Vaidyajīvana

prathamo vilāsaḥ

prakṛtisubhagagātraṃ prītipātraṃ ramāyā
diśatu kim api dhāma śyāmalaṃ maṅgalaṃ vaḥ /

aruṇakamalalīlāṃ yasya pādau dadhāte
praṇataharajaṭālīgāṅgariṅgattaraṅge //

ratnaṃ vāmadṛśāṃ dṛśāṃ sukhakaraṃ śrīsaptaśṛṅgāspadaṃ
spaṣṭāṣṭādaśabāhu tad bhagavato bhargasya bhājyaṃ bhaje /

yadbhaktena mayā ghaṭastani ghaṭīmadhye samutpādyate
padyānāṃ śatam aṅganādharasudhāspardhāvidhānoddhuram //

divākaraprasādena rogyārogyasamīhayā /

samāsena vayaṃ kurmaḥ kāvyaṃ sad vaidyajīvanam //

tathāpi kriyate granthaḥ santi yady api durjanāḥ /

na hi dasyubhayāl loko dainyavān iva vartate //

yeṣāṃ na ceto lalanāsu lagnaṃ
magnaṃ na sāhityasudhāsamudre /

jñāsyanti te kiṃ mama ha prayāsān
andhā yathā vāravadhūvilāsān //

gadagañjanāya caturaiś carakādyair
munibhir nṛṇāṃ karuṇayā kathitaṃ yat /

akhilaṃ likhāmi khalu tasya rahasyaṃ
svakapolakalpitam ihāsti na kiñcit //

guror adhītākhilavaidyavidyaḥ
pīyūṣapāṇiḥ kuśalaḥ kriyāsu /

gataspṛho dhairyadharaḥ kṛpāluḥ
śuddho 'dhikārī bhiṣag īdṛśaḥ syāt //

ādau nidānavidhinā vidadhyād vyādhiniścayam /

tataḥ sādhyaṃ samīkṣeta paścād bhiṣag upācaret //

auṣadhaṃ mūḍhavaidyānāṃ tyajantu jvarapīḍitāḥ /

parasaṃsargasaṃsaktakalatram iva sādhavaḥ //

pathye sati gadārtasya kim auṣadhaniṣevaṇam /

pathye 'sati gadārtasya kim auṣadhaniṣevaṇam //

mahīndramahilātrapāpradapadāravinde tathā
payonidhipayastatī jaladharair upāttā yathā /

api prakṛtinīrasā nṛpabhiṣagbhir aṅgīkṛtā
bhaviṣyati sarasvatī rasavatī murāsāpateḥ //

iha gamiṣyati vaidyamatiḥ śramaṃ
prathamam eva punas tu mahāsukham /

priyatamasya mṛgākṣi samāgame
navakaragrahaṇā gṛhiṇī yathā //

yataḥ sarveṣu rogeṣu prāyaśo balavān jvaraḥ /

atas tasya pratīkāraṃ prathamaṃ kurmahe vayam //

devadārudhanāviśvabṛhatīdvayapācanam /

jvare pūrvaṃ pibec cāru payodharadharādhare //

chinnauṣadhāmbhodharadhanvayāsaiḥ
kirātatiktāmbudareṇuyāsaiḥ /

viśvāvṛṣāmbhodharadhanvayāsaiḥ
kvātho marutpittakaphajvareṣu //

uśīrakalaśīmahauṣadhakirātakāmbhodhara-
sthirābṛhatikādvayāmṛtalatātrikaṇṭaiḥ kṛtam /

kaṣāyakam amuṃ pibet pavanajajvaravyākulaḥ
pumān daśaśatacchadacchadamadagrasallocane //

pīyūṣalokapāñcālīcaraṇānāṃ kaṣāyakam /

pīyamānaḥ priye hanti hanumajjanakajvaram //

chinnodbhavāparpaṭavārivāha-
bhūnimbaśuṇṭhījanitaḥ kaṣāyaḥ /

samīrapittajvarajarjarāṇāṃ
karoti bhadraṃ khalu pañcabhadraḥ //

eka eva khalu pittakajvaraṃ
hanti parpaṭakṛtaḥ kaṣāyakaḥ /

candanodakamahauṣadhānvitaś
cet tadā kim u punar vicāraṇā //

drākṣāparpaṭarājavṛkṣakaṭukāmustābhayānāṃ jalaṃ
mūrcchāśoṣanidāghatṛṭpralapanabhrāntyādipittajvare /

duḥsparśapramadākirātakaṭukāsiṃhāsyareṇūdbhavaḥ
kvāthaḥ śarkarayānvito harati tṛḍdāhāsrapittajvarān //

aho kimarthaṃ bahavaḥ kaṣāyāḥ
parāśarādyair munibhir pradiṣṭāḥ /

chinnāśivāparpaṭatoyapānāt
pittajvaraḥ kiṃ na sarīsarīti //

jalajalajapayodareṇuviśvau-
ṣadhaśiśiraiḥ sahitaṃ ṣaḍaṅgam etat /

sapadi sukhakaraṃ sadā sadāha-
jvaratṛṣi yojyam idaṃ navajvare 'pi //

lohitacandanapadmakadhānya-
chinnaruhāpicumandakaṣāyaḥ /

pittakaphajvaradāhapipāsā-
vāntivināśahutāśaharaḥ syāt //

sahasradhautena ghṛtena kartur
abhyaṅgam oṣaḥ kṛśatāṃ bibharti /

anyāṅganāsaṃgamalālasasya
svīyeṣu dāreṣu yathābhilāṣaḥ //

tṛḍdāhamohāḥ praśamaṃ prayānti
nimbapravālotthitaphenalepāt /

yathā narāṇāṃ dhanināṃ dhanāni
samāgamād vāravilāsinīnām //

amalaiḥ kamalair athānilair
alasaiḥ puṣparasaiḥ samanvitaiḥ /

jalakelikathākutūhalair
api pittajvarajā rujo jayet //

śrīkhaṇḍamaṇḍitakalevaravallarīṇāṃ
muktāphalākulaviśālakucasthalīnām /

vaidagdhyamugdhavacasāṃ suvilāsinīnām
āliṅganaṃ sakaladāham apākaroti //

śayyā pallavapadmapattraracitā vāso vayasyaiḥ samaṃ
kāntāre kusumasphurattaruvare gānaṃ vipañcīyutam /

