Matsya-Purāṇa 47
atha devo mahādevaḥ pūrvaṃ kṛṣṇaḥ prajāpatiḥ
vihārārthaṃ sa deveśo mānuṣeṣviha jayate //
devakyāṃ vasudevasya tapasā puṣkarekṣaṇaḥ
caturbāhustadā jāto divyarūpo jvalañśriyā //
śrīvatsalakṣaṇaṃ devaṃ dṛṣṭvā divyaiśca lakṣaṇaiḥ
uvāca vasudevastaṃ rūpaṃ saṃhara vai prabho //
bhīto 'haṃ deva kaṃsasya tatastvetadbravīmi te
mama putrā hatāstena jyeṣṭhāste bhīmavikramāḥ //
vasudevavacaḥ śrutvā rūpaṃ saṃharate 'cyutaḥ
anujñāpya tataḥ śauriṃ nandagopagṛhe 'nayat //
dattvainaṃ nandagopasya rakṣyatāmiti cābravīt
atastu sarvakalyāṇaṃ yādavānāṃ bhaviṣyati
ayaṃ tu garbho devakyāṃ jātaḥ kaṃsaṃ haniṣyati //
ka eṣa vasudevastu devakī ca yaśasvinī
nandagopaśca kastveṣa yaśodā ca mahāvratā //
yo viṣṇuṃ janayāmāsa yaṃ ca tātetyabhāṣata
yā garbhaṃ janayāmāsa yā cainaṃ tv abhyavardhayat //
puruṣaḥ kaśyapastvāsīd aditistu priyā smṛtā
brahmaṇaḥ kaśyapastvaṃśaḥ pṛthivyāstvaditistathā //
atha kāmānmahābāhur devakyāḥ samapūrayat
ye tayā kāṅkṣitā nityam ajātasya mahātmanaḥ //
so 'vatīrṇo mahīṃ devaḥ praviṣṭo mānuṣīṃ tanum
mohayansarvabhūtāni yogātmā yogamāyayā //
naṣṭe dharme tathā jajñe viṣṇurvṛṣṇikule prabhuḥ
kartuṃ dharmasya saṃsthānam asurāṇāṃ praṇāśanam //
rukmiṇī satyabhāmā ca satyā nāgnajitī tathā
subhāmā ca tathā śaibyā gāndhārī lakṣmaṇā tathā //
mitravindā ca kālindī devī jāmbavatī tathā
suśīlā ca tathā mādrī kauśalyā vijayā tathā
evamādīni devīnāṃ sahasrāṇi ca ṣoḍaśa //
rukmiṇī janayāmāsa putrānraṇaviśāradān
cārudeṣṇaṃ raṇe śūraṃ pradyumnaṃ ca mahābalam //
sucāruṃ bhadracāruṃ ca sudeṣṇaṃ bhadrameva ca
paraśuṃ cāruguptaṃ ca cārubhadraṃ sucārukam
cāruhāsaṃ kaniṣṭhaṃ ca kanyāṃ cārumatīṃ tathā //
jajñire satyabhāmāyāṃ bhānurbhramaratekṣaṇaḥ
rohito dīptimāṃścaiva tāmraś cakro jalaṃdhamaḥ //
catasro jajñire teṣāṃ svasārastu yavīyasīḥ
jāmbavatyāḥ suto jajñe sāmbaḥ samitiśobhanaḥ //
mitravānmitravindaśca mitravindā varāṅganā
mitrabāhuḥ sunīthaśca nāgnajityāḥ prajā hi sā //
evamādīni putrāṇāṃ sahasrāṇi nibodhata
śataṃ śatasahasrāṇāṃ putrāṇāṃ tasya dhīmataḥ //
aśītiśca sahasrāṇi vāsudevasutāstathā
lakṣamekaṃ tathā proktaṃ putrāṇāṃ ca dvijottamāḥ //
upasaṅgasya tu sutau vajraḥ saṃkṣipta eva ca
bhūrīndraseno bhūriśca gaveṣaṇasutāv ubhau //
pradyumnasya tu dāyādo vaidarbhyāṃ buddhisattamaḥ
aniruddho raṇe 'ruddho jajñe 'sya mṛgaketanaḥ //
kāśyā supārśvatanayā sāmbāllebhe tarasvinaḥ
satyaprakṛtayo devāḥ pañca vīrāḥ prakīrtitāḥ //
tisraḥ koṭyaḥ pravīrāṇāṃ yādavānāṃ mahātmanām
ṣaṣṭiḥ śatasahasrāṇi vīryavanto mahābalāḥ //
devāṃśāḥ sarva eveha hy utpannāste mahaujasaḥ
devāsure hatā ye ca tv asurā ye mahābalāḥ //
ihotpannā manuṣyeṣu bādhante sarvamānavān
teṣāmutsādanārthāya utpanno yādave kule //
kulānāṃ śatamekaṃ ca yādavānāṃ mahātmanām
sarvametatkulaṃ yāvad vartate vaiṣṇave kule //
viṣṇusteṣāṃ praṇetā ca prabhutve ca vyavasthitaḥ
nideśasthāyinastasya kathyante sarvayādavāḥ //
saptarṣayaḥ kuberaśca yakṣo māṇicarastathā
śālakir nāradaścaiva siddho dhanvantaristathā //
ādidevastathā viṣṇur ebhistu saha daivataḥ
kimarthaṃ saṃghaśo bhūtāḥ smṛtāḥ sambhūtayaḥ kati //
bhaviṣyāḥ kati caivānye prādurbhāvā mahātmanaḥ
brahmakṣatreṣu śānteṣu kimarthamiha jāyate //
yadarthamiha sambhūto viṣṇurvṛṣṇyandhakottamaḥ
punaḥ punarmanuṣyeṣu tannaḥ prabrūhi pṛcchatām //
tyaktvā divyāṃ tanuṃ viṣṇur mānuṣeṣviha jāyate
yuge tv atha parāvṛtte kāle praśithile prabhuḥ //
devāsuravimardeṣu jāyate harirīśvaraḥ
hiraṇyakaśipau daitye trailokyaṃ prākpraśāsati //
balinādhiṣṭhite caiva purā lokatraye kramāt
sakhyamāsītparamakaṃ devānāmasuraiḥ saha //
yugākhyāsurasampūrṇaṃ hy āsīd atyākulaṃ jagat
nideśasthāyinaścāpi tayordevāsurāḥ samam //
mṛdho balivimardāya sampravṛddhaḥ sudāruṇaḥ
devānāmasurāṇāṃ ca ghoraḥ kṣayakaro mahān //
kartuṃ dharmavyavasthānaṃ jāyate mānuṣeṣviha
bhṛgoḥ śāpanimittaṃ tu devāsurakṛte tadā //
kathaṃ devāsurakṛte vyāpāraṃ prāptavānsvataḥ
devāsuraṃ yathā vṛttaṃ tannaḥ prabrūhi pṛcchatām //
teṣāṃ dāyanimittaṃ te saṃgrāmāstu sudāruṇāḥ
varāhādyā daśa dvau ca śaṇḍāmarkāntare smṛtāḥ //
nāmatastu samāsena śṛṇutaiṣāṃ vivakṣataḥ
prathamo nārasiṃhastu dvitīyaścāpi vāmanaḥ //
tṛtīyastu varāhaśca caturtho 'mṛtamanthanaḥ
saṃgrāmaḥ pañcamaścaiva saṃjātastārakāmayaḥ //
ṣaṣṭho hy āḍībakākhyastu saptamastraipurastathā
andhakākhyo 'ṣṭamasteṣāṃ navamo vṛtraghātakaḥ //
dhātraśca daśamaścaiva tato hālāhalaḥ smṛtaḥ
prathito dvādaśasteṣāṃ ghoraḥ kolāhalastathā //
hiraṇyakaśipur daityo nārasiṃhena pātitaḥ
vāmanena balir baddhas trailokyākramaṇe purā //
hiraṇyākṣo hato dvaṃdve pratighāte tu daivataiḥ
daṃṣṭrayā tu varāheṇa samudrastu dvidhā kṛtaḥ //
prahlādo nirjito yuddhe indreṇāmṛtamanthane
virocanastu prāhlādir nityam indravadhodyataḥ //
indreṇaiva tu vikramya nihatastārakāmaye
aśaknuvansa devānāṃ sarvaṃ soḍhuṃ sadaivatam //
nihatā dānavāḥ sarve trailokye tryambakeṇa tu
asurāśca piśācāśca dānavāścāndhakāhave //
hatā devamanuṣye sve pitṛbhiścaiva sarvaśaḥ
saṃpṛkto dānavairvṛtro ghoro hālāhale hataḥ //
tadā viṣṇusahāyena mahendreṇa nivartitaḥ
hato dhvaje mahendreṇa māyācchannastu yogavit
dhvajalakṣaṇamāviśya vipracittiḥ sahānujaḥ //
daityāṃśca dānavāṃścaiva saṃyatānkila saṃyutān
jayankolāhale sarvān devaiḥ parivṛto vṛṣā //
yajñasyāvabhṛthe dṛśyau śaṇḍāmarkau tu daivataiḥ
ete devāsure vṛttāḥ saṃgrāmā dvādaśaiva tu //
devāsurakṣayakarāḥ prajānāṃ tu hitāya vai
hiraṇyakaśipū rājā varṣāṇāmarbudaṃ babhau //
dvisaptati tathānyāni niyutānyadhikāni ca
aśītiṃ ca sahasrāṇi trailokyaiśvaryatāṃ gataḥ //
paryāyeṇa nu rājābhūd balirvarṣāyutaṃ punaḥ
ṣaṣṭivarṣasahasrāṇi niyutāni ca viṃśatiḥ //
bale rājyādhikārastu yāvatkālaṃ babhūva ha
tāvatkālaṃ tu prahlādo nivṛtto hy asuraiḥ saha //
indrāstrayaste vijñeyā asurāṇāṃ mahaujasaḥ
daityasaṃsthamidaṃ sarvam āsīddaśayugaṃ punaḥ //
trailokyamidamavyagraṃ mahendreṇānupālyate
asapatnamidaṃ sarvam āsīddaśayugaṃ punaḥ //
prahlādasya hate tasmiṃs trailokye kālaparyayāt
paryāyeṇa tu samprāpte trailokyaṃ pākaśāsane
tato 'surānparityajya śukro devānagacchata //
yajñe devānatha gataṃ ditijāḥ kāvyamāhvayan
kiṃ tvaṃ no miṣatāṃ rājyaṃ tyaktvā yajñaṃ punargataḥ //
sthātuṃ na śaknumo hy atra praviśāmo rasātalam
evamukto 'bravīddaityān viṣaṇṇānsāntvayangirā //
mā bhaiṣṭa dhārayiṣyāmi tejasā svena vo 'surāḥ
mantrāścauṣadhayaścaiva rasā vasu ca yatparam //
kṛtsnāni mayi tiṣṭhanti pādasteṣāṃ sureṣu vai
tatsarvaṃ vaḥ pradāsyāmi yuṣmadarthe dhṛtā mayā //
tato devāstu tāndṛṣṭvā vṛtānkāvyena dhīmatā
saṃmantrayanti devā vai saṃvijñāstu jighṛkṣayā //
kāvyo hy eṣa idaṃ sarvaṃ vyāvartayati no balāt
sādhu gacchāmahe tūrṇaṃ yāvannādhyāpayiṣyati //
prasahya hatvā śiṣṭāṃstu pātālaṃ prāpayāmahe
tato devāstu saṃrabdhā dānavān upasṛtya ha //
tataste vadhyamānāstu kāvyamevābhidudruvuḥ
tataḥ kāvyastu tāndṛṣṭvā tūrṇaṃ devair abhidrutān //
rakṣāṃ kāvyena saṃhṛtya devāste 'pyasurārditāḥ
kāvyaṃ dṛṣṭvā sthitaṃ devā niḥśaṅkamasurāñjahuḥ //
tataḥ kāvyo 'nucintyātha brāhmaṇo vacanaṃ hitam
tānuvāca tataḥ kāvyaḥ pūrvaṃ vṛttamanusmaran //
trailokyaṃ vo hṛtaṃ sarvaṃ vāmanena tribhiḥ kramaiḥ
balirbaddho hato jambho nihataśca virocanaḥ //
mahāsurā dvādaśasu saṃgrāmeṣu surair hatāḥ
taistairupāyairbhūyiṣṭhaṃ nihatā vaḥ pradhānataḥ //
kiṃcicchīṣṭāstu yūyaṃ vai yuddhaṃ māstviti me matam
nītiṃ yāṃ vo 'bhidhāsyāmi tiṣṭhadhvaṃ kālaparyayāt //
yāsyāmyahaṃ mahādevaṃ mantrārthaṃ vijayāvaham
apratīpāṃstato mantrān devātprāpya maheśvarāt
yudhyāmahe punardevāṃs tataḥ prāpsyatha vai jayam //
tataste kṛtasaṃvādā devān ūcustadāsurāḥ
nyastaśastrā vayaṃ sarve niḥsaṃnāhā rathairvinā //
vayaṃ tapaścariṣyāmaḥ saṃvṛtā valkalairvane
prahlādasya vacaḥ śrutvā satyābhivyāhṛtaṃ tu tat //
tato devā nyavartanta vijvarā muditāśca te
nyastaśastreṣu daityeṣu vinivṛttāstadā surāḥ //
tatastānabravītkāvyaḥ kaṃcitkālamupāsyatha
nirutsiktās tapoyuktāḥ kālaṃ kāryārthasādhakam //
piturmamāśramasthā vai māṃ pratīkṣata dānavāḥ
tatsaṃdiśyāsurānkāvyo mahādevaṃ prapadyata //
mantrānicchāmyahaṃ deva ye na santi bṛhaspatau
parābhavāya devānām asurāṇāṃ jayāya ca //
evamukto 'bravīddevo vrataṃ tvaṃ cara bhārgava
pūrṇaṃ varṣasahasraṃ tu kaṇadhūmamavākśirāḥ
yadi pāsyasi bhadraṃ te tato mantrānavāpsyasi //
tatheti samanujñāpya śukrastu bhṛgunandanaḥ
pādau saṃspṛśya devasya bāḍhamityabravīdvacaḥ
vrataṃ carāmyahaṃ deva tvayādiṣṭo 'dya vai prabho //
tato 'nusṛṣṭo devena kuṇḍadhāro 'sya dhūmakṛt
tadā tasmingate śukre hy asurāṇāṃ hitāya vai
mantrārthaṃ tatra vasati brahmacaryaṃ maheśvare //
tadbuddhvā nītipūrvaṃ tu rājye nyaste tadāsuraiḥ
asmiṃśchidre tadāmarṣād devāstānsamupādravan
daṃśitāḥ sāyudhāḥ sarve bṛhaspatipuraḥsarāḥ //
dṛṣṭvāsuragaṇā devān pragṛhītāyudhānpunaḥ
utpetuḥ sahasā te vai saṃtrastāstānvaco 'bruvan //
nyaste śastre 'bhaye datta ācārye vratamāsthite
dattvā bhavanto hy abhayaṃ samprāptā no jighāṃsayā //
anācāryā vayaṃ devās tyaktaśastrāstvavasthitāḥ
cīrakṛṣṇājinadharā niṣkriyā niṣparigrahāḥ //
raṇe vijetuṃ devāṃśca na śakṣyāmaḥ kathaṃcana
ayuddhena prapatsyāmaḥ śaraṇaṃ kāvyamātaram //
yāpayāmaḥ kṛcchramidaṃ yāvadabhyeti no guruḥ
nivṛtte ca tathā śukre yotsyāmo daṃśitāyudhāḥ //
evamuktvā tato 'nyonyaṃ śaraṇaṃ kāvyamātaram
prāpadyanta tato bhītās tebhyo 'dādabhayaṃ tu sā //
na bhetavyaṃ na bhetavyaṃ bhayaṃ tyajata dānavāḥ
matsaṃnidhau vartatāṃ vo na bhīr bhavitumarhati //
tayā cābhyupapannāṃstān dṛṣṭvā devāstato 'surān
abhijagmuḥ prasahyaitān avicārya balābalam //
tatastānbādhyamānāṃstu devairdṛṣṭvāsurāṃstadā
devī kruddhābravīddevān anindrānvaḥ karomyaham //
saṃbhṛtya sarvasambhārān indraṃ sābhyacarattadā
tastambha devī balavad yogayuktā tapodhanā //
tatastaṃ stambhitaṃ dṛṣṭvā indraṃ devāśca mūkavat
prādravanta tato bhītā indraṃ dṛṣṭvā vaśīkṛtam //
gateṣu surasaṃgheṣu śakraṃ viṣṇurabhāṣata
māṃ tvaṃ praviśa bhadraṃ te nayiṣye tvāṃ surottama //
evamuktastato viṣṇuṃ praviveśa puraṃdaraḥ
viṣṇunā rakṣitaṃ dṛṣṭvā devī kruddhā vaco 'bravīt //
eṣā tvāṃ viṣṇunā sārdhaṃ dahāmi maghavanbalāt
miṣatāṃ sarvabhūtānāṃ dṛśyatāṃ me tapobalam //
tayā 'bhibhūtau tau devāv indrāviṣṇū babhūvatuḥ
kathaṃ mucyeva sahitau viṣṇurindram abhāṣata //
indro 'bravījjahi hyenāṃ yāvannau na dahetprabho
viśeṣaṇābhibhūto 'smi tvatto 'haṃ jahi mā ciram //
tataḥ samīkṣya viṣṇustāṃ strīvadhe kṛcchram āsthitaḥ
abhidhyāya tataścakram āpaduddharaṇe tu tat //
tatastu tvarayā yuktaḥ śīghrakārī bhayānvitaḥ
jñātvā viṣṇustatastasyā krūraṃ devyāścikīrṣitam
kruddhaḥ svamastramādāya śiraściccheda vai bhiyā //
taṃ dṛṣṭvā strīvadhaṃ ghoraṃ cukrodha bhṛgurīśvaraḥ
tato 'bhiśapto bhṛguṇā viṣṇur bhāryāvadhe tadā //
yasmātte jānato dharmapravadhyā strī niṣūditā
tasmāttvaṃ saptakṛtveha mānuṣeṣūpapatsjase //
tatastenābhiśāpena naṣṭe dharme punaḥpunaḥ
lokasya ca hitārthāya jāyate mānuyeṣviha //
anuvyāhṛtya viṣṇuṃ sa tadādāya śirastvaran
samānīya tataḥ kāyam asau gṛhyedamabravīt //
eṣā tvaṃ viṣpunā devi hatā saṃjīvayāmyaham
tatastāṃ yojya śirasā abhijīveti so 'bravīt //
yadi kṛtsno mayā dharmo jñāyate carito 'pi vā
tena satyena jīvasva yadi satyaṃ vadāmyaham //
tatastāṃ prokṣya śītābhir adbhir jīveti so 'bravīt
tato 'bhivyāhṛte tasya devī saṃjīvitā tadā //
tatastāṃ sarvabhūtāni dṛṣṭvā suptotthitāmiva
sādhu sādhviti cakruste vacasā sarvatodiśam //
evaṃ pratyāhṛtā tena devī sā bhṛguṇā tadā
miṣatāṃ devatānāṃ hi tadadbhutam ivābhavad //
asaṃbhrāntena bhṛguṇā patnī saṃjīvitā punaḥ
dṛṣṭvā cendro nālabhata śarma kāvyabhayātpunaḥ
prajāgare tataścendro jayantīmidamabravīt //
saṃcintya matimān vākyaṃ svāṃ kanyāṃ pākaśāsanaḥ
eṣa kāvyo hyamitrāya vrataṃ carati dāruṇam
tenāhaṃ vyākulaḥ putri kṛto matimatā bhṛśam //
gaccha saṃsādhayasvainaṃ śramāpanayanaiḥ śubhaiḥ
taistairmanonukūlaiśca hy upacārair atandritā //
kāvyamārādhayasvainaṃ yathā tuṣyeta sa dvijaḥ
gaccha tvaṃ tasya dattā'si prayatnaṃ kuru matkṛte //
evamuktā jayantī sā vacaḥ saṃgṛhya vai pituḥ
agacchadyatra ghoraṃ sa tapa ārabhya tiṣṭhati //
taṃ dṛṣṭvā tu pibantaṃ sā kaṇadhūmam avāṅmukham
yakṣeṇa pātyamānaṃ ca kuṇḍadhāreṇa pātitam //
dṛṣṭvā ca taṃ pātyamānaṃ devī kāvyamavasthitam
svarūpaṃ dhyānaśāmyantaṃ durbalaṃ bhūtimāsthitam
pitrā yathoktaṃ vākyaṃ sā kāvye kṛtavatī tadā //
gīrbhiścaivānukūlābhiḥ stuvatī valgubhāṣiṇī
gātrasaṃvāhanaiḥ kāle sevamānā tvacaḥ sukhaiḥ
vratacaryānukūlābhir uvāsa bahulāḥ samāḥ //
pūrṇe dhūmavrate tasmin ghore varṣasahasrake
vareṇa cchandayāmāsa kāvyaṃ prīto bhavastadā //
etadvrataṃ tvayaikena cīrṇaṃ nānyena kenacit
tasmādvai tapasā buddhyā śrutena ca balena ca //
tejasā ca surānsarvāṃs tvameko 'bhibhaviṣyasi
yaccābhilaṣitaṃ brahman vidyate bhṛgunandana //
prapatsyase tu tatsarvaṃ nānuvācyaṃ tu kasyacit
sarvābhibhāvī tena tvaṃ bhaviṣyasi dvijottama //
etāndattvā varāṃstasmai bhārgavāya bhavaḥ punaḥ
prajeśatvaṃ dhaneśatvam avadhyatvaṃ ca vai dadau //
etāṃllabdhvā varānkāvyaḥ samprahṛṣṭatanūruhaḥ
harṣātprādurbabhau tasya divyastotraṃ maheśvare
tathā tiryaksthitaścaiva tuṣṭuve nīlalohitam //
namo 'stu śitikaṇṭhāya kaniṣṭhāya suvarcase
lelihānāya kāvyāya vatsarāyāndhasaḥ pate //
kapardine karālāya haryakṣṇe varadāya ca
saṃstutāya sutīrthāya devadevāya raṃhase //
uṣṇīṣiṇe suvaktrāya bahurūpāya vedhase
vasuretāya rudrāya tapase citravāsase //
hrasvāya muktakeśāya senānye rohitāya ca
kavaye rājavṛkṣāya takṣakakrīḍanāya ca //
sahasraśirase caiva sahasrākṣāya mīdhuṣe
varāya bhavyarūpāya śvetāya puruṣāya ca //
giriśāya namo 'rkāya baline ājyapāya ca
sutṛptāya suvastrāya dhanvine bhārgavāya ca //
niṣaṅgiṇe ca tārāya svakṣāya kṣapaṇāya ca
tāmrāya caiva bhīmāya ugrāya ca śivāya ca //
mahādevāya śarvāya viśvarūpaśivāya ca
hiraṇyāya variṣṭhāya jyeṣṭhāya madhyamāya ca //
vāstoṣpate pinākāya muktaye kevalāya ca
mṛgavyādhāya dakṣāya sthāṇave bhīṣaṇāya ca //
bahunetrāya dhuryāya trinetrāyeśvarāya ca
kapāline ca vīrāya mṛtyave tryambakāya ca //
babhrave ca piśaṅgāya piṅgalāyāruṇāya ca
pinākine ceṣumate citrāya rohitāya ca //
dundubhyāyaikapādāya ajāya buddhidāya ca
āraṇyāya gṛhasthāya yataye brahmacāriṇe //
sāṃkhyāya caiva yogāya vyāpine dīkṣitāya ca
anāhatāya śarvāya bhavyeśāya yamāya ca //
rodhase cekitānāya brahmiṣṭhāya maharṣaye
catuṣpadāya medhyāya rakṣiṇe śīghragāya ca //
śikhaṇḍine karālāya daṃṣṭriṇe viśvavedhase
bhāsvarāya pratītāya sudīptāya sumedhase //
krūrāyāvikṛtāyaiva bhīṣaṇāya śivāya ca
saumyāya caiva mukhyāya dhārmikāya śubhāya ca //
avadhyāyāmṛtāyaiva nityāya śāśvatāya ca
vyāpṛtāya viśiṣṭāya bharatāya ca sākṣiṇe //
kṣemāya sahamānāya satyāya cāmṛtāya ca
kartre paraśave caiva śūline divyacakṣuṣe //
somapāyājyapāyaiva dhūmapāyoṣmapāya ca
śucaye paridhānāya sadyojātāya mṛtyave //
piśitāśāya sarvāya meghāya vidyutāya ca
vyāvṛttāya variṣṭhāya bharitāya tarakṣave //
tripuraghnāya tīrthāyā-vakrāya romaśāya ca
tigmāyudhāya vyākhyāya susiddhāya pulastaye //
rocamānāya caṇḍāya sphītāya ṛṣabhāya ca
vratine yuñjamānāya śucaye cordhvaretase //
asuraghnāya svāghnāya mṛtyughne yajñiyāya ca
kṛśānave pracetāya vahnaye nirmalāya ca //
rakṣoghnāya paśughnāyāvighnāya śvasitāya ca
vibhrāntāya mahāntāya arṇave durgamāya ca //
kṛṣṇāya ca jayantāya lokānāmīśvarāya ca
anāśritāya vedhyāya samatvādhiṣṭhitāya ca //
hiraṇyabāhave caiva vyāptāya ca mahāya ca
sukarmaṇe prasahyāya ceśānāya sucakṣuṣe //
kṣipreṣave sadaśvāya śivāya mokṣadāya ca
kapilāya piśaṅgāya mahādevāya dhīmate //
mahākāyāya dīptāya rodanāya sahāya ca
dṛḍhadhanvine kavacine rathine ca varūthine //
bhṛgunāthāya śukrāya gahvareṣṭhāya vedhase
amoghāya praśāntāya sumedhāya vṛṣāya ca //
namo 'stu tubhyaṃ bhagavan viśvāya kṛttivāsase
paśūnāṃ pataye tubhyaṃ bhūtānāṃ pataye namaḥ //
praṇave ṛgyajuḥsāmne svāhāya ca svadhāya ca
vaṣaṭkārātmane caiva tubhyaṃ mantrātmane namaḥ //
tvaṣṭre dhātre tathā kartre cakṣuḥśrotramayāya ca
bhūtabhavyabhaveśāya tubhyaṃ karmātmane namaḥ //
vasave caiva sādhyāya rudrādityasurāya ca
viṣāya mārutāyaiva tubhyaṃ devātmane namaḥ //
agnīṣomavidhijñāya paśumantrauṣadhāya ca
svayambhuve hy ajāyaiva apūrvaprathamāya ca
prajānāṃ pataye caiva tubhyaṃ brahmātmane namaḥ //
ātmeśāyātmavaśyāya sarveśātiśayāya ca
sarvabhūtāṅgabhūtāya tubhyaṃ bhūtātmane namaḥ //
nirguṇāya guṇajñāya vyākṛtāyāmṛtāya ca
nirupākhyāya mitrāya tubhyaṃ sāṃkhyātmane namaḥ //
pṛthivyai cāntarikṣāya divyāya ca mahāya ca
janastapāya satyāya tubhyaṃ lokātmane namaḥ //
avyaktāya ca mahate bhūtāderindriyāya ca
ātmajñāya viśeṣāya tubhyaṃ sarvātmane namaḥ //
nityāya cātmaliṅgāya sūkṣmāyaivetarāya ca
buddhāya vibhave caiva tubhyaṃ mokṣātmane namaḥ //
namaste triṣu lokeṣu namaste paratas triṣu
satyānteṣu mahādyeṣu caturṣu ca namo 'stu te //
namaḥ stotre mayā hy asmin yadi na vyāhṛtaṃ bhavet
madbhakta iti brahmaṇya tatsarvaṃ kṣantumarhasi //
evamābhāṣya deveśam īśvaraṃ nīlalohitam
prahvo 'bhipraṇatastasmai prāñjalirvāgyato 'bhavat //
kāvyasya gātraṃ saṃspṛśya hastena prītimānbhavaḥ
nikāmaṃ darśanaṃ dattvā tatraivāntaradhīyata //
tataḥ so 'ntarhite tasmin deveśe 'nucarīṃ tadā
tiṣṭhantīṃ pārśvato dṛṣṭvā jayantīmidamabravīt //
kasya tvaṃ subhage kā vā duḥkhite mayi duḥkhitā
mahatā tapasā yuktā kimarthaṃ māṃ niṣevase //
anayā saṃstuto bhaktyā praśrayeṇa damena ca
snehena caiva suśroṇi prīto 'smi varavarṇini //
kimicchasi varārohe kaste kāmaḥ samṛdhyatām
tatte sampādayāmyadya yadyapi syātsuduṣkaraḥ //
evamuktābravīdenaṃ tapasā jñātumarhasi
cikīrṣitaṃ hi me brahmaṃs tvaṃ hi vettha yathātatham //
evamukto 'bravīdenāṃ dṛṣṭvā divyena cakṣuṣā
mayā saha tvaṃ suśroṇi daśa varṣāṇi bhāmini //
sarvabhūtairadṛśyā ca saṃprayogamihecchasi
devi cendīvaraśyāme varārhe vāmalocane
evaṃ vṛṇoṣi kāmaṃ tvaṃ matto vai valgubhāṣiṇi //
evaṃ bhavatu gacchāmo gṛhānno mattakāśini
tataḥ svagṛhamāgatya jayantyāḥ pāṇimudvahan //
tayā sahāvasaddevyā daśa varṣāṇi bhārgavaḥ
adṛśyaḥ sarvabhūtānāṃ māyayā saṃvṛtaḥ prabhuḥ //
kṛtārthamāgataṃ dṛṣṭvā kāvyaṃ sarve diteḥ sutāḥ
abhijagmurgṛhaṃ tasya muditāste didṛkṣavaḥ //
yadā gatā na paśyanti māyayā saṃvṛtaṃ gurum
lakṣaṇaṃ tasya tadbuddhvā pratijagmuryathāgatam //
bṛhaspatistu saṃruddhaṃ kāvyaṃ jñātvā vareṇa tu
tuṣṭyarthaṃ daśa varṣāṇi jayantyā hitakāmyayā //
buddhvā tadantaraṃ so 'pi daityānāmindranoditaḥ
kāvyasya rūpamāsthāya asurān samupāhvayat //
tatastānāgatāndṛṣṭvā bṛhaspatiruvāca ha
svāgataṃ mama yājyānāṃ prāpto 'haṃ vo hitāya ca //
ahaṃ vo 'dhyāpayiṣyāmi vidyāḥ prāptāstu yā mayā
tataste hṛṣṭamanaso vidyārthamupapedire //
pūrṇe kāvyastadā tasmin samaye daśavārṣike
samayānte devayānī tadotpannā iti śrutiḥ
buddhiṃ cakre tataḥ so 'tha yājyānāṃ pratyavekṣaṇe //
devi gacchāmyahaṃ draṣṭuṃ mama yājyāñśucismite
vibhrāntavīkṣite sādhvi trivarṇāyatalocane //
evamuktābravīd enaṃ bhaja bhaktānmahāvrata
eṣa dharmaḥ satāṃ brahman na dharmaṃ lopayāmi te //
tato gatvāsurāndṛṣṭvā devācāryeṇa dhīmatā
vañcitānkāvyarūpeṇa tataḥ kāvyo 'bravīttu tān //
kāvyaṃ māṃ vo vijānīdhvaṃ toṣito giriśo vibhuḥ
vañcitā bata yūyaṃ vai sarve śṛṇuta dānavāḥ //
śrutvā tathā bruvāṇaṃ taṃ saṃbhrāntāste tadābhavan
prekṣantas tāv ubhau tatra sthitāsīnau suvismitāḥ //
sampramūḍhās tataḥ sarve na prābudhyanta kiṃcana
abravīt sampramūḍheṣu kāvyastānasurāṃstadā //
ācāryo vo hy ahaṃ kāvyo devācāryo 'yamaṅgirāḥ
anugacchata māṃ daityās tyajatainaṃ bṛhaspatim //
ityuktā hy asurāstena tāv ubhau samavekṣya ca
yadāsurā viśeṣaṃ tu na jānantyubhayostayoḥ //
bṛhaspatir uvācainān asambhrāntastapodhanaḥ
kāvyo vo 'haṃ gururdaityā madrūpo 'yaṃ bṛhaspatiḥ //
saṃmohayati rūpeṇa māmakenaiṣa vo 'surāḥ
śrutvā tasya tataste vai sametya tu tato 'bruvan //
ayaṃ no daśa varṣāṇi satataṃ śāsti vai prabhuḥ
eṣa vai gururasmākam antarepsurayaṃ dvijaḥ //
tataste dānavāḥ sarve praṇipatyābhinandya ca
vacanaṃ jagṛhustasya cirābhyāse na mohitāḥ //
ūcus tamasurāḥ sarve krodhasaṃraktalocanāḥ
ayaṃ gurur hito 'smākaṃ gaccha tvaṃ nāsi no guruḥ //
bhārgavo vāṅgirā vāpi bhagavāneṣa no guruḥ
sthitā vayaṃ nideśe 'sya sādhu tvaṃ gaccha māciram //
evamuktvāsurāḥ sarve prāpadyanta bṛhaspatim
yadā na pratyapadyanta kāvyenoktaṃ mahaddhitam //
cukopa bhārgavasteṣām avalepena tena tu
bodhitā hi mayā yasmān na māṃ bhajatha dānavāḥ //
tasmātpranaṣṭasaṃjñā vai parābhavamavāpsyatha
iti vyāhṛtya tānkāvyo jagāmātha yathāgatam //
śaptāṃstānasurāñjñātvā kāvyena sa bṛhaspatiḥ
kṛtārthaḥ sa tadā hṛṣṭaḥ svarūpaṃ pratyapadyata //
buddhyāsurān hatāñjñātvā kṛtārtho 'ntaradhīyata
tataḥ pranaṣṭe tasmiṃstu vibhrāntā dānavābhavan //
aho vivañcitāḥ smeti parasparamathābruvan
pṛṣṭhato 'bhimukhāścaiva tāḍitāṅgirasena tu //
vañcitāḥ sopadhānena sve sve vastuni māyayā
tatastvaparituṣṭāste tameva tvaritā yayuḥ
prahlādamagrataḥ kṛtvā kāvyasyānupadaṃ punaḥ //
tataḥ kāvyaṃ samāsādya upatasthuravāṅmukhāḥ
samāgatānpunardṛṣṭvā kāvyo yājyānuvāca ha //
mayā saṃbodhitāḥ sarve yasmānmā nābhinandatha
tatastenāvamānena gatā yūyaṃ parābhavam //
evaṃ bruvāṇaṃ śukraṃ tu bāṣpasaṃdigdhayā girā
prahlādastaṃ tadovāca mā nastvaṃ tyaja bhārgava //
svāśrayān bhajamānāṃśca bhaktāṃstvaṃ bhaja bhārgava
tvayyadṛṣṭe vayaṃ tena devācāryeṇa mohitāḥ
bhaktānarhasi vai jñātuṃ tapodīrgheṇa cakṣuṣā //
yadi nastvaṃ na kuruṣe prasādaṃ bhṛgunandana
apadhyātās tvayā hy adya praviśāmo rasātalam //
jñātvā kāvyo yathātattvaṃ kāruṇyādanukampayā
evaṃ pratyanunīto vai tataḥ kopaṃ niyamya saḥ
uvācaitānna bhetavyaṃ na gantavyaṃ rasātalam //
avaśyaṃ bhāvino hy arthāḥ prāptavyā mayi jāgrati
na śakyamanyathā kartuṃ diṣṭaṃ hi balavattaram //
saṃjñā pranaṣṭā yā vo 'dya tāmetāṃ pratipatsyatha
devāñjitvā sakṛccāpi pātālaṃ pratipatsyatha //
prāpte paryāyakāle ca hīti brahmābhyabhāṣata
matprasādācca trailokyaṃ bhuktaṃ yuṣmābhirūrjitam //
yugākhyā daśa sampūrṇā devānākramya mūrdhani
etāvantaṃ ca kālaṃ vai brahmā rājyamabhāṣata //
rājyaṃ sāvarṇike tubhyaṃ punaḥ kila bhaviṣyati
lokānāmīśvaro bhāvyas tava pautraḥ punarbaliḥ //
evaṃ kila mithaḥ proktaḥ pautraste viṣṇunā svayam
vācā hṛteṣu lokeṣu tāstāstasyābhavankila //
yasmātpravṛttayaścāsya saṃkāśād abhisaṃdhitāḥ
tasmādvṛttena prītena tubhyaṃ dattaṃ svayambhuvā //
devarājye balirbhāvya iti māmīśvaro 'bravīt
tasmādadṛśyo bhūtānāṃ kālāpekṣaḥ sa tiṣṭhati //
prītena cāparo datto varastubhyaṃ svayambhuvā
tasmānnirutsukastvaṃ vai paryāyaṃ sahito 'suraiḥ //
na hi śakyaṃ mayā tubhyaṃ purastād viprabhāṣitum
brahmaṇā pratiṣiddho 'haṃ bhaviṣyaṃ jānatā vibho //
imau ca śiṣyau dvau mahyaṃ samāv etau bṛhaspateḥ
daivataiḥ saha saṃsṛṣṭān sarvānvo dhārayiṣyataḥ //
ityuktā hy asurāḥ sarve kāvyenākliṣṭakarmaṇā
hṛṣṭāstena yayuḥ sārdhaṃ prahlādena mahātmanā //
avaśyaṃ bhāvyamarthaṃ tu śrutvā śukreṇa bhāṣitam
sakṛdāśaṃsamānāstu jayaṃ śukreṇa bhāṣitam
daṃśitāḥ sāyudhāḥ sarve tato devānsamāhvayan //
devāstadāsurāndṛṣṭvā saṃgrāme samupasthitān
sarve saṃbhṛtasambhārā devāstān samayodhayan //
devāsure tadā tasmin vartamāne śataṃ samāḥ
ajayannasurā devāṃs tato devā hy amantrayan //
yajñenopāhvayāmas tau tato jeṣyāmahe 'surān
tadopāmantrayandevāḥ śaṇḍāmarkau tu tāv ubhau //
yajñe cāhūya tau proktau tyajetāmasurān dvijau
vayaṃ yuvāṃ bhajiṣyāmaḥ saha jitvā tu dānavān //
evaṃ kṛtābhisaṃdhī tau śaṇḍāmarkau surāstathā
tato devā jayaṃ prāpur dānavāśca parājitāḥ //
śaṇḍāmarkaparityaktā dānavā hy abalāstathā
evaṃ daityāḥ purā kāvyaśāpenābhihatāstadā //
kāvyaśāpābhibhūtāste nirādhārāśca sarvaśaḥ
nirasyamānā devaiśca viviśuste rasātalam //
evaṃ nirudyamā devaiḥ kṛtāḥ kṛcchreṇa dānavāḥ
tataḥ prabhṛti śāpena bhṛgornaimittikena tu //
jajñe punaḥ punarviṣṇur dharme praśithile prabhuḥ
kurvandharmavyavasthānam asurāṇāṃ praṇāśanam //
prahlādasya nideśe tu na sthāsyantyasurāśca ye
manuṣyavadhyāste sarve brahmeti vyāharatprabhuḥ //
dharmānnārāyaṇasyāṃśaḥ sambhūtaś cākṣuṣe 'ntare
yajñaṃ vai vartayāmāsur devā vaivasvate 'ntare //
prādurbhāve tatastasya brahmā hy āsītpurohitaḥ
yugākhyāyāṃ caturthyāṃ tu āpanneṣu sureṣu vai //
sambhūtastu samudrānte hiraṇyakaśiporvadhe
dvitīye narasiṃhākhye rudro hy āsītpurohitaḥ //
balisaṃstheṣu lokeṣu tretāyāṃ saptamaṃ prati
tṛtīye vāmanasyārthe dharmeṇa tu purodhasā //
etās tisraḥ smṛtāstasya divyāḥ sambhūtayo dvijāḥ
