Daśarūpaka 1-4

daśarūpakam /

[pariccheda 1]

namastasmai gaṇeśāya yatkaṇṭhaḥ puṣkarāyate /

madābhegaghanadhvāno nīlakaṇṭhasya tāṇd.ave // DhDaś_1.1 //

daśarūpānukāreṇa mādyanti bhāvakaḥ /

namaḥ sarvavide tasmai viṣṇave bharatāya ca // DhDaś_1.2 //

kasyacideva kadācid dayayā viṣayaṃ sarasvatī viduṣaḥ /

ghaṭayati kamapi tamanyo jajati jano yena vaidagdhīm // DhDaś_1.3 //

uddhṛtyoddhṛtya sāraṃ yamakhilanigamān nāṭyavedaṃ viriñciś
cakre yasya prayogaṃ munirapi bharatastāṇḍavaṃ nīlakaṇṭhaḥ /
śarvāṇī lāsyamasya pratipadamaparaṃ lakṣma kaḥ kartumīṣṭe
nāṭyānāṃ kintu kiñcit praguṇaracanayā lakṣaṇaṃ saṅkṣipāmi // DhDaś_1.4 //

vyākīrṇe mandabuddhīnāṃ jāyate mativibhramaḥ /

tasyārthastatpadaistena saṅkṣipya kriyate 'ñjasā // DhDaś_1.5 //

ānandanisyandiṣu rūpakeṣu
vyutpattimātraṃ phalamalpabuddhiḥ /
yo'pītihāsādivadāha sādhus
tasmai namaḥ svāduparāṅmukhāya // DhDaś_1.6 //

avasthānukṛtirnāṭyaṃ rūpaṃ dṛśyatayocyate /

rūpakaṃ tat samāropād daśadhaiva rasāśrayam // DhDaś_1.7 //

nāṭakaṃ saprakaraṇaṃ bhāṇaḥ prahasanaṃ ḍimaḥ /

vyāyogasamavakārau vīthyaṅkehāmṛgā iti // DhDaś_1.8 //

anyada bhāvāśrayaṃ nṛtyaṃ nṛttaṃ tālalayāśrayam /

ādyaṃ padārthābhinayo mārgo deśo tathā param // DhDaś_1.9 //

madhuroddhatabhedena tad dvayaṃ dvividhaṃ punaḥ /

lāsyatāṇḍavarūpeṇa nāṭakādyupakārakam // DhDaś_1.10 //

vastu netā rasasteṣāṃ bhedako vastu ca dvidhā /

tatrādhikārikaṃ mukhyamaṅgaṃ prāsaṅgikaṃ viduḥ // DhDaś_1.11 //

adhikāraḥ phalasvāmyamadhikāro ca tatprabhuḥ /

tanniravartyamabhivyāpi vṛttaṃ syādādhikārikam // DhDaś_1.12 //

prāsaṅgikaṃ parārthasya svārtho yasya prasaṅgataḥ /

sānubandhaṃ patākākhyaṃ prakarī ca pradeśabhāk // DhDaś_1.13 //

prāsaṅgikaṃ parārthasya svārtho yasya prasaṅgataḥ /

sānubandhaṃ tulyasaṃvidhānaviśeṣaṇam // DhDaś_1.14 //

prakhyātotpādyamiśratvabhedāt tredhāpi tat tridhā /
prakhyātamitihāsāderutpādyaṃ kavikalpitam /
miśraṃ ca saṅkarāt tābhyāṃ divyanartyādibhedataḥ // DhDaś_1.15 //

kāryaṃ trivargastat śuddhamekānekānubandhi ca /
svalpoddiṣṭastu taddheturbījaṃ vistāryanekadhā /
avāntarārthavicchede binduracchedakāraṇam // DhDaś_1.16 //

bījabindupatākākhyaprakarokāryalakṣaṇāḥ /

arthaprakṛtayaḥ pañca tā etāḥ parikīrtitāḥ // DhDaś_1.17 //

avasthāḥ pañca kāryasya prārabdhasya phalārthibhiḥ /

ārambhayatnaprāptyāśāniyatāptiphalāgamāḥ // DhDaś_1.18 //

autsukyamātramārambhaḥ phalalābhāya bhūyase /

prayatnastu tadaprāptau vyāpāro'titvarānvitaḥ // DhDaś_1.19 //

upāyāpāyaśaṅkābhyāṃ prāptyāśā prāptisambhavaḥ /
apāyābhāvataḥ prāptirniyatāptiḥ suniścitā /
samagraphalasampattiḥ phalayogo yathoditaḥ // DhDaś_1.20 //

arthaprakṛtayaḥ pañca pañcāvasthāsamanvitāḥ /

yathāsaṅkhyena jāyante mukhādyāḥ pañca sandhayaḥ // DhDaś_1.21 //

antaraikārthasambandhaḥ sandhirekānvaye sati /

mukhapratimukhe garbhaḥ sāvamarśopasaṃhṛtiḥ // DhDaś_1.22 //

mukhaṃ bījasamutpattirnānārtharasasambhavā /

aṅgāni dvādaśaitasya bījārambhasamanvayāt // DhDaś_1.23 //

upakṣepaḥ parikaraḥ parinyāso vilobhanam /
yuktiḥ prāptiḥ samādhānaṃ vidhānaṃ paribhāvanā /
udbhedabhedakaraṇānyanvarthānyatha lakṣaṇam // DhDaś_1.24 //

bījanyāsas upakṣepaḥ tadbāhulyaṃ parikriyā /

tannniṣpattiḥ parinyāso guṇākhyānād vilobhanam // DhDaś_1.25 //

sampradhāraṇamarthānāṃ yuktiḥ prāptiḥ sukhāgamaḥ /

bījāgamaḥ samādhānaṃ vidhānaṃ sukhaduḥkhakṛt // DhDaś_1.26 //

paribhāvodbhutāveśa udbhedo gūḍhabhedanam /

karaṇaṃ prakṛtārambho bhedaḥ protsāhanā matā // DhDaś_1.27 //

lakṣyālakṣya ivodbhedastasya pratimukhaṃ bhavet /

binduprayatnānugamādaṅgānyasya trayodaśa // DhDaś_1.28 //

vilāsaḥ parisarpaśca vidhūtaṃ śamanarmaṇo /

narmadyutiḥ pragayaṇaṃ nirodhaḥ paryupāsanam // DhDaś_1.29 //

vajraṃ puṣpamupanyāpto varṇa saṃhāra ityapi /
ratyarthehā vilāsaḥ syād dṛṣṭanaṣṭānusarpaṇam /
parisarpā vidhūtaṃ syādaratistacchamaḥ śamaḥ // DhDaś_1.30 //

parihāsavatto narma dhṛtistajjā dyutirmatā /

uttarā vāk pragayaṇaṃ hitarodho nirodhanam // DhDaś_1.31 //

paryupāstiranunayaḥ puṣpaṃ vākyaṃ viśeṣavat /
upanyāsastu sopāyaṃ vajraṃ pratyakṣaniṣṭhuram /
cāturvarṇopagamanaṃ varṇasaṃhāra iṣyate // DhDaś_1.32 //

