Bodhicaryāvatāra

Pariccheda 1

aum namo buddhāya |

sugatān sasutān sadharmakāyān praṇipatyādarato 'khilāṃśca vandyān

sugatātmajasaṃvarāvatāraṃ kathayiṣyāmi yathāgamaṃ samāsāt //

na hi kiṃcidapūrvamatra vācyaṃ na ca saṃgrathanakauśalaṃ mamāsti

ataeva na me parārthacintā svamano vāsayituṃ kṛtaṃ mamedaṃ //

mama tāvadanena yāti vṛddhiṃ kuśalaṃ bhāvayituṃ prasādavegaḥ

atha matsamadhātureva paśyed aparo 'pyenamato 'pi sārthako 'yaṃ //

kṣaṇasaṃpadiyaṃ sudurlabhā pratilabdhā puruṣārthasādhanī

yadi nātra vicintyate hitaṃ punarapyeṣa samāgamaḥ kutaḥ //

rātrau yathā meghaghanāndhakāre vidyutkṣaṇaṃ darśayati prakāśaṃ

buddhānubhāvena tathā kadācillokasya puṇyeṣu matiḥ kṣaṇaṃ syāt //

tasmācchubhaṃ durbalameva nityaṃ balaṃ tu pāpasya mahatsughoraṃ

tajjīyate 'nyena śubhena kena saṃbodhicittaṃ yadi nāma na syāt //

kalpānanalpān pravicintayadbhir dṛṣṭaṃ munīndrairhitametadeva

yataḥ sukhenaiva sukhaṃ pravṛddham utplāvayatyapramitāñjanaughān //

bhavaduḥkhaśatāni tartukāmair api sattvavyasanāni hartukāmaiḥ

bahusaukhyaśatāni bhoktukāmair na vimocyaṃ hi sadaiva bodhicittaṃ //

bhavacārakabandhano varākaḥ sugatānāṃ suta ucyate kṣaṇen

na narāmaralokavandanīyo bhavati smodita eva bodhicitte //

aśucipratimāmimāṃ gṛhītvā jinaratnapratimāṃ karotyanarghāṃ

rasajātamatīva vedhanīyaṃ sudṛḍhaṃ gṛhṇata bodhicittasaṃjñaṃ //

suparīkṣitamaprameyadhībhir bahumūlyaṃ jagadekasārthavāhaiḥ

gatipattanavipravāsaśīlāḥ sudṛḍhaṃ gṛhṇata bodhicittaratnaṃ //

kadalīva phalaṃ vihāya yāti kṣayamanyatkuśalaṃ hi sarvameva

satataṃ phalati kṣayaṃ na yāti prasavatyeva tu bodhicittavṛkṣaḥ //

kṛtvāpi pāpāni sudāruṇāni yadāśrayāduttarati kṣaṇena

śūrāśrayeṇeva mahābhayāni nāśrīyate tatkathamajñasattvaiḥ //

yugāntakālānalavanmahānti pāpāni yannirdahati kṣaṇena

yasyānuśaṃsānamitānuvāca maitreyanāthaḥ sudhanāya dhīmān //

tadbodhicittaṃ dvividhaṃ vijñātavyaṃ samāsataḥ

bodhipraṇidhicittaṃ ca bodhiprasthānameva ca //

gantukāmasya gantuśca yathā bhedaḥ pratīyate

tathā bhedo 'nayorjñeyo yathāsaṃkhyena paṇḍitaiḥ //

bodhipraṇidhicittasya saṃsāre 'pi phalaṃ mahat

na tvavicchinnapuṇyatvaṃ yathā prasthānacetasaḥ //

yataḥ prabhṛtyaparyantasattvadhātupramokṣaṇe

samādadāti taccittam anivartyena cetasā //

tataḥ prabhṛti suptasya pramattasyāpyanekaśaḥ

avicchinnāḥ puṇyadhārāḥ pravartante nabhaḥsamāḥ //

idaṃ subāhupṛcchāyāṃ sopapattikamuktavān

hīnādhimuktisattvārthaṃ svayameva tathāgataḥ //

śiraḥśūlāni sattvānāṃ nāśayāmīti cintayan

aprameyeṇa puṇyena gṛhyate sma hitāśayaḥ //

kimutāpramitaṃ śūlam ekaikasya jihīrṣataḥ

aprameyaguṇaṃ sattvam ekaikaṃ ca cikīrṣataḥ //

kasya mātuḥ piturvāpi hitāśaṃseyamīdṛśī

devatānāmṛṣīṇāṃ vā brahmaṇāṃ vā bhaviṣyati //

teṣāmeva ca sattvānāṃ svārthe 'pyeṣa manorathaḥ

notpannapūrvaḥ svapne 'pi parārthe saṃbhavaḥ kutaḥ //

sattvaratnaviśeṣo 'yam apūrvo jāyate kathaṃ

yatparārthāśayo 'nyeṣāṃ na svārthe 'pyupajāyate //

jagadānandabījasya jagadduḥkhauṣadhasya ca

cittaratnasya yatpuṇyaṃ tatkathaṃ hi pramīyatāṃ //

hitāśaṃsanamātreṇa buddhapūjā viśiṣyate

kiṃ punaḥ sarvasattvānāṃ sarvasaukhyārthamudyamāt //

duḥkhamevābhidhāvanti duḥkhaniḥsaraṇāśayā

sukhecchayaiva saṃmohāt svasukhaṃ ghnanti śatruvat //

yasteṣāṃ sukharaṅkāṇāṃ pīḍitānāmanekaśaḥ

tṛptiṃ pūrvasukhaiḥ kuryāt sarvāḥ pīḍāśchinatti ca //

nāśayatyapi saṃmohaṃ sādhustena samaḥ kutaḥ

kuto vā tādṛśaṃ mitraṃ puṇyaṃ vā tādṛśaṃ kutaḥ //

kṛte yaḥ pratikurvīta so 'pi tāvatpraśasyate

avyāpāritasādhustu bodhisattvaḥ kimucyatāṃ //

katipayajanasatradāyakaḥ kuśalakṛdityabhipūjyate janaiḥ

kṣaṇamaśanakamātradānataḥ saparibhavaṃ divasārdhayāpanāt //

kimu niravadhisattvasaṃkhyayā niravadhikālamanuprayacchataḥ

gaganajanaparikṣayākṣayaṃ sakalamanorathasaṃprapūraṇaṃ //

iti sattrapatau jinasya puttre kaluṣaṃ sve hṛdaye karoti yaśca

kaluṣodayasaṃkhyayā sa kalpān narakeṣvāvasatīti nātha āha //

atha yasya manaḥ prasādameti prasavettasya tato 'dhikaṃ phalaṃ

mahatā hi balena pāpakarma jinaputtreṣu śubhaṃ tvayatnataḥ //

teṣāṃ śarīrāṇi namaskaromi yatroditaṃ tadvaracittaratnaṃ

yatrāpakāro 'pi sukhānubandhī sukhākarāṃstān śaraṇaṃ prayāmi //

bodhicaryāvatāre bodhicittānuśaṃsā nāma prathamaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 2

