṃ sarvam anāder ādim icchataḥ //
prathame māsi saṃkledabhūto dhātuvimūrcchitaḥ /
māsy arbudaṃ dvitīye tu tṛtīye 'ṅgendriyair yutaḥ //
Note: prathame māsi saṃkledabhūto dhātu-vimūrcchitaḥ /
māsy arbudaṃ dvitīye tu tṛtīye 'ṅga-indriyair yutaḥ //
ākāśāl lāghavaṃ saukṣmyaṃ śabdaṃ śrotraṃ balādikam /
vāyoś ca sparśanaṃ ceṣṭāṃ vyūhanaṃ raukṣyam eva ca //
Note: ākāśāl lāghavaṃ saukṣmyaṃ śabdaṃ śrotraṃ bala-ādikam /
vāyoś ca sparśanaṃ ceṣṭāṃ vyūhanaṃ raukṣyam eva ca //
pittāt tu darśanaṃ paktim auṣṇyaṃ rūpaṃ prakāśitām /
rasāt tu rasanaṃ śaityaṃ snehaṃ kledaṃ samārdavam //
Note: pittāt tu darśanaṃ paktim auṣṇyaṃ rūpaṃ prakāśitām /
rasāt tu rasanaṃ śaityaṃ snehaṃ kledaṃ samārdavam //
bhūmer gandhaṃ tathā ghrāṇaṃ gauravaṃ mūrtim eva ca /
ātmā gṛhṇāty ajaḥ sarvaṃ tṛtīye spandate tataḥ //
Note: bhūmer gandhaṃ tathā ghrāṇaṃ gauravaṃ mūrtim eva ca /
ātmā gṛhṇāty ajaḥ sarvaṃ tṛtīye spandate tataḥ //
[373]dauhṛdasyāpradānena garbho doṣam avāpnuyāt /
vairūpyaṃ maraṇaṃ vāpi tasmāt kāryaṃ priyaṃ striyāḥ //
Note: dauhṛdasya apradānena garbho doṣam avāpnuyāt /
vairūpyaṃ maraṇaṃ va āpi tasmāt kāryaṃ priyaṃ striyāḥ //
sthairyaṃ caturthe tv aṅgānāṃ pañcame śoṇitodbhavaḥ /
ṣaṣṭhe balasya varṇasya nakharomṇāṃ ca saṃbhavaḥ //
Note: sthairyaṃ caturthe tv aṅgānāṃ pañcame śoṇita-udbhavaḥ /
ṣaṣṭhe balasya varṇasya nakha-romṇāṃ ca saṃbhavaḥ //
manaścaitanyayukto 'sau nāḍīsnāyuśirāyutaḥ /
saptame cāṣṭame caiva tvaṅmāṃsasmṛtimān api //
Note: manaś-caitanya-yukto 'sau nāḍī-snāyu-śirā-yutaḥ /
saptame ca aṣṭame caiva tvaṅ-māṃsa-smṛtimān api //
[374]punar dhātrīṃ punar gharmam ojas tasya pradhāvati /
aṣṭame māsy ato garbho jātaḥ prāṇair viyujyate //
Note: punar dhātrīṃ punar gharmam ojas tasya pradhāvati /
aṣṭame māsy ato garbho jātaḥ prāṇair viyujyate //
navame daśame vāpi prabalaiḥ sūtimārutaiḥ /
niḥsāryate bāṇa iva yantracchidreṇa sajvaraḥ //
Note: navame daśame va āpi prabalaiḥ sūti-mārutaiḥ /
niḥsāryate bāṇa iva yantra-cchidreṇa sa-jvaraḥ //
tasya ṣoḍhā śarīrāṇi śaṭ tvaco dhārayanti ca /
saḍaṅgāni tathāsthnāṃ ca saha ṣaṣṭyā śatatrayam //
Note: tasya ṣoḍhā śarīrāṇi śaṭ tvaco dhārayanti ca /
saḍ-aṅgāni tatha āsthnāṃ ca saha ṣaṣṭyā śata-trayam //
[375]sthālaiḥ saha catuḥṣaṣṭir dantā vai viṃśatir nakhāḥ /
pāṇipādaśalākāś ca teṣāṃ sthānacatuṣṭayam //
Note: sthālaiḥ saha catuḥ-ṣaṣṭir dantā vai viṃśatir nakhāḥ /
pāṇi-pāda-śalākāś ca teṣāṃ sthāna-catuṣṭayam //
ṣaṣṭyaṅgulīnāṃ dve pārṣṇyor gulpheṣu ca catuṣṭayam /
catvāryaratnikāsthīni jaṅghayos tāvad eva tu //
Note: ṣaṣṭy-aṅgulīnāṃ dve pārṣṇyor gulpheṣu ca catuṣṭayam /
catvāry-aratnika-asthīni jaṅghayos tāvad eva tu //
dve dve jānukapoloruphalakāṃsasamudbhave /
akṣatālūṣake śroṇīphalake ca vinirdiśet //
Note: dve dve jānu-kapola-ūruphalaka-aṃsa-samudbhave /
akṣa-tālūṣake śroṇīphalake ca vinirdiśet //
bhagāsthy ekaṃ tathā pṛṣṭhe catvāriṃśac ca pañca ca /
grīvā pañcadaśāsthiḥ syāj jatrv ekaikaṃ tathā hanuḥ //
Note: bhaga-asthy ekaṃ tathā pṛṣṭhe catvāriṃśac ca pañca ca /
grīvā pañcadaśa-asthiḥ syāj jatrv eka-ekaṃ tathā hanuḥ //
tanmūle dve lalāṭākṣigaṇḍe nāsā ghanāsthikā /
pārśvakāḥ sthālakaiḥ sārdham arbudaiś ca dvisaptatiḥ //
Note: tan-mūle dve lalāṭa-akṣigaṇḍe nāsā ghana-asthikā /
pārśvakāḥ sthālakaiḥ sārdham arbudaiś ca dvi-saptatiḥ //
[376]dvau śaṅkhakau kapālāni catvāri śirasas tathā /
uraḥ saptadaśāsthīni puruṣasyāsthisaṃgrahaḥ //
Note: dvau śaṅkhakau kapālāni catvāri śirasas tathā /
uraḥ sapta-daśa-asthīni puruṣasya asthi-saṃgrahaḥ //
gandharūparasasparśaśabdāś ca viṣayāḥ smṛtāḥ /
nāsikā locane jihvā tvak śrotraṃ ca indriyāṇi ca //
Note: gandha-rūpa-rasa-sparśaśabdāś ca viṣayāḥ smṛtāḥ /
nāsikā locane jihvā tvak śrotraṃ ca indriyāṇi ca //
hastau pāyur upasthaṃ ca jihvā pādau ca pañca vai /
karmendriyāṇi jānīyān manaś caivobhayātmakam //
Note: hastau pāyur upasthaṃ ca jihvā pādau ca pañca vai /
karma-indriyāṇi jānīyān manaś caiva ubhaya-ātmakam //
nābhir ojo gudaṃ śukraṃ śoṇitaṃ śaṅkhakau tathā /
mūrdhāṃsakaṇṭhahṛdayaṃ prāṇasyāyatanāni tu //
Note: nābhir ojo gudaṃ śukraṃ śoṇitaṃ śaṅkhakau tathā /
mūrdha-aṃsa-kaṇṭha-hṛdayaṃ prāṇasyā ayatanāni tu //
[377]vapā vasāvahananaṃ nābhiḥ kloma yakṛt plihā /
kṣudrāntraṃ vṛkkakau bastiḥ purīṣādhānam eva ca //
Note: vapā vasa āvahananaṃ nābhiḥ kloma yakṛt plihā /
kṣudra-antraṃ vṛkkakau bastiḥ purīṣa-ādhānam eva ca //
āmāśayo 'tha hṛdayaṃ sthūlāntraṃ guda eva ca /
udaraṃ ca gudau koṣṭhyau vistāro 'yam udāhṛtaḥ //
Note: āma-āśayo 'tha hṛdayaṃ sthūla-antraṃ guda eva ca /
udaraṃ ca gudau koṣṭhyau vistāro 'yam udāhṛtaḥ //
kanīnike cākṣikūṭe śaṣkulī karṇapatrakau /
karṇau śaṅkhau bhruvau dantaveṣṭāv oṣṭhau kakundare //
Note: kanīnike ca akṣi-kūṭe śaṣkulī karṇa-patrakau /
karṇau śaṅkhau bhruvau dantaveṣṭāv oṣṭhau kakundare //
vaṅkṣaṇau vṛṣaṇau vṛkkau śleṣmasaṃghātajau stanau /
upajihvāsphijau bāhū jaṅghoruṣu ca piṇḍikā //
Note: vaṅkṣaṇau vṛṣaṇau vṛkkau śleṣma-saṃghātajau stanau /
upajihvā-sphijau bāhū jaṅgha-ūruṣu ca piṇḍikā //
tālūdaraṃ bastiśīrṣaṃ cibuke galaśuṇḍike /
avaṭaś caivam etāni sthānāny atra śarīrake //
Note: tālu-udaraṃ basti-śīrṣaṃ cibuke gala-śuṇḍike /
avaṭaś caivam etāni sthānāny atra śarīrake //
akṣikarṇacatuṣkaṃ ca paddhastahṛdayāni ca /
nava chidrāṇi tāny eva prāṇasyāyatanāni tu //
Note: akṣi-karṇa-catuṣkaṃ ca pad-dhasta-hṛdayāni ca /
nava chidrāṇi tāny eva prāṇasyā ayatanāni tu //
[378]śirāḥ śatāni saptaiva nava snāyuśatāni ca /
dhamanīnāṃ śate dve tu pañca peśīśatāni ca //
Note: śirāḥ śatāni sapta eva nava snāyu-śatāni ca /
dhamanīnāṃ śate dve tu pañca peśī-śatāni ca //
ekonatriṃśallakṣāṇi tathā nava śatāni ca /
ṣaṭpañcāśac ca jānīta śirā dhamanisaṃjñitāḥ //
Note: ekona-triṃśal-lakṣāṇi tathā nava śatāni ca /
ṣaṭ-pañcāśac ca jānīta śirā dhamani-saṃjñitāḥ //
trayo lakṣās tu vijñeyāḥ śmaśrukeśāḥ śarīriṇām /
saptottaraṃ marmaśataṃ dve ca saṃdhiśate tathā //
Note: trayo lakṣās tu vijñeyāḥ śmaśru-keśāḥ śarīriṇām /
sapta-uttaraṃ marma-śataṃ dve ca saṃdhi-śate tathā //
romṇāṃ koṭyas tu pañcāśac catasraḥ koṭya eva ca /
saptaṣaṣṭis tathā lakṣāḥ sārdhāḥ svedāyanaiḥ saha //
Note: romṇāṃ koṭyas tu pañcāśac catasraḥ koṭya eva ca /
sapta-ṣaṣṭis tathā lakṣāḥ sa-ardhāḥ sveda-ayanaiḥ saha //
vāyavīyair vigaṇyante vibhaktāḥ paramāṇavaḥ /
yady apy eko 'nuvetty eṣāṃ bhāvanāṃ caiva saṃsthitim //
Note: vāyavīyair vigaṇyante vibhaktāḥ parama-aṇavaḥ /
yady apy eko 'nuvetty eṣāṃ bhāvanāṃ caiva saṃsthitim //
[379]rasasya nava vijñeyā jalasyāñjalayo daśa /
saptaiva tu purīṣasya raktasyāṣṭau prakīrtitāḥ //
Note: rasasya nava vijñeyā jalasya añjalayo daśa /
sapta eva tu purīṣasya raktasya aṣṭau prakīrtitāḥ //
ṣaṭ śleṣmā pañca pittaṃ tu catvāro mūtram eva ca /
vasā trayo dvau tu medo majjaikordhvamNote: ardham? tu mastake //
Note: ṣaṭ śleṣmā pañca pittaṃ tu catvāro mūtram eva ca /
vasā trayo dvau tu medo majja aikā ūrdhvamNote: ardham? tu mastake //