ālāpāś ca śukālikokilakṛtāḥ kāntāś ca kāntāḥ kathāḥ
vātāś cāmalavālakavyajanajā dāhaṃ nirākurvate //

ayi nitambini gāyanalālase
madhuravāṇi nikāmamadālase /

vapuṣi dāhayute vihitaṃ himaṃ
himahimāṃśujalair anulepanam //

śubhrābhravibhramadhare śaśāṅkakarasundare /

candanaiś carcite harmye svāpas tāpam apohati //

prāṇapreyasi mā pibantu puruṣāḥ pittajvaravyākulāḥ
nānāvallijalaṃ vilambitaphalaṃ pāne viṣādapradam /

tat taiḥ kiṃ kriyatāṃ cikitsakapate mugdhe sukhaṃ sevyatāṃ
sadyas tāpaharaḥ sudhādhikataraḥ kāntādharaḥ kevalam //

kāntākaṭākṣadagdhānāṃ vada vaidya kim auṣadham /

dṛḍham āliṅganaṃ pathyaṃ kvathaś cādharacumbanam //

pittajvare kiṃ rasaphāṇṭalepaiḥ
kiṃ vā kaṣāyair amṛtena vā kim /

peyaṃ priyāyā mukham ekam eva
lolimbarājena sadānubhūtam //

prātaḥ paryuṣitaṃ dhānyasalilaṃ sitayā yutam /

antardāhaṃ haret pītaṃ duḥkhaṃ durgārcanaṃ yathā //

pañcamūlyamṛtāmustāviśvabhūnimbasādhitaḥ /

kaṣāyaḥ śamayaty āśu vāyumāyubhavaṃ jvaram //

śṛṅgīkaṇākaṭphalapuṣkarāṇāṃ
kṣaudrānvitānāṃ vihito 'valehaḥ /

śvāsena kāsena yutaṃ balāsa-
jvaraṃ jayed atra na kāpi śaṅkā //

bhārṅgīguḍūcīghanadārusiṃhī-
śuṇṭhīkaṇāpuṣkarajaḥ kaṣāyaḥ /

jvaraṃ nihanti śvasanaṃ kṣiṇoti
kṣudhāṃ karoti praruciṃ tanoti //

mama dvayaṃ vismayam ātanoti
tiktākaṣāyo mukhatiktatāghnaḥ /

nipīḍitorojasarojakośā
yoṣā pramodaṃ pracuraṃ prayāti //

kvāthaḥ kaṭphalakaṭtṛṇābdadhanikāśṛṅgyugragandhābhayā-
bhārṅgīparpaṭaviśvadevatarujo bāhlīkamadhvanvitaḥ /

kāsaśvāsamukhāmayajvarabalaśleṣmaprakopāpahaḥ
tadvat komalakaṇṭhi kaṇṭhajanitāṃ pīḍāṃ ca jahrīyate //

aruciṃ dyati luṅgakesaraṃ
saghṛtaṃ saindhavacūrṇacarcitam /

rucim amburuhasya tanvi te
nayanaṃ khañjanagañjanaṃ yathā //

granthīndrajāmarapurākṛmiśatrubhārṅgī-
bhṛṅgītrikaṭvanalakaṭphalapauṣkarāṇām /

rāsnābhayābṛhatikādvayadīpyabhūta-
keśīkirātakavacācavikāvṛkīnām //

kvātho hanyāt saṃnipātān samagrān
buddhibhraṃśaṃ svedaśaityapralāpān /

śūlādhmānān vidradhiśleṣmavātān
vātavyādhīn sūtikānāṃ ca tadvat //

saṃnipātasya kālasya kaścid bhedo na vidyate /

cikitsako jayed yas tu tasmāt ko 'sti pratāpavān //

saṃnipātodadhau magnān uddhared yaḥ kṛpākaraḥ /

tasmai kiṃ kiṃ na deyaṃ syād vada kovidanandini //

tridoṣājagaragrastaṃ mocayed yaḥ sa vaidyarāṭ /

ātmāpi tasmai dātavyaḥ kiṃ punaḥ kanakādikam //

yaḥ śophaḥ śrutimūlajaḥ sa kaṭhinaḥ śānte tridoṣajvare
raktaṃ tatra jalaukayā pariharet sarpiḥ pibec cāturaḥ /

rāsnānāgaraluṅgamūlahutabhugdārvyagnimanthaiḥ samair
lepaḥ syād aravindavandyanayane śophavyathādhvaṃsanaḥ //

arkānantākirātāmaratarurasanāsindhuvārogragandhā-
tarkārīśigrupañcoṣaṇaghuṇadayitāmārkavāṇāṃ kaṣāyaḥ /

sadyas tīvrān tridoṣān apaharati dhanurmārutaṃ dantabandhaṃ
śaityaṃ gātreṣu gāḍhaṃ śvasanakasanakaṃ sūtikāvātarogān //

tiktātiktakaparpaṭāmṛtaśaṭīrāsnākaṇāpauṣkara-
trāyantībṛhatīsurauṣadhiśivāduḥsparśabhārṅgīkṛtaḥ /

kvātho nāśayati tridoṣanikaraṃ svāpaṃ divā jāgaraṃ
naktaṃ tṛṇmukhaśoṣadāhakasanaśvāsān aśeṣān api //

śūlāt pārśvaśiraḥsthitāt kasanataḥ śvāsāc ca jīrṇajvarān
muktaḥ syāt puruṣaḥ payaḥ paripiban pañcāṅghriṇā pācitam /

ekāsau guḍapippalī vijayate jīrṇajvarājīrṇaruk-
kṣunmāndyārucipāṇḍujantukasanaśvāsān kim anyauṣadhaiḥ //

jīrṇajvaraṃ kaphayutaṃ kaṇayā sametaś
chinnodbhavodbhavakaṣāyaka eva hanti /

rāmo daśāsyam iva rāma iva pralambaṃ
rāmo yathā samaramūrdhani kārtavīryam //

pañcamūlīkaṣāyasya sakṛṣṇasya niṣevaṇāt /

jīrṇajvaro kaphodbhūto vidadhāti palāyanam //

śaṭī śuṇṭhī reṇuḥ suratarur anantā bṛhatikā
ghanas tiktā tiktaṃ khalu navabhir ebhir viracitaḥ /

kaṣāyaḥ pīto 'yaṃ madhukaṇavimiśraḥ śamayati
tridoṣaṃ niḥśeṣaṃ viṣamam api jīrṇajvaram api //

vāsāpaṭolatriphalādrākṣāśamyākanimbajaḥ /

samadhuḥ sasitaḥ kvātho hanyād ekāhikajvaram //

tanvaṅgi gaṅgottaratīrabhūmau
mamāra hā ko 'py asutas tapasvī /

jalāñjaliṃ tasya kṛte dadātu
saikāhikaḥ syād yadi te 'nujanmā //

saśiśiraḥ sadhanaḥ samahauṣadhaḥ
sanaladaḥ sakaṇaḥ sapayodharaḥ /

samadhuśarkara eṣa kaṣāyako
jayati bālamṛgākṣi tṛtīyakam //

cāturthiko gacchati rāmaṭhasya
ghṛtena jīrṇena yutasya nasyāt /

līlāvatīnāṃ navayauvanānāṃ
mukhāvalokād iva sādhubhāvaḥ //

akhaṇḍitaśaratkālakalānidhisamānane /

cāturthikaharaṃ nasyaṃ munidrumadalāmbunā //

suradāruśivāśivāsthirā-
vṛṣaviśvaiḥ kvathitaḥ kaṣāyakaḥ /

madhunā sitayā ca saṃyutaḥ
paripītaḥ śamayec caturthikam //

takraṃ tryūṣaṇacūrṇayuktam atha vā madyaṃ hasantīṃ satīṃ
tadvat kambalarallakān atha kuthāṃ śītāturaḥ śīlayet /