taccittaratnagrahaṇāya samyak pūjāṃ karomyeṣa tathāgatānāṃ

saddharmaratnasya ca nirmalasya buddhātmajānāṃ ca guṇodadhīnāṃ //

yāvanti puṣpāṇi phalāni caiva bhaiṣajyajātāni ca yāni santi

ratnāni yāvanti ca santi loke jalāni ca svacchamanoramāṇi //

mahīdharā ratnamayāstathānye vanapradeśāśca vivekaramyāḥ

latāḥ sapuṣpābharaṇojjvalāśca drumāśca ye satphalanamraśākhāḥ //

devādilokeṣu ca gandhadhūpāḥ kalpadrumā ratnamayāśca vṛkṣāḥ

sarāṃsi cāmbhoruhabhūṣaṇāni haṃsasvanātyantamanoharāṇi //

akṛṣṭajātāni ca śasyajātāny anyāni vā pūjyavibhūṣaṇāni

ākāśadhātuprasarāvidhīni sarvāṇyapīmānyaparigrahāṇi //

ādāya buddhyā munipuṅgavebhyo niryātayāmyeṣa saputrakebhyaḥ

gṛhṇantu tanme varadakṣiṇīyā mahākṛpā māmanukampamānāḥ //

apuṇyavānasmi mahādaridraḥ pūjārthamanyanmama nāsti kiṃcit

ato mamārthāya parārthacintā gṛhṇantu nāthā idamātmaśaktyā //

dadāmi cātmānamahaṃ jinebhyaḥ sarveṇa sarvaṃ ca tadātmajebhyaḥ

parigrahaṃ me kurutāgrasattvāḥ yuṣmāsu dāsatvamupaimi bhaktyā //

parigraheṇāsmi bhavatkṛtena nirbhīrbhave sattvahitaṃ karomi

pūrvaṃ ca pāpaṃ samatikramāmi nānyacca pāpaṃ prakaromi bhūyaḥ //

ratnojjvalastambhamanorameṣu muktāmayodbhāsivitānakeṣu

svacchojjvalasphāṭikakuṭṭimeṣu sugandhiṣu snānagṛheṣu teṣu //

manojñagandhodakapuṣpapūrṇaiḥ kumbhairmahāratnamayairanekaiḥ

snānaṃ karomyeṣa tathāgatānāṃ tadātmajānāṃ ca sagītavādyaṃ //

pradhūpitairdhautamalairatulyair varstraiśca teṣāṃ tanumunmṛśāmi

tataḥ suraktāni sudhūpitāni dadāmi tebhyo varacīvarāṇi //

divyairmṛduślakṣṇavicitraśobhair vastrairalaṅkāravaraiśca taistaiḥ

samantabhadrājitamañjughoṣalokeśvarādīnapi maṇḍayāmi //

sarvatrisāhasravisārigandhair gandhottamaistānanulepayāmi

sūttaptasūnmṛṣṭasudhautahemaprabhojjvalānsarvamunīndrakāyān //

mandāravendīvaramallikādyaiḥ sarvaiḥ sugandhaiḥ kusumairmanojñaiḥ

abhyarcayāmyarcyatamānmunīndrān sragbhiśca saṃsthānamanoramābhiḥ //

sphītasphuradgandhamanoramaiśca tāndhūpameghairupadhūpayāmi

bhaujyaiśca svādyairvividhaiśca peyais tebhyo nividyaṃ ca nivedayāmi //

ratnapradīpāṃśca nivedayāmi suvarṇapadmeṣu niviṣṭapaṅkvīn

gandhopalipteṣu ca kuṭṭimeṣu kirāmi puṣpaprakarānmanojñān //

pralambamuktāmaṇihāraśobhān ābhāsvarāndigmukhamaṇḍanāṃstān

vimānameghān stutigītaramyān maitrīmayebhyo 'pi nivedayāmi //

suvarṇadaṇḍaiḥ kamanīyarūpaiḥ saṃsaktamuktāni samucchritāni

pradhārayāmyeṣa mahāmunīnāṃ ratnātapatrāṇyatiśobhanāni //

ataḥ paraṃ pritaṣṭhantāṃ pūjāmeghā manoramāḥ

tūryasaṅgītimeghāśca sarvasattvapraharṣaṇāḥ //

sarvasaddharmaratneṣu caityeṣu pratimāsu ca

puṣparatnādivarṣāśca pravarttantāṃ nirantaram //

mañjughoṣaprabhṛtayaḥ pūjayanti yathā jinān

tathā tathāgatānnāthān saputrānpūjayāmyaham //

svarāṅgasāgaraiḥ stotraiḥ staumi cāhaṃ guṇodadhīn

stutisaṅgītimeghāśca saṃbhavantveṣvananyathā //

sarvakṣetrāṇusaṃkhyaiśca praṇāmaiḥ praṇamāmyahaṃ

sarvatrādhvagatānbuddhān sahadharmagaṇottamān //

sarcacaityāni vande 'haṃ bodhisattvāśrayāṃstathā

namaḥ karomyupādhyāyān abhivandyānyatīṃstathā //

buddhaṃ gacchāmi śaraṇaṃ yāvadābodhimaṇḍataḥ

dharmaṃ gacchāmi śaraṇaṃ bodhisattvagaṇaṃ tathā //

vijñāpayāmi saṃbuddhān sarvadikṣu vyavasthitān

mahākāruṇikāṃścāpi bodhisattvānkṛtāñjaliḥ //

anādimati saṃsāre janmanyatraiva vā punaḥ

yanmayā paśunā pāpaṃ kṛtaṃ kāritameva vā //

yaccānumoditaṃ kiṃcid ātmaghātāya mohataḥ

tadatyayaṃ deśayāmi paścāttāpena tāpitaḥ //

ratnatraye 'pakāro yo mātāpitṛṣu vā mayā

guruṣvanyeṣu vā kṣepāt kāyavāgbuddhibhiḥ kṛtaḥ //

anekadoṣaduṣṭena mayā pāpena nāyakāḥ

yatkṛtaṃ dāruṇaṃ pāpaṃ tatsarvaṃ deśayāmyaham //

kathaṃ ca niḥsarāmyasmān nityodvego 'smi nāyakāḥ

mā bhūnme mṛtyuracirād akṣīṇe pāpasaṃcaye //

kathaṃ ca niḥsarāmyasmāt paritrāyata satvaraṃ

mā mamākṣīṇapāpasya maraṇaṃ śīghrameṣyati //

kṛtākṛtāparīkṣo 'yaṃ mṛtyurviśrambhaghātakaḥ

svasthāsvasthairaviśvāsya ākasmikamahāśaniḥ //

priyāpriyanimittena pāpaṃ kṛtamanekadhā

sarvamutsṛjya gantavyam iti na jñātamīdṛśam //

tattatsmaraṇatāṃ yāti yadyadvastvanubhūyate

svapnānubhūtavatsarvaṃ gataṃ na punarīkṣyate //

apriyā na bhaviṣyanti priyo me na bhaviṣyati

ahaṃ ca na bhaviṣyāmi sarvaṃ ca na bhaviṣyati //

ihaiva tiṣṭhatastāvad gatā naike priyāpriyāḥ

tannimittaṃ tu yatpāpaṃ tatsthitaṃ ghoramagrataḥ //

evamāgantuko 'smīti na mayā pratyavekṣitaṃ

mohānunayavidvaiṣaiḥ kṛtaṃ pāpamanekadhā //

rātrindivamaviśrāmam āyuṣo vardhate vyayaḥ

āyasya cāgamo nāsti na mariṣyāmi kiṃ nvaham //

iha śayyāgatenāpi bandhumadhye 'pi tiṣṭhatā

mayaivaikena soḍhavyā marmacchedādivedanā //

yamadūtairgṛhītasya kuto bandhuḥ kutaḥ suhṛt

puṇyamekaṃ tadā trāṇaṃ mayā tacca na sevitam //

anityajīvitāsaṅgād idaṃ bhayamajānatā

pramattena mayā nāthā bahu pāpamupārjitam //

aṅgacchedārthamapyadya nīyamāno viśuṣyati

pipāsito dīnadṛṣṭir anyadevekṣate jagat //

kiṃ punarbhairavākārair yamadūtairadhiṣṭhitaḥ

mahātrāsajvaragrastaḥ purīṣotsargaveṣṭitaḥ //

kātarairdṛṣṭipātaiśca trāṇānveṣī caturdiśaṃ

ko me mahābhayādasmāt sādhustrāṇaṃ bhaviṣyati //

trāṇaśūnyā diśo dṛṣṭvā punaḥ saṃmohamāgataḥ

tadāhaṃ kiṃ kariṣyāmi tasminsthāne mahābhaye //

adyaiva śaraṇaṃ yāmi jagannāthānmahābalān

jagadrakṣārthamudyuktān sarvatrāsaharāṃjinān //

taiścāpyadhigataṃ dharmaṃ saṃsārabhayanāśanaṃ

śaraṇaṃ yāmi bhāvena bodhisattvagaṇaṃ tathā //

samastabhadrāyātmānaṃ dadāmi bhayavihvalaḥ

punaśca mañjughoṣāya dadāmyātmānamātmanā //

taṃ cāvalokitaṃ nāthaṃ kṛpāvyākulacāriṇaṃ

viraumyārtaravaṃ bhītaḥ sa māṃ rakṣatu pāpinam //

āryamākāśagarbhaṃ ca kṣitigarbhaṃ ca bhāvataḥ

sarvānmahākṛpāṃścāpi trāṇānveṣī viraumyaham //

yaṃ dṛṣṭvaiva ca saṃtrastāḥ palāyante caturdiśaṃ

yamadūtādayo duṣṭās taṃ namasyāmi vajriṇam //

atītya yuṣmadvacanaṃ sāmprataṃ bhayadarśanāt

śaraṇaṃ yāmi vo bhīto bhayaṃ nāśayata drutam //

itvaravyādhibhīto 'pi vaidyavākyaṃ na laṅghayet

kimu vyādhiśatairgrastaś caturbhiścaturuttaraiḥ //

ekenāpi yataḥ sarve jambudvīpagatā narāḥ

naśyanti yeṣāṃ bhaiṣajyaṃ sarvadikṣu na labhyate //

tatra sarvajñavaidyasya sarvaśalyāpahāriṇaḥ

vākyamullaṅghayāmīti dhiṅmāmatyantamohitam //

atyapramattastiṣṭhāmi prapāteṣvitareṣvapi

kimu yojanasāhastre prapāte dīrghakālike //

adyaiva maraṇaṃ neti na yuktā me sukhāsikā

avaśyameti sā velā na bhaviṣyāmyahaṃ yadā //

abhayaṃ kena me dattaṃ niḥsariṣyāmi vā kathaṃ

avaśyaṃ na bhaviṣyāmi kasmānme susthitaṃ manaḥ //

pūrvānubhūtanaṣṭebhyaḥ kiṃ me sāramavasthitaṃ

yeṣu me 'bhiniviṣṭena gurūṇāṃ laṅghitaṃ vacaḥ //

jīvalokamimaṃ tyaktvā bandhūnparicitāṃstathā

ekākī kvāpi yāsyāmi kiṃ me sarvaiḥ priyāpriyaiḥ //

iyameva tu me cintā yuktā rātrindivaṃ sadā

aśubhānniyataṃ duḥkhaṃ niḥsareyaṃ tataḥ katham //

mayā bālena mūḍhena yatkiṃcitpāpamācitaṃ

prakṛtyā yacca sāvadyaṃ prajñaptyāvadyameva ca //

tatsarvaṃ deśayāmyeṣa nāthānāmagrataḥ sthitaḥ

kṛtāñjalirduḥkhabhītaḥ praṇipatya punaḥ punaḥ //

atyayamatyayatvena pratigṛhṇantu nāyakāḥ

na bhadrakamidaṃ nāthā na karttavyaṃ punarmayā //

iti dvitīyaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 3

apāyaduḥkhaviśrāmaṃ sarvasattvaiḥ kṛtaṃśubhaṃ

anumode pramodena sukhaṃ tiṣṭhantu duḥkhitāḥ //

saṃsāraduḥkhanirmokṣam anumode śarīriṇāṃ

bodhisattvatvabuddhatvam anumode ca tāyinām //

cittotpādasamudrāṃśca sarvasattvasukhāvahān

sarvasattvahitādhānān anumode ca śāsinām //

sarvāsu dikṣu saṃbuddhān prārthayāmi kṛtāñjaliḥ

dharmapradīpaṃ kurvantu mohādduḥkhaprapātinām //

nirvātukāmāṃśca jinān yācayāmi kṛtāñjaliḥ

kalpānanantāṃstiṣṭhantu mā bhūdandhamidaṃ jagat //

evaṃ sarvamidaṃ kṛtvā yanmayāsāditaṃ śubhaṃ

tena syāṃ sarvasattvānāṃ sarvaduḥkhapraśāntikṛt //

glānānāmasmi bhaiṣajyaṃ bhaveyaṃ vaidya eva ca

tadupasthāyakaścaiva yāvadrogāpunarbhavaḥ //

kṣutpipāsāvyathāṃ hanyām annapānapravarṣaṇaiḥ

durbhikṣāntarakalpeṣu bhaveyaṃ pānabhojanam //

daridrāṇāṃ ca sattvānāṃ nidhiḥ syāmahamakṣayaḥ

nānopakaraṇākārair upatiṣṭheyamagrataḥ //

ātmabhāvāṃstathā bhogān sarvatrādhvagataṃ śubhaṃ

nirapekṣastyajāmyeṣa sarvasattvārthasiddhaye //

sarvatyāgaśca nirvāṇaṃ nirvāṇārthi ca me manaḥ

tyaktavyaṃ cenmayā sarvaṃ varaṃ sattveṣu dīyatāṃ //

yathāsukhīkṛtaścātmā mayāyaṃ sarvadehināṃ

ghnantu nindantu vā nityam ākirantu ca pāṃsubhiḥ //

krīḍantu mama kāyena hasantu vilasantu ca

dattastebhyo mayā kāyaś cintayā kiṃ mayānayā //

kārayantu ca karmāṇi yāni teṣāṃ sukhāvahaṃ

anarthaḥ kasyacinmā bhūn māmālambya kadācana //

yeṣāṃ kruddhāprasannā vā māmālambya matirbhavet

teṣāṃ sa eva hetuḥ syān nityaṃ sarvārthasiddhaye //

abhyākhyāsyanti māṃ ye ca ye cānye 'pyapakāriṇaḥ

utprāsakāstathānye 'pi sarve syurbodhibhāginaḥ //

anāthānāmahaṃ nāthaḥ sārthavāhaśca yāyināṃ

pārepsūnāṃ ca naubhūtaḥ setuḥ saṅkrama eva ca //

dīpārthināmahaṃ dīpaḥ śayyā śayyārthināmahaṃ

dāsārthināmahaṃ dāso bhaveyaṃ sarvadehināṃ //

cintāmaṇirbhadraghaṭaḥ siddhavidyā mahauṣadhiḥ

bhaveyaṃ kalpavṛkṣaśca kāmadhenuśca dehināṃ //

pṛthivyādīni bhūtāni niḥśeṣākāśavāsināṃ

sattvānāmaprameyāṇāṃ yathābhogānyanekadhā //

evamākāśaniṣṭhasya sattvadhātoranekadhā

bhaveyamupajīvyo 'haṃ yāvatsarve na nirvṛtāḥ //

yathā gṛhītaṃ sugatair bodhicittaṃ purātanaiḥ

te bodhisattvaśikṣāyām ānupūrvyā yathā sthitāḥ //

tadvadutpādayāmyeṣa bodhicittaṃ jagaddhite

tadvadeva ca tāḥ śikṣāḥ śikṣiṣyāmi yathākramaṃ //

evaṃ gṛhītvā matimān bodhicittaṃ prasādataḥ

punaḥ pṛṣṭhasya puṣṭyarthaṃ cittamevaṃ praharṣayet //

adya me saphalaṃ janma sulabdho mānuṣo bhavaḥ

adya buddhakule jāto buddhaputro 'smi sāmprataṃ //

tathādhunā mayā kāryaṃ svakulocitakāriṇāṃ

nirmalasya kulasyāsya kalaṅko na bhavedyathā //

andhaḥ saṅkarakūṭebhyo yathā ratnamavāpnuyāt

tathā kathaṃcidapyetad bodhicittaṃ mamoditaṃ //

jaganmṛtyuvināśāya jātametadrasāyanaṃ

jagaddāridryaśamanaṃ nidhānamidamakṣayaṃ //

jagadvyādhipraśamanaṃ bhaiṣajyamidamuttamaṃ

bhavādhvabhramaṇaśrānto jagadviśrāmapādapaḥ //

durgatyuttaraṇe setuḥ sāmānyaḥ sarvayāyināṃ

jagatkleśoṣmaśamana uditaścittacandramāḥ //

jagadajñānatimiraprotsāraṇamahāraviḥ

saddharmakṣīramathanān navanītaṃ samutthitaṃ //

sukhabhogabubhukṣitasya vā janasārthasya bhavādhvacāriṇaḥ

sukhasatramidaṃ hyupasthitaṃ sakalābhyāgatasattvatarpaṇaṃ //

jagadadya nimantritaṃ mayā sugatatvena sukhena cāntarā

purataḥ khalu sarvatāyinām abhinandantu surāsurādayaḥ //

bodhicaryāvatāre bodhicittaparigraho nāma tṛtīyaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 4

evaṃ gṛhītvā sudṛḍhaṃ bodhicittaṃ jinātmajaḥ

śikṣānatikrame yatnaṃ kuryānnityamatandritaḥ //

sahasā yatsamārabdhaṃ samyag yadavicāritaṃ

tatra kuryānnavetyevaṃ pratijñāyāpi yujyate //

vicāritaṃ tu yadbuddhair mahāprājñaiśca tatsutaiḥ

mayāpi ca yathāśakti tatra kiṃ parilambyate //

yadicaivaṃ pratijñāya sādhayeyaṃ na karmaṇā

etāṃ sarvāṃ visaṃvādya kā gatirme bhaviṣyati //

manasā cintayitvāpi yo na dadyātpunarnaraḥ

sa preto bhavatītyuktam alpamātre 'pi vastuni //

kimutānuttaraṃ saukhyam uccairuddhuṣya bhāvataḥ

jagatsarvaṃ visaṃvādya kā gatirme bhaviṣyati //

vetti sarvajña evaitām acintyāṃ karmaṇo gatiṃ

yadbodhicittatyāge 'pi mocayatyeva tānnarān //

bodhisattvasya tenaivaṃ sarvāpattirgarīyasī

yasmādāpadyamāno 'sau sarva sattvārthahānikṛt //

yo 'pyanyaḥ kṣaṇamapyasya puṇyavighnaṃ kariṣyati

tasya durgatiparyanto nāsti sattvārthadhātinaḥ //

ekasyāpi hi sattvasya hitaṃ hatvā hato bhavet

aśeṣākāśaparyantavāsināṃ kimu dehināṃ //

evamāpattibalato bodhicittabalena ca

dolāyamānaḥ saṃsāre bhūmiprāptaścirāyate //

tasmādyathā pratijñātaṃ sādhanīyaṃ mayādarāt

nādya cetkriyate yatnas talenāsmi talaṃ gataḥ //

aprameyā gatā buddhāḥ sarvasattvagaveṣakāḥ

naiṣāmahaṃ svadoṣeṇa cikitsāgocaraṃ gataḥ //

adyāpi cettathaiva syāṃ yathaivāhaṃ punaḥ punaḥ

durgativyādhimaraṇacchedabhedādyavāpnuyāṃ //

kadā tathāgatotpādaṃ śraddhāṃ mānuṣyameva vā

kuśalābhyāsayogyatvam evaṃ lapsye 'ti durlabhaṃ //

ārogyadivasaṃ cedaṃ sabhaktaṃ nirupadravaṃ

āyuḥ kṣaṇaṃ visaṃvādi kāyo yācitakopamaḥ //

nahīdṛśairmaccaritair mānuṣyaṃ labhyate punaḥ

alabhyamāne mānuṣye pāpameva kutaḥ śubhaṃ //

yadā kuśalayogyo 'pi kuśalaṃ na karomyahaṃ

apāyaduḥkhaiḥ saṃmūḍhaḥ kiṃ kariṣyāmyahaṃ tadā //

akurvataśca kuśalaṃ pāpaṃ cāpyupacinvataḥ

hataḥ sugataśabdo 'pi kalpakoṭiśatairapi //

ata evāha bhagavān mānuṣamatidurlabhaṃ

mahārṇavayugacchidrakūrmagrīvārpaṇopamaṃ //

ekakṣaṇātkṛtātpāpād avīcau kalpamāpsyate

anādikālopacitāt pāpātkā sugatau kathā //

na ca tanmātramevāsau vedayitvā vimucyate

yasyāttadvedayanneva pāpamanyatprasūyate //

nātaḥparā vañcanāsti na ca moho 'styataḥparaḥ

yadīdṛśaṃ kṣaṇaṃ prāpya nābhyastaṃ kuśalaṃ mayā //

yadi caivaṃ vimṛṣyāmi punaḥ sīdāmi mohitaḥ

śociṣyāmi ciraṃ bhūyo yamadūtaiḥ pracoditaḥ //

ciraṃ dhakṣyati me kāyaṃ nārakāgniḥ suduḥsahaḥ

paścāttāpānalaścittaṃ ciraṃ dhakṣyatiniścitaṃ //

kathaṃcidapi saṃprāpto hitabhūmiṃ sudurlabhāṃ

jānannapi ca nīyo 'haṃ tāneva narakānpunaḥ //

atra me cetanā nāsti mantrairiva vimohitaḥ

na jāne kena muhyāmi ko 'trāntarmama tiṣṭhati //

hastapādādirahitās tṛṣṇādveṣādiśatravaḥ

na śurā na ca te prājñāḥ kathaṃ dāsīkṛto 'smi taiḥ //

maccittāvasthitā eva dhnanti māmeva susthitāḥ

tatrāpyahaṃ na kupyāmi dhigasthānasahiṣṇutāṃ //

sarve devā manuṣyāśca yadi syurmama śatravaḥ

te 'pi nāvīcikaṃ vahniṃ samudānayituṃ kṣamāḥ //

merorapi yadāsaṅgān na bhasmāpyupalabhyate

kṣaṇātkṣipanti māṃ tatra balinaḥ kleśaśatravaḥ //

nahi sarvānyaśatrūṇāṃ dīrghamāyurapīdṛśaṃ

anādyantaṃ mahādīrghaṃ yanmama kleśavairiṇāṃ //

sarve hitāya kalpante ānukūlyena sevitāḥ

sevyamānāstvamī kleśāḥ sutarāṃ duḥkhakārakāḥ //

itisatatadīrghavairiṣu vyasanaughaprasavaikahetuṣu

hṛdaye nivasatsu nirbhayaṃ mama saṃsāraratiḥ kathaṃ bhavet //

bhavacārakapālakā ime narakādiṣvapi vadhyaghātakāḥ

mativeśmani lobhapañjare yadi tiṣṭhati kutaḥ sukhaṃ mama //

tasmānna tāvadahamatra dhuraṃ kṣipāmi yāvanna śatrava ime nihatāḥ samakṣaṃ

khalpe 'pi tāvadapakāriṇi baddharoṣā mānonnatāstamanihatya na yānti nidrāṃ //

prakṛtimaraṇaduḥkhitāndhakārān raṇaśirasi prasamaṃ nihantumugrāḥ

agaṇitaśaraśaktighātaduḥkhā na vimukhatāmupayāntyasādhayitvā //

kimuta satatasarvaduḥkhahetūn prakṛtiripūnupahantumudyatasya

bhavati mama viṣādadainyamadya vyasanaśatairapi kena hetunā vai //

akāraṇenaiva ripukṣatāni gātreṣvalaṇkāravadudvahanti

mahārhasiddhyai tu samudyatasya duḥkhāni kasmānmama bādhakāni //

svajīvikāmātranibaddhacittāḥ kaivartacaṇḍālakṛṣīvalādyāḥ

śītātapādivyasanaṃ sahante jagaddhitārthaṃ na kathaṃ sahe 'ham //

daśadigvyomaparyantajagatkleśavimokṣaṇe

pratijñāya mahātmāpi na kleśebhyo vimocitaḥ //

ātmapramāṇamajñātvā bruvannunmattakastadā

anivarttī bhaviṣyāmi tasmātkleśavadhe sadā //

atra grahī bhaviṣyāmi baddhavairaśca vigrahī

anyatra tadvidhātkleśāt kleśaghātānubandhinaḥ //

galantvantrāṇi me kāmaṃ śiraḥ patatu nāma me

na tvevāvanatiṃ yāmi sarvathā kleśavairiṇām //

nirvāsitasyāpi tu nāma śatror deśāntare sthānaparigrahaḥ syāt

yataḥ punaḥ saṃbhṛtaśaktireti na kleśaśatrorgatirīdṛśī tu //

kvāsau yāyānmanaḥstho nirastaḥ sthitvā yasminmadvadhārthaṃ yateta

nodyogo me kevalaṃ mandabuddheḥ kleśāḥ prajñādṛṣṭisādhyā varākāḥ //

na kleśā viṣayeṣu nendriyagaṇe nāpyantarāle sthitā nāto 'nyatra kuhasthitāḥ punarime mathnanti kṛtsnaṃ jagat

māyaiveyamato vimuñca hṛdayatrāsaṃ bhajasvodyamaṃ prajñārthaṃ kimakāṇḍa eva narakeṣvātmānamābādhase //

evaṃ viniścitya karomi yatnaṃ yathoktaśikṣāpratipattihetoḥ

vaidyopadeśāccalataḥ kuto 'sti bhaiṣajyasādhyasya nirāmayatvam //

bodhicaryāvatāre bodhisattvaśikṣā caturthaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 5

