Subhāṣitāvali 1-1040

tāṃ bhavānīṃ bhavānītakleśanāśaviśāradām /

śāradāṃ śāradām bhodasitaṃsihāsanāṃ numaḥ //

anapekṣitaguruvacanā sarvāngranthīnvibhedayati samyak /

prakaṭayati pararahasyaṃ vimarśaśaktirnijā jayati //

dikkālādyanavacchinnānantacinmātramūrtaye /

svānubhūtyekamānāya namaḥ śāntāya tejase //

jagatsisṛkṣāpralayakriyāvidhau

prayatnamunmeṣanimeṣavibhramam /

vadanti yasyekṣaṇalolapakṣmaṇāṃ

parāya tasmai parameṣṭhine namaḥ //

namastribhuvanotpattisthitisaṃhārahetave /

viṣṇavepārasaṃsārapārottaraṇasetave //

surāsuraśiroratnakāntivicchuritāṅghraye /

namastribhuvaneśāya haraye siṃharūpiṇe //

namastasmai varāhāya helayoddharate mahīm /

khuramadhyagato yasya meruḥ khurakhurāyate //

namastuṅgaśiraścumbicandracāmaracārave /

trailokyanagarārambhamūlastambhāya śaṃbhave //

abhipretārthasiddhyarthaṃ pūjito yaḥ surairapi /

sarvavighnacchide tasmai gaṇādhipataye namaḥ //

nitambālasagāminyaḥ pīnonnatapayodharāḥ /

manmathāya namastasmai yasyāyatanamaṅganāḥ //

anantamāmadheyāya sarvākaravidhāyine /

samastamantravācyāya viśvaikapataye namaḥ //

oṃ namaḥ paramārthaikarūpāya paramātmane /

svecchāvabhāsitāsatyabhedabhinnāya śaṃbhave //

kulaśailadalaṃ pūrṇasuvarṇagirikarṇikam /

namodhitiṣṭhatenantanālaṃ kamalaviṣṭaram //

karṇikādiṣviva svarṇamarṇavādiṣvivodakam /

bhediṣvabhedi yattasmai parasmai mahase namaḥ //

namo vāṅmanasātītamahimne parameṣṭhine /

triguṇāṣṭaguṇānantaguṇannirguṇamūrtaye //

namaḥ śivāya niḥśeṣakleśapraśamaśāline /

triguṇagranthidurbhedabhavabandhavibhedine //

samastalakṣaṇāyoga eva yasyopalakṣaṇam /

tasmai namostu devāya kasmaicidapi śaṃbhave //

saṃsāraikanimittāya saṃsāraikavirodhine /

namaḥ saṃsārarūpāya niḥsaṃsārāya śaṃbhave //

yathā tathāpi yaḥ pūjyo yatra tatrāpi yorcitaḥ /

yopi vā sopi vā yosau devastasmai namostu te //

sadasattvena bhāvānāṃ yuktā yā dvitayī sthitiḥ /

tāmullaṅghya tṛtīyasmai namaścitrāya śaṃbhave //

namaḥ svatantracicchaktimudritasvavibhūtaye /

avyaktavyaktarūpāya kasmaicinmantramūrtaye //

āsannāya sudūrāya guptāya prakaṭātmane /

sulabhāyātidurgāya namaścitrāya śaṃbhave //

carācarajagatsphārasphurattāmātradharmiṇe /

durvijñeyarahasyāya yuktairapyātmane namaḥ //

viṣṇurvā tripurāntako bhavatu vā brahmā surendrothavā

bhānurvā śaśalakṣaṇotha bhagavānbuddhotha siddhothavā /

rāgadveṣaviṣārtimoharahitaḥ sattvānukampodyato

yaḥ sarvaiḥ saha saṃskṛto guṇaguṇaistasmai namaḥ sarvadā //

ślokoyaṃ svāmidattasya tatsmṛtyai kāvyalakṣitaḥ /

yokarotkavināmāṅkaṃ cakrapāṇiyayābhidham //

bhavabījāṅkurajaladā rāgādyāḥ kṣayamupāgatā yasya /

brahmā vā viṣṇurvā haro jino vā namastasmai //

kastūrītilakaṃ lalāṭaphalake vakṣaḥsthale kaustubhaṃ

nāsāgre navamauktikaṃ karatale veṇuṃ kare kaṅkaṇam /

sarvāṅge haricandanaṃ suvimalaṃ kaṇṭhe ca muktāvalīṃ

bibhratstrīpariveṣṭito vijayate gopālacūḍāmaṇiḥ //

aviratāmbujasaṃgatisaṃgaladbahalakesarasaṃvaliteva vaḥ /

lalitavastuvidhānasukhollasattanuruhā tanurātmabhuvovatāt //

lakṣmīkapolasaṃkrāntakāntapattralatojjvalāḥ /

dordrumāḥ pāntu vaḥ śaurerghanacchāyā mahāphalāḥ //

pātu vo medinīdolā balendudyutitaskarī /

daṃṣṭrā mahāvarāhasya pātalagṛhadīpakā //

madamayamadamayaduragaṃ yamunāmavatīrya vīryaśālī yaḥ /

mama ratimamaratiraskṛtiśamanapuraḥ sa kriyātkṛṣṇaḥ //

sa pātu vo yasya hatāvaśeṣās

tattulyavarṇāñjanarañjiteṣu /

vālaṇyayukteṣvapi vitrasanti

daityāḥ svakāntānayanotpaleṣu //

caṇḍacāṇūradordaṇḍamaṇḍalīkhaṇḍamaṇḍitam /

avyādvo bālaveṣasya viṣṇorgopatanorvapuḥ //

govardhanoddharaṇahṛṣṭasamastagopa-

nānāstutiśravaṇalajjitamānasasya /

smṛtvā varāhavapurindukalāprakāśa-

daṃṣṭroddhṛtakṣiti hareravatu smitaṃ vaḥ //

manthakṣmādharaghūrṇitārṇavapayaḥ pūrāntarālollasal-

lakṣmīkandalakomalāṅgadalanaprādurbhavatsaṃbhramāḥ /

harṣotkaṇṭakitatvaco madhuripordevāsurākarṣaṇa-

vyāpāroparamāya pāntu jagatīmābaddhavīpsā giraḥ //

pṛṣṭhabhrāmyadamandamandaragirigrāvāgrakaṇḍūyanān-

nidrāloḥ kamaṭhākṛterbhagavataḥ śvāsānilāḥ pāntu vaḥ /

yatsaṃskārakalānuvartanavaśādvelānibhenāmbhaso

yātāyātamatandritaṃ jalanidhernādyāpi viśrāmyati //

kiṃcitkuñcitalocanasya pibataḥ paryāptamekaṃ stenaṃ

sadyaḥprasrutadughavindumaparaṃ hastena saṃmārjataḥ /

mātraikāṅgulilālitasya cibuke smerānanasyānanā-

cchaureḥ kṣīrakaṇāvalīva patitā dantadyutiḥ pātu vaḥ //

kālindīpulinodareṣu musalī yāvadgataḥ krīḍituṃ

tāvatkarburikāpayaḥ piba hare vardhiṣyate te śikhā /

itthaṃ bālatayā pratāraṇaparāḥ śrutvā yaśodāgiraḥ

pāyādvaḥ svaśikhāṃ spṛśanpramuditaḥ kṣīrerdhapīte hariḥ //

ānandena yaśodayā samadanaṃ gopāṅganābhiściraṃ

sāśaṅkaṃ balavidviṣā sakusumaṃ siddhaiḥ pṛthivyākulam /

serṣyaṃ gopakumārakaiḥ sakaruṇaṃ pauraiḥ suraiḥ sasmitaṃ

yo dṛṣṭaḥ sa punātu vo madhuripuḥ protkṣipragovardhanaḥ //

kṛṣṇenāmba gatena rantumadhunā mṛdbhakṣitā svecchayā

satyaṃ kṛṣṇa ka evamāha musalī mithyāmba paśyānanam /

vyādehīti vikāsitetha vadane mātā samastaṃ jagad-

dṛṣṭvā yasya jagāma vismayavaśaṃ pāyātsa vaḥ keśavaḥ //

kiṃ yuktaṃ bata māmananyamanasaṃ vakṣaḥsthalasthāyinīṃ

bhaktāmapyavadhūya kartum adhunā kāntāsahasraṃ tava /

ityuktvā phaṇabhṛtphaṇāmaṇigatāṃ svāmeva matvā tanuṃ

nidrāchedakaraṃ hareravatu vo lakṣmyā vilakṣasmitam //

svaprāsāditadarśanāmanunayanprāneśvarīmādarā-

daṃsesminpatitairapāṅgavalitairyadbodhitopyaśrubhiḥ /

pratyāyyastvamato mayā nanu hare koyaṃ kramavyatyayaḥ

pātu tvāṃ vrajayoṣitetyabhihitaṃ lajjākar śārṅgiṇaḥ //

bhaktiprahvavilokanapraṇayiṇī nīlotpalaspardhinī

dhyānālambanatāṃ samādhiniratairnīte hitaprāptaye /

lāvaṇyasya mahānidhī rasikatāṃ lakṣmīdṛśostanvatī

yuṣmākaṃ kurutāṃ bhavārtiharaṇaṃ netre tanurvā hareḥ //

yena dhvastamanobhavena balijitkāyaḥ purāstrīkṛto

yaścodvṛttabhujaṃgarahāravalayo gaṅgāṃ ca yodhārayat /

yasyāhuḥ śaśimacchiro hara iti stutyaṃ ca nāmāmarāḥ

pāpātsa svayamandhakakṣayakarastvāṃ sarvadomādhavaḥ //

kiṃcinnirmucyamāne gagana iva mukhe nāṭyanidrāpayodair-

nyakkurvāṇe svabhāsā phaṇipatiśirasāṃ ratnadīpāṃśujālam /

pāyāstāṃ vo muroreḥ śaśitapanamaye locane yadvibhāsā

lakṣmyā kastasthamardhaṃ vikasati kamalasyārdhamabhyeti nidrām //

mallaiḥ śailendrakalpaḥ śiśurakhilajanaiḥ puṣpacāpoṅganābhir-

gopaistu prākṛtātmā divi kuliśabhṛtā viśvakāyoprameyaḥ /

kruddhaḥ kaṃsena kālo bhayacakitadṛśā yogibhirdhyeyamūrtir-

dṛṣṭo raṅgāvatāre hariramarajanānandakṛtpātu yuṣmān //

bhindannarātihṛdayāni hareḥ punātu

niḥśvāsavātamukharīkṛtakoṭaro vaḥ /

saṃkrāntakukṣikuharāspadasaptasindhu-

saṃghaṭṭaghorataraghoṣa ivāśu śaṅkhaḥ //

pāyātsa vaḥ kumudakundamṛṇālagauraḥ

śaṅkho hareḥ karatalāmbarapūrṇacandraḥ /

nādena yasya suraśatruvilāsinīnāṃ

kāñcyo bhavanti śithilā jaghanasthalīṣu //

dṛṣṭasya yasya hariṇā raṇamūrdhni mūrtir-

udbhūtaduḥsahamahaḥprasarā samantāt /

tallocanasthitaravipratibimbagarbhe-

vābhāti cakramaricakranudestu tadvaḥ //

udvṛttadaityapṛtanāpatikaṇṭhapīṭha-

cchedocchaladbahalaśoṇitaśoṇadhāram /

cakraṃ kriyādabhimatāni harerudāra-

digdāhadāruṇanabhaḥśriyamudvahadvaḥ //

yasyodyadbāṇavāhudrumagahanavanacchedagoṣṭhīkuṭhāraṃ

cakraṃ niṣkrāntatīvrānalabahalakaṇākīrṇadhāraṃ vicintya /

jātagrāsāvasāyo divasakṛtisalanmāṃsalāṃśupravāhe

muhyatyadyāpi rāhuḥ sa dahatu duritānyāśu daityāntako vaḥ //

daityāsthipañjaravidāraṇalabdharandhra-

raktāmbunirjarasariddhanajātapaṅkāḥ /

bālendukoṭikuṭilāḥ śukacañcubhāso

rakṣantu siṃhavapuṣo nakharā harervaḥ //

ādityāḥ kiṃ daśaite pralayabhayakṛtaḥ svīkṛtākāśadeśāḥ

kiṃ volkāmaṇḍalāni tribhuvanadahanāyodyatānīti bhītaiḥ /

pāyāsurnārasiṃhaṃ vapuramaragaṇairbibhrataḥ śārṅgapāṇer-

dṛṣṭvā dṛptāsurorastaladaraṇagaladraktaraktā nakhā vaḥ //

merūrukesaramudāradigantapattram-

āmūlalambicalaśeṣaśarīranālam /

yenoddhṛtaṃ kuvalayaṃ salilātsalīlam-

uttaṃsakārthamiva pātu sa vo varāhaḥ //

na mṛdnīyānmṛdvī kathamiva mahī potranikaṣair-

mukhāgnijvālābhiḥ kanakagirirīyānna vilayam /

na śuṣyeyuḥ śvāsaiḥ salilanidhayaḥ sapta ca kathaṃ

varāho vaḥ pāyāditi vipulacintāparikaraḥ //

svāmī sanbhuvanatrayasya vikṛtiṃ nītosi kiṃ yācñayā

yadvā viśvasṛjā tvayaiva na kṛtaṃ taddīyatāṃ te kutaḥ /

dānaṃ śreṣṭhatamāya tubhyamatulaṃ bandhāya no muktaye

vijñapto balinā niruttaratayā hrīto hariḥ pātu vaḥ //

līne śrotraikadeśe nabhasi nayanayostejasi kvāpi yāte

śvāsagrāsopayukte maruti jalanidhau pāyurandhrārdhapīte /

potraprāntaikaromāntaravivaragatāṃ mṛgyataḥ śārṅgapāṇeḥ

kroḍākārasya pṛthvīmakalitaviṣayaṃ vaibhavaṃ vaḥ punātu //

kvedānīṃ darpitāste ghanamadamadirāmodino digdhipendrā

he mero mandarāndre malaya himagire sādhu vaḥ kṣmādharatvam /

śeṣa ślāghyosi dīrghaiḥ pṛthubhuvanabharoccaṇḍaśauṇḍaiḥ śirobhiḥ

śaṃsansotprāsamuccairiti dharaṇibhṛtaḥ pātu yuṣmānvarāhaḥ //

āvyādvo vāmano yasya kaustubhapratibimbitā /

kautukālokinī jātā jāṭharīva jagattrayī //

ekasthaṃ jīviteśe tvayi sakalajagatsāramālokayāmaḥ

śyāme cakṣustavāsminvapuṣi niviśate nālpapuṇyasya puṃsaḥ /

kasyānyatrāmṛtesminratirativipulā dṛṣṭirevāmṛtaṃ te

daityairityucyamāno munibhirapi hariḥ straiṇarūpovatādvaḥ //

bhrāmyanmahāgirinigharṣaṇalabdhapṛṣṭha-

kaṇḍūyanakṣaṇasukhāyitagāḍhanidraḥ /

suṣvāpa dīrghataraghargharaghoraghoṣaḥ

śvāsābhibhūtajaladhiḥ kamaṭhaḥ sa vovyātu //

sa dhūrjaṭijaṭājūṭo jāyatāṃ vijayāya vaḥ /

yasyaikapalitabhrāntiṃ karotpadyāpi jāhnavī //

sa pātu vo yasya jaṭākalāpe

sthitaḥ śaśāṅkaḥ sphuṭahāragauraḥ /

nīlotpalānāmiva nālapuñje

nidrāyamāṇaḥ śaradīva haṃsaḥ //

diśyātsa śītakiraṇābharaṇaḥ śivaṃ vo

yasyottamāṅgabhuvi visphuradūrmipakṣā /

haṃsīva nirmalaśaśāṅkakalāmṛṇāla-

kandārthinī surasarinnabhasaḥ papāta //

śreyāṃsi vo diśatu yasya sitābhraśubhrā

vibhrājate surasaridvaramaulimālā /

ūrdhvekṣaṇajvalanatāpavilīyamāna-

candrāmṛtapravitatāmṛtavāhinīva //

cyutāmindorlekhāṃ ratikalahabhagnaṃ ca valayaṃ

śanairekīkṛtya prahasitamukhī śailatanayā /

avocadyaṃ paśyotyavatu sa śivaḥ sā ca girijā

sa ca krīḍācandro daśanakiraṇāpūritatanuḥ //

eṣā te hara kā sugātri katamā mūrdhni sthitā kiṃ jaṭā

haṃsaḥ kiṃ bhajate jaṭāṃ nahi śaśī candro jalaṃ sevate /

mugdho bhūtiriyaṃ kutotra salilaṃ bhūtistaraṅgāyate

evaṃ yo vinigūhate tripathagāṃ pāyātsa vaḥ śaṃkaraḥ //

āśleṣādharavimbacumbanasukhālāpasmitānyāsatāṃ

dūre tāvadidaṃ mitho na sulabhaṃ jātaṃ mukhālokanam /

itthaṃ vyarthakṛtaikadehaghaṭanopanyāsayorāvayoḥ

keyaṃ premaviḍambanetyavatu vaḥ smerordhanārīśvaraḥ //

mātarjīva kimetadañjalipuṭe tātena gopāyyate

vatsa svādu phalaṃ prayacchati na me gatvā gṛhāṇa svayam /

mātraivaṃ prahite gṛhe vighaṭayatyākṛṣya saṃdhyāñjaliṃ

śaṃbhorbhinnasamādhiruddharabhaso hāsodgamaḥ pātu vaḥ //

ekaṃ cantacchadasya sphurati japavaśādardhamanyatprakopād-

ekaḥ pāṇiḥ praṇantuṃ śirasi kṛtapadaḥ kṣeptumanyastameva /

ekaṃ dhyānānnimīlatyaparamaviṣahaṃ vīkṣituṃ cakṣuritthaṃ

tulyānicchāpi vāmā tanuravatu sa vo yasya saṃdhyāvasāne //

śailarājatanayāstanayagmavyāpṛtāsyayugalasya gṛhasya /

śeṣavakrakamalāni malaṃ vo dugdhapānavidhurāṇi harantu //

karajālamapūrvaceṣṭitaṃ vastadabhīṣṭapradamastu tigmabhāsaaḥ /

kriyate bhavabandhanādvimuktiḥ praṇatānāmupasevitena yena //

yuṣmākamambaramaṇe prathame mayūkhās-

te maṅgalaṃ vidadhatūdayarāgabhājaḥ /

kurvanti ye divasajanmamahotsaveṣu

sindūrapāṭalamukhīriva dikpuraṃdhrīḥ //

ābāhūdgatamaṇḍalāgrarucayaḥ saṃnaddhavakṣaḥsthalāḥ

soṣmāṇo vraṇino vipakṣahṛdaypronmāthinaḥ karkaśāḥ /

utsṛṣṭāmbaradṛṣṭavigrahabharā yasya smarāgresarā

yodhā vāravadhūstanāśca na dadhuḥ kṣobhaṃ sa vovyājjinaḥ //

kiṃ syādbhāsvānna bhānoramṛtaghanarasasyandinaḥ santi pādāḥ

kiṃ vā rākāśaśāṅko nahi tuhinaruciḥ kutracinniṣkalaṅkaḥ /

sākṣāccintāmaṇiḥ kiṃ vipulaphalamaṇeḥ saukumāryaṃ kutastyaṃ

saṃdehānmugdhadhībhiḥ prathamamiti muneḥ pātu dṛṣṭaṃ vapurvaḥ //

ciramāviṣkṛtaprītibhītayaḥ pāntu vo dviṣām /

valayajyāravonmiśrāścaṇḍyāḥ kodaṇḍakṛṣṭayaḥ //

diśyānmahāsuraśiraḥsarasīpsitāni

preṅkhannakhāvalimayūkhamṛṇālanālam /

caṇḍyāścalaccaṭulanūpuracañcarīka-

jhāṃkārahāri caraṇāmburuhadvayam vaḥ //

savrīḍā dayitānane sakaruṇā mātaṅgacarmāmbare

satrāsā bhujage savismayarasā candremṛtasyandini /

serṣyā jahnusutāvalokanavidhau dīnā kapālodare

pārvatyā navasaṃgamapraṇayinī dṛṣṭiḥ śivāyastu vaḥ //

uttiṣṭhantyā ratānte bharamuragapatau pāṇinaikena kṛtvā

dhṛtvā cānyena vāso vigalitakabarībhāramaṃsaṃ vahantyāḥ /

bhūyastatkālakāntidviguṇitasurataprītinā śauriṇā vaḥ

śayyāmāliṅgya nītaṃ vapuralasalasadbāhu lakṣmyāḥ punātu //

pāyādgajendravadanaḥ sa imāṃ trilokīṃ

yasyodgatena gagane mahatā kareṇa /

mūlāvalagnasitadantabisāṅkureṇa

nālāyitaṃ tapanabimbasaroruhasya //

sānandaṃ nandihastāhatamurajaravāhvatakaumārabarhi-

trāsānnāsāgrarandhraṃ viśati phaṇipatau bhogasaṃkocabhāji /

gaṇḍoḍḍīnālimālāmukharitakakubhastāṇḍave śūlapāṇer-

vaināyakyaściraṃ vo vadanavidhutayaḥ pāntu sītkāravatyaḥ //

dhanurmālā maurvī kvaṇadalikulaṃ lakṣyamabalā

mano bhedyaṃ śabdaprabhṛtaya ime pañca viśikhāḥ /

iyāñjetuṃ yasya tribhuvanamadehasya vibhavaḥ

sa kāmaḥ kāmānvo diśatu dayitāpāṅgavasatiḥ //

brahmā dakṣaḥ kubero yamavaruṇamarudvahnicandrendrarudrāḥ

śailā nadyaḥ samudrā grahagaṇamanujā daityagandharvanāgāḥ /

dvīḥā nakṣatratārāravivasumunayo vyoma bhūraścinau ca

saṃlīnā yasya sarve vapuṣi sa bhagavāpātu vo viśvarūpaḥ //

mugdhe muñca viṣādamatra balajitkampo gurustyajyatāṃ

sadbhāvaṃ bhaja puṇḍarīkanayane mānyānimānmānaya /

lakṣmīṃ bodhayataḥ svayaṃvaravidhau dhanvantarervākchalā-

danyatra pratiṣedhamātmani vidhiṃ śṛṇvanhariḥ pātu vaḥ //

diśyātsukhaṃ naraharirbhuvanaikavīro

yasyāhave ditisutoddalanodyatasya /

krodhoddhataṃ mukhamavekṣitumakṣamatvaṃ

jānebhavannijanakheṣvapi yannatāste //

svasti svāgatamarthyahaṃ vada vibho kiṃ dīyatāṃ medinī

kā mātrā mama vikramatrayapadaṃ dattaṃ gṛhītāṃ mayā /

mā dehītyuśanāḥ kuto harirayaṃ pātraṃ kimasmātparaṃ

yo hītthaṃ balinārcito makhamukhe pāyātsa vo vāmanaḥ //

cakra brūhi vibho gade jaya hare kambo samājñāpaya

bho bho nandaka jīva pannagariyo kiṃ nātha bhinno mayā /

ko daityaḥ katamo hiraṇyakaśipuḥ satyaṃ bhavadbhyaḥ śape

kenāstreṇa nakhairiti pravadato viṣṇormukhaṃ pātu vaḥ //

cintācakriṇi hanta cakriṇi bhiyā kubjāsanebjāsane

naśyaddhāmani tigmadhāmani dhṛtāśaṅke śaśāṅke bhṛśam /

bhraśyaccetasi ca pracetasi śucā tānte kṛtānte ca yo

vyagrobhūtkaṭukālakūṭakavalīkārāya pāyātsa vaḥ //

nityaṃ narāvṛti nijānubhavaikamānam-

ānandadhāma jagadaṅkurabījamekam /

digdeśakālakalanādisamastahasta-

mardāsahaṃ diśatu śarma mahanmaho vaḥ //

vyomnīva nīradabharaḥ sarasīva vīci-

vyūhaḥ sahasramahasīva sudhāṃśudhām /

yasminnidaṃ jagadudeti ca līyate ca

tacchāmbhavaṃ bhavatu vaibhavamṛrddhaye vaḥ //

lokatrayasthitilayodayakelikāraḥ

kāryeṇa yo hariharadruhiṇatvameti /

devaḥ sa viśvajanavāṅmanasātivṛtti-

śaktiḥ śivaṃ diśatu śaśvadanaśvaraṃ vaḥ //

sarvaḥ kilāyamavaśaḥ puruṣāṇukarma-

kāyādikāraṇagaṇo yadanugraheṇa /

viśva prapañcaracanācaturatvameti

sa trāyatāṃ tribhuvanaikamaheśvaro vaḥ //

yaḥ kandukairiva puraṃdara padmasadma-

padmāpatiprabhṛtibhiḥ prabhuraprameyaḥ /

khelatyalaṅghyamahimā sa himādrikanyā-

kāntaḥ kṛtāntadalano laghayatvadhaṃ vaḥ //

muktirhi nāma paramaḥ puruṣārtha ekas-

tāmantarāyamavayanti yadantarajñāḥ /

kiṃ bhūyasā bhavatu saiva sudhāmayūkha-

lekhāśikhābharaṇabhaktirabhaṅgurā vaḥ //

śrīkaṇṭhasya sakṛttikārtabharaṇī mūrtiḥ sadārohiṇī

jyeṣṭhā bhadrapadā punarvasuyutā citrā viśākhānvitā /

diśyādakṣatahastamūlaghaṭitāṣāḍhā maghālaṅkṛtā

śreyo vaiśravaṇānvitā bhagavato nakṣatrapālīva vaḥ //

trātā bhītibhṛtāṃ patiścidacitāṃ kleśaṃ sataṃ śaṃsatāṃ

hantā bhaktimatāṃ satāṃ svasamatāṃ kartāpakartāsatām /

devaḥ sevakabhuktimuktiracanābhūrbhūrbhuvaḥsvastrayī-

nirmāṇasthitisaṃhṛtiprakaṭitakrīḍo mṛḍaḥ pātu vaḥ //

rājā rājārcitāṅghreranupacitakalo yasya cūḍāmaṇitvaṃ

nāgā gāgātmajārdhaṃ na bhasitadhavalaṃ yadvapurbhūṣayanti /

mā rāmārāgiṇī bhūnmatiriti yamināṃ yena vodāhi māraḥ

sa ptāḥ saptāśvanunnāruṇakiraṇanibhāḥ pātu bibhrattrinetraḥ //

rādhāmohanamandiraṃ jagamiṣoścandrāvalīmandirād-

rādho kṣemamiti priyasya vacanaṃ śrutvāha candrāvalī /

kṣemaṃ kaṃsa tataḥ priyaḥ prakupitaḥ kaṃsaḥ kva dṛṣṭastvayā

rādhā kveti tayoḥ prisannamanasorhāsodgamaḥ pātu vaḥ //

ākṛṣṭe yudhi kārmuke samavadadvāmaḥ karo dakṣiṇaṃ

re re dakṣiṇahasta bhojanamahādānādi te kurvataḥ /

paścādgantumayuktamityatha punaḥ sopyabravīdadravaṃ

praṣṭuṃ rāghavamāśu rāvaṇaśirovṛndāni bhindāni kim //

dṛṣṭaḥ kvāpi sa keśavo vrajavadhūmādāya kāṃcidgataḥ

sarvā eva hi vañcitāḥ khula vayaṃ sonveṣaṇīyo yadi /

dve dve gacchata ityudīrya sahasā rādhāṃ gṛhītvā kare

gopīveṣadharo nikuñjabhavanaṃ prāpto hariḥ pātu vaḥ //