āliṅgeyur amuṃ himāvadhi dṛḍhaṃ tāruṇyadarpālasāḥ
kāśmīrāgaruliptapīvarakucāḥ kāmaṃ kuraṅgīdṛśāḥ //

śakrāhvadadrughnavṛṣāmṛtānāṃ
nirguṇḍikābhṛṅgamahauṣadhānām /

kṣudrāyavānīsahitaḥ kaṣāyaḥ
śītajvarāraṇyahiraṇyaretāḥ //

vāṅmādhuryajitāmṛte 'mṛtalatā lakṣmīśivābhe śivā
viśvaṃ viśvavare ghano ghanakuce siṃhī ca siṃhodari /

ebhiḥ pañcabhir oṣadhair madhukaṇāyuktaḥ kaṣāyaḥ kṛtaḥ
pītaś ced viṣamajvaraḥ kim u tadā tanvaṅgi na kṣīyate //

sanāgarāyāḥ sapayodharāyāḥ
sasiṃhikāyāḥ saguḍūcikāyāḥ /

dhātryāḥ kaṣāyo madhunā vimiśraḥ
kaṇāvimiśro viṣamajvaraghnaḥ //

nānyāni mānyāni kim auṣadhāni
paraṃ tu kānte na rasonakalkāt /

tailena yuktād aparaḥ prayogo
mahāsamīre viṣamajvare 'pi //

bhavati viṣamahantrī cetakī kṣaudrayuktā
bhavati viṣamahantrī pippalī vardhamānā /

viṣamarujam ajājī hanti yuktā guḍena
praśamayati tathogrā sevyamānā guḍena //

kim u bhramayasi priye kuvalayaṃ karābhyām idaṃ
madīyavacanaṃ sudhārasasamaṃ samākarṇaya /

purāṇaviṣamajvare kulakanimbasiṃhīndrajā-
mṛtāghanakaṣāyako madhuyuto varīvartate //

svakāntijitarocane capalalocane mālatī-
prasūnanikarasphuratkabari pañcavaktrodari /

paṭolakaṭurohiṇīmadhukacetakīmustaka-
prakalpitakaṣāyako viṣamam āśu jejīyate //

yo bhajet samadhuśyāmāṃ he hemakalaśastani /

viṣameṣu vyathās tasya na bhavanti kadācana //

kṣaṇam api calatāṃ jahīhi mugdhe
śṛṇu vacanaṃ mama tanvi sāvadhānā /

vasati śirasi meghanādamūle
vrajatitarāṃ viṣamo viśāladṛṣṭe //

viṣamam apaharaty asau kaṣāyo
madhumadhuro 'madhurāmṛtāśivānām /

aham iva tava mānini prakopaṃ
caraṇasaroruhayor luṭhan haṭhena //

abale kamalātanuratnakale
caladṛkkamale dhṛtakāmakale /

amṛtābdaśivaṃ madhumad viṣame
viṣame viṣameṣuvilāsarate //

ayi kuśāgrasamānamate mate
matimatām atimanmathamanthare /

jvaraharaṃ rugariṣṭaśivāvacā-
yavahavirjatusarṣapadhūpanam //

tiktośīrabalādhānyaparpaṭāmbhodharaiḥ kṛtaḥ /

kvāthaḥ punaḥ samāyātaṃ jvaraṃ śīghraṃ nivārayet //

gopīdvyāmalakīsthirāmagadhajātiktāpayaḥpālinī-
drākṣāśrīphaladhāvanīhimaviṣāmustendrajaiḥ sādhitam /

syād ājyaṃ viṣamajvarakṣayaśiraḥpārśvavyathārocaka-
chardiḥśoṣahalīmakapraśamanaṃ līlālatāmañjari //

caladalatarusevā homamantras trinetra-
dvijajanagurupūjā viṣṇunāmnāṃ sahasram /

maṇidhṛtir api dānāny āśiṣas tāpasānāṃ
sakalam idam ariṣṭaṃ spaṣṭam aṣṭajvarāṇām //

ayi ratnakale kalānidhe
kuśale kokilakomalasvare /

jvaravān jvaravarjito 'tha vā
laghu kuryād aśanaṃ dinātyaye //

iti śrīdivākarasūnulolimbarājaviracite vaidyajīvane jvarapratīkāro nāma prathamo vilāsaḥ

dvitīyo vilāsaḥ

amṛtātiviṣāsurarājayava-
stanayitnukirātakaviśvapayaḥ /

atisāraharaṃ jvaranāśakaraṃ
śṛṇu nirjitakuñjarakumbhakuce //

śītośīrakayugmavatsakavṛkīpadmāhvadhānyāmṛtā-
bhūnimbāmbudabālabilvakaviṣāviśvauṣadhaiḥ sādhitaḥ /

kvātho mākṣikasādhito vijayate hṛllāsatṛṣṇāvamī-
dāhārocakasaṅgabhaṅgacaturaḥ sarvātisārajvarān //

pañcāṅghrivṛkyabdabalendrabīja-
tvaksevyatiktāmṛtaviśvabilvaiḥ /

jvarātisārān savamīn sakāsān
saśvāsaśūlāñ chamayet kaṣāyaḥ //

kaphādhike vā pavanādhike vā
dvayādhike vā gurupañcamūlam /

pittādhike syāl laghupañcamūlaṃ
punaḥ punaḥ pṛcchasi kiṃ mṛgākṣi //

sadevadāruḥ saviṣaḥ sapāṭhaḥ
sajantuśatruḥ saghanaḥ satīkṣṇaḥ /

savatsakaḥ kvātha udāhṛto 'yaṃ
śophātisārāmbudhikumbhajanmā //

ayi priye prītibhṛtāṃ murārau
kiṃ bālakaśrīghanadhānyaviśvaiḥ /

yasyāpy atīsārarujo na tasya
kiṃ bālakaśrīghanadhānyaviśvaiḥ //

pittātisāro dhānyāmbubilvābdānāṃ nirudhyate /

kenātra jñāyate kartā paṇḍitena tvayā vinā //

indrajameghamadākusumaśrī-
lodhramahauṣadhamocarasānām /

cūrṇam idaṃ guḍatakrasametaṃ
hanty acirād atisāram udāram //

kalyāṇi kāñcanalatālalitāṅgayaṣṭe
tāmbūlaśālivadane lalane śṛṇu tvam /

śuṇṭhīmadākusumamocarasājamodās
takrānvitāḥ praśamayanty atisāram ugram //

atisārapraśamanī citrapatrakaśobhitā /

vṛddhidā tanuvahneś ca śyāmā śyāmeva rājate //

bāle bālalatāpravālalatikākārāṅghrihastādhare
mallīmālyalasatkucakṣitidhare ratnajvalanmekhale /