śikṣāṃ rakṣitukāmena cittaṃ rakṣyaṃ prayatnataḥ

na śikṣā rakṣituṃ śakyā calaṃ cittamarakṣatā //

adāntā mattamātaṅgā na kurvantīha tāṃ vyathām

karoti yāmavīcyādau muktaścittamataṅgajaḥ //

baddhaśceccitamātaṅgaḥ smṛtirajjvā samantataḥ

bhayamastaṃ gataṃ sarvaṃ kṛtsnaṃ kalyāṇamāgatam //

byāghrāḥ siṃhā gajā ṛkṣāḥ sarpāḥ sarve ca śatravaḥ

sarve narakapālāśca ḍākinyo rākṣasāstathā //

sarve baddhā bhavantyete cittasyaikasya bandhanāt

cittasyaikasya damanāt sarve dāntā bhavanti ca //

yasmādbhayāni sarvāṇi duḥkhānyapramitāni ca

cittādeva bhavantīti kathitaṃ tattvavādinā //

śastrāṇi kena narake ghaṭitāni prayatnataḥ

taptāyaḥkuṭṭimaṃ kena kuto jātāśca tāḥ striyaḥ //

pāpacittasamudbhūtaṃ tattatsarvaṃ jagau muniḥ

tasmānna kaścitrailokye cittādanyo bhayānakaḥ //

adaridraṃ jagatkṛtvā dānapāramitā yadi

jagaddaridramadyāpi sā kathaṃ pūrvatāyinām //

phalena saha sarvasvatyāgacittājjane 'khile

dānapāramitā proktā tasmāt sā cittameva tu //

matsyādayaḥ kva nīyantāṃ mārayeyaṃ yato na tān

labdhe viraticitte tu śīlapāramitā matā //

kiyato mārayiṣyāmi durjanān gaganopamān

mārite krodhacitte tu māritāḥ sarvaśatravaḥ //

bhūmiṃ chādayituṃ sarvāṃ kutaścarma bhaviṣyati

upānaccarmamātreṇa channā bhavati medinī //

bāhyā bhāvā mayā tadvac chakyā vārayituṃ na hi

svacittaṃ vārayiṣyāmi kiṃ mamānyairnivāritaiḥ //

sahāpi vākcharīrābhyāṃ mandavṛtterna tatphalam

yatpaṭorekakasyāpi cittasya brahmatādikam //

japāstapāṃsi sarvāṇi dīrghakālakṛtānyapi

anyacittena mandena vṛthaivetyāha sarvavit //

duḥkhaṃ hantuṃ sukhaṃ prāptuṃ te bhramanti mudhāmbare

yairetaddharmasarvasvaṃ cittaṃ guhyaṃ na bhāvitam //

tasmātsvadhiṣṭhitaṃ cittaṃ mayā kāryaṃ surakṣitam

cittarakṣāvrataṃ muktvā bahubhiḥ kiṃ mama vrataiḥ //

yathā capalamadhyastho rakṣati vraṇamādarāt

evaṃ durjanamadhyastho rakṣeccittavraṇaṃ sadā //

vraṇaduḥkhalavādbhīto rakṣati vraṇamādarāt

saṃghātaparvatāghātād bhītaścittavraṇaṃ na kim //

anena hi vihāreṇa viharan durjaneṣvapi

pramadājanamadhye 'pi yatirdhīro na khaṇḍyate //

lābhā naśyantu me kāmaṃ satkāraḥ kāyajīvitam

naśyatvanyacca kuśalaṃ mā tu cittaṃ kadācana //

cittaṃ rakṣitukāmānāṃ mayaiṣa kriyate 'ñjaliḥ

smṛtiṃ ca saṃprajanyaṃ ca sarvayatnena rakṣata //

vyādhyākulo naro yadvan na kṣamaḥ sarvakarmasu

tathābhyāṃ vyākulaṃ cittaṃ na kṣamaṃ sarvakarmasu //

asaṃprajanyacittasya śrutacintitabhāvitam

sacchidrakumbhajalavan na smṛtāvavatiṣṭhate //

aneke śrutavanto 'pi śrāddhā yatnaparā api

asaṃprajanyadoṣeṇa bhavantyāpattikaśmalāḥ //

asaṃprajanyacaureṇa smṛtimoṣānusāriṇā

upacityāpi puṇyāni muṣitā yānti durgatim //

kleśataskarasaṅgho 'yam avatāragaveṣakaḥ

prāpyāvatāraṃ muṣṇāti hanti sadgatijībitam //

tasmātsmṛtirmanodvārān nāpaneyā kadācana

gatāpi pratyupasthāpyā saṃsmṛtyāpāyikīṃ vyathām //

upādhyāyānuśāsinyā bhītyāpyādarakāriṇām

dhanyānāṃ gurusaṃvāsāt sukaraṃ jāyate smṛtiḥ //

buddhāśca bodhisattvāśca sarvatrāvyāhatekṣaṇāḥ

sarvamevāgratasteṣāṃ teṣāmasmi puraḥ sthitaḥ //

iti dhyātvā tathā tiṣṭhet trapādarabhayānvitaḥ

buddhānusmṛtirapyevaṃ bhavettasya muhurmuhuḥ //

saṃprajanyaṃ tadāyāti na ca yātyāgataṃ punaḥ

smṛtiryadā manodvāre rakṣārthamavatiṣṭhate //

pūrvaṃ tāvadidaṃ cittaṃ sadopasthāpyamīdṛśam

nirindriyeṇeva mayā sthātavyaṃ kāṣṭhavatsadā //

niṣphalā netravikṣepā na karttavyāḥ kadācana

nidhyāyantīva satataṃ kāryā dṛṣṭiradhogatā //

dṛṣṭiviśrāmahetostu diśaḥ paśyetkadācana

ābhāsamātraṃ dṛṣṭvā ca svāgatārthaṃ vilokayet //

mārgādau bhayabodhārthaṃ muhuḥ paśyeccaturdiśam

diśo viśramya vīkṣeta parāvṛtyeva pṛṣṭhataḥ //

saredapasaredvāpi puraḥ paścānnirūpya ca

evaṃ sarvāsvavasthāsu kāryaṃ buddhvā samācaret //

kāyenaivamavastheyam ityākṣipya kriyāṃ punaḥ

kathaṃ kāyaḥ sthita iti draṣṭavyaṃ punarantarā //

nirūpyaḥ sarvayatnena cittamattadvipastathā

dharmacintāmahāstambhe yathā baddho na mucyate //

kutra me vartata iti pratyavekṣyaṃ tathā manaḥ

samādhānadhuraṃ naiva kṣaṇamapyutsṛjedyathā //

bhayotsavādisaṃbandhe yadyaśakto yathāsukham

dānakāle tu śīlasya yasmāduktamupekṣaṇam //

yadbuddhvā kartumārabdhaṃ tato 'nyanna vicintayet

tadeva tāvanniṣpādyaṃ tadgatenāntarātmanā //

evaṃ hi sukṛtaṃ sarvam anyathā nobhayaṃ bhavet

asaṃprajanyakleśo 'pi vṛddhiṃ caivaṃ gamiṣyati //

nānāvidhapralāpeṣu vartamāneṣvanekadhā

kautūhaleṣu sarveṣu hanyādautsukyamāgatam //

mṛnmardanatṛṇacchedarekhādyaphalamāgatam

smṛtvā tāthāgatīṃ śikṣāṃ bhītastatkṣaṇamutsṛjet //

yadā calitukāmaḥ syād vaktukāmo 'pi vā bhavet

svacittaṃ pratyavekṣyādau kuryāddhairyeṇa yuktimat //

anunītaṃ pratihataṃ yadā paśyetsvakaṃ manaḥ

na kartavyaṃ na vaktavyaṃ sthātavyaṃ kāṣṭhavattadā //

uddhataṃ sopahāsaṃ vā yadā mānamadānvitam

sotprāsātiśayaṃ vakraṃ vañcakaṃ ca mano bhavet //

yadātmotkarṣaṇābhāsaṃ parapaṃsanameva ca

sādhikṣepaṃ sasaṃrambhaṃ sthātavyaṃ kāṣṭhavattadā //

lābhasatkārakīrtyarthi parivārārthi vā punaḥ

upasthānārthi me cittaṃ tasmāttiṣṭhāmi kāṣṭhavat //

parārtharūkṣaṃ svārthārthi pariṣatkāmameva vā

vaktumicchati me cittaṃ tasmāttiṣṭhāmi kāṣṭhavat //

asahiṣṇvalasaṃ bhītaṃ pragalbhaṃ mukharaṃ tathā

svapakṣābhiniviṣṭaṃ vā tasmāttiṣṭhāmi kāṣṭhavat //

evaṃ saṃkliṣṭamālokya niṣphalārambhi vā manaḥ

nigṛhṇīyād dṛḍhaṃ śūraḥ pratipakṣeṇa tatsadā //

suniścitaṃ suprasannaṃ dhīraṃ sādaragauravam

salajjaṃ sabhayaṃ śāntaṃ parārādhanatatparam //

parasparaviruddhābhir bālecchābhirakheditam

kleśotpādādidaṃ hyetad eṣāmiti dayānvitam //

ātmasattvavaśaṃ nityam anavadyeṣu vastuṣu

nirmāṇamiva nirmānaṃ dhārayāmyeṣa mānasam //

cirātprāptaṃ kṣaṇavaraṃ smṛtvā smṛtvā muhurmuhuḥ

dhārayāmīdṛśaṃ cittam aprakampyaṃ sumeruvat //

gṛdhrairāmiṣasaṃgṛddhaiḥ kṛṣyamāṇa itastataḥ

na karotyanyathā kāyaḥ kasmādatra pratikriyām //

rakṣasīmaṃ manaḥ kasmād ātmīkṛtya samucchrayam

tvattaścetpṛthagevāyaṃ tenātra tava ko vyayaḥ //

na svīkaroṣi he mūḍha kāṣṭhaputtalakaṃ śucim

amedhyaghaṭitaṃ yantraṃ kasmādrakṣasi pūtikam //

imaṃ carmapuṭaṃ tāvat svabuddhyaiva pṛthak kuru

asthipañjarato māṃsaṃ prajñāśastreṇa mocaya //

asthīnyapi pṛthak kṛtvā paśya majjānamantataḥ

kimatra sāramastīti svayameva vicāraya //

evamanviṣya yatnena na dṛṣṭaṃ sāramatra te

adhunā vada kasmāttvaṃ kāyamadyāpi rakṣasi //

na khāditavyamaśuci tvayā peyaṃ na śoṇitam

nāntrāṇi cūṣitavyāni kiṃ kāyena kariṣyasi //

yuktaṃ gṛdhraśṛgālāder āhārārthaṃ tu rakṣitum

karmopakaraṇaṃ tvetan manuṣyāṇāṃ śarīrakam //

evaṃ te rakṣataścāpi mṛtyurācchidya nirdayaḥ

kāyaṃ dāsyati gṛdhrebhyas tadā tvaṃ kiṃ kariṣyasi //

na sthāsyatīti bhṛtyāya na vastrādi pradīyate

kāyo yāsyati khāditvā kasmāttvaṃ kuruṣe vyayam //

dattvāsmai vetanaṃ tasmāt svārthaṃ kuru mano 'dhunā

nahi vaitanikopāttaṃ sarvaṃ tasmai pradīyate //

kāye naubuddhimādhāya gatyāgamananiścayāt

yathākāmaṅgamaṃ kāyaṃ kuru sattvārthasiddhaye //

evaṃ vaśīkṛtasvātmā nityaṃ smitamukho bhavet

tyajed bhṛkuṭisaṅkocaṃ pūrvābhāṣī jagatsuhṛt //

saśabdapātaṃ sahasā na pīṭhādīn vinikṣipet

nāsphālayetkapāṭaṃ ca syānniḥśabdaruciḥ sadā //

bako biḍālaścauraśca niḥśabdo nibhṛtaścaran

prāpnotyabhimataṃ kāryam evaṃ nityaṃ yatiścaret //

paracodanadakṣāṇām anadhīṣṭopakāriṇām

pratīcchecchirasā vākyaṃ sarvaśiṣyaḥ sadā bhavet //

subhāṣiteṣu sarveṣu sādhukāramudīrayet

puṇyakāriṇamālokya stutibhiḥ saṃpraharṣayet //

parokṣaṃ ca guṇān brūyād anubrūyācca toṣataḥ

svavarṇe bhāṣyamāṇe ca bhāvayettadguṇajñatām //

sarvārambhā hi tuṣṭyarthāḥ sā vittairapi durlabhā

bhokṣye tuṣṭisukhaṃ tasmāt paraśramakṛtairguṇaiḥ //

na cātra me vyayaḥ kaścit paratra ca mahatsukham

aprītiduḥkhaṃ dveṣaistu mahadduḥkhaṃ paratra ca //

viśvastavinyastapadaṃ vispaṣṭārthaṃ manoramam

śrutisaukhyaṃ kṛpāmūlaṃ mṛdumandasvaraṃ vadet //

ṛju paśyetsadā sattvāṃś cakṣuṣā saṃpibanniva

etāneva samāśritya buddhatvaṃ me bhaviṣyati //

sātatyābhiniveśotthaṃ pratipakṣotthameva ca

guṇopakārikṣetre ca duḥkhite ca mahacchubham //

dakṣa utthānasaṃpannaḥ svayaṅkārī sadā bhavet

nāvakāśaḥ pradātavyaḥ kasyacitsarvakarmasu //

uttarottarataḥ śreṣṭhā dānapāramitādayaḥ

netarārthaṃ tyajecchreṣṭhām anyatrācārasetutaḥ //

evaṃ buddhvā parārtheṣu bhavetsatatamutthitaḥ

niṣiddhamapyanujñātaṃ kṛpālorarthadarśinaḥ //

vinipātagatānāthabratasthān saṃvibhajya ca

bhuñjīta madhyamāṃ mātrāṃ tricīvarabahistyajet //

saddharmasebakaṃ kāyam itarārthe na pīḍayet

evameva hi sattvānām āśāmāśu prapūrayet //

tyajenna jīvitaṃ tasmād aśuddhe karuṇāśaye

tulyāśaye tu tattyājyam itthaṃ na parihīyate //

dharmaṃ nirgaurave svasthe na śiroveṣṭhite vadet

sacchatradaṇḍaśastre ca nāvaguṇṭhitamastake //

gambhīrodāramalpeṣu na strīṣu puruṣaṃ vinā

hīnotkṛṣṭeṣu dharmeṣu samaṃ gauravamācaret //

nodāradharmapātraṃ ca hīne dharme niyojayet

na cācāraṃ parityajya sūtramantraiḥ pralobhayet //

dantakāṣṭhasya kheṭasya visarjanamapāvṛtam

neṣṭaṃ jale sthale bhogye mūtrādeścāpi garhitam //

mukhapūraṃ na bhuñjīta saśabdaṃ prasṛtānanam

pralambapādaṃ nāsīta na bāhū mardayetsamam //

naikayā'nyastriyā kuryād yānaṃ śayanamāsanam

lokāprasādakaṃ sarvaṃ dṛṣṭvā pṛṣṭvā ca varjayet //

nāṅgulyā kārayetkiṃcid dakṣiṇena tu sādaram

samastenaiva hastena mārgamapyevamādiśet //

na bāhūtkṣepakaṃ kaṃcic chabdayedalpasaṃbhrame

acchaṭādi tu kartavyam anyathā syādasaṃvṛtaḥ //

nāthanirvāṇaśayyāvac chayītepsitayā diśā

saṃprajāna/llaghūtthānaḥ prāgavaśyaṃ niyogataḥ //

ācāro bodhisattvānām aprameya udāhṛtaḥ

cittaśodhanamācāraṃ niyataṃ tāvadācaret //

rātrindivaṃ ca triskandhaṃ trikālaṃ ca pravartayet

śeṣāpattiśamastena bodhicittajināśrayāt //

yā avasthāḥ prapadyeta svayaṃ paravaśo 'pi vā

tāsvavasthāsu yāḥ śikṣāḥ śikṣettā eva yatnataḥ //

na hi tadvidyate kiṃcid yanna śikṣyaṃ jinātmajaiḥ

na tadasti na yatpuṇyam evaṃ viharataḥ sataḥ //

pāramparyeṇa sākṣādvā sattvārthaṃ nānyadācaret

sattvānāmeva cārthāya sarvaṃ bodhāya nāmayet //

sadā kalyāṇamitraṃ ca jīvitārthe 'pi na tyajet

bodhisattvavratadharaṃ mahāyānārthakovidam //

śrīsaṃbhavavimokṣācca śikṣedyadguruvartanam

etaccānyacca buddhoktaṃ jñeyaṃ sūtrāntavācanāt //

śikṣāḥ sūtreṣu dṛśyante tasmātsūtrāṇi vācayet

ākāśagarbhe sūtre ca mūlāpattīrnirūpayet //

śikṣāsamuccayo 'vaśyaṃ draṣṭavyaśca punaḥ punaḥ

vistareṇa sadācāro yasmāttatra pradarśitaḥ //

saṅkṣepeṇāthavā tāvat paśyetsūtrasamuccayam

āryanāgārjunābaddhaṃ dvitīyaṃ ca prayatnataḥ //

yato nivāryate yatra yadeva ca niyujyate

tallokacittarakṣārthaṃ śikṣāṃ dṛṣṭvā samācaret //

etadeva samāsena saṃprajanyasya lakṣaṇam

yatkāyacittāvasthāyāḥ pratyavekṣā muhurmuhuḥ //

kāyenaiva paṭhiṣyāmi vākpāṭhena tu kiṃ bhavet

cikitsāpāṭhamātreṇa rogiṇaḥ kiṃ bhaviṣyati //

iti bodhicaryāvatāre saṃprajanyarakṣaṇaṃ nāma pañcamaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 6