śleṣmaujasas tāvad eva retasas tāvad eva tu /
ity etad asthiraṃ varṣma yasya mokṣāya kṛty asau //
Note: śleṣma-ojasas tāvad eva retasas tāvad eva tu /
ity etad asthiraṃ varṣma yasya mokṣāya kṛty asau //
dvāsaptatisahasrāṇi hṛdayād abhiniḥsṛtāḥ /
hitāhitā nāma nāḍyas tāsāṃ madhye śaśiprabham //
Note: dvāsaptati-sahasrāṇi hṛdayād abhiniḥsṛtāḥ /
hita-ahitā nāma nāḍyas tāsāṃ madhye śaśi-prabham //
[380]maṇḍalaṃ tasya madhyastha ātmā dīpa ivācalaḥ /
sa jñeyas taṃ viditveha punar ājāyate na tu //
Note: maṇḍalaṃ tasya madhyastha ātmā dīpa iva acalaḥ /
sa jñeyas taṃ viditva īha punar ājāyate na tu //
jñeyaṃ cāraṇyakam ahaṃ yad ādityād avāptavān /
yogaśāstraṃ ca matproktaṃ jñeyaṃ yogam abhīpsatā //
Note: jñeyaṃ cā araṇyakam ahaṃ yad ādityād avāptavān /
yoga-śāstraṃ ca mat-proktaṃ jñeyaṃ yogam abhīpsatā //
ananyaviṣayaṃ kṛtvā manobuddhismṛtīndriyam /
dhyeya ātmā sthito yo 'sau hṛdaye dīpavat prabhuḥ //
Note: ananya-viṣayaṃ kṛtvā mano-buddhi-smṛti-indriyam /
dhyeya ātmā sthito yo 'sau hṛdaye dīpavat prabhuḥ //
yathāvidhānena paṭhan sāmagāyam avicyutam /
sāvadhānas tad abhyāsāt paraṃ brahmādhigacchati //
Note: yathā-vidhānena paṭhan sāma-gāyam avicyutam /
sa-avadhānas tad abhyāsāt paraṃ brahma adhigacchati //
[381]aparāntakam ullopyaṃ madrakaṃ prakarīṃ tathā /
auveṇakaṃ sarobindum uttaraṃ gītakāni ca //
Note: apara-antakam ullopyaṃ madrakaṃ prakarīṃ tathā /
auveṇakaṃ saro-bindum uttaraṃ gītakāni ca //
ṛggāthā pāṇikā dakṣavihitā brahmagītikā /
geyam etat tadabhyāsakaraṇān mokṣasaṃjñitam //
Note: ṛg-gāthā pāṇikā dakṣavihitā brahma-gītikā /
geyam etat tad-abhyāsakaraṇān mokṣa-saṃjñitam //
vīṇāvādanatattvajñaḥ śrutijātiviśāradaḥ /
tālajñaś cāprayāsena mokṣamārgaṃ niyacchati //
Note: vīṇā-vādana-tattvajñaḥ śruti-jāti-viśāradaḥ /
tālajñaś ca aprayāsena mokṣa-mārgaṃ niyacchati //
gītajño yadi yogena nāpnoti paramaṃ padam /
rudrasyānucaro bhūtvā tenaiva saha modate //
Note: gītajño yadi yogena nā apnoti paramaṃ padam /
rudrasya anucaro bhūtvā tena eva saha modate //
[382]anādir ātmā kathitas tasyādis tu śarīrakam /
ātmanas tu jagat sarvaṃ jagataś cātmasaṃbhavaḥ //
Note: anādir ātmā kathitas tasyā adis tu śarīrakam /
ātmanas tu jagat sarvaṃ jagataś cā atma-saṃbhavaḥ //
katham etad vimuhyāmaḥ sadevāsuramānavam /
jagadudbhūtam ātmā ca kathaṃ tasmin vadasva naḥ //
Note: katham etad vimuhyāmaḥ sa-deva-asura-mānavam /
jagad-udbhūtam ātmā ca kathaṃ tasmin vadasva naḥ //
mohajālam apāsyeha puruṣo dṛśyate hi yaḥ /
sahasrakarapannetraḥ sūryavarcāḥ sahasrakaḥ //
Note: moha-jālam apāsya iha puruṣo dṛśyate hi yaḥ /
sahasra-kara-pan-netraḥ sūrya-varcāḥ sahasrakaḥ //
sa ātmā caiva yajñaś ca viśvarūpaḥ prajāpatiḥ /
virājaḥ so 'nnarūpeṇa yajñatvam upagacchati //
Note: sa ātmā caiva yajñaś ca viśva-rūpaḥ prajāpatiḥ /
virājaḥ so 'nna-rūpeṇa yajñatvam upagacchati //
[383]yo dravyadevatātyāgasaṃbhūto rasa uttamaḥ /
devān saṃtarpya sa raso yajamānaṃ phalena ca //
Note: yo dravya-devatā-tyāgasaṃbhūto rasa uttamaḥ /
devān saṃtarpya sa raso yajamānaṃ phalena ca //
saṃyojya vāyunā somaṃ nīyate raśmibhis tataḥ /
ṛgyajuḥ sāmavihitaṃ sauraṃ dhāmopanīyate //
Note: saṃyojya vāyunā somaṃ nīyate raśmibhis tataḥ /
ṛg-yajuḥ sāma-vihitaṃ sauraṃ dhāma upanīyate //
khamaṇḍalād asau sūryaḥ sṛjaty amṛtam uttamam /
yaj janma sarvabhūtānām aśanānaśanātmanām //
Note: kha-maṇḍalād asau sūryaḥ sṛjaty amṛtam uttamam /
yaj janma sarva-bhūtānām aśana-anaśana-ātmanām //
tasmād annāt punar yajñaḥ punar annaṃ punaḥ kratuḥ /
evam etad anādyantaṃ cakraṃ saṃparivartate //
Note: tasmād annāt punar yajñaḥ punar annaṃ punaḥ kratuḥ /
evam etad anādy-antaṃ cakraṃ saṃparivartate //
anādir ātmā saṃbhūtir vidyate nāntarātmanaḥ /
samavāyī tu puruṣo mohecchādveṣakarmajaḥ //
Note: anādir ātmā saṃbhūtir vidyate na antar-ātmanaḥ /
samavāyī tu puruṣo moha-icchā-dveṣa-karmajaḥ //
sahasrātmā mayā yo vaNote: vā? ādideva udāhṛtaḥ /
mukhabāhūrupajjāḥ syus tasya varṇā yathākramam //
Note: sahasra-ātmā mayā yo vaNote: vā? ādi-deva udāhṛtaḥ /
mukha-bāhu-ūru-pajjāḥ syus tasya varṇā yathā-kramam //
[384]pṛthivī pādatas tasya śiraso dyaur ajāyata /
nastaḥ prāṇā diśaḥ śrotrāt sparśād vāyur mukhāc chikhī //
Note: pṛthivī pādatas tasya śiraso dyaur ajāyata /
nastaḥ prāṇā diśaḥ śrotrāt sparśād vāyur mukhāc chikhī //
manasaś candramā jātaś cakṣuṣaś ca divākaraḥ /
jaghanād antarikṣaṃ ca jagac ca sacarācaram //
Note: manasaś candramā jātaś cakṣuṣaś ca divākaraḥ /
jaghanād antarikṣaṃ ca jagac ca sa-cara-acaram //
yady evaṃ sa kathaṃ brahman pāpayoniṣu jāyate /
īśvaraḥ sa kathaṃ bhāvair aniṣṭaiḥ saṃprayujyate //
Note: yady evaṃ sa kathaṃ brahman pāpa-yoniṣu jāyate /
īśvaraḥ sa kathaṃ bhāvair aniṣṭaiḥ saṃprayujyate //
karaṇair anvitasyāpi pūrvaṃ jñānaṃ kathaṃ ca na /
vetti sarvagatāṃ kasmāt sarvago 'pi na vedanām //
Note: karaṇair anvitasya api pūrvaṃ jñānaṃ kathaṃ ca na /
vetti sarva-gatāṃ kasmāt sarvago 'pi na vedanām //
antyapakṣisthāvaratāṃ manovākkāyakarmajaiḥ /
doṣaiḥ prayāti jīvo 'yaṃ bhavaṃ yoniśateṣu ca //
Note: antya-pakṣi-sthāvaratāṃ mano-vāk-kāya-karmajaiḥ /
doṣaiḥ prayāti jīvo 'yaṃ bhavaṃ yoni-śateṣu ca //
[385]anantāś ca yathā bhāvāḥ śarīreṣu śarīriṇām /
rūpāṇyapi tathaiveha sarvayoniṣu dehinām //
Note: anantāś ca yathā bhāvāḥ śarīreṣu śarīriṇām /
rūpāṇy-api tathaiva iha sarva-yoniṣu dehinām //
vipākaḥ karmaṇāṃ pretya keṣāṃcid iha jāyate /
iha vāmutra vaikeṣāṃ bhāvas tatra prayojanam //
Note: vipākaḥ karmaṇāṃ pretya keṣāṃcid iha jāyate /
iha va āmutra va aikeṣāṃ bhāvas tatra prayojanam //
paradravyāṇy abhidhyāyaṃs tathāniṣṭāni cintayan /
vitathābhiniveśī ca jāyate 'nyāsu yoniṣu //
Note: para-dravyāṇy abhidhyāyaṃs tatha āniṣṭāni cintayan /
vitathā-abhiniveśī ca jāyate 'nyāsu yoniṣu //
puruṣo 'nṛtavādī ca piśunaḥ paruṣas tathā /
anibaddhapralāpī ca mṛgapakṣiṣu jāyate //
Note: puruṣo 'nṛta-vādī ca piśunaḥ paruṣas tathā /
anibaddha-pralāpī ca mṛga-pakṣiṣu jāyate //
[386]adattādānanirataḥ paradāropasevakaḥ /
hiṃsakaś cāvidhānena sthāvareṣv abhijāyate //
Note: adatta-ādāna-nirataḥ para-dāra-upasevakaḥ /
hiṃsakaś ca avidhānena sthāvareṣv abhijāyate //
ātmajñaḥ śaucavān dāntas tapasvī vijitendriyaḥ /
dharmakṛd vedavidyāvit sāttviko devayonitām //
Note: ātmajñaḥ śaucavān dāntas tapasvī vijita-indriyaḥ /
dharmakṛd veda-vidyāvit sāttviko deva-yonitām //
asatkāryarato 'dhīra ārambhī viṣayī ca yaḥ /
sa rājaso manuṣyeṣu mṛto janmādhigacchati //
Note: asat-kārya-rato 'dhīra ārambhī viṣayī ca yaḥ /
sa rājaso manuṣyeṣu mṛto janma adhigacchati //
nidrāluḥ krūrakṛl lubdho nāstiko yācakas tathā /
pramādavān bhinnavṛtto bhavet tiryakṣu tāmasaḥ //
Note: nidrāluḥ krūra-kṛl lubdho nāstiko yācakas tathā /
pramādavān bhinna-vṛtto bhavet tiryakṣu tāmasaḥ //
rajasā tamasā caivaṃ samāviṣṭo bhramann iha /
bhāvair aniṣṭaiḥ saṃyuktaḥ saṃsāraṃ pratipadyate //