cañcatkuṇḍalamaṇḍale vijayate raktāmaśūlānvitā-
tīsāraṃ kuṭajābdabilvakaviṣādīpyaiḥ kaṣāyaḥ kṛtaḥ //

dhātakyāmalakīpayodharavṛkīkaṭvaṅgayaṣṭīmadhu-
śrījambvāmraphalāsthināgaraviṣāhrīberalodhrendrajaiḥ /

tulyāṃśaṃ vihitaṃ sataṇḍulajalaṃ gaṅgādharākhyaṃ mahā-
cūrṇaṃ tūrṇam apākaroti sakalaṃ jīrṇātisāraṃ param //

ayi kandukanindakastani
pramadārūpamadāpahāriṇi /

rudhirātisṛtau kaṣāyakaḥ
samadhur dāḍimavatsakatvacaḥ //

candanaṃ vimalataṇḍulāmbunā
saṃyutaṃ madhuyutaṃ sitāyutam /

tṛḍvikhaṇḍanam asṛgvikhaṇḍanaṃ
khaṇḍanaṃ pracuradāhamehayoḥ //

kukṣiśūlāmaśūlaghnaṃ vividhāsrātisārajit /

seveta saguḍaṃ bilvaṃ bilvatulyapayodhare //

tṛṭśvāsakāsajvaraśophamūrchā-
hikkānnavidveṣaṇavāntiśūlaiḥ /

yukto 'tisārī smaratu prasahya
govinda gopāla gadādhareti //

jātīphalaṃ nāgarasarpaphenau
kharjūphalaṃ bhinnam idaṃ ca nityaṃ /

yojyaṃ dviniṣkaṃ ca karīṣajātād
araṇyajād bhasmasamaṃ ca sarvam //

niṣkārdhamātraṃ bhiṣajā prayojyaṃ
dvivāram etac chubhataṇḍulodaiḥ /

jīrṇātisāre rudhirāmayukte
hitaṃ saśūle bahuvegayukte //

yavānī nāgarośīradhanikātiviṣāghanaiḥ /

bālabilvadviparṇībhir dīpanaṃ pācanaṃ bhavet //

punarnavāvallijabāṇapuṅkha-
viśvāgnipathyācirabilvabilvaiḥ /

kṛtaḥ kaṣāyaḥ śamayed aśeṣān
durnāmagulmagrahaṇīvikārān //

śuṇṭhīchinnaruhāviṣājaladharais tulyaiḥ kaṣāyaḥ kṛto
mandāgnau grahaṇīgade 'pi satataṃ sāmānubandhe hitaḥ /

śuṇṭhīkalkaśṛtaṃ ghṛtaṃ prapibataḥ pāṇḍvāmakāsāpahaṃ
syād vāyor anulomanaṃ grahaṇikā vegena jaṅgamyate //

pāṭhāviṣākuṭajavṛkṣaphalatvagabda-
tiktāmadārasajanāgarabilvacūrṇam /

sakṣaudrataṇḍulajalaṃ grahaṇīpravāha-
raktapravāhagudaruggudajeṣu dadyāt //

tulyāṃśaṃ sakalaṃ kirātakaṭukāmustendrajatryūṣaṇaṃ
bhāgaś candrakalāmitaḥ kuṭajato bhāgadvayaṃ citrakāt /

cūrṇaṃ ratnakalābhidhaṃ guḍapayoyuktaṃ ca pāṇḍujvarā-
tīsārārucikāmilāgrahaṇikāgulmapramehāpaham //

kṣāradvandvapaṭutrikatrikaṭukaiś cavyājamodānalaiḥ
kṛṣṇāmūlakahiṅgujīramiśibhis tulyair vidheyaṃ rajaḥ /

pītaṃ koṣṇajalena kolapayasā takreṇa vānyauṣadhād
dhṛtkṣudgulmagudāṅkuragrahaṇiṣu prāyaḥ priyaṃ preyasi //

dvikṣāraṣaṭkaṭupaṭuvrajahiṅgudīpyaiḥ
syāt sāraluṅgabadaraikarasena yuktaḥ /

śleṣmānilagrahaṇikāsu guḍaḥ praśastaḥ
nakṣatramukhyamukhi dīpanapācane 'lam //

cūrṇaṃ cavyakacitraśrīviśvabheṣajanirmitam /

takreṇa sahitaṃ hanti grahaṇīṃ duḥkhakāriṇīm //

rucakāgnimarīcānāṃ cūrṇaṃ takreṇa sevitam /

grahaṇyudaragulmārśaḥkṣunmāndyaplīhanāśanam //

ājyaṃ payodharajalendrajabālabilva-
hrīberamocarasakalkayutaṃ supakvam /

āmānubandhasahitaṃ rudhirānvitaṃ ca
sadyo nihanti gṛhiṇi grahaṇīvikāram //

iti śrīdivākarasūnulolimbarājaviracite vaidyajīvane grahaṇīpratīkāro nāma dvitīyo vilāsaḥ

tṛtīyo vilāsaḥ

ataḥ paraṃ komalavāṇi kāsa-
śvāsapratīkāram udīrayāmaḥ /

nihanti kāsaṃ gurupañcamūlī-
kṛtaḥ kaṣāyaś capalāsahāyaḥ //

ghanaviśvaśivāguḍajā guṭikā
tridinaṃ vadanāmbujamadhyadhṛtā /

harati śvasanaṃ kasanaṃ lalane
lalaneva himaṃ hṛdaye nihitā //

ajasya mūtrasya śataṃ palānāṃ
śataṃ palānāṃ ca kalidrumasya /

pakvaṃ samadhv āśu nihanti kāsaṃ
śvāsaṃ ca tadvat sabalaṃ balāsam //

ārdrād ardhatulā guḍād api tathārdhāṃśaṃ ca kustumbarī-
dīpyāyojaraṇatrijātajaladād etat paced yuktitaḥ /