garbhastu dṛṣṭanaṣṭasya bījasyānveṣaṇaṃ muhuḥ /

dvādaśāṅgaḥ patākā syān na vā syāt prāptisambhavaḥ // DhDaś_1.33 //

abhūtāharaṇaṃ mārgā rūpodāharaṇe kramaḥ /

saṅgahaścānumānaṃ ca toṭakādhivale tathā // DhDaś_1.34 //

udvegasambhramākṣepā lakṣaṇaṃ ca praṇīyate /

abhūtāharaṇaṃ chadma mārgastattvārthakīrtanam // DhDaś_1.35 //

rūpaṃ vitarkavad vākyaṃ sotkarṣaṃ syādudāhṛtiḥ /

kramaḥ sañcintyamānāptir bhāvajñānamathāpare // DhDaś_1.36 //

saṅgrahaḥ sāmadānoktir abhyūho liṅgato'numā /

adhivalamabhisandhiḥ saṃrabdhaṃ toṭakaṃ vacaḥ // DhDaś_1.37 //

udvego'richa(?)tā bhītiḥ śaṅkātrāsau ca sambhramaḥ /

garbhabījasamudbhedādākṣepaḥ parikīrtitaḥ // DhDaś_1.38 //

krodhenāvamṛśed yatra vyasanād yā vilobhanāt /

garbhanirbhinnabījārthaḥ so'vamarśo'ṅgasaṅgahaḥ // DhDaś_1.39 //

tatrāpavādasampheṭau vidravadravaśaktayaḥ /
dyutiḥ prasaṅgaśchalanaṃ vyavasāyo virodhanam /
prayocanā vicalanamādānaṃ ca taryodaśa // DhDaś_1.40 //

doṣaprakhyāpavādaḥ syāt sampheṭo roṣabhāṣaṇam /

vidravo vadhabandhādir dravo gurutiraskṛtiḥ // DhDaś_1.41 //

virodhaśamanaṃ śaktistarjanodvejane dyutiḥ /

gurukīrtanaṃ prasaṅgaśchalanaṃ cāvamānanam // DhDaś_1.42 //

vyavasāyaḥ khaśaktyuktiḥ saṃrabdhānāṃ virodhanam /
siddhāmantraṇato bhāvidarśikā syāt prayocanā /
vikatthanā vicalanam ādānaṃ kāryasaṅgrahaḥ // DhDaś_1.43 //

bījavanto mukhādyarthā viprakīrṇā yathāyatham /

aikārthyamupanīyante yatra nirvahaṇaṃ hi tat // DhDaś_1.44 //

sandhirvibodho grathanaṃ nirṇayaḥ paribhāṣaṇam /
prasādānandasamayāḥ kṛtibhāṣopagūhanāḥ /
pūrvabhāvopasaṃhārau praśastiśca caturdaśa // DhDaś_1.45 //

sandhirbījopagamanaṃ vibodhaḥ kāryamārgaṇam /

grathanaṃ tadupakṣepo 'nubhūtākhyā tu nirṇayaḥ // DhDaś_1.46 //

paribhāṣā mitho jalpaḥ prasādaḥ paryupāsanam /

ānando vāñchitāvāptiḥ samayo duḥkhanirgamaḥ // DhDaś_1.47 //

kṛtirlabdhārthaśamanaṃ mānādyāptiśca bhāṣaṇam /
kāryadṛṣṭyadbhutaprāpto pūrvabhāvopagūhane /
varāptiḥ kāvyasaṃhāraḥ praśastiḥ śubhaśaṃsanam // DhDaś_1.48 //

iṣṭasyārthasya racanā gopyaguptiḥ prakāśanam /

rāgaḥ prayogasyāścaryaṃ vṛttāntasyānupakṣayaḥ // DhDaś_1.49 //

dvedhā vibhāgaḥ kartavyaḥ sarvasyāpoha vastunaḥ /

sūcyameva bhavet kiñcid dṛśyaśravyamathāparam // DhDaś_1.50 //

nīraso'nucitastatra saṃsūcyo vastuvistaraḥ /

dṛśyastu madhurodāttarasabhāvanirantaraḥ // DhDaś_1.51 //

arthopakṣepakaiḥ sūcyaṃ pañcabhiḥ pratipādayet /

viṣkambhacūlikāṅgāsyāṅkāvatārapraveśakaiḥ // DhDaś_1.52 //

vṛttavartiṣyamāṇānāṃ kathāṃśānāṃ nidarśakaḥ /
saṅkṣepārthastu viṣkambho madhyapātraprayojitaḥ /
ekānekakṛtaḥ śuddhaḥ saṅkīrṇo nīcamadhyamaiḥ // DhDaś_1.53 //

tadvadevānudāttoktyā nīcapātraprayojitaḥ /

praveśo'ṅkadvayasyāntaḥ śeṣārthasyopasūcakaḥ // DhDaś_1.54 //

antaryavanikāsaṃsthaiścūlikārthasya sūcanā /

aṅkāntapātrairaṅkāsyaṃ chinnāṅkasyārthasūcanāt // DhDaś_1.55 //

aṅkāvatārastvaṅkānte pāto'ṅkasyāvibhāgataḥ /

ebhiḥ saṃsūcayet sūcyaṃ dṛśyamaṅkaiḥ pradarśayet // DhDaś_1.56 //

nāṭyadharmamapekṣyaitat punarvastu tridheṣyate /

sarveṣāṃ niyatasyaiva śrāvyamaśrāvyameva ca // DhDaś_1.57 //

sarvaśrāvyaṃ prakāśaṃ syādaśrāvyaṃ svagataṃ matam /

dvidhānyan nāṭyadharmākhyaṃ janāntamapavāritam // DhDaś_1.58 //

tripatākākareṇānyānapavāryāntarā kathām /
anyonyāmantraṇaṃ yat syāj janānte taj janāntikam /
rahasyaṃ kathyate 'nyasya parāvṛttyāpavāritam // DhDaś_1.59 //

kiṃ bravīṣyevamityādi vinā pātraṃ bravīti yat /

śrutvevānaktamapyekastat syādākāśamāpitam // DhDaś_1.60 //

ityādyaśeṣamiha vastuvibhedajātaṃ
rāmāyaṇādi ca vibhāvya bṛhatkathāṃ ca /
āsūtrayet tadanu netṛrasānuguṇyāc
citrāṃ kathāmucitacāruvacaḥprapañcaiḥ // DhDaś_1.61 //

[pariccheda 2]

netā vinīto madhurastyāgī dakṣaḥ priyagvadaḥ /

raktalokaḥ śucirvāṅmī rūḍhavaṃśaḥ sthiro yuvā // DhDaś_2.1 //

buddhyutsāhasmṛtiprajñākalāmānasamanvitaḥ /
śūro dṛḍhaśca tejasvī śāstracakṣuśca dhārmikaḥ /
bhedaiścaturdhā lalitaśāntodāttoddhatairayam // DhDaś_2.2 //

niścinto dhīralalitaḥ kalāsaktaḥ sukhī mṛduḥ /

sāmānyagu.ayuktastu dhīraśānto dvijādikaḥ // DhDaś_2.3 //

mahāsattvo'tigambhīraḥ kṣamāvānavikatthanaḥ /

sthiro nigūḍhāhaṅkāro dhīrodātto dṛḍhavrataḥ // DhDaś_2.4 //

darpamātsaryabhūyiṣṭho māyāchadmaparāyaṇaḥ /

dhīroddhatastvahaṅkāro calaścaṇḍo vikattthanaḥ // DhDaś_2.5 //

sa dakṣiṇaḥ śaṭho dhṛṣṭaḥ pūrvāṃ pratyanyayā hṛtaḥ /
dakṣiṇo'syāṃ sahṛdayaḥ gūḍhavipriyakṛt śaṭhaḥ /
vyaktāṅgavaikṛto dhṛṣṭo'nukūlastvekanāyikaḥ // DhDaś_2.6 //