mātastarṇakarakṣaṇāya yamunākacchaṃ na gacchāmyahaṃ

kasmādvatsa pinaṣṭi pīvarakucadvandvena gopījanaḥ /

bhrūbhaṅgairvinivāritopi bahuśo jalpanyaśodāgrato

gopībhiḥ karapadmamudritamukhaḥ pāyātsa vaḥ keśavaḥ //

saṃdhyāṃ yatpraṇipatya lokapurato baddhāñjaliryācase

dhatse yacca nadīṃ vilajja śirasā tannāma soḍhaṃ mayā /

śrīryātāmṛtamanthane yadi hariṃ kasmādviṣaṃ bhakṣitaṃ

mā strīlaṃpaṭa māṃ spṛśeti gadito gauryā haraḥ pātu vaḥ //

kastvaṃ śūlī mṛgaya bhiṣajaṃ nīlakaṇṭhaḥ priyehaṃ

kekāmekāṃ vada paśupatirnaiva dṛśye viṣāṇe /

mugdhe sthāṇuḥ sa carati kathaṃ jīviteśaḥ śivāyā

gacchāṭavyāmiti hatavacāḥ pātu vaścandracūḍaḥ //

koyaṃ dvāri hariḥ prayāhyupavanaḥ śākhāmṛgasyātra kiṃ

kṛṣṇohaṃ dayite bibhemi sutarāṃ kṛṣṇādahaṃ vānarāt /

mugdhehaṃ madhusūdanaḥ piba latāṃ tāmeva tanmīvale

itthaṃ nirvacanīkṛto dayitayā hrīto hariḥ pātu vaḥ //

nirlajja hare kimidaṃ pramadānugataḥ sadā paribhramasi /

mugdhe tvatsaṃparkātpramado bhavatīti kiṃ citram //

śaṭha varṇayāmi bhavato nārīṇāmuparibhūyasī prītiḥ /

pralapasi kimasaṃbaddhaṃ kasyāriṣu vidyate prema //

vyāmohayasi kimevaṃ rāmāsaktiṃ bravīmi bhavadīyām /

jyeṣṭhe bhrātari rāme na kriyatāṃ kathamivāsaktiḥ //

kiṃ māmevaṃ bhramayasi śocāmi vyasanameva bhavadīyam /

niṣkāraṇakupitāyāṃ tvayi kathaya kimalpakaṃ vyasanam //

vakravacanairamībhirgopavadhūmiti naruttarīkṛtya /

maṇḍalitagurupayodharamupagūḍhaṃ pātu vaḥ śaureḥ //

ayi saṃprasīda pārvati śivopi tava pādayornipatitoham /

śiva iti kathaṃ hi jalpasi sarudhiragajacarmasaṃvītaḥ //

śiva iti yadi tava gadite dviguṇo roṣo bhavāmyahaṃ sthāṇuḥ /

sthānurasi satyametaccetasi bhavato na kiṃcidapi //

tyaja ruṣamavehi mānini māmīśvaramarcitaḥ tribhuvanasya /

tryambaka yadīśvarastvaṃ nagnaḥ kiṃ dhūlidhūsaritaḥ //

saṃprati kimatra vakṣyasi paśupatireṣosmi pāṇḍurakapole /

paśupatireva na gaṇayasi yuktāyuktāni yasmāttvam //

mugdhe bhramasi kimevaṃ satyamimaṃ māṃ bhavaṃ vijānīhi /

satyaṃ bhavosi śaṭha he yenātivicitrarūposi //

paṇḍitabādastava yadi lokehaṃ tryambako vidita eṣaḥ /

ambā hyekāpi na te prajalpasi tvaṃ kutastisraḥ //

vādo mahānihaiva hi tathā vijānīhyanaṅgadahanaṃ mām /

dagdhamidamaṅgamaṅgaṃ tvayā mamaivedṛśaiścaritaiḥ //

saṃdhyāpraṇāmadoṣādyonunayati taṃ vijitya pārvatyā /

āliṅgitaśca sarabhasamurasā vai haratu duritaṃ vaḥ //

bhava niḥsnehastvaṃ me na bhavāmyevaṃ yathā tvayā gaditam /

niḥsnehatābhilāṣastava devi kutaḥ samutpannaḥ //

kusṛtibhiralametābhiḥ kimarthamuparisthitā nadīyaṃ te /

kā narakapālamālā mamoparisthā gṛhāṇaitāḥ //

janamanurāgiṇamevaṃ saṃtāpayasi vyalīkakaraṇena /

tava narakapālapaṅktibhiravaśyamevopari stheyam //

kiṃ kupitosi tyaja ruṣamapanayatāṃ vigrahaṃ mayā hi bhavān /

saha vigraho bhavatyā na jātu vighāṭiṣyatesmākam //

gaṅgāvigrahakaluṣāmiti śivavacanairniruttarāṃ gaurīm /

parihāsya yonuninye sa karotu śivaḥ śivaṃ bhavatām //

vijaye kuśalastryakṣo na krīḍitumahamanena saha śaktā /

vijaye kuśalosmi na tu tryakṣokṣadvayamidaṃ pāṇau //

kiṃ me durodareṇa prayātu yadi gaṇapatirna tebhimataḥ /

kaḥ pradveṣṭi vināyakamahilokaḥ kiṃ na jānāsi //

vasurahitena krīḍā bhavatā saha kīdṛśī na jihreṣi /

kiṃ vasubhinnamatomūnsurāsurāneva paśya puraḥ //

candragrahaṇena vinā nāsmi rame kiṃ pravartayasyevam /

devyai yadi rucitamidaṃ nandinnāhvayatāṃ rāhuḥ //

hā rāhau nikaṭasthe sitadaṃṣṭre bhayakṛti ratiḥ kasya /

yadi necchasi tattyaktaḥ saṃpratyevaiṣa hārāhiḥ //

āropayasi mudhā kiṃ nāhamabhijñā tvadaṅkasya /

divyaṃ varṣasahasraṃ sthitvaivaṃ yuktamabhidhātum //

itthaṃ paśupatipeśalapāśakalīlāprayuktavakrokteḥ /

harṣavaśataralatārakamānanamavyādbhavānyā vaḥ //

aṅgulyā kaḥ kavāṭe praharati kuṭilo mādhavaḥ kiṃ vasanto

no cakrī kiṃ kulālo nahi dharaṇidharaḥ kiṃ praṇīndro dvijihvaḥ /

mugdhe ghorāhimāthī kimuta khagapatirno hariḥ kiṃ kapīndra

itthaṃ lakṣmyā kṛtosau pratihatavacanaḥ pātulakṣmīdhavo vaḥ //

khedaḥ kiṃ khalu dayite na vetsi ravimaṇḍalaṃ jagadviditam /

na krodhaḥ kartavyo jalacaramūrdhvaṃ na jātu paśyāmaḥ //

kopastyaktuṃ yogyo yasya pipāsā na saṃbhavati /

saṃtyaja mānini mānaṃ kiṃ mānenādhunā mamānena //

kiṃ tena kila kāvyena mṛdyamānasya yasya tāḥ /

udadheriva nāyānti rasāmṛtaparamparāḥ //

kiṃ kavestasya kāvyena kiṃ kāṇḍena dhanuṣmataḥ /

parasya hṛdaye lagnaṃ na ghūrṇayati yacchiraḥ //

apragalbhapadanyāsā jananīrāgahetavaḥ /

santyeke bahulālāpāḥ kavayo bālakā iva //

kiṃ tena kāvyamadhunā plāvitā rasanirjharaiḥ /

jaḍātmānopi no yasya bhavantyaṅkuritān tarāḥ //

navortho jātiragrāmyā śleṣokliṣṭaḥ sphuto rasaḥ /

vikaṭākṣarabandhaśca kṛtsnamekatra duṣkaram //

mukhamātreṇa kāvyasya karotyahṛdayo janaḥ /

chāyāmachāmapi śyāmāṃ rāhustārāpateriva //

boddhāromatsaragrastā vibhavaḥ smayadūṣitāḥ /

abodhopahatāścānye jīrnamaṅge subhāṣitam //

padadvayasya saṃdhānaṃ kartumapratibhāḥ khalāḥ /

tathāpi parakāvyeṣu duṣkareṣvapyasaṃbhramāḥ //

kva doṣotra mayā labhya iti saṃcintya cetasā /

khalaḥ kāvyeṣu sādhūnāṃ śravaṇāya pravartate //

upapattibhiramlānā nopadeśaiḥ kadarthitāḥ /

svasaṃvedanasaṃvedyasārāḥ sahṛdayoktayaḥ //

keṣāṃcidvāci śukavatpareṣāṃ hṛdi mūkavat /

kasyāpyā hṛdayādvaktre valgu valganti sūktayaḥ //

bahūni naraśīrṣāṇi lomaśāni bṛhanti ca /

grīvāsu pratibaddhāni kiṃcitteṣu sakarṇakam //

sādhvīva bhāratī bhāti sūktisadvratacāriṇī /

grāmyārthavastusaṃsparśabahiraṅgā mahākaveḥ //

te vandyāste mahātmānasteṣāṃ loke sthiraṃ yaśaḥ /

yairnibaddhāni kāvyānī ye vā kāvyeṣu kīrtitāḥ //

prasannāḥ kāntihāriṇyo nānāśleṣavicakṣaṇāḥ /

bhavanti kasyacitpuṇyairmukhe vāco gṛhe striyaḥ //

kavīnāṃ mahatāṃ sūktairgūḍhārthāntarasūcibhiḥ /

vidhyamānaśrutermā bhūhurjanasya kathaṃ vyathā //

yāsyati sajjanahastaṃ ramayiṣyati taṃ bhavecca nirdoṣā /

utpāditayāpi kavistāmyati kathayā duhitreva //

avasarapaṭhitaṃ sarvaṃ subhāṣitatvaṃ prayātpasūktamapi /

kṣudhi kadaśanamapi nitarāṃ bhoktuḥ saṃpadyate svādu //

durjanahutāśataptaṃ kāvyasuvarṇaṃ viśuddhimupayāti /

darśayitavyaṃ tasmānmatsarimanasaḥ prayatnena //

gaṇayanti nāpaśabdaṃ na vṛttabhaṅgaṃ kṣatiṃ na cārthasya /

rasikatvenākulitā veśyāpatayaḥ kukavayaśca //

vipulahṛdayābhiyogye khidyati kāvye jaḍo na maurkhye sve /

nindati kañcukameva prāyaḥ śuṣkastanā nārī //

khyātiṃ gamayati sujanaḥ sukavirvidadhāti kevalaṃ kāvyam /

puṣṇāti kamalamambho lakṣmyā tu ravirniyojayati //

vyākhyātumeva kecitkuśalāḥ śāstraṃ prayoktumalamanye /

upanāmayati karonnaṃ rasāṃstu jihbaiva jānāti //

jivita iva kaṇṭhagate sūkte duḥkhāsikā kavestāvat /

nayanavikāsavidhāyī sacetanābhyāgamo yāvat //

pratīyamānaṃ punaranyadeva

vastvasti vāṇīṣu mahākavīnām /

yattatprasiddhāvayavātirikta-

mābhāti lāvaṇyamivāṅganāsu //

kaverabhiprāyamaśabdagocaraṃ

sphurantamārdreṣu padeṣu kevalam /

vadadbhiraṅgaiḥ kṛtaromavikriyair-

janasya tūṣṇīṃbhavatoyamañjaliḥ //

sahṛdayāḥ kavigumphanikāsu ye

katipayāsta ime na viśṛṅkhalāḥ /

rasamayīṣu latāsviva ṣaṭpadā

hṛdayasārajuṣo na mukhaspṛśaḥ //

khyātā narādhipatayaḥ kavisaṃśrayeṇa

rājāśrayeṇa ca gatāḥ kavayaḥ prasiddhim /

rājñā samosti na kaveḥ paramopakārī

rājño na cāsti kavinā sadṛśaḥ sahāyaḥ //

cetaḥprasādajananaḥ vibuddhottamānām-

ānandi sarvarasayuktamatiprasannam /

kāvyaṃ khalasya na karoti hṛdi pratiṣṭhāṃ

pīyūṣapānamiva vaktravivarti rāhoḥ //

baddhā yadarpaṇarasena vimardapūrvam-

arthānkathaṃ jhaṭiti tānprakṛtānna dadyuḥ /

caurā ivātimṛdavo mahatāṃ kavīnām-

arthāntarāṇyapi haṭhādvitaranti śabdāḥ //

tatkiṃ kāvyamanalpapītamadhuvatkuryānna yaddhṛdgataṃ

mātsaryāvṛtacetasāṃ rasavaśādapyudgatiṃ lomasu /

kampaṃ mūrdhni kapolayugmamaruṇaṃ bāṣpāvile locane

adhyāropitavastukīrtanaparaṃ vācaḥ karālambanam //

ye tāvatsvaguṇopabṛṃhitadhiyasteṣāmaraṇyaṃ jagad-

yepyete kṛtamatsarāḥ paraguṇaṃ svapnepi necchanti te /

anyeṣāmanurāgiṇāṃ kvacidapi snigdhaṃ mano nirvṛtā-

vitthaṃ yāntu tapovanāni mahatāṃ sūktāni manyedhunā //

yā sādhūniva sādhuvādamukharānmātsaryamūkānapi

proccairno kurute satāṃ matimatāṃ dṛṣṭirna sā vāstavī /

yā yātāḥ śrutigocaraṃ ca sahasā harṣollasatkaṃdharās-

tiryañcopi na muktaśaṣpakavalāstāḥ kiṃ kavīnāṃ giraḥ //

svecchābhaṅgurabhāgyameghataḍitaḥ śakyā na roddhuṃ śriyaḥ

prāṇānāṃ satataṃ prayāṇapaṭahaśraddhā na viśrāmyati /

trāṇaṃ yetra yaśomaye vapuṣi vaḥ kurvanti kāvyāmṛtais-

tānārādhyapade vidhatta sukavīnnirgarvamurvīśvarāḥ //

he rājānastyajata sukavipremabandhe virodhaṃ

śuddhā kīrtiḥ sphurati bhavatāṃ nūnametatprasādāt /

tuṣṭairbaddhaṃ tadalaghu raghusvāminaḥ saccaritraṃ

ruṣṭairnītastribhuvanajayī hāsyamārgaṃ daśāsyaḥ //

namo namaḥ kāvyarasāya tasmai

niṣiktamantaḥ pṛṣatāpi yasya /

suvarṇatāṃ vaktramupaiti sādhor-

durvarṇatāṃ yāti ca durjanasya //

ajñātapāṇḍityarahasyamudrā

ye kāvyamārge dadhatebhimānam /

te gāruḍīyānanadhītya mantrān-

hālāhalāsvādanamārabhante //

sarasvatīmāturabhūcciraṃ na yaḥ

kavitvapāṇḍityaghanastanaṃdhayaḥ /

kathaṃ sa sarvāṅgamanāptasauṣṭhavo

dināddinaṃ prauḍhiviśeṣamaśnute //

vitīrṇaśikṣā iva hṛtpadastha-

sarasvatīvāhanarājahaṃsaiḥ /

ye kṣīranīrapravibhāgadakṣā

vivekinaste kavayo jayanti //

kāvyāmṛtaṃ durjanarāhunītaṃ

prāpyaṃ bhavenno sumonajanasya /

saccakramavyājavirājamānat-

aikṣṇyaprakarṣaṃ yadi nāma na syāt //

vinā na sāhityavidāparatra

guṇaḥ kathaṃcitprathate kavīnām /

ālambate tatkṣaṇamambhasīva

vistāramanyatra na tailabinduḥ //

atyarthavakratvamanarthakaṃ yā

śūnyā tu sarvānyaguṇairvyanakti /

aspṛśyatādūṣitayā tayā kiṃ

tucchaśvapucchacchaṭayeva vācā //

nīcastanotvaśru nitāntakārṣṇyaṃ

puṣṇātu sādharmyabhṛdañjanena /

vinā tu jāyeta kathaṃ tadīya-

kṣodena sārasvatadṛkprasādaḥ //

arthosticenna padaśuddhirathāsti sāpi

no rītirasti yadi sā ghaṭanā kutastyā /

sāpyasti cenna navavakragatistadetad-

vyarthaṃ vinā rasamaho gahanaṃ kavitvam //

ślāghyaiva vakrimagatirghanadārḍhyabandhos-

tasyāḥ kavipravarasūktidhanurlatāyāḥ /

karṇāntikapraṇayabhāji guṇe yadīye

cetāṃsi matsaravatāṃ jhaṭiti truṭanti //

yātāste rasasārasaṃgrahavidhiṃ niṣpīḍya niṣpīḍya ye

vāktatvekṣulatāṃ purā katipaye tattvaspṛśaścakrire /

jāyantedya yathāyathaṃ tu kavayaste tatra saṃtanvate

yenuprāsakaṭhoracitrayamakaśleṣādiśalkoccayam //

paraślokānstokānanudivasamabhyasya nanu ye

catuṣpādīṃ kuryurbahava iha te santi kavayaḥ /

avicchinnodgacchajjaladhilaharīrītisuhṛdaḥ

suhṛdyā vaiśadyaṃ dadhati kila keṣāmcana giraḥ //

hemno bhāraśatāni vā madamucāṃ vṛndāni vā dantināṃ

śrīharṣeṇa samarpitāni guṇine bāṇāya kutrādya tat /

yā bāṇena tu tasya sūktivisarairuṭṭaṅkitāḥ kīrtayas-

tāḥ kalpapralayepi yānti na manāṅmanye parimlānatām //

dhanyāḥ śūcīni surabhīṇi guṇombhitāni

vāgvīrudhaḥ svavadanopavanodgatāyāḥ /

uccitya sūktikusumāni satāṃvivikta-

varṇāni karṇapulineṣvavataṃsayanti //

tenantavāṅmayamahārṇavadṛṣṭapārāḥ

sāṃyātrikā iva mahākavayo jayanti /

yatsūktipelavalavaṅgalavairvaimi

santaḥ sadaḥ suvadanānyadhivāsayanti //

trailokyabhūṣaṇamaṇirguṇivargabandhur-

ekaścakāsti kavitā savitā dvitīyaḥ /

śaṃsanti yasya mahimātiśayaṃ śirobhiḥ

pādagrahaṃ vidadhataḥ pṛthivībhṛtopi //

śabdārthamātramapi ye na vidanti tepi

yāṃ mūrchanāmiva mṛgāḥ śravaṇaiḥ pibantaḥ /

saṃruddhasarvakaraṇaprasarā bhavanti

citrasthitā iva kavīndragiraṃ numastām //

asthāne gamitā layaṃ hatadhiyāṃ vāgdevatā kalpate

dhikkārāya parābhavāya mahate tāpāya pāpāya vā /

sthāne tu vyayitā satāṃ prabhavati prakhyātaye bhūtaye

cetonirvṛtaye paropakṛtaye prānte śivāvāptaye //

valmīkaprabhaveṇa rāmanṛpatirvyāsena dharmātmajo

vyākhyātaḥ kila kālidāsakavinā śrīvikramāṅko nṛpaḥ /

bhojaścittapabihlaṇaprabhṛtibhiḥ karṇopi vidyāpateḥ

khyātiṃ yānti nireśvarāḥ kavivaraiḥ sphārairna bherīravaiḥ //

bhujataruvanacchāyāṃ yesāṃ niṣevya mahaujasāṃ

jaladhiraśanā medinyāsīdasāvakutobhayā /

smṛtimapi na te yānti kṣmāpā vinā yadanugrahaṃ

prakṛtimahate kurmastasmai namaḥ kavikarmaṇe //

yepyāsannibhakumbhaśāyitapadā yepi śriyaṃ lebhire

yeṣāmapyavasanpurā yuvatayo geheṣvahaścandrikāḥ /

tāṃllokoyamavaiti lokatilakānsvapnepyajātāniva

bhrātaḥ satkavikṛtya kiṃ stutiśatairandhaṃ jagattvāṃ vinā //

sphāreṇa saurabhabhareṇa kimeṇanābhes-

taddhānasāramapi sāramasārameva /

sraksaumanasyapi na puṣyati saumanasyaṃ

prasyandate yadi madhudravamuktidevī //

prayacchati camatkṛtiṃ viracanāvidhau cetasaḥ

sabhāsu paṭhito bhavatyasamasādhuvādāptaye /

prathāmupagatastanotyatitarāmudāraṃ yaśo

na puṣyati manorathaṃ kamiva kāvyacintāmaṇiḥ //

yaḥ satpadasthamiva kāvyamadhu prasannaṃ

muṣṇanparasya tanute nijapadmamadhye /

asthānadoṣajaniteva pipīlakālī

kālī vibhāti likhitākṣarapaṅktirasya //

yaḥ syātkevalalakṣyalakṣaṇarato no tarkasaṃparkabhṛn-

nālaṃkāravicāracārudhiṣaṇaḥ kāvyajñaśikṣojjhitaḥ /

tasmāccedrasaśāli kāvyamudayedekāntataḥ sundaraṃ

prāsādo dhavalastadā kṣitipateḥ kākasya kārṣṇyādbhavet //

svaprajñayā kuñcikayeva kaṃcit-

sārasvataṃ vakrimabhaṅgibhājam /

kavīśvaraḥ kopi padārthakośa-

muddhāṭya viśvābharaṇaṃ karoti //

daivīrgiraḥ kepi kṛtārthayanti

tāḥ kuṇṭhayantyeva punarvimūḍhāḥ /

yā vipruṣaḥ śuktimukheṣu daivyas-

tā eva muktā na tu cātakeṣu //

pariśramajñaṃ janamantareṇa

maunavrataṃ bibhrati vāgminopi /

vācaṃyamāḥ santi vinā vasantaḥ

puṃskokilāḥ pañcamacañcavopi //

vyālāśca rāhuśca sudhāprasādāj-

jihvāśironigrahamugramāpuḥ /

itīva bhītāḥ piśunā bhavanti

parāṅmukhāḥ kāvyarasāmṛteṣu //

sākūtaṃ nijasaṃvidekaviṣayaṃ tattvaṃ sacetā bruvan-

nagre nūnamabodhamohitadhiyāṃ hāsyatvamāyāsyati /

tadyuktaṃ viduṣo janasya jaḍavajjoṣaṃ nu nāmāsituṃ

jātyandhaṃ pratirūpavarṇanavidhau koyaṃ vṛthaivodyamaḥ //

jayanti jitamatsarāḥ parahitārthamabhyudyatāḥ

parābhyudayasusthitāḥ paravipattikhedākulāḥ /

mahāpuruṣasatkathāśravaṇajātakautūhalāḥ

samastaduritārṇavaprakaṭasetavaḥ sādhavaḥ //

paraparivāde mūkaḥ paranārīdarśanepi jātyandhaḥ /

paṅguḥ paradhanaharaṇe sa jayati loke mahāpuruṣaḥ //

saṃpatsu mahatāṃ ceto bhavatyutpalakomalam /

āpatsu ca mahāśailaśilāsaṃghātakarkaśam //

kusumastabakasyeva dvayī mṛttirmanasvinaḥ /

mūrdhni vā sarvalokasya śīryate vana eva vā //

upakāreṇa dūyante na sahantenukampitām /

āpatsvapi durārādhyā nityaduḥkhā manasvinaḥ //

jalasekena vardhante taravo nāśmasaṃcayāḥ /

bhavyo hi dravyatāmeti kriyāṃ prāpya tathāvidhām //

avṛttibhayamantyānāṃ madhyānāṃ maraṇādbhayam /

uttamānāṃ tu sattvānāmavamānātparaṃ bhayam //

tāpaṃ hanti sukhaṃ sūte jīvayatyujjvalaṃ yaśaḥ /

amṛtasya prakāroyaṃ durlabhaḥ sādhusaṃgamaḥ //

rasāyanamayī śītā paramānandadāyinī /

nānandayati kaṃ nāma sādhusaṃgaticandrikā //

sādhusaṅgatarorjātaṃ vivekakusumaṃ śubham /

rakṣanti ye mahātmāno bhājanaṃ te phalaśriyaḥ //

śūnyamākīrṇatāmeti mṛtyurapyutsavāyate /

āpatsaṃpadivābhāti vidvajjanasamāgame //

himamāpatsarojinyā mohanīhāramārutaḥ /

jayatyeko jagatyasminsādhuḥ sādhusamāgamaḥ //

paraṃ vivardhanaṃ buddherajñānataruśātanam /

samutsāraṇamādhīnāṃ viddhi sādhusamāgamam //

yaḥ snātaḥ śītasitayā sādhusaṃgatigaṅgayā /

kiṃ tasya dānaiḥ kiṃ tīrthaiḥ kiṃ tapobhiḥ kimadhvaraiḥ //

hṛdayāni satāmeva kaṭhinānīti me matiḥ /

khalavāgviśikhaistīkṣṇairbhidyante na manāgyataḥ //

āḥ kimarthamidaṃ cetaḥ satāmambhodhidurbharam /

iti krudheva durvedhāḥ paraduḥkhairapūrayat //

kāco maṇirmaṇiḥ kāco yeṣāṃ tenye hi dehinaḥ /

santi te sudhiyo yeṣāṃ kācaḥ kāco maṇirmaṇiḥ //

doṣānapi guṇīkartuṃ doṣīkartuṃ guṇānapi /

śakto vādī na tattathyaṃ doṣā guṇā guṇāḥ //

guṇarāśimahābhāranirbharāpūritāntarāḥ /

santo gauravamāyānti yadi tatra kimadbhutam //

svātmanyeva layaṃ yātu tādṛśo guṇināṃ guṇaḥ /

svayaṃ prakhyāpyamānopi yastṛṇāya na manyate //

guṇavajjanasaṃparkādyāti svalpopi gauravam /

puṣpamālānuṣaṅgeṇa tṛṇaṃ śirasi dhāryate //

suvṛttasyaikarūpasya paraprītyai dhṛtonnateḥ /

sādhoḥ stanayugasyeva patanaṃ kasya tuṣṭaye //

udeti savitā rakto rakta evāstameti ca /

saṃpatau ca vipatau ca mahatāmekarūpatā //

pātena kanduka ivotpatatyāryaḥ patannapi /

tathā tvanāryaḥ patati mṛtpiṇḍapatanaṃ yathā //

pātitopi karāghātairutpatatyeva kandukaḥ /

prāyeṇa hi suvṛttānāmasthāyinyo vipattayaḥ //

ghyutopyudgacchati punaḥ prajñāvānna tu mūḍhadhīḥ /

kandukaḥ patanotthāyī na tu kāntākucadvayī //

apekṣante na ca snehaṃ na pātraṃ na daśāntaram /

sadā lokahite yuktā ratnadīpā ivottamāḥ //

nirguṇeṣvapi sattveṣu dayāṃ kurvanti sādhavaḥ /

nahi saṃharate jyotsnāṃ candraścaṇḍālaveśmani //

nālokaḥ kriyate sūrye bhūḥ pratīpaṃ na dhāryate /

nahi pratyupakārāṇāmapekṣā satsu vidyate //

apakurvannapi prāyaḥ prāpnoti mahataḥ śubham /

dahantamapyaurvamagniṃ saṃtarapayati vāridhiḥ // Qsv0227-3 kasyāpi

satpakṣā ṛjavaḥ śuddhāḥ saphalā guṇasevinaḥ dṛṣṭvāpi dṛśyate dṛśyaṃ śrutvāpi śrūyate punaḥ /