sarvametatsucaritaṃ dānaṃ sugatapūjanam

kṛtaṃ kalpasahasrairyat pratighaḥ pratihanti tat //

na ca dveṣasamaṃ pāpaṃ na ca kṣāntisamaṃ tapaḥ

tasmāt kṣāntiṃ prayatnena bhāvayedvividhairnayaiḥ //

manaḥ śamaṃ na gṛhṇāti na prītisukhamaśnute

na nidrāṃ na dhṛtiṃ yāti dveṣaśalye hṛdi sthite //

pūjayatyarthamānairyān ye 'pi cainaṃ samāśritāḥ

te 'pyenaṃ hantumicchanti svāminaṃ dveṣadurbhagam //

suhṛdo 'pyudvijante 'smād dadāti na ca sevyate

saṅkṣepānnāsti tatkiṃcit krodhano yena susthitaḥ //

evamādīni duḥkhāni karotītyarisaṃjñayā

yaḥ krodhaṃ hanti nirbandhāt sa sukhīha paratra ca //

aniṣṭakaraṇājjātam iṣṭasya ca vighātanāt

daurmanasyāśanaṃ prāpya dveṣo dṛpto nihanti mām //

tasmādvighātayiṣyāmi tasyāśanamahaṃ ripoḥ

yasmānna madvadhādanyat kṛtyamasyāsti vairiṇaḥ //

atyaniṣṭāgamenāpi na kṣobhyā muditā mayā

daurmanasye 'pi nāstīṣṭaṃ kuśalaṃ tvavahīyate //

yadyastyeva pratīkāro daurmanasyena tatra kim

atha nāsti pratīkāro daurmanasyena tatra kim //

duḥkhaṃ nyakkārapāruṣyam ayaśaścetyanīpsitam

priyāṇāmātmano vāpi śatroścaitadviparyayāt //

kathaṃcillabhyate saukhyaṃ duḥkhaṃ sthitamayantataḥ

duḥkhenaiva ca niḥsāraś cetastasmāddṛḍhībhava //

durgāputrakakarṇāṭā dāhacchedādivedanām

vṛthā sahante muktyartham ahaṃ kasmāttu kātaraḥ //

na kiṃcidasti tadvastu yadabhyāsasya duṣkaram

tasmānmṛduvyathābhyāsāt soḍhavyāpi mahāvyathā //

uddaṃśadaṃśamaśakakṣutpipāsādivedanām

mahatkaṇḍvādiduḥkhaṃ ca kimanarthaṃ na paśyasi //

śītoṣṇavṛṣṭivātādhivyādhibandhanatāḍanaiḥ

saukumāryaṃ na kartavyam anyathā vardhate vyathā //

kecitsvaśoṇitaṃ dṛṣṭvā vikramante viśeṣataḥ

paraśoṇitamapyeke dṛṣṭvā mūrcchāṃ vrajanti yat //

taccittasya dṛḍhatvena kātaratvena cāgatam

duḥkhaduryodhanastasmād bhavedabhibhavedvyathām //

duḥkhe 'pi naiva cittasya prasādaṃ kṣobhayedbudhaḥ

saṅgrāmo hi saha kleśair yuddhe ca sulabhā vyathā //

urasārātighātān ye pratīcchanto jayantyarīn

te te vijayinaḥ śūrāḥ śeṣāstu mṛtamārakāḥ //

guṇo 'paraśca duḥkhasya yatsaṃvegānmadacyutiḥ

saṃsāriṣu ca kāruṇyaṃ pāpādbhītirjine spṛhā //

pittādiṣu na me kopo mahāduḥkhakareṣvapi

sacetaneṣu kiṃ kopaḥ te 'pi pratyayakopitāḥ //

aniṣyamāṇamapyetac chūlamutpadyate yathā

aniṣyamāṇo 'pi balāt krodha utpadyate tathā //

kupyāmīti na saṃcintya kupyati svecchayā janaḥ

utpatsya ityabhipretya krodha utpadyate na ca //

ye kecidaparādhāstu pāpāni vividhāni ca

sarvaṃ yatpratyayabalāt svatantraṃ tu na vidyate //

na ca pratyayasāmagryā janayāmīti cetanā

na cāpi janitasyāsti janito 'smīti cetanā //

yatpradhānaṃ kilābhīṣṭaṃ yattadātmeti kalpitam

tadeva hi bhavāmīti na saṃcintyopajāyate //

anutpannaṃ hi tannāsti ka icchedbhavituṃ tadā

viṣayavyāpṛtatvācca niroddhumapi nehate //

nityo hyacetanaścātmā vyomavat sphuṭamakriyaḥ

pratyayāntarasaṅge 'pi nirvikārasya kā kriyā //

yaḥ pūrvavatkriyākāle kriyāyāstena kiṃ kṛtam

tasya kriyeti saṃbandhe katarattannibandhanam //

evaṃ paravaśaṃ sarvaṃ yadvaśaṃ so 'pi cāvaśaḥ

nirmāṇavadaceṣṭeṣu bhāveṣvevaṃ kva kupyate //

vāraṇāpi na yuktaivaṃ kaḥ kiṃ vārayatīti cet

yuktā pratītyatā yasmād duḥkhasyoparatirmatā //

tasmādamitraṃ mitraṃ vā dṛṣṭvāpyanyāyakāriṇam

īdṛśāḥ pratyayā asyety evaṃ matvā sukhī bhavet //

yadi tu khecchayā siddhiḥ sarveṣāmeva dehinām

na bhavetkasyacidduḥkhaṃ na duḥkhaṃ kaścidicchati //

pramādādātmanātmānaṃ bādhante kaṇṭakādibhiḥ

bhaktacchedādibhiḥ kopād durāpastryādilipsayā //

udvandhanaprapātaiśca viṣāpathyādibhakṣaṇaiḥ

nighnanti kecidātmānam apuṇyācaraṇena ca //

yadaivaṃ kleśavaśyatvād ghnantyātmānamapi priyam

tadaiṣāṃ parakāyeṣu parihāraḥ kathaṃ bhavet //

kleśonmattīkṛteṣveṣu pravṛtteṣvātmaghātane

na kevalaṃ dayā nāsti krodha utpadyate katham //

yadi svabhāvo bālānāṃ paropadravakāritā

teṣu kopo na yukto me yathāgnau dahanātmake //

atha doṣo 'yamāgantuḥ sattvāḥ prakṛtipeśalāḥ

yathāpyayuktastatkopaḥ kaṭudhūme yathāmbare //

mukhyaṃ daṇḍādikaṃ hitvā prerake yadi kupyate

dveṣeṇa preritaḥ so 'pi dveṣe dveṣo 'stu me varam //

mayāpi pūrvaṃ sattvānām īdṛśyeva vyathā kṛtā

tasmānme yuktamevaitat sattvopadravakāriṇaḥ //

tacchastraṃ mama kāyaśca dvayaṃ duḥkhasya kāraṇam

tena śastraṃ mayā kāyo gṛhītaḥ kutra kupyate //

gaṇḍo 'yaṃ pratimākāro gṛhīto ghaṭṭanāsahaḥ

tṛṣṇāndhena mayā tatra vyathāyāṃ kutra kupyate //

duḥkhaṃ necchāmi duḥkhasya hetumicchāmi bāliśaḥ

svāparādhāgate duḥkhe kasmādanyatra kupyate //

asipatravanaṃ yadvad yathā nārakapakṣiṇaḥ

matkarmajanitā eva tathedaṃ kutra kupyate //

matkarmacoditā eva jātā mayyapakāriṇaḥ

yena yāsyanti narakān mayaivāmī hatā nanu //

etānāśritya me pāpaṃ kṣīyate kṣamato bahu

māmāśritya tu yāntyete narakān dīrghavedanān //

ahamevāpakāryeṣāṃ mamaite copakāriṇaḥ

kasmādviparyayaṃ kṛtvā khalacetaḥ prakupyasi //

bhavenmamāśayaguṇo na yāmi narakānyadi

eṣāmatra kimāyātaṃ yadyātmā rakṣito mayā //

atha pratyapakārī syāṃ tathāpyete na rakṣitāḥ

hīyate cāpi me caryā tasmānnaṣṭāstapasvinaḥ //

mano hantumamūrtatvān na śakyaṃ kenacit kvacit

śarīrābhiniveśāttu kāyaduḥkhena bādhyate //

nyakvāraḥ paruṣaṃ vākyam ayaśaścetyayaṃ gaṇaḥ

kāyaṃ na bādhate tena cetaḥ kasmātprakupyasi //

mayyaprasādo yo 'nyeṣāṃ sa kiṃ māṃ bhakṣayiṣyati

iha janmāntare vāpi yenāsau me 'nabhīpsitaḥ //

lābhāntarāyakāritvād yadyasau me 'nabhīpsitaḥ

naṅkṣyatīhaiva me lābhaḥ pāpaṃ tu sthāsyati dhruvam //

varamadyaiva me mṛtyur na mithyājīvitaṃ ciram

yasmācciramapi sthitvā mṛtyuduḥkhaṃ tadaiva me //

svapne varṣaśataṃ saukhyaṃ bhuktvā yaśca vibudhyate

muhūrtamaparo yaśca sukhī bhūtvā vibudhyate //

nanu nivartate saukhyaṃ dvayorapi bibuddhayoḥ

saivopamā mṛtyukāle cirajībyalpajīvinoḥ //

labdhvāpi ca bahū/llābhān ciraṃ bhuktvā sukhānyapi

riktahastaśca nagnaśca yāsyāmi muṣito yathā //

pāpakṣayaṃ ca puṇyaṃ ca lābhājjīvan karomi cet

puṇyakṣayaśca pāpaṃ ca lābhārthaṃ krudhyato nanu //

yadarthameva jīvāmi tadeva yadi naśyati

kiṃ tena jīvitenāpi kevalāśubhakāriṇā //

avarṇavādini dveṣaḥ sattvānnāśayatīti cet

parāyaśaskare 'pyevaṃ kopaste kiṃ na jāyate //

parāyattāprasādatvād aprasādiṣu te kṣamā

kleśotpādaparāyatte kṣamā nāvarṇavādini //

pratimāstūpasaddharmanāśakākrośakeṣu ca

na yujyate mama dveṣo buddhādīnāṃ na hi byathā //

gurusālohitādīnāṃ priyāṇāṃ cāpakāriṣu

pūrvavatpratyayotpādaṃ dṛṣṭvā kopaṃ nivārayet //

cetanācetanakṛtā dehināṃ niyatā vyathā

sā vyathā cetane dṛṣṭā kṣamasvaināṃ vyathāmataḥ //

mohādeke 'parādhyanti kupyantyanye 'pi mohitāḥ

brūmaḥ kameṣu nirdoṣaṃ kaṃ vā brūmo 'parādhinam //

kasmādevaṃ kṛtaṃ pūrvaṃ yenaivaṃ bādhyase paraiḥ

sarve karmaparāyattaḥ ko 'hamatrānyathākṛtau //

evaṃ buddhvā tu puṇyeṣu tathā yatnaṃ karomyaham

yena sarve bhaviṣyanti maitracittāḥ parasparam //

dahyamāne gṛhe yadvad agnirgatvā gṛhāntaram

tṛṇādau yatra sajyeta tadākṛṣyāpanīyate //

evaṃ cittaṃ yadāsaṅgād dahyate dveṣavahninā

tatkṣaṇaṃ tatparityājyaṃ puṇyātmoddāhaśaṅkayā //

māraṇīyaḥ kathaṃ chittvā muktaścetkimabhadrakam

manuṣyaduḥkhairnarakān muktaścetkimabhadrakam //

yadyetanmātramevādya duḥkhaṃ soḍhuṃ na pāryate

tannārakavyathāhetuḥ krodhaḥ kasmānna vāryate //

kopārthamevamevāhaṃ narakeṣu sahasraśaḥ

kārito 'smi na cātmārthaḥ parārtho vā kṛto mayā //

na cedaṃ tādṛśaṃ duḥkhaṃ mahārthaṃ ca kariṣyati

jagadduḥkhahare duḥkhe prītirevātra yujyate //

yadi prītisukhaṃ prāptam anyaiḥ stutvā guṇorjitam

manastvamapi taṃ stutvā kasmādevaṃ na hṛṣyasi //

idaṃ ca te hṛṣṭisukhaṃ niravadyaṃ sukhodayam

na vāritaṃ ca guṇibhiḥ parāvarjanamuttamam //

tasyaiva sukhamityevaṃ tavedaṃ yadi na priyam

bhṛtidānādivirater dṛṣṭādṛṣṭaṃ hataṃ bhavet //

svaguṇe kīrtyamāne ca parasaukhyamapīcchasi

kīrtyamāne paraguṇe svasaukhyamapi necchasi //

bodhicittaṃ samutpādya sarvasattvasukhecchayā

svayaṃ labdhasukheṣvadya kasmātsattveṣu kupyasi //

trailokyapūjyaṃ buddhatvaṃ sattvānāṃ kinna vāñchasi

satkāramitvaraṃ dṛṣṭvā teṣāṃ kiṃ paridahyase //

puṣṇāti yastvayā poṣyaṃ tubhyameva dadāti saḥ

kuṭumbajīvinaṃ lavdhvā na hṛṣyasi prakupyasi //

sa kiṃ necchati sattvānāṃ yasteṣāṃ bodhimicchati

bodhicittaṃ kutastasya yo 'nyasaṃpadi kupyati //

yadi tena na tallabdhaṃ sthitaṃ dānapatergṛhe

sarvathāpi na tatte 'sti dattādattena tena kim //

kiṃ vārayatu puṇyāni prasannān svaguṇānatha

labhamāno na gṛhṇātu vada kena na kupyasi //

na kevalaṃ tvamātmānaṃ kṛtapāpaṃ na śocasi

kṛtapuṇyaiḥ saha spardhām aparaiḥ kartumicchasi //

jātaṃ cedapriyaṃ śatros tvattuṣṭhyā kiṃ punarbhavet

tvadāśaṃsanamātreṇa na cāheturbhaviṣyati //

ata tvadicchayā siddhaṃ tadduḥkhe kiṃ sukhaṃ tava

athāpyartho bhavedevam anarthaḥ konvataḥ paraḥ //

etaddhi baḍiśaṃ ghoraṃ kleśabāḍiśikārpitam

yato narakapālāstvāṃ krītvā pakṣyanti kumbhiṣu //

stutiryaśo 'tha satkāro na puṇyāya na cāyuṣe

na balārthaṃ na cārogye na ca kāyasukhāya me //

etāvāṃśca bhavetsvārtho dhīmataḥ svārthavedinaḥ

madyadyūtādi sevyaṃ syān mānasaṃ sukhamicchatā //

yaśo 'rthaṃ hārayantyartham ātmānaṃ mārayantyapi

kimakṣarāṇi bhakṣyāṇi mṛte kasya ca tatsukham //

yathā pāṃśugṛhe bhinne rodityārtaravaṃ śiśuḥ

tathā stutiyaśohānau svacittaṃ pratibhāti me //

śabdastāvadacittatvāt sa māṃ stautītyasaṃbhavaḥ

paraḥ kila mayi prīta ityetatprītikāraṇam //

anyatra mayi vā prītyā kiṃ hi me parakīyayā

tasyaiva tatprītisukhaṃ bhāgo nālpo 'pi me tataḥ //

tatsukhena sukhitvaṃ cet sarvatraiva mamāstu tat

kasmādanyaprasādena sukhiteṣu na me sukham //

tasmādahaṃ stuto 'smīti prītirātmani jāyate

tatrāpyevamasaṃbandhāt kevalaṃ śiśuceṣṭitam //

stutyādayaśca me kṣobhaṃ saṃvegaṃ nāśayantyamī

guṇavatsu ca mātsaryaṃ saṃpatkopaṃ ca kurvate //

tasmātstutyādighātāya mama ye pratyupasthitāḥ

apāyapātarakṣārthaṃ pravṛttā nanu te mama //

muktyarthinaścāyuktaṃ me lābhasatkārabandhanam

ye mocayanti māṃ bandhād dveṣasteṣu kathaṃ mama //

duḥkhaṃ praveṣṭukāmasya ye kapāṭatvamāgatāḥ

buddhādhiṣṭhānata iva dveṣasteṣu kathaṃ mama //

puṇyavighnaḥ kṛto 'nenety atra kopo na yujyate

kṣāntyā samaṃ tapo nāsti nanvetattadupasthitam //

athāhamātmadoṣeṇa na karomi kṣamāmiha

mayaivātra kṛto vighnaḥ puṇyahetāvupasthite //

yo hi yena vinā nāsti yasmiṃśca sati vidyate

sa eva kāraṇaṃ tasya sa kathaṃ vighna ucyate //

na hi kālopapannena dānavighnaḥ kṛto 'rthinā

na ca pravrājake prāpte pravrajyāvighna ucyate //

sulabhā yācakā loke durlabhāstvapakāriṇaḥ

yato me 'naparādhasya na kaścidaparādhyati //

aśramopārjitastasmād nṛhe nidhirivotthitaḥ

bodhicaryāsahāyatvāt spṛhaṇīyo ripurmama //

mayā cānena copāttaṃ tasmādetatkṣamāphalam

etasmai prathamaṃ deyam etatpūrvā kṣamā yataḥ //

kṣamāsiddhyāśayo nāsya tena pūjyo na cedariḥ

siddhiheturucito 'pi saddharmaḥ pūjyate katham //

apakārāśayo 'syeti śatruryadi na pūjyate

anyathā me kathaṃ kṣāntir bhiṣajīva hitodyate //

tadduṣṭāśayamevātaḥ pratītyotpadyate kṣamā

sa evātaḥ kṣamāhetuḥ pūjyaḥ saddharmavanmayā //

sattvakṣetraṃ jinakṣetram ityato muninoditam

etānārādhya bahavaḥ saṃpatpāraṃ yato gatāḥ //

sattvebhyaśca jinebhyaśca buddhadharmāgame same

jineṣu gauravaṃ yadvan na sattveṣviti kaḥ kramaḥ //

āśayasya ca māhātmyaṃ na svataḥ kiṃ tu kāryataḥ

samaṃ ca tena māhātmyaṃ sattvānāṃ tena te samāḥ //

maitryāśayaśca yatpūjyaḥ sattvamāhātmyameva tat

buddhaprasādādyatpuṇyaṃ buddhamāhātmyameva tat //

buddhadharmāgamāṃśena tasmātsattvā jinaiḥ samāḥ

na tu buddhaiḥ samāḥ kecid anantāṃśairguṇārṇavaiḥ //

guṇasāraikarāśīnāṃ guṇo 'ṇurapi cetkvacit

dṛśyate tasya pūjārthaṃ trailokyamapi na kṣamam //

buddhadharmodayāṃśastu śreṣṭhaḥ sattveṣu vidyate

etadaṃśānurūpyeṇa sattvapūjā kṛtā bhavet //

kiṃ ca niśchadmabandhūnām aprameyopakāriṇām

sattvārādhanamutsṛjya niṣkṛtiḥ kā parā bhavet //

bhindanti dehaṃ praviśantyavīcīṃ yeṣāṃ kṛte tatra kṛte kṛtaṃ syāt

mahāpakāriṣvapi tena sarvakalyāṇamevācaraṇīyameṣu //

svayaṃ mama svāmina eva tāvat tadarthamātmanyapi nirvyapekṣāḥ

ahaṃ kathaṃ svāmiṣu teṣu teṣu karomi mānaṃ na tu dāsabhāvam //

yeṣāṃ sukhe yānti mudaṃ munīndrā yeṣāṃ vyathāyāṃ praviśanti manyum

tattoṣaṇātsarvamunīndratuṣṭis tatrāpakāre 'pakṛtaṃ munīnām //

ādīptakāyasya yathā samantān na sarvakāmairapi saumanasyam

sattvavyathāyāmapi tadvadeva na prītyupāyo 'sti dayāmayānām //

tasmānmayā yajjanaduḥkhadena duḥkhaṃ kṛtaṃ sarvamahākṛpāṇām

tadadya pāpaṃ pratideśayāmi yatkheditāstanmunayaḥ kṣamantām //

ārādhanāyādya tathāgatānāṃ sarvātmanā dāsyamupaimi loke

kurvantu me mūrdhni padaṃ janaughā vighnantu vā tuṣyatu lokanāthaḥ //

ātmīkṛtaṃ sarvamidaṃ jagattaiḥ kṛpātmabhirnaiva hi saṃśayo 'sti

dṛśyanta ete nanu sattvarūpās ta eva nāthāḥ kimanādaro 'tra //

tathāgatārādhanametadeva svārthasya saṃsādhanametadeva

kokasya duḥkhāpahametadeva tasmānmamāstu vratametadeva //

yathaiko rājapuruṣaḥ pramathnāti mahājanam

vikartuṃ naiva śaknoti dīrghadarśī mahājanaḥ //

yasmānnaiva sa ekākī tasya rājabalaṃ balam

tathā na durbalaṃ kaṃcid aparāddhaṃ vimānayet //

yasmānnarakapālāśca kṛpāvantaśca tadbalam

tasmādārādhayetsattvān bhṛtyaścaṇḍanṛpaṃ yathā //

kupitaḥ kiṃ nṛpaḥ kuryād yena syānnarakavyathā

yatsattvadaurmanasyena kṛtena hyanubhūyate //

tuṣṭaḥ kiṃ nṛpatirdadyād yadbuddhatvasamaṃ bhavet

yatsattvasaumanasyena kṛtena hyanubhūyate //

āstāṃ bhaviṣyadbuddhatvaṃ sattvārādhanasaṃbhavam

ihaiva saubhāgyayaśaḥ sausthityaṃ kiṃ na paśyasi //

prāsādikatvamārogyaṃ prāmodyaṃ cirajīvitam

cakravartisukhaṃ sphītaṃ kṣamī prāpnoti saṃsaran //

bodhicaryāvatāre kṣāntipāramitā ṣaṣṭhaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 7