mānuṣāḥ sapta yānyāstu śāpajāstā nibodhata //
tretāyuge tu prathame dattātreyo babhūva ha
naṣṭe dharme caturthāṃśe mārkaṇḍeyapuraḥsaraḥ //
pañcamaḥ pañcadaśyāṃ ca tretāyāṃ saṃbabhūva ha
māndhātā cakravartī tu tadottaṅkapuraḥsare //
ekonaviṃśyāṃ tretāyāṃ sarvakṣatrāntakṛdvibhuḥ
jāmadagnyastathā ṣaṣṭho viśvāmitrapuraḥsaraḥ //
caturviṃśe yuge rāmo vasiṣṭhena purodhasā
saptamo rāvaṇasyārthe jajñe daśarathātmajaḥ //
aṣṭame dvāpare viṣṇur aṣṭāviṃśe parāśarāt
vedavyāsastathā jajñe jātūkarṇyapuraḥsaraḥ //
kartuṃ dharmavyavasthānam asurāṇāṃ praṇāśanam
buddho navamako jajñe tapasā puṣkarekṣaṇaḥ
devasundararūpeṇa dvaipāyanapuraḥsaraḥ //
tasminneva yuge kṣīṇe saṃdhyāśiṣṭe bhaviṣyati
kalkī tu viṣṇuyaśasaḥ pārāśaryapuraḥsaraḥ //
daśamo bhāvyasambhūto yājñavalkyapuraḥsaraḥ
sarvāṃśca bhūtāṃs timitān pāṣaṇḍāṃścaiva sarvaśaḥ //
pragṛhītāyudhair viprair vṛtaḥ śatasahasraśaḥ //
niḥśeṣāñchūdrarājñastu tadā sa tu kariṣyati
brahmadviṣaḥ sapatnāṃstu saṃhṛtyaiva ca tadvapuḥ //
pañcaviṃśe sthitaḥ kalkiś caritārthaḥ sasainikaḥ
śūdrān saṃśodhayitvā tu samudrāntaṃ ca vai svayam //
pravṛttacakro balavān saṃhāraṃ tu kariṣyati
utsādayitvā vṛṣalān prāyaśastānadhārmikān //
tatastadā sa vai kalkiś caritārthaḥ sasainikaḥ
prajāstaṃ sādhayitvā tu samṛddhāstena vai svayam //
akasmātkopitānyonyaṃ bhaviṣyantīha mohitāḥ
kṣapayitvā tu te 'nyonyaṃ bhāvinārthena coditāḥ //
tataḥ kāle vyatīte tu sa devo 'ntaradhīyata
nṛpeṣvatha pranaṣṭeṣu prajānāṃ saṃgrahāttadā //
rakṣaṇe vinivṛtte tu hatvā cānyonyamāhave
parasparaṃ ca hatvā tu nirākrandāḥ suduḥkhitāḥ //
purāṇi hitvā grāmāṃśca tulyatve niṣparigrahāḥ
pranaṣṭāśramadharmāśca naṣṭavarṇāśramāstathā //
aṭṭaśūlā nānapadāḥ śivaśūlāścatuṣpathāḥ
pramadāḥ keśaśūlāśca bhaviṣyanti yugakṣaye //
hrasvadehāyuṣaścaiva bhaviṣyanti vanaukasaḥ
saritparvatavāsinyo mūlapattraphalāśanāḥ //
cīracarmājinadharāḥ saṃkaraṃ ghoramāśritāḥ
utpātaduḥkhāḥ svalpārthā bahubādhāśca tāḥ prajāḥ //
evaṃ kaṣṭamanuprāptāḥ kāle saṃdhyaṃśake tadā
tataḥ kṣayaṃ gamiṣyanti sārdhaṃ kaliyugena tu //
kṣīṇe kaliyuge tasmiṃs tataḥ kṛtamavartata
ityetatkīrtitaṃ samyag devāsuraviceṣṭitam //
yaduvaṃśaprasaṅgena samāsādvaiṣṇavaṃ yaśaḥ
turvasostu pravakṣyāmi pūror druhyostathā hy anoḥ //
Matsya-Purāṇa 48
turvasostu suto garbho gobhānustasya cātmajaḥ
gobhānostu suto vīras trisāriraparājitaḥ //
karaṃdhamastu traisārir bharatastasya cātmajaḥ
duṣyantaḥ pauravasyāpi tasya putro hy akalmaṣaḥ //
evaṃ yayātiśāpena jarāsaṃkramaṇe purā
turvasoḥ pauravaṃ vaṃśaṃ praviveśa purā kila //
duṣyantasya tu dāyādo varūtho nāma pārthivaḥ
varūthāttu tathāṇḍīraḥ saṃdhānastasya cātmajaḥ //
pāṇḍyaśca keralaścaiva colaḥ karṇastathaiva ca
teṣāṃ janapadāḥ sphītāḥ pāṇḍyāścolāḥ sakeralāḥ //
druhyostu tanayau śūrau setuḥ ketustathaiva ca
setuputraḥ śaradvāṃstu gandhārastasya cātmajaḥ //
khyāyate yasya nāmnāsau gandhāraviṣayo mahān
āraṭṭadeśajāstasya turagā vājināṃ varāḥ //
gandhāraputro dharmastu ghṛtastasyātmajo 'bhavat
ghṛtācca viduṣo jajñe pracetāstasya cātmajaḥ //
pracetasaḥ putraśataṃ rājānaḥ sarva eva te
mleccharāṣṭrādhipāḥ sarve udīcīṃ diśam āśritāḥ //
anoścaiva sutā vīrās trayaḥ paramadhārmikāḥ
sabhānaraścākṣuṣaśca parameṣus tathaiva ca //
sabhānarasya putrastu vidvānkolāhalo nṛpaḥ
kolāhalasya dharmātmā saṃjayo nāma viśrutaḥ //
saṃjayasyābhavatputro vīro nāma puraṃjayaḥ
janamejayo mahārāja puraṃjayasuto 'bhavat //
janamejayasya rājarṣer mahāśālo 'bhavatsutaḥ
āsīd indrasamo rājā pratiṣṭhitayaśābhavat //
mahāmanāḥ sutastasya mahāśālasya dhārmikaḥ
saptadvīpeśvaro jajñe cakravartī mahāmanāḥ //
mahāmanāstu dvau putrau janayāmāsa viśrutau
uśīnaraṃ ca dharmajñaṃ titikṣuṃ caiva tāv ubhau //
uśīnarasya patnyastu pañca rājarṣisambhavāḥ
bhṛśā kṛśā navā darśā yā ca devī dṛṣadvatī //
uśīnarasya putrāstu tāsu jātāḥ kulodvahāḥ
tapasā te tu mahatā jātā vṛddhasya dhārmikāḥ //
bhṛśāyāstu nṛgaḥ putro navāyā nava eva ca
kṛśāyāstu kṛśo jajñe darśāyāḥ suvrato 'bhavat
dṛṣadvatyāḥ sutaścāpi śibir auśīnaro nṛpaḥ //
śibestu śibayaḥ putrāś catvāro lokaviśrutāḥ
pṛthudarbhaḥ suvīraśca kekayo bhadrakastathā //
teṣāṃ janapadāḥ sphītāḥ kekayā bhadrakāstathā
sauvīrāścaiva paurāśca nṛgasya kekayāstathā //
suvratasya tathāmbaṣṭhā kṛśasya vṛṣalā purī
navasya navarāṣṭraṃ tu titikṣostu prajāṃ śṛṇu //
titikṣurabhavadrājā pūrvasyāṃ diśi viśrutaḥ
bṛhadrathaḥ sutastasya tasya seno 'bhavatsutaḥ //
senasya sutapā jajñe sutapastanayo baliḥ
jāto mānuṣayonyāṃ tu kṣīṇe vaṃśe prajecchayā //
mahāyogī tu sa balir baddho bandhairmahātmanā
putrānutpādayāmāsa kṣetrajānpañca pārthivān //
aṅgaṃ sa janayāmāsa vaṅgaṃ suhmaṃ tathaiva ca
puṇḍraṃ kaliṅgaṃ ca tathā bāleyaṃ kṣetramucyate
bāleyā brāhmaṇāścaiva tasya vaṃśakarāḥ prabho //
baleśca brahmaṇā datto varaḥ prītena dhīmataḥ
mahāyogitvamāyuśca kalpasya parimāṇakam //
saṃgrāme cāpyajeyatvaṃ dharme caivottamā matiḥ
traikālyadarśanaṃ caiva prādhānyaṃ prasave tathā //
jayaṃ cāpratimaṃ yuddhe dharme tattvārthadarśanam
caturo niyatānvarṇān sa vai sthāpayitā prabhuḥ //
teṣāṃ ca pañca dāyādā vaṅgāṅgāḥ suhmakāstathā
puṇḍrāḥ kaliṅgāśca tathā aṅgasya tu nibodhata //
kathaṃ baleḥ sutā jātāḥ pañca tasya mahātmanaḥ
kiṃnāmnī mahiṣī tasya janitā katama ṛṣiḥ //
kathaṃ cotpāditāstena tannaḥ prabrūhi pṛcchatām
māhātmyaṃ ca prabhāvaṃ ca nikhilena vadasva tat //
athośija iti khyāta āsīdvidvānṛṣiḥ purā
patnī vai mamatā nāma babhūvāsya mahātmanaḥ //
uśijasya yavīyānvai bhrātṛpatnīmakāmayat
bṛhaspatirmahātejā mamatāmetya kāmataḥ //
uvāca mamatā taṃ tu devaraṃ varavarṇinī
antarvatnyasmi te bhrātur jyeṣṭhasya tu viramyatām //
ayaṃ tu me mahābhāga garbhaḥ kupyedbṛhaspate
auśijo bhrātṛjanyaste sopāṅgaṃ vedamudgiran //
amogharetāstvaṃ cāpi na māṃ bhajitumarhasi
asminn evaṃ gate kāle yathā vā manyase prabho //
evamuktastathā samyag bṛhattejā bṛhaspatiḥ
kāmātmā sa mahātmāpi na manaḥ so 'bhyavārayat //
saṃbabhūvaiva dharmātmā tayā sārdhamakāmayā
utsṛjantaṃ tu tadretovācaṃ garbho 'bhyabhāṣata //
bho tāta vācāmadhipa dvayornāstīha saṃsthitiḥ
amogharetāstvaṃ cāpi pūrvaṃ cāhamihāgataḥ //
so 'śapattaṃ tataḥ kruddha evamukto bṛhaspatiḥ
putraṃ jyeṣṭhasya vai bhrātur garbhasthaṃ bhagavānṛṣiḥ //
yasmāttvamīdṛśe kāle garbhastho 'pi niṣedhasi
māmevamuktavāṃstasmāt tamo dīrghaṃ pravekṣyasi //
tato dīrghatamā nāma śāpādṛṣirajāyata
ato 'ṃśajo bṛhatkīrtir bṛhaspatirivaujasā //
ūrdhvaretāstato 'sau vai vasate bhrāturāśrame
sa dharmānsaurabheyāṃstu vṛṣabhācchrutavāṃstataḥ //
tasya bhrātā pitṛvyo yaś cakāra bharaṇaṃ tadā
tasminnivasatastasya yadṛcchātastu vai vṛṣaḥ //
yajñārthamāhṛtāndarbhāṃś cacāra surabhīsutaḥ
jagrāha taṃ dīrghatamāḥ śṛṅgayostu catuṣpadam //
tenāsau nigṛhītaśca na cacāla padātpadam
tato 'bravīdvṛṣastaṃ vai muñca māṃ balināṃ vara //
na mayāsāditastāta balavāṃstvatsamaḥ kvacit
mama cānyaḥ samo vāpi na hi me balasaṃkhyayā
muñca tāteti ca punaḥ prītaste 'haṃ varaṃ vṛṇu //
evamukto 'bravīdenaṃ jīvanme tvaṃ kva yāsyasi
eṣa tvāṃ na vimokṣyāmi parasvādaṃ catuṣpadam //
nāsmākaṃ vidyate tāta pātakaṃ steyameva ca
bhakṣyābhakṣyaṃ tathā caiva peyāpeyaṃ tathaiva ca //
dvipadāṃ bahavo hy ete dharma eṣa gavāṃ smṛtaḥ
kāryākārye na vāgamyāgamanaṃ ca tathaiva ca //
gavāṃ dharmaṃ tu vai śrutvā saṃbhrāntastu visṛjya tam
śaktyānnapānadānāttu gopatiṃ saṃprasādayat //
prasādite gate tasmin godharmaṃ bhaktitastu saḥ
manasaiva samādadhyau tanniṣṭhastatparo hi saḥ //
tato yavīyasaḥ patnīṃ gautamasyābhyapadyata
kṛtāvalepāṃ tāṃ matvā so 'naḍvāniva na kṣamaḥ //
godharmaṃ tu paraṃ matvā snuṣāṃ tāmabhyapadyata
nirbhartsya cainaṃ ruddhvā ca bāhubhyāṃ sampragṛhya ca //
bhāvyamarthaṃ tu taṃ jñātvā māhātmyāttamuvāca sā
viparyayaṃ tu tvaṃ labdhvā anaḍvāniva vartase //
gamyāgamyaṃ na jānīṣe godharmātprārthayansutām
durvṛttaṃ tvāṃ tyajāmyadya gaccha tvaṃ svena karmaṇā //
kāṣṭhe samudge prakṣipya gaṅgāmbhasi samutsṛjat
yasmāttvamandho vṛddhaśca bhartavyo duradhiṣṭhitaḥ //
tamuhyamānaṃ vegena srotaso 'bhyāśamāgataḥ
jagrāha taṃ sa dharmātmā balir vairocanistadā //
antaḥpure jugopainaṃ bhakṣyabhojyaiśca tarpayan
prītaścaiva vareṇaiva cchandayāmāsa vai balim //
tasmācca sa varaṃ vavre putrārthe dānavarṣabhaḥ
saṃtānārthaṃ mahābhāgabhāryāyāṃ mama mānada
putrāndharmārthatattvajñān utpādayitumarhasi //
evamukto 'tha devarṣis tathāstvityuktavān prabhuḥ
sa tasya rājā svāṃ bhāryāṃ sudeṣṇāṃ nāma prāhiṇot
andhaṃ vṛddhaṃ ca taṃ jñātvā na sā devī jagāma ha //
śūdrāṃ dhātreyikāṃ tasmāv andhāya prāhiṇottadā
tasyāṃ kakṣīvadādīṃśca śūdrayonāv ṛṣir vaśī //
janayāmāsa dharmātmā śūdrān ityevamādikam
uvāca taṃ balī rājā dṛṣṭvā kakṣīvadādikān //
pravīṇān ṛṣidharmasya ceśvarān brahmavādinaḥ
vidvān pratyakṣadharmāṇāṃ buddhimān vṛttimāñchucīn //
mamaiva ceti hovāca taṃ dīrghatamasaṃ baliḥ
natyuvāca munistaṃ vai mamaivamiti cābravīt //
utpannāḥ śūdrayonā tu bhavacchande surottama
andhaṃ vṛddhaṃ ca māṃ jñātvā sudeṣṇā mahiṣī tava
prāhiṇod avamānānme śūdrāṃ dhātreyikāṃ nṛpa //
tataḥ prasādayāmāsa balis tamṛṣisattamam
baliḥ sudeṣṇāṃ tāṃ bhāryāṃ bhartsayāmāsa dānavaḥ //
punaścainām alaṃkṛtya ṛṣaye pratyapādayat
tāṃ sa dīrghatamā devīṃ tathā kṛtavatīṃ tadā //
dadhnā lavaṇamiśreṇa tv abhyaktaṃ madhukena tu
liha mām ajugupsantī āpādatalamastakam
tatastvaṃ prāpsyase devi putrānvai manasepsitān //
tasya sā tadvaco devī sarvaṃ kṛtavatī tadā
tasya sāpānam āsādya devī pariharattadā //
tāmuvāca tataḥ so 'tha yatte parihṛtaṃ śubhe
vināpānaṃ kumāraṃ tu janayiṣyasi pūrvajam //
nārhasi tvaṃ mahābhāga putraṃ me dātumīdṛśam
toṣitaśca yathāśakti prasādaṃ kuru me prabho //
tavāpacārāddevyeṣa nānyathā bhavitā śubhe
naiva dāsyati putraste pautrau vai dāsyate phalam //
tasyāpānaṃ vinā caiva yogyabhāvo bhaviṣyati
tasmād dīrghatamāṅgeṣu kukṣau spṛṣṭvedam abravīt //
prāśitaṃ yadyadaṅgeṣu na sopasthaṃ śucismite
tena tiṣṭhanti te garbhe paurṇamāsyām ivoḍurāṭ //
bhaviṣyanti kumārāstu pañca devasutopamāḥ
tejasvinaḥ suvṛttāśca yajvāno dhārmikāśca te //
tadaṃśastu sudeṣṇāyā jyeṣṭhaḥ putro vyajāyata
aṅgastathā kaliṅgaśca puṇḍraḥ suhmastathaiva ca //
vaṅgarājastu pañcaite baleḥ putrāśca kṣetrajāḥ
ityete dīrghatamasā balerdattāḥ sutāstathā //
pratiṣṭhāmāgatānāṃ hi brāhmaṇyaṃ kārayaṃstataḥ
tato mānuṣayonyāṃ sa janayāmāsa vai prajāḥ //
tatastaṃ dīrghatamasaṃ surabhirvākyamabravīt
vicārya yasmādgodharmaṃ pramāṇaṃ te kṛtaṃ vibho //
śaktyā cānanyayāsmāsu tena prītāsmi te 'nagha
tasmāttubhyaṃ tamo dīrgham āghrāyāpanudāmi vai //
bārhaspatyastathaivaiṣa pāpmā vai tiṣṭhati tvayi
jarāṃ mṛtyuṃ tamaścaiva āghrāyāpanudāmi te //
sadyaḥ sa ghrātamātrastu asito munisattamaḥ
āyuṣmāṃśca vapuṣmāṃśca cakṣuṣmāṃśca tato 'bhavat //
go 'bhyāhate tamasi vai gautamastu tato 'bhavat
kākṣīvāṃstu tato gatvā saha pitrā girivrajam //
dṛṣṭvā spṛṣṭvā piturvai sa hy upaviṣṭaściraṃ tapaḥ
tataḥ kālena mahatā tapasā bhāvitastu saḥ //
vidhūya mātṛjaṃ kāyaṃ brāhmaṇyaṃ prāptavānvibhuḥ
tato 'bravītpitā taṃ vai putravānasmyahaṃ tvayā //
satputreṇa tu dharmajña kṛtārtho 'haṃ yaśasvinā
muktvātmānaṃ tato 'sau vai prāptavānbrahmaṇaḥ kṣayam //
brāhmaṇyaṃ prāpya kākṣīvān sahasramasṛjatsutān
kauṣmāṇḍā gautamāścaiva smṛtāḥ kākṣīvataḥ sutāḥ //
ityeṣa dīrghatamaso balervairocanasya ca
samāgamo vaḥ kathitaḥ saṃtatiścobhayostathā //
balistānabhinandyāha pañca putrānakalmaṣān
kṛtārthaḥ so 'pi dharmātmā yogamāyāvṛtaḥ svayam //
adṛśyaḥ sarvabhūtānāṃ kālāpekṣaḥ sa vai prabhuḥ
tatrāṅgasya tu dāyādo rājāsīddadhivāhanaḥ //
dadhivāhanaputrastu rājā divirathaḥ smṛtaḥ
āsīd divirathāpatyaṃ vidvāndharmaratho nṛpaḥ //
sa hi dharmarathaḥ śrīmāṃs tena viṣṇupade girau
somaḥ śukreṇa vai rājñā saha pīto mahātmanā //
atha dharmarathasyābhūt putraścitrarathaḥ kila
tasya satyarathaḥ putras tasmāddaśarathaḥ kila //
lomapāda iti khyātas tasya śāntā sutābhavat
atha dāśarathir vīraś caturaṅgo mahāyaśāḥ //
ṛṣyaśṛṅgaprasādena jajñe svakulavardhanaḥ
caturaṅgasya putrastu pṛthulākṣa iti smṛtaḥ //
pṛthulākṣasutaścāpi campanāmā babhūva ha
campasya tu purī campā pūrvaṃ yā mālinī bhavat //
pūrṇabhadraprasādena haryaṅgo 'sya suto 'bhavat
yajñe vibhāṇḍakāccāsya vāraṇaḥ śatruvāraṇaḥ //
avatārayāmāsa mahīṃ mantrairvāhanamuttamam
haryaṅgasya tu dāyādo jāto bhadrarathaḥ kila //
atha bhadrarathasyāsīd bṛhatkarmā janeśvaraḥ
bṛhadbhānuḥ sutastasya tasmājjajñe mahātmavān //
bṛhadbhānustu rājendro janayāmāsa vai sutam
nāmnā jayadrathaṃ nāma tasmādbṛhadratho nṛpaḥ //
āsīdbṛhadrathāccaiva viśvajijjanamejayaḥ
dāyādastasya cāṅgo vai tasmātkarṇo 'bhavannṛpaḥ //
karṇasya vṛṣasenastu pṛthusenastathātmajaḥ
ete 'ṅgasyātmajāḥ sarve rājānaḥ kīrtitā mayā
vistareṇānupūrvyācca pūrostu śṛṇuta dvijāḥ //
kathaṃ sūtātmajaḥ karṇaḥ kathamaṅgasya cātmajaḥ
etad icchāmahe śrotum atyantakuśalo hy asi //
bṛhadbhānusuto jajñe rājā nāmnā bṛhanmanāḥ
tasya patnīdvayaṃ hy āsīc chaibyasya tanaye hy ubhe
yaśodevī ca satyā ca tayorvaṃśaṃ ca me śṛṇu //
jayadrathaṃ tu rājānaṃ yaśodevī hy ajījanat
sā bṛhanmanasaḥ satyā vijayaṃ nāma viśrutam //
vijayasya bṛhatputras tasya putro bṛhadrathaḥ
bṛhadrathasya putrastu satyakarmā mahāmanāḥ //
satyakarmaṇo 'dhirathaḥ sūtaścādhirathaḥ smṛtaḥ
yaḥ karṇaṃ pratijagrāha tena karṇastu sūtajaḥ
taccedaṃ sarvamākhyātaṃ karṇaṃ prati yathoditam //
Matsya-Purāṇa 93
vaiśampāyanam āsīnam apṛcchacchaunakaḥ purā
sarvakāmāptaye nityaṃ kathaṃ śāntikapauṣṭikam //
śrīkāmaḥ śāntikāmo vā grahayajñaṃ samārabhet
vṛddhyāyuḥ puṣṭikāmo vā tathaivābhicaranpunaḥ
yena brahmanvidhānena tanme nigadataḥ śṛṇu //
sarvaśāstrāṇyanukramya saṃkṣipya granthavistaram
grahaśāntiṃ pravakṣyāmi purāṇaśruticoditām //
puṇye 'hni viprakathite kṛtvā brāhmaṇavācanam
grahāngrahādhidevāṃśca sthāpya homaṃ samārabhet //
grahayajñastridhā proktaḥ purāṇaśrutikovidaiḥ
prathamo 'yutahomaḥ syāl lakṣahomastataḥ param //
tṛtīyaḥ koṭihomastu sarvakāmaphalapradaḥ
ayutenāhutīnāṃ ca navagrahamakhaḥ smṛtaḥ //
tasya tāvadvidhiṃ vakṣye purāṇaśrutibhāṣitam
gartasyottarapūrveṇa vitastidvayavistṛtām //
vapradvayāvṛtāṃ vediṃ vitastyucchrāyasaṃmitām
saṃsthāpanāya devānāṃ caturasrāmudaṅmukhām //
agnipraṇayanaṃ kṛtvā tasyāmāvāhayetsurān
devatānāṃ tataḥ sthāpyā viṃśatirdvādaśādhikā //
sūryaḥ somastathā bhaumo budhajīvasitārkajāḥ
rāhuḥ keturiti proktā grahā lokahitāvahāḥ //
madhye tu bhāskaraṃ vidyāl lohitaṃ dakṣiṇena tu
uttareṇa guruṃ vidyād budhaṃ pūrvottareṇa tu //
pūrveṇa bhārgavaṃ vidyāt somaṃ dakṣiṇapūrvake
paścimena śaniṃ vidyād rāhuṃ paścimadakṣiṇe
paścimottarataḥ ketuṃ sthāpayecchuklataṇḍulaiḥ //
bhāskarasyeśvaraṃ vidyād umāṃ ca śaśinastathā
skandamaṅgārakasyāpi budhasya ca tathā harim //
brahmāṇaṃ ca gurorvidyāc chukrasyāpi śacīpatim
śanaiścarasya tu yamaṃ rāhoḥ kālaṃ tathaiva ca //
ketorvai citraguptaṃ ca sarveṣāmadhidevatāḥ
agnirāpaḥ kṣitirviṣṇur indra aindrī ca devatāḥ //
prajāpatiśca sarpāśca brahmā pratyadhidevatāḥ
vināyakaṃ tathā durgāṃ vāyurākāśameva ca
āvāhayedvyāhṛtibhis tathaivāśvikumārakau //
saṃsmaredraktamādityam aṅgārakasamanvitam
somaśukrau tathā śveto budhajīvau ca piṅgalau
mandarāhū tathā kṛṣṇau dhūmraṃ ketugaṇaṃ viduḥ //
grahavarṇāni deyāni vāsāṃsi kusumāni ca
dhūpāmodo 'tra surabhir upariṣṭād vitānikam
śobhanaṃ sthāpayetprājñaḥ phalapuṣpasamanvitam //
guḍaudanaṃ raverdadyāt somāya ghṛtapāyasam
aṅgārakāya saṃyāvaṃ budhāya kṣīraṣaṣṭike //
dadhyodanaṃ ca jīvāya śakrāya ca ghṛtaudanam
śanaiścarāya kṛsarām ajāmāṃsaṃ ca rāhave
citraudanaṃ ca ketubhyaḥ sarvabhakṣyairathārcayet //
prāguttareṇa tasmācca dadhyakṣatavibhūṣitam
cūtapallavasaṃchannaṃ phalavastrayugānvitam //
pañcaratnasamāyuktaṃ pañcabhaṅgasamanvitam
sthāpayedavraṇaṃ kumbhaṃ varuṇaṃ tatra vinyaset //
gaṅgādyāḥ saritaḥ sarvāḥ samudrāṃśca sarāṃsi ca
gajāśvarathyāvalmīkasaṃgamāddhradagokulāt //
mṛdamānīya viprendra sarvauṣadhijalānvitām
snānārthaṃ vinyasettatra yajamānasya dharmavit //
sarve samudrāḥ saritaḥ sarāṃsi ca nadāstathā
āyāntu yajamānasya duritakṣayakārakāḥ //
evamāvāhayedetān amarānmunisattama
homaṃ samārabhetsarpir yavavrīhitilādinā //
arkaḥ palāśakhadirāv apāmārgo 'tha pippalaḥ
audumbaraḥ śamī dūrvā kuśāśca samidhaḥ kramāt //
ekaikasyāṣṭakaśatam aṣṭaviṃśatireva vā
hotavyā madhusarpirbhyāṃ dadhnā caiva samanvitāḥ //
prādeśamātrā aśiphā aśākhā apalāśinīḥ
samidhaḥ kalpayetprājñaḥ sarvakarmasu sarvadā //
devānāmapi sarveṣām upāṃśu paramārthavit
svena svenaiva mantreṇa hotavyāḥ samidhaḥ pṛthak //
hotavyaṃ ca ghṛtābhyaktaṃ carubhakṣādikaṃ punaḥ
mantrairdaśāhutīrhutvā homaṃ vyāhṛtibhistataḥ //
udaṅmukhāḥ prāṅmukhā vā kuryurbrāhmaṇapuṃgavāḥ
mantravantaśca kartavyāś caravaḥ pratidaivatam //
hutvā ca tāṃścarūnsamyak tato homaṃ samācaret
ākṛṣṇeti ca sūryāya homaḥ kāryo dvijanmanā //
āpyāyasveti somāya mantreṇa juhuyātpunaḥ
agnirmūrdhā divo mantra iti bhaumāya kīrtayet //
agne vivasvaduṣasa iti somasutāya vai
bṛhaspate paridīyā ratheneti gurormataḥ //
śukraṃ te anyaditi ca śukrasyāpi nigadyate
śanaiścarāyeti punaḥ śaṃ no devīti homayet //
kayā naścitra ābhuvad iti rāhorudāhṛtaḥ
ketuṃ kṛṇvann api brūyāt ketūnāmapi śāntaye //
ā vo rājeti rudrasya balihomaṃ samācaret
āpo hi ṣṭhetyumāyāstu syoneti svāminastathā //
viṣṇoridaṃ viṣṇuriti tamīśeti svayambhuvaḥ
indram iddevatāteti indrāya juhuyāttataḥ //
tathā yamasya cāyaṃ gaur iti homaḥ prakīrtitaḥ
kālasya brahma jajñānam iti mantraḥ praśasyate //
citraguptasya cājñātam iti mantravido viduḥ
agniṃ dūtaṃ vṛṇīmaha iti vahnerudāhṛtaḥ //
ud uttamaṃ varuṇamity apāṃ mantraḥ prakīrtitaḥ
bhūmeḥ pṛthivyantarikṣam iti vedeṣu paṭhyate //
sahasraśīrṣā puruṣa iti viṣṇorudāhṛtaḥ
indrāyendo marutvata iti śakrasya śasyate //
uttānaparṇe subhage iti devyāḥ samācaret
prajāpateḥ punarhomaḥ prajāpatiriti smṛtaḥ //
namo 'stu sarpebhya iti sarpāṇāṃ mantra ucyate
eṣa brahmā ya ṛtvigbhya iti brahmaṇyudāhṛtaḥ //
vināyakasya cānūnam iti mantro budhaiḥ smṛtaḥ
jātavedase sunavāma durgāmantro 'yamucyate //
āditpratnasya retasa ākāśasya udāhṛtaḥ
krāṇā śiśurmahīnāṃ ca vāyormantraḥ prakīrtitaḥ //
eṣo uṣā apūrvyā ity aśvinormantra ucyate
pūrṇāhutistu mūrdhānaṃ diva ityabhipātayet //
athābhiṣekamantreṇa vādyamaṅgalagītakaiḥ
pūrṇakumbhena tenaiva homānte prāgudaṅmukham //
avyaṅgāvayavairbrahman hemasragdāmabhūṣitaiḥ
yajamānasya kartavyaṃ caturbhiḥ snapanaṃ dvijaiḥ //
surāstvāmabhiṣiñcantu brahmaviṣṇumaheśvarāḥ
vāsudevo jagannāthas tathā saṃkarṣaṇo vibhuḥ
pradyumnaścāniruddhaśca bhavantu vijayāya te //
ākhaṇḍalo 'gnirbhagavān yamo vai nirṛtistathā
varuṇaḥ pavanaścaiva dhanādhyakṣastathā śivaḥ
brahmaṇā sahitaḥ śeṣo dikpālāstvāmavantu te //
kīrtirlakṣmīrdhṛtirmedhā puṣṭiḥ śraddhā kriyā matiḥ
buddhirlajjā vapuḥ śāntis tuṣṭiḥ krāntiśca mātaraḥ
etāstvāmabhiṣiñcantu dharmapatnyaḥ samāgatāḥ //
ādityaścandramā bhaumo budho jīvaḥ sito 'rkajaḥ
grahāstvāmabhiṣiñcantu rāhuḥ ketuśca tarpitāḥ //
devadānavagandharvā yakṣarākṣasapannagāḥ
ṛṣayo munayo gāvo devamātara eva ca //
devapatnyo drumā nāgā daityāścāpsarasāṃ gaṇāḥ
astrāṇi sarvaśastrāṇi rājāno vāhanāni ca //
auṣadhāni ca ratnāni kālasyāvayavāśca ye
saritaḥ sāgarāḥ śailās tīrthāni jaladā nadāḥ
ete tvāmabhiṣiñcantu sarvakāmārthasiddhaye //
tataḥ śuklāmbaradharaḥ śuklagandhānulepanaḥ
sarvauṣadhaiḥ sarvagandhaiḥ snāpito dvijapuṃgavaiḥ //
yajamānaḥ sapatnīka ṛtvijaḥ susamāhitān
dakṣiṇābhiḥ prayatnena pūjayedgatavismayaḥ //
sūryāya kapilāṃ dhenuṃ śaṅkhaṃ dadyāttathendave
raktaṃ dhuraṃdharaṃ dadyād bhaumāya ca kakudminam //
budhāya jātarūpaṃ tu gurave pītavāsasī
śvetāśvaṃ daityagurave kṛṣṇāṃ gāmarkasūnave //
āyasaṃ rāhave dadyāt ketubhyaśchāgamuttamam
suvarṇena samā kāryā yajamānena dakṣiṇā //
sarveṣāmathavā gāvo dātavyā hemabhūṣitāḥ
suvarṇamathavā dadyād gururvā yena tuṣyati
samantreṇaiva dātavyāḥ sarvāḥ sarvatra dakṣiṇāḥ //
kapile sarvadevānāṃ pūjanīyāsi rohiṇī
tīrthadevamayī yasmād ataḥ śāntiṃ prayaccha me //
puṇyastvaṃ śaṅkha puṇyānāṃ maṅgalānāṃ ca maṅgalam
viṣṇunā vidhṛtaścāsi tataḥ śāntiṃ prayaccha me //
dharmastvaṃ vṛṣarūpeṇa jagadānandakāraka
aṣṭamūrteradhiṣṭhānam ataḥ śāntiṃ prayaccha me //
hiraṇyagarbhagarbhastvaṃ hemabījaṃ vibhāvasoḥ
anantapuṇyaphaladam ataḥ śāntiṃ prayaccha me //
pītavastrayugaṃ yasmād vāsudevasya vallabham
pradānāttasya me viṣṇo hy ataḥ śāntiṃ prayaccha me //
viṣṇustvamaśvarūpeṇa yasmādamṛtasambhavaḥ
candrārkavāhano nityam ataḥ śāntiṃ prayaccha me //
yasmāttvaṃ pṛthivī sarvā dhenuḥ keśavasaṃnibhā
sarvapāpaharā nityam ataḥ śāntiṃ prayaccha me //
yasmādāyāsakarmāṇi tavādhīnāni sarvadā
lāṅgalādyāyudhādīni tasmācchāntiṃ prayaccha me //
yasmāttvaṃ sarvayajñānām aṅgatvena vyavasthitaḥ
yānaṃ vibhāvasornityam ataḥ śāntiṃ prayaccha me //
gavāmaṅgeṣu tiṣṭhanti bhuvanāni caturdaśa
yasmāttasmācchriye me syād iha loke paratra ca //
yasmādaśūnyaṃ śayanaṃ keśavasya ca sarvadā
śayyā mamāpyaśūnyāstu dattā janmani janmani //
yathā ratneṣu sarveṣu sarve devāḥ pratiṣṭhitāḥ
tathā ratnāni yacchantu ratnadānena me surāḥ //
yathā bhūmipradānasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm
dānānyanyāni me śāntir bhūmidānādbhavatviha //
evaṃ sampūjayedbhaktyā vittaśāṭhyena varjitaḥ
ratnakāñcanavastraughair dhūpamālyānulepanaiḥ //
anena vidhinā yastu grahapūjāṃ samācaret
sarvānkāmānavāpnoti pretya svarge mahīyate //
yastu pīḍākaro nityam alpavittasya vā grahaḥ
taṃ ca yatnena sampūjya śeṣānapyarcayedbudhaḥ //
grahā gāvo narendrāśca brāhmaṇāśca viśeṣataḥ
pūjitāḥ pūjayantyete nirdahantyavamānitāḥ //
yathā bāṇaprahārāṇāṃ kavacaṃ bhavati vāraṇam
tadvaddaivopaghātānāṃ śāntirbhavati vāraṇam //
tasmānna dakṣiṇāhīnaṃ kartavyaṃ bhūtimicchatā
sampūrṇayā dakṣiṇayā yasmādeko 'pi tuṣyati //
sadaivāyutahomo 'yaṃ navagrahamakhe sthitaḥ
vivāhotsavayajñeṣu pratiṣṭhādiṣu karmasu //
nirvighnārthaṃ muniśreṣṭha tathodvegādbhuteṣu ca
kathito 'yutahomo 'yaṃ lakṣahomamataḥ śṛṇu //
sarvakāmāptaye yasmāl lakṣahomaṃ vidurbudhāḥ
pitṝṇāṃ vallabhaṃ sākṣād bhuktimuktiphalapradam //
grahatārābalaṃ labdhvā kṛtvā brāhmaṇavācanam
gṛhasyottarapūrveṇa maṇḍapaṃ kārayedbudhaḥ //
rudrāyatanabhūmau vā caturasramudaṅmukham
daśahastamathāṣṭau vā hastānkuryādvidhānataḥ //
prāgudakplavanāṃ bhūmiṃ kārayedyatnato budhaḥ
prāguttaraṃ samāsādya pradeśaṃ maṇḍapasya tu //
śobhanaṃ kārayetkuṇḍaṃ yathāvallakṣaṇānvitam
caturasraṃ samantāttu yonivaktraṃ samekhalam //
caturaṅgulavistārā mekhalā tadvaducchritā
prāgudakplavanā kāryā sarvataḥ samavasthitā //
śāntyarthaṃ sarvalokānāṃ navagrahamakhaḥ smṛtaḥ
mānahīnādhikaṃ kuṇḍam anekabhayadaṃ bhavet
yasmāttasmāt susampūrṇaṃ śāntikuṇḍaṃ vidhīyate //
asmāddaśaguṇaḥ prokto lakṣahomaḥ svayambhuvā
āhutībhiḥ prayatnena dakṣiṇābhistathaiva ca //
dvihastavistṛtaṃ tadvac caturhastāyataṃ punaḥ
lakṣahome bhavetkuṇḍaṃ yonivaktraṃ trimekhalam //
tasya cottarapūrveṇa vitastitrayasaṃsthitam
prāgudakplavanaṃ tacca caturasraṃ samantataḥ //
viṣkambhārdhocchritaṃ proktaṃ sthaṇḍilaṃ viśvakarmaṇā
saṃsthāpanāya devānāṃ vapratrayasamāvṛtam //
dvyaṅgulo hyucchrito vapraḥ prathamaḥ sa udāhṛtaḥ
aṅgulocchrayasaṃyuktaṃ vapradvayamathopari //
tryaṅgulasya ca vistāraḥ sarveṣāṃ kathyate budhaiḥ
daśāṅgulocchritā bhittiḥ sthaṇḍile syāttathopari
tasminnāvāhayeddevān pūrvavatpuṣpataṇḍulaiḥ //
ādityābhimukhāḥ sarvāḥ sādhipratyadhidevatāḥ
sthāpanīyā muniśreṣṭha nottareṇa parāṅmukhāḥ //
garutmānadhikastatra saṃpūjyaḥ śriyamicchatā
sāmadhvaniśarīrastvaṃ vāhanaṃ parameṣṭhinaḥ
viṣapāpaharo nityam ataḥ śāntiṃ prayaccha me //
pūrvavatkumbhamāmantrya tadvaddhomaṃ samācaret
sahasrāṇāṃ śataṃ hutvā samitsaṃkhyādhikaṃ punaḥ
ghṛtakumbhavasordhārāṃ pātayedanalopari //
audumbarīṃ tathārdrāṃ ca ṛjvīṃ koṭaravarjitām
bāhumātrāṃ srucaṃ kṛtvā tataḥ stambhadvayopari
ghṛtadhārāṃ tayā samyag agnerupari pātayet //
śrāvayetsūktamāgneyaṃ vaiṣṇavaṃ raudramaindavam
mahāvaiśvānaraṃ sāma jyeṣṭhasāma ca vācayet //
snānaṃ ca yajamānasya pūrvavatsvastivācanam
dātavyā yajamānena pūrvavaddakṣiṇāḥ pṛthak //
kāmakrodhavihīnena ṛtvigbhyaḥ śāntacetasā
navagrahamakhe viprāś catvāro vedavedinaḥ //
athavā ṛtvijau śāntau dvāveva śrutikovidau
kāryāvayutahome tu na prasajyeta vistare //
tadvacca daśa cāṣṭau ca lakṣahome tu ṛtvijaḥ