satyaṃ na sādhuvṛttasya dṛśyate punaruktatā //

satpakṣā ṛjavaḥ śuddhāḥ saphalā guṇasevinaḥ /

tulyairapi guṇaiścitraṃ santaḥ santaḥ śarāḥ śarāḥ //

lābhapraṇayino nīcā mānakāmā manasvinaḥ /

madguḥ sarasi matsyārthī haṃsasyeṣṭā prasannatā //

paraduḥkhaṃ samākarṇya svabhāvasaralo janaḥ /

upakārāsamarthatvātprāpnoti hṛdaye vyathām //

te vandyāste kṛtinaḥ ślāghyā teṣāṃ hi janmanotpattiḥ /

yairujjhitātmakāryaiḥ suhṛdāmarthā hi sādhyante //

aśaṭhamalolamajihmaṃ tyāginamanurāgiṇaṃ viśeṣajñam /

yadi nāśrayati naraṃ śrīḥ śrīreva hi vañcitā tatra //

ārogyaṃ vidvattā sajjanamaittrī mahākule janma /

svādhīnatā ca puṃsāṃ mahadaiśvaryaṃ vināpyarthaiḥ //

svalpāpi sādhusaṃpadbhogyā mahatāṃ na pṛthvyapi khalaśrīḥ /

sārasameva payastṛṣamapaharati na vāridherjātu //

na bhavati bhavati ca na ciraṃ bhavati ciraṃ celphalo visaṃvadati /

manyuḥ satpuruṣāṇāṃ tulyaḥ snehena nīcānām //

doṣo guṇāya guṇināṃ mahadapi doṣāya doṣiṇāṃ sukṛtam /

tṛṇamiva dugdhāya gavāṃ dugdhamiva viṣāya sarpāṇām //

viṣamagatā api na budhāḥ paribhavamiśrāṃ śriyaṃ hi vāñchanti /

na pibanti bhaumamambhaḥ sarajasamiti cātakā ete //

yogyatayaiva vināśaṃ prāyonāryeṣu yānti guṇavantaḥ /

sphuṭavacanā eva śukāḥ pañjarabandhaṃ niṣevante //

sakṛdapi dṛṣṭvā puruṣaṃ prājñāstulayanti sāraphalgutvam /

hastatulayāpi nipuṇāḥ palaparimāṇaṃ vijānanti //

sujano na yāti vairaṃ parahitanirato vināśakālepi /

chedepi candanataruḥ surabhayati mukhaṃ kuṭhārasya //

nirguṇamapyanuraktaṃ prāyo na samāśritaṃ jahati santaḥ /

sahavṛddhikṣayabhājaṃ vahati śaśāṅkaḥ kalaṅkamapi //

antyāvasthopi budhaḥ svaguṇaṃ na jahāti jātiśuddhatayā /

na śvetabhāvamujjhati śaṅkhaḥ śikhibhuktamuktopi //

doṣamapi guṇavati jane dṛṣṭvā guṇarāgiṇo na khidyante /

prītyaiva śaśini patitaṃ paśyati lokaḥ kalaṅkamapi //

sāptapadīnaṃ sakhyaṃ bhavetprakṛtyā viśuddhacittānām /

kimutānyonyaguṇakathāvisrambhanibaddhabhāvānām //

spṛhaṇīyāḥ kasya na te sumateḥ saralāśayā mahātmānaḥ /

trayamapi yeṣāṃ sadṛśaṃ hṛdayaṃ vacanaṃ tathācāraḥ //

guṇinaḥ samīpavartī pūjyo lokasya guṇavihīnopi /

vimalekṣaṇaprasaṅkādañjanamāpnoti kāṇākṣi //

sahasiddhamidaṃ mahatāṃ dhaneṣvanāsthā guṇeṣu kṛpaṇatvam /

paraduḥkhe kātaratā mahacca dhairyaṃ svaduḥkheṣu //

atikupitā api sujanā yogena mṛdūbhavanti na tu nīcāḥ /

hemnaḥ kaṭhinasyāpi dravaṇopāyosti na tṛṇānām //

upakṛtisāhasikatayā kṣatimapi gaṇayanti no guṇinaḥ /

janayanti hi prakāśaṃ dīpaśikhāḥ svāṅgadāhena //

raktatvaṃ kamalānāṃ satpuruṣāṇāṃ paropakāritvam /

asatāṃ ca nirdayatvaṃ svabhāvasiddhaṃ triṣu tritayam //

upakartumaprakāśaṃ kṣantuṃ nyūneṣvayācitaṃ dātum /

abhisaṃdhātuṃ ca guṇaiḥ śateṣu kecidvijānanti //

guṇini guṇajño ramate nāguṇaśīlasya guṇini paritoṣaḥ /

alireti vanātkamalaṃ na dardurastānnivāsopi //

ādau tu mandamandāni madhye samarasāni ca /

ante snehāyamānāni saṃgatāni budhaiḥ saha //

iyamunnatasattvaśālināṃ

mahatāṃ kāpi kaṭhoracittatā /

upakṛtya bhavanti dūrataḥ

parataḥ pratyupakāraśaṅkayā //

upakāriṇi vītamatsare vā

sadayatvaṃ yadi tatra kotirekaḥ /

ahite sahasāparāddhalabdhe

saghṛṇaṃ yasya manaḥ satāṃ sa dhuryaḥ //

ādimadhyanidhaneṣu sauhṛdaṃ

sajjane bhavati netare jane /

chedatāḍananigharṣatāpanair-

nānyabhāvamupayāti kāñcanam //

dīpāḥ sthitaṃ vastu vibhāvayanti

kulapradīpāstu bhavanti kecit /

ciravyatītānapi pūrvajānye

prakāśayanti svaguṇaprakarṣāt //

tuṅgātmanāḥ tuṅgatarāḥ samarthā

manorujaṃ dhvaṃsayituṃ na nīcāḥ /

dhārādharā eva dharādharāṇāṃ

nidāghadāvaughaharā na nadyaḥ //

guṇā guṇajñeṣu guṇībhavanti

te nirguṇaṃ prāpya bhavanti doṣāḥ /

susvādutoyaprabhavā hi nadyaḥ

samudramāsādya bhavantyapeyāḥ //

tṛṇāni nonmūlayati prabhañjano

mṛdūni nīcaiḥ praṇatāni sarvaśaḥ /

samucchritāneva tarūnprabādhate

mahānmahatsveva karoti vikriyām //

cirāya satsaṃgamaśuddhamānaso

na yātyasatsaṃgatamātmavānnaraḥ /

manoharendīvarakhaṇḍagocaro

na jātu bhṛṅgaḥ kuṇape nilīyate //

api vibhavavihīnaḥ pracyuto vā svadeśān-

nahi khalajanasevāṃ prārthayatyunnatātmā /

tanu tṛṇamupabhuṅkte na kṣudhārtopi siṃhaḥ

pibati rudhiramuṣṇaṃ prāyaśaḥ kuñjarāṇām //

vitte tyāgaḥ kṣamā śaktau duḥkhe dainyavihīnatā /

nirdambhatā sadācāre svabhāvoyaṃ mahātmanām //

sukhalavadaśāharṣaklaivye khalaḥ khalu khelate

skhalati bhajate leśakleśe viṣādaviṣūcikām /

bhavati na satāṃ darpoddāmā na dainyamayī matir-

durabhibhavatā gambhīrāṇāṃ sukheṣvasukheṣu ca //

svāmye peśalatā guṇe praṇayitā harṣe nirutsekatā

mantre saṃvṛtatā śrute sumatitā vittodaye tyāgitā /

sādhau sādaratā khale vimukhatā pāpe paraṃ bhīrutā

duḥkhe kleśasahiṣṇutā ca mahatāṃ kalyāṇamākāṅkṣati //

vipadi dhairyamathābhyudaye kṣamā

sadasi vākpaṭutā yudhi vikramaḥ /

yaśasi cābhiratirvyasanaṃ śrute

prakṛtisiddhamidaṃ hi mahātmanām //

idaṃ hi māhātmyaviśeṣasūcakaṃ

vadanti cihnaṃ mahatāṃ manīṣiṇaḥ /

mano yadeṣāṃ sukhaduḥkhasaṃbhave

prayāti no harṣaviṣādavaśyatām //

subhāṣitaiḥ prītiranunnatiḥ śriyā

parārthaniṣpattipaṭīyasī kriyā /

guṇeṣvatṛptirguṇavatsu cādaro

nigūḍhametaccaritaṃ mahātmanām //

satyaṃ guṇā guṇavatāṃ vidhivaiparītyād-

yatnārjitā api kalau viphalā bhavanti /

sāphalyamasti sutarāmidameva teṣāṃ

yattāpayanti hṛdayāni punaḥ khalānām //

yadvañcanāhitamatirbahu cāṭugarbhaṃ

kāryonmukhaḥ khalajanaḥ kṛtakaṃ bravīti /

tatsādhavo na na vidanti vidanti kiṃ tu

kartuṃ vṛthā praṇayamasya na pārayanti //

pāpaṃ samācarati vītaghṛṇo jaghanyaḥ

prāpyāpadaṃ saghṛṇa eva tu madhyabuddhiḥ /

prāṇātyayepi na tu sādhujanaḥ suvṛttaṃ

velāṃ samudra iva laṅghayituṃ samarthaḥ //

śuddhiḥ sa eva kulajaśca sa eva dhīraḥ

ślāghyo vipatsvapi na muñcati yaḥ svabhāvam /

taptaṃ yathā dinakarasya marīcijālair-

dehaṃ tyajedapi himaṃ na tu śītalatvam //

yāñcāpadaṃ maraṇaduḥkhamivānubhāvya

dattena kiṃ khalu bhavatyatibhūyasāpi /

kalpadrumānparihasanta iveha santaḥ

saṃkalpitairatidadatyakadarthitaṃ yat //

te sādhavo bhuvanamaṇḍalamaulibhūtā

ye sādhutāṃ nirupakāriṣu darśayanti /

ātmaprayojanavaśīkṛtakhinnadehaḥ

pūrvopakāriṣu khalopi hi sānukampaḥ //

nāntarvicintayati kiṃcidapi pratīpam-

akopitopi sujanaḥ piśunena pāpam /

arkadviṣopi hi mukhe patitāgrabhāgās-

tārāpateramṛtameva karāḥ kiranti //

ākopitopi kulajo na vadatyavācyaṃ

niṣpīḍito madhurameva vametkilekṣuḥ /

nīco jano guṇaśatairapi sevyamāno

hāseṣu tadvadati yatkalaheṣu vācyam //

nidantu nītinipuṇā athavā stuvantu

lakṣmīḥ parāpatatu gacchatu vā yatheccham /

adyaiva vā maraṇamastu yugāntare vā

nyāyyātpathaḥ pracalayanti padaṃ na dhīrāḥ //

hetoḥ kutopyasadṛśāḥ sujanā garīyaḥ

kāryaṃ nisargaguravaḥ sphuṭamārabhante /

utthāya kiṃ kalaśatopi na sindhunātham-

udvīcimālamapibadbhagavānagastyaḥ //

priyā nyāyyā vṛttirmalinamasubhaṅgepyasukaraṃ

hyasanto nābhyarthyāḥ suhṛdapi na yācyokṛśadhanaḥ /

vipadyuccaiḥ stheyaṃ padamanuvidheyaṃ ca mahatāṃ

satāṃ kenoddiṣṭaṃ viṣamamasidhārāvratamidam //

pradānaṃ succhannaṃ gṛhamupagate saṃbhramavidhir-

anutseko lakṣmyāpyanabhibhavanīyāḥ parakathāḥ /

priyaṃ kṛtvā maunaṃ sadasi kathanaṃ cāpyupakṛteḥ

śrutetyantāsaktiḥ puruṣamabhijātaṃ kathayati //

kasyādeśātkṣapayati tamaḥ saptasaptiḥ prajānāṃ

chāyāhetoḥ pathi viṭapināmañjaliḥ kena baddhaḥ /

abhyarthyante jalalavamucaḥ kena vā vṛṣṭihetor-

jātyaivaite parahitavidhau sādhavo baddhakakṣyā //

svaphalanicayaḥ śākhābhaṅgaṃ karoti vanaspater-

gamanamalasaṃ barhāṭopi karoti śikhaṇḍinaḥ /

caturagamano yo jātyāśvaḥ sa gauriva vāhyate

guṇavati jane prāyeṇaite guṇāḥ khalu vairiṇaḥ //

khyātiṃ yatra guṇā na yānti guṇinastatrādaraḥ syātkutaḥ

kiṃ kuryādbahuśikṣitopi puruṣaḥ pāṣāṇabhūte jane /

premārūḍhavilāsinīmadavaśavyāvṛttakaṇṭhasvanaḥ

sītkāro hi manoharopi badhire kiṃ nāma kuryādguṇam //

kṣudrāḥ santi sahasraśaḥ svabharaṇavyāpāramātronmukhāḥ

svārtho yasya parārtha eva sa pumānekaḥ satāmagraṇīḥ /

duṣpūrodarapūraṇāya pibati srotaḥpatiṃ vāḍavo

jīmūtastu nidāghatāpitajagatsaṃtāpavicchittaye //

namratvenonnamantaḥ paraguṇanutibhiḥ svānguṇānkhyāpayantaḥ

puṣṇantaḥ svīyamarthaṃ satatakṛtamahārambhayatnāḥ parārthe /

kṣāntyaivākṣeparūkṣākṣaramukharamukhādurmukhānduḥkhayantaḥ

santaḥ sāścaryacaryā jagati bahumatāḥ kasya nābhyarthanīyāḥ //

sajjanā eva sādhūnāṃ prathayanti guṇotkaram /

puṣpāṇāṃ saurabhaṃ prāyastanvate dikṣu mārutāḥ //

sādhureva pravīṇaḥ syātsadguṇāmṛtacarvaṇe /

navacūtāṅkurāsvādakuśalaḥ kokilaḥ kila //

prāyaḥ santyupadeśārhā dhīmanto na jaḍāśayāḥ /

tilāḥ kusumasaugandhyagrāhiṇo na yavāḥ kvacit //

manasvihṛdayaṃ dhatte raukṣyeṇaiva prasannatām /

bhasmanā makuraḥ prāyaḥ prasādaṃ labhatetarām //

uttamaḥ kleśavikṣobhaṃ kṣamaḥ soḍhuṃ nahītaraḥ /

maṇireva mahāśāṇagharṣaṇaṃ na tu mṛtkaṇaḥ //

jaḍe prabhavati prāyo duḥkhaṃ bibhrati sādhavaḥ /

sitāṃśāvudite padmāḥ saṃkocātaṅkadhāriṇaḥ //

guṇānāmantaraṃ prāyastajjño jānāti netaraḥ /

mālatīmallikāmodaṃ ghrāṇaṃ vetti na locanam //

svabhāvaṃ naiva muñcanti santaḥ saṃsargatosatām /

na tyajanti rutaṃ mañju kākasaṃparkataḥ pikāḥ //

saṃpattau komalaṃ cittaṃ sādhorāpadi karkaśam /

sukumāraṃ madhau pattraṃ taroḥ syātkaṭhinaṃ śucau //

svabhāvaṃ na jahātyantaḥ sādhurāpadgatopi san /

karpūraḥ pāvakapluṣṭaḥ saurabhaṃ bhajatetarām //

apyāpatsamayaḥ sādhoḥ prayāti ślāghanīyatām /

vidhorvidhuṃtudāskandavipatkālopi sundaraḥ //

dṛṣṭadurjanadaurātmyaḥ sajjane rajyate janaḥ /

āruhya parvataṃ pānthaḥ nirvṛtimetyalam //

kṣaṇakṣayiṇi sāpāye bhoge rajyanti nottamāḥ /

saṃtyajyāmbhojakiṃjalkaṃ haṃsāḥ prāśnanti śaivalam //

adhamaṃ bādhate bhūyo duḥkhāvego na tūttamam /

pāṇipādaṃ rujatyāśu śītasparśo na cakṣuṣī //

guṇavānsucirasthāyī daivenāpi na sahyate /

tiṣṭhatyekāṃ niśāṃ candraḥ śrīmānsaṃpūrṇamaṇḍalaḥ //

sarvatra guṇavāndeśe cakāsti prathatetarām /

maṇirmūrdhni gale bāhau pādapīṭhepi śobhate //

uttamaṃ suciraṃ naiva vipadobhibhavantyalam /

rāhugrasanasaṃbhūtā kṣaṇaṃ vicchāyatā vidhoḥ //

saṃtuṣyatyuttamaḥ stutyā dhanena mahatādhamaḥ /

prasīdanti japairdevā balibhirbhūtavigrahāḥ //

na kadācitsatāṃ cetaḥ prasaratyaghakarmasu /

jaleṣu drutamapyantaḥ sarpirāśyānatāṃ vrajet //

narāḥ saṃskārārhā jagati kila kecitsukṛtinaḥ

samānāyāṃ jātāvapi vayasi satyāmapi dhiyi /

ayaṃ dṛṣṭāntotra sphuṭaparicayādabhyasanataḥ

śukaḥ ślokānvaktuṃ prabhavati na kākaḥ kvacidapi //

dhanamapi paradattaṃ duḥkamaucityabhājāṃ

bhavati hṛdi tadevānandakārītareṣām /

malayajarasabindurbādhate netramantar-

janayati ca sa evāhlādamanyatra gātre //

sadvaṃśajasya paritāpanudaḥ suvṛtta-

śuddhātmanaḥ sakalalokavibhūṣaṇasya /

chidraṃ prajātamapi sādhujanasya daivān-

muktāmaṇeriva guṇāya bhavatyavaśyam //

gehaṃ durgatabandhurbhirgurugṛhaṃ chātrairahaṃkāribhir-

haṭṭaṃ pattanavañcakairmunijanaiḥ śāponmukhairāśramān /

siṃhādyaiśca vanaṃ khalairnṛpasabhāṃ cauraurdigantānapi

saṃkīrṇānyavalokya satyasaralaḥ sādhuḥ kva viśrāmyati //

sābhimānamasaṃbhāvyamaucityacyutamapriyam /

duḥkhāvamānadīnaṃ vā na vadanti guṇonnatāḥ //

bhavati subhagatvamadhikaṃ vistāritaparaguṇasya sujanasya /

vahati vikāsitakumudo dviguṇaruciṃ himakaroddyotaḥ //

guṇināmapi nijarūpapratipattiḥ parata eva saṃbhavati /

svamahimadarśanamakṣṇormakuratale jāyate yasmāt //

kotibhāraḥ samarthānāṃ kiṃ dūraṃ vyavasāyinām /

ko videśaḥ savidyānāṃ kaḥ paraḥ priyavādinām //

aśvaḥ śastraṃ śāstraṃ vīṇā vāṇī naraśca nārī ca /

puruṣaviśeṣaṃ prāptā bhavanti yogyā ayogyāśca //

utsāhasaṃpannamadīrghasūtraṃ

kriyāvidhijñaṃ vyasaneṣvasaktam /

śūraṃ kṛtajñaṃ dṛḍhasauhṛdaṃ ca

lakṣmīḥ svayaṃ vāñchati vāsahetoḥ //

kadarthitasyāpi mahāśayasya

na śakyate sargaguṇaḥ pramārṣṭum /

adhomukhasyāpi kṛtasya vahner-

nādhaḥ śikhā yānti kadācideva //

nyāyaḥ khalaiḥ parihṛtaścalitaśca dharmaḥ

kālaḥ kaliḥ kaluṣa eva paraṃ pravṛttaḥ /

prāyeṇa durjanajanaḥ prabhāviṣṇureva

niścakrikaḥ paribhavāspadameva sādhuḥ //

vrate vivādaṃ vimatiṃ viveke

satyetiśaṅkāṃ vinaye vikāram /

guṇevamānaṃ kuśale niṣedhaṃ

dharme virodhaṃ na karoti sādhuḥ //

vandyaḥ sa puṃsaṃ tridaśābhinandyaḥ

kāruṇyapuṇyopacayakriyābhiḥ /

saṃsārasāratvamupaitai yasya

paropakārābharaṇaṃ śarīram //

abhedenopāste kumudamudare vā sthitavato

vipakṣādambhojādupagatavato vā madhulihaḥ /

aparyāptaḥ kopi svaparaparicaryāparicaya-

prabandhaḥ sādhūnāmayamanabhisaṃdhānamadhuraḥ //

yairvātūlo bhavati purataḥ kathyamānairjanānāṃ

kāmapyantarvidadhati rujaṃ yepyanudgīryamāṇāḥ /

tebhiprāyāḥ kimapi hṛdaye kaṇṭhalagnaḥ sphuranto

yasyākhyeyāstamiha suhṛdaṃ puṇyavanto labhante //

udanvacchinnā bhūḥ sa ca nidhirapāṃ yojanaśataṃ

sadā pānthaḥ pūṣā gaganaparimāṇaṃ kathayati /

iti prāyo bhāvāḥ sphuradavadhimudrāmukulitāḥ

satāṃ prajñonmeṣaḥ punarayamasīmā vijayate //

sāgasepi na kupyanti kṛpayā copakurvate /

bodhaṃ svasyaiva necchanti te viśvoddharaṇakṣamāḥ //

pātraṃ pavitrayati naiva guṇānkṣiṇoti

snehaṃ na saṃharati nāpi malaṃ prasūte /

doṣāvasānaruciraścalatāṃ na dhatte

satsaṃgamaḥ sukṛtasadmani kopi dīpaḥ //

aṇurapi maṇiḥ prāṇatrāṇakṣamo viṣabhakṣiṇāṃ

śiśurapi ruṣā siṃhīsūnaḥ samāhvayate gajān /

tanurapi taruskandhodbhūto dahatyanalo vanaṃ

prakṛtimahatāṃ jātyaṃ tejo na mūrtimapekṣate //

namaḥ khalebhyaḥ ka ivāthavā na tā-

nalaṃ namasyediha yo jijīviṣuḥ /

vinaiva ye doṣamṛṣiprakāṇḍavan-

nayanti śāpena rasātalaṃ narān //

viṣadharatopyativiṣamaḥ khala iti na mṛṣā vadanti vidvāṃsaḥ /

yadayaṃ nakuladveṣī sakuladveṣī sadā piśunaḥ //

atimaline kartavye bhavati khalānāmatīva nipuṇā dhīḥ /

timire hi kauśikānāṃ rūpaṃ pratipadyate dṛṣṭiḥ //

vidhvastaparaguṇānāṃ bhavati khalānāmatīva malinatvam /

antaritaśaśirucāmapi salilamucāṃ malinimābhyadhikaḥ //

hasta iva bhūtimalino laṅghayati yathā yathā khalaḥ sūjanam /

darpaṇamiva taṃ kurute tathā tathā nirmalacchāyam //

jīvanagrahaṇe namrā gṛhītvā punarutthitāḥ /

kiṃ kaniṣṭhā uta jyeṣṭhā ghaṭīyantrasya durjanāḥ //

sadā khaṇḍanayogyāya tuṣapūrṇāśayāya ca /

namostu bahubījāya khalāyolūkhalāya ca //

jihvādūṣitasatpātraḥ piṇḍārthī kalahotkaṭaḥ /

tulyatāmaśucirnityaṃ bibharti piśunaḥ śunaḥ //

aho bata khalaḥ puṇyairmūrkhopyaśrutapaṇḍitaḥ /

svaguṇodīraṇe śeṣaḥ paranindāsu vākpatiḥ //

khalaḥ sujanapaiśunye sarvatokṣi śiromukhaḥ /

sarvataḥ śrutimāṃlloke sarvamāvṛtya tiṣṭhati //

satsādhuvāde mūrkhasya mātsaryagalarogiṇaḥ /

jihvā kaṅkamukhenāpi kṛṣṭā naiva pravartate //

māyāmayaḥ prakṛtyaiva rāgadveṣamadākulaḥ /

mahatāmapi mohāya saṃsāra iva durjanaḥ //

khacitramapi māyāvī racayatyeva līlayā /

laghuśca mahatāṃ madhye tasmātkhala iti smṛtaḥ //

khalena dhanamattena nīcena prabhaviṣṇunā /

piśunena padasthena hā praje kva gamiṣyasi //

kṛtaśatamasatsu naṣṭaṃ subhāṣitaśataṃ ca naṣṭamabudheṣu /

vacanaśatamavacanakare buddhiśatamacetane naṣṭam //

naṣṭamapātre dānaṃ naṣṭaṃ hitamaphalabuddhyavajñāne /

naṣṭo guṇoguṇajñe naṣṭaṃ dākṣiṇyamakṛtajñe //

dūrāducchritapāṇirārdranayanaḥ protsāritārdhāsano

gāḍhāliṅganatatparaḥ priyakathāpraśneṣu saktottaraḥ /

antargūḍhaviṣo bahirmadhumayaścātīva māyāmayaḥ

ko nāmāyamapūrvanāṭakavidhiryaḥ śikṣito durjanaiḥ //

ye śramaṃ hartumīhante mahatāṃ cirasaṃbhṛtam /

vandyāstesaralātmāno durjanāḥ sajjanā iva //

aho kuṭilabuddhīnāṃ durgrāhamasatāṃ manaḥ /

anyadvacasi kaṇṭhenyadanyadoṣṭhapuṭe sthitam //

khaleṣu satsu niryātā vayamarjayituṃ guṇān /

iyaṃ sā taskaragrāme ratnakrayaviḍambanā //

vardhete spardhayevobhau saṃpadā śataśākhayā /

aṅkurovaskarodbhūtaḥ puruṣaścākulodbhavaḥ //

dahyamānāḥ sutīkṣṇena nīcāḥ parayaśogninā /

aśaktāstatpadaṃ gantuṃ tato nindāṃ pracakrire //

yatsmṛtvaiva parāṃ yānti santaḥ saṃtāpasaṃtatim /

tadasanto hasantopi helayaiva hi kurvate //

guṇadoṣāvaśāstrajñaḥ kathaṃ vibhajate janaḥ /

kimandhasyādhikārosti rūpabhedopalabdhiṣu //

prāyaḥ prakāśatāṃ yāti malinaḥ sādhubādhayā /

nāgrasiṣyata cedarkaṃ kojñāsyatsiṃhikāsutam //

prāyaḥ paropatāpāya durjanaḥ satatodyataḥ /

avaśyakaraṇīyatvānna kāraṇamapekṣate //

stokenonnatimāyāti stokenāyātyadhogatim /

aho susadṛśī vṛttistulākoṭeḥ khalasya ca //

aho prakṛtisādṛśyaṃ śleṣmaṇo durjanasya ca /

madhuraiḥ kopamāyāti kaṭukairupaśāmyati //

yathā gajapatiḥ śrāntaśchāyārthī vṛkṣamāśritaḥ /

viśramya taṃ drumaṃ hanti tathā nīcaḥ svamāśrayam //

durjanaḥ parihartavyo vidyayālaṃkṛtopi san /

maṇinā bhūṣitaḥ sarpo bhavetkiṃ na bhayaṃkaraḥ //

cārutā paradārārthaṃ dhanaṃ lokopataptaye /

prabhūtvaṃ sādhunāśāya khale khalatarā guṇāḥ //

paropaghātavijñānamātralābhopajīvinām /

dāśānāmiva dhūrtānāṃ jālāya guṇasaṃgrahaḥ //

durjanenocyamānāni vacāṃsi madhurāṇyapi /

akālakusumānīva trāsaṃ saṃjanayanti me //

na lajjate sajjanavarjanīyayā

bhujaṃgavakrakriyayāpi durjanaḥ /

dhiyaṃ kumāyāsamayābhicāriṇīṃ

vidagdhatāmeva hi manyate khalaḥ //

vṛtiṃ svāṃ bahu manyate hṛdi śucaṃ dhattenukampoktibhir-

vyaktaṃ nindati yogyatāṃ mitamatiḥ kurvanstutīrātmanaḥ /

garhyopāyaniṣevaṇaṃ kathayati sthāsnuṃ vadanvyāpadaṃ

śrutvā duḥkhamaruṃtudāṃ vitanute pīḍāṃ janaḥ prākṛtaḥ //

pākaścenna śubhasya medya tadasau prāgeva nādātkimu

svārthaścenna mayāsya kiṃ na bhajate dīnānsvabandhūnayam /

matto randhrudṛśosya bhīryadi na tallubdhaḥ kimeṣa tyajed-

ityantaḥ puruṣodhaṃaḥ kalayati prāyaḥ kṛtopakriyaḥ //

sāścaryaṃ yudhi śauryamapratihataṃ tatkaṇḍitākhaṇḍalaṃ

pāñcottānakaraḥ kṛta sabhagavāndānena lakṣmīpatiḥ /

aiśvaryaṃ svakarāptasaptabhuvanaṃ labdhābdhipāraṃ yaśaḥ

sarvaṃ durjanasaṃgamena sahasā spaṣṭaṃ vinaṣṭaṃ baleḥ //

śamayati yaśaḥ kleśaṃ sūte diśatyaśivāṃ gatiṃ

janayati janodvegāyāsaṃ nayatyupahāsyatām /

bhramayati matiṃ mānaṃ hanti kṣiṇoti ca jīvitaṃ

kṣipati sakalaṃ kalyāṇānāṃ kulaṃ khalasaṃgamaḥ //

avinayabhuvāmajñānānāṃ śamāya bhavannapi

prakṛtikuṭilādvidyābhyāsaḥ khalatvavivṛddhaye /

phaṇibhayabhṛtāmastu cchedakṣamastamasāmasau

viṣadharaphaṇāratnāloko bhayaṃ tu bhṛśāyate //

karoti pūjyamānopi lokavyasanadīkṣitaḥ /

darśane darśane trāsaṃ gṛhāhiriva durjanaḥ //

satyadharmacyutātpuṃsaḥ kruddhādāśīviṣādiva /

nāstikopi hyudvijate janaḥ kiṃ punarāstikaḥ //

yeṣāṃ prāṇivadhaḥ krīḍā narma marmacchido giraḥ /

kāryaṃ paropatāpitvaṃ te mṛtyorapi mṛtyavaḥ //

aho bata mahatkaṣṭaṃ viparītamidaṃ jagat /

yenāpatrpate sādhurasādhustena tuṣyati //

na tathecchantyakalyāṇāḥ pareṣāṃ vedituṃ guṇān /

yathaiṣāṃ jñātumicchanti nairguṇyaṃ pāpacetasaḥ //

varjanīyo matimatāṃ durjanaḥ sakhyavairayoḥ /

śvā bhavatyupaghāyāya laḍannapi daśannapi //

ato hāsyataraṃ loke kiṃcidanyanna vidyate /

yatra durjana ityāha durjanaḥ sajjanaṃ janam //

apakāramasaṃprāpya tuṣyetsādhurasādhutaḥ /

naiṣa lābho bhujaṃgena veṣṭito yanna daśyate //

labdhaḥ stabdhonṛjurmūrkhaḥ prabhurekāntadāruṇaḥ /

bahūneṣa khalaḥ sādhūnmārayitvā mariṣyati //

kā khalena saha spardhā sajjanasyābhimāninaḥ /

bhāṣaṇaṃ bhīṣaṇaṃ sādhudūṣaṇaṃ yasya bhūṣaṇam //

mukhenaikena vidhyanti pādamekasya kaṇṭakāḥ /

dūrānmukhasahasreṇa sarvaprāṇaharāḥ khalāḥ //

nirmāya khalajihvāgraṃ sarvaprāṇaharaṃ nṛṇām /

cakāra kiṃ vṛthā śastraviṣavahnīnprajāpatiḥ //

yathā paropakāreṣu nityaṃ jāgarti sajjanaḥ /

tathā parāpakāreṣu jāgarti satataṃ khalaḥ //

bibheti piśunānnīcaḥ prakāśanapaṭīyasaḥ /

na punarmūḍhahṛdayo nindanīyātsvakarmaṇaḥ //

vṛthājvalitakopāgneḥ paruṣākṣaravādinaḥ /

durjanasyauṣadhaṃ nāsti kiṃcidanyadanuttarāt //

khalānāṃ kaṇṭakānāṃ ca dvidhaivāsti pratikriyā /

upānanmukhabhaṅgo vā dūrato vāpi varjanam //

jīvannapi na tatkartuṃ śaknoti sujanastathā /

durjano yanmṛtaḥ kuryātparebhyohitamuttaram //

yadyadiṣṭatamaṃ tattaddeyaṃ guṇavate kila /

ata eva khalo doṣānsādhubhyaḥ saṃprayacchati //

rogoṇḍajoṅkurognirviṣamaśvataro ghuṇāḥ krimayaḥ /

prakṛtikṛtaghnaśca naraḥ svāśrayamavināśya naidhante //

na vinā paravādena ramate durjano janaḥ /

śvā hi sarvarasānbhuktvā vināmedhyaṃ na tṛpyati //

varamatyantaviphalaḥ sukhasevyo hi sajjanaḥ /

na tu prāṇaharastīkṣṇaḥ śaravatsaphalaḥ khalaḥ //

svabhāvenaiva niśitaḥ kṛtapakṣagrahopi san /

śaravadguṇanirmuktaḥ khalaḥ kasya na bhedakaḥ //

durjanaḥ sujanīkartuṃ yatnenāpi na śakyate /

saṃskāreṇāpi laśunaṃ kaḥ sugandhīkariṣyati //

nīcaḥ samutthitovaśyamanavāpya parāśrayam /

chidreṇa ratimāpnoti dṛṣṭāntotra kaṭībhavaḥ //

paravāde daśavadanaḥ pararandhranirīkṣaṇe sahasrākṣaḥ /

sadvṛttavṛttiharaṇe bāhusahasrārjuno nīcaḥ //

durjanadūṣitamanasāṃ puṃsāṃ sujanepi nāsti viśvāsaḥ /

bālaḥ pāyasadagdhodadhyapi phūtkṛtya bhakṣayati //

ādau lajjayati kṛtaṃ madhye paribhavati riktamavasāne /

khalasaṃgatasya kathayata yadi susthitamasti kiṃcidapi //

paramarmadivyadarśiṣu jātyaivocitanigūḍhavaireṣu /

kaḥ khalu khaleṣu śaṅkāṃ ślathayiṣyati dambhānirateṣu //

ajñaḥ sukhamārādhyaḥ sukhataramārādhyate viśeṣajñaḥ /

jñānalavadurvidagdhaṃ brahmāpi naraṃ na rañjayati //

asthānābhiniveśī prāyo jaḍe eva bhavati no vidvān /

bālādanyaḥ kombhasi jighṛkṣatīndoḥ sphurabimbam //

labdhodayopi hi khalaḥ prathamaṃ svajanaṃ nayati paritāpam /

udgacchandavadahano janmabhuvaṃ dāru nirdahati //

alpaśrutalava eva prāyaḥ prakaṭayati vāgvibhavamuccaiḥ /

sarvatra kunaṭa eva hi nāṭakamadhikaṃ viḍambayati //

prakhalā eva guṇāvatāmākramya dhuraṃ puraḥ prakarṣanti /

tṛṇakāṣṭhameva jaladherupariplavate na ratnāni //

mahatāṃ yadeva mūrdhasu tadeva nīcāstṛṇāya manyante /

liṅgaṃ praṇamanti budhāḥ kākaḥ punarāsanīkurate //

saha vasatāmapyasatāṃ jalaruhajalavadbhavatyasaṃśleṣaḥ /

dūrepi satāṃ vasatāṃ prītiḥ kumudenduvadbhavati //

pariśuddhāmapi vṛttiṃ samāśrito durjanaḥ parānvyathate /

pavanāśinopi bhujagāḥ paropatāpaṃ na muñcanti //

sādhayati yatprayojanamajñastattasya kākatālīyam /

daivātkathamapyakṣaramutkirati ghuṇopi kāṣṭheṣu //

prāyaḥ khalaprakṛtayo nāparibhūtā hitāya kalpante /

puṣpyatyadhikamaśoko gaṇikācaraṇaprahāreṇa //

paramarmaghaṭṭanādiṣu khalasya yatkauśalaṃ na tatkṛtye /

yatsāmarthyamupahatau viṣasya tannopakārāya //

atisatkṛtāapi śaṭhāḥ sahabhuvamujjhanti jātu na prakṛtim /

śirasā mahāśvareṇāpi nanu dhṛto vakra eva śaśī //

vāyuriva khalajanoyaṃ prāyaḥ pararūpameti saṃparkāt /

santastu ravikarā iva sadasadyogepyasaṃśliṣṭāḥ //