patākānāyakastvanyaḥ pīṭhamardo vicakṣaṇaḥ /

tasyaivānucaro bhaktaḥ kiñcidūnaśca tadguṇaiḥ // DhDaś_2.7 //

ekavidyo viṭaścānyo hāsyakṛc ca vidūṣakaḥ /

lubdho dhīroddhatastabdhaḥ(?) pāpakṛd vyasanī ripuḥ // DhDaś_2.8 //

śobhā vilāso mādhuryaṃ gāmbhīryaṃ dhairyatejasī /

lalitaudāryamityaṣṭau sattvajāḥ pauruṣā guṇāḥ // DhDaś_2.9 //

nīce dhṛṇādhike spardhā śobhāyāṃ śauryadakṣate /

gatiḥ sadhairyā dṛṣṭiśca vilāse sammitaṃ vacaḥ // DhDaś_2.10 //

ślakṣṇo vikāro mādhuryaṃ saṅkṣobhe sumahatyapi /

gāmbhīryaṃ yatprabhāvena vikāro nopalakṣyate // DhDaś_2.11 //

vyavasāyādacalanaṃ sthairyaṃ vighnakulādapi /

adhikṣepādyasahanaṃ tejaḥ prāṇātyayeṣvapi // DhDaś_2.12 //

śṛṅgārākāraceṣṭātvaṃ sahajaṃ lalitaṃ mṛdu /

priyoktyājīvitād dānamaudāryaṃ sadupagrahaḥ // DhDaś_2.13 //

svānyā sādhāraṇastrīti tadguṇā nāyikā tridhā /

mugdhā madhyā pragalbheti svīyā śīlārjavādiyuk // DhDaś_2.14 //

mugdhā navavayaḥkāmā ratau vāmā mṛduḥ krudhi /

madhyodyadyāvanānaṅgā mohāntasuratakṣamā // DhDaś_2.15 //

dhīrā sotprāsavakroktyā madhyā sāśru kṛtāgamam /

khedayed dayitaṃ kopādadhīrā paruṣākṣaram // DhDaś_2.16 //

yauvanāndhā smaronmattā pragalbhā dayitāṅgake /

vilīyamānevānandād ratārambhe'pyacetanā // DhDaś_2.17 //

sāvahitthādarodāste ratau dhīretarā krudhā /
santarjya tāḍayen madhyā madhyādhīreva taṃ vadet /
dvedhā jyeṣṭhā kaniṣṭā cetyamugdhā dvādaśoditāḥ // DhDaś_2.18 //

anyastrī kanyakoḍhā ca nānyoḍhāṅgirase kvacit /

kanyānurāgamicchātaḥ kuryādaṅgāṅgisaṃśrayam // DhDaś_2.19 //

sādhāraṇastrī gaṇikā kalāprāgalbhyadhaurtyayuk /

channakāmasukhārthājñasvatantrāhaṃyupaṇḍakān // DhDaś_2.20 //

rakteva rañjayedāḍhyān niḥsvān mātrā vivāsayet /

raktaiva tvaprahasane naiṣā divyanṛpāśraye // DhDaś_2.21 //

āsāmaṣṭāvavasthāḥ syuḥ svādhīnapatikādikāḥ /

āsannāyattaramaṇā hṛṣṭā svādhīnabhartṛkā // DhDaś_2.22 //

mudā vāsakasajjā svaṃ maṇḍayatyeṣyati priye /

cirayatyavyalīke tu virahotkaṇṭhitonmanāḥ // DhDaś_2.23 //

jñāte'nyāsaṅgavivṛte khaṇḍterṣyākaṣāyitā /

kalahāntaritāmarṣād vidhūte'nuśayārtiyuk // DhDaś_2.24 //

vipralabdhoktasamayamaprāpte'tivimānitā /
dūradeśābtarasthe tu kāryataḥ proṣitapriyā /
kāmārtābhisaret kāntaṃ sārayed vābhisārikā // DhDaś_2.25 //

cintāniḥśvāsakhedāśruvaivarṇyaglānyabhūṣaṇaiḥ /

yuktāḥ ṣaḍantyā dve cādye kroḍaujjvalyapraharṣitaiḥ // DhDaś_2.26 //

dūtyo dāsī sakhī kārūrdhātreyī prativeśikā /

liṅginī śilpinī svaṃ ca netṛmitraguṇānvitāḥ // DhDaś_2.27 //

yauvane sattvajāḥ strīṇāmalaṅkārāstu viṃśatiḥ /

bhāvo hāvaśca helā ca trayastatra śarīrajāḥ // DhDaś_2.28 //

śobhā kāntiśca dīptiśca mādhuryaṃ ca pragalbhatā /

audāryaṃ dhairyamityete sapta bhāvā ayatnajāḥ // DhDaś_2.29 //

līlā vilāso vicchittirvibhramaḥ kilakiñcitam /
moṭṭāyitaṃ kuṭṭamitaṃ bibboko lalitaṃ tathā /
vihṛtaṃ ceti vijñeyā daśa bhāvāḥ svabhāvajāḥ // DhDaś_2.30 //

nirvikārātmakāt sattvād bhāvastatrādyavikriyā /

hevākasastu śṛṅgāro hāvo'kṣibhrūvikārakṛt // DhDaś_2.31 //

sa eva helā suvyaktaśṛṅgārarasasūcikā /

rūpopabhogatāruṇyaiḥ śobhāṅgānāṃ vibhūṣaṇam // DhDaś_2.32 //

manmathāvāpitacchāyā saiva kāntiriti smṛtā /

anulabaṇatvaṃ mādhuryaṃ dīptiḥ kāntestu vistaraḥ // DhDaś_2.33 //

niḥsādhvasatvaṃ prāgalbhyaṃ audāryaṃ praśrayaḥ sadā /

cāpalāvihatā dhairyaṃ cidvṛttiravikatthanā // DhDaś_2.34 //

priyānukaraṇaṃ līlā madhurāṅgaviceṣṭitaiḥ /

tātkāliko viśeṣastu vilāso'ṅgakriyādiṣu // DhDaś_2.35 //

ākalparacanālpāpi vicchittiḥ kāntipopa(?)kṛt /

vibhramastvarayā kāle bhūṣāsthānaviparyayaḥ // DhDaś_2.36 //

krodhāśruharṣabhītyādeḥ saṅkaraḥ kilakiñcitam /

moṭṭāyitaṃ tu tadbhāvabhāvaneṣṭakathādiṣu // DhDaś_2.37 //

sānandāntaḥ kuṭṭamitaṃ kupyet keśādharagrahe /

garvābhimānādiṣṭe'pi bibboko'nādarakriyā // DhDaś_2.38 //

sukumārāṅgavinyāso masṛṇo lalitaṃ bhavet /

prāptakālaṃ na yad brūyād vrīḍayā vihṛtaṃ hi tat // DhDaś_2.39 //

mantrī svaṃ vobhayaṃ vāpi sakhā tasyārthacintane /

mantriṇā lalitaḥ śeṣāḥ mantrisvāyattasiddhayaḥ // DhDaś_2.40 //

ṛtvikpurohitau dharme tapasvibrahmavādinaḥ /

suhṛtkumārāṭavikā daṇḍe sāmantasainikāḥ // DhDaś_2.41 //

antaḥpure varṣavarāḥ kirātā mūkavāmanāḥ /

mlecchābhīraśakārādyāḥ svasvakāryopayoginaḥ // DhDaś_2.42 //

jyeṣṭhamadhyādhamatvena sarveṣāṃ ca trirūpatā /
tāratamyād yathoktānāṃ guṇānāṃ cottamāditā /
evaṃ nāṭye vidhātavyo nāyakaḥ saparicchadaḥ // DhDaś_2.43 //