Note: rajasā tamasā caivaṃ samāviṣṭo bhramann iha /
bhāvair aniṣṭaiḥ saṃyuktaḥ saṃsāraṃ pratipadyate //
[387]malino hi yathā ādarśo rūpālokasya na kṣamaḥ /
tathāvipakvakaraṇa ātmajñānasya na kṣamaḥ //
Note: malino hi yathā ādarśo rūpa-ālokasya na kṣamaḥ /
tatha āvipakva-karaṇa ātma-jñānasya na kṣamaḥ //
kaṭver vārau yathāpakve madhuraḥ san raso 'pi na /
prāpyate hy ātmani tathā nāpakvakaraṇe jñatā //
Note: kaṭver vārau yatha āpakve madhuraḥ san raso 'pi na /
prāpyate hy ātmani tathā na apakva-karaṇe jñatā //
sarvāśrayāṃ nije dehe dehī vindati vedanām /
yogī muktaś ca sarvāsāṃ yo na cāpnoti vedanām //
Note: sarva-āśrayāṃ nije dehe dehī vindati vedanām /
yogī muktaś ca sarvāsāṃ yo na cā apnoti vedanām //
ākāśam ekaṃ hi yathā ghaṭādiṣu pṛthag bhavet /
tathātmā eko hy anekaś ca jalādhāreṣv ivāṃśumān //
Note: ākāśam ekaṃ hi yathā ghaṭa-ādiṣu pṛthag bhavet /
tathā ātmā eko hy anekaś ca jala-ādhāreṣv iva aṃśumān //
[388]brahmakhānilatejāṃsi jalaṃ bhūś ceti dhātavaḥ /
ime lokā eṣa cātmā tasmāc ca sacarācaram //
Note: brahma-kha-anila-tejāṃsi jalaṃ bhūś ca iti dhātavaḥ /
ime lokā eṣa cā atmā tasmāc ca sa-cara-acaram //
mṛddaṇḍacakrasaṃyogāt kumbhakāro yathā ghaṭam /
karoti tṛṇamṛtkāṣṭhair gṛhaṃ vā gṛhakārakaḥ //
Note: mṛd-daṇḍa-cakra-saṃyogāt kumbha-kāro yathā ghaṭam /
karoti tṛṇa-mṛt-kāṣṭhair gṛhaṃ vā gṛha-kārakaḥ //
hemamātram upādāya rūpaṃ vā hemakārakaḥ /
nijalālāsamāyogāt kośaṃ vā kośakārakaḥ //
Note: hema-mātram upādāya rūpaṃ vā hema-kārakaḥ /
nija-lālā-samāyogāt kośaṃ vā kośa-kārakaḥ //
kāraṇāny evam ādāya tāsu tāsv iha yoniṣu /
sṛjaty ātmānam ātmā ca saṃbhūya karaṇāni ca //
Note: kāraṇāny evam ādāya tāsu tāsv iha yoniṣu /
sṛjaty ātmānam ātmā ca saṃbhūya karaṇāni ca //
mahābhūtāni satyāni yathātmāpi tathaiva hi /
ko 'nyathaikena netreṇa dṛṣṭam anyena paśyati //
Note: mahā-bhūtāni satyāni yathā ātma āpi tathaiva hi /
ko 'nyatha aikena netreṇa dṛṣṭam anyena paśyati //
[389]vācaṃ vā ko vijānāti punaḥ saṃśrutya saṃśrutām /
atītārthasmṛtiḥ kasya ko vā svapnasya kārakaḥ //
Note: vācaṃ vā ko vijānāti punaḥ saṃśrutya saṃśrutām /
atīta-artha-smṛtiḥ kasya ko vā svapnasya kārakaḥ //
jātirūpavayovṛttavidyādibhir ahaṃkṛtaḥ /
śabdādiviṣayodyogaṃ karmaṇā manasā girā //
Note: jāti-rūpa-vayo-vṛttavidyā-ādibhir ahaṃkṛtaḥ /
śabda-ādi-viṣaya-udyogaṃ karmaṇā manasā girā //
sa saṃdigdhamatiḥ karmaphalam asti na veti vā /
viplutaḥ siddham ātmānam asiddho 'pi hi manyate //
Note: sa saṃdigdha-matiḥ karmaphalam asti na va īti vā /
viplutaḥ siddham ātmānam asiddho 'pi hi manyate //
mama dārāḥ sutāmātyā aham eṣām iti sthitiḥ /
hitāhiteṣu bhāveṣu viparītamatiḥ sadā //
Note: mama dārāḥ suta-amātyā aham eṣām iti sthitiḥ /
hita-ahiteṣu bhāveṣu viparīta-matiḥ sadā //
jñeyajñe prakṛtau caiva vikāre cāviśeṣavān /
anāśakānalāghātajalaprapatanodyamī //
Note: jñeyajñe prakṛtau caiva vikāre ca aviśeṣavān /
anāśaka-anala-āghātajala-prapatana-udyamī //
evaṃvṛtto 'vinītātmā vitathābhiniveśavān /
karmaṇā dveṣamohābhyām icchayā caiva badhyate //
Note: evaṃ-vṛtto 'vinīta-ātmā vitathā-abhiniveśavān /
karmaṇā dveṣa-mohābhyām icchayā caiva badhyate //
[390]ācāryopāsanaṃ vedaśāstrārtheṣu vivekitā /
tatkarmaṇām anuṣṭhānaṃ saṅgaḥ sadbhir giraḥ śubhāḥ //
Note: ācārya-upāsanaṃ vedaśāstra-artheṣu vivekitā /
tat-karmaṇām anuṣṭhānaṃ saṅgaḥ sadbhir giraḥ śubhāḥ //
stryālokālambhavigamaḥ sarvabhūtātmadarśanam /
tyāgaḥ parigrahāṇāṃ ca jīrṇakāṣāyadhāraṇam //
Note: stry-āloka-ālambha-vigamaḥ sarva-bhūta-ātma-darśanam /
tyāgaḥ parigrahāṇāṃ ca jīrṇa-kāṣāya-dhāraṇam //
viṣayendriyasaṃrodhas tandrālasyavivarjanam /
śarīraparisaṃkhyānaṃ pravṛttiṣv aghadarśanam //
Note: viṣaya-indriya-saṃrodhas tandra-ālasya-vivarjanam /
śarīra-parisaṃkhyānaṃ pravṛttiṣv agha-darśanam //
nīrajastamasāNote: ? sattvaśuddhir niḥspṛhatā śamaḥ /
etair upāyaiḥ saṃśuddhaḥ sattvayogy amṛtī bhavet //
Note: nīrajas-tamasāNote: ? sattvaśuddhir niḥspṛhatā śamaḥ /
etair upāyaiḥ saṃśuddhaḥ sattva-yogy amṛtī bhavet //
tattvasmṛter upasthānāt sattvayogāt parikṣayāt /
karmaṇāṃ saṃnikarṣāc ca satāṃ yogaḥ pravartate //
Note: tattva-smṛter upasthānāt sattva-yogāt parikṣayāt /
karmaṇāṃ saṃnikarṣāc ca satāṃ yogaḥ pravartate //
[391]śarīrasaṃkṣaye yasya manaḥ sattvastham īśvaram /
aviplutamatiḥ samyak sa jātisaṃsmaratām iyāt //
Note: śarīra-saṃkṣaye yasya manaḥ sattvastham īśvaram /
avipluta-matiḥ samyak sa jāti-saṃsmaratām iyāt //
yathā hi bharato varṇair varṇayaty ātmanas tanum /
nānārūpāṇi kurvāṇas tathātmā karmajās tanūḥ //
Note: yathā hi bharato varṇair varṇayaty ātmanas tanum /
nānā-rūpāṇi kurvāṇas tathā ātmā karmajās tanūḥ //
kālakarmātmabījānāṃ doṣair mātus tathaiva ca /
garbhasya vaikṛtaṃ dṛṣṭam aṅgahīnādi janmanaḥ //
Note: kāla-karma-ātma-bījānāṃ doṣair mātus tathaiva ca /
garbhasya vaikṛtaṃ dṛṣṭam aṅga-hīna-ādi janmanaḥ //
ahaṃkāreṇa manasā gatyā karmaphalena ca /
śarīreṇa ca nātmāyaṃ muktapūrvaḥ kathaṃcana //
Note: ahaṃkāreṇa manasā gatyā karma-phalena ca /
śarīreṇa ca nā atma āyaṃ mukta-pūrvaḥ kathaṃcana //
[392]vartyādhārasnehayogād yathā dīpasya saṃsthitiḥ /
vikriyāpi ca dṛṣṭaivam akāle prāṇasaṃkṣayaḥ //
Note: varty-ādhāra-sneha-yogād yathā dīpasya saṃsthitiḥ /
vikriya āpi ca dṛṣṭa aivam akāle prāṇa-saṃkṣayaḥ //
anantā raśmayas tasya dīpavad yaḥ sthito hṛdi /
sitāsitāḥ karburūpāḥ kapilā nīlalohitāḥ //
Note: anantā raśmayas tasya dīpavad yaḥ sthito hṛdi /
sita-asitāḥ karbu-rūpāḥ kapilā nīla-lohitāḥ //
ūrdhvam ekaḥ sthitas teṣāṃ yo bhittvā sūryamaṇḍalam /
brahmalokam atikramya tena yāti parāṃ gatim //
Note: ūrdhvam ekaḥ sthitas teṣāṃ yo bhittvā sūrya-maṇḍalam /
brahma-lokam atikramya tena yāti parāṃ gatim //
yad asyānyad raśmiśatam ūrdhvam eva vyavasthitam /
tena devaśarīrāṇi sadhāmāni prapadyate //
Note: yad asya anyad raśmi-śatam ūrdhvam eva vyavasthitam /
tena deva-śarīrāṇi sa-dhāmāni prapadyate //
[393]ye 'nekarūpāś cādhastād raśmayo 'sya mṛduprabhāḥ /
iha karmopabhogāya taiḥ saṃsarati so 'vaśaḥ //
Note: ye 'neka-rūpāś ca adhastād raśmayo 'sya mṛdu-prabhāḥ /
iha karma-upabhogāya taiḥ saṃsarati so 'vaśaḥ //
vedaiḥ śāstraiḥ savijñānair janmanā maraṇena ca /
ārtyā gatyā tathāgatyā satyena hy anṛtena ca //
Note: vedaiḥ śāstraiḥ sa-vijñānair janmanā maraṇena ca /
ārtyā gatyā tatha āgatyā satyena hy anṛtena ca //
śreyasā sukhaduḥkhābhyāṃ karmabhiś ca śubhāśubhaiḥ /
nimittaśākunajñānagrahasaṃyogajaiḥ phalaiḥ //
Note: śreyasā sukha-duḥkhābhyāṃ karmabhiś ca śubha-aśubhaiḥ /
nimitta-śākuna-jñānagraha-saṃyogajaiḥ phalaiḥ //
tārānakṣatrasaṃcārair jāgaraiḥ svapnajair api /
ākāśapavanajyotirjalabhūtimirais tathā //
Note: tārā-nakṣatra-saṃcārair jāgaraiḥ svapnajair api /
ākāśa-pavana-jyotirjala-bhū-timirais tathā //
manvantarair yugaprāptyā mantrauṣadhiphalair api /
vittātmānaṃ vedyamānaṃ kāraṇaṃ jagatas tathā //
Note: manvantarair yuga-prāptyā mantra-oṣadhi-phalair api /
vittā atmānaṃ vedyamānaṃ kāraṇaṃ jagatas tathā //