prerayati paramanāryaḥ śakridaridropi jagadabhidrohe /

tejayati khaṅgadhārāṃ svayamasamarthā śilā chettum //

dūrepi parasyāgasi paṭurjano nātmanaḥ samīpepi /

svaṃ vraṇamakṣi na paśyati śaśini kalaṅkaṃ nirūpayati //

sādhuṣvevātitarāmaruṃtudāḥ svāṃ vivṛṇvate vṛttim /

vyādhā nighnanti mṛgānmṛtamapi na tu siṃhamādadate //

avikāriṇamapi sajjanamaniśamanāryaḥ prabādhatetyartham /

kamalinyā kimiha kṛtaṃ himasya yattāṃ sadā dahati //

svaguṇāniva paradoṣānvaktuṃ na satopi śakruvanti budhāḥ /

svaguṇāniva paradoṣānasatopi khalāstu kathayanti //

kṛtvāpi yena lajjāmupaiti sādhuḥ paroditenāpi /

tadakṛtvaiva khalajanaḥ svayamudgiratīti dhiglaghutām //

āptvāpyātmavināśaṃ gaṇayati na khalaḥ paravyasanakaṣṭam /

prāyaḥ sahasranāśe samaramukhe nṛtyati kabandhaḥ //

prakṛtikhalatvādasatāṃ doṣa iva guṇopi bādhate lokān /

viṣakusumānāṃ gandhaḥ surabhirapi manāṃsi mohayati //

labdhocchrāyo nīcaḥ prathamataraṃ svāminaṃ parābhavati /

pathi dhūlirajo hyādāvutthāpakameva saṃvṛṇute //

mṛgamadakarpūrāgurucandanagandhādhivāsito laśunaḥ /

na tyajati gandhamaśubhaṃ prakṛtimiva sahotthitāṃ nīcaḥ //

upakṛtamanena suhṛdayamiti durjaneṣvasti na kvacidapekṣā /

hotrā saha svamāśrayamudvṛttognirdahatyeva //

upakṛtireva khalānāṃ doṣasya garīyaso bhavati hetuḥ /

anukūlācaraṇena hi kupyanti vyādhayotyartham //

na paraṃ phalati hi kiṃcitkhala evānarthamāvahati yāvat /

mārayati sapadi viṣatarurāśrayamāṇaṃ śramāpanude //

svārthanirapekṣa eva hi paropaghātosatāṃ vyasanameva /

aśanāyodanyā vā viramati phaṇino na dandaśataḥ //

ekībhāvaṃ gatayorjalapayasormittracetasośvaiva /

vyatirekakṛtau śaktirhaṃsānāṃ durjanānāṃ ca //

śalyamapi skhaladantaḥ soḍhuṃ śakyate hālahaladigdham /

dhīrairna punarakāraṇakupitakhalālīkadurvacanam //

mṛgamīnasajjanānāṃ tṛṇajalasaṃtoṣavihitavṛttīnām /

lubdhakadhīvarapiśunā niṣkāraṇavairiṇo jagati //

prārambhatotivipulaṃ bhṛśakṛśamante vibhedakṛnmalinam /

mahiṣaviṣāṇamivānṛju puruṣaṃ bhayadaṃ khalaprema //

pātramapātrīkurute dahati guṇānsnehamāśu nāśayati /

amale malaṃ prayacchati dīpajvāleva khalamaittrī //

samarpitāḥ kasya na tena doṣā

haṭhādguṇā vā na hṛtāḥ khalena /

tathāpi doṣairna viyujyatesau

spṛṣṭopi naikena guṇena citram //

ārādhyamāno bahubhiḥ prakārair-

nārādhyate nāma kimatra citram /

ayaṃ tvapūrvaḥ pratibhāviśeṣo

yatsevyamāno riputāmupaiti //

vidvānupālambhamavāpya doṣān-

nivartatesau paritapyate ca /

jñātastu doṣo mama sarvatheti

pāpo janaḥ pāpataraṃ karoti //

evameva nahi jīvyate khalāt-

tatra kā nṛpativallabhe kathā /

pūrvameva hi suduḥsaho nalaḥ

kiṃ punaḥ prabalavāyuneritaḥ //

amarairamṛtaṃ na pītamabdher-

na ca hālāhalamulvaṇaṃ hareṇa /

vidhinā nihitaṃ khalasya vāci

dvayametadbahirekamantaranyat //

nimittamuddiśya hi yaḥ prakupyati

dhruvaṃ sa tasyāpagase prasīdati /

akāraṇadveṣi mano hi yasya vai

kathaṃ parastaṃ paritoṣayiṣyati //

itaradeva bahirmukhamucyate

hṛdi tu yatsphuratītaradeva tat /

caritametadadhīravitārakaṃ

dhuri payaḥpratibimbamivāsatām //

kva piśunasya gatiḥ pratihanyate

daśati dṛṣṭamapi śrutamapyasau /

atisuduṣkaramavyatiriktadṛk-

chrutibhirapyatha dṛṣṭiviṣairidam //

gajaturagaśataiḥ prayāntu mūrkhā

dhanarahitā vibudhāḥ prayāntu padbhyām /

giriśikhiragatāpi kākapālī

pulinagatairna sameti rājahaṃsaiḥ //

hrepayati priyavacanairādaramupadarśayankhalīkurute /

utkarṣayaṃśca laghayati mūrkhasuhṛtsarvathā varjyaḥ //

prakaṭamapi na saṃvṛṇoti doṣaṃ

guṇalavalampaṭa eṣa sādhuvargaḥ /

atiparuṣaruṣaṃ vināpi doṣaiḥ

piśunaśunāṃ ruṣatāṃ prayāti kālaḥ //

yadā vigṛhṇāti tadā hataṃ yaśaḥ

karoti maittrīmatha dūṣitā guṇāḥ /

sthitiṃ samīkṣyobhayathā parīkṣakaḥ

karotyavajñopahataṃ pṛthagjanam //

iṣṭo vā sukṛtaśatopalālito vā

śliṣṭo vā vyasanaśatābhirakṣito vā /

dauḥśīlyājjanayati naiva jātvasādhur-

visrambhaṃ bhujaga ivāṅkamadhyasuptaḥ //

rūkṣaṃ virauti parikupyati nirnimittaṃ

sparśena dūṣayati vārayati praveśam /

lajjākaraṃ daśati naiva ca tṛpyatīti

kauleyakasya ca khalasya ca ko viśeṣaḥ //

pādāhatotha dṛḍhadaṇḍavighaṭṭito vā

yaṃ daṃṣṭrayā daśati taṃ kila hanti sarpaḥ /

kopyanya eva piśunodya bhujaṃgadharmā

karṇe paraṃ spṛśati hantyaparaṃ samūlam //

yuktaṃ yayā kila nirantaralabdhavṛtter-

asyābhimānatamasaḥ prasaraṃ niroddhum /

vidvattayā jagati tāmavalambya kecit-

tanvantyahaṃkṛtimaho śataśākhamāndhyam //

nanvāśrayasthitiriyaṃ tava kālakūṭa

kenottarottaraviśiṣṭapadopadiṣṭā /

prāgarṇavasya hṛdaye vṛṣalakṣmaṇotha

kaṇṭhedhunā vasasi vāci punaḥ khalānām //

prāyaḥ svabhāvamalino mahatāṃ samīpe

ṭiṣṭhankhalaḥ prakuruterthijanopaghātam /

śītārditaiḥ sakalalokasukhāvahopi

dhūme sthite nahi sukhena niṣevyatogniḥ //

dhūmaḥ payodharapadaṃ kathamapyavāpya

varṣāmbubhiḥ śamayati jvalanasya tejaḥ /

daivādavāpya kaluṣaprakṛtirmahattvaṃ

prāyaḥ svabandhujanameva tiraskaroti //

ullāsitākhilakhalasya viśṛṅkhalasya

prāgjātavismṛtanijādhamakarmavṛtteḥ /

daivādavāptavibhavasya guṇadviṣosya

nīcasya gocaragataiḥ sukhamāsyate kaiḥ //

nāścaryametadadhunā hatadaivayogā-

durccaiḥsthitiryadadhamo na mahānubhāvaḥ /

rathyākalaṅkaśatasaṃkarasaṃkulopi

pṛṣṭhe bhavatyavakaro na punarnidhānam //

prasahya maṇimuddharenmakaravaktradaṃṣṭrāntarāt-

samudramapi saṃtaretpracaladūrmimālākulam /

bhujagamapi kopitaṃ śirasi puśpavaddhārayen-

na tu pratiniviṣṭamūrkhajanacittamārādhayet //

labheta sikatāsu tailamapi yatnataḥ pīḍayan-

pibecca mṛgatṛṣṇikāsu salilaṃ pipāsārditaḥ /

kadācidapi paryaṭacchaśaviṣāṇamāsādayen-

na tu pratiniviṣṭamūrkhajanacittamārādhayet //

araṇyaruditaṃ kṛtaṃ śavaśarīramudvartitaṃ

sthalebjamavaropitaṃ suciramūṣare varṣitam /

śvapucchamavanāmitaṃ badhirakarṇajāpaḥ kṛtaḥ

kṛtāndhamukhamaṇḍanā yadabudho janaḥ secitaḥ //

vṛthā dugdhonaḍvānstanabharanatā gauriti ciraṃ

pariṣvaktaḥ ṣaṇḍho yuvatirita lāvaṇyasahitā /

kṛtā vaidūryāśā vikacakiraṇe kācaśakale

mayā mūḍhena tvāṃ kṛpaṇamaguṇajñaṃ praṇamatā //

svapakṣacchedaṃ vā samucitaphalabhraṃśamathavā

svamūrterbhaṅgaṃ vā patanamaśucau nāśamathavā /

śaraḥ prāpnotyetānhṛdayapathasaṃsthopi dhanuṣa

ṛjorvakrāśleṣādbhavati khalu suvyaktamaśubham //

guṇāṇāṃ sā śaktirvipadamanubadhnanti yadamī

prasannastadvedhā mama yadi na tairyogamakarot /

viṣaṇṇaṃ daurgatyāditi guṇinamālokya viguṇaḥ

karoti sve gehe dhruvamatisamṛddhyotsavamasau //

avekṣya svātmānaṃ viguṇamaparānichhati tathā

phalatyetanno cedvilapati na santīha guṇinaḥ /

nimārṣṭuṃ śaptuṃ vā paribhavitumudyacchati tato-

pyaho nīce ramyā saguṇavijigīṣā vidhiktā //

yadi paraguṇā na kṣamyante yatasva tadarjane

nahi parayaśo nindāvyājairalaṃ parimārjitum /

viramasi na cedicchādveṣaprasaktamanorathā

dinakarakarānpāṇicchattrairnudacchramameṣyasi //

prakṛṣṭe saṃparke bhaṇibhujagayorjanmajanite

maṇirnāherdoṣānbhajati na ca sarpo maṇiguṇān /

asādhuḥ sādhurvā bhavati nanu jātyaiva puruṣo

nasaṅgāddaurjanyaṃ na ca sujanatā kasyacidapi //

na viṣamamṛtīkartuṃ śakyaṃ prayatnaśatairapi

tyajati kaṭutāṃ na svāṃ nimbaḥ sthitopi payohrade /

guṇaparicitāmāryāṃ vāṇīṃ na jalpati durjanaś-

ciramapi balādhmāte lohe kutaḥ kanakākṛtiḥ //

varamahimukhe krodhāviṣṭe karau viniveśitau

viṣamapi varaṃ pītvā suptaṃ kṛtāntaniveśane /

girivarataṭānmuktaścātmā varaṃ śatadhā kṛto

na tu khalajanāvāptairarthaiḥ kṛtaṃ hitamātmanaḥ //

varṇasthaṃ gurulāghavaṃ na gaṇathatyāśaṅkate na kvacid-

rūpaṃ naiva parīkṣate na puruṣaṃ vṛtteṣu vārtā kutaḥ /

kaṣṭaṃ nāyaśaso vibheti mahato naivāpaśabdāntarān-

mṛtyurmūrkhakaviḥ khalaḥ kunṛpatiścauraśca tulyakriyāḥ //

siṃho vyākaraṇasya karturaharatprāṇānpriyānpāṇiner-

mīṃāṃsākṛtamunmamātha tarasā hastī muniṃ jaiminim /

chandojñānanidhiṃ jaghāna makaro velātaṭe piṅgalam-

ajñānāhatacetasāmatiruṣāṃ korthastiraścāṃ guṇaiḥ //

vandyānnindati duḥkhitānupahasatyābādhate bāndhavāñ-

chūrāndveṣṭi dhanacyutānparibhavatyājñāpayatyāśritān /

guhyāni prakaṭikaroti ghaṭayanyatnena vairāśayaṃ

brūte śīghramavācyamujjhati guṇāngṛhṇāti doṣānkhalaḥ //

hasati lasati harṣāttīvraduḥkhe pareṣāṃ

skhalati galati mohādātmanaḥ kleśaleśe /

nadati vadati nindyaṃ mānināṃ kiṃ ca nīcaḥ

paruṣavacanamalpaṃ śrāvito hantumeti //

yadi satsaṅganirato bhaviṣyasi bhaviṣyasi /

athāsajjaganoṣṭhīṣu patiṣyasi patiṣyasi //

karṇe tatkathayanti dundubhiravai rāṣṭre yaduddhoṣitaṃ

tannamrāṅgatayā vadanti karuṇaṃ yasmātrapāvānbhavet /

ślāghante tadudīryate yadariṇāpyugraṃ na marmāntakṛ-

dye kecinnanu śāvyamaugdhyanidhayaste bhūbhṛtāṃ rañjakāḥ //

bhaṇḍastāṇḍavamaṇḍape caṭukathāvīthīṣu kanthākavir-

goṣṭhaśva svagṛhāṅgaṇe śikharibhūgarte khaṭākhuḥ sphuṭam /

piṇḍīśūratayā viṭaśva paṭutāṃ bhūbhṛdgṛhe gāhate

gacchanti hradakṛṣṭakacchapatulāṃ citraṃ tatonyatra te //

jāḍyaṃ hrīmati gaṇyate vratarucau dambhaḥ śucau kaitavaṃ

śūre nirghṛṇatā ṛjau vimatitā dainyaṃ priyālāpini /

tejasvinyavaliptatā mukharatā vaktaryaśaktiḥ sthire

tatko nāma guṇo bhavedguṇavatāṃ yo durjanairnāṅkitaḥ //

ākhuḥ kailāsaśailaṃ tulayati karaṭastārkṣyamāṃsābhilāṣī

babhrurlāṅgūlamūlaṃ calayati capalastakṣakāhiṃ jighāṃsuḥ /

bhekaḥ pāraṃ yiyāaurbhujagamapi mahāghasmarasyāmburāśeḥ

prāyeṇāsannapātaḥ smarati samucitaṃ karma na kṣudrakarmā //

aguṇakaṇo guṇorāśirdvayamiha daivātkhalamukhe patitam /

prasarati tailamivaikaḥ salile ghṛtavajjaḍatvametyanyaḥ //

śaraṇaṃ kiṃ prapannāni viṣavanmārayanti kim /

na tyajyante na bhujyante kṛpaṇena dhanāni yat //

kṛpaṇena samo dātā na bhūto na bhaviṣyati /

aspṛśanneva vittāni yaḥ parebhyaḥ prayacchati //

yā vipattirdhanāpāye navā bhogivadānyayoḥ /

prajñāpakarṣātprāgeva prāptā hi kṛpaṇena sā //

tyāgopabhogaśūnyena dhanena dhanino yadi /

bhavāmaḥ kiṃ na tenaiva dhanena dhanino vayam //

gṛhamadhyanikhātena dhanena ramate yadi /

sa tu tenānusāreṇa ramate kiṃ na meruṇā //

kiṃśuke kiṃ śukaḥ kuryātphalitepi bubhukṣitaḥ /

adātari samṛddhepi kiṃ kuryurupajīvinaḥ //

dānopabhogabandhyā yā suhṛdhbiryā na bhujyate /

puṃsāṃ yadi hi sā lakṣmīralakṣmīḥ katama bhavet //

atisaṃcayakart ṇāṃ vittamanyasya kāraṇām /

anyaiḥ saṃcīyate yatnādanyaiśca madhu pīyate //

yaddadāsi viśiṣṭebhyo yadāśnāsi dine dine /

tatte vittamahaṃ manye śeṣaṃ kasyāpi rakṣasi //

viḍambanaiva puṃsi śrīḥ parapraṇayapāṃsule /

kāntiṃ kāmiha kurvīta kuṇau kaṭakakalpanā //

kṛtvopakāraṃ yastasmādvāñchati pratyupakriyām /

dīnastṛṣṇāvidheyatvādvāntamapyupaleḍhi saḥ //

dānaṃ bhogo nāśastisro gatayo bhavanti vittasya /

yo na dadāti na bhuṅkte tasya tṛtīyā gatirnāśaḥ //

dānaṃ bhogaṃ ca vinā dhanasattāmātrakeṇa ceddhaninaḥ /

vayamapi kimiti na dhaninistiṣṭhati naḥ kāñcano meruḥ //

dhaninopyadānabhogā gaṇyante dhuri mahādaridrāṇām /

hanti na yataḥ pipāsāmataḥ samudropi marureva //

abhyupayuktāḥ sadbhirgatāgatairaharahaḥ sunirviṇṇāḥ /

kṛpaṇajanasaṃnikarṣaṃ saṃprāpyārthāḥ svapantīva //

upabhogakātarāṇāṃ puruṣāṇāmarthasaṃcayaparāṇām /

kanyāratnamiva gṛhe tiṣṭhantyarthāḥ parasyārthe //

te mūrkhatarā loke yeṣāṃ dhanamasti nāsti ca tyāgaḥ /

kevalamarjunarakṣaṇaviyogaduḥkhānyanubhavanti //

kṛpaṇasamṛddhīnāmapi bhoktāraḥ santi kecidatinipuṇāḥ /

jalasaṃpadomburāśeryānti layaṃ śaśvadaurvāgnau //

prāptānapi na labhante bhogānbhoktuṃ svakarmabhiḥ kṛpaṇāḥ /

mukharogaḥ kila bhavati drākṣāpāke balibhujāṃ hi //

na niryiyāsanti kadaryahastād-

dhanāni pāṃsoriva tailaleśāḥ /

daivātkadācidviniyoktureva

nirgantumicchantyasubhiḥ sahaiva //

saṃcitaṃ kratuṣu nopayujyate

yācitaṃ guṇavate na dīyatye /

tatkadaryaparirakṣitaṃ dhanaṃ

caurapārthivagṛheṣu gacchati //

varamamī taravo vanagocarāḥ

śakunisārthaviluptaphalaśriyaḥ /

na tu dhanāḍhyagṛhāḥ kṛpaṇāḥ phaṇa-

nihitaratnabhujaṃgamavṛttayaḥ //

susaṃvṛtairjīvitavatsurakṣitair-

nijepi dehe kṛtayantraṇasya ca /

tavānumārgaṃ vrajato bhavāntare

śaṭhairdhanaiḥ pañcapadī na pūritā //

aho dhanānāṃ mahatī vidagdhatā

sukhoṣitānāṃ kṛpaṇasya veśmani /

vrajanti na tyāgadaśāṃ na bhogyatāṃ

parāṃ ca kāñcitprathayanti nirvṛtim //

na śāntāntastṛṣṇāṃ dhanalavaṇavārivyatikaraiḥ

kṣatacchāyaḥ kāyaściravirasarūkṣāśanatayā /

anidrā mandāgnirnṛpasalilacaurānalabhayāt-

kadaryāṇāṃ kaṣṭaṃ sphuṭamadhanakaṣṭādapi param //

ekaikātiśayālavaḥ paraguṇajñānaikavaijñānikāḥ

santyete dhanikāḥ kalāsu sakalāsvācāryacaryācaṇāḥ /

apyete sumanogirāṃ niśamanādbibhyatyaho ślāghayā

dhūte mūrdhani kuṇḍale kaṣaṇataḥ kṣīṇe bhavetāmiti //

prītiṃ na prakaṭīkaroti suhṛdi dravyavyayāśaṅkayā

bhītaḥ pratyupakārakāraṇabhayānnākṛṣyate sevayā /

mithyā jalpati vittamārgaṇabhayātstutyāpi na prīyate

kīnāśo vibhavavyayavyatikaratrastaḥ kathaṃ prāṇiti //

matvā sāraṃ guṇānāṃ śirasi yadi śaśī sthāpito daivayogā-

dīśena kṣīṇabimbaṃ sakalamupacayaṃ kiṃ na nītaḥ kṣaṇena /

mithyaivaṃ khyāpayanto guṇini saralatāṃ lokabhaktyarthamuccair-

āḍhyāḥ kurvanti vittavyayacakitadhiyo mānamarthena śūnyam //

brahmāṇḍamaṇḍalīmātraṃ kiṃ lobhāya manasvinaḥ /

śapharīsphuritairnābdheḥ kṣubdhatā jātu jāyate //

nālpīyasi nibadhnanti padamuddāmacetasaḥ /

yeṣāṃ bhuvanalābhepi niḥsīmāno manorathāḥ //

puṃsāmunnatacittānāṃ sukhāvahamidaṃ dvayam /

sarvasaṅganivṛttirvā vibhūtirvā suvistarā //

ayaṃ bandhuḥ paro veti gaṇanā laghucetasām /

puṃsāmudāracittānāṃ vasudhaiva kuṭumbakam //

jarāmaraṇadaurgatyavyādhayastāvadāsatām /

janmaiva kiṃ na dhīrasya bhūyo bhūyastrapākaram //

parivartini saṃsāre mṛtaḥ ko vā na jāyate /

sa jāto yena jātena yāti vaṃśaḥ samunnatim //

api nāma sa dṛśyeta puruṣātiśayo bhuvi /

garvocchūnamukhā yena dhanino nāvalokitāḥ //

pṛthvī pṛthvī guṇā mānyāḥ santi bhūpā vivekinaḥ /

parābhavāpadaṃ yānti kasmādunnatabuddhayaḥ //

adṛṣṭamukhabhaṅgasya yuktamandhasya yācitum /

aho bata mahatkaṣṭaṃ cakṣuṣmānapi yācate //

dāridryānalasaṃtāpaḥ śāntaḥ saṃtoṣavāriṇā /

yācakāśāvighātāntardāhaṃ ko nāma paśyatu //

paripūrṇaguṇābhogagarimodnāra eva saḥ /

trijagatspṛhaṇīyesminna rucirdraviṇepi yat //

vidyayaiva mado yeṣāṃ kārpaṇyaṃ ca dhane sati /

teṣāṃ daivābhiśaptānāṃ salilādagnirutthitaḥ //

kiṃ tayā kriyate lakṣmyā yā vadhūriva kevalā /

yā na veśyeva sāmānyā pathikairapi bhujyate //

tyāgo guṇo vittavatāṃ vittaṃ tyāgavatāṃ guṇaḥ /

parasparaviyuktau tu vittatyāgau viḍambanā //

kusumastabakasyeva dvayī vṛttirmanasvinaḥ /

mūrdhni vā sarvalokasya śīryate vana eva vā //

nṛṇāṃ dhuri sa evaiko yaḥ kaścittyāgapāṇinā /

nirmārṣṭi prārthanāpāṃsudhūsaraṃ mukhamarthinām //

ākāramātravijñānasaṃpāditamanorathāḥ /

dhanyāste ye na śṛṇvanti dīnāḥ praṇayināṃ giraḥ //

buddhiryā sattvarahitā strītvaṃ tatkevalaṃ matam /

sattvaṃ cānayasaṃpannaṃ tatpaśutvaṃ na pauruṣam //

kāmaṃ priyānapi prāṇānvimuñcanti manasvinaḥ /

icchanti na tvamitrebhyo mahatīmapi satkriyām //

atyadbhutamimaṃ manye svabhāvamamanasvinaḥ /

yadupakriyamāṇopi prīyate na vilīyate //

pratyupakurvatpūrvaṃ kṛtopakāramapi lajjayati cetaḥ /

yastu vihitopakārādupakāraḥ sodhiko mṛtyoḥ //

pratyupakurvanbahvapi na bhavati pūrvopakāriṇā tulyaḥ /

ekonukaroti kṛtaṃ niṣkāraṇameva kurutenyaḥ //

jīvañjīvayati hi yo jñātijanaṃ parijanaṃ ca suhṛdaśca /

tasya saphalā gṛhaśrīrdhiganupajīvyāṃ dhanasamṛddhim //

yacchañjalamapi jalado vallabhatāmeti sarvalokasya /

nityaṃ prasāritakaraḥ savitāmapi bhavatyacakṣuṣyaḥ //

nāptaṃ yatkenacidapi manorathā api yato nivartante /

tadyapi na labhyatenyanmanasvinaḥ kimabhimānaphalam //

ghaṭanaṃ vighaṭanamathavā kāryāṇāṃ bhavati vidhiniyogena /

ucitenucite karmaṇi vṛttinivṛttī mamāyatte //

kalpasthāyi na jīvitamaiścaryaṃ nāpyate ca yadabhimatam /

lokastathāpyakāryaṃ kurute kāryaṃ kimuddiśya //

dhanabāhulyamahetuḥ kopi nisargeṇa muktakaraḥ /

prāvṛṣi kasyāmbumucaḥ saṃpattiḥ kimadhikāmbunidheḥ //

utpāditā svayamiyaṃ yadi tattanūjā

tātena vā yadi tadā bhaginī khalu śrīḥ /

yadyanyasaṃgamavatī ca tadā parastrī

tattyāgabaddhamanasaḥ sudhiyo bhavanti //

draviṇārjanajaḥ pariśramaḥ

phalitopyasya janasya nīrasaḥ /

draviṇārjanamātmatuṣṭaye

paramāvarjayituṃ guṇārjanam //

yaḥ praśaṃsati naro naramanyaṃ

devatāsu varadāsu satīṣu /

mugdhadhīrdhanalavaspṛhayālus-

taṃ nṛśaṃsamahamādyamavaimi //

yathā śarīraṃ kila jīvitena

vinākṛtaṃ kāṣṭhamivāvabhāti /

tathaiva lajjīvitamapyavaimi

lokottareṇa sphuritena śūnyam //

santopi santaḥ kva kirantu tejaḥ

kva nojjvalantu kva nu na prathantām /

vidhāya ruddhā nanu vedhasaiva

brahmāṇḍakośe ghaṭadīpakalpāḥ //

kadarthitasyāpi hi dhairyavṛtter-

na śakyate sattvaguṇaḥ pramārṣṭum /

adhomukhasyāpi kṛtasya vahner-

nādhaḥ śikhā yānti kadācideva //

jātaśca nāma na vinaṅkṣyanti cetyayuktam-

utpāda eva niyameva vināśahetuḥ /

tulye ca nāma maraṇavyasanopatāpe

mṛtyurvaraṃ parahitāvahitāśayasya //

iyatyapyetasminniravadhimahatyadhvani guṇās-

ta evāmī dvitrā jaraṭhajaraṭhā yānti gaṇanām /

aho grāmyo lokaḥ sa na paramamībhiḥ kṛtadhṛtiḥ

smayastabdhoyāvatkalayati samagraṃ tṛṇamidam //

svacittaparicintayaiva paritāpamātmanyamī

na bibhrati manāsvino yadamunā na tāvatkṣatiḥ /

aharniśamihaiva ye paramanonuvṛttyā punar-

vahanti vijigīṣutāṃ kimiva tenukampāspadam //

vipulahṛdayairanyaiḥ kaiścijjagajjanitaṃ purā

vidhṛtamaparairdattaṃ cānyairvijitya tṛṇaṃ yathā /

iha hi bhuvanānyanye dhīrāścaturdaśa bhuñjate

katipayapurasvāmye puṃsāṃ ka eṣa madajvaraḥ //

abhuktāyāṃ yasyāṃ kṣaṇamapi na yātaṃ nṛpaśatair-

bhuvastasyā lābhe ka iva bahumānaḥ kṣitibhujām /

tadaṃśasyāpyaṃśe tadavayavaleśepi patayo

viṣāde kartavye vidadhati jaḍāḥ pratyuta mudam //

pareṣāṃ cetāṃsi pratidivasamāyāsya bahudhā

prasādaṃ kiṃ netuṃ viśāsi hṛdaya kleśakalilam /

prasanne tvayyeva svayamuditacintāmaṇiguṇe

viviktaḥ saṃkalpaḥ kimabhilaṣitaṃ puṣyati na te //

vināpyarthairdhīraḥ spṛśati bahumānonnatipadaṃ

pariṣvaktopyarthaiḥ paribhavapadaṃ yāti kṛpaṇaḥ /

svabhāvenodbhūtāṃ guṇasamudayāvāptivipulāṃ

dyutiṃ saiṃhīṃ na śvā dhṛtakanakamālopi labhate //

bhujyante svagṛhasthitā iva sukhaṃ yasyāthibhiḥ saṃpadaḥ

paṭvī yasya matistamaḥprahataye dvāveva tau prāṇitaḥ /

yastvātmaṃbharirunnatepi vibhave hīnaśca vidvattayā

tasyālekhyamaṇerivākṛtidhṛtaḥ sattāpyasattā nanu //

ādhārāya dharāvakāśavidhayepyākāśamālokane

bhāsvānātmamahattvasādhanavidhāvanye guṇāḥ kecana /

ityasminnupakārakāriṇi sadā varge paraṃ dustyaje

dainyavrīḍakalaṅkamujjhatu kathaṃ ceto mahācetasām //

nityaṃ yā gurubhṛtyabandhusujanairna svecchayā bhujyate

paśyanti spṛhayālavo na ripavo yāṃ vikramāsāditām /

yasyāḥ sādhuparikṣayeṇa suhṛdāṃ nāśena vā saṃbhavo

no saṃpadvipadeva sā guṇavatāṃ prītistayā kīdṛśī //

nyāyyaṃ mārgamanujjhataḥ sukṛtino daivādbhavantyāpado

yāstāḥ santu balerivādipuruṣāyorvīṃ svayaṃ yacchataḥ /

śakrasyeva jugupsitaiḥ subahubhirnindyairbhṛśaṃ karmabhir-

devānāmupari prabhutvamapi me mā bhūttrapākāraṇam //

śayyā śādvalamāsanaṃ śuciśilā sadma dramāṇāmadhaḥ

śītaṃ nirjharavāri pānamaśanaṃ kandāḥ sahāyā mṛgāḥ /

ityprārthitasarvalabhyavibhave doṣoyameko vane

duṣprāpārthini yatparārthaghaṭanāvandhyairvṛthā sthīyate //

alpīyasāmeva hi janmabhūmes-

tyāgaḥ pramādo viduṣāṃ na sosti /

sthānādapetā maṇayo vrajanti

rājñāṃ śiraḥ kākamukhāni bhekāḥ //

śūrāśca kṛtavidyāśca rūpavatyaśca yoṣitaḥ /

yatra yatra gamiṣyanti tatra tatra kṛtālayāḥ //

rudrodriṃ jaladhiṃ harirdiviṣado dūraṃ vihāyaḥ śritā

bhogīndrāḥ prabalā api prathamataḥ pātālamūle sthitāḥ /

līnā padmavane sarojanilayā manyerthisārthādbhiyā

dīnoddhāraparāyaṇāḥ kaliyuge satpūruṣāḥ kevalam //

prārabhyate na khalu vighnabhayena nīcaiḥ

prārabhya vighnavihatā viramanti madhyāḥ /

vighnaiḥ sahasraguṇitairapi hanyamānāḥ

prārabdhamuttamaguṇā na parityajanti //

prasaradbhiḥ karairyasya vikasanti na sadguṇāḥ /

tasya doṣākarasyeyaṃ kathaṃ nityāsti pūrṇatā //

kṣīṇaḥ kṣīṇaḥ samīpatvaṃ pūrṇaḥ pūrṇotidūratām /

upaiti mitrādyaccandro yuktaṃ yanmalinaḥ sadā //

kathaṃ na lajjitastādṛksavitā tejasāṃ nidhiḥ /

brahmāṇḍakhaṇḍikāṃ prāpya kurvanpādaprasārikām //

raverevodayaḥ ślāghyaḥ konyeṣāmudayagrahaḥ /

na tamāṃsi na tejāṃsi yasminnabhyudite sati //

kimanena na paryāptaṃ kāntatvaṃ śaśalakṣmaṇā /

susaṃtaptāpi nalinī yadviśvāsamupāgamat //

karānprasārya raviṇā dakṣiṇāśāvilambinā /

na kevalamanenātmā divasopi laghūkṛtaḥ //

vartate yena pātaṅgiḥ ṣaṇmāsāndvau ca vatsarau /

rāśiḥ sa eva candrasya na yāti divasatrayam //

śirasā dhāryamāṇopi somaḥ somena śaṃbhunā /

tathāpi kṛśatāṃ dhatte kaṣṭaḥ khalu parāśrayaḥ // Qsv0552-3 pa. pājakasya

patatu vāriṇi yātu digantaraṃ

viśatu vahnimatho vrajatu kṣitim kathaṃ sa dantarahitaḥ sūryaḥ sūribhirucyate /

yo mīnarāśiṃ bhuktvaiva meṣaṃ bhoktuṃ samudyataḥ //

patatu vāriṇi yātu digantaraṃ

viśatu vahnimatho vrajatu kṣitim /

ravirasāviyatāsya guṇeṣu kā

sakalalokacamatkṛtiṣu kṣatiḥ //

tattāvadeva śaśinaḥ sphuritaṃ mahīyo

yāvanno tīkṣṇarucimaṇḍalamabhyupaiti /

abhyudyate sakaladhāmanidhau ca tasmin-

nindoḥ sitābhraśakalasya ca ko viśeṣaḥ //

sadvṛttayaḥ sadasadarthavivekino ye

te paśya kīdṛśamamuṃ samudāharanti /

caurāsatīprabhṛtayo bruvate yadasya

tadgṛhyate yadi kṛtaṃ tadahaskareṇa //

ekaiva sāmṛtamayī sutarāmanarghā

kāpyastyasau śaśadharasya kalā yayaiva /

āropito guṇavidā parameśvareṇa

cūḍāmaṇau na gaṇitosya kalaṅkadoṣaḥ //

udyantyamūni subahūni mahāmahāṃsi

candropyalaṃ bhuvanamaṇḍalamaṇḍanāya /

sūryādṛte na tadudeti na cāstameti

yenoditena dinamastamitena rātriḥ //

lokānandādviramati na yaḥ kṣīyamāṇopi bhūyaḥ

svaḥsthe tasminkila dinamukhaṃ nūtanaṃ nābhaviṣyat /

daivaṃ kīdṛkkathamapi yathā bhartumātmānameva

vyagraḥ kālaṃ gamayati sakhe sopyayaṃ paśya candraḥ //

kṣīṇaścandro viśāti taraṇermaṇḍalaṃ māsi māsi

labdhvā kāṃcitpunarapi kalāṃ dūradūrānuvartī /

saṃpūrṇaścetkathamapi tathā spardhayodeti bhānor-

no daurjanyādviramati jaḍo nāpi dainyādvyaraṃsīt //

pādanyāsaṃ kṣitidharagurormūrdhni kṛtvā sumeroḥ

krāntaṃ yena kṣapitatamasā madhyamaṃ dhāma viṣṇoḥ /

soyaṃ candraḥ patati gaganādalpaśeṣairmayūkhair-

dūrāroho bhavati mahatāmapyupabhraṃśaniṣṭhaḥ // Qsv0561-5 kalaśakasya

pātaḥ pūṣṇo bhavati mahate nopatāpāya yasmāt-

kālenāstaṃ ka iva na gatā yānti yāsyanti cānye kva tattejastādṛgjvalanamahaso nāśapiśunaṃ