tadvyāpārātmikā vṛttiścaturdhā tatra kaiśikī /
gatinṛtyavilāsādyairmṛduḥ śṛṅgāraceṣṭitaiḥ /
narmataisphiñjatatsphoṭatadgaibhaiścaturaṅgikā // DhDaś_2.44 //

vaidagdhyakrīḍitaṃ narma priyopacchandanātmakam /

hāsyenaiva saśṛṅgārabhayena vihitaṃ tridhā // DhDaś_2.45 //

ātmopakṣepasambhogamānaiḥ śṛṅgāryapi tridhā /
śuddhamaṅgaṃ bhayaṃ dvedhā vāgveṣaceṣṭitaiḥ /
sarvaṃ sahāsyamityevaṃ narmāsṭādaśadhoditam // DhDaś_2.46 //

narmasphiñjaḥ sukhārambho bhayānto navasaṅgame /

narmasphoṭastu bhāvānāṃ sūcito'lparaso lavaiḥ // DhDaś_2.47 //

channanetrapratīcāro narmagarbho'rthahetave /

aṅgaiḥ sahāsyanirhāsyairebhireṣātra kaiśikī // DhDaś_2.48 //

viśokā sāttvatī sattvaśauryatyāgadayājavaiḥ /

saṃlāpotthāpakāvasyāṃ sāṅghātyaḥ parivartakaḥ // DhDaś_2.49 //

saṃlāpako gabhīroktirnānābhāvarasā mithaḥ /

utthāpakastu yatrādau yuddhāyotthāpayet param // DhDaś_2.50 //

mantrārthadaivaśaktyādeḥ sāṅghātyaḥ saṅghabhedanam /

prārabdhotthānakāryānyakaraṇāt parivartakaḥ // DhDaś_2.51 //

ebhiraṅgaiścaturdheyaṃ sāttvatyārabhaṭī punaḥ /
māyendrajālasaṅgrāmakrodhodbhrāntādiceṣṭitaiḥ /
saṅkṣiptikā syāt sampheṭo vastūtthānāvapātane // DhDaś_2.52 //

saṅkṣiptavasturacanā saṅkṣiptiḥ śilpayogataḥ /

pūrvanetṛnivṛttyānye netrantaraparigrahaḥ // DhDaś_2.53 //

sampheṭastu samāghātaḥ kruddhasaṃrabdhayordvayoḥ /
māyādyutthāpitaṃ vastu vastūtthāpanamiṣyate /
avapātastu niṣkrāmapraveśatrāsavidravaiḥ // DhDaś_2.54 //

ebhiraṅgaiścaturdheyaṃ nārthavṛttirataḥ parā /

caturthī bhāratī sāpi vācyā nāṭakalakṣaṇe // DhDaś_2.55 //

kaiśikīṃ sāttvatīṃ cārthavṛttimārabhaṭīmiti /

paṭhantaḥ pañcamīṃ vṛttimaudbhaṭāḥ pratijānate // DhDaś_2.56 //

śṛṅgāre kauśikī vīre sāttvatyārabhaṭī punaḥ /

rase raudre ca bībhatse vṛttiḥ sarvatra bhāratī // DhDaś_2.57 //

deśabhāṣākriyāveṣalakṣaṇāḥ syuḥ pravṛttayaḥ /

lokādevāvagamyaitā yathaucityaṃ prayojayet // DhDaś_2.58 //

pādyaṃ tu saṃskṛtaṃ nṝṇāmanīcānāṃ kṛtātmanām /

liṅginīnāṃ mahādevyā mantrijāveśyayoḥ kvacit // DhDaś_2.59 //

strīṇāṃ tu prākṛtaṃ prāyaḥ śūrasenyadhameṣu ca /

piśācātyantanīcādau paiśācaṃ māgadhaṃ tathā // DhDaś_2.60 //

yaddeśaṃ nīcapātraṃ yat taddeśaṃ tasya bhāṣitam /

kāryataścottamādīnāṃ kāryo bhāṣāvyatikramaḥ // DhDaś_2.61 //

bhagavanto varairvācyā vidvaddevarṣiliṅginaḥ /

viprāmātyāgrajāścāryā naṭīsūtramṛtau mithaḥ // DhDaś_2.62 //

rathī sūtena cāyuṣmān pūjyaiḥ śiṣyātmajānujāḥ /

vatseti tātaḥ pūjyo'pi sugṛhītābhidhastu taiḥ // DhDaś_2.63 //

bhāvo'nugena sūtrī ca mārṣetyetena so'pi ca /

devaḥ svāmīti nṛpatirbhṛtyairbhaṭṭeti cādhamaiḥ // DhDaś_2.64 //

āmantraṇīyāḥ pativaj jyeṣṭhamadhyādhamaiḥ striyaḥ /

samā haleti praṣyā ca hañje veśyājjukā tathā // DhDaś_2.65 //

kuṭṭinyamvetyanugataiḥ pūjyā vā jaratī janaiḥ /

vidūṣakeṇa bhavatī rājñī ceṭīti śabdyate // DhDaś_2.66 //

ceṣṭāguṇodāhṛtisattvabhāvān
aśeṣato netṛdaśāvibhinnān /
ko vaktumīśo bharato na yo vā
yo vā na devaḥ śaśikhaṇḍamauliḥ // DhDaś_2.67 //

==============================

[pariccheda 3]

prakṛtitvādathānyeṣāṃ bhūyorasaparigrahāt /

sampūrṇalakṣaṇatvāc ca pūrvaṃ nāṭakamucyate // DhDaś_3.1 //

pūrvaraṅgaṃ vidhāyādau sūtradhāre vinirgate /

praviśya tadvadaparaḥ kāvyamāsthāpayen naṭaḥ // DhDaś_3.2 //

divyamartye sa tadrūpo miśramanyatarastayoḥ /

sūcayed vastu bījaṃ vā mukhaṃ pātramathāpi vā // DhDaś_3.3 //

raṅgaṃ prasādya madhuraiḥ ślokaiḥ kāvyārthasūcakaiḥ /

ṛtuṃ kañcidupādāya bhāratīṃ vṛttimāśrayet // DhDaś_3.4 //

bhāratī saṃskṛtaprāyo vāgvyāpāro naṭāśrayaḥ /

bhedaiḥ prarocanāyuktairvīrthīprahasanāmukhaiḥ // DhDaś_3.5 //

unmukhīkaraṇaṃ tatra praśaṃsātaḥ prarocanā /
vīthī prahasanaṃ cāpi svaprasaṅge'bhidhāsyate /
vīthyaṅgāvyāmukhāṅgatvāducyante'traiva tat punaḥ // DhDaś_3.6 //

sūtradhāro naṭīṃ brūte mārṣaṃ vātha vidūṣakam /

svakāryaṃ prastutākṣepi citroktyā yat tadāmukham // DhDaś_3.7 //

prastāvanā vā tatra syuḥ kathādghātaḥ pravṛttakam /

prayogātiśayaścātha vīthyaṅgāni trayodaśa // DhDaś_3.8 //

svetivṛttasamaṃ vākyamarthaṃ vā yatra sūtriṇaḥ /

gṛhītvā praviśet pātraṃ kathodghāto dvidhaiva saḥ // DhDaś_3.9 //

kālasāmyasamākṣiptapraveśaḥ syāt pravṛttakam /
eṣo'yamityupakṣepāt sūtradhāraprayogataḥ /
pātrapraveśo yatraiṣa prayogātiśayo mataḥ // DhDaś_3.10 //

udghātyakāvalagite prapañcatrigate chalam /
vākkelyadhivale gaṇḍamavasyanditanālike /
asatpralāpavyāhāramṛdavāni trayodaśa // DhDaś_3.11 //