[194]ahaṃkāraḥ smṛtir medhā dveṣo buddhiḥ sukhaṃ dhṛtiḥ /
indriyāntarasaṃcāra icchā dhāraṇajīvite //
Note: ahaṃkāraḥ smṛtir medhā dveṣo buddhiḥ sukhaṃ dhṛtiḥ /
indriya-antara-saṃcāra icchā dhāraṇa-jīvite //
svargaḥ svapnaś ca bhāvānāṃ preraṇaṃ manaso gatiḥ /
nimeṣaś cetanā yatna ādānaṃ pāñcabhautikam //
Note: svargaḥ svapnaś ca bhāvānāṃ preraṇaṃ manaso gatiḥ /
nimeṣaś cetanā yatna ādānaṃ pāñcabhautikam //
yata etāni dṛśyante liṅgāni paramātmanaḥ /
tasmād asti paro dehād ātmā sarvaga īśvaraḥ //
Note: yata etāni dṛśyante liṅgāni parama-ātmanaḥ /
tasmād asti paro dehād ātmā sarvaga īśvaraḥ //
buddhīndriyāṇi sārthāni manaḥ karmendriyāṇi ca /
ahaṃkāraś ca buddhiś ca pṛthivyādīni caiva hi //
Note: buddhi-indriyāṇi sa-arthāni manaḥ karma-indriyāṇi ca /
ahaṃkāraś ca buddhiś ca pṛthivy-ādīni caiva hi //
avyaktam ātmā kṣetrajñaḥ kṣetrasyāsya nigadyate /
īśravaḥ sarvabhūtasthaḥ sann asan sad asac ca yaḥ //
Note: avyaktam ātmā kṣetrajñaḥ kṣetrasya asya nigadyate /
īśravaḥ sarvabhūta-sthaḥ sann asan sad asac ca yaḥ //
[395]buddher utpattir avyaktāt tato 'haṃkārasaṃbhavaḥ /
tanmātrādīny ahaṃkārād ekottaraguṇāni ca //
Note: buddher utpattir avyaktāt tato 'haṃkāra-saṃbhavaḥ /
tanmātra-ādīny ahaṃkārād eka-uttara-guṇāni ca //
śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca raso gandhaś ca tadguṇāḥ /
yo yasmān niḥsṛtaś caiṣāṃ sa tasminn eva līyate //
Note: śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca raso gandhaś ca tad-guṇāḥ /
yo yasmān niḥsṛtaś ca eṣāṃ sa tasminn eva līyate //
yathātmānaṃ sṛjaty ātmā tathā vaḥ kathito mayā /
vipākāt triprakārāṇāṃ karmaṇām īśvaro 'pi san //
Note: yathā ātmānaṃ sṛjaty ātmā tathā vaḥ kathito mayā /
vipākāt tri-prakārāṇāṃ karmaṇām īśvaro 'pi san //
sattvaṃ rajas tamaś caiva guṇās tasyaiva kīrtitāḥ /
rajastamobhyām āviṣṭaś cakravad bhrāmyate hy asau //
Note: sattvaṃ rajas tamaś caiva guṇās tasya eva kīrtitāḥ /
rajas-tamobhyām āviṣṭaś cakravad bhrāmyate hy asau //
anādir ādimāṃś caiva sa eva puruṣaḥ paraḥ /
liṅgendriyagrāhyarūpaḥ savikāra udāhṛtaḥ //
Note: anādir ādimāṃś caiva sa eva puruṣaḥ paraḥ /
liṅga-indriya-grāhya-rūpaḥ sa-vikāra udāhṛtaḥ //
[396]pitṛyāno 'javīthyāś ca yad agastyasya cāntaram /
tenāgnihotriṇo yānti svargakāmā divaṃ prati //
Note: pitṛ-yāno 'ja-vīthyāś ca yad agastyasya ca antaram /
tena agnihotriṇo yānti svarga-kāmā divaṃ prati //
ye ca dānaparāḥ samyag aṣṭābhiś ca guṇair yutāḥ /
te 'pi tenaiva mārgeṇa satyavrataparāyaṇāḥ //
Note: ye ca dāna-parāḥ samyag aṣṭābhiś ca guṇair yutāḥ /
te 'pi tenaiva mārgeṇa satya-vrata-parāyaṇāḥ //
tatrāṣṭāśītisāhasramunayo gṛhamedhinaḥ /
punarāvartino bījabhūtā dharmapravartakāḥ //
Note: tatra aṣṭāśīti-sāhasramunayo gṛhamedhinaḥ /
punar-āvartino bījabhūtā dharma-pravartakāḥ //
saptarṣināgavīthyantar devalokaṃ samāśritāḥ /
tāvanta eva munayaḥ sarvārambhavivarjitāḥ //
Note: saptarṣi-nāga-vīthy-antar deva-lokaṃ samāśritāḥ /
tāvanta eva munayaḥ sarva-ārambha-vivarjitāḥ //
tapasā brahmacaryeṇa saṅgatyāgena medhayā /
tatra gatvāvatiṣṭhante yāvad ābhūtasaṃplavam //
Note: tapasā brahma-caryeṇa saṅga-tyāgena medhayā /
tatra gatva āvatiṣṭhante yāvad ā-bhūta-saṃplavam //
[397]yato vedāḥ purāṇāni vidyopaniṣadas tathā /
ślokā sūtrāṇi bhāṣyāṇi yac ca kiṃcana vāṅmayam //
Note: yato vedāḥ purāṇāni vidyā-upaniṣadas tathā /
ślokā sūtrāṇi bhāṣyāṇi yac ca kiṃcana vāṅ-mayam //
vedānuvacanaṃ yajño brahmacaryaṃ tapo damaḥ /
śraddhopavāsaḥ svātantryam ātmano jñānahetavaḥ //
Note: veda-anuvacanaṃ yajño brahma-caryaṃ tapo damaḥ /
śraddha ūpavāsaḥ svātantryam ātmano jñāna-hetavaḥ //
sa hy āśramair vijijñāsyaḥ samastair evam eva tu /
draṣṭavyas tv atha mantavyaḥ śrotavyaś ca dvijātibhiḥ //
Note: sa hy āśramair vijijñāsyaḥ samastair evam eva tu /
draṣṭavyas tv atha mantavyaḥ śrotavyaś ca dvijātibhiḥ //
ya enam evaṃ vindanti ya vāraṇyakam āśritāḥ /
upāsate dvijāḥ satyaṃ śraddhayā parayā yutāḥ //
Note: ya enam evaṃ vindanti ya vā āraṇyakam āśritāḥ /
upāsate dvijāḥ satyaṃ śraddhayā parayā yutāḥ //
kramāt te saṃbhavanty arcir ahaḥ śuklaṃ tathottaram /
ayanaṃ devalokaṃ ca savitāraṃ savaidyutam //
Note: kramāt te saṃbhavanty arcir ahaḥ śuklaṃ tatha ūttaram /
ayanaṃ deva-lokaṃ ca savitāraṃ sa-vaidyutam //
tatas tān puruṣo 'bhyetya mānaso brahmalaukikān /
karoti punarāvṛttis teṣām iha na vidyate //
Note: tatas tān puruṣo 'bhyetya mānaso brahma-laukikān /
karoti punar-āvṛttis teṣām iha na vidyate //
[398]yajñena tapasā dānair ye hi svargajito narāḥ /
dhūmaṃ niśāṃ kṛṣṇapakṣaṃ dakṣiṇāyanam eva ca //
Note: yajñena tapasā dānair ye hi svarga-jito narāḥ /
dhūmaṃ niśāṃ kṛṣṇa-pakṣaṃ dakṣiṇa-ayanam eva ca //
pitṛlokaṃ candramasaṃ vāyuṃ vṛṣṭiṃ jalaṃ mahīm /
kramāt te saṃbhavantīha punar eva vrajanti ca //
Note: pitṛ-lokaṃ candramasaṃ vāyuṃ vṛṣṭiṃ jalaṃ mahīm /
kramāt te saṃbhavanti iha punar eva vrajanti ca //
etad yo na vijānāti mārgadvitayam ātmavān /
dandaśūkaḥ pataṅgo vā bhavet kīṭo 'tha vā kṛmiḥ //
Note: etad yo na vijānāti mārga-dvitayam ātmavān /
dandaśūkaḥ pataṅgo vā bhavet kīṭo 'tha vā kṛmiḥ //
ūrusthottānacaraṇaḥ savye nyasyottaraṃ karam /
uttānaṃ kiṃcid unnāmya mukhaṃ viṣṭabhya corasā //
Note: ūrustha-uttāna-caraṇaḥ savye nyasya uttaraṃ karam /
uttānaṃ kiṃcid unnāmya mukhaṃ viṣṭabhya ca urasā //
nimīlitākṣaḥ sattvastho dantair dantān asaṃspṛśan /
tālusthācalajihvaś ca saṃvṛtāsyaḥ suniścalaḥ //
Note: nimīlita-akṣaḥ sattvastho dantair dantān asaṃspṛśan /
tālustha-acala-jihvaś ca saṃvṛta-āsyaḥ su-niścalaḥ //
saṃnirudhyendriyagrāmaṃ nātinīcocchritāsanaḥ /
dviguṇaṃ triguṇaṃ vāpi prāṇāyāmam upakramet //
Note: saṃnirudhya indriya-grāmaṃ na ati-nīca-ucchrita-āsanaḥ /
dvi-guṇaṃ tri-guṇaṃ va āpi prāṇa-āyāmam upakramet //
tato dhyeyaḥ sthito yo 'sau hṛdaye dīpavat prabhuḥ /
dhārayet tatra cātmānaṃ dhāraṇāṃ dhārayan budhaḥ //
Note: tato dhyeyaḥ sthito yo 'sau hṛdaye dīpavat prabhuḥ /
dhārayet tatra cā atmānaṃ dhāraṇāṃ dhārayan budhaḥ //
[399]antardhānaṃ smṛtiḥ kāntir dṛṣṭiḥ śrotrajñatā tathā /
nijaṃ śarīram utsṛjya parakāyapraveśanam //
Note: antardhānaṃ smṛtiḥ kāntir dṛṣṭiḥ śrotrajñatā tathā /
nijaṃ śarīram utsṛjya para-kāya-praveśanam //
arthānāṃ chandataḥ sṛṣṭir yogasiddher hi lakṣaṇam /
siddhe yoge tyajan deham amṛtatvāya kalpate //
Note: arthānāṃ chandataḥ sṛṣṭir yoga-siddher hi lakṣaṇam /
siddhe yoge tyajan deham amṛtatvāya kalpate //
atha vāpy abhyasan vedaṃ nyastakarmā vane vasan /
ayācitāśī mitabhuk parāṃ siddhim avāpnuyāt //
Note: atha va āpy abhyasan vedaṃ nyasta-karmā vane vasan /
ayācita-āśī mita-bhuk parāṃ siddhim avāpnuyāt //
[400]nyāyāgatadhanas tattvajñānaniṣṭho 'tithipriyaḥ /
śrādhakṛt satyavādī ca gṛhastho 'pi hi mucyate //
Note: nyāya-āgata-dhanas tattvajñāna-niṣṭho 'tithi-priyaḥ /
śrādha-kṛt satya-vādī ca gṛhastho 'pi hi mucyate //
Note: 5. prāyaścitta-prakaraṇam
mahāpātakajān ghorān narakān prāpya dāruṇān /