parābhūtiḥ kvāsau visadṛśatarādrāhuśirasaḥ /

vidheryogādetatsamucitamidaṃ tu vyathayati

trapāhīno mitrāttadapi gagane yadviharati //

pātaḥ pūṣṇo bhavati mahate nopatāpāya yasmāt-

kālenāstaṃ ka iva na gatā yānti yāsyanti cānye /

etāvattu vyathayati yadālokabāhyaistamobhis-

tasminneva prakṛtimahati vyomni labdhovakāśaḥ //

ā sargātprativāsaraṃ rasaśatairyā bodhitā poṣitā

kalpāntāvasaretha saiva pṛthivī svaireva dagdhā karaiḥ /

kṛtvetthaṃ kimapi svakarma niyateḥ pūrvāparopaplutaṃ

kaṣṭaṃ sopi dināntavītakiraṇastigmāṃśurastaṃ gataḥ //

yenonmathya tamāṃsi māṃsalaghanaspardhīni sarvaṃ jagac-

cakṣuṣmatparamārthataḥ kṛtamidaṃ devena tigmatviṣā /

tasminnastamite vivasvati kiyānkrūro jano durjano

yadbadhnāti dhṛtiṃ śaśāṅkaśakalāloketha dīpethavā //

śocyastāvadumāpatiḥ prabhutayā yo mūrdhni gaṅgokṣite

sacchidraṃ nṛśiraḥkapālamamalaṃ candraṃ ca dhatte samam /

candraḥ śocyatarastataḥ paribhavepyevaṃvidhe yaḥ sati

jyotsnāhāsavikāsapāṇḍuravapurmukhyāṃ mudaṃ puṣyati //

pūrṇaṃ vīcibhujaiḥ svavṛddhirabhasādinnduṃ samāliṅgati

kṣīṇaṃ dūrata eva muñcati pitā bhūtvā jalānāṃ nidhiḥ /

prakṣīṇasya tu yena tasya vasunā kṛtvā krameṇodayaṃ

pūrṇatve ca davīyasi sthitamaho mitrāya tasmai namaḥ //

dhvāntena grathitairgrahakṣitipaterdevasya dūrasthiteḥ

saccakrapramadāvahābhyuditatā kairnāma nākāṅkṣitā /

etenābhyuditena saṃprati punaḥ kaṣṭaṃ tathā ceṣṭitaṃ

lokastīkṣṇakaroyamityabhimukhaṃ nainaṃ yathā prekṣate //

dṛṣṭaiva yaṃ karasahasrahṛtāndhakāraṃ

bhītyāpayāntyanudinaṃ śataśaḥ piśācāḥ /

kṣīṇe vidhau harivilūnakaroti citraṃ

gṛhṇāti taṃ dyumaṇimabhrapiśāca ekaḥ //

tamograstaṃ jagatsarvaṃ trātuṃ bhānuḥ sadodyataḥ /

taṃ tu trātuṃ tamograstaṃ jagatyekopi na kṣamaḥ //

rātrau guṇanidheḥ padmātkumudaṃ yadanakṣaram /

prāptā lakṣmīḥ sa mahimā rājño jaḍanidherdhruvam //

ābhāti candrarahitā na kadāpi rātriś-

candropi rātrirahito gatakāntireva /

kiṃ kāraṇaṃ yadanayoḥ pratimāsameko

jāto nistaratayā parirambhayogaḥ //

gaganaśayanalīnāṃ rātrimutsṛjya candro

vrajati dhavalapakṣe kṛṣṇapakṣe tu rātriḥ /

apasarati yadīndorvyomatalpe prasuptāt-

truṭati tadanayoḥ kiṃ tāvatā dampatitvam //

āśāḥ prakāśayati yastimirāṇi bhaṅktvā

bodhaṃ dṛśāṃ diśati bhūriguṇeṣvabhīṣṭaḥ /

khedāya yasya na paropakṛtiṣvaṭāṭyā

dhīmānnamasyati na kastaminaṃ praśasyam //

vicārastathyo vā bhavatu vitatho vā kimaparaṃ

tathāpyuccairdhāmno bhavati bahujalpo janaravaḥ /

tulottīrṇasyāpi prathitamahimadhvastatamaso

ravestādṛktejo na bhavati hi kanyāṃ gata iti //

uḍugaṇaparivāro nāyakopyoṣadhīnām-

amṛtamayaśarīraḥ kāntiyuktopi candraḥ /

bhavati vigataraśmirmaṇḍalaṃ prāpya bhānoḥ

parasadananiviṣṭaḥ ko laghutvaṃ na yāti //

uccaḥ satphalado yathāyamahamapyetādṛgetāvatā

spardhāṃ manda madoddhataḥ svajanakenārkeṇa mā mā kṛthāḥ /

dūrādeva bhavādṛśosya mahasā dhvastāḥ samastāḥ svayaṃ

naivecchatyayamatyayaṃ guṇisakhaḥ kasyāpi tejonidhiḥ //

tulyā sukhasthitiramuṣya mameti rājñi

spardhāṃ nijepi janake janakelihetau /

mā rājanandana kṛthāḥ sa hi sarvaloka-

dhvāntāntakṛdgiriśahastapavitritātmā //

mātsaryeṇa jahadgrahānvisadṛśe dhūmadhvaje yogyatāṃ

jñātvā svāṃ vidadhattviṣaṃ dinapatirhāsyapraśāntyunmukhaḥ /

daivaṃ vetti na yaḥ śikhī sa parato nāmāstu tatsaṃbhavāḥ

syurdīpā api yadvaśena jagatāṃ tigmāṃśuvismārakāḥ //

pādmā ye madanuvratā dadhati te klāntiṃ tuṣārāhatā

yepyete divasā madekaśaraṇāḥ kārśyaṃ paraṃ yānti te /

gacchannitthamasau samāśritajanaprītyeva dūrāṃ diśaṃ

hemante bhagavānaharpatiraho loke gataḥ sevyatām //

nābhiṣeko na saṃskāraḥ siṃhasya kriyate vane /

vikramārjitasattvasya svayameva mṛgendratā //

ekohamasahāyohaṃ kṛśohamaparicchadaḥ /

svapnepyevaṃvidhā cintā mṛgendrasya na jāyate //

mattebhakumbhanirbhedakaṭhoranakharāśaniḥ /

mṛgāririti nāmnaiva laghutvaṃ yāti kesarī //

patanti naiva mātaṅgakumbhapāṭanalampaṭāḥ /

valgatsvapi kuraṅgeṣu mṛgārernakharāḥ kharāḥ //

kiṃ kirmaḥ ka upālabhyo yatredamasamañjasam /

kākiṇyapi na siṃhasya mūlyaṃ koṭistu dantinaḥ //

līlādalitadhṛṣṭebhakumbhapīṭhasya nirbhayaiḥ /

kathaṃ kesariṇaḥ krāntaṃ suptasyāpi mṛgaiḥ padam //

mattebhakumbhanirbhedarudhirāruṇapāṇinā /

hariṇā hariṇaḥ spardhāṃ varākaḥ kurute katham //

tāvadgarjati mātaṅgo vane madabharālasaḥ /

śirovilagnalāṅgūlo yāvannāyāti kesarī //

śauryadarpabalādhmātaśvasadgaṇḍāntaśobhinaḥ /

saṭāmutpāṭya siṃhasya kiṃ narāḥ sukhamāsate //

kopodekatalāghātanipatanmattadantinaḥ /

harerhariṇayuddhesya kiyānvyākṣepavistaraḥ //

yāvadasthiṣu saṃlagnāḥ karāḥ kesariṇaḥ kṣaṇam /

yūthasya prāṇitaṃ tāvattadaraṇyanivāsinaḥ //

sagrvagarjadgajagaṇḍamaṇḍalī-

vikhaṇḍanoḍḍāmaravikramakramaḥ /

anantaviśrāntakuraṅgasaṃgara-

prasaṅgamaṅgīkurute kathaṃ hariḥ //

siṃhaḥ śiśurapi nipatati madamalinakapolabhittiṣu gajeṣu /

prakṛtiriyaṃ sattvavatāṃ na khalu vayastejaso hetuḥ //

ekākini vanavāsinyarājalakṣmaṇyanītiśāstrejñe /

sattvocchrite mṛgapatau rājeti giraḥ pariṇamanti //

siṃhaḥ karoti vikramamalijhāṅkārāṅkite kare kariṇaḥ /

na punarnakhamukhavilikhitabhūdharakuharasthite nakule //

samadakarikumbhadāraṇamadapaṅkacchuritakesarasaṭasya /

siṃhasya ka iva vaktre karatalamādhātumutsahate //

niṣpragraheṣu karipotaśateṣu mohād-

valgatsu bāliśatayā puratopyaṭatsu /

mattebhakumbhadalanocitacittavṛtteḥ

siṃhasya locananimīlanameva yuktam //

dṛṣṭvaiva roṣavaśaghūrṇitakesarāṃsa-

māyāntamantakasamaṃ purato mṛgārim /

māṃsaṃ cikhādiṣubhiretya patatripūgair-

bhrāntaṃ madāndhagajayūthapamastakeṣu //

yaḥ kesarī kharanakhakrakacograpāṇi-

nirdāritebhavarakumbhasamudbhavena /

navyena śoṇitacayena nirastatṛṣṇo

nityaṃ babhūva dhigahodya tṛṇena sorthī //

visraṃ vapuḥ paravadhapravaṇā ca buddhis-

tiryaktayaiva kathitaḥ sadasadvivekaḥ /

itthaṃ na kiṃcidapi sādhu mṛgādhipasya

tejastu tatsphurati yena jagadvarākam //

siṃhostu śatrurathavādhipatirmṛgāṇāṃ

śaṃsāspadaṃ tadapi na dvayameva manye /

tasya sphuratkarajavajraśirobhighāta-

helānipātitamataṅgajajaṅgamādreḥ //

preṅkhanmayūkhanakhapātaśikhānikhāta-

vikhyātavāraṇagaṇasya harerguhāyām /

kroṣṭā nikṛṣṭasaramāsutadṛṣṭinaṣṭa-

dhārṣṭyo niviṣṭa iti kaṣṭamihādya dṛṣṭam //

mattebhakumbhadalanākulalolavalga-

dantaḥ kvaṇatkarajavajraśikhābhighātaḥ /

kiṃ kesarī jagati mānanidhistṛṇena

prāṇātyayepi kurute svaśarīrayātrām //

viśvasya sthitaye dhanurdharatayā garjantamuccaiḥ pade

meghaṃ dantimadāntadurlalitadhīrmā siṃha lālaṅghiṣīḥ /

asmādvajravidāritakṣitibhṛto mā pāti varṣopalair-

jhampālampaṭabhāvabhāvipatanāccintyoṅgabhaṅgaḥ svayam //

kharanakharanikhātottuṅgamātaṅgakumbha-

sthalavigalitamuktālaṃkṛtakṣmātalasya /

harati hariṇavṛndaṃ kiṃ harervairamājau

militamapi samantādekakāryeṇa kṛtsnam //

anukṛtagaṇḍaśailamadamaṇḍitagaṇḍataṭa-

bhramadalimaṇḍalīniviḍaguṃgumaghoṣajuṣaḥ /

dalayati helayaiva harirugrakarānkariṇas-

trijagati teja eva guru no vikṛtākṛtitā //

śailaśreṇiguhāgṛheṣu nivasañjīvannijāḍambarair-

avyājorjitavikramo mṛgapatirvīrendra mā kupyatām /

asmātkuñjarakumbhasaṃbhavavasāpānaikahevākino

yallabdhaṃ vyasanākulena manasā svenaiva taccintyatām //

kaśmīrāngatukāmasya mīraśāhākhyabhūpateḥ /

śāhābuddīnabhūmīndraḥ prāhiṇoditi lekhakam //

kimevamaviśāṅkitaḥ śiśukuraṅga lolakramaṃ

parikramitumīhase virama naiva śūnyaṃ vanam /

sthitotra gajayṅthanāthamathanocchalacchoṇita-

cchaṭāpaṭalabhāsurotkaṭasaṭābharaḥ kesarī //

kaṭhoranakharāhatadviradakumbhapīṭhasthalī-

luṭhadrudhirarañjitollalitakesaraḥ kesarī /

gabhīraravakātarāturatarāturavyāhṛtaiḥ

patanhariṇakaiḥ samaṃ samarabhūmikāṃ lajjate //

carata vṛṣabhā jālīmāṃsaṃ yathecchamabhīravaḥ

pibata nalinīkaccheṣvacchaṃ punarmahiṣāḥ payaḥ /

vahata kariṇo bhūyaḥ śobhāṃ madena kapolayor-

asahanatayā dūrībhūto vidherta kesarī //

labdhā ḍambharamambare jaladharaṃ garjantamālokya yad-

dūrāducchalitosi siṃha mahatāṃ tenaiva khinnaṃ manaḥ /

yattvāsārabhayena saṃprati darīsāṃmukhyamālambase

taddṛṣṭvaiva vayaṃ hriyā kimaparaṃ pātālamūlaṃ gatāḥ //

yasyānekamadāndhavāraṇaghaṭākumbhasthalībhedana-

vyāpāraikavinodadurlalitayā kālogamallīlayā /

udgarjajjalabhāravāmanaghanaspardhī sa evādhunā

siṃhaḥ pañjarapātapuñjitatanurdhatte daśāmīdṛśīm //

kṣutkṣāmepi jarākṛśopi śithilaprāṇopi kaṣṭāṃ daśā-

māpannopi vipannadhīdhṛtirapi prāṇeṣu naśyatsvapi /

darpādhmātakarīndrakumbhadalanapreṅkhannakhāgrāśaniḥ

kiṃ jīrṇaṃ tṛṇamatti mānamahatāmagresaraḥ kesarī //

nāsyocchrāyavatī tanurna daśanau no dīrghadīrghaḥ karaḥ

satyaṃ vāraṇa naiṣa kesariśiśustvāḍambaraiḥ spardhate /

tejobījamasahyamasya hṛdaye nyastaṃ purā vedhasā

tādṛktvādṛśameva yena sutarāṃ bhojyaṃ paśuṃ manyate //

mādyanmātaṅgakumbhasthalabahalavasāvāsanāvisragandha-

vyāsaṅgavyaktamuktāphalaśakalalasatkesarālīkarālaḥ /

vyādhīvaidhavyavedhāḥ svabhujabalamadagrastatejasvidhāmā

vibhyatsāraṅgasārthaḥ satatamasahanaḥ kesarī kena dṛṣṭaḥ //

kaḥ kaḥ kutra na ghurghurāyitaghurīghoro ghuretsūkaraḥ

kaḥ kaḥ kaṃ kamalākaraṃ vikamalaṃ kartuṃ karī nodyataḥ /

ke ke kāni vanānyaraṇyamahiṣā nonmūlayeyuryataḥ

siṃhīsnehavilāsabaddhavasatiḥ pañcānano vartate //

ā bālyādapi yo vidāritamadonmattebhakumbhasthalī-

sthālīmadhyakavoṣṇaraktarasavanmuktāpulākapriyaḥ /

hastastasya kathaṃ prasarpatu puraḥ kṛcchrepyavasthāntare

gartāvartavivartamānaśaśakaprāṇāpahāre hareḥ //

raktāktayannakharakoṭinibhādibhānāṃ

yūthāḥ palāśavanatopi palāyya jagmuḥ /

siṃhasya tasya jarato viṣamā daśā yad-

gomāyavairavayavairapi nāsti vṛttiḥ //

parjanyaṃ prati garjataḥ pratinidhīnvindhyasya vātoddhatā-

nambhodhīniva dhāvataḥ sarabhasaṃ hatvā raṇe vāraṇān /

vṛkṣādvṛkṣamupeyuṣolpavapuṣaḥ śākhāmṛgasyopari

kruddhaḥ sopi bhavānaho bata gataḥ pañcāsya hāsyāṃ daśām //

huṃkāraiḥ stanitānukāracaturairnyakkāramākārita-

kṣauṇībhṛcchikharaśriyo gajaghaṭā nītvā madāṭopinīḥ /

siṃhaḥ saṃhatabhāvato daśadiśaḥ kliśyatsu durvāśitair-

gomāyuṣvapi viśvaviśvaviditaprauḍhiḥ kimudyacchate //

karikalabha vimuñca lolatāṃ

cara vinayavratamānatānanaḥ /

mṛgapatinakhakoṭibhaṅguro

gururupari kṣamate na teṅkuśaḥ //

keliṃ kuruṣva paribhuṅkṣva saroruhāṇi

gāhasya śailataṭanirjhariṇīpayāṃsi /

bhāvānuraktakariṇīkaralālitāṅga

mātaṅga muñca mṛgarājaraṇābhilāṣam //

ucchṛṅkhalena nirapekṣatayonmadena

yenākulīkṛtamidaṃ kariṇā babhūva /

dattvā padaṃ śirasi hastipakārbhakeṇa

mandaḥ kathaṃ gamita eṣa vaśaṃ prasahya //

vindhyādrisānutarupuṣpapatatparāga-

saṃpuñjapūjitakaraḥ kariyūthasevyaḥ /

yobhūtsa eva nṛnideśakaraḥ karīndro

jātaḥ kathaṃ kimathavā prabhuratra kālaḥ //

antaḥsamutthavirahānalatīvratāpa-

saṃtāpitāṅga karipuṅgava muñca śokam /

dhātrā svahastalikhitāni lalāṭapaṭṭe

ko vākṣarāṇi parimārjayituṃ samarthaḥ //

bho bhoḥ karīndra divasāni kiyanti tāvad-

asminmarau samativāhayakutracittvam /

revājalairnijakareṇukaraprayuktair-

bhūyaḥ śamaṃ gamayitāsi nidāghakāle //

asmiñjaḍe jagati ko nu bṛhatpramāṇa-

karṇaḥ karī nanu bhavedduritasya pātram /

ityāgataṃ tamapi yolinamunmamātha

mātaṅga eva kimataḥ paramucyatesau //

na gṛhṇāti grāsaṃ navakamalakiṃjalkini jale

na paṅkairāhlādaṃ vrajati bisabhaṅgārdhaśakalaiḥ /

lalantīṃ premārdrāmapi viṣahate nānyakariṇīṃ

smarandāvabhraṣṭāṃ hṛdayadayitāṃ vāraṇapatiḥ //

latāntānnādatte śaśiśakalaśītaṃ na ca jalaṃ

bhramadbhṛṅgāsaṅgāḥ pariharati kāntāḥ kamalinīḥ /

dadhadbhārākāraṃ karamapi karī jātaviraho

vitanvannucchvāsānkṣaṇamapi vatānte na ramate //

nadīvaprānbhittvā kisalayavadutpāṭya ca tarūn-

madonmattāñjitvā karacaraṇadantaiḥ pratigajān /

jarāṃ prāpyānāryāṃ taruṇajanavidveṣajananīṃ

sa evāyaṃ nāgaḥ sahati kalabhebhyaḥ paribhavam //

varamiyamaṅkuśakṣatiralakṣitamāpatitā

vinayavidhitsayā śirasi te gajayūthapate /

na punarapaścimā karajavajraśikhābhihatiḥ

prasabhasamutthitasya niśitā vanakesariṇaḥ //

svādhīnāṃ pravihāya śailakaṭakaprānte kareṇa vane

yatte nāgarikājane nipatitaṃ sadbhāvaśūnye manaḥ /

tasyaitaddṛḍharajjubandhanavadhavyāpārakhedātmakaṃ

he mattadvipu karmaṇaḥ pariṇataṃ rāgānurūpaṃ phalam //

kvākāro girisannibhaḥ kva ca gatirvegena līlā ca sā

helākuḍmalitekṣaṇāḥ kva nu dṛśastadvā kva te bṛṃhitam /

vaprāghātarasaḥ kva te kva ca karaḥ kaṣṭaṃ yadevaṃvidhaṃ

tvāmāruhya śiśuḥ padā paravaśaṃ saṃcārayatyājñayā //

pādāghātavighūrṇitā vasumatī trāsālasāḥ pakṣiṇaḥ

paṅkāṅkāni sarāṃsi gaṇḍakaṣaṇakṣodakṣatāḥ śākhinaḥ /

prāpyedaṃ karipotakairvidhivaśācchārdūlaśūnyaṃ vanaṃ

tattannāma kṛtaṃ viśṛṅkhalatayā vaktuṃ na yatpāryate //

puṇḍrekṣūnapi bhakṣayanghṛtabhṛto māṃsaudanādīnapi

prāvṛṇvanvividhāḥ kuthā api vahannakṣatramālā api /

karṇe cāmaramālikāmapi dadhaddantī tathāpi smara-

nvaindhyīnāṃ ghanasallakīvanabhuvāmāste sadā duḥkhitaḥ //

nīvāraprasavāgramuṣṭikavalairyo vardhitaḥ śaiśavo

pītaṃ yena sarojapattrapuṭake homāvaśeṣaṃ payam /

taṃ dṛṣṭvā madamantharālivalayavyālupragaṇḍaṃ gajaṃ

sotkaṇṭhaṃ sabhayaṃ ca paśyati muhurdūre sthitastāpasaḥ //

dante nyasya karaṃ pralambitaśirāḥ saṃmīlya netradvayaṃ

kiṃ tvaṃ vāraṇa tapyase gaṇikayā ko nāma no vañcitaḥ /

grāsaṃ śāntamanā gṛhāṇa satataṃ śokodhunā tyajyatāṃ

ye mattā avivekinaścaladhiyaste prāpnuvantyāpadam //

patyuryatkavalāvaśeṣapatitagrāsena vṛttiḥ kṛtā

pītaṃ yacca karāvagāhakaluṣaṃ tatpītaśeṣaṃ payaḥ /

prāṇānpūrvataraṃ vihāya tadidaṃ prāptaṃ kariṇyā phalaṃ

yadbandhārpaṇakātarasya kariṇaḥ kliṣṭaṃ na dṛṣṭaṃ mukham //

ghāsagrāsaṃ gṛhāṇa tyaja gajakalabha premabandhaṃ kariṇyāḥ

pāśagranthivraṇānāmabhimatamadhunā dehi paṅkānulepam /

dūrībhūtāstavaite śabaravaravadhūvibhramodbhrāntaramyā

revākulopakaṇṭadrumakusumarajo dhūsarā vindhyapādāḥ //

lāṅgūlacālanamadhaścaraṇāvapātaṃ

bhūmau nipatya vadanodaradarśanaṃ ca /

śvā piṇḍadasya kurute gajapuṅgavastu

dhīraṃ vilokayati cāṭuśataiśca bhuṅkte //

yadvindhyaḥ śikharī tadantarapi yatpīlupriyaḥ pippalaḥ

sotkaṇṭhā rabhasāgamādabhipatadreṇuḥ kareṇuśca yat /

tatkiṃ bhadratayā smaratyapi karī daivaṃ hi sarvaṃkaṣaṃ

tanmṛtyorapi duḥsahaṃ tu yadayaṃ mando dhuri sthāpitaḥ //

madhyevindhyamudūrminārmadanadīvātūlavātāvalī-

heloddhūlitamallikākisalayairyo vṛddhimabhyāgataḥ /

soyaṃ daivavaśādvaśāvirahitaḥ śūtkārakārī karī

nirmajjadvajarajjupāśavivaśaḥ kaṣṭaṃ kimāceṣṭām //

he gandhakuñjara mahāgirikuñjarāji-

madyāpi mā smara salīlanimīlitākṣaḥ /

muñcābhimānamadhunā bhaja vartamānaṃ

vakraṃ vidherupari śāsanamaṅkuśaṃ ca //

svacchasvādujalā vihāya sarito hartuṃ tṛṣaṃ duḥsahāṃ

mā matta dviradākṣi nikṣipa śaratkṛṣṭe taḍāgāmbuni /

pītesminsakalepi gacchati na te śāntiṃ pipāsā jale

grāmasyaikagateramuṣya niyataṃ syājjīvite saṃśayaḥ //

dūrvākuratṛṇāhārā dhanyāstāta vane mṛgāḥ /

vibhavonmattacittānāṃ na paśyanti mukhāni yat //

amṛtā vigataprāṇā sāntaḥśalyākṛtavraṇā /

abaddhā niścalevāste kūṭasaṃsthe mṛge mṛgī //

rajjvā diśaḥ pravitatāḥ salilaṃ viṣeṇa

pāśairmahī hutabhujā jvalitā vanāntāḥ /

vyādhāḥ padānyanusaranti gṛhītabāṇāḥ

kaṃ deśamāśrayati yūthapatirmṛgāṇām //

drutataramito gaccha prāṇaiḥ kuraṅga viyujyase

kimiti valitagrīvaṃ sthitvā muhurmuhurīkṣase /

vidadhati hatavyādhānāṃ te manāgapi nārdratāṃ

kaṭhinamanasāmeṣāmete vilocanavibhramāḥ //

sthalīnāṃ dagdhānāmupari mṛgatṛṣṇāmanusaraṃs-

tṛṣārtaḥ sāraṅgo viramati na khinnepi manasi /

ajānānastattvaṃ na sa mṛgayatenyatra sarasī-

mabhūmau pratyāśā na ca phalati vighnaṃ ca kurute //

he sāraṅga tṛṇānyaśāna salilaiḥ prāṇānpuṣāṇāthavā

yadvā syāḥ pavanāśanastadapi te sāviṣkṛti prāṇitam /

yeneyaṃ bhavatocchvasatkuvalayaprastāracārudyutir-

dṛṣṭirvittamadoddhatākṣiṇi mukhe mūrkhasya nāyāsitā //

alpīyaḥskhalanena yatra patanaṃ kṛcchreṇa yatronnatir-

dvāre vetralatāvitānagahane kaṣṭaḥ praveśakramaḥ /

he sāraṅga manoramā vanabhuvastyaktvā viśeṣārthinā

kiṃ bhūbhṛtkaṭakasthitivyasaninā vyarthaṃ khurāḥ śātitāḥ //

naitāstā malaya kānanabhuvaḥ svacchasravannirjharās-

tṛṣṇā yāsu nivartate tanubhṛtāmālokamātrādapi /

rūkṣadhvāṅkṣaparigraho bharurayaṃ sphārībhavadbhrāntayas-

tā etā mṛgatṛṣṇikā hariṇa he nedaṃ payo gamyatām //

tyaktaṃ janmavanaṃ tṛṇāṅkuravatī māteva muktā sthalī

visrambhasthitihetavo na gaṇitā bandhūpamāḥ pādapāḥ /

bālāpatyaviyogaduḥkhavidhurā nāpekṣitā sā mṛgī

mārgantaḥ padavīṃ tathāpyakaruṇā vyādhā na muñcantyamī //

chittvā pāśamapāsya kūṭaracanāṃ bhaṅktvā balādvāgurāṃ

paryastāgniśikhākalāpajaṭilānnirgatya dūraṃ vanāt /

vyādhānāṃ śaragocarādapi javenotplutya dhāvanmṛgaḥ

kūpāntaḥ patitaḥ karoti vidhure kiṃ vā vidhau pauruṣam //

svairī bhrāmyasi nātha kāmyasi paradvārāṇi nottāmyasi

nādyānāmanimittakopakuṭilālāpaṃ mukhaṃ paśyasi /

muñcasyekamapi kṣaṇaṃ prakaṭitapremāṃ ca na preyasīṃ

he sāraṅga tavātisundaramidaṃ kenopadiṣṭaṃ vratam //

svacchandaṃ hariṇena yā viharatā daivātsamāsāditā

bhaṅgaprasrutadugdhabindubisarā śālernavā mañjarī /

niḥśvāsānaladagdhakomalatṛṇaprakhyāpitāntarvyathas-

tāmeva prativāsaraṃ muniriva dhyāyanvane śuṣyati //

sāraṅgo na latāgṛheṣu ramate no paṃsule bhūtale

no ramyāsu vanopakaṇṭhaharitacchāyāsu śītāsvapi /

tāmevāyatalocanāmanudinaṃ dhyāyanmuhuḥ preyasīṃ

śailendrodarakaṃdareṣu gatadhīḥ śṛṅgāriveṣaḥ sthitaḥ //

śṛṅgeṇāṅgaṃ mṛgāṇāṃ kaṣati paricayaprāptaye niḥspṛhāṇāṃ

mandasvacchandacārī pariharati bhayādālayaṃ yūthapasya /

dṛṣṭastiṣṭhatyalakṣyo jhagiti nipatitaistatkuraṅgīkaṭākṣaiḥ

sāraṅgo duḥkhamāste vidhuravidhivaśādanyayūthapraviṣṭaḥ //

ādāya māṃsamakhilaṃ stanavarjamaṅgān-

māṃ muñca vāgurika yāhi kuru prasādam /

adyāpi ghāsakavalagrasanānabhijño

manmārgavīkṣaṇaparastanayo madīyaḥ //

puro revā pāre giriratidurārohaśikharaḥ

saraḥ savye vāme davadahanadāhavyatikaraḥ /

dhanuṣpāṇiḥ paścācchabarahatako dhāvatitarāṃ

na yātuṃ na sthātuṃ hariṇāśiśureṣa prabhavati //

kva krīḍati kva carati kva karoti vṛttiṃ

vāri kva nāma pibati svapiti kva nāma /

itthaṃ mṛgaṃ niraparādhamabādhamānaṃ

vyādhonudhāvati vadhāya dhanurdadhānaḥ //

candraḥ sudhāṃśurayamatrisuto dvijeśaḥ

puṇyairavāpi śaraṇāya mayeti toṣam /

mugdhaiṇaśāva bhaja mā tyaja pāpamenaṃ

mīnaṃ prabhujya sahasā kṛtameṣabhogam //

karabha yadi kadācitprabhramandaivayogān-

madhukarakulatastvaṃ prāpayethā madhūni /

virama virama tebhyaḥ santi śaṣpāṇyaraṇye

prathamamukharasāste śoṣayantyeva paścāt //

vikacakumudaiḥ phullāmbhojaiḥ sarobhiralaṃkṛtāṃ

marakatamaṇiśyāmāṃ śaṣpairvihāya vanasthalīm /

smarati karabho yadvṛkṣāṇāṃ caranmarudhanvanāṃ

paricayaratiḥ sā durvārā na sā guṇavairitā //

karabhadayite yattatpītaṃ sudurlabhamekadā

madhu vanagataṃ tasyālābhe virauṣi kimutsukā /

kuru paricitaiḥ pīloḥ pattrairdhṛtiṃ marugocare

jagati sakale kasyāvāptiḥ sukhasya nirantarā //

karabhadayite yosau pīlustvayā madhulubdhayā

vyapagatadhanacchāyastyakto na sādaramīkṣitaḥ /

calakisalayaḥ sopīdānīṃ prarūḍhanavāṅkuraḥ

karabhadayitāvṛndairanyaiḥ sukhaṃ paribhujyate //

karabha kimidaṃ dīrghocchvāsaiḥ kṣiṇoṣi śarīrakaṃ

virama śaṭhe he kasyātyantaṃ sakhe sukhamāgatam /

cara kisalayaṃ svasthaḥ pīlorvimuñca madhuspṛhāṃ

punarapi bhavānkalyāṇānāṃ bhaviṣyati bhājanam //

karabha rabhasātkroṣṭuṃ vāñchasyaho śravaṇajvaraḥ

śaraṇamathavānṛjvī dīrghā tavaiva śirodharā /

pṛthugalabilāvṛttiśrāntoccariṣyati vāṅmukhā-

diyati samaye ko jānīte bhaviṣyati kasya kim //

tathā saṃtuṣṭaḥ sañjalavṛṇaśamīpīlubadaraiś-

caransvasthoraṇye karabhaśiśukaḥ śokarahitaḥ /

kṛto madhvāsvādapravaṇahadayo mugdhavidhinā

yathā nānyadbhuṅkte na pibati na śete na ramate //

yasyāsīnnavapīlupattrabadaragrāsopi saṃtuṣṭaye

dīrghādhvanyanugamyate na padavī yasya svayūthyairapi /

soyaṃ saṃprati yāti bālakarabhaḥ kṣīṇodyamaḥ kṣāmatāṃ

manye nūnamanena daivahatakenāsvāditaṃ bhrāmaram //

pīlūnāṃ hi phalaṃ kaṣāyarahitaṃ romanthayitvā marau

śākhāgraṃ yadakhādi cāru karabhīvaktrārpitaṃ premataḥ /

tatsmṛtvā karabhena khedavidhuraṃ dīrghaṃ tathā kūjitaṃ

prāṇānāmabhavattadeva sahasā prasthānatūryaṃ yathā //

kramelakaṃ nindati komalecchuḥ

kramelakaḥ kaṇṭakalampaṭastam /

prītau tayoriṣṭabhujoḥ samāyāṃ

madhyasthatā naikataropahāsaḥ //

eka eva khago mānī vane vasati cātakaḥ /

pipāsito vā mriyate yācate vā puraṃdaram //

ayi cakitamugdhacātaka marubhuvi dhāvasi mudhā kimudgrīvam /

grīṣme davāgnivalitastāpicchoyaṃ na vidyutvān //

pipāsurapyeva jalaṃ śikhaṇḍī

pratīkṣate prāṇasamāṃ pibantīm /

nūnaṃ priyāsnehanibaddhadṛṣṭiḥ

svalpaṃ payaḥ paśyati nimnagāsu //

atyunnativyasaninaḥ śirasodhunaiṣa

svasyaiva cātakaśiśuḥ praṇayaṃ vidhattām /

asyaitadicchati nahi pratatāsu dikṣu

tāḥ svacchaśītamadhurāḥ kva nu nāma nāpaḥ //

kekāḥ kalā vanabhuvastilakāyamāno

ramyaḥ kalāpamahimaiṣa śikhaṇḍinosya /

durlakṣaṇaṃ nanu vihāyasi vāyasādi-

kṣuṇṇepyayaṃ caṭakatulyagatirna jātaḥ //

nīlābjapuñjarajasāruṇitānvimucya

svacchānsudhādhikarasānapi vārirāśīn /

yaccātakaḥ pibati vāridharodabindūn-