evaṃ kṣamo bhajedvīryaṃ vīrye bodhiryataḥ sthitā

na hi vīryaṃ vinā puṇyaṃ yathā vāyuṃ vināgatiḥ //

kiṃ vīryaṃ kuśalotsāhas tadvipakṣaḥ ka ucyate

ālasyaṃ kutsitāsaktir viṣādātmāvamanyanā //

avyāpārasukhāsvādanidrāpāśrayatṛṣṇayā

saṃsāraduḥkhānudvegād ālasyamupajāyate //

kleśavāgurikāghrātaḥ praviṣṭo janmavāgurām

kimadyāpi na jānāsi mṛtyorvadanamāgataḥ //

svayūthyānmāryamāṇāṃstvaṃ krameṇaiva na paśyasi

tathāpi nidrāṃ yāsyeva caṇḍālamahiṣo yathā //

yamenodvīkṣyamāṇasya baddhamārgasya sarvataḥ

kathaṃ te rocate bhoktuṃ kathaṃ nidrā kathaṃ ratiḥ //

yāvatsaṃbhṛtasaṃbhāraṃ maraṇaṃ śīghrameṣyati

saṃtyajyāpi tadālasyam akāle kiṃ kariṣyasi //

idaṃ na prāptamārabdham idamardhakṛtaṃ sthitam

akasmānmṛtyurāyāto hā hato 'smīti cintayan //

śokavegasamucchūnasāśruraktekṣaṇānanān

bandhūn nirāśān saṃpaśyan yamadūtamukhāni ca //

svapāpasmṛtisaṃtaptaḥ śṛṇvannādāṃśca nārakān

trāsoccāraviliptāṅgo vihvalaḥ kiṃ kariṣyasi //

jīvamatsya ivāsmīti yuktaṃ bhayamihaiva te

kiṃ punaḥ kṛtapāpasya tīvrānnarakaduḥkhataḥ //

spṛṣṭa uṣṇodakenāpi sukumāra pratapyase

kṛtvā ca nārakaṃ karma kimevaṃ svasthamāsyate //

nirudyamaphalākāṅkṣin sukumāra bahuvyatha

mṛtyugrasto 'marākāra hā duḥkhita vihanyase //

mānuṣyaṃ nāvamāsādya tara duḥkhamahānadīm

mūḍha kālo na nidrāyā iyaṃ naurdurlabhā punaḥ //

muktvā dharmaratiṃ śreṣṭhām anantaratisaṃtatim

ratirauddhatyahāsādau duḥkhahetau kathaṃ tava //

aviṣādabalavyūhatātparyātmavidheyatā

parātmasamatā caiva parātmaparivartanam //

naivāvasādaḥ kartavyaḥ kuto me bodhirityataḥ

yasmāttathāgataḥ satyaṃ satyavādīdamuktavān //

te 'pyāsan daṃśamaśakā makṣikāḥ kṛmayastathā

yairutsāhavaśāt prāptā durāpā bodhiruttamā //

kimutāhaṃ naro jātyā śakto jñātuṃ hitāhitam

sarvajñanītyanutsargād bodhiṃ kiṃ nāpnuyāmaham //

athāpi hastapādādi dātavyamiti me bhayam

gurulāghavamūḍhatvaṃ tanme syādavicārataḥ //

chettavyaścāsmi bhettavyo dāhyaḥ pāṭyo 'pyanekaśaḥ

kalpakoṭīrasaṃkhyeyā na ca bodhirbhaviṣyati //

idaṃ tu me parimitaṃ duḥkhaṃ saṃbodhisādhanam

naṣṭaśalyavyathāpohe tadutpādanaduḥkhavat //

sarve 'pi vaidyāḥ kurvanti kriyāduḥkhairarogatām

tasmādbahūni duḥkhāni hantuṃ soḍhavyamalpakam //

kriyāmimāmapyucitāṃ varavaidyo na dattavān

madhureṇopacāreṇa cikitsati mahāturān //

ādau śākādidāne 'pi niyojayati nāyakaḥ

tatkaroti kramātpaścād yatsvamāṃsānyapi tyajet //

yadā śākeṣviva prajñā svamāṃse 'pyupajāyate

māṃsāsthi tyajatastasya tadā kiṃ nāma duṣkaram //

na duḥkhī tyaktapāpatvāt paṇḍitatvānna durmanāḥ

mithyākalpanayā citte pāpātkāye yato vyathā //

puṇyena kāyaḥ sukhitaḥ pāṇḍityena manaḥ sukhi

tiṣṭhan parārthaṃ saṃsāre kṛpāluḥ kena khidyate //

kṣapayan pūrvapāpāni pratīcchan puṇyasāgarān

bodhicittabalādeva śrāvakebhyo 'pi śīghragaḥ //

evaṃ sukhātsukhaṃ gacchan ko viṣīdetsacetanaḥ

bodhicittarathaṃ prāpya sarvakhedaśramāpaham //

chandasthāmaratimuktibalaṃ sattvārthasiddhaye

chandaṃ duḥkhabhayātkuryād anuśaṃsāṃśca bhāvayan //

evaṃ vipakṣamunmūlya yatetotsāhavṛddhaye

chandamānaratityāgatātparyavaśitābalaiḥ //

aprameyā mayā doṣā hantavyāḥ svaparātmanoḥ

ekaikasyāpi doṣasya yatra kalpārṇavaiḥ kṣayaḥ //

tatra doṣakṣayārambhe leśo 'pi mama nekṣyate

aprameyavyathābhājye noraḥ sphuṭati me katham //

guṇā mayārjanīyāśca bahavaḥ svaparātmanoḥ

tatraikaikaguṇābhyāso bhavetkalpārṇavairna vā //

guṇaleśe 'pi nābhyāso mama jātaḥ kadācana

vṛthā nītaṃ mayā janma kathaṃcillabdhamadbhutam //

na prāptaṃ bhagavatpūjāmahotsavasukhaṃ mayā

na kṛtā śāsane kārā daridrāśā na pūritā //

bhītebhyo nābhayaṃ dattam ārtā na sukhinaḥ kṛtāḥ

duḥkhāya kevalaṃ mātur gato 'smi garbhaśalyatām //

dharmacchandaviyogena paurvikeṇa mamādhunā

vipattirīdṛśī jātā ko dharme chandamutsṛjet //

kuśalānāṃ ca sarveṣāṃ chandaṃ mūlaṃ munirjagau

tasyāpi mūlaṃ satataṃ vipākaphalabhāvanā //

duḥkhāni daurmanasyāni bhayāni vividhāni ca

abhilāṣavighātāśca jāyante pāpakāriṇām //

manorathaḥ śubhakṛtāṃ yatra yatraiva gacchati

tatra tatraiva tatpuṇyaiḥ phalārgheṇābhipūjyate //

pāpakārisukhecchā tu yatra yatraiva gacchati

tatra tatraiva tatpāpair duḥkhaśastrairvihanyate //

vipulasugandhiśītalasaroruhagarbhagatā madhurajinasvarāśanakṛtopacitadyutayaḥ

munikarabodhitāmbujavinirgatasadvapuṣaḥ sugatasutā bhavanti sugatasya puraḥ kuśalaiḥ //

yamapuruṣāpanītasakalacchavirārtaravo hutavahatāpavidrutakatāmraniṣiktatanuḥ

jvaladasiśaktighātaśataśātitamāṃsadalaḥ patati sutaptalohadharaṇīṣvaśubhairbahuśaḥ //

tasmātkāryaḥ śubhacchando bhāvayitvaivamādarāt

vajradhvajasya vidhinā mānaṃ tvārabhya bhāvayet //

pūrvaṃ nirūpya sāmagrīm ārabhennārabheta vā

anārambho varaṃ nāma na tvārabhya nivartanam //

janmāntare 'pi so 'bhyāsaḥ pāpādduḥkhaṃ ca vardhate

anyacca kāryakālaṃ ca hīnaṃ tacca na sādhitam //

triṣu māno vidhātavyaḥ karmopakleśaśaktiṣu

mayaivaikena kartavyam ityeṣā karmamānitā //

kleśasvatantro loko 'yaṃ na kṣamaḥ svārthasādhane

tasmānmayaiṣāṃ kartavyaṃ nāśakto 'haṃ yathā janaḥ //

nīcaṃ karma karotyanyaḥ kathaṃ mayyapi tiṣṭhati

mānāccenna karomyetan māno naśyatu me varam //

mṛtaṃ duṇḍubhamāsādya kāko 'pi garuḍāyate

āpadābādhate 'lpāpi mano me yadi durbalam //

viṣādakṛtaniśceṣṭa āpadaḥ sukarā nanu

vyutthitaśceṣṭamānastu mahatāmapi durjayaḥ //

tasmāddṛḍhena cittena karomyāpadamāpadaḥ

trailokyavijigīṣutvaṃ hāsyamāpajjitasya me //

mayā hi sarvaṃ jetavyam ahaṃ jeyo na kenacit

mayaiṣa māno voḍhavyo jinasiṃhasuto hyaham //

ye sattvā mānavijitā varākāste na māninaḥ

mānī śatruvaśaṃ naiti mānaśatruvaśāśca te //

mānena durgatiṃ nītā mānuṣye 'pi hatotsavāḥ

parapiṇḍāśino dāsā mūrkhā durdarśanāḥ kṛśāḥ //

sarvataḥ paribhūtāśca mānastabdhāstapasvinaḥ

te 'pi cenmānināṃ madhye dīnāstu vada kīdṛśāḥ //

te mānino vijayinaśca ta eva śūrā ye mānaśatruvijayāya vahanti mānam

ye taṃ sphurantamapi mānaripuṃ nihatya kāmaṃ jane jayaphalaṃ pratipādayanti //

saṃkleśapakṣamadhyastho bhaveddṛptaḥ sahasraśaḥ

duryodhanaḥ kleśagaṇaiḥ siṃho mṛgagaṇairiva //

mahatsvapi hi kṛcchreṣu na rasaṃ cakṣurīkṣate

evaṃ kṛcchramapi prāpya na kleśavaśago bhavet //

yadevāpadyate karma tatkarmavyasanī bhavet

tatkarmaśauṇḍo 'tṛptātmā krīḍāphalasukhepsuvat //

sukhārthaṃ kriyate karma tathāpi syānna vā sukham

karmaiva tu sukhaṃ yasya niṣkarmā sa sukhī katham //

kāmairna tṛptiḥ saṃsāre kṣuradhārāmadhūpamaiḥ

puṇyāmṛtaiḥ kathaṃ tṛptir vipākamadhuraiḥ śivaiḥ //

tasmātkarmāvasāne 'pi nimajjettatra karmaṇi

yathā madhyāhnasaṃtapta ādau prāptasarāḥ karī //

balanāśānubandhe tu punaḥ kartuṃ parityajet

susamāptaṃ ca tanmuñced uttarottaratṛṣṇayā //

kleśaprahārān saṃrakṣet kleśāṃśca prahareddṛḍham

khaḍgayuddhamivāpannaḥ śikṣitenāriṇā saha //

tatra khaḍgaṃ yathā bhraṣṭaṃ gṛhṇīyātsabhayastvaram

smṛtikhaḍgaṃ tathā bhraṣṭaṃ gṛhṇīyānnarakān smaran //

viṣaṃ rudhiramāsādya prasarpati yathā tanau

tathaiva cchidramāsādya doṣaścitte prasarpati //

tailapātradharo yadvad asihastairadhiṣṭhitaḥ

skhalite maraṇatrāsāt tatparaḥ syāttathā vratī //

tasmādutsaṅgage sarpe yathottiṣṭhati satvaram

nidrālasyāgame tadvat pratikurvīta satvaram //

ekaikasmiṃśchale suṣṭhu paritapya vicintayet

kathaṃ karomi yenedaṃ punarme na bhavediti //

saṃsargaṃ karma vā prāptam icchedetena hetunā

kathaṃ nāmāsvavasthāsu smṛtyabhyāso bhavediti //

laghuṃ kuryāttathātmānam apramādakathāṃ smaran

karmāgamādyathā pūrvaṃ sajjaḥ sarvatra vartate //

yathaiva tūlakaṃ vāyor gamanāgamane vaśam

tathotsāhavaśaṃ yāyād ṛddhiścaivaṃ samṛdhyati //

bodhicaryāvatāre vīryapāramitā nāma saptamaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 8