karmakṣayāt prajāyante mahāpātakinas tv iha //
Note: mahā-pātakajān ghorān narakān prāpya dāruṇān /
karma-kṣayāt prajāyante mahā-pātakinas tv iha //
mṛgāśvaNote: ?sūkaroṣṭrāṇāṃ brahmahā yonim ṛcchati /
kharapulkasavenānāṃ surāpo nātra saṃśayaḥ //
Note: mṛga-aśvaNote: ?-sūkara-uṣṭrāṇāṃ brahmahā yonim ṛcchati /
khara-pulkasa-venānāṃ surāpo na atra saṃśayaḥ //
kṛmikīṭapataṅgatvaṃ svarṇahārī samāpnuyāt /
tṛṇagulmalatātvaṃ ca kramaśo gurutalpagaḥ //
Note: kṛmi-kīṭa-pataṅgatvaṃ svarṇa-hārī samāpnuyāt /
tṛṇa-gulma-latātvaṃ ca kramaśo guru-talpagaḥ //
[401]brahmahā kṣayarogī syāt surāpaḥ śyāvadantakaḥ /
hemahārī tu kunakhī duścarmā gurutalpagaḥ //
Note: brahmahā kṣaya-rogī syāt surāpaḥ śyāva-dantakaḥ /
hema-hārī tu kunakhī duścarmā guru-talpagaḥ //
yo yena saṃvasaty eṣāṃ sa talliṅgo 'bhijāyate /
annahartāmayāvī syān mūko vāgapahārakaḥ //
Note: yo yena saṃvasaty eṣāṃ sa tal-liṅgo 'bhijāyate /
anna-hartā āma-yāvī syān mūko vāg-apahārakaḥ //
dhānyamiśro 'tiriktāñgaḥ piśunaḥ pūtināsikaḥ /
tailahṛt tailapāyī syāt pūtivaktras tu sūcakaḥ //
Note: dhānya-miśro 'tirikta-añgaḥ piśunaḥ pūti-nāsikaḥ /
taila-hṛt taila-pāyī syāt pūti-vaktras tu sūcakaḥ //
[402]parasya yoṣitaṃ hṛtvā brahmasvam apahṛtya ca /
araṇye nirjale deśe bhavati brahmarākṣasaḥ //
Note: parasya yoṣitaṃ hṛtvā brahma-svam apahṛtya ca /
araṇye nirjale deśe bhavati brahma-rākṣasaḥ //
hīnajātau prajāyeta pararatnāpahārakaḥ /
patraśākaṃ śikhī hatvā gandhān chucchundarī śubhān //
Note: hīna-jātau prajāyeta para-ratna-apahārakaḥ /
patra-śākaṃ śikhī hatvā gandhān chucchundarī śubhān //
mūṣako dhānyahārī syād yānam uṣṭraḥ kapiḥ phalam /
jalaṃ plavaḥ payaḥ kāko gṛhakārī hy upaskaram //
Note: mūṣako dhānya-hārī syād yānam uṣṭraḥ kapiḥ phalam /
jalaṃ plavaḥ payaḥ kāko gṛha-kārī hy upaskaram //
madhu daṃśaḥ palaṃ gṛdhro gāṃ godhāgniṃ bakas tathā /
śvitrī vastraṃ śvā rasaṃ tu cīrī lavaṇahārakaḥ //
Note: madhu daṃśaḥ palaṃ gṛdhro gāṃ godha āgniṃ bakas tathā /
śvitrī vastraṃ śvā rasaṃ tu cīrī lavaṇa-hārakaḥ //
pradarśanārtham etat tu mayoktaṃ steyakarmaṇi /
dravyaprakārā hi yathā tathaiva prāṇijātayaḥ //
Note: pradarśana-artham etat tu maya ūktaṃ steya-karmaṇi /
dravya-prakārā hi yathā tathaiva prāṇi-jātayaḥ //
[404]yathākarma phalaṃ prāpya tiryaktvaṃ kālaparyayāt /
jāyante lakṣaṇabhraṣṭā daridrāḥ puruṣādhamāḥ //
Note: yathā-karma phalaṃ prāpya tiryaktvaṃ kāla-paryayāt /
jāyante lakṣaṇa-bhraṣṭā daridrāḥ puruṣa-adhamāḥ //
tato niṣkalmaṣībhūtāḥ kule mahati bhoginaḥ /
jāyante vidyayopetā dhanadhānyasamanvitāḥ //
Note: tato niṣkalmaṣī-bhūtāḥ kule mahati bhoginaḥ /
jāyante vidyaya ūpetā dhana-dhānya-samanvitāḥ //
vihitasyānanuṣṭhānān ninditasya ca sevanāt /
anigrahāc cendriyāṇāṃ naraḥ patanam ṛcchati //
Note: vihitasya ananuṣṭhānān ninditasya ca sevanāt /
anigrahāc ca indriyāṇāṃ naraḥ patanam ṛcchati //
tasmāt teneha kartavyaṃ prāyaścittaṃ viśuddhaye /
evam asyāntarātmā ca lokaś caiva prasīdati //
Note: tasmāt tena iha kartavyaṃ prāyaścittaṃ viśuddhaye /
evam asya antar-ātmā ca lokaś caiva prasīdati //
[406]prāyaścittam akurvāṇāḥ pāpeṣu niratā narāḥ /
apaścāttāpinaḥ kaṣṭān narakān yānti dāruṇān //
Note: prāyaścittam akurvāṇāḥ pāpeṣu niratā narāḥ /
apaścāt-tāpinaḥ kaṣṭān narakān yānti dāruṇān //
tāmisraṃ lohaśaṅkuṃ ca mahānirayaśālmalī /
rauravaṃ kuḍmalaṃ pūtimṛttikaṃ kālasūtrakam //
Note: tāmisraṃ loha-śaṅkuṃ ca mahā-niraya-śālmalī /
rauravaṃ kuḍmalaṃ pūtimṛttikaṃ kāla-sūtrakam //
saṃghātaṃ lohitodaṃ ca saviṣaṃ saṃprapātanam /
mahānarakakākolaṃ saṃjīvanamahāpatham //
Note: saṃghātaṃ lohita-udaṃ ca sa-viṣaṃ saṃprapātanam /
mahā-naraka-kākolaṃ saṃjīvana-mahā-patham //
avīcim andhatāmisraṃ kumbhīpākaṃ tathaiva ca /
asipatravanaṃ caiva tāpanaṃ caikaviṃśakam //
Note: avīcim andha-tāmisraṃ kumbhī-pākaṃ tathaiva ca /
asi-patra-vanaṃ caiva tāpanaṃ ca ekaviṃśakam //
[407]mahāpātakajair ghorair upapātakajais tathā /
anvitā yānty acaritaprāyaścittā narādhamāḥ //
Note: mahā-pātakajair ghorair upapātakajais tathā /
anvitā yānty acaritaprāyaścittā nara-adhamāḥ //
prāyaścittair apaity eno yad ajñānakṛtaṃ bhavet /
kāmato vyavahāryas tu vacanād iha jāyate //
Note: prāyaścittair apaity eno yad ajñāna-kṛtaṃ bhavet /
kāmato vyavahāryas tu vacanād iha jāyate //
[409]brahmahā madyapaḥ stenas tathaiva gurutalpagaḥ /
ete mahāpātakino yaś ca taiḥ saha saṃvaset //
Note: brahmahā madyapaḥ stenas tathaiva guru-talpagaḥ /
ete mahā-pātakino yaś ca taiḥ saha saṃvaset //
[411]gurūṇām adhyadhikṣepo vedanindā suhṛdvadhaḥ /
brahmahatyāsamaṃ jñeyam adhītasya ca nāśanam //
Note: gurūṇām adhyadhikṣepo veda-nindā suhṛd-vadhaḥ /
brahma-hatyā-samaṃ jñeyam adhītasya ca nāśanam //
niṣiddhabhakṣaṇaṃ jaihmyam utkarṣe ca vaco 'nṛtam /
rajasvalāmukhāsvādaḥ surāpānasamāni tu //
Note: niṣiddha-bhakṣaṇaṃ jaihmyam utkarṣe ca vaco 'nṛtam /
rajasvalā-mukha-āsvādaḥ surā-pāna-samāni tu //
[411]aśvaratnamanuṣyastrībhūdhenuharaṇaṃ tathā /
nikṣepasya ca sarvaṃ hi suvarṇasteyasammitam //
Note: aśva-ratna-manuṣya-strībhū-dhenu-haraṇaṃ tathā /
nikṣepasya ca sarvaṃ hi suvarṇa-steya-sammitam //
sakhibhāryākumārīṣu svayoniṣv antyajāsu ca /
sagotrāsu sutantrīṣu gurutalpasamaṃ smṛtam //
Note: sakhi-bhāryā-kumārīṣu sva-yoniṣv antyajāsu ca /
sa-gotrāsu su-tantrīṣu guru-talpa-samaṃ smṛtam //
[412]pituḥ svasāraṃ mātuś ca matulānīṃ snuṣām api /
mātuḥ sapatnīṃ bhaginīm ācāryatanayāṃ tathā //
Note: pituḥ svasāraṃ mātuś ca matulānīṃ snuṣām api /
mātuḥ sapatnīṃ bhaginīm ācārya-tanayāṃ tathā //
ācāryapatnīṃ svasutāṃ gacchaṃs tu gurutalpagaḥ /
liṅgaṃ chittvā vadhas tasya sakāmāyāḥ striyā api //
Note: ācārya-patnīṃ sva-sutāṃ gacchaṃs tu guru-talpagaḥ /
liṅgaṃ chittvā vadhas tasya sa-kāmāyāḥ striyā api //
[414]govadho vrātyatā steyam ṛṇānāṃ cānapākriyā /
anāhitāgnitāpaṇyavikrayaḥ paridevanam //
Note: go-vadho vrātyatā steyam ṛṇānāṃ ca anapākriyā /
anāhita-agnita āpaṇyavikrayaḥ paridevanam //
bhṛtād adhyayanādānaṃ bhṛtakādhyāpanaṃ tathā /
pāradāryaṃ pārivittyaṃ vārdhuṣyaṃ lavaṇakriyā //
Note: bhṛtād adhyayana-ādānaṃ bhṛtaka-adhyāpanaṃ tathā /
pāradāryaṃ pārivittyaṃ vārdhuṣyaṃ lavaṇa-kriyā //
strīśūdraviṭkṣatravadho ninditārthopajīvanam /
nāstikyaṃ vratalopaś ca sutānāṃ caiva vikrayaḥ //
Note: strī-śūdra-viṭ-kṣatra-vadho nindita-artha-upajīvanam /
nāstikyaṃ vrata-lopaś ca sutānāṃ caiva vikrayaḥ //
dhānyakupyapaśusteyam ayājyānāṃ ca yājanam /
pitṛmātṛsutatyāgas taḍāgārāmavikrayaḥ //
Note: dhānya-kupya-paśu-steyam ayājyānāṃ ca yājanam /
pitṛ-mātṛ-suta-tyāgas taḍāga-ārāma-vikrayaḥ //
kanyāsaṃdūṣaṇaṃ caiva parivindakayājanam /
kanyāpradānaṃ tasyaiva kauṭilyaṃ vratalopanam //
Note: kanyā-saṃdūṣaṇaṃ caiva parivindaka-yājanam /
kanyā-pradānaṃ tasyaiva kauṭilyaṃ vrata-lopanam //
ātmano 'rthe kriyārambho madyapastrīniṣevaṇam /
svādhyāyāgnisutatyāgo bāndhavatyāga eva ca //
Note: ātmano 'rthe kriyā-ārambho madyapa-strī-niṣevaṇam /