manye tadānatibhayācchirasobhimānī //

divyāmbupānaniyamastava mohayetkaṃ

doṣopi saṃvṛtimatāṃ bhajate guṇatvam bhūmisthamambu yadi cātaka pātumiccheḥ

kaṇṭhavraṇaṃ prakaṭayestadayogyatāṃ ca //

divyāmbupānaniyamastava mohayetkaṃ

doṣopi saṃvṛtimatāṃ bhajate guṇatvam //

kiṃ naiva santi navatāmarasāvataṃsā

haṃsāvalīvalayino jalasanniveśāḥ /

kopi graho gururayaṃ bata cātakasya

pauraṃdarīṃ yadabhivāñchati vāridhārām //

kiṃ dūreṇa payodharā upari kiṃ nānye raṭantaḥ śrutā

nindyāḥ pāpatayā svakukṣiṣu gatāḥ kiṃ nāma pakṣāḥ kṣayam /

ramyaṃ vā gagane na kiṃ viharaṇaṃ kiṃ tūgrakākāvalī-

paryāyapratipattilāghavabhayādbhūmau sthitā barhiṇaḥ //

no tāṇḍavena nayanāmṛtanirjhareṇa

kekāraveṇa na ca karṇarasāyanena /

barheṇa cāpi suracāparucā tavāya-

moturna tuṣyati śikhinvadhamantareṇa //

cātaka tāta kiyadbhavatā pātakamatulamakāri /

navajaladādapi cañcupuṭe yattava na patati vāri //

jalakaṇavitaraṇarahitaḥ prakaṭitadhavalitaveṣaḥ /

cātaka raṭasi vṛthā kiṃ jaladaḥ śārada eṣaḥ //

santi kūpāḥ sphuradrūpāḥ paritaḥ saritaḥ śubhāḥ /

tathāpi cātakasyaikaḥ phalado jaladodayaḥ //

kekānibhāddhaṭayase paṭucāṭukāni

cañcatkalāpamapi nṛtyasi rañjanāya /

he cātaka prayatase jaladaṃ pratītthaṃ

binduṃ jalasya labhase na ca lajjase ca //

vāhatvamīśvarasutasya vidhāya barhin-

pramlāyitaḥ sa nijapakṣakalāpa eva /

nārādhitaḥ sa bhavatā puruṣottamaḥ kiṃ

yaste tṛṣaṃ praśamayetkacameghavarṣaiḥ //

vasatotiśayaprītyā mānasocitasaṃsthiteḥ /

palvalāmbhasi haṃsasya haṃsataiva vikalpyate //

pibanti madhu padmebhyo bhṛṅgāḥ kesaradhūsarāḥ /

haṃsāḥ śaivālamaśnanti dhigdaivamasamañjasam //

yadi nāma daivayogājjagadasarojaṃ kadācidapi jātam /

avakaranikaraṃ vikirati tatkiṃ kṛkavākuriva haṃsaḥ //

kaṭu raṭati nikaṭarvatī vācāṭaṣṭiṭṭibhaḥ paṭuryatra /

apasaraṇameva śaraṇaṃ maunaṃ vā tatra haṃsasya //

astu yadyapi sarvatra nīraṃ nīrajamaṇḍitam /

ramate na marālasya mānasaṃ mānasaṃ vinā //

kṣudhitopi padmakhaṇḍe jahāti rajasāvṛtaṃ hi kiṃjalkam /

guṇini kṛtapakṣapāto bisaṃ tu bahu manyate haṃsaḥ //

taralayasi dṛśaṃ kimutsukā-

makulaṣamānasavāsalālite /

avatara kalahaṃsi vāpikāṃ

punarapi yāsyasi paṅkajālayam //

bhṛṅgāṅganājanamanoharahārigīta-

rājīvareṇukraṇakīrṇapaśaṅgatoyām /

ramyāṃ himācalanadīṃ pravihāya haṃsa

he he hatāśa vada kāṃ diśamutsukosi //

he haṃsa melitapayaḥsalilaṃ vivektuṃ

śaktasya saṃprati matiḥ kva nu tedya yātā /

kāsāravāriṇi kalāṃ patitāṃ yadindo-

rādātumicchasi bisāṅkuravāñchayā tvam //

śītāṃśuśekharaśiroruhasaṃśritāni

puṇyāni pāvitajaganti manoramāṇi /

bhrāntvā ciraṃ surasaritsalilāni daivāl-

labdhāni hātumiha vāñchasi nāsi haṃsaḥ //

sthitvā ciraṃ nabhasi niścalatārakeṇa

mātaṅgasaṅgakaluṣāṃ nalinīṃ nirīkṣya /

utpannamanyuparighargharaniḥsvanena

haṃsena sāśru parivṛtya gataṃ na līnam //

yenojjhitaṃ sahacarīvadanopanītaṃ

ramyaṃ mṛṇālaśakalaṃ himaśaṅkhaśubhram /

soyaṃ khago hatavidhe tava ceṣṭitena

śevālanālalavalampaṭatāṃ vidhatte //

raṭasi kaṭu kimuccairvāyasa spardhayā me

vihagahataka viṣṭhāraktavaktrāntarālaḥ /

vitatadhavalapakṣākṣepavikṣobhitāmbhāḥ

kamalavanavihārī sārasohaṃ na kākaḥ //

haṃsodhvagaḥ śramamapohayituṃ dinānte

kāraṇḍakākabakabhāsavanaṃ praviṣṭaḥ /

mūkoyamityupahasanti lunanti pakṣān-

nīcāśrayo hi mahatāmavamānabhūmiḥ //

kva kaṭhinamaho pīloḥ pattraṃ mṛduḥ kva bisāṅkuraḥ

kva kaṭu lavaṇaṃ kaupaṃ cāmbhaḥ kva tāmarasāsavaḥ /

kva kusumarajo hṛdyaṃ rūkṣāḥ kva coṣarapāṃsavaḥ

kva maruviṣayo dhvāṅkṣakṣetraṃ kva haṃsa bhavādṛśāḥ //

bho rājahaṃsa kimiti tvamihāgatosi

yosau bakaḥ sa iha haṃsa iti pratītaḥ /

tadgamyatāṃ tvaritameva tataḥ prabhāte

yāvadvadanti baka eṣa na mūḍhalokāḥ //

aye vāpīhaṃsā nijavasatisaṃkocapiśunaṃ

karudhvaṃ mā ceto viyati bahato vīkṣya vihagān /

amī te sāraṅgā bhuvanamahanīyavratabhṛto

nirīhāṇāmeṣāṃ tṛṇamiva bhavantyambunidhayaḥ //

tarau tīrodbhūte kvacidapi dalācchāditatanuḥ

pataddhārāsārāṃ gamaya viṣamāṃ prāvṛṣamimām /

nivṛttāyāṃ tvasyāṃ sarasi sarasotphullanaline

sa eva tvaṃ haṃsaḥ punarapi vilāsāsta iha te //

gataṃ tadgāmbhīryaṃ jalamapi vṛtaṃ jālakaśataiḥ

sakhe haṃsottiṣṭha prathamamamuto dagdhasarasaḥ /

sa yāvatpaṅkāmbhaḥkaluṣitavapurbhūrivilapan-

na kāko vācāṭaścaraṇayugalaṃ mūrdhni kurute //

spṛśati na bisaṃ cañcvā bhūyastayā saha khaṇḍitaṃ

pibati na jalaṃ yāti svaptuṃ na śevalajālakam /

kamalakalikābhaṅgakrīḍāṃ karoti na sārasaḥ

kvaṇati karuṇaṃ śokagrastaḥ priyāvirahākulaḥ //

sarasi bahuśastārāchāyāṃ daśanparivañcataḥ

kumuda viṭapānveṣī haṃso niśāsvavicakṣaṇaḥ /

daśati na punastārāśaṅkī divāpi sitotpalaṃ

kuhakacakito lokaḥ satyepyapāyamapekṣate //

muktābhāni payāṃsi bhaṅgavilasaddugdhā bisagranthayaḥ

sphītāstāmarasāsavā viharaṇakrīḍāsahaṃ saikatam /

santyeva pratideśamatraviṣame he haṃsa paṅkāṅkite

dhṛṣṭoktruṣṭabake jaratsarasi te koyaṃ nivāsagrahaḥ //

āpūryeta punaḥ sphuracchapharikāsārormibhirvāribhir-

bhūyopi pravibhajyamānanalinaṃ paśyema toyāśayam /

ityāśāśatatantubaddhahṛdayo naktaṃdinaṃ dīnadhīḥ

śuṣyatyātapaśoṣitasya sarasastīre jaratsārasaḥ //

tāvaddolitapaṅkajacyutarajaḥpiṅkāṅgarāgojjvalp

yaḥ śṛṇvankalakūjitaṃ madhulihāṃ saṃjātaharṣotsavaḥ /

kāntācañcupuṭāpavarjitabisagrāsagrahepyakṣamaḥ

soyaṃ saṃprati haṃsako marugataḥ kaṣṭaṃ tṛṇaṃ vāñchati //

yāṃ smṛtvā sahasaiva mānasasarastyaktvā viśeṣārthinas-

tāmevotsukacetasaḥ kamalinīṃ dṛṣṭvā bakādhyāsitām /

līyante vigatābhimānalaghavastatraiva bhūyopi ye

haṃsāste na bhavanti haṃsadhavalāḥ prāyo bakā eva te //

yāmāliṅgya bakā raṭanti kaṭukaṃ dīrghocchvasatkaṃdharā

yasyāmaṃsataṭāvaghaṭṭitajalaṃ valgantyamī madgavaḥ /

yā śaśvanmalinātmakairapi bakairnaktaṃdinaṃ sevyate

sā haṃsena manasvinā kamalinī yuktaṃ yadi tyajyate //

rūpaṃ hāri manoharā sahacarī pānāya pādmaṃ madhu

krīḍā cāpsu saroruheṣu vasatisteṣāṃ rajo maṇḍanam /

vṛttiḥ sādhumatā bisena sahṛdaścārusvanāḥ ṣaṭpadāḥ

sevādainyavimānanāvirahito haṃsaḥ sukhaṃ jīvati //

matsyā api hi jānanti kṣīranīravivecanam /

prasiddhaṃ rājahaṃsānāṃ yaśaḥ puṇyairavāpyate //

kruddholūkanakhaprapātavigalatpakṣā api svāśrayaṃ

ye nojjhanti purīṣapuṣṭavapuṣastekecidanye dvijāḥ //

ye tu svargataraṅgiṇībisalatāleśena saṃvardhitā

gaṅgānīramapi tyajanti kaluṣaṃ te rājahaṃsāḥ kutaḥ //

samudgirasi vācaḥ kiṃ puṃskokila sukomalāḥ /

śvabhresmiñjaḍapāṣāṇagurunirghoṣabhairave //

kākaiḥ saha vivṛddhasya kokilasya kalā giraḥ /

khalasaṅgepi naiṣṭhuryaṃ kalyāṇaprakṛteḥ kutaḥ //

śrotrotsavaṃ tava kalaṃ kalakaṇṭha kotra

nādaṃ śṛṇoti rativigrahasaṃdhidūtam /

dāvāgnidagdhaghanapādapakoṭarānta-

rāvirbhavatkaṭuravāsu vanasthalīṣu //

mūkīmūya tameva kokila madhuṃ bandhuṃ pratīkṣasva he

helollāsitamālatīparimalāmodānukūlānilam /

yatraitāstava sūktayaḥ saphalatāmāyāntyamī tūllasat-

pāṃsūttambhabhṛto nidāghadivasāḥ saṃtāpasaṃdhāyinaḥ //

bhrātaḥ kokilakūjitairalamalaṃ nārghanti yasmādguṇās-

tūṣṇīmāḥsva viśīrṇaparṇanicayacchannaḥ kvacitkoṭare /

udyānadrumavāṭikākaṭuraṭatkākāvalīṃsakulaḥ

kāloyaṃ śiśirasya saṃprati sakhe nāyaṃ vasantotsavaḥ //

kvacijjhillīnādaḥ kvacidatulakākolakalahaḥ

kvacitkaṅkārāvaḥ kvacidapi kapīnāṃ kalakalaḥ /

kvaciddhoraḥ pherudhvanirayamaho daivaghaṭanā

kathaṃkāraṃ tāraṃ kvaṇatu cakitaḥ kokilayuvā //

... ... ... ... ... ... //

ketakīkusumaṃ bhṛṅgaḥ pīḍyamānopi sevate /

doṣāḥ kiṃ nāma kurvanti guṇāpahṛtacetasaḥ //

kṛtvāpi koṣapānaṃ bhramarayuvā purata eva kamalinyāḥ /

abhilaṣati bakulakalikāṃ madhulihi maline kutaḥ satyam //

madanamavalokya niṣphalamanityatāmapi ca bandhujīvānām /

gurumupagamya bhramaraḥ saṃprati jāto japāsaktaḥ //

bhramara bhramatā digantarāṇi

kvacidāsāditamīkṣitaṃ śrutaṃ vā /

vada satyamapāsya pakṣapātaṃ

yadi jātīkusumānukāri puṣpam //

kamalaṃ bhavanaṃ rajoṅgarāgo

madhu pānaṃ madhurāḥ priyāpralāpāḥ /

śayanaṃ mṛdu kesaropadhānaṃ

bhramarasyāmbhasi kā na rājalīlā //

patitamutpatitaṃ sthitamakriyaṃ

sakaruṇaṃ kvaṇitaṃ gatamāgatam /

kamalinīmalinā tuhināhatāṃ

nahi tadasti vilokya na yatkṛtam //

kamalinīmalinī dayitaṃ vinā

na sahate saha tena niṣevitām /

tamadhunā madhunā nihitaṃ hṛdi

smarati sā ratisāramaharniśam //

madaṃ na lipseta śilīmukho yadi

dvipānna karṇāgranipātamāpnuyāt /

paropasarpī sukhaleśalipsayā

naro bhavatyeva parābhavāspadam //

madhukara bahuśastvayā nirastāḥ

kusumalatāstṛṇāvatsupuṣpitāgrāḥ /

phalamanubhava kaṇṭakāvṛtābhyas-

tadidamapatrapa ketakīlatābhyaḥ //

pulleṣu yaḥ kamalinīkamalodareṣu

cūteṣu yo vilasitaḥ kalikāntarasthaḥ /

paśyādya tasya madhupasya śaradvyapāye

kṛcchreṇa veṇuvivare divasāḥ prayānti //

puṣpāsavaṃ surabhi gandhirajoṅgarāgaḥ

pītvā latāsu madhupaḥ kamale niṣaṇṇaḥ /

baddhodhunā śaśikaraiḥ karuṇaṃ virauti

saṃtoṣahīnamiha kaṃ na bhajantyanarthāḥ //

anyāsu tāvadupamardasahāsu bhṛṅga

lolaṃ vinodaya manaḥ sumanolatāsu /

nugdhānanāmarajasaṃ kalikāmakāle

bālāṃ kadarthayasi kiṃ navamālikāyāḥ //

erāvaṇānanamadāmbukaṇāvapāta-

saṃsaktatāmarasareṇupiśaṅgitāṅgaḥ /

caṇḍānilāhatatuṣāraviśīrṇapakṣaḥ

kṣīṇaḥ kṣitau madhukaro vivaśotra śete //

sotkaḥ paribhramasi kiṃ vyavapātidhairyaḥ

kūjandvirepha karuṇaṃ kusumāsavārthī /

anyāsu pādapalatāsu dhṛtiṃ badhāna

bhagnā hi sā kusumitā sahakāravallī //

svāmodavāsitasamagradigantarālā

raktā manoharamukhā sukumāramūrtiḥ /

sevyā sarojakalikā tu yadaiva jātā

nītastadaiva vidhinā madhuponyadeśam //

jātyujjvale madhurakomalavāgnilāsau

dvau puṣkare madhukarau yugapatpraviṣṭau /

ekastayormadhubharākulapūrṇadehaḥ

kaṣṭe vidhau na rajasāpi yuto dvitīyaḥ //

madhukaragaṇaścūtaṃ tyaktvā gato navamālikāṃ

punarapi gato raktāśokaṃ kadambataruṃ tataḥ /

tadapi suciraṃ sthitvā tebhyaḥ prayāti saroruhaṃ

paricitaguṇadveṣī loko navaṃ navamīhate //

likhitakamale saundaryeṇa prakāmahṛtātmanā

kimiva na kṛtaṃ tatra bhrāntvā madhuspṛhayālinā /

adhigatarasaḥ sobhūttasmānmanāgapi nālpadhīr-

dhuri tu likhitastṛṣṇāndhānāṃ janena vivekinā //

bhramati bakule mandaṃ kunde na vindati nirvṛtiṃ

prakṛtisurabhau raktāśoke na yāti viśokatām /

surabhikusumāmodotkaṇṭhāpanītamanā vane

vahati tanutāmaṅge bhṛṅgaḥ smarannavamālikām //

spṛśati śanakaiścumbannaṅgaiḥ karoti nipīḍanaṃ

caraṇapatanaṃ mudrābhedaṃ vidhātumapīhate /

samayamucitaṃ cittotsukyātpratīkṣitumakṣamo

madhukarayuvā puṇyairlabdhvā navāṃ navamālikām //

himotsannāṃ dṛṣṭvā hatakamalanālāṃ kamalinīṃ

dvirephāḥ saṃvṛttāḥ sapadi gajagaṇḍapraṇayinaḥ /

aho dhigbhūtānāṃ prakṛtiriyamapratyayakarī

na kaścitkṣīṇārthe prathamaguṇagandhaṃ gaṇayati //

kimāmodabhrāntyā bhramasi suciraṃ bhṛṅga nanu he

na jānīṣe tattvaṃ pratapatitarāṃ grīṣmasamayaḥ /

sthitaṃ śūnyaṃ puṣpaiḥ prakaṭaviṭapaṃ paśya vipinaṃ

gataḥ gaurabhyāḍhyaḥ prakṛtisubhagaścaitravibhavaḥ //

kenāghrātamudāramasya kusumaṃ kaiścumbitaṃ kesaraṃ

pītaḥ kena rasosya kena rajasā codvellitaṃ kena vā /

he he mugdhamadhuvrata vraja javādanyāṃstarūnpuṣpitā-

nuttāletra vṛthaiva pippalatarau kiṃ kiṃcidāsādyate //

pratyagrotra yathāsukhaṃ madhurasaḥ pātavya ityutsukas-

tṛṣṇāvibhramavipralabdhahrdayastattvāvabodhaṃ vinā /

nirviṇṇopyaphalaśramo na viramatyālekhyapadmākare

durbuddhirvyasanī tathāpi madhupastṛṣṇāśayodbhrāmyati //

yasyāḥ saṃgamavāñchayā na gaṇitā vāpyo vinidrotpalā

yāmāliṅgya samutsukena manasā yātaḥ parāṃ nirvṛtim /

bhagnāṃ tāmavalokya candanalatāṃ bhṛṅgeṇa yajjīvyate

dhairyaṃ nāma tadastu tasya na punaḥ snehānurūpaṃ kṛtam //

yenāmodini kesarasya mukule pītaṃ madhu svecchayā

nītā yena niśā śaśāṅkadhavalā padmodare śārade /

bhrāntaṃ yena madapravāhamaline guṇḍasthale dantināṃ

soyaṃ bhṛṅgayuvā karīraviṭape badhnātu tuṣṭiṃ kutaḥ //

mā bhūnnāma sahāmunaiva nidhanaṃ daivātkathaṃcitpunas-

tṛṣṇā vā hatajīvite yadi tadā kiṃ puṣpaśūnyaṃ jagat /

yenaivonmathitaḥ sa eva dayitaḥ padmākaro nirdayaṃ

dānāmbhaḥspṛhayānuyātyaliraho lolastameva dvipam //

sopūrvo rasanāviparyayavidhistatkarṇayoścāpalaṃ

dṛṣṭiḥ sā madavismṛtasvaparadikkiṃ bhūyasoktena vā /

sarvaṃ niścitavānasi bhramara he yadvāraṇodyāpyasā-

vantaḥśūnyakaro niṣevyata iti bhrātaḥ ka eṣa grahaḥ //

re re bhṛṅga madāndhavāraṇacalatkarṇānilāndolana-

kleśaklāntatano mudhaiva bhavatā duḥkhaṃ kimityāsyate /

utkūjatsamadadvirephavalayapyāluptakośaśriyaḥ

sāmodāḥ prakaṭāśayāḥ pratipadaṃ santyeva padmākarāḥ //

gandhāḍhyāṃ navamālikāṃ madhukarastyaktvā gato yūthikāṃ

tāṃ tyaktvāpi gataḥ sa candanataruṃ tasmātsarojaṃ gataḥ /

baddhastatra niśākareṇa suciraṃ krandatyasau mandadhīḥ

saṃtoṣeṇa vinā parābhavaśataṃ prāpnoti lubdho janaḥ //

rātrirgamiṣyati bhaviṣyati suprabhātaṃ

bhāsvānudeṣyati hasiṣyati padminī ca /

evaṃ vicintayati koṣagate dvirephe

hā hanta hanta nalinīṃ gaja unmamātha //

bhramanvanānte vanamañjarīṣu

na ṣaṭpado gandhaphalīmajighrat /

sā kiṃ na ramyā sa ca kiṃ na rantā

balīyasī kevalamīśvarecchā //

aṅke vṛddhimupāgataṃ śiśutayā sarvāṅgamāliṅgitaṃ

matsyaḥ śrīparirambhanirbharataravyākośakoṣonmukhaiḥ /

āśāptaiḥ paripīyamānamaniśaṃ niḥspandamindindirair-

dūrādeva nimeṣaśūnyanayanaḥ padmaṃ samudvīkṣate //

jīvato nigiranmatsyānmunivaddṛśyate bakaḥ /

mṛnānapi na gṛdhrastu dhigākāramunīndratām //

nāleneva sthitvā pādenaikena kuñcitagrīvam /

janayati kumudabhrāntiṃ vṛddhabako bālamatsyānām //

eṣa bakaḥ sahasaiva vipannaḥ

śādyamaho kva nu tadgatamasya /

sādhu kṛtāntaka kaścidapi tvāṃ

vañcayitum na kutopi samarthaḥ //

nijakulocitaceṣṭitamātmano

yadapahāya yiyāsasi haṃsatām /

baka cara vratameva tathāpi te

phalati tattadidaṃ yatatāṃ nṛṇām //

na kolilānāmiva mañcu kūjitaṃ

na kabdhalāsyāni gatāni haṃsavat /

na barhiṇānāmiva citrapakṣatā

guṇastathāpyasti bake bakavratam //

tadvedagdhyaṃ samuditapayastoyatattvaṃ vivektu-

mālāpāste sa ca mṛdupadanyāsahṛdyo vilāsaḥ /

āstāṃ tāvadbaka yadi tathā vetsi kiṃcidicchlathāśaṃ

tūṣṇīmevāsitumayi sakhe tvaṃ kathaṃ me na haṃsaḥ //

kastvaṃ lohitalocanāsyacaraṇo haṃsaḥ kuto mānasāt-

kiṃ tatrāsti suvarṇapaṅkajavanānyambhaḥ sudhāsaṃnibham /

muktāśuktirathāsti śaṅkhanicayo vaidūryarohāḥ kvacic-

chambūkāḥ kimu santi neti ca bakairākarṇya hīhīkṛtam //

tulyavarṇacchadaḥ kṛṣṇaḥ kokilaiḥ saha saṃgataḥ /

kena vijñāyate kākaḥ svayaṃ yadi na bhāṣate //

ātmarutādapi virutaṃ kurvāṇāḥ spardhayā saha mayūraiḥ /

kiṃ jānanti varākāḥ kākāḥ kekāravānkartum //

kṛṣṇaṃ vapurvahatu cumbatu satphalāni

ramyeṣu saṃcaratu cūtavanāntareṣu /

puṃskokilasya caritāni karotu nāma

kākaḥ kila dhvanividhau nanu kāka eva //

saṃprāpya kokilakulaiḥ kamanīyakāntiḥ

kāntasvarairapi balātkhalu saṃnikarṣam /

vaidhuryabhāji hatavedhasi kiṃ varākaḥ

kākaḥ karotvanukṛtiṃ na yayau yadeṣām //

iyaṃ pallī bhillairanucitasamārambharasikaiḥ

samantādākrāntā viṣaviṣamabāṇapraṇayibhiḥ /

tarorasya skandhe gamaya samayaṃ kīra nibhṛtaṃ

na vāṇī kalyāṇī tadihamukhamudraiva śaraṇam //

kaati mukhagṛhītaṃ bhuktaśeṣaṃ purīṣaṃ

vilikhati caraṇāgrairdevatānāṃ śirāṃsi /

vrajati ca hatamānaḥ sādhumūrdhasvaśaṅkaḥ

kimiva na kurute khaṃ prāpya kāko varākaḥ //

daurbhāgyaṃ vacasāṃ tanormalinatā ceṣṭāsvaho cāpalaṃ

śaṅkāyāstadupajñataiva viditā vṛttistvavācyaiva sā /

itthaṃ dṛṣkṛtaśākhinaḥ phalamiva sphītaṃ tathāpyāturaḥ

kākaḥ kokilalāñchanacchavirucā kaṣṭaṃ muhurmūrchati //

nṛtyantaḥ śikhino manoharamamī śravyaṃ paṭhantaḥ śukā

vīkṣyante na ta eva khalviha ruṣā vāryanta evāthavā /

pānthastrīgṛhamiṣṭalābhakathanāllabdhānvayenāmunā

saṃpratyetadanargalaṃ balibhujā māyāvinā bhujyate //

re re dhvāṅkṣa virūkṣatāstu vacasaḥ kāṇākṣitā kṣamyate

laulyaṃ nāma taveti kātra gaṇanā bhāṇḍyaṃ vibhūṣaiva te /

sarvaṃ soḍhamidaṃ svabhāvavihitaṃ vahnerivauṣṇyaṃ hi te

yattvevaṃ viguṇasya kāpi bhavato grīvā na tatsahyate //

kākaḥ kokilamunnamayya kurute cūte phalāsvādanaṃ

bhuṅkte rājaśukaṃ nivārya kuraraḥ krīḍāparo dāḍimam /

dhūko barhiṇamasya śākhiśikhare śete sajāniḥ sukhaṃ

hā jātaṃ viparītamadya vipine śyene parokṣaṃ gate //

kiṃ kekīva śikhaṇḍamaṇḍitatanuḥ kiṃ kīravatpāṭhakaḥ

kiṃ puṃskokilavatsvanena madhuraḥ kiṃ haṃsavatsadgatiḥ /

kiṃ sāmānyaśakuntaśāvaka iva krīḍāvinodākaraḥ

kākaḥ kena guṇena kāñcanamaye vyāpāritaḥ pañjare //

utpattirmarutāṃ prabhoryugadine prakhyāpyaviśvotsave

puṇyāhaśrutiṣu prasiddhiradhikā pūrṇaṃ vayaḥ pauruṣam /

kākutsthena samaṃ sapatnakalaho daivajñatā tādṛśī

kākastena guṇena kāñcanamaye vyāpāritaḥ pañjare //

ādyaḥ praveśasamayaḥ sa kaleryugasya

prāptastiraskṛtabahūdakahaṃsasārthaḥ /

āhūye sādaratayā tapasontimohni

kāṇo dvijaḥ pratigṛhaṃ bata yatra pūjyaḥ //

sūrydanyatra yaccandrepyarthasaṃsparśi tatkṛtam /

khadyota iti kīṭasya nāma tuṣṭena kenacit //

ghanasaṃtamasamalīmasadaśadiśi niśi yadvirājasi tadanyat /

kīṭamaṇe dinamadhunā tarāṇikarāntaritacārusitakiraṇam //

jarjaratṛṇāgramadahansarṣapakaṇamaprakāyannūnam /

kīṭatvamātmatantraḥ khadyotaḥ khyāpayanbhāti //

bhrājiṣṇavo nabhasi bhūrihṛtāndhakāra-

svalpaprabhāḥ svatanumātranibaddhabhāsaḥ /

khadyotakāḥ prakaṭatīvraguruprabhāvās-

tāvanna saptaturagaḥ samudeti yāvat //

yuṣmādṛśaḥ kṛpaṇakāḥ krimayopi yasyāṃ

bhānti sma saṃtamasamayyagamanniśāsau /

sūryāṃśudīpradaśadigdivasodhunāyaṃ

bhātyatra nendurapi kīṭamaṇe kimu tvam //

induḥ prayāsyati vinaṅkṣyati tārakaśrīḥ

sthāsyanti līḍhatimirā na maṇipradīpāḥ /

andhaṃ samagramapi kīṭamaṇe bhaviṣya-

dunmeṣameṣyati bhavāniti dūrametat //

sattvāntaḥ sphuritāya vā kṛtaguṇādyāropatucchāya vā

tasmai kātaramohanāya mahaso leśāya mā svasti bhūt /

yacchāyāsphuraṇāruṇena khacatā khadyotanāmnāmunā

kīṭenāhitayāpi jaṅgamamaṇibhrāntyā viḍambyāmahe //

pratyagraiḥ parṇanicayaistaruryaireva śobhitaḥ /

jahāti jīrṇāṃstāneva kiṃ vā citraṃ kujanmanaḥ //

yathāpallavapuṣpāḍhyā yathāpuṣpaphalarddhayaḥ /

yathāphalarddhisvārohā hā mātaḥ kvāgamandrumāḥ //

sādhveva tadvidhāvasya vedhāḥ kliṣṭo na yanmudhā /

svarūpānanurūpeṇa candanasya phalena kim //

mayā badaralubdhena vṛkṣāṇāmanabhijñayā

vane kaṇṭakasādṛśyātkhadiraḥ paryupāsitaḥ //

mahātarurvā bhavati samūlo vā vinaśyati /

nāṅkuraprakriyāmeti nyagrodhakaṇikāṅkuraḥ //

puṣpapattraphalacchāyāmūlavalkaladārubhiḥ /

dhanyā mahīruhā yeṣāṃ vimukhā yānti nārthinaḥ //

patatyaṅgāravarṣe vā vāti vā pralayānile /

tālaḥ stabdhatayārabdhastayaiva saha naśyati //

chāyāvanto gatavyālāḥ svārohāḥ phaladāyinaḥ /

mārgadrumā mahāntaśca pareṣāmeva bhūtaye //

agatīnāṃ khalīkārādduḥkhaṃ naivopajāyate /

bhavantyaśokāḥ prāyeṇa sāṅkurāḥ pādatāḍitāḥ //

yadyapi candanaviṭapī vidhinā phalakusumavarjito vihitaḥ /

nijavapuṣaiva pareṣāṃ tathāpi saṃtāpamapaharati //

prāpte vasantamāse vṛddhiṃ prāpnoti sakalavanarājinaḥ /

yanna karīre pattraṃ tatkiṃ doṣo vasantasya //

phalitaghanaviṭapavighaṭitapaṭudinakaramahasi lasati kalpatarau /

chāyārthī kaḥ paśurapi bhavati jaradvīrudhāṃ praṇayī //

phalakusumakisalayojjvalaviṭapaśatāntaritataraṇikiraṇaughe /

mārgatarau nikaṭasthe kaḥ pathikaḥ klāntimanubhavati //

dūrīkṛtasvārthalavā janasya

samudyatā ye bhuvi tāpaśāntyai /

drumāsta evāgatikā na vidmaḥ

prajāpaterāśayaleśamatra //

candane viṣadharānsahāmahe

vastu sundaramaguptimatkutaḥ /

rakṣituṃ vada kimātmasauṣṭhavaṃ

saṃcitāḥ khadira kaṇṭakāstvayā //

grathita eṣa mithaḥ kṛtaśṛṅkhalo-

viṣadharairadhiruhya mahājaḍaḥ /

malayajaḥ sumanobhiranāśrito

yadata eva phalena na yujyate //

yatkiṃcanānucitamapyucitānubandhi

kiṃ candanasya na kṛtaṃ kusumaṃ phalaṃ vā /

lajjāmahe bhṛśamapakrama eva yātus-

tasyāntikaṃ parigṛhītabṛhatkuṭhāraḥ //

he bālacampakataro taruṇīkapola-

lāvaṇyacumbanasukhocitacārupuṣpa /

kiṃ puṣpitena vijahīha vikāsahāsa-

muddāmapāmaragaṇā marubhūmireṣā //

antaḥprataptamarusaikatadahyamāna-

mūlasya campakataroḥ kva vikāsacintā /

prāyo bhavatyanucitasthitideśabhājāṃ

śreyaḥ svajīvaparipālanamātrameva //

daurjanyamātmani paraṃ prathitaṃ vidhātrā

bhūrjadrumasya viphalatvasamarpaṇena /

kiṃ carmabhirniśitaśastraśatāvakṛttair-

āśāṃ na pūrayati sorthiparamparāṇām //

kiṃ kaṇṭakaikarasikena phaladviṣā kiṃ

vairasyasīmani kimu sthirakautukena /

chāyāvilāsavimukhena satāṃ kimaṅga

chātrā khalena khadiradruma eṣa sṛṣṭaḥ //

labdhaṃ cirādamṛtavatkimamṛtyave syād-

dīrghaṃ rasāyanavadāyuruta pradadyāt /

etatphalaṃ yadayamadhvagaśāpadagdhaḥ

stabdhaḥ phalaṃ phalati varṣaśatena tālaḥ //

he vṛkṣa śobhita mahāphalabhāralakṣmyā

kṣuttāpaśāntijanakaikajagatprasiddha /

tvatto mayā kathamapīdamadho nirastam-

ekaṃ phalaṃ śakunikhaṇḍitamalpamāptam //

atyantaśītalatayā subhagasvabhāva

satyaṃ na kaścidapi te tarurasti tulyaḥ /

chāyārthināmapi punarvikaṭadvijihva-

saṅgena candana viṣadrumanirviśeṣaḥ //

kathamiyati vanānte kaścideko na tādṛg-

varavanataruruccaiḥ puṣpavallīphalāḍhyaḥ /

jagadasukhavidhāturdagdhadhāturniyogād-

dhavakhadirapalāśāḥ kevalaṃ vṛddhibhājaḥ //