vardhayitvaivamutsāhaṃ samādhau sthāpayenmanaḥ

vikṣiptacittastu naraḥ kleśadaṃṣṭrāntare sthitaḥ //

kāyacittavivekena vikṣepasya na saṃbhavaḥ

tasmāllokaṃ parityajya vitarkān parivarjayet //

snehānna tyajyate loko lābhādiṣu ca tṛṣṇayā

tasmādetatparityāge vidvānevaṃ vibhāvayet //

śamathena vipaśyanāsuyuktaḥ kurute kleśavināśamityavetya

śamathaḥ prathamaṃ gaveṣaṇīyaḥ sa ca loke nirapekṣayābhiratyā //

kasyānityeṣvanityasya sneho bhavitumarhati

yena janmasahasrāṇi draṣṭavyo na punaḥ priyaḥ //

apaśyannaratiṃ yāti samādhau na ca tiṣṭhati

na ca tṛpyati dṛṣṭvāpi pūrvavad bādhyate tṛṣā //

na paśyati yathābhūtaṃ saṃvegādavahīyate

dahyate tena śokena priyasaṃgamakāṅkṣayā //

taccintayā mudhā yāti hrasvamāyurmuhurmuhuḥ

aśāśvatena mitrena dharmo bhraśyati śāśvataḥ //

bālaiḥ sabhāgacarito niyataṃ yāti durgatim

neṣyate viṣabhāgaśca kiṃ prāptaṃ bālasaṃgamāt //

kṣaṇād bhavanti suhṛdo bhavanti ripavaḥ kṣaṇāt

toṣasthāne prakupyanti durārādhāḥ pṛthagjanāḥ //

hitamuktāḥ prakupyanti vārayanti ca māṃ hitāt

atha na śrūyate teṣāṃ kupitā yānti durgatim //

īrṣyotkṛṣṭāt samādvandvo hīnānmānaḥ stutermadaḥ

avarṇāt pratighaśceti kadā bālāddhitaṃ bhavet //

ātmotkarṣaḥ parāvarṇaḥ saṃsāraratisaṃkathā

ityādyavaśyamaśubhaṃ kiṃcidbālasya bālataḥ //

evaṃ tasyāpi tatsaṅgāt tenānarthasamāgamaḥ

ekākī vihariṣyāmi sukhamakliṣṭamānasaḥ //

bālāddūraṃ palāyeta prāptamārādhayet priyaiḥ

na saṃstavānubandhena kiṃtūdāsīnasādhuvat //

dharmārthamātramādāya bhṛṅgavat kusumānmadhu

apūrva iva sarvatra vihariṣyāmyasaṃstutaḥ //

lābhī ca satkṛtaścāham icchanti bahavaśca mām

iti martyasya saṃprāptān maraṇājjāyate bhayam //

yatra tatra ratiṃ yāti manaḥ sukhābhimohitam

tattatsahasraguṇitaṃ duḥkhaṃ bhūtvopatiṣṭhati //

tasmāt prājño na tamicched icchāto jāyate bhayam

svayameva ca yātyetad dhairyaṃ kṛtvā pratīkṣatām //

bahavo lābhino 'bhūvan bahavaśca yaśasvinaḥ

saha lābhayaśobhiste na jñātāḥ kva gatā iti //

māmevānye jugupsanti kiṃ prahṛṣyāmyahaṃ stutaḥ

māmevānye praśaṃsanti kiṃ viṣīdāmi ninditaḥ //

nānādhimuktikāḥ sattvā jinairapi na toṣitāḥ

kiṃ punarmādṛśairajñais tasmāt kiṃ kokacintayā //

nindantyalābhinaṃ sattvam avadhyāyanti lābhinam

prakṛtyā duḥkhasaṃvāsaiḥ kathaṃ tairjāyate ratiḥ //

na bālaḥ kasyacinmitram iti coktaṃ tathāgataiḥ

na svārthena vinā prītir yasmādbālasya jāyate //

svārthadvāreṇa yā prītir ātmārthaṃ prītireva sā

dravyanāśe yathodvegaḥ sukhahānikṛto hi saḥ //

nāvadhyāyanti taravo na cārādhyāḥ prayatnataḥ

kadā taiḥ sukhasaṃvāsaiḥ saha vāso bhavenmama //

śūnyadevakule sthitvā vṛkṣamūle guhāsu vā

kadānapekṣo yāsyāmi pṛṣṭhato 'navalokayan //

amameṣu pradeśeṣu vistīrṇeṣu svabhāvataḥ

svacchandacāryanilayo vihariṣyāmyahaṃ kadā //

mṛtpātramātravibhavaś caurāsaṃbhogacīvaraḥ

nirbhayo vihariṣyāmi kadā kāyamagopayan //

kāyabhūmiṃ nijāṃ gatvā kaṅkālairaparaiḥ saha

svakāyaṃ tulayiṣyāmi kadā śatanadharmiṇam //

ayameva hi kāyo me evaṃ pūtirbhaviṣyati

śṛgālā api yadgandhān nopasarpeyurantikam //

asyaikasyāpi kāyasya sahajā asthikhaṇḍakāḥ

pṛthak pṛthaggamiṣyanti kimutānyaḥ priyo janaḥ //

eka utpadyate jantur mriyate caika eva hi

nānyasya tadvyathābhāgaḥ kiṃ priyairvighnakārakaiḥ //

adhvānaṃ pratipannasya yathāvāsaparigrahaḥ

tathā bhavādhvagasyāpi janmāvāsaparigrahaḥ //

caturbhiḥ puruṣairyāvat sa na nirdhāryate tataḥ

āśocyamāno lokena tāvadeva vanaṃ vrajet //

asaṃstavāvirodhābhyām eka eva śarīrakaḥ

pūrvameva mṛto loke mriyamāṇo na śocati //

na cāntikacarāḥ kecic chocantaḥ kurvate vyathām

buddhādyanusmṛtiṃ cāsya vikṣipanti na kecana //

tasmādekākitā ramyā nirāyāsā śivodayā

sarvavikṣepaśamanī sevitavyā mayā sadā //

sarvānyacintānirmuktaḥ svacittaikāgramānasaḥ

samādhānāya cittasya prayatiṣye damāya ca //

kāmā hyanarthajanakā iha loke paratra ca

iha bandhavadhacchedair narakādau paratra ca //

yadarthaṃ dūtadūtīnāṃ kṛtāñjaliranekadhā

na ca pāpamakīrttirvā yadarthaṃ gaṇitā purā //

prakṣiptaśca bhaye 'pyātmā draviṇaṃ ca vyayīkṛtam

yānyeva ca pariṣvajya vabhūvottamanirvṛtāḥ //

tānyevāsthīni nānyāni svādhīnānyamamāni ca

prakāmaṃ saṃpariṣvajya kiṃ na gacchasi nirvṛtim //

unnāmyamānaṃ yatnād yan nīyamānamadho hriyā

purā dṛṣṭamadṛṣṭaṃ vā mukhaṃ jālikayāvṛtam //

tanmukhaṃ tūtparikleśam asahadbhirivādhunā

gṛdhrairvyaktīkṛtaṃ paśya kimidānīṃ palāyase //

paracakṣurnipātebhyo 'pyāsīdyatparirakṣitam

tadadya bhakṣitaṃ yāvat kimīrṣyālo na rakṣasi //

māṃsocchrayamimaṃ dṛṣṭvā gṛdhrairanyaiśca bhakṣitam

āhāraḥ pūjyate 'nyeṣāṃ srakcandanavibhūṣaṇaiḥ //

niścalādapi te trāsaḥ kaṅkālādevamīkṣitāt

vetāḍeneva kenāpi cālyamānād bhayaṃ na kim //

ekasmādaśanādeṣāṃ lālāmedhyaṃ ca jāyate

tatrāmedhyamaniṣṭaṃ te lālāpānaṃ kathaṃ priyam //

tūlagarbhairmṛdusparśai ramante nopadhānakaiḥ

durgandhaṃ na sravantīti kāmino 'medhyamohitāḥ //

yatra cchanne 'pyayaṃ rāgas tadacchannaṃ kimapriyam

na cetprayojanaṃ tena kasmācchannaṃ vimṛdyate //

yadi te nāśucau rāgaḥ kasmādāliṅgase 'param

māṃsakardamasaṃliptaṃ snāyubaddhāsthipañjaram //

svameva bahvamedhyaṃ te tenaiva dhṛtimācara

amedhyabhastrāmaparāṃ gūthaghasmara vismara //

māṃsapriyo 'hamasyeti draṣṭuṃ spraṣṭuṃ ca vāñchasi

acetanaṃ svabhāvena māṃsaṃ tvaṃ kathamicchasi //

yadicchasi na taccittaṃ draṣṭuṃ spraṣṭuṃ ca śakyate

yacca śakyaṃ na tadvetti kiṃ tadāliṅgase mudhā //

nāmedhyamayamanyasya kāyaṃ vetsītyanadbhutam

svāmedhyamayameva tvaṃ taṃ nāvaiṣīti vismayaḥ //

vighanārkāṃśuvikacaṃ muktvā taruṇapaṅkajam

amedhyaśauṇḍacittasya kā ratirgūthapañjare //

mṛdādyamedhyaliptatvād yadi na spraṣṭumicchasi

yatastannirgataṃ kāyāt taṃ spraṣṭuṃ kathamicchasi //

yadi te nāśucau rāgaḥ kasmādāliṅgase param

amedhyakṣetrasaṃbhūtaṃ tadbījaṃ tena vardhitam //

amedhyabhavamalpatvān na vāñchasyaśuciṃ kṛmim

bahvamedhyamayaṃ kāyam amedhyajamapīcchasi //

na kevalamamedhyatvam ātmīyaṃ na jugupsasi

amedhyabhāṇḍānaparān gūthaghasmara vāñchasi //

karpūrādiṣu hṛdyeṣu śālyannavyañjaneṣu vā

mukhakṣiptavisṛṣṭeṣu bhūmirapyaśucirmatā //

yadi pratyakṣamapyetad amedhyaṃ nādhimucyase

śmaśāne patitān ghorān kāyān paśyāparānapi //

carmaṇyutpāṭite yasmād bhayamutpadyate mahat

kathaṃ jñātvāpi tatraiva punarutpadyate ratiḥ //

kāye nyasto 'pyasau gandhaś candanādeva nānyataḥ

anyadīyena gandhena kasmādanyatra rajyate //

yadi svabhāvadaurgandhyād rāgo nātra śivaṃ nanu

kimanartharucirlokas taṃ gandhenānulimpati //

kāyasyātra kimāyātaṃ sugandhi yadi candanam

anyadīyena gandhena kasmādanyatra rajyate //

yadi keśanakhairdīrghair dantaiḥ samalapāṇḍuraiḥ

malapaṅkadharo nagnaḥ kāyaḥ prakṛtibhīṣaṇaḥ //

sa kiṃ saṃskriyate yatnād ātmaghātāya śastravat

ātmavyāmohanodyuktair unmattairākulā mahī //

kaṅkālān katiciddṛṣṭvā śmaśāne kila te ghṛṇā

grāmaśmaśāne ramase calatkaṅkālasaṃkule //

evaṃ cāmedhyamapyetad vinā mūlyaṃ na labhyate

tadarthamarjanāyāso narakādiṣu ca vyathā //

śiśornārjanasāmarthyaṃ kenāsau yauvane sukhī

yātyarjanena tāruṇyaṃ vṛddhaḥ kāmaiḥ karoti kim //

keciddināntavyāpāraiḥ pariśrāntāḥ kukāminaḥ

gṛhamāgatya sāyāhne śerate sma mṛtā iva //

daṇḍayātrābhirapare pravāsakleśaduḥkhitāḥ

vatsarairapi nekṣante putradārāṃstadarthinaḥ //

yadarthamiva vikrīta ātmā kāmavimohitaiḥ

tanna prāptaṃ mudhaivāyur nītaṃ tu parakarmaṇā //

vikrītasvātmabhāvānāṃ sadā preṣaṇakāriṇām

prasūyante striyo 'nyeṣām aṭavīviṭapādiṣu //

raṇaṃ jīvitasaṃdehaṃ viśanti kila jīvitam

mānārthaṃ dāsatāṃ yānti mūḍhāḥ kāmaviḍambitāḥ //

chidyante kāminaḥ kecid anye śūlasamarpitāḥ

dṛśyante dahyamānāśca hanyamānāśca śaktibhiḥ //

arjanarakṣaṇanāśaviṣādair arthamanarthamanantamavaihi

vyagratayā dhanasaktamatīnāṃ nāvasaro bhavaduḥkhavimukteḥ //

evamādīnavo bhūyān alpāsvādastu kāminām

śakaṭaṃ vahato yadvat paśorghāsalavagrahaḥ //

tasyāsvādalavasyārthe yaḥ paśorapyadurlabhaḥ

hatā daivahateneyaṃ kṣaṇasaṃpatsudurlabhā //

avaśyaṃ ganturalpasya narakādiprapātinaḥ

kāyasyārthe kṛto yo 'yaṃ sarvakālaṃ pariśramaḥ //

tataḥ koṭiśatenāpi śramabhāgena buddhatā

caryāduḥkhānmahadduḥkhaṃ sā ca bodhirna kāminām //

na śastraṃ na viṣaṃ nāgnir na prapāto na vairiṇaḥ

kāmānāmupamāṃ yānti narakādivyathāsmṛteḥ //

evamudvijya kāmebhyo viveke janayedratim

kalahāyāsaśūnyāsu śāntāsu vanabhūmiṣu //

dhanyaiḥ śaśāṅkakaracandanaśītaleṣu ramyeṣu harmyavipuleṣu śilātaleṣu

niḥśabdasaumyavanamārutavījyamānaiḥ caṃkramyate parahitāya vicintyate ca //

vihṛtya yatra kvacidiṣṭakālaṃ śūnyālaye vṛkṣatale guhāsu

parigraharakṣaṇakhedamuktaḥ caratyapekṣāvirato yatheṣṭam //

svacchandacāryanilayaḥ pratibaddho na kasyacit

yatsaṃtoṣasukhaṃ bhuṅkte tadindrasyāpi durlabham //

evamādibhirākārair vivekaguṇabhāvanāt

upaśāntavitarkaḥ san bodhicittaṃ tu bhāvayet //

parātmasamatāmādau bhāvayedevamādarāt

samaduḥkhasukhāḥ sarve pālanīyā mayātmavat //

hastādibhedena bahuprakāraḥ kāyo yathaikaḥ paripālanīyaḥ

tathā jagadbhinnamabhinnaduḥkhasukhātmakaṃ sarvamidaṃ tathaiva //

yadyapyanyeṣu deheṣu madduḥkhaṃ na prabādhate

tathāpi tadduḥkhameva mamātmasnehaduḥsaham //

tathā yadyapyasaṃvedyam anyadduḥkhaṃ mayātmanā

tathāpi tasya tadduḥkham ātmasnehena duḥsaham //

mayānyaduḥkhaṃ hantavyaṃ duḥkhatvādātmaduḥkhavat

anugrāhyā mayānye 'pi sattvatvādātmasattvavat //

yadā mama pareṣāṃ ca tulyameva sukhaṃ priyam

tadātmanaḥ ko viśeṣo yenātraiva sukhodyamaḥ //

yadā mama pareṣāṃ ca bhayaṃ duḥkhaṃ ca na priyam

tadātmanaḥ ko viśeṣo yattaṃ rakṣāmi netaram //

tadduḥkhena na me bādhety ato yadi na rakṣyate

nāgāmikāyaduḥkhānme bādhā tatkena rakṣyate //

ahameva tadāpīti mithyeyaṃ pratikalpanā

anya eva mṛto yasmād anya eva prajāyate //

yadi yasyaiva yadduḥkhaṃ rakṣyaṃ tasyaiva tanmatam

pādaduḥkhaṃ na hastasya kasmāt tattena rakṣyate //

ayuktamapi cedetad ahaṃkārātpravartate

yadayuktaṃ nivartyaṃ tat svamanyacca yathābalam //

saṃtānaḥ samudāyaśca paṅktisenādivanmṛṣā

yasya duḥkhaṃ sa nāstyasmāt kasya tat svaṃ bhaviṣyati //

asvāmikāni duḥkhāni sarvāṇyevāviśeṣataḥ

duḥkhatvādeva vāryāṇi niyamastatra kiṃkṛtaḥ //

duḥkhaṃ kasmānnivāryaṃ cet sarveṣāmavivādataḥ

vāryaṃ cetsarvamapyevaṃ na cedātmani sarvavat //

kṛpayā bahu duḥkhaṃ cet kasmādutpadyate balāt

jagadduḥkhaṃ nirūpyedaṃ kṛpāduḥkhaṃ kathaṃ bahu //

bahūnāmekaduḥkhena yadi duḥkhaṃ vigacchati

utpādyameva tadduḥkhaṃ sadayena parātmanoḥ //

ataḥ supuṣpacandreṇa jānatāpi nṛpāpadam

ātmaduḥkhaṃ na nihataṃ bahūnāṃ duḥkhināṃ vyayāt //

evaṃ bhāvitasaṃtānāḥ paraduḥkhasamapriyāḥ

avīcimavagāhante haṃsāḥ padmavanaṃ yathā //

mucyamāneṣu sattveṣu ye te prāmodyasāgarāḥ

taireva nanu paryāptaṃ mokṣeṇārasikena kim //

ataḥ parārthaṃ kṛtvāpi na mado na ca vismayaḥ

na vipākaphalākāṅkṣā parārthaikāntatṛṣṇayā //

tasmādyathāntaśo 'varṇād ātmānaṃ gopayāmyaham

rakṣācittaṃ dayācittaṃ karomyevaṃ pareṣvapi //

abhyāsādanyadīyeṣu śukraśoṇitabinduṣu

bhavatyahamiti jñānam asatyapi hi vastuni //

tathākāyo 'nyadīyo 'pi kimātmeti na gṛhyate

paratvaṃ tu svakāyasya sthitameva na duṣkaram //

jñātvā sadoṣamātmānaṃ parānapi guṇodadhīn

ātmabhāvaparityāgaṃ parādānaṃ ca bhāvayet //

kāyasyāvayavatvena yathābhīṣṭāḥ karādayaḥ

jagato 'vayavatvena tathā kasmānna dehinaḥ //

yathātmabuddhirabhyāsāt svakāye 'smin nirātmake

pareṣvapi tathātmatvaṃ kimabhyāsānna jāyate //

evaṃ parārthaṃ kṛtvāpi na mado na ca vismayaḥ

ātmānaṃ bhojayitvaiva phalāśā na ca jāyate //

tasmādyathārtiśokāder ātmānaṃ goptumicchasi

rakṣācittaṃ dayācittaṃ jagatyabhyasyatāṃ tathā //

adhyatiṣṭhadatho nāthaḥ scanāmāpyavalokitaḥ

parṣacchāradyabhayamapy apanetuṃ janasya hi //

duṣkarānna nivarteta yasmādabhyāsaśaktitaḥ

yasyaiva śravaṇāttrāsas tenaiva na vinā ratiḥ //

ātmānaṃ ca parāṃścaiva yaḥ śīghraṃ trātumicchati

sa caretparamaṃ guhyaṃ parātmaparivartanam //

yasminnātmanyatisnehād alpādapi bhayādbhayam

na dviṣetkastamātmānaṃ śatruvadyo bhayāvahaḥ //

yo mandya kṣutpipāsādipratīkāracikīrṣayā

pakṣimatsyamṛgān hanti paripanthaṃ ca tiṣṭhati //

yo lābhasatkriyāhetoḥ pitarāvapi mārayet

ratnatrayasvamādadyād yenāvīcīndhano bhavet //

kaḥ paṇḍitastamātmānam icchedrakṣet prapūjayet

na paśyecchatruvaccainaṃ kaścainaṃ pratimānayet //

yadi dāsyāmi kiṃ bhokṣya ityātmārthe piśācatā

yadi bhokṣye kiṃ dadāmīti parārthe devarājatā //

ātmārthaṃ pīḍayitvānyaṃ narakādiṣu pacyate

ātmānaṃ pīḍayitvā tu parārthaṃ sarvasaṃpadaḥ //

durgatirnīcatā maurkhyaṃ yayaivātmonnatīcchayā

tāmevānyatra saṃkrāmya sugatiḥ satkṛtirmatiḥ //

ātmārthaṃ paramājñapya dāsatvādyanubhūyate

parārthaṃ tvenamājñapya svāmitvādyanubhūyate //

ye kecid duḥkhitā loke sarve te svasukhecchayā

ye kecit sukhitā loke sarve te 'nyasukhecchayā //

bahunā vā kimuktena dṛśyatāmidamantaram

svārthārthinaśca bālasya muneścānyārthakāriṇaḥ //

na nāma sādhyaṃ buddhatvaṃ saṃsāre 'pi kutaḥ sukham

svasukhasyānyaduḥkhena parivartamakurvataḥ //

āstāṃ tāvatparo loko dṛṣṭo 'pyartho na sidhyati

bhṛtyasyākurvataḥ karma svāmino 'dadato bhṛtim //

tyaktvānyo 'nyasukhotpādaṃ dṛṣṭādṛṣṭasukhotsavam

anyo 'nyaduḥkhanādghoraṃ duḥkhaṃ gṛhṇanti mohitāḥ //

upadravā ye ca bhavanti koke yāvanti duḥkhāni bhayāni caiva

sarvāṇi tānyātmaparigraheṇa tatkiṃ mamānena parigraheṇa //

ātmānamaparityajya duḥkhaṃ tyaktuṃ na śakyate

yathāgnimaparityajya dāhaṃ tyaktuṃ na śakyate //

tasmātsvaduḥkhaśāntyarthaṃ paraduḥkhaśamāya ca

dadāmyanyebhya ātmānaṃ parān gṛhṇāmi cātmavat //

anyasaṃbaddhamasmīti niścayaṃ kuru me manaḥ

sarvasattvārthamutsṛjya nānyaccintyaṃ tvayādhunā //

na yuktaṃ svārthadṛṣṭyādi tadīyaiścakṣurādibhiḥ

na yuktaṃ syandituṃ svārtham anyadīyaiḥ karādibhiḥ //

tena sattvaparo bhūtvā kāye 'sminyadyadīkṣase

tattadevāpahṛtyāsmāt parebhyo hitamācara //

hīnādiṣvātmatāṃ kṛtvā paratvamapi cātmani

bhāvayerṣyāṃ ca mānaṃ ca nirvikalpyena cetasā //

eṣa satkriyate nāhaṃ lābhī nāhamayaṃ yathā

stūyate 'yamahaṃ nindyo duḥkhito 'hamayaṃ sukhī //

ahaṃ karomi karmāṇi tiṣṭhatyeṣa tu susthitaḥ

ayaṃ kila mahā/lloke nīco 'haṃ kila nirguṇaḥ //

kiṃ nirguṇena kartavyaṃ sarvasyātmā guṇānvitaḥ

santi te yeṣvahaṃ nīcaḥ santi te yeṣvahaṃ varaḥ //

śīladṛṣṭivipattyādikleśaśaktyā na madvaśāt

cikitsyo 'haṃ yathāśakti pīḍāpyaṅgīkṛtā mayā //

athāhamacikitsyo 'sya kasmānmāmavamanyate

kiṃ mamaitadguṇaiḥ kṛtyam ātmā tu guṇavānayam //

durgativyāḍavaktrasthe-naivāsya karuṇā jane

aparān guṇamānena paṇḍitān vijigīṣate //

samamātmānamālokya yataḥ svādhikyavṛddhaye

kalahenāpi saṃsādhyaṃ lābhasatkāramātmanaḥ //

api sarvatra me loke bhaveyuḥ prakaṭāḥ guṇāḥ

api nāma guṇā ye 'sya na śroṣyantyapi kecana //

chādyerannapi me doṣāḥ syānme pūjāsya no bhavet

sulabdhā adya me lābhāḥ pūjito 'hamayaṃ na tu //

paśyāmo muditāstāvac cirādenaṃ khalīkṛtam

hāsyaṃ janasya sarvasya nindyamānamitastataḥ //

asyāpi hi varākasya spardhā kila mayā saha

kimasya śrutametāvat prajñārūpaṃ kulaṃ dhanam //

evamātmaguṇāñśrutvā kīrtyamānānitastataḥ

saṃjātapulako hṛṣṭaḥ paribhokṣye sukhotsavam //

yadyapyasya bhavellābho grāhyo 'smābhirasau balāt

datvāsmai yāpanāmātram asmatkarma karoti cet //

sukhācca cyāvanīyo 'yaṃ yojyo 'smadvyathayā sadā

anena śataśaḥ sarve saṃsāravyathitā vayam //

aprameyā gatāḥ kalpāḥ svārthaṃ jijñāsatastava

śrameṇa mahatānena duḥkhameva tvayārjitam //

madvijñaptyā tathātrāpi pravartasvāvicārataḥ

drakṣyasyetadguṇān paścād bhūtaṃ hi vacanaṃ muneḥ //

abhaviṣyadidaṃ karma kṛtaṃ pūrvaṃ yadi tvayā

bauddhaṃ saṃpatsukhaṃ muktvā nābhaviṣyadiyaṃ daśā //

tasmādyathānyadīyeṣu śukraśoṇitabinduṣu

cakartha tvamahaṃkāraṃ tathānyeṣvapi bhāvaya //

anyadīyaścaro bhūtvā kāye 'smin yadyadīkṣase

tattadevāpahṛtyarthaṃ parebhyo hitamācara //

ayaṃ susthaḥ paro duḥstho nīcairanyo 'yamuccakaiḥ

paraḥ karotyayaṃ neti kuruṣverṣyāṃ tvamātmani //

sukhācca cyāvayātmānaṃ paraduḥkhe niyojaya

kadāyaṃ kiṃ karotīti chalamasya nirūpaya //

anyenāpi kṛtaṃ doṣaṃ pātayāsyaiva mastake

alpamapyasya doṣaṃ ca prakāśaya mahāmuneḥ //

anyādhikayaśovādair yaśo 'sya malinīkuru

nikṛṣṭadāsavaccainaṃ sattvakāryeṣu vāhaya //

nāgantukaguṇāṃśena stutyo doṣamayo hyayam

yathā kaścinna jānīyād guṇamasya tathā kuru //

saṃkṣepād yadyadātmārthe pareṣvapakṛtaṃ tvayā

tattadātmani sattvārthe vyasanaṃ vinipātaya //

naivotsāho 'sya dātavyo yenāyaṃ mukharo bhavet

sthāpyo navabadhūvṛttau hrīto bhīto 'tha saṃvṛtaḥ //

evaṃ kuruṣva tiṣṭhaivaṃ na kartavyamidaṃ tvayā

evameṣaḥ vaśaḥ kāryo nigrāhyastadatikrame //

athaivamucyamāne 'pi cittaṃ nedaṃ kariṣyasi

tvāmeva nigrahīṣyāmi sarvadoṣāstadāśritāḥ //

kva yāsyasi mayā dṛṣṭaḥ sarvadarpānnihanmi te

anyo 'sau pūrvakaḥ kālas tvayā yatrāsmi nāśitaḥ //

adyāpyasti mama svārtha ityāśāṃ tyaja sāṃpratam

tvaṃ vikrīto mayānyeṣu bahukhedamacintayan //

tvāṃ sattveṣu na dāsyāmi yadi nāma pramādataḥ

tvaṃ māṃ narakapāleṣu pradāsyasi na saṃśayaḥ //

evaṃ cānekadhā datvā tvayāhaṃ vyathitaściram

nihanmi svārthaceṭaṃ tvāṃ tāni vairāṇyanusmaran //

na kartavyātmani prītir yadyātmaprītirasti te

yadyātmā rakṣitavyo 'yaṃ rakṣitavyo na yujyate //

yathā yathāsya kāyasya kriyate paripālanam

sukumārataro bhūtvā patatyeva tathā tathā //

asyaivaṃ patitasyāpi sarvāpīyaṃ vasundharā

nālaṃ pūrayituṃ vāñchāṃ tatko 'syecchāṃ kariṣyati //

aśakyamicchataḥ kleśa āśābhaṅgaśca jāyate

nirāśo yastu sarvatra tasya saṃpadajīrṇikā //

tasmānna prasaro deyaḥ kāyasyecchābhivṛddhaye

bhadrakaṃ nāma tadvastu yadiṣṭatvānna gṛhyate //

bhasmaniṣṭhāvasāno 'yaṃ niśceṣṭānyena cālyate

aśucipratimā ghorā kasmādatra mamāgrahaḥ //

kiṃ mamānena yantreṇa jīvinā vā mṛtena vā

loṣṭrādeḥ ko viśeṣo 'sya hāhaṃkāraṃ na naśyasi //

śarīrapakṣapātena vṛthā duḥkhamupārjyate

kimasya kāṣṭhatulyasya dveṣeṇānunayena vā //

mayā vā pālitasyaivaṃ gṛdhrādyairbhakṣitasya vā

na ca sneho na ca dveṣas tasmāt snehaṃ karomi kim //

roṣo yasya khalīkārāt toṣo yasya ca pūjayā

sa eva cenna jānāti śramaḥ kasya kṛtena me //

imaṃ ye kāyamicchanti te 'pi me suhṛdaḥ kila

sarve svakāyamicchanti te 'pi kasmānna me priyāḥ //

tasmānmayānapekṣeṇa kāyastyakto jagaddhite

ato 'yaṃ bahudoṣo 'pi dhāryate karmabhāṇḍavat //

tenālaṃ lokacaritaiḥ paṇḍitānanuyāmyaham

apramādakathāṃ smṛtvā styānamiddhaṃ nivārayan //

tasmādāvaraṇaṃ hantuṃ samādhānaṃ karomyaham

vimārgāccittamākṛṣya svālambananirantaram //

bodhicaryāvatāre dhyānapāramitā aṣṭamaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 9