kartavyāḥ śaktitastadvac catvāro vā vimatsaraḥ //
navagrahamakhātsarvaṃ lakṣahome daśottaram
bhakṣyāndadyānmuniśreṣṭha bhūṣaṇānyapi śaktitaḥ //
śayanāni savastrāṇi haimāni kaṭakāni ca
karṇāṅgulipavitrāṇi kaṇṭhasūtrāṇi śaktimān //
na kuryāddakṣiṇāhīnaṃ vittaśāṭhyena mānavaḥ
adadallobhato mohāt kulakṣayam avāpnute //
annadānaṃ yathāśaktyā kartavyaṃ bhūtimicchatā
annahīnaḥ kṛto yasmād durbhikṣaphalado bhavet //
annahīno dahedrāṣṭraṃ mantrahīnastu ṛtvijaḥ
yaṣṭāraṃ dakṣiṇāhīnaṃ nāsti yajñasamo ripuḥ //
na vāpyalpadhanaḥ kuryāl lakṣahomaṃ naraḥ kvacit
yasmātpīḍākaro nityaṃ yajñe bhavati vigrahaḥ //
tameva pūjayedbhaktyā dvau vā trīnvā yathāvidhi
ekamapyarcayedbhaktyā brāhmaṇaṃ vedapāragam
dakṣiṇābhiḥ prayatnena na bahūnalpavittavān //
lakṣahomastu kartavyo yathāvittaṃ bhavedbahu
yataḥ sarvānavāpnoti kurvankāmānvidhānataḥ //
pūjyate śivaloke ca vasvādityamarudgaṇaiḥ
yāvatkalpaśatānyaṣṭāv atha mokṣamavāpnuyāt //
sakāmo yastvimaṃ kuryāl lakṣahomaṃ yathāvidhi
sa taṃ kāmamavāpnoti padamānantyam aśnute //
putrārthī labhate putrān dhanārthī labhate dhanam
bhāryārthī śobhanāṃ bhāryāṃ kumārī ca śubhaṃ patim //
bhraṣṭarājyastathā rājyaṃ śrīkāmaḥ śriyamāpnuyāt
yaṃ yaṃ prārthayate kāmaṃ sa vai bhavati puṣkalaḥ
niṣkāmaḥ kurute yastu sa paraṃ brahma gacchati //
asmācchataguṇaḥ proktaḥ koṭihomaḥ svayambhuvā
āhutībhiḥ prayatnena dakṣiṇābhiḥ phalena ca //
pūrvavadgrahadevānām āvāhanavisarjane
homamantrāsta evoktāḥ khāne dāne tathaiva ca
kuṇḍamaṇḍapavedīnāṃ viśeṣo 'yaṃ nibodha me //
koṭihome caturhastaṃ caturasraṃ tu sarvataḥ
yonivaktradvayopetaṃ tadapyāhus trimekhalam //
dvyaṅgulābhyucchritā kāryā prathamā mekhalā budhaiḥ
tryaṅgulābhyucchritā tadvad dvitīyā parikīrtitā //
ucchrāyavistarābhyāṃ ca tṛtīyā caturaṅgulā
dvyaṅgulaśceti vistāraḥ pūrvayoreva śasyate //
vitastimātrā yoniḥ syāt ṣaṭsaptāṅgulavistṛtā
kūrmapṛṣṭhonnatā madhye pārśvayoścāṅgulocchritā //
gajauṣṭhasadṛśī tadvad āyatā chidrasaṃyutā
etatsarveṣu kuṇḍeṣu yonilakṣaṇamucyate //
mekhalopari sarvatra aśvatthadalasaṃnibham
vedī ca koṭihome syād vitastīnāṃ catuṣṭayam //
caturasrā samantācca tribhirvapraistu saṃyutā
vaprapramāṇaṃ pūrvoktaṃ vedīnāṃ ca tathocchrayaḥ //
tathā ṣoḍaśahastaḥ syān maṇḍapaśca caturmukhaḥ
pūrvadvāre ca saṃsthāpya bahvṛcaṃ vedapāragam //
yajurvidaṃ tathā yāmye paścime sāmavedinam
atharvavedinaṃ tadvad uttare sthāpayedbudhaḥ //
aṣṭau tu homakāḥ kāryā vedavedāṅgavedinaḥ
evaṃ dvādaśa viprāḥ syur vastramālyānulepanaiḥ
pūrvavatpūjayedbhaktyā vastrābharaṇabhūṣaṇaiḥ //
rātrisūktaṃ ca raudraṃ ca pāvamānaṃ sumaṅgalam
pūrvato bahvṛcaḥ śāntiṃ paṭhannāste hyudaṅmukhaḥ //
śāktaṃ śākraṃ ca saumyaṃ ca kauṣmāṇḍaṃ śāntimeva ca
pāṭhayeddakṣiṇadvāri yajurvedinamuttamam //
suparṇamatha vairājam āgneyaṃ rudrasaṃhitām
jyeṣṭhamāsa tathā śāntiṃ chandogaḥ paścime japet //
śāntisūktaṃ ca sauraṃ ca tathā śākunakaṃ śubham
pauṣṭikaṃ ca mahārājyam uttareṇāpyatharvavit //
pañcabhiḥ saptabhirvāpi homaḥ kāryo 'tra pūrvavat
snāne dāne ca mantrāḥ syus ta eva munisattama //
vasordhārāvidhānaṃ ca lakṣahome viśiṣyate
anena vidhinā yastu koṭihomaṃ samācaret
sarvānkāmānavāpnoti tato viṣṇupadaṃ vrajet //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi grahayajñatrayaṃ naraḥ
sarvapāpaviśuddhātmā padamindrasya gacchati //
aśvamedhasahasrāṇi daśa cāṣṭau ca dharmavit
kṛtvā yatphalamāpnoti kauṭihomāt tadaśnute //
brahmahatyāsahasrāṇi bhrūṇahatyārbudāni ca
koṭihomena naśyanti yathāvacchivabhāṣitam //
vaśyakarmābhicārādi tathaivoccāṭanādikam
navagrahamakhaṃ kṛtvā tataḥ kāmyaṃ samācaret //
anyathā phaladaṃ puṃsāṃ na kāmyaṃ jāyate kvacit
tasmādayutahomasya vidhānaṃ pūrvamācaret //
vṛttaṃ voccāṭane kuṇḍaṃ tathā ca vaśyakarmaṇi
trimekhalaṃ caikavaktram aratnirvistareṇa tu //
palāśasamidhaḥ śastā madhugorocanānvitāḥ
candanāguruṇā tadvat kuṅkumenābhiṣiñcitāḥ //
homayenmadhusarpirbhyāṃ bilvāni kamalāni ca
sahasrāṇi daśaivoktaṃ sarvadaiva svayambhuvā //
vaśyakarmaṇi bilvānāṃ padmānāṃ caiva dharmavit
sumitriyā na āpa oṣadhaya iti homayet //
na cātra sthāpanaṃ kāryaṃ na ca kumbhābhiṣecanam
snānaṃ sarvauṣadhaiḥ kṛtvā śuklapuṣpāmbaro gṛhī //
kaṇṭhasūtraiḥ sakanakair viprān samabhipūjayet
sūkṣmavastrāṇi deyāni śuklā gāvaḥ sakāñcanāḥ //
avaśyāni vaśī kuryāt sarvaśatrubalānyapi
amitrāṇyapi mitrāṇi homo 'yaṃ pāpanāśanaḥ //
vidveṣaṇe 'bhicāre ca trikoṇaṃ kuṇḍamiṣyate
dvimekhalaṃ koṇamukhaṃ hastamātraṃ ca sarvaśaḥ //
homaṃ kuryustato viprā raktamālyānulepanāḥ
nivītalohitoṣṇīṣā lohitāmbaradhāriṇaḥ //
navavāyasaraktāḍhyapātratrayasamanvitāḥ
samidho vāmahastena śyenāsthibalasaṃyutāḥ
hotavyā muktakeśaistu dhyāyadbhiraśivaṃ ripau //
durmitriyās tasmai santu tathā huṃphaḍitīti ca
śyenābhicāramantreṇa kṣuraṃ samabhimantrya ca //
pratirūpaṃ ripoḥ kṛtvā kṣureṇa parikartayet
ripurūpasya śakalān yathaivāgnau viniṣkṣipet //
grahayajñavidhānānte sadaivābhicaranpunaḥ
vidveṣaṇaṃ tathā kurvan netadeva samācaret //
ihaiva phaladaṃ puṃsām etannāmutra śobhanam
tasmācchāntikamevātra kartavyaṃ bhūtimicchatā //
grahayajñatrayaṃ kuryād yas tvakāmyena mānavaḥ
sa viṣṇoḥ padamāpnoti punarāvṛttidurlabham //
ya idaṃ śṛṇuyānnityaṃ śrāvayedvāpi mānavaḥ
na tasya grahapīḍā syān na ca bandhujanakṣayaḥ //
grahayajñatrayaṃ gehe likhitaṃ yatra tiṣṭhati
na pīḍā tatra bālānāṃ na rogo na ca bandhanam //
aśeṣayajñaphaladaṃ niḥśeṣāghavināśanam
koṭihomaṃ viduḥ prājñā bhuktimuktiphalapradam //
aśvamedhaphalaṃ prāhur lakṣahomaṃ surottamāḥ
dvādaśāhamakhas tadvan navagrahamakhaḥ smṛtaḥ //
iti kathitamidānīmutsavānandahetoḥ sakalakaluṣahārī devayajñābhiṣekaḥ
paripaṭhati ya itthaṃ yaḥ śṛṇoti prasaṅgād abhibhavati sa śatrūnāyurārogyayuktaḥ //
Matsya-Purāṇa 124
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi sūryacandramasorgatim
sūryācandramasāvetau bhrājantau yāvadeva tu //
saptadvīpasamudrāṇāṃ dvīpānāṃ bhāti vistaraḥ
vistarārdhaṃ pṛthivyāstu bhavedanyatra bāhyataḥ //
paryāsaparimāṇaṃ ca candrādityau prakāśataḥ
paryāsapārimāṇyāttu budhaistulyaṃ divaḥ smṛtam //
trīṃllokānprati sāmānyāt sūryo yātyavilambataḥ
acirāttu prakāśena avanāttu raviḥ smṛtaḥ //
bhūyo bhūyaḥ pravakṣyāmi pramāṇaṃ candrasūryayoḥ
mahitatvānmahacchabdo hy asminnarthe nigadyate //
asya bhāratavarṣasya viṣkambhāttulyavistṛtam
maṇḍalaṃ bhāskarasyātha yojanaistannibodhata //
navayojanasāhasro vistāro maṇḍalasya tu
vistārāttriguṇaścāpi pariṇāho 'tra maṇḍale //
viṣkambhānmaṇḍalāccaiva bhāskarāddviguṇaḥ śaśī
ataḥ pṛthivyā vakṣyāmi pramāṇaṃ yojanaiḥ punaḥ //
saptadvīpasamudrāyā vistāro maṇḍalasya tu
ityetadiha saṃkhyātaṃ purāṇe parimāṇataḥ //
tadvakṣyāmi prasaṃkhyāya sāmprataṃ cābhimānibhiḥ
abhimānino hyatītā ye tulyāste sāmprataistviha //
devādevair atītāstu rūpairnāmabhireva ca
tasmādvai sāmpratairdevair vakṣyāmi vasudhātalam //
divyasya saṃniveśo vai sāmprataireva kṛtsnaśaḥ
śatārdhakoṭivistārā pṛthivī kṛtsnaśaḥ smṛtā //
tasyāścārdhapramāṇaṃ ca meroścaivottarottaram
merormadhye pratidiśaṃ koṭirekā tu sā smṛtā //
tathā śatasahasrāṇām ekonanavatiṃ punaḥ
pañcāśacca sahasrāṇi pṛthivyardhasya vistaraḥ //
pṛthivyā vistaraṃ kṛtyaṃ yojanaistaṃ nibodhata
tisraḥ koṭyastu vistārāt saṃkhyātāstu caturdiśam //
tathā śatasahasrāṇām ekonāśītir ucyate
saptadvīpasamudrāyāḥ pṛthivyāḥ sa tu vistaraḥ //
vistāraṃ triguṇaṃ caiva pṛthivyantaramaṇḍalam
gaṇitaṃ yojanānāṃ tu koṭyastvekādaśa smṛtāḥ //
tathā śatasahasrāṇāṃ saptatriṃśādhikāstu tāḥ
ityetadvai prasaṃkhyātaṃ pṛthivyantaramaṇḍalam //
tārakāsaṃniveśasya divi yāvattu maṇḍalam
paryāptasaṃniveśasya bhūmestāvattu maṇḍalam //
paryāsaparimāṇaṃ ca bhūmestulyaṃ divaḥ smṛtam
meroḥ prācyāṃ diśāyāṃ tu mānasottaramūrdhani //
vastvekasārā māhendrī puṇyā hemapariṣkṛtā
dakṣiṇena punarmeror mānasasya tu pṛṣṭhataḥ //
vaivasvato nivasati yamaḥ saṃyamane pure
pratīcyāṃ tu punarmeror mānasasya tu mūrdhani //
suṣā nāma purī ramyā varuṇasyāpi dhīmataḥ
diśyuttarasyāṃ merostu mānasasyaiva mūrdhani //
tulyā mahendrapuryāpi somasyāpi vibhāvarī
mānasottarapṛṣṭhe tu lokapālāścaturdiśam //
sthitā dharmavyavasthārthaṃ lokasaṃrakṣaṇāya ca
lokapālopariṣṭāttu sarvato dakṣiṇāyane //
kāṣṭhāgatasya sūryasya gatistatra nibodhata
dakṣiṇopakrame sūryaḥ kṣipteṣuriva sarpati //
jyotiṣāṃ cakramādāya satataṃ parigacchati
madhyagaścāmarāvatyāṃ yadā bhavati bhāskaraḥ //
vaivasvate saṃyamane udyansūryaḥ pradṛśyate
suṣāyāmardharātrastu vibhāvaryāstam eti ca //
vaivasvate saṃyamane madhyāhne tu raviryadā
suṣāyāmatha vāruṇyām uttiṣṭhansa tu dṛśyate //
vibhāvaryāmardharātraṃ māhendryāmastameva ca
suṣāyāmatha vāruṇyāṃ madhyāhne tu raviryadā //
vibhāvaryāṃ somapuryām uttiṣṭhati vibhāvasuḥ
mahendrasyāmarāvatyām udgacchati divākaraḥ //
ardharātraṃ saṃyamane vāruṇyāmastameti ca
sa śīghrameva paryeti bhānurālātacakravat //
bhramanvai bhramamāṇāni ṛkṣāṇi carate raviḥ
evaṃ caturṣu pārśveṣu dakṣiṇānteṣu sarpati //
udayāstamaye vāsāv uttiṣṭhati punaḥ punaḥ
pūrvāhṇe cāparāhṇe ca dvau dvau devālayau tu saḥ //
patatyekaṃ tu madhyāhne bhābhireva ca raśmibhiḥ
udito vardhamānābhir madhyāhne tapate raviḥ //
ataḥ paraṃ hrasantībhir gobhirastaṃ sa gacchati
udayāstamayābhyāṃ ca smṛte pūrvāpare tu vai //
yādṛkpurastāttapati yādṛkpṛṣṭhe tu pārśvayoḥ
yatrodayastu dṛśyeta teṣāṃ sa udayaḥ smṛtaḥ //
praṇāśaṃ gacchate yatra teṣāmastaḥ sa ucyate
sarveṣāmuttare merur lokālokasya dakṣiṇe //
vidūrabhāvādarkasya bhūmereṣā gatasya ca
śrayante raśmayo yasmāt tena rātrau na dṛśyate //
ūrdhvaṃ śatasahasrāṃśuḥ sthitastatra pradṛśyate
evaṃ puṣkaramadhye tu yadā bhavati bhāskaraḥ //
triṃśadbhāgaṃ ca medinyā muhūrtena sa gacchati
yojanānāṃ sahasrasya imāṃ saṃkhyāṃ nibodhata //
pūrṇaṃ śatasahasrāṇām ekatriṃśacca sā smṛtā
pañcāśacca sahasrāṇi tathānyānyadhikāni ca //
mauhūrtikī gatirhyeṣā sūryasya tu vidhīyate
etena kramayogeṇa yadā kāṣṭhāṃ tu dakṣiṇām //
parigacchati sūryo 'sau māsaṃ kāṣṭhāmudagdināt
madhyena puṣkarasyātha bhramate dakṣiṇāyane //
mānasottaramerostu antaraṃ triguṇaṃ smṛtam
sarvato dakṣiṇasyāṃ tu kāṣṭhāyāṃ tannibodhata //
nava koṭyaḥ prasaṃkhyātā yojanaiḥ parimaṇḍalam
tathā śatasahasrāṇi catvāriṃśacca pañca ca //
ahorātrātpataṃgasya gatireṣā vidhīyate
dakṣiṇādiṅnivṛtto 'sau viṣuvastho yadā raviḥ //
kṣīrodasya samudrasyottarato 'pi diśaṃ caran
maṇḍalaṃ viṣuvaccāpi yojanaistannibodhata //
tisraḥ koṭyastu sampūrṇā viṣuvasyāpi maṇḍalam
tathā śatasahasrāṇi viṃśatyekādhikāni tu //
śrāvaṇe cottarāṃ kāṣṭhāṃ citrabhānuryadā bhavet
gomedasya paradvīpe uttarāṃ ca diśaṃ caran //
uttarāyāḥ pramāṇaṃ tu kāṣṭhāyā maṇḍalasya tu
dakṣiṇottaramadhyāni tāni vindyād yathākramam //
sthānaṃ jaradgavaṃ madhye tathairāvatamuttamam
vaiśvānaraṃ dakṣiṇato nirdiṣṭamiha tattvataḥ //
nāgavīthyuttarā vīthī hy ajavīthis tu dakṣiṇā
ubhe āṣāḍhamūlaṃ tu ajavīthyādayas trayaḥ //
abhijitpūrvataḥ svātiṃ nāgavīthyuttarās trayaḥ
aśvinī kṛttikā yāmyā nāgavīthyas trayaḥ smṛtāḥ //
rohiṇyārdrā mṛgaśiro nāgavīthir iti smṛtā
puṣyāśleṣā punarvasvor vīthī cairāvatī smṛtā //
tisrastu vīthayo hyetā uttaro mārga ucyate
pūrvottarā ca phalgunyau maghā caivārṣabhī bhavet //
pūrvottaraproṣṭhapadau govīthī revatī smṛtā
śravaṇaṃ ca dhaniṣṭhā ca vāruṇaṃ ca jaradgavam //
etāstu vīthayas tisro madhyamo mārga ucyate
hastaścitrā tathā svātī hy ajavīthiriti smṛtā //
jyeṣṭhā viśākhā maitraṃ ca mṛgavīthī tathocyate
mūlaṃ pūrvottarāṣāḍhe vīthī vaiśvānarī bhavet //
smṛtāstisrastu vīthyastā mārge vai dakṣiṇe punaḥ
kāṣṭhayorantaraṃ caitad vakṣyate yojanaiḥ punaḥ //
etacchatasahasrāṇām ekatriṃśattu vai smṛtam
śatāni trīṇi cānyāni trayastriṃśattathaiva ca //
kāṣṭhayorantaraṃ hyetad yojanānāṃ prakīrtitam
kāṣṭhayorlekhayoścaiva ayane dakṣiṇottare //
te vakṣyāmi prasaṃkhyāya yojanaistu nibodhata
ekaikamantaraṃ tadvad yuktānyetāni saptabhiḥ //
sahasreṇātiriktā ca tato 'nyā pañcaviṃśatiḥ
lekhayoḥ kāṣṭhayoścaiva bāhyābhyantarayoścaran //
abhyantaraṃ sa paryeti maṇḍalānyuttarāyaṇe
bāhyato dakṣiṇenaiva satataṃ sūryamaṇḍalam //
carannasāvudīcyāṃ ca hy aśītyā maṇḍalāñchatam
abhyantaraṃ sa paryeti kramate maṇḍalāni tu //
pramāṇaṃ maṇḍalasyāpi yojanānāṃ nibodhata
yojanānāṃ sahasrāṇi daśa cāṣṭau tathā smṛtam //
adhikānyaṣṭapañcāśad yojanāni tu vai punaḥ
viṣkambho maṇḍalasyaiva tiryaksa tu vidhīyate //
ahastu carate nābheḥ sūryo vai maṇḍalaṃ kramāt
kulālacakraparyanto yathā candro ravistathā //
dakṣiṇe cakravatsūryas tathā śīghraṃ nivartate
tasmātprakṛṣṭāṃ bhūmiṃ tu kālenālpena gacchati //
sūryo dvādaśabhiḥ śīghraṃ muhūrtairdakṣiṇāyane
trayodaśārdhamṛkṣāṇāṃ madhye carati maṇḍalam //
muhūrtaistāni ṛkṣāṇi naktamaṣṭādaśaiścaran
kulālacakramadhyastho yathā mandaṃ prasarpati //
udagyāne tathā sūryaḥ sarpate mandavikramaḥ
tasmāddīrgheṇa kālena bhūmiṃ so 'lpāṃ prasarpati //
sūryo 'ṣṭādaśabhirahno muhūrtairudagāyane
trayodaśānāṃ madhye tu ṛkṣāṇāṃ carate raviḥ
muhūrtaistāni ṛkṣāṇi rātrau dvādaśabhiścaran //
tato mandataraṃ tābhyāṃ cakraṃ tu bhramate punaḥ
mṛtpiṇḍa iva madhyastho bhramate 'sau dhruvastathā //
muhūrtaistriṃśatā tāvad ahorātraṃ bhuvo bhraman
ubhayoḥ kāṣṭhayormadhye bhramate maṇḍalāni tu //
uttarakramaṇe 'rkasya divā mandagatiḥ smṛtā
tasyaiva tu punarnaktaṃ śīghrā sūryasya vai gatiḥ //
dakṣiṇaprakrame vāpi divā śīghraṃ vidhīyate
gatiḥ sūryasya vai naktaṃ mandā cāpi vidhīyate //
evaṃ gativiśeṣeṇa vibhajanrātryahāni tu
ajavīthyāṃ dakṣiṇāyāṃ lokālokasya cottaram //
lokasaṃtānato hyeṣa vaiśvānarapathādbahiḥ
vyuṣṭiryāvatprabhā saurī puṣkarātsampravartate //
pārśvebhyo bāhyatas tāval lokālokaśca parvataḥ
yojanānāṃ sahasrāṇi daśordhvaṃ cocchrito giriḥ //
prakāśaścāprakāśaśca parvataḥ parimaṇḍalaḥ
nakṣatracandrasūryāśca grahāstārāgaṇaiḥ saha //
abhyantare prakāśante lokālokasya vai gireḥ
etāvāneva lokastu nirālokastataḥ param //
loka ālokane dhātur nirālokastvalokatā
lokālokau tu saṃdhatte yasmātsūryaḥ paribhraman //
tasmātsaṃdhyeti tāmāhur uṣāvyuṣṭairyathāntaram
uṣā rātriḥ smṛtā viprair vyuṣṭiścāpi ahaḥ smṛtam //
triṃśatkalo muhūrtastu ahaste daśa pañca ca
hrāso vṛddhiraharbhāgair divasānāṃ yathā tu vai //
saṃdhyāmuhūrtamātrāyāṃ hrāsavṛddhī tu te ṛte
lekhāprabhṛtyathāditye trimuhūrtāgate tu vai //
prātaḥ smṛtastataḥ kālo bhāgāṃścāhuśca pañca ca
tasmātprātargatātkālān muhūrtāḥ saṃgavas trayaḥ //
madhyāhnastrimuhūrtastu tasmātkālādanantaram
tasmānmadhyaṃdinātkālād aparāhṇa iti smṛtaḥ //
traya eva muhūrtāstu kāla eṣa smṛto budhaiḥ
aparāhṇavyatītācca kālaḥ sāyaṃ sa ucyate //
daśa pañca muhūrtāhno muhūrtās traya eva ca
daśapañcamuhūrtaṃ vai ahastu viṣuve smṛtam //
vardhatyato hrasatyeva ayane dakṣiṇottare
ahastu grasate rātriṃ rātristu grasate ahaḥ //
śaradvasantayormadhyaṃ viṣuvaṃ tu vidhīyate
ālokāntaḥ smṛto loko lokāccāloka ucyate //
lokapālāḥ sthitāstatra lokālokasya madhyataḥ
catvāraste mahātmānas tiṣṭhantyābhūtasaṃplavam //
sudhāmā caiva vairājaḥ kardamaśca prajāpatiḥ
hiraṇyaromā parjanyaḥ ketumānrājasaśca saḥ //
nirdvaṃdvā nirabhīmānā nistandrā niṣparigrahāḥ
lokapālāḥ sthitāstvete lokāloke caturdiśam //
uttaraṃ yadagastyasya śṛṅgaṃ devarṣisevitam
pitṛyānaḥ smṛtaḥ panthā vaiśvānarapathādbahiḥ //
tatrāsate prajākāmā ṛṣayo ye 'gnihotriṇaḥ
lokasya saṃtānakarāḥ pitṛyāne pathi sthitāḥ //
bhūtārambhakṛtaṃ karma āśiṣaśca viśāṃ pate
prārabhante lokakāmās teṣāṃ panthāḥ sa dakṣiṇaḥ //
calitaṃ te punardharmaṃ sthāpayanti yuge yuge
saṃtaptatapasā caiva maryādābhiḥ śrutena ca //
jāyamānāstu pūrve vai paścimānāṃ gṛheṣu te
paścimāścaiva pūrveṣāṃ jāyante nidhaneṣviha //
evamāvartamānāste vartantyābhūtasaṃplavam
aṣṭāśītisahasrāṇi ṛṣīṇāṃ gṛhamedhinām //
saviturdakṣiṇaṃ mārgam āśrityābhūtasaṃplavam
kriyāvatāṃ prasaṃkhyaiṣā ye śmaśānāni bhejire //
lokasaṃvyavahārārthaṃ bhūtārambhakṛtena ca
icchādveṣaratāccaiva maithunopagamācca vai //
tathā kāmakṛteneha sevanādviṣayasya ca
ityetaiḥ kāraṇaiḥ siddhāḥ śmaśānānīha bhejire //
prajauṣaṇiḥ saptarṣayo dvāpareṣviha jajñire
saṃtatiṃ te jugupsante tasmānmṛtyurjitastu taiḥ //
aṣṭāśītisahasrāṇi teṣāmapyūrdhvaretasām
udakpanthā na paryantam āśrityābhūtasaṃplavam //
te saṃprayogāllokasya mithunasya ca varjanāt
īrṣyādveṣanivṛttyā ca bhūtārambhavivarjanāt //
tato 'nyakāmasaṃyogaśabdāder doṣadarśanāt
ityetaiḥ kāraṇaiḥ śuddhais te 'mṛtatvaṃ hi bhejire //
ābhūtasamplavasthānām amṛtatvaṃ vibhāvyate
trailokyasthitikālo hi na punarmāragāmiṇām //
bhrūṇahatyāśvamedhādipāpapuṇyanibhaiḥ param
ābhūtasamplavānte tu kṣīyante cordhvaretasaḥ //
ūrdhvottaramṛṣibhyastu dhruvo yatrānusaṃsthitaḥ
etadviṣṇupadaṃ divyaṃ tṛtīyaṃ vyomni bhāsvaram //
yatra gatvā na śocanti tadviṣṇoḥ paramaṃ padam
dharme dhruvasya tiṣṭhanti ye tu lokasya kāṅkṣiṇaḥ //
Matsya-Purāṇa 144
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi dvāparasya vidhiṃ punaḥ
tatra tretāyuge kṣīṇe dvāparaṃ pratipadyate //
dvāparādau prajānāṃ tu siddhistretāyuge tu yā
parivṛtte yuge tasmiṃs tataḥ sā vai praṇaśyati //
tataḥ pravartite tāsāṃ prajānāṃ dvāpare punaḥ
lobho dhṛtirvaṇigyuddhaṃ tattvānām aviniścayaḥ //
pradhvaṃsaścaiva varṇānāṃ karmaṇāṃ tu viparyayaḥ
yātrā vadhaḥ paro daṇḍo māno darpo 'kṣamā balam //
tathā rajastamo bhūyaḥ pravṛtte dvāpare punaḥ
ādye kṛte nādharmo 'sti sa tretāyāṃ pravartitaḥ //
dvāpare vyākulo bhūtvā praṇaśyati kalau punaḥ
varṇānāṃ dvāpare dharmāḥ saṃkīryante tathāśramāḥ //
dvaidhamutpadyate caiva yuge tasmiñśrutismṛtau
dvidhā śrutiḥ smṛtiścaiva niścayo nādhigamyate //
aniścayāvagamanād dharmatattvaṃ na vidyate
dharmatattve hyavijñāte matibhedastu jāyate //
parasparaṃ vibhinnāste dṛṣṭīnāṃ vibhrameṇa tu
ato dṛṣṭivibhinnaistaiḥ kṛtamatyākulaṃ tvidam //
eko vedaścatuṣpādaḥ saṃhṛtya tu punaḥ punaḥ
saṃkṣepādāyuṣaścaiva vyasyate dvāpareṣviha //
vedaścaikaścaturdhā tu vyasyate dvāparādiṣu
ṛṣiputraiḥ punarvedā bhidyante dṛṣṭivibhramaiḥ //
te tu brāhmaṇavinyāsaiḥ svarakramaviparyayaiḥ
saṃhṛtā ṛgyajuḥsāmnāṃ saṃhitāstairmaharṣibhiḥ //
sāmānyādvaikṛtāccaiva dṛṣṭibhinnaiḥ kvacitkvacit
brāhmaṇaṃ kalpasūtrāṇi bhāṣyavidyāstathaiva ca //
anye tu prasthitāstānvai kecit tān pratyavasthitāḥ
dvāpareṣu pravartante bhinnārthaistaiḥ svadarśanaiḥ //
ekamādhvaryavaṃ pūrvam āsīddvaidhaṃ tu tatpunaḥ
sāmānyaviparītārthaiḥ kṛtaṃ śāstrākulaṃ tvidam //
ādhvaryavaṃ ca prasthānair bahudhā vyākulīkṛtam
tathaivātharvaṇāṃ sāmnāṃ vikalpaiḥ svasya saṃkṣayaiḥ //
vyākulo dvāpareṣvarthaḥ kriyate bhinnadarśanaiḥ
dvāpare saṃnivṛtte te vedā naśyanti vai kalau //
teṣāṃ viparyayotpannā bhavanti dvāpare punaḥ
adṛṣṭirmaraṇaṃ caiva tathaiva vyādhyupadravāḥ //
vāṅmanaḥkarmabhirduḥkhair nirvedo jāyate tataḥ
nirvedājjāyate teṣāṃ duḥkhamokṣavicāraṇā //
vicāraṇāyāṃ vairāgyaṃ vairāgyāddoṣadarśanam
doṣāṇāṃ darśanāccaiva jñānotpattistu jāyate //
teṣāṃ medhāvināṃ pūrvaṃ martye svāyambhuve 'ntare
utpasyantīha śāstrāṇāṃ dvāpare paripanthinaḥ //
āyurvedavikalpāśca aṅgānāṃ jyotiṣasya ca
arthaśāstravikalpāśca hetuśāstravikalpanam //
prakriyā kalpasūtrāṇāṃ bhāṣyavidyāvikalpanam
smṛtiśāstraprabhedāśca prasthānāni pṛthak pṛthak //
dvāpareṣvabhivartante matibhedāstathā nṛṇām
manasā karmaṇā vācā kṛcchrādvārttā prasidhyati //
dvāpare sarvabhūtānāṃ kālaḥ kleśaparaḥ smṛtaḥ
lobho 'dhṛtirvaṇigyuddhaṃ tattvānāmaviniścayaḥ //
vedaśāstrapraṇayanaṃ dharmāṇāṃ saṃkarastathā
varṇāśramaparidhvaṃsaḥ kāmadveṣau tathaiva ca //
pūrṇe varṣasahasre dve paramāyustadā nṛṇām
niḥśeṣe dvāpare tasmiṃs tasya saṃdhyā tu pādataḥ //
guṇahīnāstu tiṣṭhanti dharmasya dvāparasya tu
tathaiva saṃdhyā pādena aṃśastasyāṃ pratiṣṭhitaḥ //
dvāparasya tu paryāye puṣyasya ca nibodhata
dvāparasyāṃśaśeṣe tu pratipattiḥ kaleratha //
hiṃsā steyānṛtaṃ māyā dambhaścaiva tapasvinām
ete svabhāvāḥ puṣyasya sādhayanti ca tāḥ prajāḥ //
eṣa dharmaḥ smṛtaḥ kṛtsno dharmaśca parihīyate
manasā karmaṇā vācā vārttāḥ sidhyanti vā na vā //
kaliḥ pramārako rogaḥ satataṃ cāpi kṣudbhayam
anāvṛṣṭibhayaṃ caiva deśānāṃ ca viparyayaḥ //
na pramāṇe sthitirhyasti puṣye ghore yuge kalau
garbhastho mriyate kaścid yauvanasthastathā paraḥ //
sthāvirye madhyakaumāre mriyante ca kalau prajāḥ
alpatejobalāḥ pāpā mahākopā hyadhārmikāḥ //
anṛtavratalubdhāśca puṣye caiva prajāḥ sthitāḥ
duriṣṭairduradhītaiśca durācārairdurāgamaiḥ //
viprāṇāṃ karmadoṣaistaiḥ prajānāṃ jāyate bhayam
hiṃsā mānastatherṣyā ca krodho 'sūyākṣamādhṛtiḥ //
puṣye bhavanti jantūnāṃ lobho mohaśca sarvaśaḥ
saṃkṣobho jāyate 'tyarthaṃ kalimāsādya vai yugam //
nādhīyate tathā vedān na yajante dvijātayaḥ
utsīdanti tathā caiva vaiśyaiḥ sārdhaṃ tu kṣatriyāḥ //
śūdrāṇāṃ mantrayonistu sambandho brāhmaṇaiḥ saha
bhavatīha kalau tasmiñ chayanāsanabhojanaiḥ //
rājānaḥ śūdrabhūyiṣṭhāḥ pāṣaṇḍānāṃ pravṛttayaḥ
kāṣāyiṇaśca niṣkacchās tathā kāpālinaśca ha //
ye cānye devavratinas tathā ye dharmadūṣakāḥ
divyavṛttāśca ye kecid vṛttyarthaṃ śrutiliṅginaḥ //
evaṃvidhāśca ye kecid bhavantīha kalau yuge
adhīyate tadā vedāñ chūdrā dharmārthakovidāḥ //
yajante hyaśvamedhaistu rājānaḥ śūdrayonayaḥ
strībālagovadhaṃ kṛtvā hatvā caiva parasparam //
upahatya tathānyonyaṃ sādhayanti tadā prajāḥ
duḥkhapracuratālpāyur deśotsādaḥ sarogatā //
adharmābhiniveśitvaṃ tamovṛttaṃ kalau smṛtam
bhrūṇahatyā prajānāṃ na tathā hyevaṃ pravartate //
tasmādāyurbalaṃ rūpaṃ prahīyante kalau yuge
duḥkhenābhiplutānāṃ ca paramāyuḥ śataṃ nṛṇām //
bhūtvā ca na bhavantīha vedāḥ kaliyuge 'khilāḥ
utsīdante tathā yajñāḥ kevalaṃ dharmahetavaḥ //
eṣā kaliyugāvasthā saṃdhyāṃśau tu nibodhata
yuge yuge tu hīyante trīṃstrīnpādāṃśca siddhayaḥ //
yugasvabhāvāḥ saṃdhyāsu avatiṣṭhanti pādataḥ
saṃdhyāsvabhāvāḥ svāṃśeṣu pādenaivāvatasthire //
evaṃ saṃdhyāṃśake kāle samprāpte tu yugāntike
teṣāmadharmiṇāṃ śāstā bhṛgūṇāṃ ca kule sthitaḥ //
gotreṇa vai candramaso nāmnā pramatirucyate
kalisaṃdhyāṃśabhāgeṣu manoḥ svāyambhuve 'ntare //
samāstriṃśattu sampūrṇāḥ paryaṭanvai vasuṃdharām
aśvakarmā sa vai senāṃ hastyaśvarathasaṃkulām //
pragṛhītāyudhairvipraiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
sa tadā taiḥ parivṛto mlecchānsarvān nijaghnivān //
sa hatvā sarvaśaścaiva rājānaḥ śūdrayonayaḥ
pāṣaṇḍānsa sadā sarvān niḥśeṣānakarotprabhuḥ //
adhārmikāśca ye kecit tānsarvānhanti sarvaśaḥ
udīcyānmadhyadeśāṃśca pārvatīyāṃstathaiva ca //
prācyānpratīcyāṃśca tathā vindhyapṛṣṭhāparāntikān
tathaiva dākṣiṇātyāṃśca draviḍānsiṃhalaiḥ saha //
gāndhārānpāradāṃścaiva pahlavānyavanāñchakān
tuṣārānbarbarāñchvetān halikāndaradānkhasān //
lampakān āndhrakāṃścāpi corajātīṃstathaiva ca
pravṛttacakro balavāñ chūdrāṇāmantakṛdbabhau //
vidrāvya sarvabhūtāni cacāra vasudhāmimām
mānavasya tu vaṃśe tu nṛdevasyeha jajñivān //
pūrvajanmani viṣṇuśca pramatirnāma vīryavān
sutaḥ sa vai candramasaḥ pūrve kaliyuge prabhuḥ //
dvātriṃśe 'bhyudite varṣe prakrānto viṃśatiṃ samāḥ
nijaghne sarvabhūtāni mānuṣāṇyeva sarvaśaḥ //
kṛtvā bījāvaśiṣṭāṃ tāṃ pṛthvīṃ krūreṇa karmaṇā
parasparanimittena kālenākasmikena ca //
saṃsthitā sahasā yā tu senā pramatinā saha
gaṅgāyamunayormadhye siddhiṃ prāptā samādhinā //
tatasteṣu pranaṣṭeṣu saṃdhyāṃśe kūrakarmasu
utsādya pārthivānsarvāṃs teṣvatīteṣu vai tadā //
tataḥ saṃdhyāṃśake kāle samprāpte ca yugāntike
sthitāsvalpāvaśiṣṭāsu prajāsviha kvacit kvacit //
svāpradānās tadā te vai lobhāviṣṭāstu vṛndaśaḥ
upahiṃsanti cānyonyaṃ pralumpanti parasparam //
arājake yugāṃśe tu saṃkṣaye samupasthite
prajāstā vai tadā sarvāḥ parasparabhayārditāḥ //
vyākulāstāḥ parāvṛttās tyaktvā devaṃ gṛhāṇi tu
svānsvānprāṇānavekṣanto niṣkāruṇyāt suduḥkhitāḥ //
naṣṭe śrautasmṛte dharme kāmakrodhavaśānugāḥ
nirmaryādā nirānandā niḥsnehā nirapatrapāḥ //
naṣṭe dharme pratihatā hrasvakāḥ pañcaviṃśakāḥ
hitvā dārāṃśca putrāṃśca viṣādavyākulaprajāḥ //
anāvṛṣṭihatāste vai vārttāmutsṛjya duḥkhitāḥ
āśrayanti sma pratyantān hitvā janapadānsvakān //
saritaḥ sāgarānūpān sevante parvatānapi
cīrakṛṣṇājinadharā niṣkriyā niṣparigrahāḥ //
varṇāśramaparibhraṣṭāḥ saṃkaraṃ ghoramāsthitāḥ
evaṃ kaṣṭamanuprāptā hy alpaśeṣāḥ prajāstataḥ //
jantavaśca kṣudhāviṣṭā duḥkhānnirvedamāgaman
saṃśrayanti ca deśāṃstāṃś cakravatparivartanāḥ //
tataḥ prajāstu tāḥ sarvā māṃsāhārā bhavanti hi
mṛgānvarāhānvṛṣabhān ye cānye vanacāriṇaḥ //