svādhyāya-agni-suta-tyāgo bāndhava-tyāga eva ca //
indhanārthaṃ drumachedaḥ strīhiṃsāuṣadhajīvanam /
hiṃsrayantravidhānaṃ ca vyasanāny ātmavikrayaḥ //
Note: indhana-arthaṃ druma-chedaḥ strī-hiṃsa āuṣadha-jīvanam /
hiṃsra-yantra-vidhānaṃ ca vyasanāny ātma-vikrayaḥ //
śūdrapreṣyaṃ hīnasakhyaṃ hīnayoniniṣevaṇam /
tathaivānāśrame vāsaḥ parānnaparipuṣṭatā //
Note: śūdra-preṣyaṃ hīna-sakhyaṃ hīna-yoni-niṣevaṇam /
tathaiva anāśrame vāsaḥ para-anna-paripuṣṭatā //
asacchāstrādhigamanam ākareṣv adhikāritā /
bhāryāyā vikrayaś caiṣām ekaikam upapātakam //
Note: asac-chāstra-adhigamanam ākareṣv adhikāritā /
bhāryāyā vikrayaś caiṣām ekaikam upapātakam //
[417]śiraḥkapālī dhvajavān bhikṣāśī karma vedayan /
brahmahā dvādaśābdāni mitabhuk śuddhim āpnuyāt //
Note: śiraḥ-kapālī dhvajavān bhikṣā-āśī karma vedayan /
brahmahā dvādaśa-abdāni mita-bhuk śuddhim āpnuyāt //
[423]brāhmaṇasya paritrāṇād gavāṃ dvādaśakasya ca /
tathāśvamedhāvabhṛthasnānād vā śuddhim āpnuyāt //
Note: brāhmaṇasya paritrāṇād gavāṃ dvādaśakasya ca /
tatha āśvamedha-avabhṛthasnānād vā śuddhim āpnuyāt //
[424]dīrghatīvrāmayagrastaṃ brāhmaṇaṃ gām athāpi vā /
dṛṣṭvā pathi nirātaṅkaṃ kṛtvā tu brahmahā śuciḥ //
Note: dīrgha-tīvra-āmaya-grastaṃ brāhmaṇaṃ gām atha api vā /
dṛṣṭvā pathi nirātaṅkaṃ kṛtvā tu brahmahā śuciḥ //
ānīya viprasarvasvaṃ hṛtaṃ ghātita eva vā /
tannimittaṃ kṣataḥ śastrair jīvann api viśudhyati //
Note: ānīya vipra-sarvasvaṃ hṛtaṃ ghātita eva vā /
tan-nimittaṃ kṣataḥ śastrair jīvann api viśudhyati //
[425]lomabhyaḥ svāhety evaṃ hi lomaprabhṛti vai tanum /
majjāntāṃ juhuyād vāpi mantrair ebhir yathākramam //
Note: lomabhyaḥ svāha īty evaṃ hi loma-prabhṛti vai tanum /
majjā-antāṃ juhuyād va āpi mantrair ebhir yathā-kramam //
[426]saṃgrāme vā hato lakṣyabhūtaḥ śuddhim avāpnuyāt /
mṛtakalpaḥ prahārārto jīvann api viśudhyati //
Note: saṃgrāme vā hato lakṣyabhūtaḥ śuddhim avāpnuyāt /
mṛta-kalpaḥ prahāra-ārto jīvann api viśudhyati //
araṇye niyato japtvā trir vai vedasya saṃhitām /
śudhyeta vā mitāśitvāt pratisrotaḥ sarasvatīm //
Note: araṇye niyato japtvā trir vai vedasya saṃhitām /
śudhyeta vā mita-āśitvāt pratisrotaḥ sarasvatīm //
[427]pātre dhanaṃ vā paryāptaṃ dattvā śuddhim avāpnuyāt /
ādātuś ca viśuddhyartham iṣṭair vaiśvānarī smṛtā //
Note: pātre dhanaṃ vā paryāptaṃ dattvā śuddhim avāpnuyāt /
ādātuś ca viśuddhy-artham iṣṭair vaiśvānarī smṛtā //
[429]yāgasthakṣatraviḍghātī cared brahmahaṇi vratam /
garbhahā ca yathāvarṇaṃ tathātreyīniṣūdakaḥ //
Note: yāgastha-kṣatra-viḍ-ghātī cared brahmahaṇi vratam /
garbhahā ca yathā-varṇaṃ tathā ātreyī-niṣūdakaḥ //
[430]cared vratam ahatvāpi ghātārthaṃ cet samāgataḥ /
dviguṇaṃ savanasthe tu brāhmaṇe vratam ādiśet //
Note: cared vratam ahatva āpi ghāta-arthaṃ cet samāgataḥ /
dvi-guṇaṃ savanasthe tu brāhmaṇe vratam ādiśet //
surāmbughṛtagomūtrapayasām agnisaṃnibham /
surāpo 'nyatamaṃ pītvā maraṇāc chuddhim ṛcchati //
Note: surā-ambu-ghṛta-go-mūtrapayasām agni-saṃnibham /
surāpo 'nyatamaṃ pītvā maraṇāc chuddhim ṛcchati //
[433]vālavāsā jaṭī vāpi brahmahatyāvrataṃ caret /
piṇyākaṃ vā kaṇān vāpi bhakṣayet trisamā niśi //
Note: vāla-vāsā jaṭī va āpi brahma-hatyā-vrataṃ caret /
piṇyākaṃ vā kaṇān va āpi bhakṣayet tri-samā niśi //
[435]ajñānāt tu surāṃ pītvā reto viṇmūtram eva ca /
punaḥ saṃskāram arhanti trayo varṇā dvijātayaḥ //
Note: ajñānāt tu surāṃ pītvā reto viṇ-mūtram eva ca /
punaḥ saṃskāram arhanti trayo varṇā dvijātayaḥ //
[436]patilokaṃ na sā yāti brāhmaṇī yā surāṃ pibet /
ihaiva sā śunī gṛdhrī sūkarī copajāyate //
Note: pati-lokaṃ na sā yāti brāhmaṇī yā surāṃ pibet /
iha eva sā śunī gṛdhrī sūkarī ca upajāyate //
brāhmaṇasvarṇahārī tu rājñe musalam arpayet /
svakarma vyākhyāyaṃs tena hato mukto 'pi vāśuciḥ //
Note: brāhmaṇa-svarṇa-hārī tu rājñe musalam arpayet /
sva-karma vyākhyāyaṃs tena hato mukto 'pi vā-śuciḥ //
[439]anivedya nṛpe śudhyet surāpavratam ācaran /
ātmatulyaṃ suvarṇaṃ vā dadyād vā vipratuṣṭikṛt //
Note: anivedya nṛpe śudhyet surāpa-vratam ācaran /
ātma-tulyaṃ suvarṇaṃ vā dadyād vā vipra-tuṣṭi-kṛt //
[441]tapte 'yaḥśayane sārdham āyasyā yoṣitā svapet /
gṛhītvotkṛttya vṛṣaṇau nairṛtyāṃ cotsṛjet tanum //
Note: tapte 'yaḥ-śayane sārdham āyasyā yoṣitā svapet /
gṛhītva ūtkṛttya vṛṣaṇau nairṛtyāṃ ca utsṛjet tanum //
[443]prājāpatyaṃ caret kṛcchraṃ samā vā gurutalpagaḥ /
cāndrāyaṇaṃ vā trīn māsān abhyased vedasaṃhitām //
Note: prājāpatyaṃ caret kṛcchraṃ samā vā guru-talpagaḥ /
cāndrāyaṇaṃ vā trīn māsān abhyased veda-saṃhitām //
[446]ebhis tu saṃvased yo vai vatsaraṃ so 'pi tatsamaḥ /
[450]kanyāṃ samudvahed eṣāṃ sopavāsām akiṃcanām //
Note: ebhis tu saṃvased yo vai vatsaraṃ so 'pi tat-samaḥ /
[450]kanyāṃ samudvahed eṣāṃ sa-upavāsām akiṃcanām //
cāndrāyaṇaṃ caret sarvān avakṛṣṭān nihatya tu /
śūdro 'dhikārahīnopi kālenānena śudhyati //
Note: cāndrāyaṇaṃ caret sarvān avakṛṣṭān nihatya tu /
śūdro 'dhikāra-hīno-pi kālena anena śudhyati //
[451]pañcagavyaṃ pibed goghno māsam āsīta saṃyataḥ /
goṣṭheśayo go'nugāmī gopradānena śudhyati //
Note: pañca-gavyaṃ pibed goghno māsam āsīta saṃyataḥ /
goṣṭhe-śayo go-'nugāmī go-pradānena śudhyati //
kṛcchraṃ caivātikṛcchraṃ ca cared vāpi samāhitaḥ /
dadyāt trirātraṃ copoṣya vṛṣabhaikādaśās tu gāḥ //
Note: kṛcchraṃ caiva atikṛcchraṃ ca cared va āpi samāhitaḥ /
dadyāt tri-rātraṃ ca upoṣya vṛṣabha-ekādaśās tu gāḥ //
[457]upapātakaśuddhiḥ syād evaṃ cāndrāyaṇena vā /
payasā vāpi māsena parākeṇātha vā punaḥ //
Note: upapātaka-śuddhiḥ syād evaṃ cāndrāyaṇena vā /
payasā va āpi māsena parākeṇa atha vā punaḥ //
[466]ṛṣabhaikasahasrā gā dadyāt kṣatravadhe pumān /
brahmahatyāvrataṃ vāpi vatsaratritayaṃ caret //
Note: ṛṣabha-ekasahasrā gā dadyāt kṣatra-vadhe pumān /
brahma-hatyā-vrataṃ va āpi vatsara-tritayaṃ caret //
vaiśyahābdaṃ cared etad dadyād vaikaśataṃ gavām /
ṣaṇmāsāc chūdrahāpy etad dhenur dadyād daśātha vā //
Note: vaiśya-ha ābdaṃ cared etad dadyād va aikaśataṃ gavām /
ṣaṇ-māsāc chūdraha āpy etad dhenur dadyād daśa atha vā //
[437]durvṛttabrahmaviṭkṣatraśūdrayoṣāḥ pramāpya tu /
dṛtiṃ dhanur bastam aviṃ kramād dadyād viśuddhaye //
Note: durvṛtta-brahma-viṭ-kṣatraśūdra-yoṣāḥ pramāpya tu /
dṛtiṃ dhanur bastam aviṃ kramād dadyād viśuddhaye //
[468]apraduṣṭāṃ striyaṃ hatvā śūdrahatyāvrataṃ caret /
asthimatāṃ sahasraṃ tu tathānasthimatām anaḥ //
Note: apraduṣṭāṃ striyaṃ hatvā śūdra-hatyā-vrataṃ caret /
asthimatāṃ sahasraṃ tu tatha ānasthimatām anaḥ //
[469]mārjāragodhānakulamaṇḍūkāṃś ca patatriṇaḥ /
hatvā tryahaṃ pibet kṣīraṃ kṛcchraṃ vā pādikaṃ caret //
Note: mārjāra-godhā-nakulamaṇḍūkāṃś ca patatriṇaḥ /
hatvā tryahaṃ pibet kṣīraṃ kṛcchraṃ vā pādikaṃ caret //
gaje nīlavṛṣāḥ pañca śuke vatso dvihāyanaḥ /
kharājameṣeṣu vṛṣo deyaḥ krauñce trihāyanaḥ //
Note: gaje nīla-vṛṣāḥ pañca śuke vatso dvi-hāyanaḥ /
khara-aja-meṣeṣu vṛṣo deyaḥ krauñce tri-hāyanaḥ //