śākhāsaṃtatisaṃniruddhagaganābhogasya labdhvā taroś-

chāyāṃ yasya bhavidbhireva śamitā gharmāpadonekaśaḥ /

bhoḥ pānthā nanu dṛśyatāṃ vidhigatistasyaiva kālakṣaya-

prakṣīṇasya taledya taptasikatāṅgāraivaḥ paraṃ dahyate //

citrairyasya patittribhirdaśadiśo bhrāntvā sametaiḥ sukhaṃ

viśrāntaṃ śayitaṃ prabhuktamuṣitaṃ skandhe phalaiḥ praśrite /

tasyaivonmathitasya duṣṭakariṇā mārgadrumasyādhunā

kārīṣāya kaṣanti śoṣaparuṣāṃ gopālabālāstvacam //

saṃtoṣaḥ kimaśaktatā kimathavā tasminnasaṃbhāvanā

śobhaivātha ca kānanisthitiriyaṃ pradveṣa evāthavā /

āstāṃ khalvanurūpayā saphalayā puṣpaśriyā durvidhe

saṃbandhonanurūpayāpi na kṛtaḥ kiṃ candanasya tvayā //

sanmūlaḥ prathinnatirghanalasacchāyaḥ sthitaḥ satpathe

sevyaḥ sadbhiritīdamākalayatā tālodhvagenāśritaḥ /

puṃsaḥ śaktiriyatyasau sa tu phaledadyāthavā śvothavā

kāle kvāpyathavā kadācidathavā netyatra vedhāḥ prabhuḥ //

yajjātosi catuṣpathe ghanalasacchāyosi kiṃ chāyayā

saṃyuktaḥ phalitosi kiṃ yadi phalaiḥ pūrṇosi kiṃ saṃnataḥ /

he sadvṛkṣa sahasva saṃprati sakhe śākhāśikhākarṣaṇa-

kṣobhāmoṭanabhañjanāni janataḥ svaireva duścoṣṭitaiḥ //

suskandhasya visārisaurabhaguṇākrāntākhilāśasya te

tanvīcārupayodharāntarakṛtasparśasya gopyākṛteḥ /

doṣaḥ kopi bhujaṃgasaṃgamakṛtaḥ prodgūta eṣodhunā

yena tvāṃ parihṛtya candanataro yāntyadhvagā dūrataḥ //

chinnastaptasuhṛtsa candanataruryūyaṃ palāyyāgatā

bhogābhyāsasukhāsikāḥ pratidinaṃ tā vismṛtāstatra vaḥ /

daṃṣṭrākoṭiviṣolkayā pratikṛtaṃ tasya praharturna cet-

kiṃ tenaiva saha svayaṃ na nidhanaṃ yātāḥstha bho bhoginaḥ //

tvanmūle puruṣāyuṣaṃ gatamidaṃ kālena saṃśaṣyatāṃ

ksodīyāṃsamapi kṣaṇaṃ paramataḥ śaktiḥ kutaḥ prāṇitum /

tatsvastyastu vivṛddhimehi mahatīmadyāpi kā nastvarā

kalyāṇaiḥ phalitāsi tālaviṭapinputreṣu pautreṣu vā //

chāyāsyaiva ghanāsugandhirayamevāpannatāpacchidā-

magresyaiva guṇagrahaḥ saguṇatā kiṃ candanasyocyatām /

ā mūlātpunareṣu baddhavṛtibhirvyālaistathā dūṣito

jāne yena varaṃ dhavotha khadiropyanyothavā na tvayam //

na ślāṣyāni phalāni pallavakṛtā chāyā na vāñchāpi sā

no puṣpaṃ sumanoharaṃ na vihagāḥ śabdāmṛtasyandinaḥ /

kākavrātapurīṣanirbharajaranmūrteraśuddhātmano

niḥstabdhasya taroradhaḥ kathamaho sṛṣṭosi durvedhasā //

nāsya svāduphalaṃ na cāru kusumaṃ na snigdhaparṇā latā

na cchāyā klamahāriṇī na ca kalakvāṇāstathā patriṇaḥ /

eṣosau khadiradumaḥ kimathavā pānthena dṛṣṭastvayā

tatkiṃ pāntha kaṭhorakaṇṭakamukhairgātrakṣatārthī bhavān //

snigdhāḥ pallavinaḥ prakāmaviṭapavyāviddhacaṇḍātapā

namrāḥ svāduphalā samāśritajanakṣuttāpavicchedinaḥ /

dagdhāste taravaḥ prayāntu pathikāsteṣveva mārgeṣvamī

rūkṣāḥ kāṇṭakinaḥ sasarpavivarā bhūyaḥ prarūḍhā drumāḥ //

chāyā nātmana eva yā kathamasāvanyasya niṣpragrahā

grīṣmoṣmāpadi śītalastalabhūvi spandonilādeḥ kutaḥ /

vārtā varṣaśate gate kila phalaṃ bhāvīti vārtaiva sā

drāghimṇā muṣitāḥ kiyacciramaho tālena bālā vayam //

kastvaṃ bhoḥ kathayāmi daivahatakaṃ māṃ viddhi śāhoṭakaṃ

vairāgyādiva vakṣi sādhu viditaṃ kasmādidaṃ kathyate /

vāmenātra vaṭastamadhvagajanaḥ sarvātmanā sevate

na cchāyāpi paropakārakṛtaye mārgasthitasyāpi se //

āmodairmaruto mṛgāḥ kisalayairlambaistvacā tāpasāḥ

puṣpaiḥ ṣaṭcaraṇāḥ phalaiḥ śakunayo gharmārditāśchāyayā /

skandhairgandhagajāśca viśramarujāḥ śaśvadvibhaktāstvayā

prāptastvaṃ druma bodhisattvapadavīṃ satyaṃ kujātāḥ pare //

bhrāmyadbhṛṅgabharāvanamrakusumacyotanmadhūdgandhiṣu

cchāyāvatsu taleṣu pānthanivahā viśramya geheṣviva /

nityaṃ nirjharavārivāritatṛṣastṛpyanti yeṣāṃ phalais-

te nandantu phalantu yāntu ca parāmatyunnatiṃ pādapāḥ //

he he maṇḍitamārga mārgaviṭapiñjīvyāḥ samāḥ śāśvatīr-

adyāpyāvṛṇu diktaṭāni viṭapaiḥ sālaiścucumbāmbaram /

mūle viśramaṇāśayaiva luṭhitā yanna tvayā kevalaṃ

gharmārteḥ parimocitāḥ phalaśatairyāvadvayaṃ tarpitāḥ //

vṛddhiryasya tarormanorathaśatairāśāvatā prārthitā

jātosau sarasaḥ pravāsiphaladaḥ sarvāśritāpāśrayaḥ /

nānādeśasamāgatairaviditairākrāntamanyaiḥ khagais-

taṃ labdhāvasaropi vṛddhaśakunirdūre sthito vīkṣate //

dāvāgniploṣaduḥkhaṃ kharapavanajalakleśamarkācca tāpaṃ

mātaṅgākarṣaṇāni vyasanamapi guru prāptavantopi vajrāt /

dārucchāyāphalāni tvacamapi kusumaṃ mañjarīḥ pallavānvā

nārthibhyo vārayanti pratidivasamaho sādhu vṛttaṃ tarūṇām //

haṃsāḥ padmavanāśayā balibhujo gṛdhrāśca māṃsāśayā

pānthāḥ svāduphalāśayā madhulihaḥ saurabhyagandhāśayā /

dūrānniṣphalaraktapuṣpanicayairniḥsāra rathyonnate

re re śalmalipādapa pratidinaṃ ke na tvayā vañcitāḥ //

bhrātarbhīmamarubhramśramaśamavyāpārapāraṃgamaṃ

matvā candanapādapaṃ pathika mā viśrāntaye śiśriyaḥ /

etasyāntikavartibhirghanaviṣajvālāvalībīṣaṇair-

āśvāsya smṛtiśeṣatāṃ viṣadharairnīṃtaḥ kiyantodhvagāḥ //

uccairyo madhupānalubdhamanasāṃ bhṛṅgāṅganānāṃ gaṇair-

udgīto racitālayaḥ khagakulairdeśāntarādāgataiḥ /

āsīdyaśva niṣevitodhvagaśatairgrīṣmoṣmatānticchide

soyaṃ saṃprati durmadena dalitaśchāyātarurdantinā //

bhuktaṃ svāduphalaṃ kṛtaṃ ca śayanaṃ śākhāgrajaiḥ pallavais-

tvacchāyāpariśītalaṃ ca salilaṃ pītaṃ vinītaḥ klamaḥ /

viśrāntaṃ suciraṃ tatopi manasā prāptā parā nirvṛtis-

tvaṃ sanmārgatarurvayaṃ ca pathikā bhūyāspunaḥ saṃgamaḥ //

astyeva bhūbhṛtāṃ mūrdhni divi vā dyotatembudaḥ /

marudbhirbhujyamānopi sa kimeti rasātalam //

ambudaḥ kṛtapado nabhastale

toyapūraparipūritodadhiḥ /

goṣpadasya bharaṇepyaśaktimān-

ityasatyamabhidīyate katham //

etadatra pathikaikajīvitaṃ

paśya śuṣyati kathaṃ mahatsaraḥ /

dhiṅmudhāmbudhara ruddhasadgatir-

vardhitā kimiha haṭṭavāhinī //

svārthānapekṣaṃ janatāpaśāntyai

nityoditāḥ santi payomucomī /

vivarṣiṇastānavagṛhṇate ye

santyeva te kepi mahānubhāvāḥ //

kva dṛṣṭamandhena balāhakena

ghrātuṃ gavā yanna tṛṇaṃ nighṛṣṭam /

mahātarurbandhurivādhvagānā-

māyātvavaśyāyakaṇairdaridraḥ //

uttuṅgaśailaśikharāśrayaṇena kecid-

uddāmavīcivalitāḥ sarito bhavanti /

anye punarjalakaṇāstṛṇaloṣṭapātā-

dambhomucāṃ payasi na kṣayamānpuvanti //

yatroṣitosi cirakālamakiṃcanaḥ san-

narṇaḥpratigrahadhanagrahaṇādhamarṇaḥ /

nirlajja garjasi samudrataṭepi tatra

dhṛṣṭodhamastava samo ghana naiva dṛṣṭaḥ //

āsyaṃ nirasya rasitaiḥ suciraṃ vihasya

gātrāntareṣu ghana varṣasi cātakasya /

taccañcukoṭikuṭilāyatakaṃdharasya

prāṇātyayosya bhavataḥ parihāsamātram //

ākramyoccaiḥ śirasi vasatirbhūbhṛtāmunnatānāṃ

toyādānāṃ tadapi jaladherlokasaṃtāpaśāntyai /

dīrghā chāyā prakṛtimahati vyomni cābhogabandho

he he megha spṛhayati na te kaḥ kiletthaṃ vratāya //

ākramyoccaiḥ śirasi vasatirbhūbhṛtāmunnatānāṃ

toyādānaṃ tadapi jaladherlokasaṃtāpaśāntyai /

dīrghā chāyā prakṛtimahati vyomni cābhogabandho

he he megha spṛhayati na te kaḥ kiletthaṃ vratāya //

sādhūtpātaghanaugha sādhu sudhiyāṃ dheyaṃ dharāyāmidaṃ

konyaḥ kartumalaṃ tavaiva ghaṭate karmedṛśaṃ duṣkaram /

sarvasyaupayikāni yāni katicitkṣetrāṇi tatrāśaniḥ

sarvānaupayikeṣu dagdhasikatāraṇyeṣvapāṃ vṛṣṭayaḥ //

bhekaiḥ koṭaraśāyibhirmṛtamiva kṣmāntargataṃ kacchapaiḥ

pāṭhīnaiḥ pṛthupaṅkakūṭaluṭhitairyasminmuhurmūrchitam /

tasmiñchuṣkasarasyakālajaladenāgatya tacceṣṭitaṃ

yenā kaṇṭhanimagnavanyakariṇāṃ yūthaiḥ payaḥ pīyate //

yadbhūbhṛto laghuguṇairapi baddhamūlam-

āpāditāni sahasaiva tṛṇaiḥ śirāṃsi /

ambhomucaḥ pracuravarṣaviśṛṅkhalasya

tacceṣṭitaṃ duravadhāragaterjalasya //

kṛchrāddatte viralaviralānvāribindūnpravṛddho

garjatyekaḥ sarabhasataraṃ paśya tanmātralābhāt /

nṛtyatyanyopyatulamahimaślāghyabhūmirna jāne

madhyādābhyāṃ vipulahṛdayaścātakaḥ kiṃ nu meghaḥ //

gatāste jīmūtāḥ sphuradalikulaśyāmavapuṣaḥ

śriyā yeṣāṃ loke sthalajalavibhāgopyapahṛtaḥ /

vṛthā tṛṣṇāndhaḥ kiṃ bhramasi vidhuraścātakaśiśo

śarajjīmūtoyaṃ kuta iha payobindurapi te //

paśyāmaḥ kimayaṃ viceṣṭata iti svalpābhrasiddhikriyair-

darpāddūramupekṣitena balavatkarmeritairmantribhiḥ /

labdhātmaprasareṇa rakṣitumathāśakyena muktvāśaniṃ

sphītastāvadaho ghanena ripuṇā dagdho girigrāmakaḥ //

garjitvā bahu saṃnirudhya gaganaṃ pracchādya diṅmaṇḍalaṃ

saṃpādyoddalitendranīlaśakalaśyāmābhirāmaṃ vapuḥ /

prāpte vāridharāgamepi salilaṃ tattyaktamambhomucā

cañcūśrātakapotakasya sakalā siktā na yena svayam //

atrotpātaghanena mantrivikale śūnyāmbaravyāpinā

dhṛṣṭasvaprakṛtikriyāsamucite grāme tathā jṛmbhitam /

rathyākardamavāhināmatiśucisvacchātmanāmantaraṃ

nāpyajñāyi janairyathaughapayasāṃ strotojalānāmapi //

re meghāḥ svaśarīradānaguru kiṃ bauddhaṃ yaśo na śrutaṃ

yaṣmābhiḥ kimu pārijātacaritaṃ nākarṇitaṃ vā kvacit /

yenaitatsukhalabhyamambu dadatāṃ yuṣmākamudgarjatāṃ

no lajjāpyabhijāyatetirabhasādvyomnyuddhataṃ dhāvatām //

sthāne varṣati naiva garjati vṛthā klāntiṃ haratyañjasā

kṣetrāṇāṃ paritāpajarjararucāṃ kṣemaṃkaraḥ kṣmātale /

yadyadbhadrakasāndratāṃ hṛdi dadhātyanyatkarotyullasa-

nsanmeghoyamamoghadarśanaghanasnigdhacchavirvardhatām //

no garjatyamburāśistrijagadadhipatiprārthitārthapradāna-

vyāpārsphītakīrtiḥ sphuradanlaśikhānargharatnaikapūrṇaḥ /

tattoyastokamātravyapahṛtavikṛtiḥ prākṛtoyaṃ prakṛtyā

śūnye kṣiptvāmbu garjatyagaṇitanidhano vārivāhaḥ sagarvam //

na pālayati maryādāṃ velākhyāmambudhistathā /

tṛṣyatāṃ nopakartavyamitīmāmaparāṃ yathā //

gavādīnāṃ payonyedyuḥ sadyo vā dadhi jāyate /

kṣīrodadhestu nādyāpi mahatāṃ vikṛtiḥ kutaḥ //

yadyapi svacchabhāvena darśayatyudadhirmaṇīn /

tathāpi jānudaghnoyamiti cetasi mā kṛthāḥ //

yasyāmbukaṇikāpyāsye na patatyarthīnāṃ kvacit /

kaṣṭamambhonidhiḥ sopi nadīna iti kathyate //

yātu nāśaṃ samudrasya mahimā sa bhuvi śrutaḥ /

vāḍavaḥ kṣutpipāsārto yenaikopi na tarpitaḥ //

amṛtarasavisaraavitaraṇamaraṇottāritasure sati payodhau /

kasya sphuranti hṛdaye grīṣmataḍākā bhuvi varākāḥ //

yadayaṃ śaśiśekharo haro

harirapyeṣa yadīśitā śriyaḥ /

amarā api yatsurā amī

tadimāstasya vibhūtivipruṣaḥ //

kṣārataiva hi guṇastathāsti te

yena na vrajati kaścidantikam /

bhīṣaṇākṛti bibharṣi yādasāṃ

cakramarṇava kimarthamagrataḥ //

apāsya lakṣmīharaṇotthavairitā-

macintayitvā ca tadadrimanthanam /

dadau nivāsaṃ haraye mahodadhir-

vimatsarā dhīradhiyāṃ hi vṛttayaḥ //

jitendubhāso nayatāṃ maṇinadhas-

tṛṇāni mūrdhnā bibhṛtāṃ jaleśvaraḥ /

prabhorna kaścitprabhurasti tattvato

ratnāni ratnāni tṛṇaṃ tṛṇaṃ punaḥ //

grīṣmaṃ dviṣantu jaladāgamarthayantāṃ

te saṃkaṭaprakṛtayaḥ kṛpaṇāstaḍāgāḥ /

abdhestu mugdhaśapharīcaṭulācalendra-

niṣkampakukṣipayaso dvayamapyacintyam //

grāvāṇo maṇayo harirjalacaro lakṣmīḥ payomānuṣī

muktaughaḥ sikatā pravālalatikāḥ śevālamambhaḥ sudhā /

tīre kalpamahīruhāḥ kimaparaṃ nāmāpi ratnākaro

dūrātkarṇarasāyanaṃ nikaṭatastṛṣnāpi no śāmyati //

āstāṃ klamāpaharaṇaṃ jaladherjalena

dūre davāgniparidīpitamānasānām /

etāvadastu yadi toyakaṇairna jihvā

dandahyate dviguṇatāṃ ca na yāti tṛṣṇā //

ratnānyamūni makarālaya māvamaṃsthāḥ

kallolavellitadṛṣatparuṣaprahāraiḥ /

kiṃ kaustubhena vihito bhavato na nāma

yāñcāprasāritakaraḥ puruṣottamopi //

lajjāmahe vayamaho bhṛśamapyaneke

sāṃyātrikāḥ salilarāśimamī viśānti /

skandhādhiropitatadīyataṭopakaṇṭha-

kauleyakāmbudṛtayo yadudīrṇatṛṣṇāḥ //

ā strīśiśuprathitayaiṣa pipāsitebhyaḥ

saṃrakṣyatembudhirapeyatayaiva dūrāt /

dṛṣṭvā karālamakarālikarālitābhiḥ

kiṃ bhāyayasyaparamūrmiparamparābhiḥ //

dhigdhigdhigambudhimamī nirapatrapasya

yasyādhvagā marubhuvīva nitāntatāntāḥ /

tṛḍdāhaśuṣkagalanirgatadīrghajihvā

dīnā vivartitadṛśonutaṭaṃ prayānti //

nirmathyate yadi surāsurasainyasaṃghair-

āpūryate yadi jalairjaladāpagābhiḥ /

pepīyate ca vaḍavāmukhavahninā cen-

na kṣubhyati sma jaladhirna tanutvameti //

mainākādibhiradribhirmaghavataḥ saṃtrasya yatrāsyate

caṇḍārcirbhagavānudeti ca yato yatrāstamabhyeti ca /

śete kvāpi nilīya yasya jagatāṃ kukṣyekadeśe patir-

gāmbhīryaśriyamasya kastulayituṃ vārāṃ nidherarhati //

upakṛtavatā śrīratnābhyāṃ hareḥ śaśilekhayā

manasijaripoḥ pīyūṣeṇāpyaśeṣadivaukasām /

kathamitarathāḥ tena stheyaṃ yaśobharamantharaṃ

yadi na mathanāyāsaṃ dhīraḥ saheta payonidhiḥ //

viṣamabhimukhaṃ muktaṃ raudraṃ diśo daśa saṃśritāḥ

śaśitarumaṇiprāyaiḥ prāyaḥ pralobhanamāhitam /

kimiva na kṛtaṃ nanthārambhe śaṭhena payodhinā

tadapi nipuṇairnāsya kṣāntaṃ surairamṛtaṃ vinā //

yadiha bhavato gāmbhīryeṇa prayāti mahattayā-

pyanucitaguṇārambhaḥ kālaḥ kimetadanantaram /

ayi jalanidhe kiṃ kallolairalabdhasamāptibhir-

virama saritāmetattoyaṃ na testi manāgapi //

samāśrityotsaṅgaṃ vipṛtavadanasyāsya vasataḥ

kṣaṇenaikasyāntarjvalitavapuṣo yatkṣaṇamapi /

na tṛṣṇāmaurvāgnerapanayati puṣṭepi vibhave

nṛśaṃsasyāmbhodhervrajatu vilayaṃ sosya mahimā //

aho bata saritpateridamanāryarūpaṃ paraṃ

yadujjvalarucīnmaṇīnsuciracarcitāsthāguṇān /

jaḍairanupayogibhiḥ parata etya labdhāspadaiḥ

kṣipatyaniśamūrjitairjhagiti tanmayatvaṃ gataḥ //

ihaikaścūḍālobhyajani kalaśādyasya sakalaiḥ

pipāsorambhobhiśculukamapi no bhartumaśakaḥ /

svamāhātmyaślāghāgurugahanagarjābhirabhitaḥ

kuṣitvā kliśnāsi śrutikuharamabdhe kimiti naḥ //

rūkṣaṃ kṣāramapeyamatra salilaṃ labdhvā paraṃ tapyate

vyālagrāhabhiyāvagāhanamapi svasthena nāsādyate /

tatkiṃ pāntha payodhināmani marau tṛṣṇāvimūḍho bhavān-

antarnihnutināśitāmalamaṇivrāte mudhā dhāvasi //

sarvāsāṃ trijagatyapāmiyamasāvādhāratā tāvakī

prollāsoyamasau tavāmbunilaye seyaṃ mahāsattvatā /

sevitvā bahubhaṅgabhīṣaṇatanuṃ tvāmeva velācala-

grāvasrotasi pāpa tāpakalaho yatkvāpi nirvāpyate //

kallolairvikiratvasau girivarānvelāvilāsotthitaiḥ

śabdairvā badhirīkarotu kakubho dhattāṃ ca vistīrṇatām /

pānthānāṃ ravitāpataptavapuṣāṃ tṛṣṇātirekacchidaḥ

kiṃ sāmyaṃ pratanoḥ karotu sarasopyabdhiḥ kṛtāḍamabaraḥ //

dataṃ yena sudhānidhānamasamaṃ sattvādhikenārthine

śrīvāsopi mahāmaṇirvidhurasau kalpadrumo gaustathā /

śāpātkṣārajalastathāpi jaladhiḥ prāptāyaśā ityaho

lokoyaṃ tṛṇavadguṇaṃ vigaṇayandoṣagrahaikāgradhīḥ //

hā kaṣṭaṃ taṭavāsinopi viphalaprāgbhāramālokya mām-

anyatraiva vipāsavaḥ pratidinaṃ gacchantyamī jantavaḥ /

itthaṃ vyarthajalātibhāravahanaprodbhūtakhedādiva

svāṃ mūrtiṃ vaḍavānale jalanidhirmanye juhotyanvaham //

maryādāparipālanena mahatāṃ kṣauṇībhṛtāṃ rakṣaṇād-

viśrāntyā madhusūdanasya suciraṃ yatkiṃcidāsāditam /

gāmbhīryocitamātmano jaladhinā manthavyathāsaṃbhramād-

deveṣvarpayatāmṛtaṃ drutamaho sarvaṃ tadutpuṃsitam //

āścaryaṃ vaḍavānalaḥ sa bhagavānāścaryamambhonidhir-

yatkarmātiśayaṃ vicintya manasaḥ kampaḥ samutpadyate /

ekasyāśrayaghasmarasya pibatastṛptirna jātā jalair-

anyasyāpi mahātmano na vapuṣaḥ svalpopi jātaḥ śramaḥ //

nodvegaṃ yadi yāsi yadyavahitaḥ karṇaṃ dadāsi kṣaṇaṃ

tvāṃ pṛcchāmi yadambudhe kimapi tanniścitya dehyuttaram /

nairāśyānuśayātimātraniśitaṃ niḥśvasya yaddṛśyase

tṛṣyadbhiḥ pathikaiḥ kiyattadadhikaṃ syādaurvadāhādataḥ //

itaḥ svapiti keśavaḥ kulamitastadīyadviṣām-

itaśca śaraṇārthināṃ śikhariṇāṃ guṇāḥ śerate /

itaśca vaḍavānalaḥ saha samastasaṃvartakair-

aho vitatamūrjitaṃ bharasahaṃ ca sindhorvapuḥ //

vaikuṇṭhāyaśriyamabhinavaṃ śītabhānuṃ bhavāya

prādāduccaiḥśravasamapi vā vajriṇe tatkva gaṇyam /

tṛṣṇārtāya svamapi munaye yaddadāti sma dehaṃ

konyastasmādbhavati bhuvaneṣvambudherbodhisattvaḥ //

ratnojjvalāḥ pravikirallaṃharīḥ samīrair-

abdhiḥ kriyeta yadi ruddhataṭābhimukhyaḥ /

doṣorthinaḥ sa khalu bhāgyaviparyayāṇāṃ

dāturmanāgapi na tasya tu dātṛtāyāḥ //

antarye satataṃ luṭhantyagaṇitāstāneva pāthodharai-

rāttānāpatatastaraṅgavalayairāliṅgya gṛhṇannasau /

vyaktaṃ mauktikaratnatāṃ jalakaṇānsaṃprāpayatyambudhiḥ

prāyonyena kṛtādaro laghurapi prāptorcyate svāmibhiḥ //

svastyastu vidrumalatāsumanomaṇibhyaḥ

kalyāṇinī bhavatu mauktikaśuktipaṅktiḥ /

prāptaṃ mayā sakalameva phalaṃ payodher-

yaddāruṇairjalacarairna vidāritosmi //

ādāya vāri paritaḥ saritāṃ mukhebhyaḥ

kiṃ tāvadarjitamanena durarṇavena /

kṣārīkṛtaṃ ca vaḍavādahane hutaṃ ca

pātālakukṣikuhare viniveśitaṃ ca //

kālaprāptaṃ mahāratnaṃ yo na gṛhṇātyabuddhimān /

anyahastagataṃ dṛṣṭvā paścātsa paritapyate //

bhidyatenupraviśyāntaryo yathārucyupādhinā /

viśuddhiḥ kīdṛśī tasya jaḍasya sphaṭikāśmanaḥ //

sphaṭikasya guṇo yosau sa evāyāti doṣatām /

dhatte svacchatayā chāyāṃ yastāṃ malavatāmapi //

yena pāṣāṇakhaṇḍasya mūlyamalpaṃ vasuṃdharā /

anastamitasārasya tejasastadvijṛmbhitam //

śuṣkatanutṛṇalavāgraṃ gṛhṇāti dhanāśayānyadīyaṃ yaḥ /

mūḍhāstṛṇamaṇimapi taṃ niyuñjate pādarakṣāyai //

sadvaṃśajaḥ sādhuguṇaḥ suvṛttaḥ

saṃtāpabhittulyaguṇopagūḍhaḥ /

kānto dṛśaḥ paśya tathāpi hāraḥ

kṣipto bahistuṅgakucadvayena //

kanakabhūṣaṇasaṃgrahaṇocito

yadi maṇistrapuṇi pratibadhyate /

na sa virauti na cāpi hi śobhate

bhavati yojayiturvacanīyatā //

marakatasya varaṃ malinātmatā

tyajati jātu nijāṃ prakṛtiṃ na yaḥ /

amalatāṃ sphaṭikasya dhigañjasā

bhajati rūpamupāntagatasya yaḥ //

asminsakhe nanu maṇitvamahāsubhikṣe

cintāmaṇe tvamupalo bhava mā maṇirbhūḥ /

adyedṛśā hi maṇayaḥ prabhavanti loke

yeṣāṃ tṛṇagrahaṇakauśalameva bhūṣā //

bhūmau patannapi rajaḥ paridhūsaropi

jātyandhadurjanajanairavadhīritopi /

trailokyavandanamahāmahimānamantaś-

cintāmaṇirnahi jahāti kadācideva //

cintāmaṇe bhuvi na kenacidīśvareṇa

mūrdhnā dhṛtosi yadi mā sma tato viṣīdaḥ /

nāstyeva hi tvadadhiropaṇapuṇyabījaṃ

saubhāgyayogyamiha kasyaciduttamāṅgam //

cintāmaṇestṛṇamaṇeśca kṛtaṃ vidhātrā

kenobhayorapi maṇitvamadaḥ samānam /

naikorthitāni dadadarthijanāya khinno

gṛhṇañjarattṛṇalavaṃ na tu lajjitonyaḥ //

manorathaśatairvṛto bhuvananāthacūḍocitas-

tṛṇairalamadhaḥ kṛtaḥ kṛtapadaḥ kvacidgrāvasu /

vrajatyapi sacetasāṃ viṣayamīdṛśāṃ yo dṛśo

luṭhatyacalakaṃdare vidhura eṣa cintāmaṇiḥ //

parāmṛṣati saspṛhaṃ muhurapelavaṃ vīkṣate

mahatkimapi ratnamityasamasaṃmadaṃ gūhate /

kutopi parilepavacchavimavāpya kācopale

vahatyatikadarthanāṃ bata varākakaḥ pāmaraḥ //

kiraṇanikarairāśācakraṃ ciraṃ paripūrayan-

kimiha gahena bhrātarvyarthaṃ samullasito bhavān /

ka iha bhavato vettyatyantaṃ nisargamahārghatāṃ

marakatamaṇe dagdhagrāme hatādarapāmare //

dūre kasyacideṣa kopyakṛtadhīrnaivāsya vettyantaraṃ

mānī kopi na yācate mṛgayate kopyalpamalpāśayaḥ /

itthaṃ prārthitadānadurvyasanino naudāryarekhojjvalā

jātā naipuṇadustareṣu nikaṣā sthāneṣu cintāmaṇeḥ //

ye gṛhṇanti haṭhāttṛṇāni maṇayo ye vāpyayaḥpiṇḍikāṃ

te dṛṣṭāḥ pratidhāma dagdhamaṇayo vicchinnasaṃkhyāściram /

no jāne kimabhāvataḥ kimathavā daivādiha śrūyate

nāmāpyatra na tādṛśasya tu maṇe ratnāni gṛhṇāti yaḥ //

yanmuktāmaṇayombudherudarataḥ kṣiptā mahāvīcibhiḥ

paryanteṣu luṭhanti nirmalarucā spaṣṭāṭṭahāsā iva /

tattasyaiva parikṣayājjalanidherdvīpāntarālambināṃ

ratnānāṃ tu parigrahavyasaninaḥ santyeva sāṃyātrikāḥ //

māṇikyoyaṃ mahārghaḥ kṣititalamahito dīptimānuccajanmā

dṛṣṭvainaṃ nūnamārādvyapasaratitarāṃ kāpi daurgatyanītiḥ /

itthaṃ bhrāntiprapañcairvipadapahṛtaye kenacitsthāpitaḥ sa-

nnante dṛṣṭaḥ sa eva vraṇaśataparuṣaḥ kopi pāṣāṇakhaṇḍaḥ //

yāmaḥ svasti tavāstu rohaṇagire mattaḥ sthitipracyutā

vartiṣyanta ime kathaṃ kathamiti svapnepi maivaṃ kṛthāḥ /

śrīmaṃste maṇayo vayaṃ yadi bhavallabdhapratiṣṭhāstadā

te śṛṅgāraparāyaṇāḥ kṣitibhujo maulau kariṣyanti naḥ //

uccairuccaratu ciraṃ cīrī vartmani taruṃ samāruhya /

digvyāpini śabdaguṇe śaṅkhaḥ saṃbhāvanābhūmiḥ //

śaṅkhosthiśeṣaḥ sphuṭito mṛto yad-

ucchvāsitenocchvasate nu satyam /

kiṃ tūccaratyeva na sosya śabdaḥ

śravyo na yo yo na sadarthaśaṃsī //

prāṇānvihāya dhavalatvaguṇocitāni

prāptāni yajjagativaktraviśeṣayogāt /

śaṅkhairmahāvibhavaśabdavijṛmbhitāni

tajjīvitaṃ sahṛdayāḥ prabhavanti yeṣām //

dhīraḥ śrotrasukhāvahopi sadṛśaḥ satyaṃ paraṃ maṅgalaṃ

kvāpi grāmasurāṅgaṇe sa tu lasansaṃdhyāsu śaṅkhadhvaniḥ /

mādyanmedurasārameyasaralagrīvāgradīrghībhavan-

nādo nāma kṛtānukāramuditagrāmyāṭṭahāsāhataḥ //

ratnākarājjanibhuvopyapacāyamānaḥ

śuṣkāsthiśeṣatanutāmapi lambamānaḥ /

śvāsaiḥ saphūtkṛtibhirapyupahanyamānaḥ

śuddhāśayo vadati maṅgalameva śaṅkhaḥ //

śaṅkhāḥ santi sahasraśo jalanidhervīcicchaṭāghaṭṭitāḥ

paryanteṣu luṭhanti ye dalaśataiḥ kalmāṣitakṣmātalāḥ /

ekaḥ kopi sa pāñcajanya udabhūdāścaryabhūtaḥ satāṃ

yaḥ saṃvartabharakṣamairmadhuripoḥ śvāsānilaiḥ pūryate //

sarvāśāparipūri huṃkṛtamado janmāpi dugdhodadher-

govindānanacumbi sunadarataraṃ pūrṇendubimbādvapuḥ /

śrīreṣā sahajā guṇāḥ kimaparaṃ bhaṇyanta ete hi yat-

kauṭilyaṃ hṛdi pāñcajanya bhavatastenātilajjāmahe //

varamaśrīkataivāstu netaraśrīsamānatā /

iti kairavakodbhede kamalaṃ mukulāyate //

lakṣmīsaṃparkarūpoyaṃ doṣaḥ padmasya niścitam /

yadayaṃ guṇasaṃdohadhāmanīndau parāṅmukhaḥ //

antaśchidrāṇi bhūyāṃsi kaṇṭakā bahavo bahiḥ /

kathaṃ kamalanālasya mā bhūvanbhaṅgurā guṇāḥ //

kiṃ dīrghadīrgheṣu guṇeṣu padma

siteṣvavacchādanakāraṇaṃ te /