bhakṣyāṃścaivāpyabhakṣyāṃśca sarvāṃstānbhakṣayanti tāḥ
samudraṃ saṃśritā yāstu nadīścaiva prajāstu tāḥ //
te 'pi matsyānharantīha āhārārthaṃ ca sarvaśaḥ
abhakṣyāhāradoṣeṇa ekavarṇagatāḥ prajāḥ //
yathā kṛtayuge pūrvam ekavarṇamabhūtkila
tathā kaliyugasyānte śūdrībhūtāḥ prajāstathā //
evaṃ varṣaśataṃ pūrṇaṃ divyaṃ teṣāṃ nyavartata
ṣaṭtriṃśacca sahasrāṇi mānuṣāṇi tu tāni vai //
atha dīrgheṇa kālena pakṣiṇaḥ paśavastathā
matsyāścaiva hatāḥ sarvaiḥ kṣudhāviṣṭaiśca sarvaśaḥ //
niḥśeṣeṣvatha sarveṣu matsyapakṣipaśuṣvatha
saṃdhyāṃśe pratipanne tu niḥśeṣāstu tadā kṛtāḥ //
tataḥ prajāstu sambhūya kandamūlamatho 'khanan
phalamūlāśanāḥ sarve aniketāstathaiva ca //
valkalānyatha vāsāṃsi adhaḥśayyāśca sarvaśaḥ
parigraho na teṣvasti dhanaśuddhimavāpnuyuḥ //
evaṃ kṣayaṃ gamiṣyanti hy alpaśiṣṭāḥ prajāstadā
tāsāmalpāvaśiṣṭānām āhārādṛddhiriṣyate //
evaṃ varṣaśataṃ divyaṃ saṃdhyāṃśastasya vartate
tato varṣaśatasyānte alpaśiṣṭāḥ striyaḥ sutāḥ //
mithunāni tu tāḥ sarvā hy anyonyaṃ samprajajñire
tatastāstu mriyante vai pūrvotpannāḥ prajāstu yāḥ //
jātamātreṣvapatyeṣu tataḥ kṛtamavartata
yathā svarge śarīrāṇi narake caiva dehinām //
upabhogasamarthāni evaṃ kṛtayugādiṣu
evaṃ kṛtasya saṃtānaḥ kaleścaiva kṣayastathā //
vicāraṇāttu nirvedaḥ sāmyāvasthātmanā tathā
tataścaivātmasambodhaḥ sambodhāddharmaśīlatā //
kaliśiṣṭeṣu teṣvevaṃ jāyante pūrvavatprajāḥ
bhāvino 'rthasya ca balāt tataḥ kṛtamavartata //
atītānāgatāni syur yāni manvantareṣviha
ete yugasvabhāvāstu mayoktāstu samāsataḥ //
vistareṇānupūrvyācca namaskṛtya svayambhuve
pravṛtte tu tatastasmin punaḥ kṛtayuge tu vai //
utpannāḥ kaliśiṣṭeṣu prajāḥ kārtayugāstathā
tiṣṭhanti ceha ye siddhā adṛṣṭā viharanti ca //
saha saptarṣibhirye tu tatra ye ca vyavasthitāḥ
brahmakṣatraviśaḥ śūdrā bījārthe ya iha smṛtāḥ
kārtayugabhavaiḥ sārdhaṃ nirviśeṣāstadābhavan //
teṣāṃ saptarṣayo dharmaṃ kathayantīha teṣu ca //
varṇāśramācārayutaṃ śrautasmārtavidhānataḥ
evaṃ teṣu kriyāvatsu pravartantīha vai kṛte //
śrautasmārtasthitānāṃ tu dharme saptarṣidarśite
te tu dharmavyavasthārthaṃ tiṣṭhantīha kṛte yuge //
manvantarādhikāreṣu tiṣṭhanti ṛṣayastu te
yathā dāvapradagdheṣu tṛṇeṣvevāparaṃ tṛṇam //
vanānāṃ prathamaṃ vṛṣṭyā teṣāṃ mūleṣu sambhavaḥ
evaṃ yugādyugānāṃ vai saṃtānastu parasparam //
pravartate hyavicchedād yāvanmanvantarakṣayaḥ
sukhamāyurbalaṃ rūpaṃ dharmārthau kāma eva ca //
yugeṣvetāni hīyante trayaḥ pādāḥ krameṇa tu
ityeṣa pratisaṃdhirvaḥ kīrtitastu mayā dvijāḥ //
caturyugāṇāṃ sarveṣām etadeva prasādhanam
eṣāṃ caturyugāṇāṃ tu gaṇitā hyekasaptatiḥ //
krameṇa parivṛttāstā manorantaramucyate
yugākhyāsu tu sarvāsu bhavatīha yadā ca yat //
tadeva ca tadanyāsu punastadvai yathākramam
sarge sarge yathā bhedā hy utpadyante tathaiva ca //
caturdaśasu tāvanto jñeyā manvantareṣviha
āsurī yātudhānī ca paiśācī yakṣarākṣasī //
yuge yuge tadā kāle prajā jāyanti tāḥ śṛṇu
yathākalpaṃ yugaiḥ sārdhaṃ bhavante tulyalakṣaṇāḥ
ityetallakṣaṇaṃ proktaṃ yugānāṃ vai yathākramam //
manvantarāṇāṃ parivartanāni cirapravṛttāni yugasvabhāvāt
kṣaṇaṃ na saṃtiṣṭhati jīvalokaḥ kṣayodayābhyāṃ parivartamānaḥ //
ete yugasvabhāvā vaḥ parikrāntā yathākramam
manvantarāṇi yānyasmin kalpe vakṣyāmi tāni ca //
Matsya-Purāṇa 145
manvantarāṇi yāni syuḥ kalpe kalpe caturdaśa
vyatītānāgatāni syur yāni manvantareṣviha //
vistareṇānupūrvyācca sthitiṃ vakṣye yuge yuge
tasminyuge ca sambhūtir yāsāṃ yāvacca jīvitam //
yugamātraṃ tu jīvanti nyūnaṃ tatsyāddvayena ca
caturdaśasu tāvanto jñeyā manvantareṣviha //
manuṣyāṇāṃ paśūnāṃ ca pakṣiṇāṃ sthāvaraiḥ saha
teṣāmāyurupakrāntaṃ yugadharmeṣu sarvaśaḥ //
tathaivāyuḥ parikrāntaṃ yugadharmeṣu sarvaśaḥ
asthitiṃ ca kalau dṛṣṭvā bhūtānāmāyuṣaśca vai //
paramāyuḥ śataṃ tvetan mānuṣāṇāṃ kalau smṛtam
devāsuramanuṣyāśca yakṣagandharvarākṣasāḥ //
pariṇāhocchraye tulyā jāyante ha kṛte yuge
ṣaṇṇavatyaṅgulotsedho hy aṣṭānāṃ devayoninām //
navāṅgulapramāṇena niṣpannena tathāṣṭakam
etatsvābhāvikaṃ teṣāṃ pramāṇamadhikurvatām //
manuṣyā vartamānāstu yugasaṃdhyāṃśakeṣviha
devāsurapramāṇaṃ tu saptasaptāṅgulaṃ kramāt //
caturaśītikaiścaiva kalijairaṅgulaiḥ smṛtam
ā pādatalamastako navatālo bhavettu yaḥ //
saṃhṛtyājānubāhuśca daivatairabhipūjyate
gavāṃ ca hastināṃ caiva mahiṣasthāvarātmanām //
krameṇaitena vijñeye hrāsavṛddhī yuge yuge
ṣaṭsaptatyaṅgulotsedhaḥ paśur ākakudo bhavet //
aṅgulānāmaṣṭaśatam utsedho hastināṃ smṛtaḥ
aṅgulānāṃ sahasraṃ tu dvicatvāriṃśadaṅgulam //
śatārdhamaṅgulānāṃ tu hy utsedhaḥ śākhināṃ paraḥ
mānuṣasya śarīrasya saṃniveśastu yādṛśaḥ //
tallakṣaṇaṃ tu devānāṃ dṛśyate 'nvayadarśanāt
buddhyātiśayasaṃyukto devānāṃ kāya ucyate //
tathā nātiśayaścaiva mānuṣaḥ kāya ucyate
ityeva hi parikrāntā bhāvā ye divyamānuṣāḥ //
paśūnāṃ pakṣiṇāṃ caiva sthāvarāṇāṃ ca sarvaśaḥ
gāvo 'jāśvāśca vijñeyā hastinaḥ pakṣiṇo mṛgāḥ //
upayuktāḥ kriyāsvete yajñiyāstviha sarvaśaḥ
yathākramopabhogāśca devānāṃ paśumūrtayaḥ //
teṣāṃ rūpānurūpaiśca pramāṇaiḥ sthirajaṅgamāḥ
manojñaistatra tairbhogaiḥ sukhino hyupapedire //
atha śiṣṭānpravakṣyāmi sādhūnatha tataśca vai
brāhmaṇāḥ śrutiśabdāśca devānāṃ paśumūrtayaḥ
saṃyujya brahmaṇā hyantas tena santaḥ pracakṣate //
sāmānyeṣu ca dharmeṣu tathā vaiśiṣikeṣu ca
brahmakṣatraviśo yuktāḥ śrautasmārtena karmaṇā //
varṇāśrameṣu yuktasya sukhodarkasya svargatau
śrautasmārto hi yo dharmo jñānadharmaḥ sa ucyate //
divyānāṃ sādhanātsādhur brahmacārī gurorhitaḥ
kāraṇātsādhanāccaiva gṛhasthaḥ sādhurucyate //
tapasaśca tathāraṇye sādhurvaikhānasaḥ smṛtaḥ
yatamāno yatiḥ sādhuḥ smṛto yogasya sādhanāt //
dharmo dharmagatiḥ proktaḥ śabdo hyeṣa kriyātmakaḥ
kuśalākuśalau caiva dharmādharmau bravītprabhuḥ //
atha devāśca pitara ṛṣayaścaiva mānuṣāḥ
ayaṃ dharmo hyayaṃ neti bruvate maunamūrtinā //
dharmeti dhāraṇe dhātur mahattve caiva ucyate
ādhāraṇe mahattve vā dharmaḥ sa tu nirucyate //
tatreṣṭaprāpako dharma ācāryairupadiśyate
adharmaścāniṣṭaphala ācāryairnopadiśyate //
vṛddhāścālolupāścaiva ātmavanto hyadāmbhikāḥ
samyagvinītā mṛdavas tānācāryānpracakṣate //
dharmajñairvihito dharmaḥ śrautasmārto dvijātibhiḥ
dārāgnihotrasambandham ijyā śrautasya lakṣaṇam //
smārto varṇāśramācāro yamaiśca niyamairyutaḥ
pūrvebhyo vedayitveha śrautaṃ saptarṣayo 'bruvan //
ṛco yajūṃṣi sāmāni brahmaṇo 'ṅgāni vai śrutiḥ
manvantarasyātītasya smṛtvā tanmanurabravīt //
tasmātsmārtaḥ sūto dharmo varṇāśramavibhāgaśaḥ
evaṃ vai dvividho dharmaḥ śiṣṭācāraḥ sa ucyate //
śiṣer dhātośca niṣṭhāntāc chiṣṭaśabdaṃ pracakṣate
manvantareṣu ye śiṣṭā iha tiṣṭhanti dhārmikāḥ //
manuḥ saptarṣayaścaiva lokasaṃtānakāriṇaḥ
tiṣṭhantīha ca dharmārthaṃ tāñchiṣṭānsampracakṣate //
taiḥ śiṣṭaiścalito dharmaḥ sthāpyate vai yuge yuge
trayī vārttā daṇḍanītiḥ prajāvarṇāśramepsayā //
śiṣṭairācaryate yasmāt punaścaiva manukṣaye
pūrvaiḥpūrvairmatatvācca śiṣṭācāraḥ sa śāśvataḥ //
dānaṃ satyaṃ tapo loko vidyejyā pūjanaṃ damaḥ
aṣṭau tāni caritrāṇi śiṣṭācārasya lakṣaṇam //
śiṣṭā yasmāccarantyenaṃ manuḥ saptarṣayaśca ha
manvantareṣu sarveṣu śiṣṭācārastataḥ smṛtaḥ //
vijñeyaḥ śravaṇācchrautaḥ smaraṇātsmārta ucyate
ijyāvedātmakaḥ śrautaḥ smārto varṇāśramātmakaḥ
pratyaṅgāni pravakṣyāmi dharmasyeha tu lakṣaṇam //
dṛṣṭānubhūtamarthaṃ ca yaḥ pṛṣṭo na vigūhate
yathābhūtapravādastu ityetatsatyalakṣaṇam //
brahmacaryaṃ tapo maunaṃ nirāhāratvameva ca
ityetattapaso rūpaṃ sughoraṃ tu durāsadam //
paśūnāṃ dravyahaviṣām ṛksāmayajuṣāṃ tathā
ṛtvijāṃ dakṣiṇāyāśca saṃyogo yajña ucyate //
ātmavatsarvabhūteṣu yo hitāya śubhāya ca
vartate satataṃ hṛṣṭaḥ kriyā śreṣṭhā dayā smṛtā //
ākruṣṭo 'bhihato yastu nākrośetpraharedapi
aduṣṭo vāṅmanaḥkāyais titikṣuḥ sā kṣamā smṛtā //
svāminā rakṣyamāṇānām utsṛṣṭānāṃ ca sambhrame
parasvānām anādānam alobha iti saṃjñitam //
maithunasyāsamācāro jalpanāccintanāttathā
nivṛttirbrahmacaryaṃ ca tadetacchamalakṣaṇam //
ātmārthe vā parārthe vā indriyāṇīha yasya vai
viṣaye na pravartante damasyaitattu lakṣaṇam //
pañcātmake yo viṣaye kāraṇe cāṣṭalakṣaṇe
na krudhyeta pratihataḥ sa jitātmā bhaviṣyati //
yadyadiṣṭatamaṃ dravyaṃ nyāyenaivāgataṃ ca yat
tattadguṇavate deyam ityetaddānalakṣaṇam //
śrutismṛtibhyāṃ vihito dharmo varṇāśramātmakaḥ
śiṣṭācārapravṛddhaśca dharmo 'yaṃ sādhusaṃmataḥ //
apradveṣo hyaniṣṭeṣu iṣṭaṃ vai nābhinandati
prītitāpaviṣādānāṃ vinivṛttir viraktatā //
saṃnyāsaḥ karmaṇāṃ nyāsaḥ kṛtānāmakṛtaiḥ saha
kuśalākuśalābhyāṃ tu prahāṇaṃ nyāsa ucyate //
avyaktādiviśeṣāntav ikāre 'sminnivartate
cetanācetanaṃ jñātvā jñāne jñānī sa ucyate //
pratyaṅgāni tu dharmasya cetyetallakṣaṇaṃ smṛtam
ṛṣibhirdharmatattvajñaiḥ pūrvaiḥ svāyambhuve 'ntare //
atra vo varṇayiṣyāmi vidhiṃ manvantarasya tu
tathaiva cāturhotrasya cāturvarṇyasya caiva hi //
pratimanvantaraṃ caiva śrutiranyā vidhīyate
ṛco yajūṃṣi sāmāni yathāvatpratidaivatam //
vidhistotraṃ tathā hautraṃ pūrvavatsampravartate
dravyastotraṃ guṇastotraṃ karmastotraṃ tathaiva ca //
tathaivābhijanastotraṃ stotramevaṃ caturvidham
manvantareṣu sarveṣu yathā bhedā bhavanti hi //
pravartayanti teṣāṃ vai brahmastotraṃ punaḥ punaḥ
evaṃ mantraguṇānāṃ tu samutpattiścaturvidhā //
atharvaṛgyajuḥsāmnāṃ vedeṣviha pṛthakpṛthak
ṛṣīṇāṃ tapyatāṃ teṣāṃ tapaḥ paramaduścaram //
mantrāḥ prādurbhavantyādau pūrvamanvantarasya ha
asaṃtoṣādbhayādduḥkhān mohācchokācca pañcadhā //
ṛṣīṇāṃ tārakā yena lakṣaṇena yadṛcchayā
ṛṣīṇāṃ yādṛśatvaṃ hi tadvakṣyāmīha lakṣaṇam //
atītānāgatānāṃ ca pañcadhā hyārṣakaṃ smṛtam
tathā ṛṣīṇāṃ vakṣyāmi ārṣasyeha samudbhavam //
guṇasāmyena vartante sarvasaṃpralaye tadā
avibhāgena devānām anirdeśye tamomaye //
abuddhipūrvakaṃ tadvai cetanārthaṃ pravartate
tenārṣaṃ buddhipūrvaṃ tu cetanenāpyadhiṣṭhitam //
pravartate tathā te tu yathā matsyodakāvubhau
cetanādhikṛtaṃ sarvaṃ prāvartata guṇātmakam
kāryakāraṇabhāvena tathā tasya pravartate //
viṣayo viṣayitvaṃ ca tadā hyarthapadātmakau
kālena prāpaṇīyena bhedāśca kāraṇātmakāḥ //
sāṃsiddhikāstadā vṛttāḥ krameṇa mahadādayaḥ
mahato 'sāvahaṃkāras tasmādbhūtendriyāṇi ca //
bhūtabhedāśca bhūtebhyo jajñire tu parasparam
saṃsiddhikāraṇaṃ kāryaṃ sadya eva vivartate //
yatholmukāttu viṭapā ekakālādbhavanti hi
tathā pravṛttāḥ kṣetrajñāḥ kālenaikena kāraṇāt //
yathāndhakāre khadyotaḥ sahasā sampradṛśyate
tathā nivṛtto hyavyaktaḥ khadyota iva saṃjvalan //
sa mahātmā śarīrasthas tatraiveha pravartate
mahatastamasaḥ pāre vailakṣaṇyādvibhāvyate //
tatraiva saṃsthito vidvāṃs tapaso 'nta iti śrutam
buddhirvivardhatastasya prādurbhūtā caturvidhā //
jñānaṃ vairāgyamaiśvaryaṃ dharmaśceti catuṣṭayam
sāṃsiddhikānyathaitāni apratītāni tasya vai //
mahātmanaḥ śarīrasya caitanyātsiddhirucyate
puri śete yataḥ pūrvaṃ kṣetrajñānaṃ tathāpi ca //
pure śayanātpuruṣo jñānātkṣetrajña ucyate
yasmāddharmātprasūte hi tasmādvai dhārmikastu saḥ //
sāṃsiddhike śarīre ca buddhyāvyaktastu cetanaḥ
evaṃ vivṛttaḥ kṣetrajñaḥ kṣetraṃ hyanabhisaṃdhitaḥ //
nivṛttisamakāle tu purāṇaṃ tadacetanam
kṣetrajñena parijñātaṃ bhogyo 'yaṃ viṣayo mama //
ṛṣirhiṃsāgatau dhātur vidyā satyaṃ tapaḥ śrutam
eṣa sannilayo yasmād brāhmaṇastutatas tv ṛṣiḥ //
nivṛttisamakālācca buddhyāvyakta ṛṣistvayam
ṛṣate paramaṃ yasmāt paramarṣistataḥ smṛtaḥ //
gatyarthād ṛṣater dhātor nāmanirvṛttikāraṇam
yasmādeṣa svayaṃbhūtas tasmācca ṛṣitā matā //
seśvarāḥ svayamudbhūtā brahmaṇo mānasāḥ sutāḥ
nivartamānaistairbuddhyā mahānparigataḥ paraḥ //
yasmād dṛśaparatvena saha tasmānmaharṣayaḥ
īśvarāṇāṃ sutāsteṣāṃ mānasāścaurasāśca vai //
ṛṣistasmātparatvena bhūtādirṛṣayastataḥ
ṛṣiputrā ṛṣīkāstu maithunādgarbhasambhavāḥ //
paratvena ṛṣante vai bhūtādīnṛṣikāstataḥ
ṛṣikāṇāṃ sutā ye tu vijñeyā ṛṣiputrakāḥ //
śrutvā ṛṣaṃ paratvena śrutāstasmācchrutarṣayaḥ
avyaktātmā mahātmā vā-haṃkārātmā tathaiva ca //
bhūtātmā cendriyātmā ca teṣāṃ tajjñānamucyate
ityevamṛṣijātistu pañcadhā nāmaviśrutā //
bhṛgurmarīciratriśca aṅgirāḥ pulahaḥ kratuḥ
manurdakṣo vasiṣṭhaśca pulastyaścāpi te daśa //
brahmaṇo mānasā hyete utpannāḥ svayamīśvarāḥ
paratvenarṣayo yasmān matāstasmānmaharṣayaḥ //
īśvarāṇāṃ sutāstveṣām ṛṣayastānnibodhata
kāvyo bṛhaspatiścaiva kaśyapaścyavanastathā //
utathyo vāmadevaśca agastyaḥ kauśikastathā
kardamo vālakhilyāśca viśravāḥ śaktivardhanaḥ //
ityete ṛṣayaḥ proktās tapasā ṛṣitāṃ gatāḥ
teṣāṃ putrānṛṣīkāṃstu garbhotpannānnibodhata //
vatsaro nagnahūś caiva bharadvājaśca vīryavān
ṛṣirdīrghatamāścaiva bṛhadvakṣāḥ śaradvataḥ //
vājiśravāḥ sucintaśca śāvaśca saparāśaraḥ
śṛṅgī ca śaṅkhapāc caiva rājā vaiśravaṇastathā //
ityete ṛṣikāḥ sarve satyena ṛṣitāṃ gatāḥ
īśvarā ṛṣayaścaiva ṛṣīkā ye ca viśrutāḥ //
evaṃ mantrakṛtaḥ sarve kṛtsnaśaśca nibodhata
bhṛguḥ kāśyapaḥ pracetā dadhīco hyātmavānapi //
ūrṣo 'tha jamadagniśca vedaḥ sārasvatastathā
ārṣṭiṣeṇaścyavanaśca vītahavyaḥ savedhasaḥ //
vainyaḥ pṛthurdivodāso brahmavāngṛtsaśaunakau
ekonaviṃśatirhyete bhṛgavo mantrakṛttamāḥ //
aṅgirāścaiva tritaśca bharadvājo 'tha lakṣmaṇaḥ
kṛtavācastathā gargaḥ smṛtisaṃkṛtireva ca //
guruvītaśca māndhātā ambarīṣastathaiva ca
yuvanāśvaḥ purukutsaḥ svaśravastu sadasyavān //
ajamīḍho 'svahāryaśca hy utkalaḥ kavireva ca
pṛṣadaśvo virūpaśca kāvyaścaivātha mudgalaḥ //
utathyaśca śaradvāṃśca tathā vājiśravā api
apasyauṣaḥ sucittiśca vāmadevastathaiva ca //
ṛṣijo bṛhacchuklaśca ṛṣirdīrghatamā api
kakṣīvāṃśca trayastriṃśat smṛtā hyaṅgirasāṃ varāḥ //
ete mantrakṛtaḥ sarve kāśyapāṃstu nibodhata
kāśyapaḥ sahavatsāro naidhruvo nitya eva ca //
asito devalaścaiva ṣaḍete brahmavādinaḥ
atrir ardhasvanaścaiva śāvāsyo 'tha gaviṣṭhiraḥ //
karṇakaśca ṛṣiḥ siddhas tathā pūrvātithiśca yaḥ //
ityete tvatrayaḥ proktā mantrakṛtṣaṇmaharṣayaḥ
vasiṣṭhaścaiva śaktiśca tṛtīyaśca parāśaraḥ //
tatastu indrapratimaḥ pañcamastu bharadvasuḥ
ṣaṣṭhastu mitrāvaruṇaḥ sattamaḥ kuṇḍinastathā //
ityete sapta vijñeyā vāsiṣṭhā brahmavādinaḥ
viśvāmitraśca gādheyo devarātastathā balaḥ //
tathā vidvānmadhucchandā ṛṣiścānyo 'ghamarṣaṇaḥ
aṣṭako lohitaścaiva bhṛtakīlaśca māmbudhiḥ //
devaśravā devarātaḥ purāṇaśca dhanaṃjayaḥ
śiśiraśca mahātejāḥ śālaṅkāyana eva ca //
trayodaśaite vijñeyā brahmiṣṭhāḥ kauśikā varāḥ
agastyo 'tha dṛḍhadyumna indrabāhustathaiva ca //
brahmiṣṭhāgastayo hyete trayaḥ paramakīrtayaḥ
manurvaivasvataścaiva ailo rājā purūravāḥ //
kṣatriyāṇāṃ varā hyete vijñeyā mantravādinaḥ
bhalandakaśca vāsāśvaḥ saṃkīlaścaiva te trayaḥ //
ete mantrakṛto jñeyā vaiśyānāṃ pravarāḥ sadā
iti dvinavatiḥ proktā mantrāyaiśca bahiṣkṛtāḥ //
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā ṛṣiputrānnibodhata
ṛṣīkāṇāṃ sutā hyete ṛṣiputrāḥ śrutarṣayaḥ //
Matsya-Purāṇa 150
atha grasanamālokya yamaḥ krodhavimūrchitaḥ
vavarṣa śaravarṣeṇa viśeṣeṇāgnivarcasā //
sa viddho bahubhirbāṇair grasano 'tiparākramaḥ
kṛtapratikṛtākāṅkṣī dhanurānamya bhairavam //
śataiḥ pañcabhiratyugraiḥ śarāṇāṃ yamamardayat
sa vicintya yamo bāṇān grasanasyātipauruṣam //
bāṇavṛṣṭibhirugrābhir yamo grasanamardayat
kṛtāntaśaravṛṣṭiṃ tāṃ viyati pratisarpiṇīm //
cicheda śaravarṣeṇa grasano dānaveśvaraḥ
viphalāṃ tāṃ samālokya yamastāṃ śarasaṃtatim //
sa vicintya śaravrātaṃ grasanasya rathaṃ prati
cikṣepa mudgaraṃ ghoraṃ tarasā tasya cāntakaḥ //
sa taṃ mudgaram āyāntam utplutya gaganasthitam
jagrāha vāmahastena yāmyaṃ dānavanandanaḥ //
tameva mudgaraṃ gṛhya yamasya mahiṣaṃ ruṣā
pātayāmāsa vegena sa papāta mahītale //
utplutyātha yamastasmān mahiṣānniṣpatiṣyataḥ
prāsena tāḍayāmāsa grasanaṃ vadane dṛḍham //
sa tu prāsaprahāreṇa mūrchito nyapatadbhuvi
grasanaṃ patitaṃ dṛṣṭvā jambho bhīmaparākramaḥ //
yamasya bhindipālena prahāramakaroddhṛdi
yamastena prahāreṇa susrāva rudhiraṃ mukhāt //
kṛtāntaṃ marditaṃ dṛṣṭvā gadāpāṇirdhanādhipaḥ
vṛto yakṣāyutaśatair jambhaṃ pratyudyayau ruṣā //
jambho ruṣā tam āyāntaṃ dānavānīkasaṃvṛtaḥ
uvāca prājño vākyaṃ tu yathā snigdhena bhāṣitam //
grasano labdhasaṃjño 'tha yamasya prāhiṇodgadām
maṇihemapariṣkārāṃ gurvīm arivimardinīm //
tāmapratarkyāṃ samprekṣya gadāṃ mahiṣavāhanaḥ
gadāyāḥ pratighātārthaṃ jagaddalanabhairavam //
daṇḍaṃ mumoca kopena jvālāmālāsamākulam
sa gadāṃ viyati prāpya rarāsāmbudharo yathā //
saṃghaṭṭamabhavattābhyāṃ śailābhyāmiva duḥsaham
tābhyāṃ niṣpeṣanirhrādajaḍīkṛtadigantaram //
jagad vyākulatāṃ yātaṃ pralayāgamaśaṅkayā
kṣaṇātpraśāntanirhrādaṃ jvaladulkāsamācitam //
niṣpeṣaṇe tayorbhīmam abhūdgaganagocaram
nihatyātha gadāṃ daṇḍas tato grasanamūrdhani //
hṛtvā śriyamivānartho durvṛttasyāpataddṛḍhaḥ
sa tu tena prahāreṇa dṛṣṭvā satimirā diśaḥ //
papāta bhūmau niḥsaṃjño bhūmireṇuvibhūṣitaḥ
tato hāhāravo ghoraḥ senayorubhayorabhūt //
tato muhūrtamātreṇa grasanaḥ prāpya cetanām
apaśyatsvāṃ tanuṃ dhvastāṃ vilolābharaṇāmbarām //
sa cāpi cintayāmāsa kṛte pratikṛtikriyām
madvidhe vastuni puṃsi prabhoḥ paribhavodayāt //
mayyāśritāni sainyāni jite mayi vināśitā
asaṃbhāvita evāstu janaḥ svacchandaceṣṭitaḥ //
na tu vyarthaśatodghuṣṭasaṃbhāvitadhano naraḥ
evaṃ saṃcintya vegena samuttasthau mahābalaḥ //
mudgaraṃ kāladaṇḍābhaṃ gṛhītvā girisaṃnibhaḥ
grasano ghorasaṃkalpaḥ saṃdaṣṭauṣṭhapuṭacchadaḥ //
rathena tvarito gacchan nāsasādāntakaṃ raṇe
samāsādya yamaṃ yuddhe grasano bhrāmya mudgaram //
vegena mahatā raudraṃ cikṣepa yamamūrdhani
vilokya mudgaraṃ dīptaṃ yamaḥ saṃbhrāntalocanaḥ //
vañcayāmāsa durdharṣaṃ mudgaraṃ sa mahābalaḥ
tasminnapasṛte dūraṃ caṇḍānāṃ bhīmakarmaṇām //
yāmyānāṃ kiṃkarāṇāṃ tu sahasraṃ niṣpipeṣa ha
tatastāṃ nihatāṃ dṛṣṭvā ghorāṃ kiṃkaravāhinīm //
agamatparamaṃ kṣobhaṃ nānāpraharaṇodyataḥ
grasanastu samālokya tāṃ kiṃkaramayīṃ camūm //
mene yamasahasrāṇi sṛṣṭāni yamamāyayā
nigrāhya grasanaḥ senāṃ visṛjannastravṛṣṭayaḥ //
kalpāntaghorasaṃkāśo babhūva krodhamūrchitaḥ
kāṃścidbibheda śūlena kāṃścidbāṇairajihmagaiḥ //
kāṃścit pipeṣa gadayā kāṃśca mudgaravṛṣṭibhiḥ
kecitprāsaprahāraiśca dāruṇaistāḍitāstadā //
apare bahuśastasya lalamburbāhumaṇḍale
śilābhirapare jaghnur drumairanyairmahocchrayaiḥ //
tasyāpare tu gātreṣu daśanairapyadaṃśayan
apare muṣṭibhiḥ pṛṣṭhaṃ kiṃkarāḥ praharanti ca //
abhidrutastathā ghorair grasanaḥ krodhamūrchitaḥ
utsṛjya gātraṃ bhūpṛṣṭhe niṣpipeṣa sahasraśaḥ //
kāṃścidutthāya muṣṭibhir jaghne kiṃkarasaṃśrayān
sa tu kiṃkarayuddhena grasanaḥ śramamāptavān //
tamālokya yamaḥ śrāntaṃ nihatāṃ ca svavāhinīm
ājagāma samudyamya daṇḍaṃ mahiṣavāhanaḥ //
grasanastu samāyāntam ājaghne gadayorasi
acintayitvā tatkarma grasanasyāntako 'rihā //
jaghne rathasya mūrdhanyān vyāghrāndaṇḍena kopanaḥ
sa ratho daṇḍamathitair vyāghrairardhair vikṛṣyate //
saṃśayaḥ puruṣasyeva cittaṃ daityasya tadratham
samutsṛjya rathaṃ daityaḥ padātirdharaṇīṃ gataḥ //
yamaṃ bhujābhyāmādāya yodhayāmāsa dānavaḥ
yamo 'pi śastrāṇyutsṛjya bāhuyuddheṣvavartata //
grasanaḥ kaṭivastraistu yamaṃ guhya baloddhataḥ
bhrāmayāmāsa vegena pracittamiva sambhramaḥ //
yamo 'pi kaṇṭhe 'vaṣṭabhya daityaṃ bāhuyugena tu
vegena bhrāmayāmāsa samutkṛṣya mahītalāt //
tato muṣṭibhiranyonyaṃ nirdayau tau nijaghnatuḥ
daityendrasyātikāyatvāt tataḥ śrāntabhujo yamaḥ //
skandhe nidhāya daityasya mukhaṃ viśrāntimaicchata
tamālakṣya tato daityaḥ śrāntamantakamojasā //
niṣpipeṣa mahīpṛṣṭhe bahuśaḥ pārṣṇipāṇibhiḥ
yāvadyamasya vadanāt susrāva rudhiraṃ bahu //
nirjīvitaṃ yamaṃ dṛṣṭvā tataḥ saṃtyajya dānavaḥ
jayaṃ prāpyoddhataṃ daityo nādaṃ muktvā mahāsvanaḥ //
svayaṃ sainyaṃ samāsādya tasthau giririvācalaḥ
dhanādhipasya jambhena sāyakairmarmabhedibhiḥ //
diśo 'varuddhāḥ kruddhena sainyaṃ cāsya nikṛntitam
tataḥ krodhaparītastu dhaneśo jambhadānavam //
hṛdi vivyādha bāṇānāṃ sahasreṇāgnivarcasām
sārathiṃ ca śatenājau dhvajaṃ daśabhireva ca //
hastau ca pañcasaptatyā mārgaṇairdaśabhirdhanuḥ
mārgaṇair barhipattrāṅgais tailadhautairajihmagaiḥ //
siṃhamekena taṃ tīkṣṇair vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ
jambhastu karma taddṛṣṭvā dhaneśasyātiduṣkaram //
hṛdi dhairyaṃ samālambya kiṃcitsaṃtrastamānasaḥ
jagrāha niśitānbāṇāñ chatrumarmavibhedinaḥ //
ākarṇākṛṣṭacāpastu jambhaḥ krodhapariplutaḥ
vivyādha dhanadaṃ tīkṣṇaiḥ śarairvakṣasi dānavaḥ //
sārathiṃ cāsya bāṇena dṛḍhenābhyahanaddhṛdi
cicheda jyāmathaikena tailadhautena dānavaḥ //
tatastu niśitairbāṇair dāruṇair marmabhedibhiḥ
vivyādhorasi vitteśaṃ daśabhiḥ krūrakarmakṛt //
mohaṃ paramato gacchan dṛḍhaviddho hi vittapaḥ
sa kṣaṇāddhairyamālambya dhanurākṛṣya bhairavam //
kiranbāṇasahasrāṇi niśitāni dhanādhipaḥ
diśaḥ khaṃ vidiśo bhūmīr anīkānyasurasya ca //
pūrayāmāsa vegena saṃchādya ravimaṇḍalam
jambho 'pi paramekaikaṃ śarairbahubhirāhave //
cicheda laghusaṃdhāno dhaneśasyātipauruṣāt
tato dhaneśaḥ saṃkruddho dānavendrasya karmaṇā //
vyadhamattasya sainyāni nānāsāyakavṛṣṭibhiḥ
taddṛṣṭvā duṣkṛtaṃ karma dhanādhyakṣasya dānavaḥ //
gṛhītvā mudgaraṃ bhīmam āyasaṃ hemabhūṣitam
dhanadānucarānyakṣān niṣpipeṣa sahasraśaḥ //
te vadhyamānā daityena muñcanto bhairavānravān
rathaṃ dhanapateḥ sarve parivārya vyavasthitāḥ //
dṛṣṭvā tānarditāndevaḥ śūlaṃ jagrāha dāruṇam
tena daityasahasrāṇi sūdayāmāsa satvaraḥ //
kṣīyamāṇeṣu daityeṣu dānavaḥ krodhamūrchitaḥ
jagrāha paraśuṃ daityo mardanaṃ daityavidviṣām //
sa tena śitadhāreṇa dhanabhartur mahāratham
cicheda śataśo daityo hy ākhuḥ snigdhamivāmbaram //
padātiratha vitteśo gadāmādāya bhairavīm
mahāhavavimardeṣu dṛptaśatruvināśinīm //
adhṛṣyāṃ sarvabhūtānāṃ bahuvarṣagaṇārcitām
nānācandanadigdhāṅgāṃ divyapuṣpavivāsitām //
nirmalāyomayīṃ gurvīm amoghāṃ hemabhūṣaṇām
cikṣepa mūrdhni saṃkruddho jambhasya tu dhanādhipaḥ //
āyāntīṃ tāṃ samālokya taḍitsaṃghātamaṇḍitām
daityo gadābhighātārthaṃ śastravṛṣṭiṃ mumoca ha //
cakrāṇi kuṇapānprāsān bhuśuṇḍīḥ paṭṭiśānapi
hemakeyūranaddhābhyāṃ bāhubhyāṃ caṇḍavikramaḥ //
vyarthīkṛtya tu tānsarvān āyudhāndaityavakṣasi
prasphurantī papātogrā maholkevādrikandare //
sa tayābhihato gāḍhaṃ papāta rathakūbare
srotobhiścāsya rudhiraṃ susrāva gatacetasaḥ //
jambhaṃ tu nihataṃ matvā kujambho bhairavasvanaḥ
dhanādhipasya saṃkruddho vākyenātīva kopitaḥ //
cakre bāṇamayaṃ jālaṃ dikṣu yakṣādhipasya tu
cicheda bāṇajālaṃ tad ardhacandraiḥ śitaistataḥ //
mumoca śaravṛṣṭiṃ tu tasmai yakṣādhipo balī
sa taṃ daityaḥ śaravrātaṃ cicheda niśitaiḥ śaraiḥ //
vyarthīkṛtāṃ tu tāṃ dṛṣṭvā śaravṛṣṭiṃ dhanādhipaḥ
śaktiṃ jagrāha durdharṣāṃ hemaghaṇṭāṭṭahāsinīm //
bāhunā ratnakeyūrakāntisaṃtānahāsinā
sa tāṃ nirūpya vegena kujambhāya mumoca ha //
sā kujambhasya hṛdayaṃ dārayāmāsa dāruṇam
vittehā svalpasattvasya puruṣasyeva bhāvitā //
athāsya hṛdayaṃ bhittvā jagāma dharaṇītalam
tato muhūrtādasvastho dānavo dāruṇākṛtiḥ //
jagrāha paṭṭiśaṃ daityaḥ prāṃśuṃ śitaśilāmukham
sa tena paṭṭiśenājau dhanadasya stanāntaram //
vākyena tīkṣṇarūpeṇa marmāntaravisarpiṇā
nirbibhedābhijātasya hṛdayaṃ durjano yathā //
tena paṭṭiśaghātena dhaneśaḥ parimūrchitaḥ
nipapāta rathopasthe jarjaro dhūrvaho yathā //
tathāgataṃ tu taṃ dṛṣṭvā dhaneśaṃ naravāhanam
khaḍgāstro nirṛtirdevo niśācarabalānugaḥ //
abhidudrāva vegena kujambhaṃ bhīmavikramam
atha dṛṣṭvā tu durdharṣaṃ kujambho rākṣaseśvaram //
codayāmāsa sainyāni rākṣasendravadhaṃ prati
sa dṛṣṭvā coditāṃ senāṃ bhallanānāstrabhīṣaṇām //
rathādāplutya vegena bhūṣaṇadyutibhāsvaraḥ
khaḍgena kamalānīva vikośenāmbaratviṣā //
cicheda ripuvaktrāṇi vicitrāṇi samantataḥ
tiryakpṛṣṭhamadhaścordhvaṃ dīrghabāhurmahāsinā //
saṃdaṣṭauṣṭhapuṭāṭopabhrukuṭīvikaṭānanaḥ
pracaṇḍakoparaktākṣo nyakṛntaddānavānraṇe //
tato niḥśeṣitaprāyāṃ vilokya svāmanīkinīm
muktvā kujambho dhanadaṃ rākṣasendramabhidravan //
labdhasaṃjño 'tha jambhastu dhanādhyakṣapadānugān
jīvagrāhānsa jagrāha baddhvā pāśaiḥ sahasraśaḥ //
mūrtimanti tu ratnāni vividhāni ca dānavāḥ
vāhanāni ca divyāni vimānāni sahasraśaḥ //
dhaneśo labdhasaṃjño 'tha tāmavasthāṃ vilokya tu
niḥśvasandīrghamuṣṇaṃ ca roṣāttāmravilocanaḥ //
dhyātvāstraṃ gāruḍaṃ divyaṃ bāṇaṃ saṃdhāya kārmuke
mumoca dānavānīke taṃ bāṇaṃ śatrudāraṇam //
prathamaṃ kārmukāttasya niścerurdhūmarājayaḥ
anantaraṃ sphuliṅgānāṃ koṭayo dīptavarcasām //
tato jvālākulaṃ vyoma cakārāstraṃ samantataḥ
tataḥ krameṇa durvāraṃ nānārūpaṃ tadābhavat //