haṃsaśyenakapikravyāj jalasthalaśikhaṇḍinaḥ /
bhāsaṃ ca hatvā dadyād gām akravyādas tu vatsikām //
Note: haṃsa-śyena-kapi-kravya-aj jala-sthala-śikhaṇḍinaḥ /
bhāsaṃ ca hatvā dadyād gām akravya-adas tu vatsikām //
urageṣv āyaso daṇḍaḥ paṇḍake trapu sīsakam /
kole ghṛtaghaṭo deya uṣṭre guñjā haye 'ṃśukam //
Note: urageṣv āyaso daṇḍaḥ paṇḍake trapu sīsakam /
kole ghṛta-ghaṭo deya uṣṭre guñjā haye 'ṃśukam //
[470]tittirau tu tiladroṇaṃ gajādīnām aśaknuvan /
dānaṃ dātuṃ caret kṛcchram ekaikasya viśuddhaye //
Note: tittirau tu tila-droṇaṃ gaja-ādīnām aśaknuvan /
dānaṃ dātuṃ caret kṛcchram ekaikasya viśuddhaye //
phalapuṣpānnarasajasattvaghāte ghṛtāśanam /
[471]kiṃcit sāsthivadhe deyaṃ prāṇāyāmas tv anasthike //
Note: phala-puṣpa-anna-rasajasattva-ghāte ghṛta-aśanam /
[471]kiṃcit sa-asthi-vadhe deyaṃ prāṇa-āyāmas tv anasthike //
vṛkṣagulmalatāvīrucchedane japyam ṛkśatam /
syād oṣadhivṛthāchede kṣīrāśī go'nugo dinam //
Note: vṛkṣa-gulma-latā-vīrucchedane japyam ṛk-śatam /
syād oṣadhi-vṛthā-chede kṣīra-āśī go-'nugo dinam //
[472]puṃścalīvānarakharair daṣṭaNote: daṣṭaḥ?śvoṣṭrādivāyasaiḥ /
prāṇāyāmaṃ jale kṛtvā ghṛtaṃ prāśya viśudhyati //
Note: puṃścalī-vānara-kharair daṣṭaNote: daṣṭaḥ?-śva-uṣṭra-ādi-vāyasaiḥ /
prāṇa-āyāmaṃ jale kṛtvā ghṛtaṃ prāśya viśudhyati //
[473]yan me 'dya reta ityābhyāṃ skannaṃ reto 'bhimantrayet /
stanāntaraṃ bhruvor madhyaṃ tenānāmikayā spṛśet //
Note: yan me 'dya reta ity-ābhyāṃ skannaṃ reto 'bhimantrayet /
stana-antaraṃ bhruvor madhyaṃ tena anāmikayā spṛśet //
mayi teja iti chāyāṃ svāṃ dṛṣṭvāmbugatāṃ japet /
sāvitrīm aśucau dṛṣṭe cāpalye cānṛte 'pi ca //
Note: mayi teja iti chāyāṃ svāṃ dṛṣṭva āmbu-gatāṃ japet /
sāvitrīm aśucau dṛṣṭe cāpalye ca anṛte 'pi ca //
[474]avakīrṇī bhaved gatvā brahmacārī tu yoṣitam /
gardabhaṃ paśum ālabhya nairṛtaṃ sa viśudhyati //
Note: avakīrṇī bhaved gatvā brahma-cārī tu yoṣitam /
gardabhaṃ paśum ālabhya nairṛtaṃ sa viśudhyati //
[477]bhaikṣāgnikārye tyaktvā tu saptarātram anāturaḥ /
kāmāvakīrṇa ity ābhyāṃ juhuyād āhutidvayam //
Note: bhaikṣa-agni-kārye tyaktvā tu sapta-rātram anāturaḥ /
kāma-avakīrṇa ity ābhyāṃ juhuyād āhuti-dvayam //
upasthānaṃ tataḥ kuryāt saṃ mā siṃcantv anena tu /
madhumāṃsāśane kāryaḥ kṛcchraḥ śeṣavratāni ca //
Note: upasthānaṃ tataḥ kuryāt saṃ mā siṃcantv anena tu /
madhu-māṃsa-aśane kāryaḥ kṛcchraḥ śeṣa-vratāni ca //
pratikūlaṃ guroḥ kṛtvā prasādyaiva viśudhyati /
[478]kṛcchratrayaṃ guruḥ kuryān mriyate prahito yadi //
Note: pratikūlaṃ guroḥ kṛtvā prasādya eva viśudhyati /
[478]kṛcchra-trayaṃ guruḥ kuryān mriyate prahito yadi //
kriyamāṇopakāre tu mṛte vipre na pātakam /
vipāke govṛṣāṇāṃ tu bheṣajāgnikriyāsu ca //
Note: kriyamāṇa-upakāre tu mṛte vipre na pātakam /
vipāke go-vṛṣāṇāṃ tu bheṣaja-agni-kriyāsu ca //
mithyābhiśaṃsino doṣo dviḥ samo bhūtavādinaḥ /
mithyābhiśastadoṣaṃ ca samādatte mṛṣā vadan //
Note: mithyā-abhiśaṃsino doṣo dviḥ samo bhūta-vādinaḥ /
mithyā-abhiśasta-doṣaṃ ca samādatte mṛṣā vadan //
[479]mahāpāpopapāpābhyāṃ yo 'bhiśaṃsen mṛṣā param /
abbhakṣo māsam āsīta sa jāpī niyatendriyaḥ //
Note: mahā-pāpa-upapāpābhyāṃ yo 'bhiśaṃsen mṛṣā param /
ab-bhakṣo māsam āsīta sa jāpī niyata-indriyaḥ //
abhiśasto mṛṣā kṛcchraṃ cared āgneyam eva vā /
nirvapet tu puroḍāśaṃ vāyavyaṃ paśum eva vā //
Note: abhiśasto mṛṣā kṛcchraṃ cared āgneyam eva vā /
nirvapet tu puroḍāśaṃ vāyavyaṃ paśum eva vā //
[480]aniyukto bhrātṛjāyāṃ gacchaṃś cāndrāyaṇaṃ caret /
trirātrānte ghṛtaṃ prāśya gatvodakyāṃ viśudhyati //
Note: aniyukto bhrātṛ-jāyāṃ gacchaṃś cāndrāyaṇaṃ caret /
tri-rātra-ante ghṛtaṃ prāśya gatva ūdakyāṃ viśudhyati //
[482]trīn kṛcchrān ācared vrātyayājako 'bhicarann api /
vedaplāvī yavāśy abdaṃ tyaktvā ca śaraṇāgatam //
Note: trīn kṛcchrān ācared vrātyayājako 'bhicarann api /
veda-plāvī yava-āśy abdaṃ tyaktvā ca śaraṇa-āgatam //
[486]goṣṭhe vasan brahmacārī māsam ekaṃ payovratam /
gāyatrījapyanirataḥ śudhyate 'satpratigrahāt //
Note: goṣṭhe vasan brahma-cārī māsam ekaṃ payo-vratam /
gāyatrī-japya-nirataḥ śudhyate 'sat-pratigrahāt //
[497]prāṇāyāmī jale snātvā kharayānoṣṭrayānagaḥ /
nagnaḥ snātvā ca bhuktvā ca gatvā caiva divā striyam //
Note: prāṇa-āyāmī jale snātvā khara-yāna-uṣṭra-yāna-gaḥ /
nagnaḥ snātvā ca bhuktvā ca gatvā caiva divā striyam //
[498]guruṃ huṃkṛtya tvaṃkṛtya vipraṃ nirjitya vādataḥ /
baddhvā vā vāsasā kṣipraṃ prasādyopavased dinam //
Note: guruṃ huṃ-kṛtya tvaṃ-kṛtya vipraṃ nirjitya vādataḥ /
baddhvā vā vāsasā kṣipraṃ prasādya upavased dinam //
vipradaṇḍodyame kṛcchras tv atikṛcchro nipātane /
kṛcchrātikṛcchro 'sṛkpāte kṛcchro 'bhyantaraśoṇite //
Note: vipra-daṇḍa-udyame kṛcchras tv ati-kṛcchro nipātane /
kṛcchra-ati-kṛcchro 'sṛk-pāte kṛcchro 'bhyantara-śoṇite //
[501]deśaṃ kālaṃ vayaḥ śaktiṃ pāpaṃ cāvekṣya yatnataḥ /
prāyaścittaṃ prakalpyaṃ syād yatra coktā na niṣkṛtiḥ //
Note: deśaṃ kālaṃ vayaḥ śaktiṃ pāpaṃ ca avekṣya yatnataḥ /
prāyaścittaṃ prakalpyaṃ syād yatra ca uktā na niṣkṛtiḥ //
[502]dāṣīkumbhaṃ bahirgrāmān ninayeran svabāndhavāḥ /
patitasya bahiḥ kuryuḥ sarvakāryeṣu caiva tam //
Note: dāṣī-kumbhaṃ bahir-grāmān ninayeran sva-bāndhavāḥ /
patitasya bahiḥ kuryuḥ sarva-kāryeṣu caiva tam //
[295]caritavrata āyāte ninayeran navaṃ ghaṭam /
jugupseran na cāpy enaṃ saṃvaseyuś ca sarvaśaḥ //
Note: carita-vrata āyāte ninayeran navaṃ ghaṭam /
jugupseran na ca apy enaṃ saṃvaseyuś ca sarvaśaḥ //
patitānām eṣa eva vidhiḥ strīṇāṃ prakīrtitaḥ /
vāso gṛhāntake deyam annaṃ vāsaḥ sarakṣaṇam //
Note: patitānām eṣa eva vidhiḥ strīṇāṃ prakīrtitaḥ /
vāso gṛha-antake deyam annaṃ vāsaḥ sa-rakṣaṇam //
nīcābhigamanaṃ garbhapātanaṃ bhartṛhiṃsanam /
viśeṣapatanīyāni strīmām etāny api dhruvam //
Note: nīca-abhigamanaṃ garbhapātanaṃ bhartṛ-hiṃsanam /
viśeṣa-patanīyāni strīmām etāny api dhruvam //
[504]śaraṇāgatabālastrīhiṃsakān saṃvasen na tu /
cīrṇavratān api sataḥ kṛtaghnasahitān imān //
Note: śaraṇa-āgata-bāla-strīhiṃsakān saṃvasen na tu /
cīrṇa-vratān api sataḥ kṛta-ghna-sahitān imān //
ghaṭe 'pavarjite jñātimadhyastho yavasaṃ gavām /
sa dadyāt prathamaṃ gobhiḥ satkṛtasya hi satkriyā //
Note: ghaṭe 'pavarjite jñātimadhyastho yavasaṃ gavām /
sa dadyāt prathamaṃ gobhiḥ satkṛtasya hi satkriyā //
vikhyātadoṣaḥ kurvīta parṣado 'numataṃ vratam /
[505]Note: rahasyaprāyaścittamanabhikhyātadoṣas tu rahasyaṃ vratam ācaret //
Note: vikhyāta-doṣaḥ kurvīta parṣado 'numataṃ vratam /
[505]Note: rahasya-prāyaścittamanabhikhyāta-doṣas tu rahasyaṃ vratam ācaret //
[506]trirātropoṣito japtvā brahmahā tv aghamarṣaṇam /
antarjale viśudhyeta dattvā gāṃ ca payasvinām //
Note: tri-rātra-upoṣito japtvā brahmahā tv agha-marṣaṇam /
antar-jale viśudhyeta dattvā gāṃ ca payasvinām //
[507]lomabhyaḥ svāhety atha vā divasaṃ mārutāśanaḥ /
jale sthitvābhijuhuyāc catvāriṃśadghṛtāhutīḥ //