gūḍhārthapadaparyāyamālā praśnottarasya vā /

yatrānyonyaṃ samālāpo dvedhodghātyaṃ taducyate // DhDaś_3.12 //

yatraikatra samāveśāt kāryamanyat prasādhyate /

prastute'nyatra vānyat syāt ta(?) cāvalagitaṃ dvidhā // DhDaś_3.13 //

asadbhūtamithaḥstotraṃ prapañco hāsyakṛn mataḥ /
śrutisāmyādanekārthayojanaṃ trigataṃ tviha /
naṭāditritayālāpaḥ pūrvaraṅge tadiṣyate // DhDaś_3.14 //

priyābhairapriyairvākyairvilobhya chalanā chalam /

vinivṛttyāsya vākkelī dvistriḥ pratyuktito'pi vā // DhDaś_3.15 //

anyonyavākyādhikyoktiḥ spardhayādhivalaṃ bhavet /

gaṇḍaḥ prastutasambandhibhinnārthaṃ sahasoditam // DhDaś_3.16 //

rasoktasyānyathā vyākhyā yatrāvasyandita hi tat /

sopahāsā nigūḍhārthā nālikaiva prahelikā // DhDaś_3.17 //

asambaddhakathāprāyo'satpralāpo yathottaraḥ /
anyārthameva vyāhāro hāsyalāsyakaraṃ vacaḥ /
doṣā guṇā guṇā doṣā yatra syurmṛdavaṃ hi tat // DhDaś_3.18 //

eṣāmanyatamenārthaṃ pātraṃ cākṣipya sūtrabhṛt /

prastāvanānte nirgacchet tato vastu prapañcayet // DhDaś_3.19 //

abhigamyaguṇairyukto dhīrodāttaḥ pratāpavān /

kīrtikāmo mahotsāhastrayyāstrātā mahīpatiḥ // DhDaś_3.20 //

prakhyātavaṃśo rājarṣirdivyo vā yatra nāyakaḥ /

tatprakhyātaṃ vidhātavyaṃ vṛttamatrādhikārikam // DhDaś_3.21 //

yat tatrānucitaṃ kiñcin nāyakasya rasasya vā /

viruddhaṃ tat parityājyamanyathā vā prakalpayet // DhDaś_3.22 //

ādyantamevaṃ niścitya pañcadhā tad vibhajya ca /

khaṇḍaśaḥ sandhisañjñāṃśca vibhāgānapi khaṇḍayet // DhDaś_3.23 //

catuḥṣaṣṭistu tāni syuraṅgānītyaparaṃ tathā /
patākāvṛttamapyūnamekādyairanusandhibhiḥ /
aṅgānyatra yathālābhamasandhiṃ prakarīṃ nyaset // DhDaś_3.24 //

ādau viṣkambhakaṃ kuryādaṅkaṃ vā kāryayuktitaḥ /
apekṣitaṃ parityajya nīrasaṃ vastuvistaram /
yadā sandarśayet śeṣaṃ kuryād viṣkambhakaṃ tadā // DhDaś_3.25 //

yadā tu sarasaṃ vastu mūlādeva pravartate /

ādāveva tadāṅkaḥ syādāmukhākṣepasaṃśrayaḥ // DhDaś_3.26 //

pratyakṣanetṛcarito binduvyāptipuraskṛtaḥ /

aṅko nānāprakārārthasaṃvidhānarasāśrayaḥ // DhDaś_3.27 //

anubhāvavibhāvābhyāṃ sthāyinā vyabhicāribhiḥ /

gṛhītamuktaiḥ kartavyamaṅginaḥ paripoṣaṇaṃ // DhDaś_3.28 //

na cātirasato vastu dūraṃ vicchinnatāṃ nayet /

rasaṃ vā na tirodadhyād vastvalaṅkāralakṣaṇaiḥ // DhDaś_3.29 //

eko raso'ṅgīkartavyo vīraḥ śṛṅgāra eva vā /

aṅgamanye rasāḥ sarve kuryān nirvahaṇe'dbhutam // DhDaś_3.30 //

dūrādhvānaṃ vadhaṃ yuddhaṃ rājyadeśādiviplavam /

saṃrodhaṃ bhojanaṃ snānaṃ surataṃ cānulepanam // DhDaś_3.31 //

ambaragrahaṇādīni pratyakṣāṇi na nirdiśet /

nādhikārivadhaṃ kvāpi tyājyamāvaśyakaṃ na ca // DhDaś_3.32 //

ekāhācaritaikārthamitthamāsannanāyakam /

pātraistricaturairaṅkaṃ teṣāmante'sya nirgamaḥ // DhDaś_3.33 //

patākāsthānakānyatra bindurante ca bījavat /
evamaṅkāḥ prakartavyāḥ praveśādipuraskṛtāḥ /
pañcāṅkametadavaraṃ daśāṅkaṃ nāṭakaṃ param // DhDaś_3.34 //

atha prakaraṇe vṛttamutpādyaṃ lokasaṃśrayam /

amātyavipravaṇijāmekaṃ kuryāc ca nāyakam // DhDaś_3.35 //

dhīrapraśāntaṃ sāpāyaṃ dharmakāmārthatatparam /

śepaṃ nāṭakavat sandhipraveśakarasādikam // DhDaś_3.36 //

nāyikā tu dvidhā netuḥ kulastrī gaṇikā tathā /

kvacidekaiva kulajā kvāpi dvayaṃ kvacit // DhDaś_3.37 //

kulajābhyantarā bāhyā veśyā nātikramo'nayoḥ /

ābhiḥ prakaraṇaṃ tredhā saṅkīrṇaṃ dhūrtasaṅkulam // DhDaś_3.38 //

lakṣyate nāṭikāpyatra saṅkīrṇānyanivṛttaye /
tatra vastu prakaraṇān nāṭakān nāyako nṛpaḥ /
prakhyāto dhīralalitaḥ śṛṅgāro'ṅgī salakṣaṇaḥ // DhDaś_3.39 //

strīprāyacaturaṅkādibhedakaṃ yadi ceṣyate /

ekadvitryaṅkapātrādibhedenānantarūpatā // DhDaś_3.40 //

devī tatra bhavej jyeṣṭhā pragalbhā nṛpavaṃśajā /

gambhīrā māninī kṛcchāt tadvaśān netṛsaṅgamaḥ // DhDaś_3.41 //

nāyikā tādṛśī mugdhā divyā cātimanoharā /

antaḥpurādisambandhādāsannā śrutidarśanaiḥ // DhDaś_3.42 //

anurāgo navāvastho netustasyāṃ yathottaram /
netā tatra pravarteta devītrāsena śaṅkitaḥ /
kaiśikyaṅgaiścaturbhiśca yaktāṅkairiva nāṭikā // DhDaś_3.43 //

bhāṇastu dhūrtacaritaṃ svānubhūtaṃ pareṇa vā /

yatropavarṇayedeko nipuṇaḥ paṇḍito viṭaḥ // DhDaś_3.44 //

sambodhanoktipratyuktī kuryādākāśabhāpitaiḥ /

sūcayed vīraśṛṅgārau śauryasaubhāgyasaṃstavaiḥ // DhDaś_3.45 //

bhūyasā bhāratī vṛttirekāṅkaṃ vastu kalpitam /

mukhanirvahaṇe sāṅge lāsyāṅgāni daśāpi ca // DhDaś_3.46 //

geyaṃ padaṃ sthitaṃ pādyamāsīnaṃ puṣpagaṇḍikā /

pracchedakastrigūḍhaṃ ca saindhavākhyaṃ dvigūḍhakam // DhDaś_3.47 //

uttamottamakaṃ caiva uktapratyuktameva ca /

lāsye daśavidhaṃ hyetadaṅganirdeśakalpanam // DhDaś_3.48 //

tadvat prahasanaṃ tredhā śuddhavaikṛtasaṅkaraiḥ /
pākhaṇḍivipraprabhṛticeṭaceṭīviṭākulam /
ceṣṭitaṃ vepabhāṣābhiḥ śuddhaṃ hāsyavaconvitam // DhDaś_3.49 //

kāmukādivaciveṣaiḥ ṣaṇḍhakañcukitāpasaiḥ /
vikṛtaṃ saṅkarād vīthyā saṅkīrṇaṃ dhūrtasaṅkulam /
rasastu bhūyasā kāryaḥ ṣaḍvidho hāsya eva tu // DhDaś_3.50 //