imaṃ parikaraṃ sarvaṃ prajñārthaṃ hi munirjagau

tasmādutpādayet prajñāṃ duḥkhanivṛttikāṅkṣayā //

saṃvṛtiḥ paramārthaśca satyadvayamidaṃ mataṃ

buddheragocarastattvaṃ buddhiḥ saṃvṛtirucyate //

tatra loko dvidhā dṛṣṭo yogī prākṛtakastathā

tatra prākṛtako loko yogilokena bādhyate //

bādhyante dhīviśeṣeṇa yogino 'pyuttarottaraiḥ

dṛṣṭāntenobhayeṣṭena kāryārthamavicārataḥ //

lokena bhāvā dṛśyante kalpyante cāpi tattvataḥ

na tu māyāvadityatra vivādo yogilokayoḥ //

pratyakṣamapi rūpādi prasiddhyā na pramāṇataḥ

aśucyādiṣu śucyādiprasiddhiriva sā mṛṣā //

lokāvatāraṇārthaṃ ca bhāvā nāthena deśitāḥ

tattvataḥ kṣaṇikā naite saṃvṛtyā cedvirudhyate //

na doṣo yogisaṃvṛtyā lokātte tattvadarśinaḥ

anyathā lokabādhā syād aśucistrīnirūpaṇe //

māyopamājjināt puṇyaṃ sadbhāve 'pi kathaṃ yathā

yadi māyopamaḥ sattvaḥ kiṃ punarjāyate mṛtaḥ //

yāvatpratyayasāmagrī tāvanmāyāpi vartate

dīrghasaṃtānamātreṇa kathaṃ sattvo 'sti satyataḥ //

māyāpuruṣaghātādau cittābhāvānna pāpakaṃ

cittamāyāsamete tu pāpapuṇyasamudbhavaḥ //

mantrādīnāmasāmarthyān na māyācittasaṃbhavaḥ

sāpi nānāvidhā māyā nānāpratyayasaṃbhavā //

naikasya sarvasāmarthyaṃ pratyayasyāsti kutracit

nirvṛtaḥ paramārthena saṃvṛtyā yadi saṃsaret //

buddho 'pi saṃsaredevaṃ tataḥ kiṃ bodhicaryayā

pratyayānāmanucchede māyāpyucchidyate na hi //

pratyayānāṃ tu vicchedāt saṃvṛtyāpi na saṃbhavaḥ

yadā na bhrāntirapyasti māyā kenopalabhyate //

yadā māyaiva te nāsti tadā kimupalabhyate

cittasyaiva sa ākāro yadyapyanyo 'sti tattvataḥ //

cittameva yadā māyā tadā kiṃ kena dṛśyate

uktaṃ ca lokanāthena cittaṃ cittaṃ na paśyati //

na cchinatti yathātmānam asidhārā tathā manaḥ

ātmabhāvaṃ yathā dīpaḥ saṃprakāśayatīti cet //

naiva prakāśyate dīpo yasmānna tamasāvṛtaḥ

na hi sphaṭikavannīlaṃ nīlatve 'nyamapekṣate //

tathā kiṃcit parāpekṣam anapekṣaṃ ca dṛśyate

anīlatve na tannīlaṃ kuryādātmānamātmanā //

nīlameva hi ko nīlaṃ kuryādātmānamātmanā

anīlatve na tannīlaṃ kuryādātmānamātmanā //

dīpaḥ prakāśata iti jñātvā jñānena kathyate

buddhiḥ prakāśata iti jñātvedaṃ kena kathyate //

prakāśā vāprakāśā vā yadā dṛṣṭā na kenacit

vandhyāduhitṛlīleva kathyamānāpi sā mudhā //

yadi nāsti svasaṃvittir vijñānaṃ smaryate katham

anyānubhūte saṃbandhāt smṛtirākhuviṣaṃ yathā //

pratyayāntarayuktasya darśanāt svaṃ prakāśate

siddhāñjanavidherdṛṣṭo ghaṭo naivāñjanaṃ bhavet //

yathā dṛṣṭaṃ śrutaṃ jñātaṃ naiveha pratiṣidhyate

satyataḥ kalpanā tvatra duḥkhaheturnivāryate //

cittādanyā na māyā cen nāpyananyeti kalpyate

vastu cet sā kathaṃ nānyān anyā cennāsti vastutaḥ //

asatyapi yathā māyā dṛśyā draṣṭṛ tathā manaḥ

vastvāśrayaścet saṃsāraḥ so 'nyathākāśavadbhavet //

vastvāśrayeṇābhāvasya kriyāvattvaṃ kathaṃ bhavet

asatsahāyamekaṃ hi cittamāpadyate tava //

grāhyamuktaṃ yadā cittaṃ tadā sarve tathāgatāḥ

evaṃ ca ko guṇo labdhaś cittamātre 'pi kalpite //

māyopamatve 'pi jñāte kathaṃ kleśo nivartate

yadā māyāstriyāṃ rāgas tatkarturapi jāyate //

aprahīṇā hi tatkartur jñeyasaṃkleśavāsanā

taddṛṣṭikāle tasyāto durbalā śūnyavāsanā //

śūnyatāvāsanādhānād dhīyate bhāvavāsanā

kiṃcinnāstīti cābhyāsāt sāpi paścāt prahīyate //

yadā na labhyate bhāvo yo nāstīti prakalpyate

tadā nirāśrayo 'bhāvaḥ kathaṃ tiṣṭhenmateḥ puraḥ //

yadā na bhāvo nābhāvo mateḥ saṃtiṣṭhate puraḥ

tadānyagatyabhāvena nirālambā praśāmyate //

cintāmaṇiḥ kalpatarur yathecchāparipūraṇaḥ

vineyapraṇidhānābhyāṃ jinabimbaṃ tathekṣyate //

yathā gāruḍikaḥ stambhaṃ sādhayitvā vinaśyati

sa tasmiṃściranaṣṭe 'pi viṣādīnupaśāmayet //

bodhicaryānurūpyeṇa jinastambho 'pi sādhitaḥ

karoti sarvakāryāṇi bodhisattve 'pi nirvṛte //

acittake kṛtā pūjā kathaṃ phalavatī bhavet

tulyaiva paṭhyate yasmāt tiṣṭhato nirvṛtasya ca //

āgamācca phalaṃ tatra saṃvṛtyā tattvato 'pi vā

satyabuddhe kṛtā pūjā saphaleti kathaṃ yathā //

satyadarśanato muktiḥ śūnyatādarśanena kim

na vinānena mārgeṇa bodhirityāgamo yataḥ //

nanvasiddhaṃ mahāyānaṃ kathaṃ siddhastvadāgamaḥ

yasmādubhayasiddho 'sau na siddho 'sau tavāditaḥ //

yatpratyayā ca tatrāsthā mahāyāne 'pi tāṃ kuru

anyobhayeṣṭasatyatve vedāderapi satyatā //

savivādaṃ mahāyānam iti cedāgamaṃ tyaja

tīrthikaiḥ savivādatvāt svaiḥ paraiścāgamāntaram //

śāsanaṃ bhikṣutāmūlaṃ bhikṣutaiva ca duḥkhitā

sāvalambanacittānāṃ nirvāṇamapi duḥsthitam //

kleśaprahāṇānmuktiścet tadanantaramastu sā

dṛṣṭaṃ ca teṣu sāmarthyaṃ niḥkleśasyāpi karmaṇaḥ //

tṛṣṇā tāvadupādānaṃ nāsti cet saṃpradhāryate

kimakliṣṭāpi tṛṣṇaiṣāṃ nāsti saṃmohavat satī //

vedanāpratyayā tṛṣṇā vedanaiṣāṃ ca vidyate

sālambanena cittena sthātavyaṃ yatra tatra vā //

vinā śūnyatayā cittaṃ baddhamutpadyate punaḥ

yathāsaṃjñisamāpattau bhāvayettena śūnyatām //

yatsūtre 'vataredvākyaṃ taccedbuddhoktamiṣyate

mahāyānaṃ bhavatsūtraiḥ prāyastulyaṃ na kiṃ matam //

ekenāgamyamānena sakalaṃ yadi doṣavat

ekena sūtratulyena kiṃ na sarvaṃ jinoditam //

mahākāśyapamukhyaiśca yadvākyaṃ nāvagāhyate

tattvayānavabuddhatvād agrāhyaṃ kaḥ kariṣyati //

saktitrāsāttvanirmuktyā saṃsāre sidhyati sthitiḥ

mohena duḥkhināmarthe śūnyatāyā idaṃ phalam //

tadevaṃ śūnyatāpakṣe dūṣaṇaṃ nopapadyate

tasmānnirvicikitsena bhāvanīyaiva śūnyatā //

kleśajñeyāvṛtitamaḥ pratipakṣo hi śūnyatā

śīghraṃ sarvajñatākāmo na bhāvayati tāṃ katham //

yadduḥkhajananaṃ vastu trāsastasmāt prajāyatām

śūnyatā duḥkhaśamanī tataḥ kiṃ jāyate bhayam //

yatastato vāstu bhayaṃ yadyahaṃ nāma kiṃcana

ahameva na kiṃcicced bhayaṃ kasya bhaviṣyati //

dantakeśanakhā nāhaṃ nāsthi nāpyasmi śoṇitam

na śiṃghānaṃ na ca śleṣmā na pūyaṃ lasikāpi vā //

nāhaṃ vasā na ca svedo na medo 'ntrāṇi nāpyaham

na cāhamantranirguṇḍī gūthamūtramahaṃ na ca //

nāhaṃ māṃsaṃ na ca snāyur noṣmā vāyurahaṃ na ca

na ca chidrāṇyahaṃ nāpi ṣaḍvijñānāni sarvathā //

śabdajñānaṃ yadi tadā śabdo gṛhyeta sarvadā

jñeyaṃ vinā tu kiṃ vetti yena jñānaṃ nirucyate //

ajānānaṃ yadi jñānaṃ kāṣṭhaṃ jñānaṃ prasajyate

tenāsaṃnihitajñeyaṃ jñānaṃ nāstīti niścayaḥ //

tadeva rūpaṃ jānāti tadā kiṃ na śṛṇotyapi

śabdasyāsaṃnidhānāccet tatastajjñānamapyasat //

śabdagrahaṇarūpaṃ yat tadrūpagrahaṇaṃ katham

ekaḥ pitā ca putraśca kalpyate na tu tattvataḥ //

sattvaṃ rajastamo vāpi na putro na pitā yataḥ

śabdagrahaṇayuktastu svabhāvastasya nekṣyate //

tadevānyena rūpeṇa naṭavatso 'pyaśāśvataḥ

sa evānyasvabhāvaśced apūrveyaṃ tadekatā //

anyadrūpamasatyaṃ cen nijaṃ tadrūpamucyatām

jñānatā cettataḥ sarvapuṃsāmaikyaṃ prasajyate //

cetanācetane caikyaṃ tayoryenāstitā samā

viśeṣaśca yadā mithyā kaḥ sādṛśyāśrayastadā //

acetanaśca naivāham acaitanyātpaṭādivat

atha jñaścetanāyogād ajño naṣṭaḥ prasajyate //

athāvikṛta evātmā caitanyenāsya kiṃ kṛtam

ajñasya niṣkriyasyaivam ākāśasyātmatā matā //

na karmaphalasaṃbandho yuktaścedātmanā vinā

karma kṛtvā vinaṣṭe hi phalaṃ kasya bhaviṣyati //

dvayorapyāvayoḥ siddhe bhinnādhāre kriyāphale

nirvyāpāraśca tatrātmety atra vādo vṛthā nanu //

hetumān phalayogīti dṛśyate naiṣa saṃbhavaḥ

saṃtānasyaikyamāśritya kartā bhokteti deśitam //

atītānāgataṃ cittaṃ nāhaṃ taddhi na vidyate

athotpannamahaṃ cittaṃ naṣṭe 'sminnāstyahaṃ punaḥ //

yathaiva kadalīstambho na kaścid bhāgaśaḥ kṛtaḥ

tathāhamapyasadbhūto mṛgyamāṇo vicārataḥ //

yadi sattvo na vidyeta kasyopari kṛpeti cet

kāryārthamabhyupetena yo mohena prakalpitaḥ //

kāryaṃ kasya na cetsattvaḥ satyamīhā tu mohataḥ

duḥkhavyupaśamārthaṃ tu kāryamoho na vāryate //

duḥkhaheturahaṃkāra ātmamohāttu vardhate

tato 'pi na nivartyaścet varaṃ nairātmyabhāvanā //

kāyo na pādau na jaṅghā norū kāyaḥ kaṭirna ca

nodaraṃ nāpyayaṃ pṛṣṭhaṃ noro bāhū na cāpi saḥ //

na hastau nāpyayaṃ pārśvau na kakṣau nāṃsalakṣaṇaḥ

na grīvā na śiraḥ kāyaḥ kāyo 'tra kataraḥ punaḥ //

yadi sarveṣu kāyo 'tham ekadeśena vartate

aṃśā aṃśeṣu vartante sa ca kutra svayaṃ sthitaḥ //

sarvātmanā cetsarvatra sthitaḥ kāyaḥ karādiṣu

kāyāstāvanta eva syur yāvantaste karādayaḥ //

naivāntarna bahiḥ kāyaḥ kathaṃ kāyaḥ karādiṣu

karādibhyaḥ pṛthag nāsti kathaṃ nu khalu vidyate //

tannāsti kāyo mohāttu kāyabuddhiḥ karādiṣu

saṃniveśaviśeṣeṇa sthānau puruṣabuddhivat //

yāvatpratyayasāmagrī tāvatkāyaḥ pumāniva

evaṃ karādau sā yāvat tāvatkāyo 'tra dṛśyate //

evamaṅgulipuñjatvāt pādo 'pi kataro bhavet

so 'pi parvasamūhatvāt parvāpi svāṃśabhedataḥ //

aṃśā apyaṇubhedena so 'pyaṇurdigvibhāgataḥ

digvibhāgo niraṃśatvād ākāśaṃ tena nāstyaṇuḥ //

evaṃ svapnopame rūpe ko rajyeta vicārakaḥ

kāyaścaivaṃ yadā nāsti tadā kā strī pumāṃśca kaḥ //

yadyasti duḥkhaṃ tattvena prahṛṣṭān kiṃ na bādhate

śokādyārtāya mṛṣṭādi sukhaṃ cetkiṃ na rocate //

balīyasābhibhūtatvād yadi tannānubhūyate

vedanātvaṃ kathaṃ tasya yasya nānubhavātmatā //

asti sūkṣmatayā duḥkhaṃ sthaulyaṃ tasya hṛtaṃ nanu

tuṣṭimātrā'parā cetsyāt tasmātsāpyasya sūkṣmatā //

viruddhapratyayotpattau duḥkhasyānudayo yadi

kalpanābhiniveśo hi vedanetyāgataṃ nanu //

ata eva vicāro 'yaṃ pratipakṣo 'sya bhāvyate

vikalpakṣetrasaṃbhūtadhyānāhārā hi yoginaḥ //

sāntarāvindriyārthau cet saṃsargaḥ kuta etayoḥ

nirantaratve 'pyekatvaṃ kasya kenāstu saṃgatiḥ //

nāṇoraṇau praveśo 'sti nirākāśaḥ samaśca saḥ

apraveśe na miśratvam amiśratve na saṃgatiḥ //

niraṃśasya ca saṃsargaḥ kathaṃ nāmopapadyate

saṃsarge ca niraṃśatvaṃ yadi dṛṣṭaṃ nidarśaya //

vijñānasya tvamūrtasya saṃsargo naiva yujyate

samūhasyāpyavastutvād yathā pūrvaṃ vicāritam //

tadevaṃ sparśanābhāve vedanāsaṃbhavaḥ kutaḥ

kimarthamayamāyāsaḥ bādhā kasya kuto bhavet //

yadā na vedakaḥ kaścid vedanā ca na vidyate

tadāvasthāmimāṃ dṛṣṭvā tṛṣṇe kiṃ na vidīryase //

dṛśyate spṛśyate cāpi svapnamāyopamātmanā

cittena sahajātatvād vedanā tena nekṣyate //

pūrvaṃ paścācca jātena smaryate nānubhūyate

svātmānaṃ nānubhavati na cānyenānubhūyate //

na cāsti vedakaḥ kaścid vedanāto na tattvataḥ

nirātmake kalāpe 'smin ka eva bādhyate 'nayā //

nendriyeṣu na rūpādau nāntarāle manaḥ sthitam

nāpyantarna bahiścittam anyatrāpi na labhyate //

yanna kāye na cānyatra na miśraṃ na pṛthak kvacit

tanna kiṃcidataḥ sattvāḥ prakṛtyā parinirvṛtāḥ //

jñeyātpūrvaṃ yadi jñānaṃ kimālambyāsya saṃbhavaḥ

jñeyena saha cejjñānaṃ kimālambyāsya saṃbhavaḥ //

atha jñeyādbhavetpaścāt tadā jñānaṃ kuto bhavet

evaṃ ca sarvadharmāṇām utpattirnāvasīyate //

yadyevaṃ saṃvṛtirnāsti tataḥ satyadvayaṃ kutaḥ

atha sāpyanyasaṃvṛtyā syātsattvo nirvṛtaḥ kutaḥ //

paracittavikalpo 'sau svasaṃvṛtyā tu nāsti saḥ

sa paścānniyataḥ so 'sti na cennāstyeva saṃvṛtiḥ //

kalpanā kalpitaṃ ceti dvayamanyonyaniśritam

yathāprasiddhamāśritya vicāraḥ sarva ucyate //

vicāritena tu yadā vicāreṇa vicāryate

tadānavasthā tasyāpi vicārasya vicāraṇāt //

vicārite vicārye tu vicārasyāsti nāśrayaḥ

nirāśrayatvānnodeti tacca nirvāṇamucyate //

yasya tvetaddvayaṃ satyaṃ sa evātyantaduḥsthitaḥ

yadi jñānavaśādartho jñānāstitve tu kā gatiḥ //

atha jñeyavaśājjñānaṃ jñeyāstitve tu kā gatiḥ

athānyonyavaśātsattvam abhāvaḥ syāddvayorapi //

pitā cenna vinā putrāt kutaḥ putrasya saṃbhavaḥ

putrābhāve pitā nāsti tathā sattvaṃ tayordvayoḥ //

aṅkuro jāyate bījād bījaṃ tenaiva sūcyate

jñeyājjñānena jātena tatsattā kiṃ na gamyate //

aṅkurādanyato jñānād bījamastīti gamyate

jñānāstitvaṃ kuto jñātaṃ jñeyaṃ yattena gamyate //

lokaḥ pratyakṣatastāvat sarvaṃ hetumudīkṣate

padmanālādibhedo hi hetubhedena jāyate //

kiṃkṛto hetubhedaścet pūrvahetuprabhedataḥ