Note: lomabhyaḥ svāha īty atha vā divasaṃ māruta-aśanaḥ /
jale sthitva ābhijuhuyāc catvāriṃśad-ghṛta-āhutīḥ //
trirātropoṣito hutvā kūṣmāṇḍībhir ghṛtaṃ śuciḥ /
[508]brāhmaṇasvarṇahārī tu rudrajāpī jale sthitaḥ //
Note: tri-rātra-upoṣito hutvā kūṣmāṇḍībhir ghṛtaṃ śuciḥ /
[508]brāhmaṇa-svarṇa-hārī tu rudra-jāpī jale sthitaḥ //
sahasraśīrṣājāpī tu mucyate gurutalpagaḥ /
gaur deyā karmaṇo 'syānte pṛthag ebhiḥ payasvinī //
Note: sahasra-śīrṣā-jāpī tu mucyate guru-talpagaḥ /
gaur deyā karmaṇo 'sya ante pṛthag ebhiḥ payasvinī //
[509]prāṇāyāmaśataṃ kāryaṃ sarvapāpāpanuttaye /
upapātakajātānām anādiṣṭasya caiva hi //
Note: prāṇa-āyāma-śataṃ kāryaṃ sarva-pāpa-apanuttaye /
upapātaka-jātānām anādiṣṭasya caiva hi //
[510]oṃkārābhiṣṭutaṃ somasalilaṃ pāvanaṃ pibet /
kṛtvā hi retoviṇmūtraprāśanaṃ tu dvijottamaḥ //
Note: oṃ-kāra-abhiṣṭutaṃ somasalilaṃ pāvanaṃ pibet /
kṛtvā hi reto-viṇ-mūtraprāśanaṃ tu dvija-uttamaḥ //
[511]niśāyāṃ vā divā vāpi yad ajñānakṛtaṃ bhavet /
traikālyasaṃdhyākaraṇāt tat sarvaṃ vipraṇaśyati //
Note: niśāyāṃ vā divā va āpi yad ajñāna-kṛtaṃ bhavet /
traikālya-saṃdhyā-karaṇāt tat sarvaṃ vipraṇaśyati //
śukriyāraṇyakajapo gāyatryāś ca viśeṣataḥ /
sarvapāpaharā hy ete rudraikādaśinī tathā //
Note: śukriya-āraṇyaka-japo gāyatryāś ca viśeṣataḥ /
sarva-pāpa-harā hy ete rudra-ekādaśinī tathā //
[512]yatra yatra ca saṃkīrṇam ātmānaṃ manyate dvijaḥ /
tatra tatra tilair homo gāyatryā vācanaṃ tathā //
Note: yatra yatra ca saṃkīrṇam ātmānaṃ manyate dvijaḥ /
tatra tatra tilair homo gāyatryā vācanaṃ tathā //
[513]vedābhyāsarataṃ kṣāntaṃ pañcayajñakriyāparam /
na spṛśantīha pāpāni mahāpātakajāny api //
Note: veda-abhyāsa-rataṃ kṣāntaṃ pañca-yajña-kriyā-param /
na spṛśanti iha pāpāni mahā-pātakajāny api //
vāyubhakṣo divā tiṣṭhan rātriṃ nītvāpsu sūryadṛk /
japtvā sahasraṃ gāyatryāḥ śudhyed brahmavadhād ṛte //
Note: vāyu-bhakṣo divā tiṣṭhan rātriṃ nītva āpsu sūrya-dṛk /
japtvā sahasraṃ gāyatryāḥ śudhyed brahma-vadhād ṛte //
[514]brahmacaryaṃ dayā kṣāntir dānaṃ satyam akalkatā /
ahiṃsā steyamādhurye damaś ceti yamāḥ smṛtāḥ //
Note: brahmacaryaṃ dayā kṣāntir dānaṃ satyam akalkatā /
ahiṃsā steya-mādhurye damaś ca iti yamāḥ smṛtāḥ //
snānaṃ maunopavāsejyāsvādhyāyopasthanigrahāḥ /
niyamā guruśuśrūṣā śaucākrodhāpramādatā //
Note: snānaṃ mauna-upavāsa-ijyāsvādhyāya-upastha-nigrahāḥ /
niyamā guru-śuśrūṣā śauca-akrodha-apramādatā //
gomūtraṃ gomayaṃ kṣīraṃ dadhi sarpiḥ kuśodakam /
jagdhvā pare 'hny upavaset kṛcchraṃ sāntapanaṃ caret //
Note: go-mūtraṃ go-mayaṃ kṣīraṃ dadhi sarpiḥ kuśa-udakam /
jagdhvā pare 'hny upavaset kṛcchraṃ sāntapanaṃ caret //
[515]pṛthaksāntapanadravyaiḥ ṣaḍahaḥ sopavāsakaḥ /
saptāhena tu kṛcchro 'yaṃ mahāsāntapanaḥ smṛtaḥ //
Note: pṛthak-sāntapana-dravyaiḥ ṣaḍ-ahaḥ sa-upavāsakaḥ /
sapta-ahena tu kṛcchro 'yaṃ mahā-sāntapanaḥ smṛtaḥ //
parṇodumbararājīvabilvapatrakuśodakaiḥ /
pratyekaṃ pratyahaṃ pītaiḥ parṇakṛcchra udāhṛtaḥ //
Note: parṇa-udumbara-rājīvabilva-patra-kuśa-udakaiḥ /
pratyekaṃ pratyahaṃ pītaiḥ parṇa-kṛcchra udāhṛtaḥ //
[516]taptakṣīraghṛtāmbūnām ekaikaṃ pratyahaṃ pibet /
ekarātropavāsaś ca taptakṛcchra udāhṛtaḥ //
Note: tapta-kṣīra-ghṛta-ambūnām ekaikaṃ pratyahaṃ pibet /
eka-rātra-upavāsaś ca tapta-kṛcchra udāhṛtaḥ //
ekabhaktena naktena tathaivāyācitena ca /
upavāsena caivāyaṃ pādakṛcchraḥ prakīrtitaḥ //
Note: eka-bhaktena naktena tathaiva ayācitena ca /
upavāsena caiva ayaṃ pāda-kṛcchraḥ prakīrtitaḥ //
[517]yathākathaṃcit triguṇaḥ prājāpatyo 'yam ucyate /
[518]ayam evātikṛcchraḥ syāt pāṇipūrānnabhojanaḥ //
Note: yathā-kathaṃcit tri-guṇaḥ prājāpatyo 'yam ucyate /
[518]ayam eva ati-kṛcchraḥ syāt pāṇi-pūra-anna-bhojanaḥ //
kṛcchrātikṛcchraḥ payasā divasānekaviṃśatim /
[519]dvādaśāhopavāsena parākaḥ parikīrtitaḥ //
Note: kṛcchra-ati-kṛcchraḥ payasā divasa ānekaviṃśatim /
[519]dvādaśa-aha-upavāsena parākaḥ parikīrtitaḥ //
piṇyākācāmatakrāmbusaktūnāṃ prativāsaram /
ekarātropavāsaś ca kṛcchraḥ saumyo 'yam ucyate //
Note: piṇyāka-ācāma-takra-ambusaktūnāṃ prativāsaram /
eka-rātra-upavāsaś ca kṛcchraḥ saumyo 'yam ucyate //
eṣāṃ trirātram abhyāsād ekaikasya yathākramam /
tulāpuruṣa ity eṣa jñeyaḥ pañcadaśāhikaḥ //
Note: eṣāṃ tri-rātram abhyāsād ekaikasya yathā-kramam /
tulā-puruṣa ity eṣa jñeyaḥ pañcadaśa-ahikaḥ //
tithivṛddhyā caret piṇḍān śukle śikhyaṇḍasammitān /
ekaikaṃ hrāsayet kṛṣne piṇḍaṃ cāndrāyaṇaṃ caran //
Note: tithi-vṛddhyā caret piṇḍān śukle śikhy-aṇḍa-sammitān /
ekaikaṃ hrāsayet kṛṣne piṇḍaṃ cāndrāyaṇaṃ caran //
[520]yathākathaṃcit piṇḍānāṃ catvāriṃśac chatadvayam /
māsenaivopabhuñjīta cāndrāyaṇam athāparam //
Note: yathā-kathaṃcit piṇḍānāṃ catvāriṃśac chata-dvayam /
māsena eva upabhuñjīta cāndrāyaṇam atha aparam //
[521]kuryāt triṣavaṇasnāyī kṛcchraṃ cāndrāyaṇaṃ tathā /
pavitrāṇi japet piṇḍān gāyatryā cābhimantrayet //
Note: kuryāt triṣavaṇa-snāyī kṛcchraṃ cāndrāyaṇaṃ tathā /
pavitrāṇi japet piṇḍān gāyatryā ca abhimantrayet //
[523]anādiṣṭeṣu pāpeṣu śuddhiś cāndrāyaṇena ca /
dharmārthaṃ yaś cared etac candrasyaiti salokatām //
Note: anādiṣṭeṣu pāpeṣu śuddhiś cāndrāyaṇena ca /
dharma-arthaṃ yaś cared etac candrasya eti sa-lokatām //
[526]kṛcchrakṛd dharmakāmas tu mahatīṃ śriyam āpnuyāt /
yathā gurukratuphalaṃ prāpnoti susamāhitaḥ //
Note: kṛcchra-kṛd dharma-kāmas tu mahatīṃ śriyam āpnuyāt /
yathā guru-kratu-phalaṃ prāpnoti su-samāhitaḥ //
[527]śrutvaitān ṛṣayo dharmān yājñavalkyena bhāṣitān /
idam ūcur mahātmānaṃ yogīndram amitaujasam //
Note: śrutva aitān ṛṣayo dharmān yājñavalkyena bhāṣitān /
idam ūcur mahā-ātmānaṃ yogi-indram amita-ojasam //
ya idaṃ dhārayiṣyanti dharmaśāstram atandritāḥ /
iha loke yaśaḥ prāpya te yāsyanti triviṣṭapam //
Note: ya idaṃ dhārayiṣyanti dharma-śāstram atandritāḥ /
iha loke yaśaḥ prāpya te yāsyanti tri-viṣṭapam //
vidyārthī prāpnuyād vidyāṃ dhanakāmo dhanaṃ tathā /
āyuṣkāmas tathaivāyuḥ śrīkāmo mahatīṃ śriyam //
Note: vidyā-arthī prāpnuyād vidyāṃ dhana-kāmo dhanaṃ tathā /
āyuṣ-kāmas tathaivā ayuḥ śrī-kāmo mahatīṃ śriyam //
ślokatrayam api hy asmād yaḥ śrāddhe śrāvayiṣyati /
pitṝṇāṃ tasya tṛptiḥ syād akṣayyā nātra saṃśayaḥ //
Note: śloka-trayam api hy asmād yaḥ śrāddhe śrāvayiṣyati /
pitṝṇāṃ tasya tṛptiḥ syād akṣayyā na atra saṃśayaḥ //
brāhmaṇaḥ pātratāṃ yāti kṣatriyo vijayī bhavet /
vaiśyaś ca dhānyadhanavān asya śāstrasya dhāraṇāt //
Note: brāhmaṇaḥ pātratāṃ yāti kṣatriyo vijayī bhavet /
vaiśyaś ca dhānya-dhanavān asya śāstrasya dhāraṇāt //
ya idaṃ śrāvayed vidvān dvijān parvasu parvasu /
aśvamedhaphalaṃ tasya tad bhavān anumanyatām //
Note: ya idaṃ śrāvayed vidvān dvijān parvasu parvasu /
aśva-medha-phalaṃ tasya tad bhavān anumanyatām //
śrutvaitad yājñavaklyo 'pi prītātmā munibhāṣitam /
evam astv iti hovāca namaskṛtya svayaṃbhuve //
Note: śrutva aitad yājñavaklyo 'pi prīta-ātmā muni-bhāṣitam /
evam astv iti ha uvāca namas-kṛtya svayaṃbhuve //