astyeva tānpaśyati cedanāryā

trasteva lakṣmīrna padaṃ vidhatte //

sthalakuśeśaya saṃcinu kaṇṭakān-

prathaya paṅkakulodbhavatāṃ mudā /

api badhāna dhṛtiṃ jalasaṃgame

vrajasi yena parāspadatāṃ śriyaḥ //

akṣeṣviyaṃ vyasanitā hṛdaye yadete

rāgo ghano madhumadotkaṭamānanaṃ ca /

padmastathāpi paramāspadameva lakṣmyās-

taddainyameva kila durbhagatā yadebhiḥ //

padmādayo bahuguṇā api yanniśāsu

nāśaṃ na yānti viraheṇa divākarasya /

tatpaṅkasaṃkarajalāśayajanmajāḍya-

jyāyovijṛmbhitamidaṃ trijagatpratītam //

lakṣmīṃ viśeṣaya kuśeśaya kauśalāṅkāṃ

jṛmbhā jahīhi calatāṃ ca vimuñca kiṃcit /

āśāgatānyalikulāni mudaṃ nayeha

mittre vidhau sati vidhatsa yatheṣṭametat //

nityaṃ tathā śṛṇu kuśeśaya madvacāṃsi

snehena yāni bhavataḥ kathayāmi kiṃcit /

kāntyānayā vimalayā bhramarairguṇairvā

kiṃ yāsi ramyatamatāmuta kaṇṭakarddheḥ //

saṃkocamehi bisapuṣpa jahīhi śobhāṃ

doṣākaroyamadhunā samudeti paśya /

vakrātmani prabhavati kramaśo vicintya

pracchannatā guṇavatāṃ svayameva yogyā //

truṭyadguṇopi bahukaṇṭakatāṃ gatopi

randhrānvitopi hatakardamasaṃbhavopi /

bhṛṅgopabhogyavibhavopi tathāpi padmo

mitrodaye vikasanaṃ labhate sadaiva //

kāmaṃ bhavantu madhulampaṭaṣaṭpadaugha-

saṃghaṭṭaghuṃghumaghanadhvanayobjakhaṇḍāḥ /

gāyannatiśrutisukhaṃ vidhireva yatra

bhṛṅgaḥ sa kopi dharaṇidharanābhipadmaḥ //

tāpāpahe sahṛdaye rucire prabuddhe

mitrānurāganirate dhṛtasadguṇaughe /

svāṅgapradānaparitoṣitaṣaṭpadesmin-

yuktaṃ taveha kamale kamale sthitiryat //

na paṅkādudbhūtirna jaḍasahavāsavyasanitā

vapurdigdhaṃ kāntyā sthalanalina ratnadyutimuṣā /

vyadhāsyaddurvedhā hṛdayalaghimānaṃ yadi na te

tvamevaikaṃ lakṣmyāḥ paramamabhaviṣyaḥ padamiha //

utpannā bahavastaleṣu sarasāmambhoruhāṇāṃ cayā

ye yāminyadhipānukāriramaṇīvaktropamānaṃ gatāḥ /

nābhau bhaumariporajāyata mahāpadmaḥ sa kopyekako

yastrailokyasamudbhavaprabhaviturjanmāvanitvaṃ gataḥ //

puṣyenyatrāvakāśo nipuṇamapahṛtaḥ saurabhālobhanābhiḥ

svābhogentaḥpraveśopyaśithilaniviḍaḥ kośabhāvānna dattaḥ /

nītvā nairāśyamitthaṃ galitagatirasau mugdhabuddhiḥ pradoṣe

padmena śrīmatāpi prasabhamubhayato bhraṃśitaḥ paśya bhṛṅgaḥ //

bhrātaḥ paṅkaja saṃkocaḥ kaṃcitkālaṃ viṣahyatām /

saiva prabhāte śobhā te bhāte dinakare bhavet //

adhogatiṃ ca saṃprāpya bisāḥ paṅkakalaṅkitāḥ /

guṇino nirguṇairdāśaiḥ kṛṣṭāḥ svāṅkuradarśitāḥ //

tadaṅkurāṇi padmāni guṇairyuktāni mānibhiḥ /

śirasā dhāryamāṇāni mīlitāni jaḍātmanā //

marau nāstyeva salilaṃ kṛchrādyadyapi labhyate /

tatkaṭu stokamuṣṇaṃ ca na karoti vitṛṣṇatām //

caṭulacātakacañcupuṭātpata-

ñjalakaṇopi maroratigocaraḥ /

sa punaradya ghanāgamabandhunā

jaladhareṇa jalairaparaḥ kṛtaḥ //

kiṃ pāntha nirmathanasiddhyupayogivastu-

saṃbhāraśālini marau sugṛhītanāmni /

saṃdṛśyatetiviparītamidaṃ hi tatra

kūposti tatra ca jalaṃ yadayatnalabhyam //

asminmarau kimaparaṃ vacasāmavācyaṃ

mā muñca pāntha muhurāśritavatsalo bhūḥ /

etattvayā jalalavāmiṣalālasena

dṛṣṭaṃ jvalatparikaraṃ sikatāvitānam //

satpādapānvipulapallavapuṣpabhāra-

saṃpatparītavapuṣaḥ phalabhāranabhrān /

yo muñjuśiñjitaśakuntaśatāśritoru-

śākhānmarau mṛgayate na tatosti mugdhaḥ //

jalatarutṛṇaśūnyaḥ śrāmyatāmadhvagānāṃ

kimapi kila batāhaṃ nopakartuṃ samarthaḥ /

iti na paramabhīkṣṇaṃ nānuśete na yāvac-

chaṭhamaruranṛtāmbhaḥprāptaye tānprayuṅkte //

gatamatijavādbhrāntaṃ bhrāntaṃ samutkaṣitā ca bhūś-

cirataramatho niḥśvasyātho sadainyamavasthitam /

kimiva na kṛtaṃ pānthenetthaṃ tathāpi śaṭho maruḥ

prakṛtivirasaḥ kaṣṭaṃ yāto manāgapi nārdratām //

itaḥ kākānīkaṃ pratibhayamitaḥ kauśikakṛtā-

ditomī gṛdhrādyāḥ kulamidamitaḥ kaṅkavayasām /

śmaśānasthānesminnakhilaguṇavandhye hatatarāv-

api dvitrāḥ kecinna khalu kalavācaḥ śakunayaḥ //

kimasi vimatiḥ kiṃ vobmādī kṣaṇādabhilakṣyase

punarapi punaḥ prekṣāpūrvā na kācana te kriyā /

svayamajalakāṃ jānānopi praviśya marusthalīṃ

śiśiramadhuraṃ vāri prāptuṃ yadadhvaga vāñchasi //

parārthe yaḥ pīḍāmanubhavati bhaṅgepi madhuro

yadīyaḥ sarveṣāmiha khalu vikāropyabhimataḥ /

na saṃprāpto vṛddhiṃ yadi sa bhṛśamakṣetrapatitaḥ

kimikṣordoṣosau na punaraguṇāyā marubhavaḥ //

tāpaḥ svātmani saṃśritadrumalatādoṣodhvagairvarjanaṃ

satyaṃ tīvratayā tṛṣastava maro kosāvanarthodayaḥ /

nanvarthaḥ sumahānayaṃ jalalavasvāmyasmayodgarjinaḥ

saṃnahyanti yatastavopakṛtaye dhārādharāḥ prākṛtāḥ //

evaṃ codvidhinā kṛtosyupakṛtau kasyāṃcidapyakṣamaḥ

kāmaṃ mopakṛthāstatastava maro vācyaṃ na dhīro bhava /

kiṃ tvārānmṛgatṛṣṇayopajanayannambhomucāṃ vañcanāṃ

premṇā karṣasi tarṣamūrchitadhiyopyanyānataḥ śocyase //

āmrāḥ kiṃ phalabhāranabhraśiraso ramyāḥ kimūṣmacchidaḥ

sacchāyāḥ kadalīdrumāḥ surabhayaḥ kiṃ puṣpitāścampakāḥ /

etāstā niravagrahograkarabhollīḍhāvarūḍhāḥ punaḥ

śamyo bhrāmyasi mūḍha nirmaruti kiṃ mithyaiva martuṃ marau //

jalāntarāṇi śvabhreṣu tiṣṭhantu kvāpi yāntu vā /

surasindhupravāhasya sṛtau ratnākarovadhiḥ //

kvāntaḥ śūnyo naḍaḥ kvekṣustathāpi sudṛśākṛtī /

vivekaśūnyamanasāṃ vipralambhāya nirmitau //

nāsya bhāragrahe śaktirna ca vāhaguṇaḥ kṛṣau /

devāgārabalīvardastathāpyaśnāti śobhanam //

nakraḥ svasthānamāsādya gajendramapi karṣati /

sa eva pracyutaḥ sthānācchunāpi paribhūyate //

varamunnatalāṅgūlātsaṭādhūnanabhīṣaṇāt /

siṃhātpādaprahāropi na sṛgālādhirohaṇam //

gandhaikasāro viphalaḥ sevyaścandanapādapaḥ /

bhujaṃgāḥ pavanāhārāḥ sevakāḥ sadṛśo vidhiḥ //

kva gato mṛgo na jīvatyanudinamaśnaṃstṛṇāni vividhāni /

svayamāhatagajabhoktuḥ siṃhasya tu durlabhā vṛttiḥ //

vakramaśayyāsaṃsthitamantaḥkoṭaramanekadurgranthi /

praguṇīkartuṃ śakto durdāru na viśvakarmāpi //

na tadanukṛtaṃ manāgapi na vā jalaṃ sucirasevitaiḥ śītam /

andhīkṛte kudīpaiḥ pratyuta dhūmena me nayane //

utsannamāpaṇamamuṃ drakṣyāmo nirmalaiḥ kadā nayanaiḥ /

cintāmaṇikācakaṇau viparītaguṇāguṇau yatra //

ujjvalacampakamukulāśaṅkitayā yaḥ pradīpakaṃ spṛśati /

kajjalakalaṅkadāhaṃ muktvānyattasya kiṃ ghaṭatām //

śikharī citaśikharaśikhaḥ sphuradaurvaśikhākadambakombunidhiḥ /

kasyāpi laṅghanīyau na tu nagarāvakaranikaroyam //

phaṇamaṇibhāsuraguratarasamarthabahumastake śeṣe /

kaḥ kṣitibharamudvoḍhuṃ prārthayate kṛpaṇakaṇikīṭān //

yatnādapi kaḥ paśyecchikhināmāhāraniḥsaraṇamārgam /

yadi jaladaninadamuditāsta eva mūḍhā na nṛtyeyuḥ //

śaradi samagraniśākarakaraśatahatatimirasaṃcayā rajanī /

jaladāntaritārkāmapi divasacchāyāṃ na pūrayati //

mṛdusubhagaparikararucopyanucitamidamekameva madanasya /

yadanena kṛtaḥ ketau makaro daṃṣṭrākarālamukhaḥ //

hemakāra sudhiyo namostu te

dustareṣu bahuśaḥ parīkṣitum /

kāñcanābharaṇamaśmanā samaṃ

yattvayaitadadhuropyate tulām //

vṛtte eva sa ghaṭondhakūpa yas-

tvatprasādamapanetumakṣamaḥ /

mudritaṃ tvadhamaceṣṭitaṃ tvayā

tanmukhāmbukaṇikāḥ pratīcchatā //

śatapadī sati pādaśate kṣamā

yadi na goṣpadamapyativartitum /

kimiyatā dvipadasya hanūmato

jaladhivikramaṇe vivadāmahe //

na guruvaṃśaparigrahaśauṇḍatā

na ca mahāguṇasaṃgrahaṇādaraḥ /

phalavidhānakathāpi na mārgaṇe

kimiha lubdhakabāla gṛhedhunā //

tṛṇamaṇermanujasya ca tadvataḥ

kimubhayorvipulāśayatocyate /

tanu tṛṇāgralavāvayavairyayor-

avasite grahaṇa pratipādane //

bhrātaḥ suvarṇamayarūpakatāracitrā-

laṃkārayatnaghaṭanāsu suvarṇakāra /

dūrīkuru śramamihādya suvarṇapātre

durvarṇayojayiturasti mahārghalābhaḥ //

tanutṛṇāgradhṛtena hṛtaściraṃ

ka iha yena na mauktikaśaṅkayā /

sa jalabindurato viparītadṛg-

jagadidaṃ vayamatra sacetanāḥ //

re dandaśūka tadayuktamapīśvarastvāṃ

vāllabhyato nayati nūpuradhāma satyam /

āvarjitālikulasatkṛtimūrchitāni

kiṃ śiñjitāni bhavataḥ kṣama eṣa kartum //

suvarṇakāra śravaṇocitāni

vastūni vikretumihāgatosi /

adyāpi nāśrāvi yadatra pallyāṃ

pallīpatirnūnamaviddhakarṇaḥ //

tānunnatānkṣitibhṛto nanu rūpayāmaḥ

pakṣakṣayavyatikare mathitaṃ tadojaḥ /

yuktaṃ kimaurvaśikhinaḥ parikopitasya

tejasvinopyudadhinirmathanaṃ visoḍhum //

citraṃ kiyadyadayamambudhirambudaugha-

sindhupravāhaparipūrṇatayā mahīyān /

tvaṃ tvarthināmupakaroṣi yadalpakūpa

niṣpīḍya kukṣikuharaṃ hi mahattvametat //

dhigvāḍavaṃ dahanamarthitayā vipakṣa-

mabhyeti yaḥ svajaṭharapratipūraṇāya /

dhigvārirāśimapi yastu tathāvidhasya

śatrorjalairapi na pūrayabhilāṣam //

śāvānkulāyakagatānparipātukāmā

nadyāḥ pragṛhya laghu pakṣapuṭena toyam /

dāvānalaṃ kila siṣeca muhuḥ kopotī

snigdho jano na khalu cintayate svapīḍām //

kākaḥ svabhāvacapalaḥ pariśuddhavṛttir-

labdhvā baliṃ svajanamāhvayate parāṃśca /

carmāsthimāṃsavati hastikalevarepi

śvā dveṣṭi hanti ca parānkṛpaṇasvabhāvaḥ //

ādāyi vāri yata eva jahāti bhūyas-

tatraiva yaḥ sa jaladaḥ prathamo jaḍānām /

vāntaṃ pratīpsati tadeva tadeva yastu

strotaḥ patiḥ sa nirapatrapasārthavāhaḥ //

budhyāmahe na bahudhāpi vikalpamānāḥ

kairnāmabhirvyapadiśāma mahāmatīṃstān /

yeṣāmaśeṣabhuvanābharaṇasya hemnas-

tattvaṃ vivektumupalāḥ paramaṃ pramāṇam //

na mlānitānyakhiladhāmavatāṃ mukhāni

nāstaṃ tamo na ca kṛto bhuvanopakāraḥ /

sūryātmajohamiti kena guṇena lokān-

pratyāpayiṣyasi śane śapathaṃ vinā tvam //

saṃrakṣituṃ kṛṣimakāri kṛṣīvalena

paśyātmanaḥ pratikṛtistṛṇapūruṣoyam /

stabdhasya niṣkriyatayāstabhiyosya nūna-

matsyanti gomṛgaganāḥ punareva sasyam //

kasyānimeṣavitate nayane divauko-

lokādṛte jagati te api vai gṛhītvā /

piṇḍe prasāritamukhena time kimetad-

dṛṣṭaṃ na bāliśa viśadbaḍiśaṃ tvayāntaḥ //

ā janmanaḥ kuśalamaṇvapi te kujanman-

pāṃso tvayā yadi kṛtaṃ vada tattvametat /

utthāpitosyanalasārathinā yadarthaṃ

duṣṭena tatkuru kalaṅkaya viśvametat //

puṃstvādapi pravicaledyapi yadyadhopi

yāyādyapi praṇayanena mahānapi syāt /

abhyuddharettadapi viśvamitīdṛśīyaṃ

kenāpi dikprakaṭitā puruṣottamena //

svalpāśayaḥ svakulaśilpavikalpameva

yaḥ kalpayanskhalati kācavaṇikpiśācaḥ /

grastaḥ sa kaustubhamaṇīndrasapatnaratna-

niryatnagumphapaṭuvaikaṭikerṣyayāntaḥ //

devī kva durgatiharā bhaginī bhavānī

devo haraḥ kva bhaginīpatirārtabandhuḥ /

ambhonidhau kva śaraṇāgatavṛttidainyaṃ

maināka nākathayitavyamidaṃ tvayā naḥ //

tuṅgātmatāstaśikharasya vṛthaiva bhānor-

nālambinī bhavati yāstamaye prapitsoḥ /

ślāghyaḥ sa tāmarasanālaguṇopi daitya-

bhītyā yametya marutāṃ patirālalambe //

gṛhaṃ śmaśānaṃ gajacarma cāmbaraṃ

vilepanaṃ bhasma vṛṣaśca vāhanam /

kubera he vittapate na lajjase

priyasya te sakhyuriyaṃ daridratā //

naikatra śaktiviratiḥ kvacidasti sarva

bhāvāḥ svabhāvapariniṣṭhitatāratamyāḥ /

ākalpamaurvadahanena nipīyamāna-

mambhodhimekaculakena papāvagastyaḥ //

viṣṇurbibharti bhagavānakhilāṃ dharitrīṃ

taṃ pannagastamapi tatsahitaṃ payodhiḥ /

kumbhodbhavastamapibatkhalu helayaiva

satyaṃ na kaścidavadhirmahatāṃ mahimnaḥ //

āropitaḥ pṛthunitambataṭe taruṇyā

kaṇṭhe ca bāhulatayā niviḍaṃ gṛhītaḥ /

utuṅgapīnakucanirbharapīḍitoyaṃ

kumbhaḥ karīṣadahanasya phalāni bhuṅkte //

ābaddhakṛtrimasaṭāvalitāṃsabhitti-

rāropyate mṛgapateḥ padavīṃ yadi śvā /

mattebhakumbhataṭapāṭanalampaṭasya

nādaṃ kariṣyati kathaṃ hariṇādhipasya //

mukhamapi pariśiṣṭaṃ yasya tejaḥprasūtiṃ

kharakiraṇamathenduṃ grāsapātrīkaroti /

yadi kila vapurasya prābhaviṣyatsamagraṃ

kimiva kimiva rāhurnākariṣyattadānīm //

yatpuṣpapallavaphalāhitasāmyamohair-

na jñāyate śuka tava sthitirasthitirvā /

taddāḍimaṃ tyajasi naiva phalāśayā tvam-

arthāturo na gaṇayatyapakarṣadoṣam //

varamiha ravitāpaiḥ kiṃ na śīrṇāsi gulme

kimu davadahanairvā sarvadāhaṃ na dagdhā /

yadahṛdayajanaughairvṛntaparṇānabhijñair-

itarakusumamadhye mālati prombhitāsi //

kimidamucitaṃ śuddheḥ spaṣṭaṃ sapakṣasamunnateḥ

phalapariṇateryuktaṃ prāptuṃ guṇapraṇayasya te /

kṣaṇamupagataḥ karṇopāntaṃ parasya puraḥ sthitān-

viśikha nipatankrūraṃ dūrānnṛśaṃsa nihaṃsi yat //

sa hemālaṃkāraḥ kṣitipatanalagnena rajasā

tathā dainyaṃ nīto narapatiśiraḥślāghyavibhavaḥ /

yathā loṣṭabhrāntivyavahitavivekavyatikaro

vilokyainaṃ lokaḥ pariharati pādakṣatibhayāt //

āhūteṣu vihaṃgameṣu maśako nāyānpurovāryate

madhye vā dhuri vā vasaṃstṛṇamaṇirdhatte maṇīnāṃ rucam /

khadyotopi na kampate pracalituṃ madhyepi tejasvināṃ

dhiksāmānyamacetanaṃ prabhumivānāmṛṣṭatattvāntaram //

evaṃ cetsarasasvabhāvaparatā jāḍyaṃ kimetādṛśaṃ

yadyastyeva nisargataḥ saralatā kiṃ granthimattedṛśī /

mūlaṃ cecchuvi paṅkajaśrutiriyaṃ kasmādguṇā yadyamī

kiṃ chidrāṇi sakhe mṛṇāla bhavatastattvaṃ na manyāmahe //

tvaṃ bhogī yadi kuṇḍalī yadi bhavāṃstvaṃ cedbhujaṃgaḥ sakhe

dhatse cenmukuṭaṃ saratnamuraga svastyastu te kiṃ tataḥ /

asthāne yadi kañcukaṃ tyajasi tannāsmākamatra spṛhā

kiṃ tu krūraviṣolkayā dahasi yadbhrātaḥ ka eṣa grahaḥ //

maulau sanmaṇayo gṛhaṃ giriguhā tyāgaḥ kilātmatvaco

niryatnopanataiśca vṛttiranilairekatra caryedṛśī /

anyatrānṛju vartma vāgvitasanā dṛṣṭau viṣaṃ dṛśyate

yādṛktāmanu dīpako jvalati kiṃ bhoginsakhe kinvidam //

bhūyāṃsyasya mukhāni nāma viditaivāste mahāsattvatā

kadrvāḥ prākprasavoyamatra kupite cintyaṃ yathedaṃ jagat /

trailokyādbhutamīdṛśaṃ tu caritaṃ śoṣasya yenāsya sā

pronmṛjyeva nivartitā viṣadharajñānepi durvarṇikā //

kiṃ tena hemagiriṇā rajatādriṇā vā

yasyāśrayeṇa taravastaravasta eva /

manyāmahe malayameva yadāśritāni

śāhoṭanimbakuṭajānyapi candanāni //

yāndigdhvaiva kṛtā viṣeṇa kusṛtiryeṣāṃ kiyadgaṇyate

lokaṃ hantumanāgasaṃ dvirasanā randhreṣu ye jāgrati /

vyālāstepi dadhatyamī sadasatormūḍhā maṇīnmūrdhabhir-

naucityādguṇaśālināṃ kvacidapi bhraṃśostyalaṃ cintayā //

tatpratyastratayā dhṛto na tu kṛtaḥ samyaksvatantro bhayāt-

svasthastānpratighātayediti yathākāmaṃ na saṃpoṣitaḥ /

saṃśuṣyanvṛṣadaṃśa eṣa kurutāṃ mūkaḥ sthitopyatra kiṃ

gehe kiṃ bahunādhunā gṛhapateścaurāścarantyākhavaḥ //

svātmīyānna dadāsi cetphaṇamaṇīnmā dāḥ parārthaṃ parair-

yatkiṃcinnihitaṃ ruṇatsi kimidaṃ nidhyādi duṣṭāśayā /

etattāvadalaṃ bhavantamaparaṃ pṛcchāmi kasmādahe

phūtkārairviṣavahnivegagurubhirdandahyasemuṃ janam //

niḥsārāḥ sutarāṃ laghuprakṛtayo yogyā na kārye kvacic-

chuṣyantodya jarattṛṇādyavayavāḥ prāptāḥ svatantreṣu ye /

antaḥsāraparāṅmukheṇa dhigaho te mārutenāmunā

paśyātyantacalena vartma mahatāmākāśamāropitāḥ //

ye jātyā laghavaḥ sadaiva gaṇanāṃ yātā na ye kutracit-

padbhyāmeva vimarditāḥ pratidinaṃ bhūmau nilīnāściram /

utkṣiptāścapalāśayena marutā paśyāntarikṣe sakhe

tuṅgānāmupari sthitaṃ kṣitibhṛtāṃ kurvantyamī pāṃsavaḥ //

anīrṣyāḥ śrotāro mama vacasi cedvacmi tadahaṃ

svapakṣādbhetavyaṃ bahu na tu vipakṣātprabhavataḥ /

tamasyākrāntāśe kiyadapi hi tejovayavinaḥ

svaśaktyā bhāsante divasakṛti satyeva na punaḥ //

sāṃmukhyaṃ vastujātaṃ nayati nanu cidīśasya yaddarśanāḍhyaṃ

netradvandvaṃ kilaitadvimalamiti tatonyāṅgasaṅgaṃ vihāya /

ghrāṇaṃ vaṃśābhirāmaṃ parimalanirataṃ cakṣuṣormadhyabhāge

nityaṃ līnaṃ na cāsminmṛgasi nayanayoḥ śvāsamāmuñca khinne //

etattasya mukhātkiyatkamalinīpattre kaṇaṃ pāthaso

yanmuktāphalamityamaṃsta sa jaḍaḥ śṛṇvanyadasmādapi /

aṅgulyagralaghukriyāpravilayinyādīyamāne śanais-

tatroḍḍīya gate hahetyanudinaṃ nidrāti nāntaḥśucā //

āstetraiva sarasyaho bata kiyānsaṃtoṣapakṣagraho

haṃsasyāsya manāṅna dhāvati matiḥ śrīdhāmni padme kvacit /

suptodyāpi vibudhyate na taditastāvatpratīkṣāmahe

velāmityuṣasi priyā madhulihaḥ soḍhuṃ tu eva kṣamāḥ //

vātāhāratayā jagadviṣadharairāśvāsya niḥśeṣitaṃ

te grastāḥ punarabhratoyakaṇikātīvravratairbarhibhiḥ /

tepi krūracamūrucarmavasanairnītāḥ kṣayaṃ lubdhakair-

dambhasya sphuritaṃ vidannapi jano jālmo guṇānīhate //

nāmāpyanyatarornimīlitamabhūttattāvadunmīlitaṃ

prasthāne skhalataḥ svavartmani vidheranyairgṛhītaḥ karaḥ /

lokaścāyamadṛṣṭadarśanadaśādṛgvaiśasāduddhṛto

yuktaṃ kāṣṭhika lūnavānyadasitāmāmrālimākālikīm //

ūḍhā yena mahādhuraḥ suviṣame mārge sadaikākinā

soḍho yena kadācideva na nije goṣṭhenyaśauṇḍadhvaniḥ /

āsīdyaśca gavāṃ gaṇasya tilakastasyaiva saṃpratyaho

dhikkaṣṭaṃ dhavalasya jātajaraso goḥ paṇyamuddhoṣyate //

bhekena kvaṇatā saroṣaparuṣaṃ yatkṛṣṇasarpānane

dātuṃ karṇacapeṭamujjhitabhiyā hastaḥ samullāsitaḥ /

yaccādhomukhamakṣiṇī pidadhatā nāgena tatra sthitaṃ

tatsarvaṃ viṣamantriṇo bhagavataḥ kasyāpi līlāyitam //

nityaṃ tīrthe nivāsaḥ prakṛtiratitarāṃ snigdhamugdhasvabhāvā

vṛttirdaivāddhi vaktre gagananipatitairnirmalairvārileśaiḥ /

itthaṃ sarvaṃ vilokya prakaṭamiha time mugdhalokena loke

sādhutvaṃ darśitaṃ te bahirabahiramī kaṇṭakāḥ kena dṛṣṭāḥ //

mṛtyorāsyamivātataṃ dhanuramī cāśīviṣābhāḥ śarāḥ

śikṣā sāpi jitārjunā pratibhayaṃ sarvāṅganimnā gatiḥ /

antaḥ krauryamaho śaṭhasya madhuraṃ hā hāri geyaṃ mukhe

vyādhasyāsya yathā bhaviṣyati tathā manye vanaṃ nirmṛgam //

dhigvyomno mahimānametu dalaśaḥ proccaistadīyaṃ padaṃ

nindyāṃ daivagatiṃ prayātvabhavanistasyāstu śūnyasya vā /

yenotkṣiptakarasya naṣṭamahasaḥ śrāntasya saṃtāpino

mitrasyāpi nirāśrayasya na kṛtaṃ dhṛtyai karālambanam //

digdāhaikarate vanāntakara te jvālā na me rocate

dugdhaṃ svāśrayamudyatasya bhavato necchanti vṛddhiṃ janāḥ /

mūlānyasya mahībhṛto dalayituṃ durvedhasā nirmitaḥ

ko vā na tvayi śaṅkate khala jagatkhedāvahe dāva he //

kṣutkṣāmeṇa kathaṃ kathaṃcidaniśaṃ gātraṃ kṛśaṃ bibhratā

bhrāntaṃ yena gṛhe gṛhe gṛhavatāmucchiṣṭapiṇḍārthinā /

asthnaḥ khaṇḍamavāpya daivapatitaṃ śūnyāṃ trilokīmimāṃ

manvāno dhigaho sa eva saramāputrodya siṃhāyate //

śuṣkasnāyuvasāvasekamalinaṃ nirmāṃsamapyasthi goḥ

śvā labdhā paritoṣameti na tu tattasya kṣudhaḥ śāntaye /

siṃho jambukamaṅkamāgatamapi tyaktvā nihanti dvipaṃ

sarvaḥ kṛchragatopi vāñchati janaḥ sattvānurūpaṃ phalam //

kāluṣyaṃ payasāṃ vilokya śanakairuḍḍīya haṃsā gatā

dhārājarjarakesarāsphuṭarucaḥ padmā nimignā jale /

sā sarvartusukhāvatārapadavī channā tṛṇairnūtanaiḥ

kaṣṭaṃ tādṛgapi svabhāvavimalaṃ vṛdchyaiva naṣṭaṃ saraḥ //

ye saṃtoṣasukhaprabuddhamanasasteṣāmabhinno mṛdo

yepyete dhanalobhasaṃkuladhiyasteṣāṃ tu dūre nṛṇām /

itthaṃ kasya kṛte kṛtaḥ sa vidhinā tādṛkpadaṃ saṃpadāṃ

svātmanyeva samāptahemamahimā merurna me rocate //

dravyāṇāmadharottaravyatikaro bhagnāśayānāmadho

bījānāṃ nayanaṃ svayaṃ ca nijavacchidrakriyānveṣaṇam /

vyūhābandhavidhāyibhirgatabhayairmugdhaprasuptārbhakaṃ

śūnyaṃ prāpya nivāsamākhubhiraho kiṃ kiṃ na yadyatkṛtam //

anyonyasya layaṃ bhayādiva mahābhūteṣu yāteṣvalaṃ

kalpānte parameka eva sa taruḥ skandhoccayairjṛmbhate /

vinyasya trijaganti kukṣikuhare devena yasyāsyate

śākhāgre śiśuneva sevitajalakrīḍāvilāsālasam //trivikramasya

trailokyopakṛtiprasaktamanaso devasya śaṃbhoḥ priyā

jātā śailakule varairabhimatairānandayantī surān /

mlecchānāmapi vāñchitārpaṇaparā svasyāspadasyāmbikā

vindhyasyonnatimātanoti na nijāṃ daivasya kīdṛgbalam //bhā. amṛtadattasya

kiṃ tvaṃ hālika mūḍhadhīrhataphalaṃ mā mā kṛthā lāṅgalaṃ

kṣetraṃ naiva bhavatyadhaḥ kaṭhinatā naivātra dṛṣṭā tvayā /

ullekhopi na jāyatetra virama kleśaḥ phalaṃ kevalaṃ

nirbījā bahavo gatāśca satataṃ dṛṣṭāḥ śrutā vā na kim //kasyāpi

koyaṃ bhrāntiprakārastava pavana ghanāvaskarasthānajātaṃ

tejasvivrātasevye nabhasi nayasi yatpāṃsupūraṃ pratiṣṭhām /

yasminnutthāpyamāne jananayanapathopadravastāvadāstāṃ

kenopāyena sahyo vapuṣi malinatādoṣa eṣa tvayaiva //bhā. amṛtadattasya

jātaḥ kūrmaḥ sa ekaḥ pṛthubhuvanabharāyārpitaṃ yena pṛṣṭhaṃ

ślāghyaṃ janma dhruvasya bhramati niyamitaṃ yatra tejasvicakram /

saṃjātavyarthapakṣāḥ parahitakaraṇe nopariṣṭānna cādho

brahmāṇḍodumbarāntarmaśakavadapare jantavo jātanaṣṭāḥ //kasyāpi

kaṭu raṭasi kimevaṃ karṇayoḥ kuñjarāre-

raviditanijabuddhe kiṃ na vijñātamasti /

śiratarakaradaṃṣṭrāṭaṅkanirbhinnakumbhaṃ

maśaka galakarandhre hastiyūthaṃ mamajja //kasyāpi

udrarjankuṭilastaṭāśrayatarupronmūlanoḍḍāmaro

mā garvīḥ saritaḥ pravāha jaladhiṃ prakṣobhayāmīti bhoḥ /

svāṃ sattāṃ yadi vāñchasi bhrama maruṣvevāḥsva tatraiva vā

dūre vāḍavavahniratra tu mahāsattvairviśanpīyase //

sthairyaṃ tuṅgaśirā jagatsthitikṛte velāmahībhṛcchrito

dūrātpreraṇayā kalāvata imaṃ krāntuṃ jalānāṃ pate /

mithyā vāñchasi kiṃ tatastava paraṃ syādratnasattvakṣayo

nūnaṃ ghaṭṭanamāpya pādatalagastvasyaiva cānte luṭheḥ //

āndolayasyavirataṃ gaganārkamaṅke

tārāgaṇaṃ ca śaśinaṃ ca tathetarāṇi /

tejāṃsi bhāsurataḍitprabhṛtīni sādho

citraṃ tathāpi na jahāsi yadāndhyamantaḥ //

ayaṃ sa bhuvanatrayaprathitasaṃyamaḥ śaṃkaro

bibharti vapuṣādhunā virahakātaraḥ kāminīm /

anena kila nirjitā vayamiti priyāyāḥ karaṃ

kareṇa paripīḍayañjayati jātahāsaḥ smaraḥ //

bhrūśārṅgākṛṣṭamuktāḥ kuvalayamadhupavyomalakṣmīmuṣo ye

kṣīvā ye kṛṣṇaśārā narahṛdayabhidastārakakrūraśalyāḥ /

te dīrghāpāṅgapuṅkhāḥ smitaviṣaviṣamāḥ pakṣmalāḥ strīkaṭākṣāḥ

pāyāsurvotivīryāstribhuvanajayinaḥ pañcabāṇasya bāṇāḥ //

gaccha gacchasi cetkānta panthānaḥ santu te śivāḥ /

mamāpi janma tatraiva bhūyādyatra gato bhavān //