leho ratnakale tavaiva kathitaḥ prāṇapriyāyā mayā
kāsārśojvarapīnasaśvayathurukgulmakṣayadhvaṃsanaḥ //

rāsnābalāpadmakadevadāru-
phalatrikatryūṣaṇavellacūrṇam /

cintāmaṇi kṣaudraghṛtopapannaṃ
śvāsāṃś ca kāsāṃś ca nirākaroti //

vāsāharidrādhanikāguḍūcī-
bhārṅgīkaṇānāgaradhāvanīnām /

kvāthena mārīcarajonvitena
śvāsāḥ kṣayaṃ yānti na kasya puṃsaḥ //

tulyā lavaṅgamaricākṣaphalatvacaḥ syuḥ
sarvaiḥ samo nigaditaḥ khadirasya sāraḥ /

babbūlavṛkṣajakaṣāyayutaṃ ca cūrṇaṃ
kāsān nihanti vaṭikā ghaṭikāṣṭakānte //

vātaṃ nirdalayan kaphaṃ kavalayann unmūlayan pīnasaṃ
dṛṣṭiṃ nirmalayan prabhāṃ prabalayan hṛdrogam utsārayan /

niḥśeṣaṃ jaṭharāmayaṃ praśamayann uddīpayan pāvakaṃ
kāsaśvāsanirāsasādhanam asau viśvākaṣāyaḥ smṛtaḥ //

rūpaṃ kīdṛk kamalavadane nuḥ pare sau gireḥ syāt
saṃbuddhiḥ kā madhuravacane kāgnibījasya ṣaṣṭhiḥ /

kasya kvāthaḥ śvasanaśamano vallabheneti pṛṣṭā
vidvadvandyā drutam idam adāt sottaraṃ nāgarasya //

kaṭutailena saṃyukto guḍo yāvan na sevitaḥ /

tāvan naśyati kiṃ śvāsaḥ pīyūṣamadhurādhare //

sevitaṃ madhukhaṇḍābhyāṃ cūrṇaṃ marīcajaṃ yadi /

kimarthaṃ kriyate cintā kāsaśvāsau parājitau //

ayi ratnakale nīlanalinacchadanekṣaṇe /

siṃhīkaṣāyaḥ sakaṇaḥ kāsagrāsakaraḥ kṣaṇāt //

pippalīpippalīmūlavibhītakamahauṣadhaiḥ /

madhunā sevitaiḥ kāsaḥ praśāmyati kutūhalāt //

rāvaṇasya suto hanyān mukhavārijadhāritaḥ /

śvasanaṃ kasanaṃ vāpi tam ivānilanandanaḥ //

ayi prāṇapriye jātīphalalohitalocane /

śuṇṭhībhārṅgīkṛtaḥ kvāthaḥ śvāsahrāsāya pāyayet //

asti prāṇapate mama priyatamā kandarpalīlā sakhī
kāsakleśavaśād atīva kṛśatāṃ prāptāsti sā sāmprataṃ /

tasyās tvaṃ kathayopacāram adhunā kṣaudrānvitaṃ dīyatāṃ
viśvagranthikaṇākalidrumabhavaṃ cūrṇaṃ cakorekṣaṇe //

saṃyutaṃ guḍasarpibhyāṃ cūrṇaṃ trikaṭusaṃbhavam /

nihanti tarasā kāsāṃs trāsān iva satāṃ hariḥ //

śṛṅgiberaraso yena madhunā saha sevitaḥ /

śvāsakāsabhayaṃ tasya na kadācid bhaviṣyati //

pulomajāvallabhasūnupatnī-
tātātmabhūśekharavāhanasya /

saundaryadūrīkṛtarāmarāme
kaṣāyakaḥ kāsasamīrasarpaḥ //

phalatrayacchinnaruhāhutāśa-
rāsnākṛmidhvaṃsikaṭutrayāṇām /

cūrṇaṃ samāṃśaṃ sitayā sametaṃ
kāsaṃ jayen nātra vicāraṇīyam //

daśamūlakaṣāyamiśritaṃ vā lalane viśvakaṣāyamiśritaṃ vā /

prapibet kaṭikukṣivastiśūle dhruvam eraṇḍajatailam ekam eva //

rāsnāmṛtānāgaradevadāru-
pañcāṅghriyugmendrayavaiḥ kaṣāyaḥ /

ruvūkatailena samanvito 'yaṃ
bhettā bhaved āmasamīraṇasya //

vilāsinī vilāsena vilāsihṛdayaṃ yathā /

tathā guḍūcī viśvena hared āmasamīraṇam //

samyaksvinnāś chagalajarase kānanotthāḥ kulatthāś
caile baddhāḥ parihṛtatuṣāḥ prauḍhasīmantinībhiḥ /

sūkṣmaṃ piṣṭāḥ paṭurasaniśācūrṇapūrṇāḥ kṣapāyāṃ
cakṣuḥkṣiptāḥ rudhiravikṛtiṃ saṃharanti tryaheṇa //

lolimbarājakavinā vanitāvataṃse
śigror amuṣya kathito 'sti kim u prayogaḥ /

etasya pallavarasāt samadhoḥ kim anyat
dṛgvyādhimātraharaṇe mahilāgragaṇye //

kuvalayanayane 'rjunaṃ kapho 'bdheḥ
saha sitayāśu nirācarīkaroti /

priyakaram iva kāminī navoḍhā
laghukucaśālini vakṣasi prayuktam //

iti nigaditam āryaiḥ netrarogāturāṇāṃ
niśi samadhughṛtāgryā sevitavyā sukhāya /

ayi navaśiśulīlāloladṛṣṭe tvam agryā
janayasi bata kasmād vaiparītyaṃ paraṃ tu //