amūrtaścābhavalloko hy andhakārasamāvṛtaḥ
tato 'ntarikṣe śaṃsanti tejaste tu pariṣkṛtam //
kujambhastatsamālocya dānavo 'tiparākramaḥ
abhidudrāva vegena padātirdhanadaṃ nadan //
athābhimukham āyāntaṃ daityaṃ dṛṣṭvā dhanādhipaḥ
babhūva sambhramāviṣṭaḥ palāyanaparāyaṇaḥ //
tataḥ palāyatastasya mukuṭaṃ ratnamaṇḍitam
papāta bhūtale dīptaṃ ravibimbamivāmbarāt //
śūrāṇāmabhijātānāṃ bhartaryapasṛte raṇāt
martuṃ saṃgrāmaśirasi yuktaṃ tadbhūṣaṇāgrataḥ //
iti vyavasya durdharṣā nānāśastrāstrapāṇayaḥ
yuyutsavaḥ sthitā yakṣā mukuṭaṃ parivārya tam //
abhimānadhanā vīrā dhanadasya padānugāḥ
tānamarṣācca samprekṣya dānavaścaṇḍapauruṣaḥ //
bhuśuṇḍīṃ bhairavākārāṃ gṛhītvā śailagauravām
rakṣiṇo mukuṭasyātha niṣpipeṣa niśācarān //
tānpramathyātha danujo mukuṭaṃ tatsvake rathe
samāropyāmararipur jitvā dhanadamāhave //
dhanāni ratnāni ca mūrtimanti tathā nidhānāni śarīriṇaśca
ādāya sarvāṇi jagāma daityo jambhaḥ svasainyaṃ danujendrasiṃhaḥ
dhanādhipo vai vinikīrṇamūrdhajo jagāma dīnaḥ surabharturantikam //
kujambhenātha saṃsakto rajanīcaranandanaḥ
māyāmamoghāmāśritya tāmasīṃ rākṣaseśvaraḥ //
mohayāmāsa daityendraṃ jagatkṛtvā tamomayam
tato viphalanetrāṇi dānavānāṃ balāni tu //
na śekuścalitaṃ tatra padādapi padaṃ tadā
tato nānāstravarṣeṇa dānavānāṃ mahācamūm //
jaghāna ghananīhāratimirāturavāhanām
vadhyamāneṣu daityeṣu kujambhe mūḍhacetasi //
mahiṣo dānavendrastu kalpāntāmbhodasaṃnibhaḥ
astraṃ cakāra sāvitram ulkāsaṃghātamaṇḍitam //
vijṛmbhatyatha sāvitre paramāstre pratāpini
praṇāśamagamattīvraṃ tamo ghoramanantaram //
tato 'straṃ visphuliṅgāṅkaṃ tamaḥ kṛtsnaṃ vyanāśayat
praphullāruṇapadmaughaṃ śaradīvāmalaṃ saraḥ //
tatastamasi saṃśānte daityendrāḥ prāptacakṣuṣaḥ
cakruḥ krūreṇa manasā devānīkaiḥ sahādbhutam //
śastrairamarṣānnirmuktair bhujaṃgāstraṃ vinoditam
athādāya dhanurghoram iṣūṃścāśīviṣopamān //
kujambho 'dhāvata kṣiptaṃ rakṣorājabalaṃ prati
rākṣasendrastam āyāntaṃ vilokya sapadānugaḥ //
vivyādha niśitairbāṇaiḥ krūrāśīviṣabhīṣaṇaiḥ
tadādānaṃ ca saṃdhānaṃ na mokṣaścāpi lakṣyate //
cichedāsya śaravrātān svaśarair atilāghavāt
dhvajaṃ paramatīkṣṇena citrakarmāmaradviṣaḥ //
sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍādapātayat
kujambhaḥ karma taddṛṣṭvā rākṣasendrasya saṃyuge //
roṣaraktekṣaṇayuto rathādāplutya dānavaḥ
khaḍgaṃ jagrāha vegena śaradambaranirmalam //
carma codayakhaṇḍendudaśakena vibhūṣitam
abhyadravadraṇe daityo rakṣo 'dhipatimojasā //
taṃ rakṣo 'dhipatiḥ prāptaṃ mudgareṇāhanaddhṛdi
sa tu tena prahāreṇa kṣīṇaḥ saṃbhrāntamānasaḥ //
tasthāvaceṣṭo danujo yathā dhīro dharādharaḥ
sa muhūrtaṃ samāśvasto dānavendro 'tidurjayaḥ //
rathamāruhya jagrāha rakṣo vāmakareṇa tu
keśeṣu nirṛtiṃ daityo jānunākramya dhiṣṭhitam //
tataḥ khaḍgena ca śiraś chettumaicchadamarṣaṇaḥ
tasmiṃstadantare devo varuṇo 'pāṃpatirdrutam //
pāśena dānavendrasya babandha ca bhujadvayam
tato baddhabhujaṃ daityaṃ viphalīkṛtapauruṣam //
tāḍayāmāsa gadayā dayāmutsṛjya pāśabhṛt
sa tu tena prahāreṇa srotobhiḥ kṣatajaṃ vaman //
dadhāra rūpaṃ meghasya vidyunmālālatāvṛtam
tadavasthāgataṃ dṛṣṭvā kujambhaṃ mahiṣāsuraḥ //
vyāvṛttavadane 'gādhe grastumaicchat surāvubhau
nirṛtiṃ varuṇaṃ caiva tīkṣṇadaṃṣṭrotkaṭānanaḥ //
tāvabhiprāyamālakṣya tasya daityasya dūṣitam
tyaktvā rathapathaṃ bhītau mahiṣasyātiraṃhasā //
bhṛśaṃ drutau javād digbhyām ubhābhyāṃ bhayavihvalau
jagāma nirṛtiḥ kṣipraṃ śaraṇaṃ pākaśāsanam //
kruddhastu mahiṣo daityo varuṇaṃ samabhidrutaḥ
tamantakamukhāsaktam ālokya himavaddyutiḥ //
cakre somāstraniḥsṛṣṭaṃ himasaṃghātakaṇṭakam
vāyavyaṃ cāstramatulaṃ candraścakre dvitīyakam //
vāyunā tena candreṇa saṃśuṣkeṇa himena ca
vyathitā dānavāḥ sarve śītocchinnā vipauruṣāḥ //
na śekuścalituṃ padbhyāṃ nāstrāṇyādātumeva ca
mahāhimanipātena śastraiścandrapracoditaiḥ //
gātrāṇyasurasainyānām adahyanta samantataḥ
mahiṣo niṣprayatnastu śītenākampitānanaḥ //
kakṣāvālambya pāṇibhyām upaviṣṭo hyadhomukhaḥ
sarve te niṣpratīkārā daityāścandramasā jitāḥ //
raṇecchāṃ dūratastyaktvā tasthuste jīvitārthinaḥ
tatrābravītkālanemir daityānkopena dīpitaḥ //
bho bhoḥ śṛṅgāriṇaḥ śarāḥ sarve śastrāstrapāragāḥ
ekaiko 'pi jagatsarvaṃ śaktastulayituṃ bhujaiḥ //
ekaiko 'pi kṣamo grastuṃ jagatsarvaṃ carācaram
ekaikasyāpi paryāptā na sarve 'pi divaukasaḥ //
kalāṃ pūrayituṃ yatnāt ṣoḍaśīmativikramāḥ
kiṃ prayātāśca tiṣṭhadhvaṃ samare 'maranirjitāḥ //
na yuktametacchūrāṇāṃ viśeṣāddaityajanmanām
rājā cāntarito 'smākaṃ tārako lokamārakaḥ //
viratānāṃ raṇādasmāt kruddhaḥ prāṇānhariṣyati
śītena naṣṭaśrutayo bhraṣṭavākpāṭavāstathā //
mūkāstadābhavandaityā raṇaddaśanapaṅktayaḥ
tāndṛṣṭvā naṣṭacetaskān daityāñchītena sāditān //
matvā kālakṣamaṃ kāryaṃ kālanemirmahāsuraḥ
āśritya dānavīṃ māyāṃ vitatya svaṃ mahāvapuḥ //
pūrayāmāsa gaganaṃ diśo vidiśa eva ca
nirmame dānavendreśaḥ śarīre bhāskarāyutam //
diśaśca māyayā caṇḍaiḥ pūrayāmāsa pāvakaiḥ
tato jvālākulaṃ sarvaṃ trailokyamabhavatkṣaṇāt //
tena jvālāsamūhena himāṃśuragamacchamam
tataḥ krameṇa vibhraṣṭaṃ śītadurdinam ābabhau //
tadbalaṃ dānavendrāṇāṃ māyayā kālaneminaḥ
taddṛṣṭvā dānavānīkaṃ labdhasaṃjñaṃ divākaraḥ
uvācāruṇamudbhrāntaḥ kopāllokaikalocanaḥ //
nayāruṇa rathaṃ śīghraṃ kālanemiratho yataḥ
vimardastatra viṣamo bhavitā śūrasaṃkṣayaḥ //
jita eṣa śaśāṅko 'tra yadbalaṃ vayamāśritāḥ
ityuktaścodayāmāsa rathaṃ garuḍapūrvajaḥ //
prayatnavidhṛtairaśvaiḥ sitacāmaramālibhiḥ
jagaddīpo 'tha bhagavāñ jagrāha vitataṃ dhanuḥ //
śarau ca dvau mahābhāgo divyāvāśīviṣadyutī
saṃcārāstreṇa saṃdhāya bāṇamekaṃ sasarja saḥ //
dvitīyamindrajālena yojitaṃ pramumoca ha
saṃcārāstreṇa rūpāṇāṃ kṣaṇāccakre viparyayam //
devānāṃ dānavaṃ rūpaṃ dānavānāṃ ca daivikam
matvā surānsvakāneva jaghne ghorāstralāghavāt //
kālanemī ruṣāviṣṭaḥ kṛtānta iva saṃkṣaye
kāṃścitkhaḍgena tīkṣṇena kāṃścin nārācavṛṣṭibhiḥ
kāṃścidgadābhirghorābhiḥ kāṃścidghoraiḥ paraśvadhaiḥ //
śirāṃsi keṣāṃcidapātayacca bhujānrathānsārathīṃścogravegaḥ
kāṃścit pipeṣātha rathasya vegāt kāṃścitkrudhā coddhatamuṣṭipātaiḥ //
raṇe vinihatāndṛṣṭvā nemiḥ svāndānavādhipaḥ
rūpaṃ svaṃ tu prapadyanta hy asurāḥ suradharṣitāḥ //
kālanemī ruṣāviṣṭas teṣāṃ rūpaṃ na buddhavān
nemidaityastu tāndṛṣṭvā kālanemimuvāca ha //
ahaṃ nemiḥ suro naiva kālaneme vidasva mām
bhavatā mohitenājau nihatā bhūrivikramāḥ //
daityānāṃ daśalakṣāṇi durjayānāṃ surairiha
sarvāstravāraṇaṃ muñca brāhmamastraṃ tvarānvitaḥ //
sa tena bodhito daityaḥ sambhramākulacetanaḥ
yojayāmāsa bāṇaṃ hi brahmāstravihitena tu //
mumoca cāpi daityendraḥ sa svayaṃ surakaṇṭakaḥ
tato 'stratejasā vyāptaṃ trailokyaṃ sacarācaram //
devānāṃ cābhavatsainyaṃ sarvameva bhayānvitam
saṃcarāstraṃ ca saṃśāntaṃ svayamāyodhane babhau //
tasminpratihate hyastre bhraṣṭatejā divākaraḥ
mahendrajālamāśritya cakre svāṃ koṭiśastanum //
visphūrjatkarasampātasamākrāntajagattrayam
tatāpa dānavānīkaṃ gatamajjaughaśoṇitam //
tataścāvarṣadanalaṃ samantād atisaṃhatam
cakṣūṃṣi dānavendrāṇāṃ cakārāndhāni ca prabhuḥ //
gajānāmagalanmedaḥ petuścāpyaravā bhuvi
turagā niḥśvasantaśca gharmārtā rathino 'pi ca //
itaścetaśca salilaṃ prārthayantastṛṣāturāḥ
pracchāyaviṭapāṃścaiva girīṇāṃ gahvarāṇi ca //
teṣāṃ prārthayatāṃ śītaṃ drumāntaravisarpiṇām
dāvāgniḥ prajvalaṃścaiva ghorārcirdagdhapādapaḥ
toyārthinaḥ puro dṛṣṭvā toyaṃ kallolamālinam //
puraḥsthitamapi prāptuṃ na śekuravamarditāḥ
aprāpya salilaṃ bhūmau vyāttāsyā gatacetasaḥ //
tatra tatra vyadṛśyanta mṛtā daityeśvarā bhuvi
rathā gajāśca patitās turagāśca samāpitāḥ //
sthitā vamanto dhāvanto galadraktavasāsṛjaḥ
dānavānāṃ sahasrāṇi vyadṛśyanta mṛtāni tu //
saṃkṣaye dānavendrāṇāṃ tasminmahati vartite
prakopodbhūtatāmrākṣaḥ kālanemī ruṣāturaḥ //
abhavatkalpameghābhaḥ sphuradbhūriśatahradaḥ
gambhīrāsphoṭanirhrādajagaddhṛdayaghaṭṭakaḥ //
pracchādya gaganābhogaṃ ravimāyāṃ vyanāśayat
śītaṃ vavarṣa salilaṃ dānavendrabalaṃ prati //
daityāstāṃ vṛṣṭimāsādya samāśvastāstataḥ kramāt
bījāṅkurā ivāmlānāḥ prāpya vṛṣṭiṃ dharātale //
tataḥ sa megharūpī tu kālanemirmahāsuraḥ
śastravṛṣṭiṃ vavarṣogrāṃ devānīkeṣu durjayām //
tayā vṛṣṭyā bādhyamānā daityendrāṇāṃ mahaujasām
gatiṃ kāṃ ca na paśyanto gāvaḥ śītārditā iva //
parasparaṃ vyalīyanta pṛṣṭheṣu vyastrapāṇayaḥ
sveṣu bādhe vyalīyanta gajeṣu turageṣu ca //
ratheṣu tvamarāstrastās tatra tatra nililyire
apare kuñcitairgātraiḥ svahastapihitānanāḥ //
itaścetaśca saṃbhrāntā babhramurvai diśo daśa
evaṃvidhe tu saṃgrāme tumule devasaṃkṣaye //
dṛśyante patitā bhūmau śastrabhinnāṅgasaṃdhayaḥ
vibhujā bhinnamūrdhānas tathā chinnorujānavaḥ //
viparyastarathāsaṅgā niṣpiṣṭadhvajapaṅktayaḥ
nirbhinnāṅgaisturaṃgaistu gajaiścācalasaṃnibhaiḥ //
srutaraktahradairbhūmir vikṛtāvikṛtā babhau
evamājau balī daityaḥ kālanemirmahāsuraḥ //
jaghne muhūrtamātreṇa gandharvāṇāṃ daśāyutam
yakṣāṇāṃ pañca lakṣāṇi rakṣasāmayutāni ṣaṭ //
trīṇi lakṣāṇi jaghne sa kiṃnarāṇāṃ tarasvinām
jaghne piśācamukhyānāṃ sapta lakṣāṇi nirbhayaḥ //
itareṣāmasaṃkhyātāḥ surajātinikāyinām
jaghne sa koṭīḥ saṃkruddhaś citrāstrairastrakovidaḥ //
evaṃ paribhave bhīme tadā tvamarasaṃkṣaye
saṃkruddhāvaśvinau devau citrāstrakavacojjvalau //
jaghnatuḥ samare daityaṃ kṛtāntānalasaṃnibham
tamāsādya raṇe ghoram ekaikaḥ ṣaṣṭibhiḥ śaraiḥ //
jaghne marmasu tīkṣṇāgrair asuraṃ bhīmadarśanam
tābhyāṃ bāṇaprahāraiḥ sa kiṃcidāyastacetanaḥ //
jagrāha cakramaṣṭāraṃ tailadhautaṃ raṇāntakam
tena cakreṇa so 'śvibhyāṃ cicheda rathakūbaram //
jagrāhātha dhanurdaityaḥ śarāṃścāśīviṣopamān
vavarṣa bhiṣajo mūrdhni saṃchādyākāśagocaram //
tāvapyastraiścichidatuḥ śitaistairdaityasāyakān
tacca karma tayordṛṣṭvā vismitaḥ kopamāviśat //
mahatā sa tu kopena sarvāyomayasādanam
jagrāha mudgaraṃ bhīmaṃ kāladaṇḍavibhīṣaṇam //
sa tato bhrāmya vegena cikṣepāśvirathaṃ prati
taṃ tu mudgaram āyāntam ālokyāmbaragocaram //
tyaktvā rathau tu tau vegād āplutau tarasāśvinau
tau rathau sa tu niṣpiṣya mudgaro 'calasaṃnibhaḥ //
dārayāmāsa dharaṇīṃ hemajālapariṣkṛtaḥ
tasya karmāśvinau dṛṣṭvā bhiṣajau citrayodhinau //
vajrāstraṃ tu prakurvāte dānavendranivāraṇam
tato vajramayaṃ varṣaṃ prāvartad atidāruṇam //
ghoravajraprahāraistu daityendraḥ sa pariṣkṛtaḥ
ratho dhvajo dhanuścakraṃ kavacaṃ cāpi kāñcanam //
kṣaṇena tilaśo jātaṃ sarvasainyasya paśyataḥ
taddṛṣṭvā duṣkaraṃ karma so 'śvibhyāṃ bhīmavikramaḥ //
nārāyaṇāstraṃ balavān mumoca raṇamūrdhani
vajrāstraṃ śamayāmāsa dānavendro 'stratejasā //
tasminpraśānte vajrāstre kālanemiranantaram
jīvagrāhaṃ grāhayitum aśvinau tu pracakrame //
tāvaśvinau raṇādbhītau sahasrākṣarathaṃ prati
prayātau vepamānau tu padā śastravivarjitau //
tayoranugato daityaḥ kālanemirmahābalaḥ
prāpyendrasya rathaṃ krūro daityānīkapadānugaḥ //
taṃ dṛṣṭvā sarvabhūtāni vitresurvihvalāni tu
dṛṣṭvā daityasya tatkrauryaṃ sarvabhūtāni menire //
parājayaṃ mahendrasya sarvalokakṣayāvaham
celuḥ śikhariṇo mukhyāḥ peturulkā nabhastalāt //
jagarjurjaladā dikṣu hy udbhūtāśca mahārṇavāḥ
tāṃ bhūtavikṛtiṃ dṛṣṭvā bhagavāngaruḍadhvajaḥ //
vyabudhyatāhiparyaṅke yoganidrāṃ vihāya tu
lakṣmīkarayugājasralālitāṅghrisaroruhaḥ //
śaradambaranīlābjakāntadehachavirvibhuḥ
kaustubhodbhāsitoraskaḥ kāntakeyūrabhāsvaraḥ //
vimṛśya surasaṃkṣobhaṃ vainateyaṃ samāhvayat
āhūte 'vasthite tasmin nāgāvasthitavarṣmaṇi //
divyanānāstratīkṣṇārcir āruhyāgāt surānsvayam
tatrāpaśyata devendram abhidrutamabhiplutaiḥ //
dānavendrairnavāmbhodasacchāyaiḥ pauruṣotkaṭaiḥ
yathā hi puruṣaṃ ghorair abhāgyairvaṃśaśālibhiḥ //
paritrāṇāyāśu kṛtaṃ sukṣetre karma nirmalam
athāpaśyanta daiteyā viyati jyotirmaṇḍalam //
sphurantamudayādristhaṃ sūryamuṣṇatviṣā iva
prabhāvaṃ jñātumicchanto dānavāstasya tejasaḥ //
garutmantamapaśyantaḥ kalpāntānalasaṃnibham
tamāsthitaṃ ca meghaughadyutimakṣayamacyutam //
tam ālokyāsurendrāstu harṣasampūrṇamānasāḥ
ayaṃ vai devasarvasvaṃ jite 'sminnirjitāḥ surāḥ //
ayaṃ sa daityacakrāṇāṃ kṛtāntaḥ keśavo 'rihā
enamāśritya lokeṣu yajñabhāgabhujo 'marāḥ //
ityuktvā dānavāḥ sarve parivārya samantataḥ
nijaghnurvividhairastrais te tam āyāntam āhave //
kālanemiprabhṛtayo daśa daityā mahārathāḥ
ṣaṣṭyā vivyādha bāṇānāṃ kālanemirjanārdanam //
nimiḥ śatena bāṇānāṃ mathano 'śītibhiḥ śaraiḥ
jambhakaścaiva saptatyā śumbho daśabhireva ca //
śeṣā daityeśvarāḥ sarve viṣṇumekaikaśaḥ śaraiḥ
daśabhiścaiva yattāste jaghnuḥ sagaruḍaṃ raṇe //
teṣām amṛṣya tatkarma viṣṇurdānavasūdanaḥ
ekaikaṃ dānavaṃ jaghne ṣaḍbhiḥ ṣaḍbhirajihmagaiḥ //
ākarṇakṛṣṭairbhūyaśca kālanemis tribhiḥ śaraiḥ
viṣṇuṃ vivyādha hṛdaye krodhādraktavilocanaḥ //
tasyāśobhanta te bāṇā hṛdaye taptakāñcanāḥ
mayūkhānīva dīptāni kaustubhasya sphuṭatviṣaḥ //
tairbāṇaiḥ kiṃcidāyasto harirjagrāha mudgaram
satataṃ bhrāmya vegena dānavāya vyasarjayat //
dānavendrastamaprāptaṃ viyatyeva śataiḥ śaraiḥ
cicheda tilaśaḥ kruddho darśayanpāṇilāghavam //
tato viṣṇuḥ prakupitaḥ prāsaṃ jagrāha bhairavam
tena daityasya hṛdayaṃ tāḍayāmāsa gāḍhataḥ //
kṣaṇena labdhasaṃjñastu kālanemirmahāsuraḥ
śaktiṃ jagrāha tīkṣṇāgrāṃ hemaghaṇṭāṭṭahāsinīm //
tayā vāmabhujaṃ viṣṇor bibheda ditinandanaḥ
bhinnaḥ śaktyā bhujastasya srutaśoṇita ābabhau //
padmarāgamayeneva keyūreṇa vibhūṣitaḥ
tato viṣṇuḥ prakupito jagrāha vipulaṃ dhanuḥ //
saptadaśa ca nārācāṃs tīkṣṇānmarmavibhedinaḥ
daityasya hṛdayaṃ ṣaḍbhir vivyādha ca tribhiḥ śaraiḥ //
caturbhiḥ sārathiṃ cāsya dhvajaṃ caikena pattriṇā
dvābhyāṃ jyādhanuṣī cāpi bhujaṃ savyaṃ ca pattriṇā //
sa viddho hṛdaye gāḍhaṃ daityo hariśilīmukhaiḥ
srutaraktāruṇaprāṃśuḥ pīḍākulitamānasaḥ //
cakampe māruteneva noditaḥ kiṃśukadrumaḥ
tamākampitamālakṣya gadāṃ jagrāha keśavaḥ //
tāṃ ca vegena cikṣepa kālanemirathaṃ prati
sā papāta śirasyugrā vipulā kālaneminaḥ //
saṃcūrṇitottamāṅgastu niṣpiṣṭamukuṭo 'suraḥ
srutaraktaugharandhrastu srutadhāturivācalaḥ //
prāpatatsve rathe bhagne visaṃjñaḥ śiṣṭajīvitaḥ
patitasya rathopasthe dānavasyācyuto 'rihā //
smitapūrvamuvācedaṃ vākyaṃ cakrāyudhaḥ prabhuḥ
gacchāsura vimukto 'si sāmprataṃ jīva nirbhayaḥ //
tataḥ svalpena kālena ahameva tavāntakaḥ
etacchrutvā vacastasya sārathiḥ kālaneminaḥ
apavāhya rathaṃ dūram anayatkālaneminaḥ //
Matsya-Purāṇa 153
tamālokya palāyantaṃ vibhraṣṭadhvajakārmukam
hariṃ devaḥ sahasrākṣo mene bhagnaṃ durāhave //
daityāṃśca muditāndṛṣṭvā kartavyaṃ nādhyagacchata
athāyānnikaṭe viṣṇoḥ sureśaḥ pākaśāsanaḥ //
uvāca cainaṃ madhuraṃ protsāhaparibṛṃhakam
kimebhiḥ krīḍase deva dānavairduṣṭamānasaiḥ //
durjanairlabdharandhrasya puruṣasya kutaḥ kriyāḥ
śaktenopekṣito nīco manyate balamātmanaḥ //
tasmānna nīcaṃ matimān durgahīnaṃ hi saṃtyajet
athāgresarasaṃpattyā rathino jayamāpnuyuḥ //
kaste sakhābhavaccāgre hiraṇyākṣavadhe vibho
hiraṇyakaśipurdaityo vīryaśālī madoddhataḥ //
tvāṃ prāpyāpaśyadasuro viṣamaṃ smṛtivibhramam
pūrve 'pyatibalā ye ca daityendrāḥ suravidviṣaḥ //
vināśamāgatāḥ prāpya śalabhā iva pāvakam
yuge yuge ca daityānāṃ tvamevāntakaro hare //
tathaivādyeha magnānāṃ bhava viṣṇo surāśrayaḥ
evamuktastato viṣṇur vyavardhata mahābhujaḥ //
ṛddhyā paramayā yuktaḥ sarvabhūtāśrayo 'rihā
athovāca sahasrākṣaṃ kālakṣamam adhokṣajaḥ //
daityendrāḥ svairvadhopāyaiḥ śakyā hantuṃ hi nānyataḥ
durjayastārako daityo muktvā saptadinaṃ śiśum //
kaścitstrīvadhyatāṃ prāpto vadhe 'nyasya kumārikā
jambhastu vadhyatāṃ prāpto dānavaḥ krūravikramaḥ //
tasmādvīryeṇa divyena jahi jambhaṃ jagadvaram
avadhyaḥ sarvabhūtānāṃ tvāṃ vinā sa tu dānavaḥ //
mayā gupto raṇe jambhaṃ jagatkaṇṭakamuddhara
tadvaikuṇṭhavacaḥ śrutvā sahasrākṣo 'marārihā //
samādiśatsurānsarvān sainyasya racanāṃ prati
yatsāraṃ sarvalokeṣu vīryasya tapaso 'pi ca //
tadekādaśa rudrāṃstu cakārāgresarānhariḥ
vyālabhogāṅgasaṃnaddhā balino nīlakaṃdharāḥ //
candrakhaṇḍanṛmuṇḍālīmaṇḍitoruśikhaṇḍinaḥ
śūlajvālāvaliptāṅgā bhujamaṇḍalabhairavāḥ //
piṅgottuṅgajaṭājūṭāḥ siṃhacarmānuṣaṅgiṇaḥ
kapālīśādayo rudrā vidrāvitamahāsurāḥ //
kapālī piṅgalo bhīmo virūpākṣo vilohitaḥ
ajeśaḥ śāsanaḥ śāstā śaṃbhuścaṇḍo dhruvastathā //
eta ekādaśānantabalā rudrāḥ prabhāviṇaḥ
pālayanto balasyāgre dārayantaśca dānavān //
āpyāyayantastridaśān garjanta iva cāmbudāḥ
himācalābhe mahati kāñcanāmburuhasraji //
pracalaccāmare hemaghaṇṭāsaṃghātamaṇḍite
airāvate caturdante mātaṅge 'calasaṃsthite //
mahāmadajalasrāve kāmarūpe śatakratuḥ
tasthau himagireḥ śṛṅge bhānumāniva dīptimān //
tasyārakṣatpadaṃ savyaṃ māruto 'mitavikramaḥ
jugopāparamagnistu jvālāpūritadiṅmukhaḥ //
pṛṣṭharakṣo 'bhavadviṣṇuḥ sasainyasya śatakratoḥ
ādityā vasavo viśve marutaścāśvināvapi //
gandharvā rākṣasā yakṣāḥ sakiṃnaramahoragāḥ
nānāvidhāyudhāścitrā dadhānā hemabhūṣaṇāḥ //
koṭiśaḥ koṭiśaḥ kṛtvā vṛndaṃ cihnopalakṣitam
viśrāmayantaḥ svāṃ kīrtiṃ bandivṛndapuraḥsarāḥ
cerurdaityavadhe hṛṣṭāḥ sahendrāḥ surajātayaḥ //
śatakratoramaranikāyapālitā patākinī gajaśatavājināditā
sitonnatadhvajapaṭakoṭimaṇḍitā babhūva sā ditisutaśokavardhinī //
āyāntīm avalokyātha surasenāṃ gajāsuraḥ
gajarūpī mahāmbhodasaṃghāto bhāti bhairavaḥ //
paraśvadhāyudho daityo daṃśitoṣṭhakasaṃpuṭaḥ
mamarda ca raṇe devāṃś cikṣepānyānkareṇa tu //
parānparaśunā jaghne daityendro raudravikramaḥ
tasya pātayataḥ senāṃ yakṣagandharvakiṃnarāḥ //
mumucuḥ saṃhatāḥ sarve citraśastrāstrasaṃhatim
pāśān paraśvadhāṃścakrān bhindipālān samudgarān //
kuntānprāsān asīṃstīkṣṇān mudgarāṃścāpi duḥsahān
tānsarvānso 'grasaddaityaḥ kavalāniva yūthapaḥ //
kopāsphālitadīrghāgrakarāsphoṭena pātayan
vicacāra raṇe devān duṣprekṣye gajadānavaḥ //
yasminyasminnipatati suravṛnde gajāsuraḥ
tasmiṃstasminmahāśabdo hāhākārakṛto 'bhavat //
atha vidravamāṇaṃ tad balaṃ prekṣya samantataḥ
rudrāḥ parasparaṃ procur ahaṃkārotthitārciṣaḥ //
bho bho gṛhṇīta daityendraṃ mardatainaṃ hatāśrayam
karṣatainaṃ śitaiḥ śūlair bhañjatainaṃ ca marmasu //
kapālī vākyamākarṇya śūlaṃ śitaśikhāmukham
saṃmārjya vāmahastena saṃrambhavivṛtekṣaṇaḥ //
adhāvadbhṛkuṭīvakro daityendrābhimukho raṇe
dṛḍhena muṣṭibandhena śūlaṃ viṣṭabhya nirmalam //
jaghāna kumbhadeśe tu kapālī gajadānavam
tato daśāpi te rudrā nirmalāyomayai raṇe //
jaghnuḥ śūlaiśca daityendraṃ śailavarṣmāṇamāhave
srutaśoṇitarandhrastu śitaśūlamukhārditaḥ //
babhau kṛṣṇacchavir daityaḥ śaradīvāmalaṃ saraḥ
protphullāruṇanīlābjasaṃghātaḥ sarvatodiśam //
bhasmaśubhratanuchāyai rudrairhaṃsairivāvṛtaḥ
upasthitārtirdaityo 'tha pracalatkarṇapallavaḥ //
śaṃbhuṃ bibheda daśanair nābhideśe gajāsuraḥ
dṛṣṭvā saktaṃ tu rudrābhyāṃ nava rudrāstato 'dbhutam //
tatakṣurvividhaiḥ śastraiḥ śarīramamaradviṣaḥ
nirbhayā balino yuddhe raṇabhūmau vyavasthitāḥ //
mṛtaṃ mahiṣamāsādya vane gomāyavo yathā
kapālinaṃ parityajya gataścāsurapuṃgavaḥ //
vegena kupito daityo nava rudrānupādravat
mamarda caraṇāghātair dantaiścāpi kareṇa ca //
sa taistumulayuddhena śramamāsādito yadā
tadā kapālī jagrāha karaṃ tasyāmaradviṣaḥ //
bhrāmayāmāsa vegena hy atīva ca gajāsuram
dṛṣṭvā śramāturaṃ daityaṃ kiṃcitsphuritajīvitam //
nirutsāhaṃ raṇe tasmin gatayuddhotsavodyamam
tataḥ patata evāsya carma cotkṛtya bhairavam //
sravatsarvāṅgaraktaughaṃ cakārāmbaramātmanaḥ
dṛṣṭvā vinihataṃ daityaṃ dānavendrā mahābalāḥ //
vitresurdudruvurjagmur nipetuśca sahasraśaḥ
dṛṣṭvā kapālino rūpaṃ gajacarmāmbarāvṛtam //
dikṣu bhūmau tamevograṃ rudraṃ daityā vyalokayan
evaṃ vilulite tasmin dānavendre mahābale //
dvipādhirūḍho daityendro hatadundubhinā tataḥ
kalpāntāmbudharābheṇa durdhareṇāpi dānavaḥ //
nimirabhyapatattūrṇaṃ surasainyāni loḍayan //
yāṃ yāṃ nimigajo yāti diśaṃ tāṃ tāṃ savāhanā
saṃtyajya dudruvurdevā bhayārtāstyaktahetayaḥ
gandhena suramātaṅgā dudruvustasya hastinaḥ //
palāyiteṣu sainyeṣu surāṇāṃ pākaśāsanaḥ
tasthau dikpālakaiḥ sārdham aṣṭabhiḥ keśavena ca //
samprāpto nimimātaṅgo yāvacchakragajaṃ prati
tāvacchakragajo yāto muktvā nādaṃ sa bhairavam //
dhriyamāṇo 'pi yatnena sa raṇe naiva tiṣṭhati
palāyite gaje tasminn ārūḍhaḥ pākaśāsanaḥ //
viparītamukho 'yudhyad dānavendrabalaṃ prati
śatakratustu vajreṇa nimiṃ vakṣasyatāḍayat //
gadayā dantinaścāsya gaṇḍadeśe 'hanaddṛḍham
tatprahāramacintyaiva nimirnirbhayapauruṣaḥ //
airāvaṇaṃ kaṭīdeśe mudgareṇābhyatāḍayat
sa hato mudgareṇātha śakrakuñjara āhave //
jagāma paścāccaraṇair dharaṇīṃ bhūdharākṛtiḥ
lāghavātkṣipramutthāya tato 'maramahāgajaḥ //
raṇādapasasarpāśu bhīṣito nimihastinā
tato vāyurvavau rūkṣo bahuśarkarapāṃsulaḥ //
saṃmukho nimimātaṅgo javanācalakampanaḥ
srutarakto babhau śailo ghanadhātuhrado yathā //
dhaneśo 'pi gadāṃ gurvīṃ tasya dānavahastinaḥ
cikṣepa vegāddaityendro nipapātāsya mūrdhani //
gajo gadānipātena sa tena parimūrchitaḥ
dantairbhittvā dharāṃ vegāt papātācalasaṃnibhaḥ //
patite tu gaje tasmin siṃhanādo mahānabhūt
sarvataḥ surasainyānāṃ gajabṛṃhitabṛṃhitaiḥ //
hreṣāraveṇa cāśvānāṃ guṇāsphoṭaiśca dhanvinām
gajaṃ taṃ nihataṃ dṛṣṭvā nimiṃ cāpi parāṅmukham //
śrutvā ca siṃhanādaṃ ca surāṇāmatikopanaḥ
jambho jajvāla kopena pītājya iva pāvakaḥ //
sa surānkoparaktākṣo dhanuṣyāropya sāyakam
tiṣṭhatetyabravīttāvat sārathiṃ cāpyacodayat //
vegena calatastasya tadrathasyābhavaddyutiḥ
yathādityasahasrasyābhuditasyodayācale //
patākinā rathenājau kiṅkiṇījālamālinā
śaśiśubhrātapatreṇa sa tena syandanena tu //
ghaṭṭayansurasainyānāṃ hṛdayaṃ samadṛśyata
tam āyāntam abhiprekṣya dhanuṣyāhitasāyakaḥ //
śatakraturadīnātmā dṛḍhamādhatta kārmukam
bāṇaṃ ca tailadhautāgram ardhacandramajihmagam //
tenāsya saśaraṃ cāpaṃ raṇe cicheda vṛtrahā
kṣipraṃ saṃtyajya taccāpaṃ jambho dānavanandanaḥ //
anyatkārmukamādāya vegavadbhārasādhanam
śarāṃścāśīviṣākārāṃs tailadhautānajihmagān //
śakraṃ vivyādha daśabhir jatrudeśe tu pattribhiḥ
hṛdaye ca tribhiścāpi dvābhyāṃ ca skandhayor dvayoḥ //
śakro 'pi dānavendrāya bāṇajālamapīdṛśam
aprāptāndānavendrastu śarāñchakrabhujeritān //
cicheda daśadhākāśe śarairagniśikhopamaiḥ
tatastu śarajālena devendro dānaveśvaram //
ācchādayata yatnena varṣāsviva ghanairnabhaḥ
daityo 'pi bāṇajālaṃ tad vyadhamatsāyakaiḥ śitaiḥ //
yathā vāyurghanāṭopaṃ parivārya diśo mukhe
śakro 'tha krodhasaṃrambhān na viśeṣayate yadā //
dānavendraṃ tadā cakre gandharvāstraṃ mahādbhutam
tadutthatejasā vyāptam abhūdgamanagocaram //
gandharvanagaraiś cāpi nānāprākāratoraṇaiḥ
muñcadbhiradbhutākārair astravṛṣṭiṃ samantataḥ //
athāstravṛṣṭyā daityānāṃ hanyamānā mahācamūḥ
jambhaṃ śaraṇamāgacchad aprameyaparākramam //
vyākulo 'pi svayaṃ daityaḥ sahasrākṣāstrapīḍitaḥ
smaransādhusamācāraṃ bhītatrāṇaparo 'bhavat //
athāstraṃ mausalaṃ nāma mumoca ditinandanaḥ
tato 'yomusalaiḥ sarvam abhavatpūritaṃ jagat //
ekaprahārakaraṇair apradhṛṣyaiḥ samantataḥ
gandharvanagaraṃ teṣu gandharvāstravinirmitam //
gāndharvamastraṃ saṃdhāya surasainyeṣu cāparam
ekaikena prahāreṇa gajānaśvānmahārathān //
rathāśvānso 'hanatkṣipraṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ
tataḥ surādhipastvāṣṭram astraṃ ca samudīrayat //
saṃdhyamāne tatastvāṣṭre niśceruḥ pāvakārciṣaḥ
tato yantramayān divyān āyudhānduṣpradharṣiṇaḥ //
tairyantrairabhavadbaddham antarikṣe vitānakam
vitānakena tenātha praśamaṃ mausale gate //
śailāstraṃ mumuce jambho yantrasaṃghātatāḍanam
vyāmapramāṇairupalais tato varṣamavartata //
tvāṣṭrasya nirmitānyāśu yantrāṇi tadanantaram
tenopalanipātena gatāni tilaśastataḥ //
yantrāṇi tilaśaḥ kṛtvā śailāstraṃ paramūrdhasu
nipapātātivegenā-dārayatpṛthivīṃ tataḥ //
tato vajrāstram akarot sahasrākṣaḥ puraṃdaraḥ
tadopalamahāvarṣaṃ vyaśīryata samantataḥ //
tataḥ praśānte śailāstre jambho bhūdharasaṃnibhaḥ
aiṣīkamastramakarod abhīto 'tiparākramaḥ //
aiṣīkeṇāgamannāśaṃ vajrāstraṃ śakravallabham
vijṛmbhatyatha caiṣīke paramāstre 'tidurdhare //
jajvalurdevasainyāni sasyandanagajāni tu
dahyamāneṣvanīkeṣu tejasā surasattamaḥ //
āgneyamastramakarod balavānpākaśāsanaḥ
tenāstreṇa tadastraṃ ca babhraṃśe tadanantaram //
tasminpratihate cāstre pāvakāstraṃ vyajṛmbhata
jajvāla kāyaṃ jambhasya sarathaṃ ca sasārathim //
tataḥ pratihataḥ so 'tha daityendraḥ pratibhānavān
vāruṇāstraṃ mumocātha śamanaṃ pāvakārciṣām //
tato jaladharairvyoma sphuradvidyullatākulaiḥ
gambhīramurajadhvānair āpūritam ivāmbaram //
karīndrakaratulyābhir jaladhārābhir ambarāt