ḍime vastu prasiddhaṃ syād vṛttayaḥ kaiśikīṃ vinā /
netāro devagandharvayakṣarakṣomahoragāḥ /
bhūtapretapiśācādyāḥ ṣoḍaśātyantamuddhatāḥ // DhDaś_3.51 //

rasairahāsyaśṛṅgāraiḥ ṣaḍbhirdīptaiḥ samanvitaḥ /

māyendrajālasaṅgrāmakrodhodbhrāntādiceṣṭitaiḥ // DhDaś_3.52 //

candrasūryoparāgaiśca nyāyye raudrarase'ṅgini /

caturaṅkaścatuḥsandhirnirvimarśo ḍimaḥ smṛtaḥ // DhDaś_3.53 //

khyātetivṛtto vyāyogaḥ khyātoddhatanarāśrayaḥ /

hīno garbhavimarśābhyāṃ dīptāḥ syurḍimavad rasāḥ // DhDaś_3.54 //

astrīnimittasaṅgrāmo jāmadagnyajaye yathā /

ekāhācaritaikāṅko vyāyogo bahubhirnaraiḥ // DhDaś_3.55 //

kāryaṃ samavakāre'pi āmukhaṃ nāṭakādivat /

khyātaṃ devāsuraṃ vastu nirvimarśāstu sandhayaḥ // DhDaś_3.56 //

vṛttayo mandakaiśikyo netāro devadānavāḥ /

dvādaśodāttavikhyātāḥ phalaṃ teṣāṃ pṛthak pṛthak // DhDaś_3.57 //

bahuvīrarasāḥ sarve yadvadambhodhimanthane /

aṅkaiḥstribhistrikapaṭastriśṛṅgārastrividravaḥ // DhDaś_3.58 //

dvisandhiraṅkaḥ prathamaḥ kāryo dvādaśanālikaḥ /

caturdvinālikāvantyau nālikā ghaṭikādvayam // DhDaś_3.59 //

vastusvabhāvadaivārikṛtāḥ syuḥ kapaṭāstrayaḥ /

nagaroparodhayuddhe vātāgnyādikavidravāḥ // DhDaś_3.60 //

dharmārthakāmaiḥ śṛṅgāro nātra vindupraveśakau /

vīthyaṅgāni yathālābhaṃ kuryāt prahasane yathā // DhDaś_3.61 //

vīthī tu kaiśikīvṛttau sandhyaṅgāṅkaistu bhāṇavat /

rasaḥ sūcyastu śṛṅgāraḥ spṛśedapi rasāntaram // DhDaś_3.62 //

yuktā prastāvanākhyātairaṅgairudghātyakādibhiḥ /

evaṃ vīthī vidhātavyā dvyekapātraprayojitā // DhDaś_3.63 //

utsṛṣṭikāṅke prakhyātaṃ vṛttaṃ buddhyā prapañcayet /

rasastu karuṇaḥ sthāyī netāraḥ prākṛtā narāḥ // DhDaś_3.64 //

bhāṇavat sandhivṛttyaṅgairyuktaḥ strīparidevitaiḥ /

vācā yuddhaṃ vidhātavyaṃ tathā jayaparājayau // DhDaś_3.65 //

miśramohāmṛge vṛttaṃ caturaṅkaṃ trisandhimat /

naradivyāvaniyamān nāyakapratināyakau // DhDaś_3.66 //

khyātau dhīroddhatāvantyo viparyāsādayuktakṛt /

divyastriyamanicchantīmapahārādinecchataḥ // DhDaś_3.67 //

śṛṅgārābhāsamapyasya kiñcit kiñcit pradarśayet /
saṃrambhaṃ paramānīya yuddhaṃ vyājān nivārayet /
vadhaprāptasya kurvīta vadhaṃ naiva mahātmanaḥ // DhDaś_3.68 //

itthaṃ vicintya daśarūpakalakṣmamārgam
ālokya vastu paribhāvya kaviprabandhān /
kuryādayatnavadalaṅkṛtibhiḥ prabandhaṃ
vākyairudāramadhuraiḥ sphuṭamandavṛttaiḥ // DhDaś_3.69 //

================================

[pariccheda 4]

vibhāvairanubhāvaiśca sāttvikairvyabhicāribhiḥ /

ānīyamānaḥ svādyatvaṃ sthāyī bhāvo rasaḥ smṛtaḥ // DhDaś_4.1 //

jñāyamānatayā tatra vibhāvo bhāvapoṣakṛt /

ālambanoddīpanatvaprabhedena sa ca dvidhā // DhDaś_4.2 //

anubhāvo vikārastu bhāvasaṃsūcanātmakaḥ /

hetukāryātmanoḥ siddhistayoḥ saṃvyavahārataḥ // DhDaś_4.3 //

sukhaduḥkhādikairbhāvairbhāvastadbhāvabhāvanam /
pṛthag bhāvā bhavantyanye'nubhāvatve'pi sāttvikāḥ /
sattvādeva samutpattestac ca tadbhāvabhāvanam // DhDaś_4.4 //

stambhapralayaromāñcāḥ svedo vaivarṇyavepathū /
aśruvaisvaryamityaṣṭau stambho'smin niṣkriyāṅgatā /
pralayo naṣṭasañjñatvaṃ śeṣāḥ suvyaktalakṣaṇāḥ // DhDaś_4.5 //

viśeṣādābhimukhyena caranto vyabhicāriṇaḥ /

sthāyinyunmagnanirmagnāḥ kallolā iva vāridhau // DhDaś_4.6 //

nirvedaglāniśaṅkāśramadhṛtijaḍatāharṣadainyaugryacintās
trāserṣyāmarṣagarvāḥ smṛtimaraṇamadāḥ suptanidrāvibodhāḥ /
vrīḍāpasmāramohāḥ samatiralasatāvegatarkāvahitthā
vyādhyunmādau vipādotsukacapalayutāstriṃśadete trayaśca // DhDaś_4.7 //