nirākaroti naktāndhyaṃ sagomayarasā kaṇā /

yathā ratena ramaṇī ramaṇasya mahābalam //

śyāme 'śyāme priyaśyāme śyāmabodhitamānase /

śuklaṃ śamayati kṣipraṃ mākṣikaṃ mākṣikānvitam //

triphalāvṛṣabhūnimbanimbatiktāmṛtākṛtaḥ /

kvātho madhusitāyukto kāmalāpāṇḍurogajit //

devadālīphalaraso nasyāto hanti kāmalām /

saṃdeho nāsti samphullanīlotpalavilocane //

girimṛddhātrirātrīṇām añjanaṃ kāmalāpaham /

idaṃ na hi bhaven mithyā śapathas tu tavāṅgane //

aye manojñakuṇḍale sphuranmukhendumaṇḍale /

gavāṃ payaḥ sanāgaraṃ nihanti tanvi kāmalām //

picumandarasena miśritaiḥ
picumandānilaśatrubījakaiḥ /

ghaṭitāṃ vaṭikāṃ bhagāntare
bhagaśūlapraśamāya dhārayet //

taruṇy uttaraṇīmūlaṃ chāgīsarpiḥsamanvitam /

śivaśastrābhidhāṃ bādhāṃ yonisthāṃ hanti satvaram //

gopīvṛkīdārukirātamūrvā-
tiktāmṛtāviśvaghanendrajānām /

kvātho 'yam ukto mṛgalocanānāṃ
duṣṭasya dugdhasya viśodhanāya //

kaṭaṅkaṭerīrasajābdavāsā-
bhūnimbabhallītilajaḥ kaṣāyaḥ /

kṣaudrānvitaś cañcalalocanānāṃ
nānāvidhāni pradarāṇi hanyāt //

kuvalayadalanetre taṇḍulīyasya mūlaṃ
rasajam api samāṃśaṃ bheṣajadvandvam etat /

himakaramukhi yuktaṃ taṇḍulāmbhomadhubhyāṃ
pradaradaram udīrṇaṃ sundarīṇāṃ nihanti //

mūlaṃ gavākṣyāḥ smaramandirasthaṃ
puṣpāvarodhasya vadhaṃ karoti /

abhartṛkāṇāṃ vyabhicāriṇīnāṃ
yogo 'yam eva drutagarbhapāte //

madhvājyayaṣṭīmadhuluṅgamūlaṃ
nipīya sūte sumukhī sukhena /

sataṇḍulāmbhaḥsitadhānyakalka-
pānād vamir gacchati garbhiṇīnām //

dhānyābdāmbudvayāralvamṛtaviṣabalāreṇuduḥsparśaśītaṃ
garbhiṇyāḥ sūtikāyā api rudhirarugāmātisārajvaraghnam /

mustāśṛṅgīviṣāṇāṃ praśamayati rajaḥ sevitaṃ kṣaudrayuktaṃ
bālānāṃ vāntikāsajvaram ativiṣajaṃ kṣaudrayuktaṃ rajo vā //

kumārātisāre kaṣāyaḥ samaṅgā-
madāśārivārodhrajaḥ kṣaudrayuktaḥ /

madārodhrabilvābdamañjiṣṭhavālā-
kaṣāyo 'valeho 'tha vā kṣaudrayuktaḥ //

kṛṣṇāruṇāmustakaśṛṅgikāṇāṃ
tulyena cūrṇena samākṣikena /

jvarātisāraḥ praśamaṃ prayāti
saśvāsakāsaḥ savamiḥ śiśūnām //

iti śrīdivākarasūnulolimbarājaviracite vaidyajīvane vilāsinīrogapratīkāro nāma tṛtīyo vilāsaḥ

caturtho vilāsaḥ

vidvallalāmalolimbanṛpater vāgvilāsataḥ /

tṛptir na jāyate svāmin punaḥ kiñcin nirūpaya //

kṣayotpattivināśāya siṃhāsyaḥ sevyatāṃ sadā /

bahūnām asya viśvāso jātaḥ kamalalocane //

ayi sundari sundarānane
rucirāpāṅgataraṅgalocane /

navanītamadhūpalāśanād
uḍurājasya bhavet kṣayakṣayaḥ //

ayi komalakuntalāvalī-
vilasanmālatikāmanohare /

triphalājanitaḥ kaṣāyakaḥ
sahito guggulunā vraṇaṃ jayet //

madanajvarakārināmadheye
rasike ratnakale prabhātakāle /

śiśirāmbu piban madhuprayuktaṃ
gaṇanātho 'pi bhavet kilāsthiśeṣaḥ //

trikaṭutriphalākaliṅganimba-
trivṛdugrākhadirodbhavaḥ kaṣāyaḥ /

paśumūtrasamanvito nipītaḥ
kṛmikoṭīr api hanti hanta vegāt //

jātīpravālatriphalāyavāsa-
dārvītriyāmāmṛtagostanīnām /

kaṣāyakaḥ kṣaudrayuto nihanti
mukhasya pākaṃ mukhapaṅkajasthaḥ //

sphuratsundarodāramandāradāma-
prakāmābhirāmastanadvandvamadhye /

haridrārajomākṣikābhyāṃ vimiśraḥ
śivāyāḥ kaṣāyaḥ pramehāpahārī //

chinnāraso 'pi madhunā nānāmehanivāraṇaḥ /

vadanti bhiṣajaḥ sarve śaradindunibhānane //

ratikelikalākuśale vilasad-
valaye malayena samānakuce /

amṛtāvratatī ruvutailayutā
dalayed anilāsram udārataram //

madhūtthāruṇāgopikādevadhūpaiḥ
śṛtaṃ vātaraktāpahaṃ piṇḍatailam /

kaṣāyaḥ sahairaṇḍatailena pītas
tathairaṇḍasiṃhāsyavatsādanīnām //

laśunajīrakagandhakasaindhava-
trikaṭurāmaṭhacūrṇam idaṃ samam /

sapadi nimburasena viṣūcikāṃ
harati bho ratibhogavicakṣaṇe //

ruglājābdavaṭaprarohamadhukair madhvanvitaiḥ kalpitā-
py ugrām āśu tṛṣaṃ bhṛśaṃ praśamayed āsyāntarasthā vaṭī /

elālājalavaṅganāgacapalāśrīkolamajjāmbuda-
śrīkhaṇḍaṃ madhukhaṇḍayuk praśamayed vāntiṃ tridoṣodbhavām //

ramāramyākāre caturavacane cārucikure
vimūlyālaṃkāre karatalalasannīlanaline /

nidāghaḥ saṃjātas tava kim u sarojanmakadalī-
dalaiḥ kḷpte talpe svapihi laghu sāhityanipuṇe //

rasadvijīradviniśāmarīca-
sindūradaityendramanaḥśilānām /

cūrṇīkṛtānāṃ ghṛtamiśritānāṃ
tribhiḥ pralepair apayāti pāmā //

pathyātilāruṣkarakaiḥ samāṃśair
guḍena yuktaiḥ saha modakaḥ syāt /

durnāmapāṇḍujvarakuṣṭhakāsa-
śvāsaṃ jayet plīharujaṃ ca tadvat //

madanasaindhavaguggulugairikā-
jyamadhuvālakapaṅkavilepanāt /

sphuṭitam apy akhilaṃ caraṇadvayaṃ
vikacatāmarasapratimaṃ bhavet //

bhallātakāsīsahutāśadanti-
mūlair guḍasnugravidugdhadigdhaiḥ /

lepocitair gacchati gaṇḍamālā
samīravegād iva meghamālā //

bhūnimbanimbatriphalāpaṭola-
vāsāmṛtāparpaṭabhṛṅgarājaiḥ /

kvātho haret kṣaudrayuto 'mlapittaṃ
cittaṃ yathā vāravadhūkaṭākṣaḥ //

hiṅgukṣāradvayasaindhavasauvarcalaviḍapippalīgranthika-
citrakacavyamarīcakarcūrakustumbarībarbarītittiḍīka-
ṣaḍgranthājamodāmlavetasapuṣkaramūlanāgarakarañja-
jīrakaharītakīvṛkīhapuṣābhiḥ viracitaṃ cūrṇam idam /