patantībhirjagatsarvaṃ kṣaṇenāpūritaṃ babhau //
śāntamāgneyamastraṃ tat pravilokya surādhipaḥ
vāyavyam astram akaron meghasaṃghātanāśanam //
vāyavyāstrabalenātha nirdhūte meghamaṇḍale
babhūva vimalaṃ vyoma nīlotpaladalaprabham //
vāyunā cātighoreṇa kampitāste tu dānavāḥ
na śekustatra te sthātuṃ raṇe 'tibalino 'pi ye //
tadā jambho 'bhavacchailo daśayojanavistṛtaḥ
mārutapratighātārthaṃ dānavānāṃ bhayāpahaḥ //
muktanānāyudhodagratejo 'bhijvalitadrumaḥ
tataḥ praśamite vāyau daityendre parvatākṛtau //
mahāśanīṃ vajramayīṃ mumocāśu śatakratuḥ
tayāśanyā patitayā daityasyācalarūpiṇaḥ //
kandarāṇi vyaśīryanta samantānnirjharāṇi tu
tataḥ sā dānavendrasya śailamāyā nyavartata //
nivṛttaśailamāyo 'tha dānavendro madotkaṭaḥ
babhūva kuñjaro bhīmo mahāśailasamākṛtiḥ //
sa mamarda surānīkaṃ dantaiścāpyahanatsurān
babhañja pṛṣṭhataḥ kāṃścit kareṇāveṣṭya dānavaḥ //
tataḥ kṣapayatastasya surasainyāni vṛtrahā
astraṃ trailokyadurdharṣaṃ nārasiṃhaṃ mumoca ha //
tataḥ siṃhasahasrāṇi niścerurmantratejasā
kṛṣṇadaṃṣṭrāṭṭahāsāni krakacābhanakhāni ca //
tairvipāṭitagātro 'sau gajamāyāṃ vyapothayat
tataścāśīviṣo ghoro 'bhavatphaṇaśatākulaḥ //
viṣaniḥśvāsanirdagdhaṃ surasainyaṃ mahārathaḥ
tato 'straṃ gāruḍaṃ cakre śakraścārubhujastadā //
tato garutmatastasmāt sahasrāṇi viniryayuḥ
tairgarutmadbhirāsādya jambho bhujagarūpavān
kṛtastu khaṇḍaśo daityaḥ sāsya māyā vyanaśyata //
pranaṣṭāyāṃ tu māyāyāṃ tato jambho mahāsuraḥ
cakāra rūpamatulaṃ candrādityapathānugam
vivṛttavadano grastum iyeṣa surapuṃgavān //
tato 'sya viviśurvaktraṃ samahārathakuñjarā
surasenāviśadbhīmaṃ pātālottānatālukam //
sainyeṣu grasyamāneṣu dānavena balīyasā
śakro dainyaṃ samāpannaḥ śrāntabāhuḥ savāhanaḥ //
kartavyatāṃ nādhyagacchat provācedaṃ janārdanam
kimanantaramatrāsti kartavyasyāvaśeṣitam //
yadāśritya ghaṭāmo 'sya dānavasya yuyutsavaḥ
tato hariruvācedaṃ vajrāyudhamudāradhīḥ //
na sāṃprataṃ raṇastyājyas tvayā kātarabhairavaḥ
vardhasvāśu mahāmāyāṃ puraṃdara ripuṃ prati //
mayaiṣa lakṣito daityo 'dhiṣṭhitaḥ prāptapauruṣaḥ
mā śakra mohamāgaccha kṣipramastraṃ smara prabho //
tataḥ śakraḥ prakupito dānavaṃ prati devarāṭ
nārāyaṇāstraṃ prayato mumocāsuravakṣasi //
etasminnantare daityo vivṛtāsyo 'grasatkṣaṇāt
trīṇi lakṣāṇi gandharvīkiṃnaroragarākṣasān //
tato nārāyaṇāstraṃ tat papātāsuravakṣasi
mahāstrabhinnahṛdayaḥ susrāva rudhiraṃ ca saḥ //
raṇāgāramivodgāraṃ tatyājāsuranandanaḥ
tadastratejasā tasya rūpaṃ daityasya nāśitam //
tataścāntardadhe daityo viyatyanupalakṣitaḥ
gaganasthaḥ sa daityendraḥ śastrāsanamatīndriyam //
mumoca surasainyānāṃ saṃhāre kāraṇaṃ param
prāsānparaśvadhāṃścakrān bāṇānvajrānsamudgarān //
kuṭhārānsaha khaḍgaiśca bhindipālānayoguḍān
vavarṣa dānavo raudro hy abandhyānakṣayānapi //
tairastrairdānavairmuktair devānīkeṣu bhīṣaṇaiḥ
bāhubhirdharaṇiḥ pūrṇā śirobhiśca sakuṇḍalaiḥ //
ūrubhir gajahastābhaiḥ karīndrairvācalopamaiḥ
bhagneṣādaṇḍacakrākṣai rathaiḥ sārathibhiḥ saha //
duḥsaṃcārābhavatpṛthvī māṃsaśoṇitakardamā
rudhiraughahradāvartā śavarāśiśiloccayaiḥ //
kabandhanṛtyasaṃkule sravadvasāsrakardame jagattrayopasaṃhṛtau same samastadehinām
śṛgālagṛdhravāyasāḥ paraṃ pramodamādadhuḥ kvacidvikṛṣṭalocanaḥ śavasya rauti vāyasaḥ //
vikṛṣṭapīvarāntrakāḥ prayānti jambukāḥ kvacit kvacitsthito 'tibhīṣaṇaḥ śvacañcucarvito bakaḥ
mṛtasya māṃsamāharañchvajātayaśca saṃsthitāḥ kvacidvṛko gajāsṛjaṃ papau nilīyatāntrataḥ //
kvacit turaṃgamaṇḍalī vikṛṣyate śvajātibhiḥ kvacitpiśācajātakaiḥ prapītaśoṇitāsavaiḥ
svakāminīyutairdrutaṃ pramodamattasaṃbhramair mamaitadānayānanaṃ khuro 'yamastu me priyaḥ //
karo 'yamabjasaṃnibho mamāstu karṇapūrakaḥ saroṣamīkṣate 'parā vapāṃ vinā priyaṃ tadā
parā priyā hyavāpa yadbhṛtoṣṇaśoṇitāsavaṃ vikṛṣya śavacarma tatprabaddhasāndrapallavam //
cakāra yakṣakāminī taruṃ kuṭhārapāṭitaṃ gajasya dantamātmajaṃ pragṛhya kumbhasaṃpuṭam
vipāṭya mauktikaṃ paraṃ priyaprasādamicchate samāṃsaśoṇitāsavaṃ papuśca yakṣarākṣasāḥ //
mṛtāśvakeśavāsitaṃ rasaṃ pragṛhya pāṇinā priyāvimuktajīvitaṃ samānayāsṛgāsavam
na pathyatāṃ prayāti me gataṃ śmaśānagocaraṃ narasya tajjahātyasau praśasya kiṃnarānanam //
sa nāga eṣa no bhayaṃ dadhāti muktajīvito na dānavasya śakyate mayā tadekayānanam
iti priyāya vallabhā vadanti yakṣayoṣitaḥ pare kapālapāṇayaḥ piśācayakṣarākṣasāḥ //
vadanti dehi dehi me mamātibhakṣyacāriṇaḥ pare 'vatīrya śoṇitāpagāsu dhautamūrtayā
pitṝn pratarpya devatāḥ samarcayanti cāmiṣair gajoḍupe susaṃsthitāstaranti śoṇitaṃ hradam //
iti pragāḍhasaṃkaṭe surāsure susaṃgare bhayaṃ samujhya durjayā bhaṭāḥ sphuṭanti māninaḥ //
tata śakro dhaneśaśca varuṇaḥ pavano 'nalaḥ
yamo 'pi nirṛtiścāpi divyāstrāṇi mahābalāḥ //
ākāśe mumucuḥ sarve dānavānabhisaṃdhya te
astrāṇi vyarthatāṃ jagmur devānāṃ dānavānprati //
saṃrambheṇāpyayudhyanta saṃhatāstumulena ca
gatiṃ na vividuścāpi śrāntā daityasya devatāḥ //
daityāstrabhinnasarvāṅgā hy akiṃcitkaratāṃ gatāḥ
parasparaṃ vyalīyanta gāvaḥ śītārditā iva //
tadavasthānharirdṛṣṭvā devāñchakramuvāca ha
brahmāstraṃ smara devendra yasyāvadhyo na vidyate
viṣṇunā coditaḥ śakraḥ sasmārāstraṃ mahaujasam //
sampūjitaṃ nityamarātināśanaṃ samāhitaṃ bāṇamamitraghātane
dhanuṣyajayye viniyojya buddhimān abhūttato mantrasamādhimānasaḥ //
sa mantramuccārya yatāntarāśayo vadhāya daityasya dhiyābhisaṃdhya tu
vikṛṣya karṇāntam akuṇṭhadīdhitiṃ mumoca vīkṣyāmbaramārgamunmukhaḥ //
athāsuraḥ prekṣya mahāstramāhitaṃ vihāya māyāmavanau vyatiṣṭhata
pravepamānena mukhena śuṣyatā balena gātreṇa ca saṃbhramākulaḥ //
tatastu tasyāstravarābhimantritaḥ śaro 'rdhacandrapratimo mahāraṇe
puraṃdarasyāsanabandhutāṃ gato navārkabimbaṃ vapuṣā viḍambayan //
kirīṭakoṭisphuṭakāntisaṃkaṭaṃ sugandhinānākusumādhivāsitam
prakīrṇadhūmajvalanābhamūrdhajaṃ papāta jambhasya śiraḥ sakuṇḍalam //
tasminvinihate jambhe dānavendrāḥ parāṅmukhāḥ
tataste bhagnasaṃkalpāḥ prayayuryatra tārakaḥ //
tāṃstu trastānsamālokya śrutvāroṣamagātparam
sa jambhadānavendraṃ tu surai raṇamukhe hatam //
sāvalepaṃ sasaṃrambhaṃ sagarvaṃ saparākramam
sāviṣkāramanākāraṃ tārako bhāvamāviśat //
sa jaitraṃ rathamāsthāya sahasreṇa garutmatām
saṃrambhāddānavendrastu surai raṇamukhe gataḥ //
sarvāyudhapariṣkāraḥ sarvāstraparirakṣitaḥ
trailokyaṛddhisampannaḥ suvistṛtamahānanaḥ //
raṇāyābhyapatattūrṇaṃ sainyena mahatā vṛtaḥ
jambhāstrakṣatasarvāṅgaṃ tyaktvairāvatadantinam //
sajjaṃ mātalinā guptaṃ rathamindrasya tejasā
taptahemapariṣkāraṃ mahāratnasamanvitam //
caturyojanavistīrṇaṃ siddhasaṃghapariṣkṛtam
gandharvakiṃnarodgītam apsaronṛtyasaṃkulam //
sarvāyudham asaṃbādhaṃ vicitraracanojjvalam
taṃ rathaṃ devarājasya parivārya samantataḥ //
daṃśitā lokapālāstu tasthuḥ sagaruḍadhvajāḥ
tataścacāla vasudhā tato rūkṣo marudvavau //
tato 'mbudhaya udbhūtās tato naṣṭā raviprabhā
tatastamaḥ samudbhūtaṃ nāto 'dṛśyanta tārakāḥ //
tato jajvalurastrāṇi tato 'kampata vāhinī
ekatastārako daityaḥ surasaṃghastu caikataḥ //
lokāvasādamekatra jagatpālanamekataḥ
carācarāṇi bhūtāni surāsuravibhedataḥ //
taddvidhāpyekatāṃ yātaṃ dadṛśuḥ prekṣakā iva
yadvastu kiṃcil lokeṣu triṣu sattāsvarūpakam
tat tatrādṛśyad akhilaṃ khilībhūtavibhūtikam //
astrāṇi tejāṃsi dhanāni dhairyaṃ senābalaṃ vīryaparākramau ca
sattvaujasāṃ tannikaraṃ babhūva surāsurāṇāṃ tapaso balena //
athābhimukham āyāntaṃ navabhirnataparvabhiḥ
bāṇairanalakalpāgrair bibhidustārakaṃ hṛdi //
sa tānacintya daityendraḥ surabāṇāngatānhṛdi
navabhirnavabhirbāṇaiḥ surānvivyādha dānavaḥ //
jagaddharaṇasambhūtaiḥ śalyairiva puraḥsaraiḥ
tato 'cchinnaṃ śaravrātaṃ saṃgrāme mumucuḥ surāḥ //
anantaraṃ ca kāntānām aśrupātamivāniśam
tadaprāptaṃ viyatyeva nāśayāmāsa dānavaḥ //
śarairyathā kucaritaiḥ prakhyātaṃ paramāgatam
sunirmalaṃ kramāyātaṃ kuputraḥ svaṃ mahākulam //
tato nivārya tadbāṇajālaṃ surabhujeritam
bāṇairvyoma diśaḥ pṛthvīṃ pūrayāmāsa dānavaḥ //
cicheda puṅkhadeśeṣu svake sthāne ca lāghavāt
bāṇajālaiḥ sutīkṣṇāgraiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ //
karṇāntakṛṣṭairvimalaiḥ suvarṇarajatojjvalaiḥ
śāstrārthaiḥ saṃśayaprāptān yathārthānvai vikalpitaiḥ //
tataḥ śatena bāṇānāṃ śakraṃ vivyādha dānavaḥ
nārāyaṇaṃ ca saptatyā navatyā ca hutāśanam //
daśabhirmārutaṃ mūrdhni yamaṃ daśabhireva ca
dhanadaṃ caiva saptatyā varuṇaṃ ca tathāṣṭabhiḥ //
viṃśatyā nirṛtiṃ daityaḥ punaścāṣṭābhireva ca
vivyādha punarekaikaṃ daśabhirdaśabhiḥ śaraiḥ //
tathā ca mātaliṃ daityo vivyādha tribhirāśugaiḥ
garuḍaṃ daśabhiścaiva sa vivyādha patatribhiḥ //
punaśca daityo devānāṃ tilaśo nataparvabhiḥ
cakāra varmajātāni cicheda ca dhanūṃṣi tu
tato vikavacā devā vidhanuṣkāḥ śaraiḥ kṛtāḥ //
athānyāni cāpāni tasminsaroṣā raṇe lokapālā gṛhītvā samantāt
śarairakṣayairdānavendraṃ tatakṣus tadā dānavo 'marṣasaṃraktanetraḥ //
śarānagnikalpānvavarṣāmarāṇāṃ tato bāṇamādāya kalpānalābham
jaghānorasi kṣipramindraṃ subāhuṃ mahendro vyakampadrathopastha eva //
vilokyāntarikṣe sahasrārkabimbaṃ punardānavo viṣṇumudbhūtavīryam
śarābhyāṃ jaghānāṃsamūle salīlaṃ tataḥ keśavasyāpatacchārṅgamagre //
tatastārakaḥ pretanāthaṃ pṛṣatkair vasuṃ tasya savye smarankṣudrabhāvam
śarairagnikalpairjaleśasya kāyaṃ raṇe 'śoṣayaddurjayo daityarājaḥ //
śarairagnikalpaiścakārāśu daityas tathā rākṣasānbhītabhītāndiśāsu
pṛṣatkaiśca rūkṣairvikāraprayuktaṃ cakārānilaṃ līlayaivāsureśaḥ //
kṣaṇāllabdhacittāḥ svayaṃ viṣṇuśakrānalādyāḥ susaṃhatya tīkṣṇaiḥ pṛṣatkaiḥ /
pracakruḥ pracaṇḍena daityena sārdhaṃ mahāsaṃgaraṃ saṃgaragrāsakalpam //
athānamya cāpaṃ haristīkṣṇabāṇair hanatsārathiṃ daityarājasya hṛdyam
dhvajaṃ dhūmaketuḥ kirīṭaṃ mahendro dhaneśo dhanuḥ kāñcanānaddhapṛṣṭham
yamo bāhudaṇḍaṃ rathāṅgāni vāyur niśācāriṇām īśvarasyāpi varma //
dṛṣṭvā tadyuddhamamarair akṛtrimaparākramam
daityanāthaḥ kṛtaṃ saṃkhye svabāhuyugabāndhavaḥ //
mumoca mudgaraṃ bhīmaṃ sahasrākṣāya saṃgare
dṛṣṭvā mudgaram āyāntam anivāryamathāmbare //
rathādāplutya dharaṇīm agamatpākaśāsanaḥ
mudgaro 'pi rathopasthe papāta paruṣasvanaḥ //
sa rathaṃ cūrṇayāmāsa na mamāra ca mātaliḥ
gṛhītvā paṭṭiśaṃ daityo jaghānorasi keśavam //
skandhe garutmataḥ so 'pi niṣasāda vicetanaḥ
khaḍgena rākṣasendrasya nicakarta ca vāhanam //
yamaṃ ca pātayāmāsa bhūmau daityo bhuśuṇḍinā
vahniṃ ca bhindipālena tāḍayāmāsa mūrdhani //
vāyuṃ ca dorbhyāmutkṣipya pātayāmāsa bhūtale
dhaneśaṃ ca dhanuṣkoṭyā kuṭṭayāmāsa kopanaḥ //
tato devanikāyānām ekaikaṃ samare tataḥ
jaghānāstrairasaṃkhyeyair daityendro 'mitavikramaḥ //
labdhasaṃjñaḥ kṣaṇādviṣṇuś cakraṃ jagrāha durdharam
dānavendravasāsiktaṃ piśitāśanakonmukham //
mumoca dānavendrasya dṛḍhaṃ vakṣasi keśavaḥ
papāta cakraṃ daityasya hṛdaye bhāskaradyuti //
vyaśīryata tataḥ kāye nīlotpalamivāśmani
tato vajraṃ mahendrastu pramumocārcitaṃ ciram //
yasmiñjayāśā śakrasya dānavendraraṇe tvabhūt
tārakasya susaṃprāpya śarīraṃ śauryaśālinaḥ //
vyaśīryata vikīrṇārciḥ śatadhā khaṇḍatāṃ gatam
vināśamagamanmuktaṃ vāyunāsuravakṣasi //
jvalitaṃ jvalanābhāsam aṅkuśaṃ kuliśaṃ yathā
vināśamāgataṃ dṛṣṭvā vāyuścāṅkuśamāhave //
ruṣṭaḥ śailendramutpāṭya puṣpitadrumakandaram
cikṣepa dānavendrāya pañcayojanavistṛtam //
mahīdharaṃ tam āyāntaṃ daityaḥ smitamukhastadā
jagrāha vāmahastena bālakandukalīlayā //
tato daṇḍaṃ samudyamya kṛtāntaḥ krodhamūrchitaḥ
daityendraṃ mūrdhni cikṣepa bhrāmya vegena durjayaḥ //
so 'surasyāpatanmūrdhni daityastaṃ ca na buddhavān
kalpāntadahanālokām ajayyāṃ jvalanastataḥ //
śaktiṃ cikṣepa durdharṣāṃ dānavendrāya saṃyuge
navā śirīṣamāleva sāsya vakṣasyarājata //
tataḥ khaḍgaṃ samākṛṣya kośād ākāśanirmalam
bhāsitāsitadigbhāgaṃ lokapālo 'pi nirṛtiḥ //
cikṣepa dānavendrāya tasya mūrdhni papāta ca
patitaścāgamatkhaḍgaḥ sa śīghraṃ śatakhaṇḍatām //
jaleśastūgradurdharṣaṃ viṣapāvakabhairavam
mumoca pāśaṃ daityasya bhujabandhābhilāṣukaḥ //
sa daityabhujamāsādya sarpaḥ sadyo vyapadyata
sphuṭitakrakacakrūradaśanālir mahāhanuḥ //
tato 'śvinau samarutaḥ sasādhyāḥ samahoragāḥ
yakṣarākṣasagandharvā divyanānāstrapāṇayaḥ //
jaghnurdaityeśvaraṃ sarve sambhūya sumahābalāḥ
na cāstrāṇyasya sajanti gātre vajrācalopame //
tato rathādavaplutya tārako dānavādhipaḥ
jaghāna koṭiśo devān karapārṣṇibhireva ca //
hataśeṣāṇi sainyāni devānāṃ vipradudruvuḥ
diśo bhītāni saṃtyajya raṇopakaraṇāni tu //
lokapālāṃstato daityo babandhendramukhānraṇe
sakeśavāndṛḍhaiḥ pāśaiḥ paśumāraḥ paśūniva //
sa bhūyo rathamāsthāya jagāma svakamālayam
siddhagandharvasaṃghuṣṭavipulācalamastakam //
stūyamāno ditisutair apsarobhirvinoditaḥ
trailokyalakṣmīstaddeśe prāviśatsvapuraṃ yathā //
niṣasādāsane padmarāgaratnavinirmite
tataḥ kiṃnaragandharvanāganārīvinoditaiḥ
kṣaṇaṃ vinodyamānastu pracalanmaṇikuṇḍalaḥ //
Matsya-Purāṇa 154
prādurāsītpratīhāraḥ śubhranīlāmbujāmbaraḥ
sa jānubhyāṃ mahīṃ gatvā pihitāsyaḥ svapāṇinā //
uvācānāvilaṃ vākyam alpākṣaraparisphuṭam
daityendramarkavṛndānāṃ bibhrataṃ bhāsvaraṃ vapuḥ //
kālanemiḥ surānbaddhāṃś cādāya dvāri tiṣṭhati
sa vijñāpayati stheyaṃ kva bandibhiriti prabho //
tanniśamyābravīddaityaḥ pratīhārasya bhāṣitam
yatheṣṭaṃ sthīyatāmebhir gṛhaṃ me bhuvanatrayam //
kevalaṃ pāśabandhena vimuktairavilambitam
evaṃ kṛte tato devā dūyamānena cetasā //
jagmurjagadguruṃ draṣṭuṃ śaraṇaṃ kamalodbhavam
niveditāste śakrādyāḥ śirobhirdharaṇiṃ gatāḥ
tuṣṭuvuḥ spaṣṭavarṇārthair vacobhiḥ kamalāsanam //
tvamoṃkāro 'syaṅkurāya prasūto viśvasyātmānantabhedasya pūrvam
sambhūtasyānantaraṃ sattvamūrte saṃhārecchoste namo rudramūrte //
vyaktiṃ nītvā tvaṃ vapuḥ svaṃ mahimnā tasmādaṇḍāt sābhidhānādacintyaḥ
dyāvāpṛthvyor ūrdhvakhaṇḍāvarāmyāṃ hy aṇḍādasmāttvaṃ vibhāgaṃ karoṣi //
vyaktaṃ merau yajjanāyustavābhūd evaṃ vidmastvatpraṇītaścakāsti
vyaktaṃ devā janmanaḥ śāśvatasya dyauste mūrdhā locane candrasūryau //
vyālāḥ keśāḥ śrotrarandhrā diśaste pādau bhūmirnābhirandhre samudrāḥ
māyākāraḥ kāraṇaṃ tvaṃ prasiddho vedaiḥ śānto jyotiṣā tvaṃ vimuktaḥ //
vedārtheṣu tvāṃ vivṛṇvanti buddhvā hṛtpadmāntaḥsaṃniviṣṭaṃ purāṇam
tvāmātmānaṃ labdhayogā gṛṇanti sāṃkhyairyāstāḥ sapta sūkṣmāḥ praṇītāḥ //
tāsāṃ heturyāṣṭamī cāpi gītā tasyāṃ tasyāṃ gīyase vai tvamantam
dṛṣṭvā mūrtiṃ sthūlasūkṣmāṃ cakāra devairbhāvāḥ kāraṇaiḥ kaiściduktāḥ //
sambhūtāste tvatta evādisarge bhūyastāṃ tāṃ vāsanāṃ te 'bhyupeyuḥ
tvatsaṃkalpenāntamāyāptigūḍhaḥ kālo meyo dhvastasaṃkhyāvikalpaḥ //
bhāvābhāvavyaktisaṃhārahetus tvaṃ so 'nantastasya kartāsi cātman
ye 'nye sūkṣmāḥ santi tebhyo 'bhigītaḥ sthūlā bhāvāścāvṛtāraśca teṣām //
tebhyaḥ sthūlaistaiḥ purāṇaiḥ pratīto bhūtaṃ bhavyaṃ caivamudbhūtibhājām
bhāve bhāve bhāvitaṃ tvā yunakti yuktaṃ yuktaṃ vyaktibhāvānnirasya
itthaṃ devo bhaktibhājāṃ śaraṇyas trātā goptā no bhavānantamūrtiḥ //
viremuramarāḥ stutvā brahmāṇamavikāriṇam
tasthurmanobhir iṣṭārthasamprāptiprārthanāstataḥ //
evaṃ stuto viriñcistu prasādaṃ paramaṃ gataḥ
amarānvaradenāha vāmahastena nirdiśan //
nārī yābhartṛkākasmāt tanuste tyaktabhūṣaṇā
na rājate tathā śakra mlānavaktraśiroruhā //
hutāśanavimukto 'pi na dhūmena virājase
bhasmaneva praticchanno dagdhadāvaściroṣitaḥ //
yamāmayamaye naiva śarīre tvaṃ virājase
daṇḍasyālambaneneva hy akṛcchrastu pade pade //
rajanīcaranātho 'pi kiṃ bhīta iva bhāṣase
rākṣasendra kṣatārāte tvamarātikṣato yathā //
tanuste varuṇocchuṣkā parītasyeva vahninā
vimuktarudhiraṃ pāśaṃ phaṇibhiḥ pravilokayan //
vāyo bhavān vicetaskas tvaṃ snigdhairiva nirjitaḥ
kiṃ tvaṃ bibheṣi dhanada saṃnyasyaiva kuberatām //
rudrāstriśūlinaḥ santo vadadhvaṃ bahuśūlatām
bhavantaḥ kena tatkṣiptaṃ tejastu bhavatāmapi //
akiṃcitkaratāṃ yātaḥ karaste na vibhāsate
alaṃ nīlotpalābhena cakreṇa madhusūdana //
kiṃ tvayānudarālīnabhuvanapravilokanam
kriyate stimitākṣeṇa bhavatā viśvatomukha //
evamuktāḥ surāstena brahmaṇā brahmamūrtinā
vācāṃ pradhānabhūtatvān mārutaṃ tamacodayan //
atha viṣṇumukhairdevaiḥ śvasanaḥ pratibodhitaḥ
caturmukhaṃ tadā prāha carācaraguruṃ vibhum //
na tu vetsi carācarabhūtagataṃ bhavabhāvamatīva mahānucchritaḥ prabhavaḥ /
punararthivaco 'bhivistṛtaśravaṇopamakautukabhāvakṛtaḥ //
tvamananta karoṣi jagadbhavatāṃ sacarācaragarbhavibhinnaguṇām
amarāsurametadaśeṣamapi tvayi tulyamaho janako 'si yataḥ //
piturasti tathāpi manovikṛtiḥ saguṇo viguṇo balavānabalaḥ
bhavato varalābhanivṛttabhayaḥ kuliśāṅgasuto ditijo 'tibalaḥ //
sacarācaranirmathane kimiti kitavastu kṛto vihito bhavatā
kila deva tvayā sthitaye jagatāṃ mahadadbhutacitraviciguṇāḥ //
api tuṣṭikṛtaḥ śrutakāmaphalā vihitā dvijanāyaka devagaṇāḥ
api nākamabhūtkila yajñabhujāṃ bhavato viniyogavaśātsatatam //
apahṛtya vimānagaṇaṃ sa kṛto ditijena mahāmarubhūmisamaḥ
kṛtavānasi sarvaguṇātiśayaṃ yamaśeṣamahīdhararājatayā //
samamiṅgitabhāvavidhiḥ sa girir gaganena sadocchrayatāṃ hi gataḥ
adhivāsavihāravidhāvucito ditijane pavikṣataśṛṅgataṭaḥ //
pariluṇṭhitaratnaguhānivaho bahudaityasabhāśrayatāṃ gamitaḥ
surarāja sa tasya bhayena gataṃ vyadadhādaśarīra ito 'pi vṛthā //
upayogyatayā vivṛtaṃ suciraṃ vimaladyutipūritadigvadanam
bhavataiva vinirmitamādiyuge surahetisamūham anutthamidam //
ditijasya śarīramavāpya gataṃ śatadhā matibhedamivālpamanāḥ
āsāradhūlidhvastāṅgā dvārasthāḥ smaḥ kadarthinaḥ
labdhapraveśāḥ kṛcchreṇa vayaṃ tasyāmaradviṣaḥ //
sabhāyāmamarā deva nikṛṣṭe 'pyupaveśitāḥ
vetrahastair ajalpantas tato 'pahasitāstu taiḥ //
mahārthāḥ siddhasarvārthā bhavantaḥ svalpabhāṣiṇaḥ
cāṭuyuktamatho karma hy amarā bahu bhāṣata //
samayaṃ daityasiṃhasya saśakrasya nu saṃsthitāḥ
vadateti ca daityasya preṣyairvihasitā bahu //
ṛtavo mūrtimantastam upāsante hyaharniśam
kṛtāparādhasaṃtrāsaṃ na tyajanti kadācana //
tantrītrayalayopetaṃ siddhagandharvakiṃnaraiḥ
surāgam upadhā nityaṃ gīyate tasya veśmasu //
hantākṛtopakaraṇair mitrāṇi gurulāghavaiḥ
śaraṇāgatasaṃtyāgī tyaktasatyapariśrayaḥ //
iti niḥśeṣamathavā niḥśeṣaṃ vai na śakyate
tasyāvinayamākhyātuṃ sraṣṭā tatra parāyaṇam //
ityuktaḥ svātmabhūrdevaḥ surairdaityaviceṣṭitam
surānuvāca bhagavāṃs tataḥ smitamukhāmbujaḥ //
avadhyastārako daityaḥ sarvairapi surāsuraiḥ
yasya vadhyaḥ sa nādyāpi jātastribhuvane pumān //
mayā sa varadānena chandayitvā nivāritaḥ
tapasaḥ sāṃprataṃ rājā trailokyadahanātmakāt //
sa ca vavre vadhaṃ daityaḥ śiśutaḥ saptavāsarāt
sa saptadivaso bālaḥ śaṃkarādyo bhaviṣyati //
tārakasya nihantā sa bhāskarābho bhaviṣyati
sāṃprataṃ cāpyapatnīkaḥ śaṃkaro bhagavānprabhuḥ //
yaccāhamuktavānyasyā hy uttānakaratā sadā
uttāno varadaḥ pāṇir eṣa devyāḥ sadaiva tu //
himācalasya duhitā sā tu devī bhaviṣyati
tasyāḥ sakāśādyaḥ śarvas tv araṇyāṃ pāvako yathā //
janayiṣyati taṃ prāpya tārako 'bhibhaviṣyati
mayāpyupāyaḥ sa kṛto yathaivaṃ hi bhaviṣyati //
śeṣaścāpyasya vibhavo vinaśyettadanantaram
stokakālaṃ pratīkṣadhvaṃ nirviśaṅkena cetasā //
ityuktāstridaśāstena sākṣātkamalajanmanā
jagmustaṃ praṇipatyeśaṃ yathāyogaṃ divaukasaḥ //
tato gateṣu deveṣu brahmā lokapitāmahaḥ
niśāṃ sasmāra bhagavān svatanoḥ pūrvasaṃbhavām //
tato bhagavatī rātrir upatasthe pitāmaham
tāṃ vivikte samālokya brahmovāca vibhāvarīm //
vibhāvari mahatkāyaṃ vibudhānāmupasthitam
tatkartavyaṃ tvayā devi śṛṇu kāryasya niścayam //
tārako nāma daityendraḥ suraketuranirjitaḥ
tasyābhāvāya bhagavāñ janayiṣyati ceśvaraḥ //
sutaṃ sa bhavitā tasya tārakasyāntakārakaḥ
śaṃkarasyābhavatpatnī satī dakṣasutā tu yā //
sā mṛtā kupitā devī kasmiṃścitkāraṇāntare
bhavitā himaśailasya duhitā lokabhāvinī //
viraheṇa harastasyā matvā śūnyaṃ jagattrayam
tapasyanhimaśailasya kandare siddhasevite //
pratīkṣamāṇastajjanma kaṃcitkālaṃ nivatsyati
tayoḥ sutaptatapasor bhavitā yo mahābalaḥ //
sa bhaviṣyati daityasya tārakasya vināśakaḥ
jātamātrā tu sā devī svalpasaṃjñā ca bhāminī //
virahotkaṇṭhitā gāḍhaṃ harasaṃgamalālasā
tayoḥ sutaptatapasoḥ saṃyogaḥ syācchubhānane //
tatastābhyāṃ tu janitaḥ svalpo vākkalaho bhavet
tato 'pi saṃśayo bhūyas tārakaṃ prati dṛśyate //
tayoḥ saṃyuktayostasmāt suratāsaktikāraṇe
vighnastvayā vidhātavyo yathā tābhyāṃ tathā śṛṇu //
garbhasthāne ca tanmātuḥ svena rūpeṇa rañjaya
tato vihāya śarvastāṃ viśrānto narmapūrvakam //
bhartsayiṣyati tāṃ devīṃ tataḥ sā kupitā satī
prayāsyati tapaścartuṃ tattasmāttapase punaḥ //
janayiṣyati yaṃ śarvā dayitadyutimaṇḍitam
sa bhaviṣyati hantā vai surārīṇāmasaṃśayam //
tvayāpi dānavā devi hantavyā lokadurjayāḥ
yāvacca na satī dehasaṃkrāntaguṇasaṃcayā //
tatsaṃgamena tāvattvaṃ daityānhantuṃ na śakṣyase
evaṃ kṛte tapastaptvā sṛṣṭisaṃhārakāriṇī //
samāptaniyamā devī yadā comā bhaviṣyati
tadā svameva tadrūpaṃ śailajā pratipatsyate //
tanustavāpi sahajā saikānaṃśā bhaviṣyati
rūpāṃśena tu saṃyuktā tvamumāyāṃ bhaviṣyasi //
ekānaṃśeti lokastvāṃ varade pūjayiṣyati
bhedairbahuvidhākāraiḥ sarvagā kāmasādhinī //
oṃkāravaktrā gāyatrī tvamiti brahmavādibhiḥ
ākrāntirūrjitākārā rājabhiśca mahābhujaiḥ //
tvaṃ bhūriti viśāṃ mātā śūdraiḥ śaivīti pūjitā
kṣāntirmunīnāmakṣobhyā dayā niyamināmiti //
tvaṃ mahopāyasaṃdohā nītirnayavisarpiṇām
paricchittistvamarthānāṃ tvamīhā prāṇihṛcchayā //
tvaṃ muktiḥ sarvabhūtānāṃ tvaṃ gatiḥ sarvadehinām
tvaṃ ca kīrtimatāṃ kīrtis tvaṃ mūrtiḥ sarvadehinām //
ratistvaṃ raktacittānāṃ prītistvaṃ hṛṣṭadarśinām
tvaṃ kāntiḥ kṛtabhūṣāṇāṃ tvaṃ śāntirduḥkhakarmaṇām //
tvaṃ bhrāntiḥ sarvabodhānāṃ tvaṃ gatiḥ kratuyājinām
jaladhīnāṃ mahāvelā tvaṃ ca līlā vilāsinām //
saṃbhūtistvaṃ padārthānāṃ sthitistvaṃ lokapālinī
tvaṃ kālarātrirniḥśeṣabhuvanāvalināśinī //
priyakaṇṭhagrahānandadāyinī tvaṃ vibhāvarī
ityanekavidhairdevi rūpairloke tvamarcitā //
ye tvāṃ stoṣyanti varade pūjayiṣyanti vāpi ye
te sarvakāmānāpsyanti niyatā nātra saṃśayaḥ //
ityuktā tu niśā devī tathetyuktvā kṛtāñjaliḥ
jagāma tvaritā tūrṇaṃ gṛhaṃ himagireḥ param //
tatrāsīnāṃ mahāharmye ratnabhittisamāśrayām
dadarśa menāmāpāṇḍucchavivaktrasaroruhām //
kiṃcic chyāmamukhodagrastanabhārāvanāmitām
mahauṣadhigaṇābaddhamantrarājaniṣevitām //
udvahatkanakonnaddhajīvarakṣāmahoragām
maṇidīpagaṇajyotir mahālokaprakāśite //
prakīrṇabahusiddhārthe manojaparivārake
śucinyaṃśukasaṃchannabhūśayyāstaraṇojjvale //
dhūpāmodamanoramye sarjagandhopayogike
tataḥ krameṇa divase gate dūraṃ vibhāvarī //
vyajṛmbhata sukhodarke tato menā mahāgṛhe
prasuptaprāyapuruṣe nidrābhūtopacārike //
sphuṭāloke śaśabhṛti bhrāntirātrivihaṃgame
rajanīcarabhūtānāṃ saṃghairāvṛtacatvare //
gāḍhakaṇṭhagrahālagnasubhageṣṭajane tataḥ
kiṃcidākulatāṃ prāpte menānetrāmbujadvaye //
āviveśa mukhe rātriḥ sucirasphuṭasaṃgamā
janmadāyā jaganmātuḥ krameṇa jaṭharāntare //
āviveśāntaraṃ janma manyamānā kṣapā tu vai
arañjayacchaviṃ devyā guhāraṇye vibhāvarī //
tato jagatpatiprāṇaheturhimagiripriyā
brāhme muhūrte subhage vyasūyata guhāraṇim //
tasyāṃ tu jāyamānāyāṃ jantavaḥ sthāṇujaṅgamāḥ
abhavansukhinaḥ sarve sarvalokanivāsinaḥ //
nārakāṇāmapi tadā sukhaṃ svargasamaṃ mahat
abhavatkrūrasattvānāṃ cetaḥ śāntaṃ ca dehinām //
jyotiṣāmapi tejastvam abhavatsuratonnatā
vanāśritāścauṣadhayaḥ svāduvanti phalāni ca //
gandhavanti ca mālyāni vimalaṃ ca nabho 'bhavat
mārutaśca sukhasparśo diśaśca sumanoharā //
tena codbhūtaphalitaparipākaguṇojjvalāḥ
abhavatpṛthivī devī śālimālākulāpi ca //
tapāṃsi dīrghacīrṇāni munīnāṃ bhāvitātmanām
tasmingatāni sāphalyaṃ kāle nirmalacetasām //
vismṛtāni ca śastrāṇi prādurbhāvaṃ prapedire
prabhāvastīrthamukhyānāṃ tadā puṇyatamo 'bhavat //
antarikṣe surāścāsan vimāneṣu sahasraśaḥ
samahendraharibrahmavāyuvahnipurogamāḥ //
puṣpavṛṣṭiṃ pramumucus tasmiṃstu himabhūdhare
jagurgandharvamukhyāśca nanṛtuścāpsarogaṇāḥ //
meruprabhṛtayaścāpi mūrtimanto mahābalāḥ
tasminmahotsave prāpte divyaprabhṛtapāṇayaḥ //
saritaḥ sāgarāścaiva samājagmuśca sarvaśaḥ
himaśailo 'bhavalloke tathā sarvaiścarācaraiḥ //
sevyaścāpyabhigamyaśca sa śreyāṃścācalottamaḥ
anubhūyotsavaṃ devā jagmuḥ svānālayānmudā //
devagandharvanāgendraśailaśīlāvanīguṇaiḥ
himaśailasutā devī svayaṃpūrvikayā tataḥ //
krameṇa vṛddhimānītā lakṣmīvānalasairbudhaiḥ
krameṇa rūpasaubhāgyaprabodhairbhuvanatrayam //
ajayadbhūṣayaccāpi niḥsādhārairnagātmajā
etasminnantare śakro nāradaṃ devasaṃmatam //
devarṣimatha sasmāra kāryasādhanasatvaram