kasmāccetphalado hetuḥ pūrvahetuprabhāvataḥ //

īśvaro jagato hetuḥ vada kastāvadīśvaraḥ

bhūtāni cedbhavatvevaṃ nāmamātre 'pi kiṃ śramaḥ //

api tvaneke 'nityāśca niśceṣṭā na ca devatāḥ

laṅghyāścāśucayaścaiva kṣmādayo na sa īśvaraḥ //

nākāśamīśo 'ceṣṭatvāt nātmā pūrvaniṣedhataḥ

acintyasya ca kartṛtvam apyacintyaṃ kimucyate //

tena kiṃ sraṣṭumiṣṭaṃ ca ātmā cet nanvasau dhruvaḥ

kṣmādisvabhāva īśaśca jñānaṃ jñeyādanādi ca //

karmaṇaḥ sukhaduḥkhe ca vada kiṃ tena virmitam

hetorādirna cedasti phalasyādiḥ kuto bhavet //

kasmātsadā na kurute na hi so 'nyamapekṣate

tenākṛto 'nyo nāstyeva tenāsau kimapekṣatām //

apekṣate cetsāmagrīṃ heturna punarīśvaraḥ

nākartumīśaḥ sāmagryāṃ na kartuṃ tadabhāvataḥ //

karotyanicchannīśaścet parāyattaḥ prasajyate

icchannapīcchāyattaḥ syāt kurvataḥ kuta īśatā //

ye 'pi nityānaṇūnāhus te 'pi pūrvaṃ nivāritāḥ

sāṃkhyāḥ pradhānamicchanti nityaṃ lokasya kāraṇam //

sattvaṃ rajastamaśceti guṇā aviṣamasthitāḥ

pradhānamiti kathyante viṣamairjagaducyate //

ekasya trisvabhāvatvam ayuktaṃ tena nāsti tat

evaṃ guṇā na vidyante pratyekaṃ te 'pi hi tridhā //

guṇābhāve ca śabdāder astitvamatidūrataḥ

acetane ca vastrādau sukhāderapyasaṃbhavaḥ //

taddheturūpā bhāvāścen nanu bhāvā vicāritāḥ

sukhādyeva ca te hetuḥ na ca tasmātpaṭādayaḥ //

paṭādestu sukhādi syāt tadabhāvātsukhādyasat

sukhādīnāṃ ca nityatvaṃ kadācinnopalabhyate //

satyāmeva sukhavyaktau saṃvittiḥ kiṃ na gṛhyate

tadeva sūkṣmatāṃ yāti sthūlaṃ sūkṣmaṃ ca tatkatham //

sthaulyaṃ tyaktvā bhavetsūkṣmam anitye sthaulyasūkṣmate

sarvasya vastunastadvat kiṃ nānityatvamiṣyate //

na sthaulyaṃ cetsukhādanyat sukhasyānityatā sphuṭam

nāsadutpadyate kiṃcid asattvāditi cenmatam //

vyaktasyāsata utpattir akāmasyāpi te sthitā

annādo 'medhyabhakṣaḥ syāt phalaṃ hetau yadi sthitam //

paṭārgheṇaiva karpāsabījaṃ krītvā nivasyatām

mohāccennekṣate lokaḥ tattvajñasyāpi sā sthitiḥ //

lokasyāpi ca tajjñānam asti kasmānna paśyati

lokāpramāṇatāyāṃ cet vyaktadarśanamapyasat //

pramāṇamapramāṇaṃ cen nanu tatpramitaṃ mṛṣā

tattvataḥ śūnyatā tasmād bhāvānāṃ nopapadyate //

kalpitaṃ bhāvamaspṛṣṭvā tadabhāvo na gṛhyate

tasmādbhāvo mṛṣā yo hi tasyābhāvaḥ sphuṭaṃ mṛṣā //

tasmātsvapne sute naṣṭe sa nāstīti vikalpanā

tadbhāvakalpanotpādaṃ vibadhnāti mṛṣā ca sā //

tasmādevaṃ vicāreṇa nāsti kiṃcidahetutaḥ

na ca vyastasamasteṣu pratyayeṣu vyavasthitam //

anyato nāpi cāyātaṃ na tiṣṭhati na gacchati

māyātaḥ ko viśeṣo 'sya yanmūḍhaiḥ satyataḥ kṛtam //

māyayā nirmitaṃ yacca hetubhiryacca nirmitam

āyāti tatkutaḥ kutra yāti ceti nirūpyatām //

yadanyasaṃnidhānena dṛṣṭaṃ na tadabhāvataḥ

pratibimbasame tasmin kṛtrime satyatā katham //

vidyamānasya bhāvasya hetunā kiṃ prayojanam

athāpyavidyamāno 'sau hetunā kiṃ prayojanam //

nābhāvasya vikāro 'sti hetukoṭiśatairapi

tadavasthaḥ kathaṃ bhāvaḥ ko vānyo bhāvatāṃ gataḥ //

nābhāvakāle bhāvaścet kadā bhāvo bhaviṣyati

nājātena hi bhāvena so 'bhāvo 'pagamiṣyati //

na cānapagate 'bhāve bhāvāvasarasaṃbhavaḥ

bhāvaścābhāvatāṃ naiti dvisvabhāvaprasaṅgataḥ //

evaṃ ca na virodho 'sti na ca bhāvo 'sti sarvadā

ajātamaniruddhaṃ ca tasmātsarvamidaṃ jagat //

svapnopamāstu gatayo vicāre kadalīsamāḥ

nirvṛtānirvṛtānāṃ ca viśeṣo nāsti vastutaḥ //

evaṃ śūnyeṣu dharmeṣu kiṃ labdhaṃ kiṃ hṛtaṃ bhavet

satkṛtaḥ paribhūto vā kena kaḥ saṃbhaviṣyati //

kutaḥ sukhaṃ vā duḥkhaṃ vā kiṃ priyaṃ vā kimapriyam

kā tṛṣṇā kutra sā tṛṣṇā mṛgyamāṇā svabhāvataḥ //

vicāre jīvalokaḥ kaḥ ko nāmātra mariṣyati

ko bhaviṣyati ko bhūtaḥ ko bandhuḥ kasya kaḥ suhṛt //

sarvamākāśasaṃkāśaṃ parigṛhṇantu madvidhāḥ

prakupyanti prahṛṣyanti kalahotsavahetubhiḥ //

śokāyāsairviṣādaiśca mithaśchedanabhedanaiḥ

yāpayanti sukṛcchreṇa pāpairātmasukhecchavaḥ //

mṛtāḥ patantyapāyeṣu dīrghatīvravyatheṣu ca

āgatyāgatya sugatiṃ bhūtvā bhūtvā sukhocitāḥ //

bhave bahuprapātaśca tatra cāsattvamīdṛśam

tatrānyonyavirodhaśca na bhavettattvamīdṛśam //

tatra cānupamāstīvrā anantaduḥkhasāgarāḥ

tatraivamalpabalatā tatrāpyalpatvamāyuṣaḥ //

tatrāpi jīvitārogyavyāpāraiḥ kṣutklamaśramaiḥ

nidrayopadravairbālasaṃsargairniṣphalaistathā //

vṛthaivāyurvahatyāśu vivekastu sudurlabhaḥ

tatrāpyabhyastavikṣepanivāraṇagatiḥ kutaḥ //

tatrāpi māro yatate mahāpāyaprapātane

tatrāsanmārgabāhulyād vicikitsā ca durjayā //

punaśca kṣaṇadaurlamyaṃ buddhotpādo 'tidurlabhaḥ

kleśaugho durnivāraścety aho duḥkhaparamparā //

aho batātiśocyatvam eṣāṃ duḥkhaughavartinām

ye nekṣante svadauḥsthityam evamapyatiduḥsthitāḥ //

snātvā snātvā yathā kaścid viśedvahniṃ muhurmuhuḥ

svasausthityaṃ ca manyanta evamapyatiduḥsthitāḥ //

ajarāmaralīlānām evaṃ viharatāṃ satām

āyāsyantyāpado ghorāḥ kṛtvā maraṇamagrataḥ //

evaṃ duḥkhāgnitaptānāṃ śāntiṃ kuryāmahaṃ kadā

puṇyameghasamudbhūtaiḥ sukhopakaraṇaiḥ svakaiḥ //

kadopalambhadṛṣṭibhyo deśayiṣyāmi śūnyatām

saṃvṛtyānupalambhena puṇyasaṃbhāramādarāt //

bodhicaryāvatāre prajñāpāramitā nāma navamaḥ paricchedaḥ |

Pariccheda 10

bodhicaryāvatāraṃ me yadvicintayataḥ śubham

tena sarvaṃ janāḥ santu bodhicaryā vibhūṣaṇāḥ //

sarvāsu dikṣu yāvantaḥ kāyacittavyathāturāḥ

te prāpnuvantu matpuṇyaiḥ sukhaprāmodyasāgarān //

āsaṃsāraṃ sukhajyānir mābhūtteṣāṃ kadācana

bodhisattvasukhaṃ prāptuṃ bhavatyavirataṃ jagat //

yāvanto nārakāḥ kecid vidyante lokadhātuṣu

sukhāvatī sukhāmodair modantāṃ teṣu dehinaḥ //

śītārtāḥ prāpnuvantūṣṇam uṣṇārtāḥ santu śītalāḥ

bodhisattvamahāmeghasaṃbhavairjalasāgaraiḥ //

asipatravanaṃ teṣāṃ syānnandanavanadyutiḥ

kūṭaśālmalīvṛkṣāśca jāyantāṃ kalpapādapāḥ //

dātyūhakāraṇḍavacakravākahaṃsādikolāhalaramyaśobhaiḥ

sarobhirudyāmasarojagandhair bhavantu hṛdyāḥ narakapradeśāḥ //

so 'ṅgārarāśirmaṇirāśirastu taptā ca bhūḥ sphāṭikakuṭṭimaṃ syāt

bhavantu saṃghātamahīdharāśca pūjāvimānāḥ sugataprapūrṇāḥ //

aṅgārataptopalaśastravṛṣṭir adyaprabhṛtyastu ca puṣpavṛṣṭiḥ

tacchastrayuddhaṃ ca paraspareṇa kīḍārthamadyāstu ca puṣpayuddham //

patitasakalamāṃsāḥ kundavarṇāsthidehā dahanasamajalāyāṃ vaitaraṇyāṃ nimagnāḥ

mama kuśalabalena prāptadivyātmabhāvāḥ saha suravanitābhiḥ santu mandākinīsthāḥ //

trastāḥ paśyantvakasmādiha yamapuruṣāḥ kākagṛdhrāśca ghorāḥ dhvāntaṃ dhvastaṃ samantāt sukharatijananī kasya saumyā prabheyam

ityūrdhvaṃ prekṣamāṇā gaganatalagataṃ vajrapāṇiṃ jvalantaṃ dṛṣṭvā prāmodyavegād vyapagataduritā yāṃtu tenaiva sārdham //

patatu kamalavṛṣṭirgandhapānīyamiśrāc chamiti narakavahniṃ dṛśyate nāśayantī

kimidamiti sukhenāhlāditaṃ nāma kasmād bhavatu kamalapāṇerdarśanaṃ nārakāṇām //

āyātāyāta śīghraṃ bhayamapanayata bhrātaro jīvitāḥ smaḥ saṃprāpto 'smākameṣa jvaladabhayakaraḥ ko 'pi cīrī kumāraḥ

sarvaṃ yasyānubhāvād vyasanamapagataṃ prītivegāḥ pravṛttāḥ jātaṃ saṃbodhicittaṃ sakalajanaparitrāṇamātā dayā ca //

paśyantvenaṃ bhavantaḥ suraśatamukuṭairarcyamānāṅghripadmaṃ kāruṇyādārdradṛṣṭiṃ śirasi nipatitānekapuṣpaughavṛṣṭim

kūṭāgārairmanojñaiḥ stutimukharasurastrīsahastropagītair dṛṣṭvāgre mañjughoṣaṃ bhavatu kalakalaḥ sāṃprataṃ nārakāṇām //

iti matkuśalaiḥ samantabhadrapramukhānāvṛtabodhisattvameghān

sukhaśītasugandhavātavṛṣṭīn abhinandantu vilokya nārakāste //

śāmyantu vedanāstīvrā nārakāṇāṃ bhayāni ca

durgatibhyo vimucyantāṃ sarvadurgativāsinaḥ //

anyonyabhakṣaṇabhayaṃ tiraścāmapagacchatu

bhavantu sukhinaḥ pretā yathottarakurau narāḥ //

saṃtarpyantāṃ pretāḥ snāpyantāṃ śītalā bhavantu sadā /

āryāvalokiteśvarakaragalitakṣīradhārābhiḥ //

andhāḥ paśyantu rūpāṇi śṛṇvantu badhirāḥ sadā

garbhiṇyaśca prasūyantāṃ māyādevīva nirvyathāḥ //

vastrabhojanapānīyaṃ srakcandanavibhūṣaṇam

mano 'bhilaṣitaṃ sarvaṃ labhantāṃ hitasaṃhitam //

bhītāśca nirbhayāḥ santu śokārtāḥ prītilābhinaḥ

udvignāśca nirudvegā dhṛtimanto bhavantu ca //

ārogyaṃ rogiṇāmastu mucyantāṃ sarvabandhanāt

durbalā balinaḥ santu snigdhacittāḥ parasparam //

sarvā diśaḥ śivāḥ santu sarveṣāṃ pathivartinām

yena kāryeṇa gacchanti tadupāyena sidhyatu //

nauyānayātrārūḍhāśca santu siddhamanorathāḥ

kṣemeṇa kūlamāsādya ramantāṃ saha bandhubhiḥ //

kāntāronmārgapatitā labhantāṃ sārthasaṃhatim

aśrameṇa ca gacchantu cauravyāghrādinirbhayāḥ //

suptamattapramattānāṃ vyādhyāraṇyādisaṃkaṭe

anāthabālavṛddhānāṃ rakṣāṃ kurvantu devatāḥ //

sarvākṣaṇavinirmuktāḥ śraddhāprajñākṛpānvitāḥ

ākārācārasaṃpannāḥ santu jātismarāḥ sadā //

bhavantvakṣayakośāśca yāvad naganagañjavat

nirdvandvā nirupāyāstāḥ santu svādhīnavṛttayaḥ //

alpaujasaśca ye sattvās te bhavantu mahaujasaḥ

bhavantu rūpasaṃpannā ye virūpāstapasvinaḥ //

yāḥ kāścana striyo loke puruṣatvaṃ vrajantu tāḥ

prāpnuvantu ca tāṃ nīcā hatamānā bhavantu ca //

anena mama puṇyena sarvasattvā aśeṣataḥ

viramya sarvapāpebhyaḥ kurvantu kuśalaṃ sadā //

bodhicittāvirahitā bodhicaryāparāyaṇāḥ

buddhaiḥ parigṛhītāśca mārakarmavivarjitāḥ //

aprameyāyuṣaścaiva sarvasattvā bhavantu te

nityaṃ jīvantu sukhitā mṛtyuśabdo 'pi naśyatu //

ramyāḥ kalpadrumodyānaiḥ diśaḥ sarvā bhavantu ca

buddhabuddhātmajākīrṇā dharmadhvanimanoharaiḥ //

śarkarādivyapetā ca samā pāṇitalopamā

mṛdvī ca vaidūryamayī bhūmiḥ sarvatra tiṣṭhatu //

bodhisattvamahāparṣanmaṇḍalāni samantataḥ

niṣīdantu svaśobhāmir maṇḍayantu mahītalam //

pakṣibhyaḥ sarvavṛkṣebhyo raśmibhyo gaganādapi

dharmadhvaniraviśrāmaṃ śrūyatāṃ sarvadehibhiḥ //

buddhabuddhasutairnityaṃ labhantāṃ te samāgamam

pūjāmeghairanantaiśca pūjayantu jagadgurum //

devo varṣatu kālena śasyasaṃpattirastu ca

sphīto bhavatu lokaśca rājā bhavatu dhārmikaḥ //

śaktā bhavantu cauṣadhyo mantrāḥ siddhantu jāpinām

bhavantu karuṇāviṣṭā ḍākinīrākṣasādayaḥ //

mā kaścidduḥkhitaḥ sattvo mā pāpī mā ca rogitaḥ

mā hīnaḥ paribhūto vā mā bhūt kaścicca durmanāḥ //

pāṭhasvādhyāyakalilā vihārāḥ santu susthitāḥ

nityaṃ syāt saṃghasāmagrī saṃghakāryaṃ ca sidhyatu //

vivekalābhinaḥ santuḥ śikṣākāmāśca bhikṣavaḥ

karmaṇyacittā dhyāyantu sarvavikṣepavarjitāḥ //

lābhinyaḥ santu bhikṣuṇyaḥ kalahāyāsavarjitāḥ

bhavantvakhaṇḍaśīlāśca sarve pravrajitāstathā //

duḥśīlāḥ santu saṃvignāḥ pāpakṣayaratāḥ sadā

sugaterlābhinaḥ santu tatra cākhaṇḍitavratāḥ //

paṇḍitāḥ satkṛtāḥ santu lābhinaḥ paiṇḍapātikāḥ

bhavantu śuddhasaṃtānāḥ sarvadikkhyātakīrtayaḥ //

abhuktvāpāyikaṃ duḥkhaṃ vinā duskaracaryayā

divyenaikena kāyena jagadbuddhatvamāpnuyāt //

pūjyantāṃ sarvasaṃbuddhāḥ sarvasattvairanekadhā

acintyabauddhasaukhyena sukhinaḥ santu bhūyasā //

sidhyantu bodhisattvānāṃ jagadarthaṃ manorathāḥ

yaccintayanti te nāthās tat sattvānāṃ samṛdhyatu //

pratyekabuddhāḥ sukhino bhavantu śrāvakāstathā

devāsuranarairnityaṃ pūjyamānāḥ sagauravaiḥ //

jātismaratvaṃ pravrajyām ahaṃ ca prāpnuyāṃ sadā

yāvat pramuditāṃ bhūmiṃ mañjughoṣaparigrahāt //

yena tenāsanenāhaṃ yāpayeyaṃ balānvitaḥ

vivekavāsasāmagrīṃ prāpnuyāṃ sarvajātiṣu //

yadā ca draṣṭukāmaḥ syāṃ praṣṭukāmaśca kiṃcana

tameva nāthaṃ paśyeyaṃ mañjunāthamavighnataḥ //

daśadigvyomaparyantasarvasattvārthasādhane

yadācarati mañjuśrīḥ saiva caryā bhavenmama //

ākāśasya sthitiryāvad yāvacca jagataḥ sthitiḥ

tāvanmama sthitirbhūyāj jagadduḥkhāni nighnataḥ //

yatkiṃcijjagato duḥkhaṃ tat sarvaṃ mayi pacyatām

bodhisattvaśubhaiḥ sarvair jagat sukhitamastu ca //

jagadduḥkhaikabhaiṣajyaṃ sarvasaṃpat sukhākaram

lābhasatkārasahitaṃ ciraṃ tiṣṭhatu śāsanam //

mañjughoṣaṃ namasyāmi yat prasādānmatiḥ śubhe

kalyāṇamitraṃ vande 'haṃ yat prasādācca vardhata iti //

bodhicaryāvatāre pariṇāmanā paricchedo daśamaḥ ||