aśmarīhṛdayagalarogavibandhādhmānahikkāvardhma-
gudajagulmasakalaśūlaplīhapāṇḍuśvasanakasanadahana-
sadanavadanavirasatāvirataye samarthataram //

gomūtreṇa kṛtaḥ kaliṅgakaṭukāpāṭhāvṛṣābdāmara-
kvāthaḥ kṣaudrayuto nihanti sakalān kaṇṭhāmayān utkaṭān /

pāṭhātejavatīrasāñjanayavakṣāropakulyāniśā-
devānāṃ madhunā kṛtā mukhadhṛtā tadvad vaṭī vartate //

prāṇeśvara priyatame vada kiṃ vadāmi
tat kānta yat kim u mṛgākṣi yad agnikāri /

samyak śṛṇu praṇayini praṇayiñ śṛṇomi
khādet sa nimburasasaindhavaśṛṅgiberam //

hiṅguvyoṣājamodādvijaraṇalavaṇaṃ prāg bhajet sājyabhuktaṃ
kuryāj jājvalyamānaṃ jvalanam anilajaṃ gulmam etan nihanti /

vṛkṣāmlāmlāgnipathyātrikaṭupaṭuviḍaṃ jantujij jīrayugmaṃ
dīpyau sauvarcalaṃ cācalam api sakalaṃ bhasmasāccarkarīti //

śuṇṭhī bāṇamitā kaṇārṇavamitā dīpyād yavānyāḥ kramād
bhāgānāṃ tritayaṃ dvayaṃ ca lavaṇād bhāgaḥ śivaitatsamā /

koṣṭhāṭoparugāmagulmamalahṛl lolimbarājoditaś
cūrṇo 'drīn api bhasmasāt prakurute kiṃ bhojanaṃ bho janāḥ //

śigrudīpyavaruṇādviyāminī-
kuñjarāśanakṛtaḥ kaṣāyakaḥ /

bolacūrṇasahito 'ntar utthitaṃ
vidradhiṃ vidalayed asaṃśayam //

kamalakuḍmalakalpapayodhara-
dvayasamāhitahāramanohare /

hṛdayarukṣu hitaṃ ghṛtam arjuna-
svarasakalkasusādhitam aṅgane //

so 'yaṃ sugandhimukulo bakulo vibhāti
vṛkṣāgraṇīḥ priyatame madanaikabandhuḥ /

yasya tvacaiva ciracarvitayā nitāntaṃ
dantā bhavanti capalā api vajratulyāḥ //

bhindanti ke kuñjarakumbhapāliṃ
kim avyayaṃ vakti rate navoḍhā /

sambodhanaṃ nuḥ kim u raktapittaṃ
nihanti vāmoru vada tvam eva //

viśvāśivākaṇācūrṇaḥ sasitaḥ samadhuḥ smṛtaḥ /

nasyavad viśvaguḍayor hikkādhikkārakārakaḥ //

durālabhākaṣāyasya ghṛtayuktasya sevanāt /

bhramaḥ śāmyati govindasmaraṇād iva pātakam //

ayi ratnakale kuru mā kalahaṃ
kalahaṃsakalatrasamānagate /

śṛṇu madvacanaṃ vada vaidyamaṇe
madirā madirākṣi śucaṃ śamayet //

punarnavānāgaradārupathyā-
bhallātakacchinnaruhākaṣāyaḥ /

daśāṅghriyuktaḥ paripeya ūru-
stambhe 'tha vā mūtrapuraprayogaḥ //

sakṣaudraṃ kuśakāśagokṣuraśivāśamyākapāṣāṇabhid-
duḥsparśaṃ parisevitaṃ pariharet sadyo 'śmarīṃ dustarām /

elāparvatabhicchilājatukaṇācūrṇaṃ guḍenānvitaṃ
pītaṃ taṇḍuladhāvanodakayutaṃ syān mūtrakṛcchrāpaham //

vāsailāmadhukāśmabhedacapalākauntīkṣurairaṇḍajaḥ
kvāthaḥ sāśmajatur jayaty atitarāṃ kṛcchrāśmarīṃ śarkarām /

kṛcchre dāharujāṃ vibandhasahite kvātho 'śmabhidgokṣurā-
nantāragvadhacetakīviracito madhvanvitaḥ śasyate //

nyagrodhāṅkurakuṣṭhalodhravikasāśyāmāmasūrāruṇā-
śrīkhaṇḍaiḥ payasānvitair viracitaṃ vyaṅgaghnam udvartanam /

liptaṃ saptadinaṃ masūrarajasā sarpiḥpayaḥśālinā
vaktraṃ śāradacandrasundarataraṃ vyaṅgasya bhaṅgād bhavet //

iṅgudyāḥ phalamajjako jalayuto lepān mukhe kāntido
rodhrogrādhanikā nihanti piṭakāṃs tāruṇyajāṃl lepanāt /

hāryaṃ raktam aruṃṣikāruji hito mūtreṇa lepo 'tha vā
piṇyākasya purātanasya śakṛtaḥ pādāyudhasya dhruvam //

tailaṃ śopham apāram apy apahared vṛścīrarāsnāmahā-
bhaiṣajyāmaraśuṣkamūlakayutaṃ bimbīrase sādhitam /

tadvad viśvakirātatiktam atha vā pāṭhāniśādhāvanī-
mustājīrakapañcakolakarajaḥ saṃmiśram uṣṇāmbunā //

ugrāpāṭhāpaṭolauṣadharuvukajaṭāśigrudadrughnakuṣṭhair
dhānyāmlena prapiṣṭaiḥ praśamayati mahāmūrdharogān aśeṣān /

patraṃ pakvaṃ ghṛtāktaṃ ravibhavam anale tāpitaṃ pīḍayet tat
toyaṃ karṇe niṣiktaṃ dalayati sakalaṃ karṇaśūlaṃ samūlam //