tattvajñānāpadīrṣyādernirvedaḥ svāvamānanam /

tatra cintāśruniḥśvāsavaiavarṇyocchvāsadīnatāḥ // DhDaś_4.8 //

ratyādyāyāsatṛṭkṣudbhirglānirniṣprāṇateha ca /

vaivarṇyakampānutsāhakṣāmāṅgavacanakriyāḥ // DhDaś_4.9 //

anarthapratibhā śaṅkā parakrauryāt svadurnayāt /

kampaśoṣābhivīkṣādiratra varṇasvarānyatā // DhDaś_4.10 //

śramaḥ khedo'dhvaratyādeḥ svedo'smin mardanādayaḥ /

santoṣo jñānaśaktyāderdhṛtiravyagrabhogakṛt // DhDaś_4.11 //

apratipattirjaḍatā syādiṣṭāniṣṭadarśanaśrutibhiḥ /

animiṣanayananirīkṣaṇatūṣṇīmbhāvādayastatra // DhDaś_4.12 //

prasattirutsavādibhyo harṣo'śrusvedagadgadāḥ /

daurgatyādyairanaujasyaṃ dainyaṃ kārṣṇyābhṛjādimat // DhDaś_4.13 //

duṣṭe'parādhadaurmukhyakrauryaiścaṇḍatvamugratā /

tatra svedaśiraḥkampatarjanātāḍanādayaḥ // DhDaś_4.14 //

dhyānaṃ cintehitānāpteḥ śūnyatāśvāsatāpakṛt /

garjitādermanaḥkṣobhastrāso'trotkampitādayaḥ // DhDaś_4.15 //

parotkarṣākṣamāsūyā garvadaurjanyamanyujā /

doṣoktyavajñe srukuṭimanyukrodheṅgitāni ca // DhDaś_4.16 //

adhikṣepāpamānāderamarṣo'bhiniviṣṭatā /

tatra khedaśiraḥkampatarjanātāḍanādayaḥ // DhDaś_4.17 //

garvo'bhijanalāvaṇyabalaiśvaryādibhirmadaḥ /

karmāṇyādharpaṇāvajñā savilāsāṅgavīkṣaṇam // DhDaś_4.18 //

sadṛśajñānacintādyaiḥ saṃskārāt smṛtiratra ca /
jñātatvenārthabhāsinyāṃ bhrūsamunnayanādayaḥ /
maraṇaṃ suprasiddhatvādanarthatvāc ca nocyate // DhDaś_4.19 //

harṣotkarṣo madaḥ pānāt skhaladaṅgavacogatiḥ /
nidrā hāso'tra ruditaṃ jyeṣṭhamadhyādhamādiṣu /
suptaṃ nidrodbhavaṃ tatra śvāsocchāsakriyā param // DhDaś_4.20 //

manaḥsammīlanaṃ nidrā cintālasyaklamādibhiḥ /
tatra jṛmbhāṅgabhaṅgākṣimīlanotsvapnatādayaḥ /
vivodhaḥ pariṇāmādestatra jṛmbhākṣimardane // DhDaś_4.21 //

durācārādibhirvrīḍā dhārṣṭyābhāvastamunnayet /

sācīkṛtāṅgāvaraṇavaivarṇyādhomukhādibhiḥ // DhDaś_4.22 //

āveśo grahaduḥkhādyairapasmāro yathāvidhiḥ /

bhūpātakampaprakhedalālāphenodgamādayaḥ // DhDaś_4.23 //

moho vicittatā bhītiduḥkhāveśānucintanaiḥ /

tatrājñānabhramāghātaghūrṇanādarśanādayaḥ // DhDaś_4.24 //

bhrānticchedopadeśābhyāṃ śāstrādestattvadhīrmatiḥ /

ālasyaṃ śramagarbhādejahyajṛmbhāsitādimat // DhDaś_4.25 //

āvegaḥ samgramo'sminnabhisarajanite śastranāgābhiyogo
vātāt pāṃsūpadigdhastvaritapadagatirvarṣaje piṇḍitāṅgaḥ /
utpātāt srastatāṅgeṣvahitahitakṛte śokaharṣānubhāvā
vahnerdhūmākulāsyaḥ karijamanubhayastammakampāpasārāḥ // DhDaś_4.26 //

tarko vicāraḥ sandehād bhrūśiroṅgulinartakaḥ /
lajjādyairvikriyāguptāvavahitthāṅgavikriyā /
vyādhayaḥ sannipātādyāsteṣāmanyatra vistaraḥ // DhDaś_4.27 //

aprekṣākāritonmādaḥ sannipātagrahādibhiḥ /

assminnavasthā ruditagītahāsāsitādayaḥ // DhDaś_4.28 //

prārabdhakāryāsiddhyāderviṣādaḥ sattvasaṅkṣayaḥ /

niḥśvāsocchvāsahṛttāpasahāyānveṣaṇādikṛt // DhDaś_4.29 //

kālākṣamatvamautmukyaṃ ramyecchāratisamgramaiḥ /

tatrocchvāsatvaniḥśvāsahṛttāpasvedavibhramāḥ // DhDaś_4.30 //

mātsaryadveṣarāgādeścāpalaṃ tvanavasthitiḥ /

tatra bhartsanapāruṣyasvacchandācaraṇādayaḥ // DhDaś_4.31 //

viruddhairaviruddhairvā bhāvairvicchidyate /

ātmabhāvaṃ nayatyanyān sa sthāyī lavaṇākaraḥ // DhDaś_4.32 //

ratyutsāhajgupsāḥ krodho hāsaḥ smayo bhayaṃ śokaḥ /

śamamapi kecit prāhuḥ puṣṭirnāṭyeṣu naitasya // DhDaś_4.33 //

nirvedādiratādrūpyādasthāyī svadate katham /

vairasyāyaiva tatpoṣastenāṣṭau sthāyino matāḥ // DhDaś_4.34 //

vācyā prakaraṇādibhyo buddhisthā vā yathā kriyā /

vākyārthaḥ kārakairyuktā sthāyī bhāvastathetaraiḥ // DhDaś_4.35 //

rasaḥ sa eva svādvyatvād rasikasyaiva vartanāt /

nānukāryasya vṛttatvāt kāvyasyātatparatvataḥ // DhDaś_4.36 //

draṣṭuḥ pratītirvrīḍerṣyārāgadveṣaprasaṅgataḥ /

laukikasya svaramaṇīsaṃyuktasyeva darśanāt // DhDaś_4.37 //

dhīrodāttādyavasthānāṃ rāmādiḥ pratipādakaḥ /

vibhāvayati ratyādīn svadante rasikasya te // DhDaś_4.38 //

krīḍatāṃ mṛnmayairyadvad bālānāṃ dviradādibhiḥ /

svotsāhaḥ svadate tadvacchrotṛṇāmarjunādibhiḥ // DhDaś_4.39 //

kāvyārthabhāvanāsvādo nartakasya na vāryate /

svādaḥ kāvyārthasambhedānātmānandasamudbhavaḥ // DhDaś_4.40 //

vikāśavistarakṣobhavikṣepaiḥ sa caturbidhaḥ /

śṛṅgāravīrabībhatsaraudreṣu manasaḥ kramāt // DhDaś_4.41 //

hāsyādbhutabhayotkarṣakaruṇānāṃ ta eva hi /

atastajjanyatā teṣāmata evāvadhāraṇam // DhDaś_4.42 //

śamaprakarṣo nirvācyo muditādestadātmatā /
padārthairindunirvedaromāñcādisvarūpakaiḥ /
kāvyād vibhāvasañcāryanubhāvaprakhyatāṃ gataiḥ // DhDaś_4.43 //

bhāvitaḥ svadate sthāyī rasaḥ sa parikīrtitaḥ /

lakṣaṇaikyaṃ vibhāvaikyādabhedād rasabhāvayoḥ // DhDaś_4.44 //

ramyadeśakalākālaveṣabhogādisevanaiḥ /
pramodātmā ratiḥ saiva yūnoranyonyaraktayoḥ /
prahṛṣyamāṇā śṛṅgāro madhurāṅgaviceṣṭitaiḥ // DhDaś_4.45 //

ye sattvajāḥ sthāyin eva cāṣṭau triṃśat trayo ye vyabhicāriṇaśca /

ekonapañcāśadamī hi bhāvāḥ
yuktyā nibaddhāḥ paripoṣayanti /
ālasyamaugryaṃ maraṇaṃ jugupsā
tasyāśrayādvaitaviruddhamiṣṭam // DhDaś_4.46 //