smṛtiṃ śakrasya vijñāya jātāṃ tu bhagavāṃstadā //
ājagāma mudā yukto mahendrasya niveśanam
taṃ sa dṛṣṭvā sahasrākṣaḥ samutthāya mahāsanāt //
yathārheṇa tu pādyena pūjayāmāsa vāsavaḥ
śakrapraṇītāṃ tāṃ pūjāṃ pratigṛhya yathāvidhi //
nāradaḥ kuśalaṃ devam apṛcchatpākaśāsanam
pṛṣṭe ca kuśale śakraḥ provāca vacanaṃ prabhuḥ //
kuśalasyāṅkure tāvat sambhūte bhuvanatraye
tatphalodbhavasaṃpattau tvaṃ bhavātandrito mune //
vetsi caitatsamastaṃ tvaṃ tathāpi paricodakaḥ
nirvṛtiṃ paramāṃ yāti nivedyārthaṃ suhṛjjane //
tadyathā śailajā devī yogaṃ yāyātpinākinā
śīghraṃ tadudyamaḥ sarvair asmatpakṣairvidhīyatām //
avagamyārthamakhilaṃ tata āmantrya nāradaḥ
śakraṃ jagāma bhagavān himaśailaniveśanam //
tatra dvāre sa viprendraś citravetralatākule
vandito himaśailena nirgatena puro muniḥ //
saha praviśya bhavanaṃ bhuvo bhūṣaṇatāṃ gatam
nivedite svayaṃ haime himaśaile na vistṛte //
mahāsane munivaro niṣasādātuladyutiḥ
yathārhaṃ cārghyapādyaṃ ca śailastasmai nyavedayat //
munistu pratijagrāha tamarghaṃ vidhivattadā
gṛhītārghaṃ munivaram apṛcchacchlakṣṇayā girā //
kuśalaṃ tapasaḥ śailaḥ śanaiḥ phullānanāmbujaḥ
munirapyadrirājānam apṛcchatkuśalaṃ tadā //
aho 'vatāritāḥ sarve saṃniveśe mahāgire
pṛthutvaṃ manasā tulyaṃ kandarāṇāṃ tathācala //
gurutvaṃ te guṇaughānāṃ sthāvarādatiricyate
prasannatā ca toyasya manaso 'pyadhikā ca te //
na lakṣayāmaḥ śailendra śiṣyate kandarodarāt
na ca lakṣmīstathā svarge kutrādhikatayā sthitā //
nānātapobhirmunibhir jvalanārkasamaprabhaiḥ
pāvanaiḥ pāvito nityaṃ tvatkandarasamāśritaiḥ //
avamatya vimānāni svargavāsavirāgiṇaḥ
piturgṛha ivāsannā devagandharvakiṃnarāḥ //
aho dhanyo 'si śailendra yasya te kandaraṃ haraḥ
adhyāste lokanātho 'pi samādhānaparāyaṇaḥ //
ityuktavati devarṣau nārade sādaraṃ girā
himaśailasya mahiṣī menā munididṛkṣayā //
anuyātā duhitrā tu svalpāliparicārikā
lajjāpraṇayanamrāṅgī praviveśa niveśanam //
tatra sthito munivaraḥ śailena sahito vaśī
dṛṣṭvā tu tejaso rāśiṃ muniṃ śailapriyā tadā //
vavande gūḍhavadanā pāṇipadmakṛtāñjaliḥ
tāṃ vilokya mahābhāgo maharṣir amitadyutiḥ //
āśīrbhir amṛtodgārarūpābhistāṃ vyavardhayat
tato vismitacittā tu himavadgiriputrikā //
udaikṣannāradaṃ devī munimadbhutarūpiṇam
ehi vatseti cāpyuktā ṛṣiṇā snigdhayā girā //
kaṇṭhe gṛhītvā pitaram utsaṅge samupāviśat
uvāca mātā tāṃ devīm abhivandaya putrike //
bhagavantaṃ tato dhanyaṃ patimāpsyasi saṃmatam
ityuktā tu tato mātrā vastrāntapihitānanā //
kiṃcitkampitamūrdhā tu vākyaṃ novāca kiṃcana
tataḥ punaruvācedaṃ vākyaṃ mātā sutāṃ tadā //
vatse vandaya devarṣiṃ tato dāsyāmi te śubham
ratnakrīḍanakaṃ ramyaṃ sthāpitaṃ yacciraṃ mayā //
ityuktā tu tato vegād uddhṛtya caraṇau tadā
vavande mūrdhni saṃdhāya karapaṅkajakuḍmalam //
kṛte tu vandane tasyā mātā sakhīmukhena tu
codayāmāsa śanakais tasyāḥ saubhāgyaśaṃsinām //
śarīralakṣaṇānāṃ tu vijñānāya tu kautukāt
strīsvabhāvādyadduhituś cintāṃ hṛdi samudvahan //
jñātvā tadiṅgitaṃ śailo mahiṣyā hṛdayena tu
anudgīrṇo 'kṣatirmene ramyametadupasthitam //
coditaḥ śailamahiṣīsakhyā munivarastadā
smitānano mahābhāgo vākyaṃ provāca nāradaḥ //
na jāto 'syāḥ patirbhadre lakṣaṇaiśca vivarjitā
uttānahastā satataṃ caraṇairvyabhicāribhiḥ
svachāyayā bhaviṣyeyaṃ kimanyadbahu bhāṣyate //
śrutvaitatsaṃbhramāviṣṭo dhvastadhairyo mahābalaḥ
nāradaṃ pratyuvācātha sāśrukaṇṭho mahāgiriḥ //
saṃsārasyātidoṣasya durvijñeyā gatiryataḥ
sṛṣṭyāṃ cāvaśyabhāvinyāṃ kenāpyatiśayātmanā //
kartrā praṇītā maryādā sthitā saṃsāriṇāmiyam
yo jāyate hi yadbījo janituḥ sa hyasārthakaḥ //
janitā cāpi jātasya na kaściditi yatsphuṭam
svakarmaṇaiva jāyante vividhā bhūtajātayaḥ //
aṇḍajo hyaṇḍajājjātaḥ punarjāyeta mānavaḥ
mānuṣācca sarīsṛpyāṃ manuṣyatvena jāyate //
tatrāpi jātau śreṣṭhāyāṃ dharmasyotkarṣaṇena tu
aputrajanminaḥ śeṣāḥ prāṇinaḥ samavasthitāḥ //
manujāstatra jāyante yato na gṛhadharmiṇaḥ
krameṇāśramasaṃprāptir brahmacārivratādanu //
tasya karturniyogena saṃsāro yena vardhitaḥ
saṃsārasya kuto vṛddhiḥ sarve syuryadatigrahāḥ //
ataḥ kartrā tu śāstreṣu sutalābhaḥ praśaṃsitaḥ
prāṇināṃ mohanārthāya narakatrāṇasaṃśrayāt //
striyā virahitā sṛṣṭir jantūnāṃ nopapadyate
strījātistu prakṛtyaiva kṛpaṇā dainyabhāṣiṇī
śāstrālocanasāmarthyam ujjhitaṃ tāsu vedhasā //
śāstreṣūktamasaṃdigdhaṃ bahuvāraṃ mahāphalam
daśaputrasamā kanyā yā na syācchīlavarjitā //
vākyametatphalabhraṣṭaṃ puṃsi glānikaraṃ param
kanyā hi kṛpaṇā śocyā piturduḥkhavivardhinī //
yāpi syātpūrṇasarvāḍhyā patiputradhanādibhiḥ
kiṃ punardurbhagā hīnā patiputradhanādibhiḥ //
tvaṃ coktavānsutāyā me śarīre doṣasaṃgraham
aho muhyāmi śuṣyāmi glāmi sīdāmi nārada //
ayuktamatha vaktavyam aprāpyamapi sāṃpratam
anugraheṇa me chinddhi duḥkhaṃ kanyāśrayaṃ mune //
paricchinne 'pyasaṃdigdhe manaḥ paribhavāśrayam
tṛṣṇā muṣṇāti niṣṇātā phalalobhāśrayāśubhā //
strīṇāṃ hi paramaṃ janma kulānāmubhayātmanām
ihāmutra sukhāyoktaṃ satpatiprāptisaṃjñitam //
durlabhaḥ satpatiḥ strīṇāṃ viguṇo 'pi patiḥ kila
na prāpyate vinā puṇyaiḥ patirnāryā kadācana //
yato niḥsādhano dharmaḥ parimāṇojjhitā ratiḥ
dhanaṃ jīvitaparyāptaṃ patyau nāryāḥ pratiṣṭhitam //
nirdhano durbhago mūrkhaḥ sarvalakṣaṇavarjitaḥ
daivataṃ paramaṃ nāryāḥ patiruktaḥ sadaiva hi //
tvayā coktaṃ hi devarṣe na jāto 'syāḥ patiḥ kila
etaddaurbhāgyamatulam asaṃkhyaṃ guru duḥsaham //
carācare bhūtasarge yadadyāpi ca no mune
na sa jāta iti brūṣe tena me vyākulaṃ manaḥ //
manuṣyadevajātīnāṃ śubhāśubhanivedakam
lakṣaṇaṃ hastapādādau vihitairlakṣaṇaiḥ kila //
seyam uttānahasteti tvayoktā munipuṃgava
uttānahastatā proktā yācatāmeva nityadā //
śubhodayānāṃ dhanyānāṃ na kadācitprayacchatām
svachāyayāsyāścaraṇau tvayoktau vyabhicāriṇau //
tatrāpi śreyasāṃ hyāśā mune na pratibhāti naḥ
śarīralakṣaṇāścānye pṛthakphalanivedinaḥ //
saubhāgyadhanaputrāyuḥ patilābhānuśaṃsanam
taiśca sarvairvihīneyaṃ tvamāttha munipuṃgava //
tvaṃ me sarvaṃ vijānāsi satyavāgasi cāpyataḥ
muhyāmi muniśārdūla hṛdayaṃ dīryatīva me //
ityuktvā virataḥ śailo mahāduḥkhavicāraṇāt
śrutvaitadakhilaṃ tasmāc chailarājamukhāmbujāt
smitapūrvamuvācedaṃ nārado devacoditaḥ //
harṣasthāne 'pi mahati tvayā duḥkhaṃ nirūpyate
aparicchinnavākyārthe mohaṃ yāsi mahāgire //
imāṃ śṛṇu giraṃ matto rahasyapariniṣṭhitām
samāhito mahāśaila mayoktasya vicāraṇe //
na jāto 'syāḥ patirdevyā yanmayoktaṃ himācala
na sa jāto mahādevo bhūtabhavyabhavodbhavaḥ
śaraṇyaḥ śāśvataḥ śāstā śaṃkaraḥ parameśvaraḥ //
brahmaviṣṇvindramunayo janmamṛtyujarārditāḥ
tasyaite parameśasya sarve krīḍanakā gire //
āste brahmā tadicchātaḥ sambhūto bhuvanaprabhuḥ
viṣṇuryuge yuge jāto nānājātirmahātanuḥ //
manyase māyayā jātaṃ viṣṇuṃ cāpi yuge yuge
ātmano na vināśo 'sti sthāvarānte 'pi bhūdhara //
saṃsāre jāyamānasya bhriyamāṇasya dehinaḥ
naśyate deha evātra nātmano nāśa ucyate //
brahmādisthāvarānto 'yaṃ saṃsāro yaḥ prakīrtitaḥ
sa janmamṛtyuduḥkhārto hy avaśaḥ parivartate //
mahādevo 'calaḥ sthāṇur na jāto janako 'jaraḥ
bhaviṣyati patiḥ so 'syā jagannātho nirāmayaḥ //
yaduktaṃ ca mayā devī lakṣaṇairvarjitā tava
śṛṇu tasyāpi vākyasya samyaktvena vicāraṇam //
lakṣaṇaṃ daiviko hyaṅkaḥ śarīrāvayavāśrayaḥ
sarvāyurdhanasaubhāgyaparimāṇaprakāśakaḥ //
anantasyāprameyasya saubhāgyasyāsya bhūdhara
naivāṅko lakṣaṇākāraḥ śarīre saṃvidhīyate //
ato 'syā lakṣaṇaṃ gātre śaila nāsti mahāmate
yathāhamuktavānasyā hy uttānakaratāṃ sadā //
uttāno varadaḥ pāṇir eṣa devyāḥ sadaiva tu
surāsuramunivrātavaradeyaṃ bhaviṣyati //
yathā proktaṃ tadā pādau svacchāyāvyabhicāriṇau
asyāḥ śṛṇu mamātrāpi vāgyuktiṃ śailasattama //
caraṇau padmasaṃkāśāv asyāḥ svacchanakhojjvalau
surāsurāṇāṃ namatāṃ kirīṭamaṇikāntibhiḥ //
vicitravarṇairbhāsantau svacchāyāpratibimbitau
bhāryā jagadgurorhyeṣā vṛṣāṅkasya mahīdhara //
jananī lokadharmasya sambhūtā bhūtabhāvanī
śiveyaṃ pāvanāyaiva tvatkṣetre pāvakadyutiḥ //
tadyathā śīghramevaiṣāṃ yogaṃ yāyātpinākinā
tathā vidheyaṃ vidhivat tvayā śailendrasattama
atyantaṃ hi mahatkāryaṃ devānāṃ himabhūdhara //
evaṃ śrutvā tu śailendro nāradātsarvameva hi
ātmānaṃ sa punarjātaṃ mene menāpatistadā //
namaskṛtya vṛṣāṅkāya tadā devāya dhīmate
uvāca so 'pi saṃhṛṣṭo nāradaṃ tu himācalaḥ //
dustarānnarakādghorād uddhṛto 'smi tvayā mune
pātālādahamuddhṛtya saptalokādhipaḥ kṛtaḥ //
himācalo 'smi vikhyātas tvayā munivarādhunā
himācale 'calaguṇāṃ prāpito 'smi samunnatim //
ānandadivasāhāri hṛdayaṃ me 'dhunā mune
nādhyavasyati kṛtyānāṃ pravibhāgavicāraṇam
yadi vācāmadhīśaḥ syāṃ tvadguṇānāṃ vicāraṇe //
bhavadvidhānāṃ niyatam amoghaṃ darśanaṃ mune
tavāsmānprati cāpalyaṃ vyaktaṃ mama mahāmune //
bhavadbhireva kṛtyo 'haṃ nivāsāyātmarūpiṇām
munīnāṃ devatānāṃ ca svayaṃkartāpi kalmaṣam //
tathāpi vastunyekasminn ājñā me sampradīyatām
ityuktavati śailendre sa tadā harṣanirbhare //
tathā ca nārado vākyaṃ kṛtaṃ sarvamiti prabho
surakārye ya evārthas tavāpi sumahattaraḥ //
ityuktvā nāradaḥ śīghraṃ jagāma tridivaṃ prati
sa gatvā śakrabhavanam amareśaṃ dadarśa ha //
tato 'bhirūpe sa munir upaviṣṭo mahāsane
pṛṣṭaḥ śakreṇa provāca himajāsaṃśrayāṃ kathām //
samūhya yattu kartavyaṃ tanmayā kṛtameva hi
kiṃ tu pañcaśarasyaiva samayo 'yamupasthitaḥ //
ityukto devarājastu muninā kāryadarśinā
cūtāṅkurāstraṃ sasmāra bhagavānpākaśāsanaḥ //
saṃsmṛtastu tadā kṣipraṃ sahasrākṣeṇa dhīmatā
upatasthe ratiyutaḥ savilāso jhaṣadhvajaḥ
prādurbhūtaṃ tu taṃ dṛṣṭvā śakraḥ provāca sādaram //
upadeśena bahunā kiṃ tvāṃ prati vade priyam
manobhavo 'si tena tvaṃ vetsi bhūtamanogatam //
tadyathārthakameva tvaṃ kuru nākasadāṃ priyam
śaṃkaraṃ yojaya kṣipraṃ giriputryā manobhava
saṃyuto madhunā caiva ṛturājena durjaya //
ityukto madanastena śakreṇa svārthasiddhaye
provāca pañcabāṇo 'tha vākyaṃ bhītaḥ śatakratum //
anayā devasāmagryā munidānavabhīmayā
duḥsādhyaḥ śaṃkaro devaḥ kiṃ na vetsi jagatprabho //
tasya devasya vettha tvaṃ kāraṇaṃ tu yadavyayam
prāyaḥ prasādaḥ kopo 'pi sarvo hi mahatāṃ mahān //
sarvopabhogasārā hi sundaryaḥ svargasaṃbhavāḥ
adhyāśritaṃ ca yatsaukhyaṃ bhavatā naṣṭaceṣṭitam //
pramādādatha vibhraśyed īśaṃ prati vicintyatām
prāgeva ceha dṛśyante bhūtānāṃ kāryasaṃbhavāḥ //
viśeṣaṃ kāṅkṣatāṃ śakra sāmānyādbhraṃśanaṃ phalam
śrutvaitadvacanaṃ śakras tamuvācāmarairyutaḥ //
vayaṃ pramāṇāste hyatra ratikānta na saṃśayaḥ
saṃdeśena vinā śaktir apakārasya neṣyate
kasyacic ca kvaciddṛṣṭaṃ sāmarthyaṃ na tu sarvataḥ //
ityuktaḥ prayayau kāmaḥ sakhāyaṃ madhumāśritaḥ
ratiyukto jagāmāśu prasthaṃ tu himabhūbhṛtaḥ //
sa tu tatrākaroccintāṃ kāryasyopāyapūrvikām
mahārthā ye hi niṣkampā manasteṣāṃ sudurjayam //
tadādāveva saṃkṣobhya niyataṃ sujayo bhavet
saṃsiddhiṃ prāpnuyuścaiva pūrvaṃ saṃśodhya mānasam //
kathaṃ ca vividhairbhāvair dveṣānugamanaṃ vinā
krodhaḥ krūratarāsaṅgād bhīṣaṇerṣyāṃ mahāsakhīm //
cāpalyamūrdhni vidhvastadhairyādhārāṃ mahābalām
tāmasya viniyokṣyāmi manaso vikṛtiṃ parām //
pidhāya dhairyadvārāṇi saṃtoṣamapakṛṣya ca
avagantuṃ hi māṃ tatra na kaścidatipaṇḍitaḥ //
vikalpamātrāvasthāne vairūpyaṃ manaso bhavet
paścānmūlakriyārambhagambhīrāvartadustaraḥ //
hariṣyāmi harasyāhaṃ tapastasya sthirātmanaḥ
indriyagrāmamāvṛtya ramyasādhanasaṃvidhiḥ //
cintayitveti madano bhūtabhartustadāśramam
jagāma jagatīsāraṃ saraladrumavedikam //
śāntasattvasamākīrṇam acalaprāṇisaṃkulam
nānāpuṣpalatājālaṃ gaganasthagaṇeśvaram //
nirvyagravṛṣabhādhyuṣṭanīlaśādvalasānukam
tatrāpaśyattrinetrasya ramyaṃ kaṃciddvitīyakam //
vīrakaṃ lokavīreśam īśānasadṛśadyutim
yakṣakuṅkumakiñjalkapuñjapiṅgajaṭāsaṭam //
vetrapāṇinam avyagram ugrabhogīndrabhūṣaṇam
tato nimīlitonnidrapadmapatrābhalocanam //
prekṣamāṇamṛjusthānaṃ nāsikāgraṃ sulocanaiḥ
śravastarasasiṃhendracarmalambottarīyakam //
śravaṇāhiphalanmuktaniḥśvāsānalapiṅgalam
preṅkhatkapālaparyantatumbilambijaṭācayam //
kṛtavāsukiparyaṅkanābhimūlaniveśitam
brahmāñjalisthapucchāgranibaddhoragabhūṣaṇam //
dadarśa śaṃkaraṃ kāmaḥ kramaprāptāntikaṃ śanaiḥ
tato bhramarajhaṅkāramālambidrumasānukam //
praviṣṭaḥ karṇarandhreṇa bhavasya madano manaḥ
śaṃkarastamathākarṇya madhuraṃ madanāśrayam //
sasmāra dakṣaduhitāraṃ dayitāṃ raktamānasaḥ
tataḥ sā tasya śanakais tirobhūyātinirmalā //
samādhibhāvanā tasthau lakṣyapratyakṣarūpiṇī
tatastanmayatāṃ yātaḥ pratyūhāpihitāśayaḥ //
vaśitvena bubodheśo vikṛtiṃ madanātmikām
īṣatkopasamāviṣṭo dhairyamālambya dhūrjaṭiḥ //
nirāse madanasthityā yogamāyāsamāvrataḥ
sa tayā māyayāviṣṭo jajvāla madanastataḥ //
icchāśarīro durjeyo roṣadoṣamahāśrayaḥ
hṛdayānnirgataḥ so 'tha vāsanāvyasanātmakaḥ //
bahiḥsthalaṃ samālambya hy upatasthau jhaṣadhvajaḥ
anuyāto 'tha hṛdyena mitreṇa madhunā saha //
sahakāratarau dṛṣṭvā mṛdumārutanirdhutam
stabakaṃ madano ramyaṃ haravakṣasi satvaram //
mumoca mohanaṃ nāma mārgaṇaṃ makaradhvajaḥ
śivasya hṛdaye śuddhe nāśaśālī mahāśaraḥ //
papāta paruṣaprāṃśuḥ puṣpabāṇo vimohanaḥ
tataḥ karaṇasaṃdeho viddhastu hṛdaye bhavaḥ //
babhūva bhūdharaupamyadhairyo 'pi madanonmukhaḥ
tataḥ prabhutvādbhāvānāṃ nāveśaṃ samapadyata //
bāhyaṃ bahu samāsādya pratyūhaprasavātmakam
tataḥ kopānalodbhūtaghorahuṅkārabhīṣaṇe //
babhūva vadane netraṃ tṛtīyamanalākulam
rudrasya raudravapuṣo jagatsaṃhārabhairavam //
tadantikasthe madane vyasphārayata dhūrjaṭiḥ
tannetravisphuliṅgena krośatāṃ nākavāsinām //
gamito bhasmasāttūrṇaṃ kandarpaḥ kāmidarpakaḥ
sa tu taṃ bhasmasātkṛtvā haranetrodbhavo 'nalaḥ //
vyajṛmbhata jagaddagdhuṃ jvālāhuṅkāraghasmaraḥ
tato bhavo jagaddhetor vyabhavajjātavedasam //
sahakāre madhau candre sumanaḥsu pareṣvapi
bhṛṅgeṣu kokilāsyeṣu vibhāgena smarānalam //
sa bāhyāntaraviddhena hareṇa smaramārgaṇaḥ
rāgasnehasamiddhāntardhāvaṃstīvrahutāśanaḥ //
vibhaktalokasaṃkṣobhakaro durvārajṛmbhitaḥ
samprāpya snehasaṃpṛktaṃ kāmināṃ hṛdayaṃ kila //
jvalatyaharniśaṃ bhīmo duścikitsyamukhātmakaḥ
vilokya harahuṅkārajvālābhasmakṛtaṃ smaram //
vilalāpa ratiḥ krūraṃ bandhunā madhunā saha
tato vilapya bahuśo madhunā parisāntvitā //
jagāma śaraṇaṃ devam indumauliṃ trilocanam
bhṛṅgānuyātāṃ saṃgṛhya puṣpitāṃ sahakārajām //
latāṃ pavitrakasthāne pāṇau parabhṛtāṃ sakhīm
nirbadhya tu jaṭājūṭaṃ kuṭilair alakai ratiḥ //
uddhvalya gātraṃ śubhreṇa hṛdyena smarabhasmanā
jānubhyāmavanīṃ gatvā provācenduvibhūṣaṇam //
namaḥ śivāyāstu nirāmayāya namaḥ śivāyāstu manomayāya
namaḥ śivāyāstu surārcitāya tubhyaṃ sadā bhaktakṛpāparāya //
namo bhavāyāstu bhavodbhavāya namo 'stu te dhvastamanobhavāya
namo 'stu te gūḍhamahāvratāya namo 'stu māyāgahanāśrayāya //
namo 'stu śarvāya namaḥ śivāya namo 'stu siddhāya purātanāya
namo 'stu kālāya namaḥ kalāya namo 'stu te jñānavarapradāya //
namo 'stu te kālakalātigāya namo nisargāmalabhūṣaṇāya
namo 'stvameyāndhakamardakāya namaḥ śaraṇyāya namo 'guṇāya //
namo 'stu te bhīmagaṇānugāya namo 'stu nānābhuvanādikartre
namo 'stu nānājagatāṃ vidhātre namo 'stu te citraphalaprayoktre //
sarvāvasāne hyavināśanetre namo 'stu citrādhvarabhāgabhoktre
namo 'stu bhaktābhimatapradātre namaḥ sadā te bhavasaṅgahartre //
anantarūpāya sadaiva tubhyam asahyakopāya namo 'stu tubhyam
śaśāṅkacihnāya sadaiva tubhyam ameyamānāya namaḥ stutāya //
vṛṣendrayānāya purāntakāya namaḥ prasiddhāya mahauṣadhāya
namo 'stu bhaktyābhimatapradāya namo 'stu sarvārtiharāya tubhyam //
carācarācāravicāravaryam ācāryam utprekṣitabhūtasargam
tvāmindumauliṃ śaraṇaṃ prapannā priyāprameyaṃ mahatāṃ maheśam //
prayaccha me kāmayaśaḥsamṛddhiṃ punaḥ prabho jīvatu kāmadevaḥ
priyaṃ vinā tvāṃ priyajīviteṣu tvatto 'paraḥ ko bhuvaneṣvihāsti //
prabhuḥ priyāyāḥ prasavaḥ priyāṇāṃ praṇītaparyāyaparāparārthaḥ
tvamevameko bhuvanasya nātho dayālurunmūlitabhaktabhītiḥ //
itthaṃ stutaḥ śaṃkara īḍya īśo vṛṣākapirmanmathakāntayā tu
tutoṣa doṣākarakhaṇḍadhārī uvāca caināṃ madhuraṃ nirīkṣya //
bhaviteti ca kāmo 'yaṃ kālātkānto 'cirādapi
anaṅga iti lokeṣu sa vikhyātiṃ gamiṣyati //
ityuktā śirasāvandya giriśaṃ kāmavallabhā
jagāmopavanaṃ ramyaṃ ratistu himabhūbhṛtaḥ //
ruroda cāpi bahuśo dīnā ramye sthale tu sā
maraṇavyavasāyāttu nivṛttā sā harājñayā //
atha nāradavākyena codito himabhūdharaḥ
kṛtābharaṇasaṃskārāṃ kṛtakautukamaṅgalām //
svargapuṣpakṛtāpīḍāṃ śubhracīnāṃśukāmbarām
śarābhyāṃ saṃyutāṃ śailo gṛhītvā svasutāṃ tataḥ //
jagāma śubhayogena tadā sampūrṇamānasaḥ
sakānanānyupākramya vanānyupavanāni ca //
dadarśa rudatīṃ nārīm apratarkyamahaujasam
rūpeṇāsadṛśīṃ loke ramyeṣu vanasānuṣu //
kautukena parāmṛśya tāṃ dṛṣṭvā rudatīṃ giriḥ
upasarpya tatastasyā nikaṭe so 'bhyapṛcchata //
kāsi kasyāsi kalyāṇi kimarthaṃ cāpi rodiṣi
naitadalpamahaṃ manye kāraṇaṃ lokasundari //
sā tasya vacanaṃ śrutvā uvāca madhunā saha
rudatī śokajananaṃ śvasatī dainyavardhanam //
kāmasya dayitāṃ bhāryāṃ ratiṃ māṃ viddhi suvrata
girāvasminmahābhāga giriśastapasi sthitaḥ //
tena pratyūharuṣṭena visphāryālokya locanam
dagdho 'sau jhaṣaketustu mama kānto 'tivallabhaḥ //
ahaṃ tu śaraṇaṃ yātā taṃ devaṃ bhayavihvalā
stutavatyatha saṃstutyā tato māṃ giriśo 'bravīt //
tuṣṭo 'haṃ kāmadayite kāmo 'yaṃ te bhaviṣyati
tvatstutiṃ cāpyadhīyāno naro bhaktyā madāśrayaḥ
lapsyate kāṅkṣitaṃ kāmaṃ nivartya maraṇāditaḥ //
pratīkṣantī ca tadvākyam āśāveśādibhirhyaham
śarīraṃ parirakṣiṣye kaṃcitkālaṃ mahādyute //
ityuktastu tadā ratyā śailaḥ saṃbhramabhīṣitaḥ
pāṇāvādāya hi sutāṃ gantumaicchatsvakaṃ puram //
bhāvino 'vaśyabhāvitvād bhavitrī bhūtabhāvinī
lajjamānā sakhimukhair uvāca pitaraṃ girim //
durbhāgyeṇa śarīreṇa kiṃ mamānena kāraṇam
kathaṃ ca tādṛśaṃ prāptaṃ sukhaṃ me sa patirbhavet //
tapobhiḥ prāpyate 'bhīṣṭaṃ nāsādhyaṃ hi tapasyataḥ
durbhagatvaṃ vṛthā loko vahate sati sādhane //
jīvitāddurbhagācchreyo maraṇaṃ hyatapasyataḥ
bhaviṣyāmi na saṃdeho niyamaiḥ śoṣaye tanum //
tapasi bhraṣṭasaṃdeha udyamo 'rthajigīṣayā
sāhaṃ tapaḥ kariṣyāmi yadahaṃ prāpya durlabhā //
ityuktaḥ śailarājastu duhitrā snehaviklavaḥ
uvāca vācā śailendraḥ snehagadgadavarṇayā //
umeti capale putri na kṣamaṃ tāvakaṃ vapuḥ
soḍhuṃ kleśasvarūpasya tapasaḥ saumyadarśane //
bhāvīnyabhivicāryāṇi padārthāni sadaiva tu
bhāvino 'rthā bhavantyeva haṭhenānicchato 'pi vā //
tasmānna tapasā te 'sti bāle kiṃcitprayojanam
bhavanāyaiva gacchāmaś cintayiṣyāmi tatra vai //
ityuktā tu yadā naiva guhāyābhyeti śailajā
tataḥ sa cintayāviṣṭo duhitāṃ praśaśaṃsa ca //
tato 'ntarikṣe divyā vāg abhūdbhuvanabhūtale
umeti capale putri tvayoktā tanayā tataḥ //
umeti nāma tenāsyā bhuvaneṣu bhaviṣyati
siddhiṃ ca mūrtimatyeṣā sādhayiṣyati cintitām //
iti śrutvā tu vacanam ākāśātkāśapāṇḍuraḥ
anujñāya sutāṃ śailo jagāmāśu svamandiram //
śailajāpi yayau śailam agamyamapi daivataiḥ
sakhībhyāmanuyātā tu niyatā nagarājajā //
śṛṅgaṃ himavataḥ puṇyaṃ nānādhātuvibhūṣitam
divyapuṣpalatākīrṇaṃ siddhagandharvasevitam //
nānāmṛgagaṇākīrṇaṃ bhramarodghuṣṭapādapam
divyaprasravaṇopetaṃ dīrghikābhiralaṃkṛtam //
nānāpakṣigaṇākīrṇaṃ cakravākopaśobhitam
jalajasthalajaiḥ puṣpaiḥ protphullairupaśobhitam //
citrakandarasaṃsthānaṃ guhāgṛhamanoharam
vihaṅgasaṃghasaṃjuṣṭaṃ kalpapādapasaṃkaṭam //
tatrāpaśyanmahāśākhaṃ śākhinaṃ haritacchadam
sarvartukusumopetaṃ manorathaśatojjvalam //
nānāpuṣpasamākīrṇaṃ nānāvidhaphalānvitam
nataṃ sūryasya rucibhir bhinnasaṃhṛtapallavam //
tatrāmbarāṇi saṃtyajya bhūṣaṇāni ca śailajā
saṃvītā valkalairdivyair darbhanirmitamekhalā //
triḥsnātā pāṭalāhārā babhūva śaradāṃ śatam
śatamekena śīrṇena parṇenāvartayattadā //
nirāhārā śataṃ sābhūt samānāṃ tapasāṃ nidhiḥ
tata udvejitāḥ sarve prāṇinastattapo 'gninā //
tataḥ sasmāra bhagavān munīnsapta śatakratuḥ
te samāgamya munayaḥ sarve samuditāstataḥ //
pūjitāśca mahendreṇa papracchustaṃ prayojanam
kimarthaṃ tu suraśreṣṭha saṃsmṛtāstu vayaṃ tvayā //
śakraḥ provāca śṛṇvantu bhagavantaḥ prayojanam
himācale tapo ghoraṃ tapyate bhūdharātmajā
tasyā hyabhimataṃ kāmaṃ bhavantaḥ kartumarhatha //
tataḥ samāpatandevyā jagadarthaṃ tvarānvitāḥ
tathetyuktvā tu śailendraṃ siddhasaṃghātasevitam //
ūcurāgatya munayas tāmatho madhurākṣaram
putri kiṃ te vyavasitaḥ kāmaḥ kamalalocane //
tānuvāca tato devī salajjā gauravānmunīn
tapasyato mahābhāgāḥ prāpya maune bhavādṛśān //
vandanāya niyuktā dhīḥ pāvayatyavikalpitam
praśnonmukhatvādbhavatāṃ yuktamāsanamāditaḥ //
upaviṣṭāḥ śramonmuktās tataḥ prakṣyatha māmataḥ
ityuktvā sā tataścakre kṛtāsanaparigrahān //
sā tu tānvidhivatpūjyān pūjayitvā vidhānataḥ
uvācādityasaṃkāśān munīnsapta satī śanaiḥ //
tyaktvā vratātmakaṃ maunaṃ maunaṃ jagrāha hrīmayam
bhāvaṃ tasyāstu maunāntaṃ tasyāḥ saptarṣayo yathā //
gauravādhīnatāṃ prāptāḥ papracchustāṃ punastathā
sāpi gauravagarbheṇa manasā cāruhāsinī //
munīñśāntakathālāpān prekṣya provāca vāgyamam
bhagavanto vijānanti prāṇināṃ mānasaṃ hitam //
manogatībhiratyarthaṃ kadarthante hi dehinaḥ
kecit tu nipuṇāstatra ghaṭante vibudhodyamaiḥ //
upāyairdurlabhānbhāvān prāpnuvanti hyatandritāḥ
apare tu paricchinnā nānākārābhyupakramāḥ //
dehāntarārthamārambham āśrayanti hitapradam
mama tvākāśasambhūtapuṣpadāmā vibhūṣitam //
vandhyā sutaṃ prāptukāmā manaḥ prasarate muhuḥ
ahaṃ kila bhavaṃ devaṃ patiṃ prāptuṃ samudyatā //
prakṛtyaiva durādharṣaṃ tapasyantaṃ tu saṃprati
surāsurairanirṇītaṃ paramārthakriyāśrayam //
sāṃprataṃ cāpi nirdagdhamadanaṃ vītarāgiṇam
kathamārādhayedīśaṃ mādṛśī tādṛśaṃ śivam //
ityuktā munayaste tu sthiratāṃ manasastataḥ
jñātumasyā vacaḥ procuḥ prakramātprakṛtārthakam //
dvividhaṃ tu sukhaṃ tāvat putri lokeṣu bhāvyate
śarīrasyāsya saṃbhogaiś cetasaścāpi nirvṛtiḥ //
prakṛtyā sa tu digvāsā bhīmaḥ pitṛvaṇeśayaḥ
kapālī bhikṣuko nagno virūpākṣaḥ sthirakriyaḥ //
pramattonmattakākāro bībhatsakṛtasaṃgrahaḥ
yatinā tena kaste 'rtho mūrtānarthena kāṅkṣitaḥ //
yadi hyasya śarīrasya bhogamicchasi sāṃpratam
tatkathaṃ te mahādevād bhayabhājo jugupsitāt //
sravadraktavasābhyaktakapālakṛtabhūṣaṇāt
śvasadugrabhujaṃgendrakṛtabhūṣaṇabhīṣaṇāt //
śmaśānavāsino raudrapramathānugatāt sati
surendramukuṭavrātanighṛṣṭacaraṇo 'rihā //
harirasti jagaddhātā śrīkānto 'nantamūrtimān
nātho yajñabhujāmasti tathendraḥ pākaśāsanaḥ //
devatānāṃ nidhiścāsti jvalanaḥ sarvakāmakṛt
vāyurasti jagaddhātā yaḥ prāṇaḥ sarvadehinām //
tathā vaiśravaṇo rājā sarvārthamatimānvibhuḥ
ebhya ekatamaṃ kasmān na tvaṃ samprāptumicchasi //
utānyadehasaṃprāptyā sukhaṃ te manasepsitam
evametattavāpyatra prabhavo nākasaṃpadām
asminneva parāḥ sarvāḥ kalyāṇaprāptayastava //
piturevāsti tatsarvaṃ surebhyo yanna vidyate
atastatprāptaye kleśaḥ sa vāpyatrāphalastava //
prāyeṇa prārthito bhadre susvalpo hyatidurlabhaḥ
asya te vidhiyogasya dhātā kartātra caiva hi //
ityuktā sā tu kupitā munivaryeṣu śailajā
uvāca koparaktākṣī sphuradbhirdaśanacchadaiḥ //
asadgrahasya kā prītir vyasanasya kva yantraṇā
viparītārthaboddhāraḥ satpathe kena yojitāḥ //
evaṃ māṃ vettha duṣprajñāṃ hy asthānāsadgrahapriyām
na māṃ prativicāro 'sti yatrehāsadgrahāvitau //
prajāpatisamāḥ sarve bhavantaḥ sarvadarśinaḥ
nūnaṃ na vettha taṃ devaṃ śāśvataṃ jagataḥ prabhum //
ajamīśānamavyaktam ameyamahimodayam //
āstāṃ taddharmasadbhāvasaṃbodhastāvadadbhutaḥ
viduryaṃ na haribrahmapramukhā hi sureśvarāḥ //
yattasya vibhavātsvotthaṃ bhuvaneṣu vijṛmbhitam
prakaṭaṃ sarvabhūtānāṃ tadapyatra na vettha kim //
kasyaitadgaganaṃ bhūritaḥ kasyāgniḥ kasya mārutaḥ
kasya bhūḥ kasya varuṇaḥ kaścandrārkavilocanaḥ //
kasyārcayanti lokeṣu liṅgaṃ bhaktyā surāsurāḥ
yaṃ bruvantīśvaraṃ devā vidhīndrādyā maharṣayaḥ //
prabhāvaṃ prabhavaṃ caiṣa teṣāmapi na vettha kim
aditiḥ kasya māteyaṃ kasmājjāto janārdanaḥ //
aditeḥ kaśyapājjātā devā nārāyaṇādayaḥ
marīceḥ kaśyapaḥ putro hy aditirdakṣaputrikā //
marīciścāpi dakṣaśca putrau tau brahmaṇaḥ kila
brahmā hiraṇmayāttvaṇḍād divyasiddhivibhūtikam //
kasya prādurabhūddhyānāt prakṣubdhāḥ prākṛtāṃśakāḥ
prakṛtau tu tṛtīyāyāṃ madhudviḍjananakriyā //
jātā sasarja ṣaḍvargān buddhipūrvān svakarmajān
ajātako 'bhavadvedhā brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ //
yaḥ svayogena saṃkṣobhya prakṛtiṃ kṛtavānidam
brahmaṇaḥ siddhasarvārtham aiśvaryaṃ lokakartṛtām //
vidurviṣṇvādayo yacca svamahimnā sadaiva hi
kṛtvānyaṃ deham anyā dṛk tādṛk kṛtvā punarhariḥ //