ghṛtatīkṣṇayutaḥ surasāsvaraso
laghurājamṛgāṅka iti prathitaḥ /

apahanty anilān sabalān bahulān
nijabhaktaripūn iva cakradharaḥ //

cūrṇāḥ kaṣāyā guṭikā ghṛtāni
tailāni bhāgena ca yojitāni /

vilāsināṃ vātavināśanāya
vilāsinīnāṃ parirambhaṇāni //

amṛtam amṛtajaṃ sitāsametaṃ
guṇavati pittam apākaroti sadyaḥ /

taruṇa iva nitambinīnitambā-
mbaram atanujvarajarjarīkṛtāṅgaḥ //

kaphād bhavati bho bhīru chinnākvātho madhūdaraḥ /

asyārtho labhyate naiva tanvaṅgi tava madhyavat //

iti lolimbarājaviracite vaidyajīvane rājayakṣmādirogapratīkāro nāma caturtho vilāsaḥ

pañcamo vilāsaḥ

tāmbūlaṃ madhu kusumasrajo vicitrāḥ
kāntāraṃ sutaruvanaṃ vilāsavatyaḥ /

gītāni śravaṇaharāṇi miṣṭam annaṃ
klībānām api janayanti pañcabāṇam //

sahitaṃ ghṛtena madhunā madhukaṃ
pariṣecitaṃ pibati yo 'nu payaḥ /

navasubhruvāṃ sukhakaraḥ sa pumān
bahuvīryapūraparipūrṇatanuḥ //

amṛtāmalakatrikaṇṭakānāṃ
haviṣā śarkarayā niṣevaṇena /

ajarā amarā apāravīryā
alakeśā aditeḥ sutā abhūvan //

uccaṭāmarkaṭīgokṣuraiś cūrṇitaiḥ
śarkarādugdhasaṃmiśritaiḥ pācitaiḥ /

sevitair vārddhake mānavo māninī-
mānam ucchedayet kiṃ punar yauvane //

bhuktvoccaṭāṃ kṣīrayutāṃ vilāsī
bhuṅkte śataṃ sundari sundarīṇām /

tvaṃ tāvad ekāsi mayā tu sādya
bhuktā ratau paśya kutūhalaṃ me //

cūrṇaṃ ghṛtakṣaudrayutaṃ rasaiḥ svair
vibhāvitāyā bahudhā vidāryāḥ /

niṣevyamāno 'nudinaṃ vilāsī
daśāṅganābhiḥ saha raṃramīti //

sahitaṃ ghṛtadugdhābhyāṃ vidāriprabhavaṃ rajaḥ /

udumbaramitaṃ bhuktvā vṛddho 'pi taruṇāyate //

saubhāgyapuṣṭibalaśukravivardhanāni
kiṃ santi no bhuvi bahūni rasāyanāni /

kandarpavardhini paraṃ tu sitājyayuktād
dugdhād ṛte mama na ko 'pi mataḥ prayogaḥ //

adhunā brūmahe sadyaś camatkārakarān rasān /

yato na nīrasā bhāti kavitākulakāminī //

pathyākaṇārkaviṣatindukadantibīja-
tiktātrivṛdrasabalīn sadṛśān vimardya /

dhūrtāmbunā sakalavāsaram eṣa sūtaḥ
syād viśvatāpaharaṇo 'bhinavajvaraghnaḥ //

śulbaṃ gandhakaṭaṅkaṇau ca garalaṃ tutthaṃ rasaṃ kharparaṃ
tālaṃ tulyam idaṃ vimardya ghaṭikāmātraṃ suṣevyārasaiḥ /

sūtaḥ syāt tripurāriṇā viracitaḥ śītārir itthaṃ smṛto
guñjājājisitāyutaḥ praśamayed ekāhikādīn jvarān //

marīcabalihiṅgulair garalapippalīṭaṅkaṇaiḥ
suvarṇabhavabījakaiḥ samalavair dinārdhāvadhi /

jayāsvarasamarditaiḥ kanakasundaraḥ sundari
smṛto grahaṇikājvarātisṛtivahnimāndyāpahaḥ //

lohābhrārkarasaṃ samaṃ dviguṇitaṃ gandhaṃ pacet kolikā-
kāṣṭhāgnau mṛdule nidhāya sakalaṃ lohasya pātre bhiṣak /

sarvaṃ gomayamaṇḍale vinihitaṃ rambhādale vinyaset
tasyordhvaṃ kadalīdalaṃ drutataraṃ vaidyeśvaro nikṣipet //

syāt pañcāmṛtaparpaṭī grahaṇikāyakṣmātisārajvara-
strīrukpāṇḍugarāmlapittagudajakṣunmāndyavidhvaṃsinī /

grahaṇyām anupānaṃ ca hiṅgusaindhavajīrakam
jīrakaṃ pāṇḍugarayor itareṣu svayuktitaḥ //

vacāviśvājīroṣaṇagaralabāhlīkadahana-
tvacāṃ kāryā vaṭyaś caṇakatulitā mārkavarasaiḥ /

yathā bhānor bhāsas timiranikaraṃ bhāmini tathā
haranty etāḥ śūlāny anilam analaglānim api ca //

sāmānabhāge baliśūlibīje
tayoḥ samānaṃ kanakasya bījaṃ /

dhattūratailena vimardya samyag
vilāsinīvallabhanāmadheyaḥ //

sūto bhaved vallayugapramāṇaḥ
sitāyuto mehasamūhahārī /

vīryasya bandhaṃ kurute narāṇāṃ
nihanti darpaṃ ca sulocanānām //

śūle hiṅgu ghṛtānvitaṃ madhuyutā kṛṣṇā purāṇajvare
vāte sājyarasonakaḥ śvasanake kṣaudrānvitaṃ tryūṣaṇam /

śīte vyālalatādalaṃ samaricaṃ mehe varā sopalā
doṣāṇāṃ tritaye 'nupānam ucitaṃ sakṣaudram ārdrodakam //

ghanaparpaṭakaṃ jvare grahaṇyāṃ
mathitaṃ hema gare vamīṣu lājāḥ /

kuṭajo 'tisṛtau vṛṣo 'srapitte
gudakīleṣv analaḥ kṛmau kṛmighnaḥ //

nārāyaṇaṃ bhajata re jaṭhareṇa yuktā
nārāyaṇaṃ bhajata re pavanena yuktāḥ /

nārāyaṇaṃ bhajata re bhavabhītiyuktā
nārāyaṇāt parataraṃ na hi kiñcid asti //

āyurvedavidāṃ vicārasamaye dhanvantariḥ kevalaṃ
sīmā gānavidāṃ divākarasudhāmbhodhitriyāmāpatiḥ /

uttaṃsaḥ kavitākṛtāṃ matimatāṃ bhūbhṛtsabhābhūṣaṇaṃ
kāntoktyākṛta vaidyajīvanam idaṃ lolimbarājaḥ kaviḥ //

iti divākarasūnulolimbarājaviracite vaidyajīvane sakalarogapratīkāro nāma pañcamo vilāsaḥ