tatrāyogo'nurāge'pi navayorekacittayoḥ /

pāratantryeṇa daivād vā viprakarṣādasaṅgamaḥ // DhDaś_4.47 //

daśāvasthaḥ sa tatrādāvabhilāṣo'tha cintanam /
smṛtirguṇakathodvegapralāponmādasañjvarāḥ /
jaḍatā maraṇaṃ ceti duravasthaṃ yathottaram // DhDaś_4.48 //

abhilāpaḥ spṛhā tatra kānte sarvāṅgasundare /

dṛṣṭe śrute vā tatrāpi vismayānandasādhvasāḥ // DhDaś_4.49 //

sākṣāt pratikṛtisvapnacchāyāmāyāsu darśanam /

śrutirvyājāt sakhīgītamāgadhādiguṇastuteḥ // DhDaś_4.50 //

sānubhāvavibhāvāstu cintādyāḥ pūrvadarśitāḥ /
daśāvasthatvamācāryaiḥ prāyo vṛtyā nidarśitam /
mahākaviprabandheṣu dṛśyate tadanantatā // DhDaś_4.51 //

dṛṣṭe śrute'bhilāṣāc ca kiṃ nautsukyaṃ prajāyate /

aprāptau kiṃ na nirvedo glāniḥ kiṃ nāticintanāt // DhDaś_4.52 //

viprayogastu viśleṣo rūḍhavibhrambhayordvidhā /

mānapravāsabhedena māno'pi praṇayerṣyayoḥ // DhDaś_4.53 //

tatra praṇayamānaḥ syāt kopāvasitayordvayoḥ /
strīṇāmīrṣyākṛto mānaḥ kopo'nyāsaṅgini priye /
śrute vānumite dṛṣṭe śrutistatra sakhīmukhāt // DhDaś_4.54 //

utsvapnāyitabhogāṅkagotraskhalanakalpitaḥ /

tridhānumāniko dṛṣṭaḥ sākṣādindriyagocaraḥ // DhDaś_4.55 //

yathottaraṃ guruḥ ṣaḍbhirupāyaistamupācaret /

sāmnā bhedena dānena natyupekṣārasāntaraiḥ // DhDaś_4.56 //

tatra oriyavacaḥ sāma bhedastatsakhyupārjanam /

dānaṃ vyājena bhūṣādeḥ pādayoḥ patanaṃ natiḥ // DhDaś_4.57 //

sāmādau tu parikṣīṇe syādupekṣāvadhīraṇam /
rabhasatrāsaharṣādeḥ kopabhraṃśo rasāntaram /
kopaceṣṭāśca nārīṇāṃ prāgeva pratipāditāḥ // DhDaś_4.58 //

kāryataḥ sambhramācchāpāt pravāso bhinnadeśatā /

dvayostatrāśruniḥśvāsakārśyalambālakāditā // DhDaś_4.59 //

dvitīyaḥ sahasotpanno divyamānupaviplavāt /

svarūpānyatvakaraṇācchāpajaḥ sannidhāvapi // DhDaś_4.60 //

mṛte tvekatra yatrānyaḥ pralapecchoka eva saḥ /

vyāśrayatvān na śṛṅgāraḥ pratyāpanne tu netaraḥ // DhDaś_4.61 //

praṇayāyogayorutkā pravāse proṣitapriyā /

kalahāntariterṣyāyāṃ vipralavdhā ca khaṇḍitā // DhDaś_4.62 //

anukūlau niṣevete yatrānyonyaṃ vilāsinau /

darśanasparśanādīni sa sambhogo mudānvitaḥ // DhDaś_4.63 //

ceṣṭāstatra pravartante līlādyā daśa yoṣitām /

dākṣiṇyamārdavapremṇāmanurūpāḥ priyaṃ prati // DhDaś_4.64 //

ramayec cāṭukṛt kāntaḥ kalākrīḍādibhiśca tām /

na grāmyamācaret kiñcin narmabhraṃśakaraṃ na ca // DhDaś_4.65 //

vīraḥ pratāpavinayādhyavasāyasattva-
mohāviṣādanayavismayavikramādyaiḥ /
utsāhabhūḥ sa ca dayāraṇadānayogāt
tredhā kilātra matigarvadhṛtipraharṣāḥ // DhDaś_4.66 //

bībhatsaḥ kṛmipūtigandhivamathuprāyairjugupsaikabhūr
udvego rudhirāntrakīkasavasāmāṃsādibhiḥ kṣobhaṇaḥ /
vairāgyāj jaghanastanādiṣu ghṛṇāśuddho'nubhāvairvṛto
nāsāvaktravikūṇanādibhirihāvegārtiśaṅkādayaḥ // DhDaś_4.67 //

krodho matsaravairivaikṛtamayaiḥ poṣo'sya raudro'nujaḥ
kṣobhaḥ khādharadaṃśakampabhrukuṭisvedāsyarāgairyutaḥ /
śatrollāsavikatthamāṃsadharaṇīghātapratijñāgrahair
atrāmarṣamadau smṛtiścapalatāsūyāgryavegādayaḥ // DhDaś_4.68 //

vikṛtākṛtivāgveṣairātmano'tha parasya vā /

hāsaḥ syāt paripoṣo'sya hāsyastriprakṛtiḥ smṛtaḥ // DhDaś_4.69 //

smitamiha vikāsinayanaṃ kiñcillakṣyadvijaṃ tu hasitaṃ syāt /

madhurasvaraṃ vihasitaṃ saśiraḥkampamidamupahasitam // DhDaś_4.70 //

apahasitaṃ sāsrākṣaṃ vikṣiptāṅgaṃ bhavatyatihasitam /

dve dve hasite caiṣāṃ jyeṣṭhe madhye'dhame kramaśaḥ // DhDaś_4.71 //

nidrālasyaśramaglānimūrchāśca sahacāriṇaḥ /

atilokaiḥ padārthaiḥ syād vismayātmā raso'dbhutaḥ // DhDaś_4.72 //

karmāsya sādhuvādāśruvepathusvedagadgadāḥ /

harṣāvegadhṛtiprāyā bhavanti vyabhicāriṇaḥ // DhDaś_4.73 //

vikṛtasvarasattvāderbhayabhāvo bhayānakaḥ /
sarvāṅgavepathusvedaśoṣavaicittyalakṣaṇaḥ /
dainyasambhramasammohatrāsādistatsahodaraḥ // DhDaś_4.74 //

iṣṭanāśādaniṣṭāptau śokātmā karuṇo'nu tam /

niḥśvāsocchvāsaruditastambhapralapitādayaḥ // DhDaś_4.75 //

svāpāpasmāradainyādhimaraṇālasyasambhramāḥ /

viṣādajaḍayonmādacintādyā vyabhicāriṇaḥ // DhDaś_4.76 //

prītibhaktyādayo bhāvā mṛgayākṣādayo rasāḥ /

harṣotsāhādiṣu spaṣṭamantarbhāvān na kīrtitāḥ // DhDaś_4.77 //

ṣaṭtriṃśadbhūṣaṇādīni sāmādīnyekaviṃśatiḥ /

lakṣyasandhyantarāṅgāni sālaṅkāreṣu teṣu ca // DhDaś_4.78 //

ramyaṃ jugupsitamudāramathāpi nīcam
ugraṃ prasādi gahanaṃ vikṛtaṃ ca vastu /
yadvāpyavastu kavibhāvakabhāvyamānaṃ
tan nāsti yan na rasabhāvamupaiti loke // DhDaś_4.79 //

viṣṇoḥ sutenāpi dhanañjayena
vidvanmanorāganibandhahetuḥ /
āviṣkṛṭaṃ muñjamahīśagoṣṭhī-
vaidagdhyabhājā daśarūpametat // DhDaś_4.80 //