kurute jagataḥ kṛtyam uttamādhamamadhyamam
evameva hi saṃsāro yo janmamaraṇātmakaḥ //
karmaṇaśca phalaṃ hyetan nānārūpasamudbhavam
atha nārāyaṇo devaḥ svakāṃ chāyāṃ samāśrayat //
tatpreritaḥ prakurute janma nānāprakārakam
sāpi karmaṇa evoktā preraṇā vivaśātmanām //
yathonmādādijuṣṭasya matireva hi sā bhavet
iṣṭānyeva yathārthāni viparītāni manyate //
lokasya vyavahāreṣu sṛṣṭeṣu sahate sadā
dharmādharmaphalāvāptau viṣṇureva nibodhitaḥ //
athānāditvamasyāsti sāmānyāttu tadātmanā
na hyasya jīvitaṃ dīrghaṃ dṛṣṭaṃ dehe tu kutracit //
bhavadbhiryasya no dṛṣṭam antaragramathāpi vā
dehināṃ dharma evaiṣa kvacijjāyetkacinmriyet //
kvacidgarbhagato naśyet kvacij jīvejjarāmayaḥ
kvacitsamāḥ śataṃ jīvet kvacidbālye vipadyate //
śatāyuḥ puruṣo yastu so 'nantaḥ svalpajanmanaḥ
jīvito na mriyatyagre tasmātso 'mara ucyate //
adṛṣṭajanmanidhanā hy evaṃ viṣṇvādayo matāḥ
etatsaṃśuddhamaiśvaryaṃ saṃsāre ko labhediha //
tatra kṣayādiyogāttu nānāścaryasvarūpiṇi
tasmāddivaścarānsarvān malinānsvalpabhūtikān //
nāhaṃ bhadrāḥ kilecchāmi ṛte śarvātpinākinaḥ
sthitaṃ ca tāratamyena prāṇināṃ paramaṃ tvidam //
dhībalaiśvaryakāryādipramāṇaṃ mahatāṃ mahat
yasmānna kiṃcidaparaṃ sarvaṃ yasmātpravartate //
yasyaiśvaryamanādyantaṃ tamahaṃ śaraṇaṃ gatā
eṣa me vyavasāyaśca dīrgho 'tiviparītakaḥ //
yāta vā tiṣṭhataivātha munayo madvidhāyakāḥ
evaṃ niśamya vacanaṃ devyā munivarāstadā //
ānandāśruparītākṣāḥ sasvajustāṃ tapasvinīm
ūcuśca paramaprītāḥ śailajāṃ madhuraṃ vacaḥ //
atyadbhutāsyaho putri jñānamūrtirivāmalā
prasādayati no bhāvaṃ bhavabhāvapratiśrayāt //
nanu vidmo vayaṃ tasya devasyaiśvaryamadbhutam
tvanniścayasya dṛḍhatāṃ vettuṃ vayamihāgatāḥ //
acirādeva tanvaṅgi kāmaste 'yaṃ bhaviṣyati
kvādityasya prabhā yāti ratnebhyaḥ kva dyutiḥ pṛthak //
ko 'rtho varṇālikāvyaktaḥ kathaṃ tvaṃ giriśaṃ vinā
yāmo naikābhyupāyane tamabhyarthayituṃ vayam //
asmākamapi vai so 'rthaḥ sutarāṃ hṛdi vartate
atastvameva sā buddhir yato nītistvameva hi //
ato niḥsaṃśayaṃ kāyaṃ śaṃkaro 'pi vidhāsyati
ityuktvā pūjitā yātā munayo girikanyayā //
prayayurgiriśaṃ draṣṭuṃ prasthaṃ himavato mahat
gaṅgāmbuplāvitātmānaṃ piṅgabaddhajaṭāsaṭam //
bhṛṅgānuyātapāṇisthamandārakusumasrajam
gireḥ samprāpya te prasthaṃ dadṛśuḥ śaṃkarāśramam //
praśāntāśeṣasattvaughaṃ navastimitakānanam
niḥśabdākṣobhasalilaprapātaṃ sarvatodiśam //
tatrāpaśyaṃstato dvāri vīrakaṃ vetrapāṇinam
sapta te munayaḥ pūjyā vinītāḥ kāryagauravāt //
ūcurmadhurabhāṣiṇyā vācā te vāgmināṃ varāḥ
draṣṭuṃ vayamihāyātāḥ śaraṇyaṃ gaṇanāyakam //
trilocanaṃ vijānīhi surakāryapracoditāḥ
tvameva no gatistattvaṃ yathā kālānatikramaḥ //
sā prārthanaiṣā prāyeṇa pratīhāramayaḥ prabhuḥ
ityukto munibhiḥ so 'tha gauravāttānuvāca saḥ //
savanasyāparāṃ saṃdhyāṃ snātuṃ mandākinījale
kṣaṇena bhavitā viprās tatra drakṣyatha śūlinam //
ityuktā munayastasthus te tatkālapratīkṣiṇaḥ
gambhīrāmbudharaṃ prāvṛṭtṛṣitāścātakā yathā //
tataḥ kṣaṇena niṣpannasamādhānakriyāvidhiḥ
vīrāsanaṃ bibhedeśo mṛgacarmanivāsitam //
tato vinīto jānubhyām avalambya mahīsthitim
uvāca vīrako devaṃ praṇāmaikasamāśrayaḥ //
samprāptā munayaḥ sapta tvāṃ draṣṭuṃ dīptatejasaḥ
vibho samādiśa draṣṭum avagantum ihārhasi
te 'bruvandevakāryeṇa tava darśanalālasāḥ //
ityukto dhūrjaṭistena vīrakeṇa mahātmanā
bhūbhaṅgasaṃjñayā teṣāṃ praveśājñāṃ dadau tadā //
mūrdhnaḥ kampena tānsarvān vīrako 'pi mahāmunīn
ājuhāvāvidūrasthān darśanāya pinākinaḥ //
tvarābaddhārdhacūḍāste lambamānājināmbarāḥ
viviśurvedikāṃ siddhāṃ giriśasya vibhūtibhiḥ //
baddhapāṇipuṭākṣiptanākapuṣpotkarāstataḥ
pinākipādayugalaṃ vandyaṃ nākanivāsinām //
tataḥ snigdhekṣitāḥ śāntā munayaḥ śūlapāṇinā
manmathāriṃ tato hṛṣṭāḥ samaṃ tuṣṭuvurādṛtāḥ //
aho kṛtārthā vayameva sāṃprataṃ sureśvaro 'pyatra varo bhaviṣyati
bhavatprasādāmalavārisekataḥ phalena kācit tapasā niyujyate //
jayatyasau dhanyataro himācalas tadāśrayaṃ yasya sutā tapasyati
sa daityarājo 'pi mahāphalodayo vimūlitāśeṣasuro hi tārakaḥ //
tvadīyamaṃśaṃ pravilokya kalmaṣāt svakaṃ śarīraṃ parimokṣyate hi yaḥ
sa dhanyadhīrlokapitā caturmukho hariśca yatsaṃbhramavahnidīpitaḥ //
tvadaṅghriyugmaṃ hṛdayena bibhrato mahābhitāpapraśamaikahetukam
tvameva caiko vividhākṛtakriyaḥ kileti vācā vidhurair vibhāṣyate //
athādya ekastvamavādi nānyathā jagattathā nirghṛṇatāṃ tava spṛśet
na vetsi vā duḥkhamidaṃ prajātmakaṃ vihanyate te khalu sarvataḥ kriyā //
upekṣase cej jagatāmupadravaṃ dayāmayatvaṃ tava kena kathyate
svayogamāyāmahimāguhāśrayaṃ na vidyate nirmalabhūtigauravam //
vayaṃ ca te dhanyatarāḥ śarīriṇāṃ yadīdṛśaṃ tvāṃ pravilokayāmahe
adarśanaṃ tena manoratho yathā prayāti sāphalyatayā manogatam //
jagadvidhānaikavidhau jaganmukhe kariṣyase 'to balabhiccarā vayam
vinemuritthaṃ munayo visṛjya tāṃ giraṃ girīśaśrutibhūmisaṃnidhau //
utkṛṣṭakedāra ivāvanītale subījamuṣṭiṃ suphalāya karṣakāḥ //
teṣāṃ śrutvā tu tāṃ ramyāṃ prakramopakramakriyām
vācaṃ vācaspatistuṣṭaḥ provāca smitasundarīm //
jāne lokavidhānasya kanyā satkāryamuttamam
jātā prāleyaśailasya saṃketakanirūpaṇāḥ //
satyamutkaṇṭhitāḥ sarve devakāryārthamudyatāḥ
teṣāṃ tvaranti cetāṃsi kiṃtu kāryaṃ vivakṣitam //
lokayātrānugantavyā viśeṣeṇa vicakṣaṇaiḥ
sevante te yato dharmaṃ tatprāmāṇyātpare sthitāḥ //
ityuktā munayo jagmus tvaritāstu himācalam
tatra te pūjitāstena himaśailena sādaram
ūcurmunivarāḥ prītāḥ svalpavarṇaṃ tvarānvitāḥ //
devo duhitaraṃ sākṣāt pinākī tava mārgate
tacchīghraṃ pāvayātmānam āhutyevānalārpaṇāt //
kāryametacca devānāṃ suciraṃ parivartate
jagaduddharaṇāyaiṣa kriyatāṃ vai samudyamaḥ //
ityuktastaistadā śailo harṣāviṣṭo 'vadanmunīn
asamartho 'bhavadvaktum uttaraṃ prārthayañchivam //
tato menā munīnvīkṣya provāca snehaviklavā
duhitustānmunīṃścaiva caraṇāśrayam arthavit //
yadarthaṃ duhiturjanma necchantyapi mahāphalam
tadevopasthitaṃ sarvaṃ prakrameṇaiva sāṃpratam //
kulajanmavayorūpavibhūtyṛddhiyuto 'pi yaḥ
varastasyāpi cāhūya sutā deyā hyayācataḥ //
tatsamastatapoghoraṃ kathaṃ putrī prayāsyati
putrīvākyādyadatrāsti vidheyaṃ tadvidhīyatām //
ityuktā munayaste tu priyayā himabhūbhṛtaḥ
ūcuḥ punarudārārthaṃ nārīcittaprasādakam //
aiśvaryamavagacchasva śaṃkarasya surāsuraiḥ
ārādhyamānapādābjayugalatvātsunirvṛtaiḥ //
yasyopayogi yadrūpaṃ sā ca tatprāptaye ciram
ghoraṃ tapasyate bālā tena rūpeṇa nirvṛtiḥ //
yastadvratāni divyāni nayiṣyati samāpanam
tatra sāvahitā tāvat tasmāt saiva bhaviṣyati //
ityuktvā giriṇā sārdhaṃ te yayuryatra śailajā
jitārkajvalanajvālā tapastejomayī hyumā //
procustāṃ munayaḥ snigdhaṃ saṃmānya pathamāgatam
ramyaṃ priyaṃ manohāri mā rūpaṃ tapasā daha //
prātaste śaṃkaraḥ pāṇim eṣa putri grahīṣyati
vayamarthitavantaste pitaraṃ pūrvamāgatāḥ //
pitrā saha gṛhaṃ gaccha vayaṃ yāmaḥ svamandiram //
ityuktā tapasaḥ satyaṃ phalamastīti cintya sā
tvaramāṇā yayau veśma piturdivyārthaśobhitam //
sā tatra rajanīṃ mene varṣāyutasamāṃ satī
haradarśanasaṃjātamahotkaṇṭhā himādrijā //
tato muhūrte brāhme tu tasyāścakruḥ surastriyaḥ
nānāmaṅgalasaṃdohān yathāvatkramapūrvakam //
divyamaṇḍanamaṅgānāṃ mandire bahumaṅgale
upāsata giriṃ mūrtā ṛtavaḥ sārvakāmikāḥ //
vāyavo vāridāścāsan saṃmārjanavidhau gireḥ
harmyeṣu śrīḥ svayaṃ devī kṛtanānāprasādhanā //
kāntiḥ sarveṣu bhāveṣu ṛddhiścābhavadākulā
cintāmaṇiprabhṛtayo ratnāḥ śailaṃ samantataḥ //
upatasthurnagāścāpi kalpakāmamahādrumāḥ
oṣadhyo mūrtimatyaśca divyauṣadhisamanvitāḥ //
rasāśca dhātavaścaiva sarve śailasya kiṃkarāḥ
kiṃkarāstasya śailasya vyagrāścājñānuvartinaḥ //
nadyaḥ samudrā nikhilāḥ sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca yat
tatsarvaṃ himaśailasya mahimānamavardhayat //
abhavanmunayo nāgā yakṣagandharvakiṃnarāḥ
śaṃkarasyāpi vibudhā gandhamādanaparvate //
sarve maṇḍanasaṃbhārās tasthurnirmalamūrtayaḥ
śarvasyāpi jaṭājūṭe candrakhaṇḍaṃ pitāmahaḥ //
babandha praṇayodāravisphāritavilocanaḥ
kapālamālāṃ vipulāṃ cāmuṇḍā mūrdhnyabandhayat //
uvāca cāpi vacanaṃ putraṃ janaya śaṃkara
yo daityendrakulaṃ hatvā māṃ raktaistarpayiṣyati //
saurir jvalacchiroratnamukuṭaṃ cānalolbaṇam
bhujagābharaṇaṃ gṛhya sajjaṃ śaṃbhoḥ puro 'bhavat //
śakro gajājinaṃ tasya vasābhyaktāgrapallavam
dadhre sarabhasaṃ svidyad vistīrṇamukhapaṅkajam //
vāyuśca vipulaṃ tīkṣṇaśṛṅgaṃ himagiriprabham
vṛṣaṃ vibhūṣayāmāsa harayānaṃ mahaujasam //
vitenurnayanāntaḥsthāḥ śambhoḥ sūryānalendavaḥ
svāṃ dyutiṃ lokanāthasya jagataḥ karmasākṣiṇaḥ //
citābhasma samādhāya kapāle rajataprabham
manujāsthimayīṃ mālām ābabandha ca pāṇinā //
pretādhipaḥ puro dvāre sagadaḥ samavartata
nānākāramahāratnabhūṣaṇaṃ dhanadāhṛtam //
vihāyodagrasarpendrakaṭakena svapāṇinā
karṇottaṃsaṃ cakāreśo vāsukiṃ takṣakaṃ svayam //
jalādhīśāhṛtāṃ sthāsnuprasūnāveṣṭitāṃ pṛthak
tatastu te gaṇādhīśā vinayāttatra vīrakam //
procurvyagrākṛte tvaṃ gāṃ samāvedaya śūline
niṣpannābharaṇaṃ devaṃ prasādhyeśaṃ prasādhanaiḥ //
sapta vāridhayastasthuḥ kartuṃ darpaṇavibhramam
tato vilokitātmānaṃ mahāmbudhijalodare //
dharāmāliṅgya jānubhyāṃ sthāṇuṃ provāca keśavaḥ
śobhase deva rūpeṇa jagadānandadāyinā //
mātaraḥ prerayan kāmavadhūṃ vaidhavyacihnitām
kālo 'yamiti cālakṣya prakāreṅgitasaṃjñayā //
tatastāścoditā devam ūcuḥ prahasitānanāḥ
ratiḥ purastava prāptā nābhāti madanojjhitā //
tatastāṃ saṃnirvāyāha vāmahastāgrasaṃjñayā
prayāṇaṃ girijāvaktradarśanotsukamānasaḥ //
tato haro himagirikandarākṛtiṃ sitaṃ kaśāmṛduhatibhiḥ pracodayat
mahāvṛṣaṃ gaṇatumulāhitekṣaṇaṃ sa bhūdharānaśaniriva prakampayan //
tato harirdrutapadapaddhatiḥ puraḥ puraḥsarāndrumanikareṣu saṃśritān
dharārajaḥśabalitabhūṣaṇo 'bravīt prayāta mā kuruta patho 'sya saṃkaṭam //
prabhoḥ punaḥ prathamaniyogamūrjayan suto 'bravīd bhrukuṭimukho 'pi vīrakaḥ
viyaccarā viyati kimasti kāntakaṃ prayāta no dharaṇidharāvidūrataḥ //
mahārṇavāḥ kuruta śilopamaṃ payaḥ suradviṣāgamanamahātikardamam
gaṇeśvarāś capalatayā na gamyatāṃ sureśvaraiḥ sthiramatibhir nirīkṣyate //
na bhṛṅgiṇā svatanumavekṣya nīyate pinākinaḥ pṛthumukhamaṇḍam agrataḥ
vṛthā yamaḥ prakaṭitadantakoṭaraṃ tvamāyudhaṃ vahasi vihāya saṃbhramam //
padaṃ na yadrathaturagaiḥ puradviṣaḥ pramucyate bahutaramātṛsaṃkulam
amī surāḥ pṛthaganuyāyibhirvṛtāḥ padātayo dviguṇapathān harapriyāḥ //
svavāhanaiḥ pavanavidhūtacāmaraiś caladhvajairvrajata vihāraśālibhiḥ
surāḥ svakaṃ kimiti sarāgamūrjitaṃ vicāryate niyatalayatrayānugam //
na kiṃnarair abhibhavituṃ hi śakyate vibhūṣaṇacayasamudbhavo dhvaniḥ
ajātijāḥ kimiti na ṣaḍjamadhyam apṛthusvaraṃ bahutaramatra vakṣyate //
natānatānatanatatānatāṃ gatāḥ pṛthaktayā samayakṛtā vibhinnatām
viśaṅkitā bhavadatibhedaśīlinaḥ prayāntyamī drutapadameva gauḍakāḥ //
visaṃhatāḥ kimiti na ṣāḍgavādayaḥ svagītakair lalitapadaprayogajaiḥ
prabhoḥ puro bhavati hi yasya cākṣataṃ samudgatārthakamiti tatpratīyate //
amī pṛthagviracitaramyarāsakaṃ vilāsino bahugamakasvabhāvakam
prayuñjate giriśayaśovisāriṇaṃ prakīrṇakaṃ bahutaranāgajātayaḥ //
amī kathaṃ kakubhi kathāḥ pratikṣaṇaṃ dhvananti te vividhavadhūvimiśritāḥ
na jātayo dhvanimurajāsamīritā na mūrchitāḥ kimiti ca mūrchanātmakāḥ //
śrutipriyakramagatibhedasādhanaṃ tatādikaṃ kimiti na tumbareritam /
na hanyate bahuvidhavādyaḍambaraṃ prakīrṇavīṇāmurajādi nāma yat //
itīrate girimavadhānaśālinaḥ surāsurāḥ sapadi tu vīrakājñayā
niyāmitāḥ prayayuratīva harṣitāś carācaraṃ jagadakhilaṃ hyapūrayan //
iti stanatkakubhi rasanmahārṇave stanadghane vidalitaśailakaṃdare
jagatyabhūttumula ivākulīkṛtaḥ pinākinā tvaritagatena bhūdharaḥ //
parijvalatkanakasahasratoraṇaṃ kvacinmilanmarakataveśmavedikam
kvacit kvacid vimalavidūravedikaṃ kvacid galajjaladhararamyanirjharam //
caladdhvajapravarasahasramaṇḍitaṃ suradrumastabakavikīrṇacatvaram
sitāsitāruṇarucidhātuvarṇikaṃ śriyojjvalaṃ pravitatamārgagopuram //
vijṛmbhitāpratimadhvanivāridaṃ sugandhibhiḥ purapavanairmanoharam /
haro mahāgirinagaraṃ samāsadatkṣaṇādiva pravarasurāsurastutaḥ //
taṃ praviśantamagātpravilokya vyākulatāṃ nagaraṃ giribhartuḥ
vyagrapurandhrijanaṃ jayayuktaṃ dhāvitamārgajanākularathyam //
harmyagavākṣagatāmaranārīlocananīlasaroruhamālam
suprakaṭā samadṛśyata kācit svābharaṇāṃśuvitānavigūḍhā //
kāpyakhilīkṛtamaṇḍanabhūṣā tyaktasakhīpraṇayā haram aikṣat
kāciduvāca kalaṃ gatamānā kātaratāṃ sakhi mā kuru mūḍhe //
dagdhamanobhava eva pinākī kāmayate svayameva vihartum
kācidapi svayameva patantī prāha parāṃ virahaskhalitāṅgīm //
mā capale madanavyatiṣaṅgaṃ śaṃkarajaṃ skhalanena vada tvam
kāpi kṛtavyavadhānamadṛṣṭvā yuktivaśādgiriśo hyayamūce //
eṣa sa yatra sahasramakhādyā nākasadāmadhipāḥ svayamuktaiḥ
nāmabhir indujaṭaṃ nijasevāprāptaphalāya natāstu ghaṭante //
eṣa na caiṣa sa eṣa yadagre carmaparītatanuḥ śaśimaulī
dhāvati vajradharo 'mararājo mārgamamuṃ vivṛtīkaraṇāya //
eṣa sa padmabhavo 'yamupetya prāṃśujaṭāmṛgacarmanigūḍhaḥ
sapraṇayaṃ karaghaṭṭitavaktraḥ kiṃciduvāca mitaṃ śrutimūle //
evamabhūtsuranārikulānāṃ cittavisaṃṣṭhulatā gururāgāt
śaṃkarasaṃśrayaṇād girijāyājanmaphalaṃ paramaṃ tviti cocuḥ //
tato himagirerveśma viśvakarmaniveditam
mahānīlamayastambhaṃ jvalatkāñcanakuṭṭimam //
muktājālapariṣkāraṃ jvalitauṣadhidīpitam
krīḍodyānasahasrāḍhyaṃ kāñcanāmbujadīrghikam //
mahendrapramukhāḥ sarve surā dṛṣṭvā tadadbhutam
netrāṇi saphalānyadya manobhiriti te dadhuḥ //
vimardakṣīṇakeyūrā hariṇā dvāri rodhitāḥ
kathaṃcitpramukhāstatra viviśurnākavāsinaḥ //
praṇatenācalendreṇa pūjito 'tha caturmukhaḥ
cakāra vidhinā sarvaṃ vidhimantrapuraḥsaram //
śarvasya pāṇigrahaṇam agnisākṣikamakṣatam
dātā mahībhṛtāṃ nātho hotā devaścaturmukhaḥ //
varaḥ paśupatiḥ sākṣāt kanyā viśvāraṇistathā
carācarāṇi bhūtāni surāsuravarāṇi ca //
tatrāpyete niyamato hy abhavanvyagramūrtayaḥ
mumocābhinavānsarvān sasyaśālīnrasauṣadhīḥ //
vyagrā tu pṛthivī devī sarvabhāvamanoramā
gṛhītvā varuṇaḥ sarvaratnānyābharaṇāni ca //
puṇyāni ca pavitrāṇi nānāratnamayāni tu
tasthau sābharaṇo devo harṣadaḥ sarvadehinām //
dhanadaścāpi divyāni haimānyābharaṇāni ca
jātarūpavicitrāṇi prayataḥ samupasthitaḥ //
vāyurvavau susurabhiḥ sukhasaṃsparśano vibhuḥ
chatramindukarodbhāsi susitaṃ ca śatakratuḥ //
jagrāha muditaḥ sragvī bāhubhirbahubhūṣaṇaiḥ
jagurgandharvamukhyāśca nanṛtuścāpsarogaṇāḥ //
vādayanto 'timadhuraṃ jagur gandharvakiṃnarāḥ
mūrtāśca ṛtavastatra jaguśca nanṛtuśca vai //
capalāśca gaṇāstasthur lolayanto himācalam
uttiṣṭhankramaśaścātra viśvabhugbhaganetrahā //
cakāraudvāhikaṃ kṛtyaṃ patnyā saha yathocitam
dattārgho girirājena suravṛndair vinoditaḥ //
avasattāṃ kṣapāṃ tatra patnyā saha purāntakaḥ
tato gandharvagītena nṛtyenāpsarasāmapi //
stutibhir devadaityānāṃ vibuddho vibudhādhipaḥ
āmantrya himaśailendraṃ prabhāte comayā saha
jagāma mandaragiriṃ vāyuvegena śṛṅgiṇā //
tato gate bhagavati nīlalohite sahomayā ratimalabhanna bhūdharaḥ
sabāndhavo bhavati ca kasya no mano vihvalaṃ ca jagati hi kanyakāpituḥ //
jvalanmaṇisphaṭikahāṭakotkaṭaṃ sphuṭadyuti sphaṭikagopuraṃ puram
haro girau ciramanukalpitaṃ tadā visarjitāmaranivaho 'viśatsvakam //
tadomāsahito devo vijahāra bhagākṣihā
purodyāneṣu ramyeṣu vivikteṣu vaneṣu ca //
suraktahṛdayo devyā makarāṅkapuraḥsaraḥ
tato bahutithe kāle sutakāmā gireḥ sutā //
sakhībhiḥ sahitā krīḍāṃ cakre kṛtrimaputrakaiḥ
kadācidgandhatailena gātramabhyajya śailajā //
cūrṇairudvartayāmāsa malināntaritāṃ tanum
tadudvartanakaṃ gṛhya naraṃ cakre gajānanam //
putrakaṃ krīḍatī devī taṃ cāpyarpayadambhasi
jāhnavyāstu śivāsakhyās tataḥ so 'bhūdbṛhadvapuḥ //
kāyenātiviśālena jagadāpūrayattadā
putretyuvāca te devī putretyūce ca jāhnavī //
gāṅgeya iti devaistu pūjito 'bhūdgajānanaḥ
vināyakādhipatyaṃ ca dadāvasya pitāmahaḥ //
punaḥ sā krīḍanaṃ cakre putrārthaṃ varavarṇinī
manojñamaṅkuraṃ rūḍham aśokasya śubhānanā //
vardhayāmāsa taṃ cāpi kṛtasaṃskāramaṅgalā
bṛhaspatimukhairviprair divaspatipurogamaiḥ //
tato devaiśca munibhiḥ proktā devī tvidaṃ vacaḥ
bhavāni bhavatī bhavyā sambhūtā lokabhūtaye //
prāyaḥ sutaphalo lokaḥ putrapautraiśca labhyate
aputrāśca prajāḥ prāyo dṛśyante daivahetavaḥ //
adhunā darśite mārge maryādāṃ kartumarhasi
phalaṃ kiṃ bhavitā devi kalpitaistaruputrakaiḥ
ityuktā harṣapūrṇāṅgī provācomā śubhāṃ giram //
evaṃ nirudake deśe yaḥ kūpaṃ kārayedbudhaḥ
bindau bindau ca toyasya vasetsaṃvatsaraṃ divi //
daśakūpasamā vāpī daśavāpīsamo hradaḥ
daśahradasamaḥ putro daśaputrasamo drumaḥ
eṣaiva mama maryādā niyatā lokabhāvinī //
ityuktāstu tato viprā bṛhaspatipurogamāḥ
jagmuḥ svamandirāṇyeva bhavānīṃ vandya sādaram //
gateṣu teṣu devo 'pi śaṃkaraḥ parvatātmajām
pāṇinālambya vāmena śanaiḥ prāveśayacchubhām //
cittaprasādajananaṃ prāsādamanugopuram
lambamauktikadāmānaṃ mālikākulavedikam //
nirdhautakaladhautaṃ ca krīḍāguhamanoramam
prakīrṇakusumāmodamattālikulakūjitam //
kiṃnarodgītasaṃgītagṛhāntaritabhittikam
sugandhidhūpasaṃghātamanaḥprārthyamalakṣitam //
krīḍanmayūranārībhir vṛtaṃ vai tatavādibhiḥ
haṃsasaṃghātasaṃghuṣṭaṃ sphaṭikastambhavedikam //
anāvilamasaṃbhrāntyā bahuśaḥ kiṃnarākulam
śukairyatrābhihanyante padmarāgavinirmitāḥ //
bhittayo dāḍimabhrāntyā pratibimbitamauktikāḥ
tatrākṣakrīḍayā devī vihartumupacakrame //
svacchendranīlabhūbhāge krīḍane yatra dhiṣṭhitau
vapuḥsahāyatāṃ prāptau vinodarasanirvṛtau //
evaṃ prakrīḍatostatra devīśaṃkarayostadā
prādurbhavanmahāśabdas tadgṛhodaragocaraḥ //
tacchrutvā kautukāddevī kimetaditi śaṃkaram
papraccha taṃ śubhatanur haraṃ vismayapūrvakam //
uvāca devīṃ naitatte dṛṣṭapūrvaṃ suvismite
ete gaṇeśāḥ krīḍante śaile 'sminmatpriyāḥ sadā //
tapasā brahmacaryeṇa niyamaiḥ kṣetrasevanaiḥ
yairahaṃ toṣitaḥ pūrvaṃ ta ete manujottamāḥ //
matsamīpamanuprāptā mama hṛdyāḥ śubhānane
kāmarūpā mahotsāhā mahārūpaguṇānvitāḥ //
karmabhirvismayaṃ teṣāṃ prayāmi balaśālinām
carācarasya jagataḥ sṛṣṭisaṃharaṇakṣamāḥ //
brahmaviṣṇvindragandharvaiḥ sakiṃnaramahoragaiḥ
samāvṛto 'pyahaṃ nityaṃ naibhirvirahito rame //
hṛdyā me cārusarvāṅgi ta ete krīḍitā girau
ityuktā tu tato devī tyaktvā tadvismayākulā //
gavākṣāntaramāsādya prekṣate vismitānanā
yāvantaste kṛśā dīrghā hrasvāḥ sthūlā mahodarāḥ //
vyāghrebhavadanāḥ kecit kecinmeṣājarūpiṇaḥ
anekaprāṇirūpāśca jvālāsyāḥ kṛṣṇapiṅgalāḥ //
saumyā bhīmāḥ smitamukhāḥ kṛṣṇapiṅgajaṭāsaṭāḥ
nānāvihaṅgavadanā nānāvidhamṛgānanāḥ //
kauśeyacarmavasanā nagnāścānye virūpiṇaḥ
gokarṇā gajakarṇāśca bahuvaktrekṣaṇodarāḥ //
bahupādā bahubhujā divyanānāstrapāṇayaḥ
anekakusumāpīḍā nānāvyālavibhūṣaṇāḥ //
vṛkānanāyudhadharā nānākavacabhūṣaṇāḥ
vicitravāhanārūḍhā divyarūpā viyaccarāḥ //
vīṇāvādyamukhodghuṣṭā nānāsthānakanartakāḥ
gaṇeśāṃstāṃstathā dṛṣṭvā devī provāca śaṃkaram //
gaṇeśāḥ katisaṃkhyātāḥ kiṃnāmānaḥ kimātmakāḥ
ekaikaśo mama brūhi dhiṣṭhitā ye pṛthakpṛthak //
koṭisaṃkhyā hyasaṃkhyātā nānāvikhyātapauruṣāḥ
jagadāpūritaṃ sarvair ebhirbhīmairmahābalaiḥ //
siddhakṣetreṣu rathyāsu jīrṇodyāneṣu veśmasu
dānavānāṃ śarīreṣu bāleṣūnmattakeṣu ca
ete viśanti muditā nānāhāravihāriṇaḥ //
ūṣmapāḥ phenapāścaiva dhūmapā madhupāyinaḥ
raktapāḥ sarvabhakṣāśca vāyupā hyambubhojanāḥ //
geyanṛtyopahārāśca nānāvādyaravapriyāḥ
na hyeṣāṃ vai anantatvād guṇānvaktuṃ hi śakyate //
mārgatvaguttarāsaṅgaśuddhāṅgo muñjamekhalī
mānaśilena kalkena capalo rañjitānanaḥ //
pinaddhotpalasragdāmā sukānto madhurākṛtiḥ
pāṣāṇaśakalottānakāṃsyatālapravartakaḥ //
asau gaṇeśvaro devaḥ kiṃnāmā kiṃnarānugaḥ
ya eṣa gaṇagīteṣu dattakarṇo muhurmuhuḥ //
sa eṣa vīrako devi sadā maddhṛdayapriyaḥ
nānāścaryaguṇādhāro gaṇeśvaragaṇārcitaḥ //
īdṛśasya sutasyāsti mamotkaṇṭhā purāntaka
kadāham īdṛśaṃ putraṃ drakṣyāmyānandadāyinam //
eṣa eva sutaste 'stu nayanānandahetukaḥ
tvayā mātrā kṛtārtho 'stu vīrako 'pi sumadhyame //
ityuktā preṣayāmāsa vijayāṃ harṣaṇotsukā
vīrakānayanāyāśu duhitā himabhūbhṛtaḥ //
sāvaruhya tvarāyuktā prāsādādambaraspṛśaḥ
vijayovāca gaṇapaṃ gaṇamadhye pravartitā //
ehi vīraka cāpalyāt tvayā devaḥ prakopitaḥ
kimuttaraṃ vadatyarthe nṛtyaraṅge tu śailajā //
ityuktastyaktapāṣāṇaśakalo mārjitānanaḥ
āhūtastu tayodbhūtamūlaprastāvaśaṃsakaḥ //
devyāḥ samīpamāgacchad vijayānuguptaḥ śanaiḥ
prāsādaśikharātphullaraktāmbujanibhadyutiḥ //
taṃ dṛṣṭvā prasrutānalpasvādukṣīrapayodharā
girijovāca sasnehaṃ girā madhuravarṇayā //
ehyehi yāto 'si me putratāṃ devadevena datto 'dhunā vīraka ||
ityevamaṅke nidhāyātha taṃ paryacumbatkapole kalavādinam ||
mūrdhnyupāghrāya saṃmārjya gātrāṇi bhūṣayāmāsa divyaiḥ svayaṃ bhūṣaṇaiḥ kiṅkiṇīmekhalānūpurair māṇikyakeyūrahārorumūlaguṇaiḥ ||
komalaiḥ pallavaiścitritaiścārubhir divyamantrodbhavais tasya śubhaistato bhūribhiścākaronmiśrasiddhārthakair aṅgarakṣāvidhim ||
evamādāya covāca kṛtvā srajaṃ mūrdhni gorocanāpatrabhaṅgojjvalam ||
gaccha gacchādhunā krīḍa sārdhaṃ gaṇairapramatto nage śvabhravarja śanairvyālamālākulāḥ śailasānudrumadantibhir bhinnasārāḥ pare saṅginaḥ ||
jāhnavīyaṃ jalaṃ kṣubdhatoyākulaṃ kūlaṃ mā viśethā bahuvyāghraduṣṭe vane ||
vatsāsaṃkhyeṣu durgā gaṇeśeṣvetasminvīrake putrabhāvopatuṣṭāntaḥkaraṇā tiṣṭhatu ||
svasya pitṛjanaprārthitaṃ bhavyamāyātibhāvinyasau bhavyatā ||
so 'pi nirvartya sarvān gaṇān sasmayamāha bālatvalīlārasāviṣṭadhīḥ ||
eṣa mātrā svayaṃ me kṛtabhūṣaṇo 'tra eṣa paṭaḥ pāṭalairbindubhiḥ sinduvārasya puṣpairiyaṃ mālatīmiśritā mālikā me śirasyāhitā ||
ko 'yamātodyadhārī gaṇastasya dāsyāmi hastādidaṃ krīḍanam ||
dakṣiṇātpaścimaṃ paścimāduttaramuttarātpūrvamabhyetya sakhyā yutā prekṣatī taṃ gavākṣāntarādvīrakaṃ śailaputrī bahiḥ krīḍanaṃ yajjaganmāturapyeṣa cittabhramaḥ ||
putralubdho janastatra ko mohamāyāti na svalpacetā jaḍo māṃsaviṇmūtrasaṃghātadehaḥ ||
draṣṭumabhyantare nākavāseśvarair indumauliṃ praviṣṭeṣu kakṣāntaram ||
vāhanātyāvarohā gaṇāstairyuto lokapālāstramūrto hyayaṃ khaḍgo vikhaḍgakaro nirmamaḥ kṛtāntaḥ kasya kenāhato brūta maune bhavanto 'stradaṇḍena kiṃ duḥspṛhāḥ ||
bhīmamūrtyānanenāsti kṛtyaṃ girau ya eṣo 'strajñena kiṃ vadhyate ||
mā vṛthā lokapālānugacittatā evam evaitad ityūcurasmai tadā devatāḥ ||
devadevānugaṃ vīrakaṃ lakṣaṇā prāha devī vanaṃ parvatā nirjharāṇyagnidevyānyatho bhūtapā nirjharāmbhonipāteṣu nimajjata ||
puṣpajālāvanaddheṣu dhāmasvapi prottuṅganānādrikuñjeṣvanugarjantu hemārutāsphoṭasaṃkṣepaṇāt kāmataḥ ||
kāñcanottuṅgaśṛṅgāvarohakṣitau hemareṇūtkarāsaṅgadyutiṃ khecarāṇāṃ vanādhāyini ramye bahurūpasaṃpatprakare gaṇānvāsitaṃ mandarakandare sundaramandārapuṣpapravālāmbuje siddhanārībhir āpītarūpāmṛtaṃ vistṛtair netrapātrair anunmeṣibhir vīrake śailaputrī nimeṣāntarād asmaratputragṛdhrī vinodārthinī ||
so 'pi tādṛkkṣaṇāvāptapuṇyodayo yo 'pi janmāntarasyātmajatvaṃ gataḥ krīḍatastasya tṛptiḥ kathaṃ jāyate yo 'pi bhāvijagadvedhasā tejasaḥ kalpitaḥ pratikṣaṇaṃ divyagītakṣaṇo nṛtyalolo gaṇeśaiḥ praṇataḥ ||
kṣaṇaṃ siṃhanādākule gaṇḍaśaile sṛjadratnajāle bṛhatsālatāle
kṣaṇaṃ phullanānātamālālikāle kṣaṇaṃ vṛkṣamūle vilolo marāle //
kṣaṇe svalpapaṅke jale paṅkajāḍhye kṣaṇaṃ māturaṅke śubhe niṣkalaṅke
parikrīḍate bālalīlāvihārī gaṇeśādhipo devatānandakārī
nikuñjeṣu vidyādharairgītaśīlaḥ pinākīva līlāvilāsaiḥ salīlaḥ //
prakāśya bhuvanābhogī tato dinakare gate
deśāntaraṃ tadā paścād dūramastāvanīdharam //
udayāste purobhāvī yo hi cāste 'vanīdharaḥ
mitratvamasya sudṛḍhaṃ hṛdaye paricintyatām //
nityamārādhitaḥ śrīmān pṛthumūlaḥ samunnataḥ
nākarotsevituṃ merur upahāraṃ patiṣyataḥ //
jale 'pyeṣā vyavastheti saṃśayetākhilaṃ budhaḥ
dināntānugato bhānuḥ svajanatvamapūrayat //
saṃdhyābaddhāñjalipuṭā munayo 'bhimukhā ravim
yācantyāgamanaṃ śīghraṃ nivāryātmani bhāvitām //
vyajṛmbhata tathā loke kramādvaibhāvaraṃ tamaḥ
kuṭilasyeva hṛdaye kāluṣyaṃ dūṣayanmanaḥ //
jvalatphaṇiphaṇāratnadīpoddyotitabhittike
śayanaṃ śaśisaṃghātaśubhravastrottaracchadam //
nānāratnadyutilasacchakracāpaviḍambakam
ratnakiṅkiṇikājālaṃ lambamuktākalāpakam //
kamanīyacalallolavitānācchāditāmbaram
mandire mandasaṃcāraḥ śanairgirisutāyutaḥ //
tasthau girisutābāhulatāmīlitakaṃdharaḥ
śaśimaulisitajyotsnā śucipūritagocaraḥ //
girijāpyasitāpaṅgī nīlotpaladalacchaviḥ
vibhāvaryā ca saṃpṛktā babhūvātitamomayī
tamuvāca tato devaḥ krīḍākelikalāyutam //