Kātyāyanasmṛti

Kātyāyanasmṛtisāroddhāraḥ

[1]

Note: [rāja-guṇāḥ]

vinītaḥ śāstrasaṃpannaḥ kośaśauryasamanvitaḥ /

brahmaṇyo dānaśīlaḥ syāt satyadharmaparo nṛpaḥ //

Note:

vinītaḥ śāstra-saṃpannaḥ kośa-śaurya-samanvitaḥ /

brahmaṇyo dāna-śīlaḥ syāt satya-dharma-paro nṛpaḥ //

stambhopatāpapaiśunyacāpalakrodhavarjitaḥ /

pragalbhaḥ sannatodagraḥ saṃbhāṣī priyadarśanaḥ //

Note:

stambha-upatāpa-paiśunyacāpala-krodha-varjitaḥ /

pragalbhaḥ sannata-udagraḥ saṃbhāṣī priyadarśanaḥ //

vaśyendriyaṃ jitātmānaṃ dhṛtadaṇḍaṃ vikāriṣu /

parīkṣyakāriṇaṃ dhīram atyantaṃ śrīr niṣevate //

Note:

vaśya-indriyaṃ jita-ātmānaṃ dhṛta-daṇḍaṃ vikāriṣu /

parīkṣya-kāriṇaṃ dhīram atyantaṃ śrīr niṣevate //

Note: [rāja-dharmāḥ]

śauryavidyārthabāhulyāt prabhutvāc ca viśeṣataḥ /

sadā cittaṃ narendrāṇāṃ moham āyāti kāraṇāt //

Note:

śaurya-vidyā-artha-bāhulyāt prabhutvāc ca viśeṣataḥ /

sadā cittaṃ narendrāṇāṃ moham āyāti kāraṇāt //

tasmāc cittaṃ praboddhavyaṃ rājadharme sadā dvijaiḥ /

pavitraṃ paramaṃ puṇyaṃ smṛtivākyaṃ na laṅghayet //

Note:

tasmāc cittaṃ praboddhavyaṃ rāja-dharme sadā dvijaiḥ /

pavitraṃ paramaṃ puṇyaṃ smṛti-vākyaṃ na laṅghayet //

vedadhvaniprabhāveṇa devāḥ svarganivāsinaḥ /

te 'pi tatra pramodante tṛptās tu dvijapūjanāt //

Note:

veda-dhvani-prabhāveṇa devāḥ svarga-nivāsinaḥ /

te 'pi tatra pramodante tṛptās tu dvija-pūjanāt //

tasmād yatnena kartavyā dvijapūjā sadā nṛpaiḥ /

tena bhūyo 'pi śakratvaṃ narendratvaṃ punaḥ punaḥ //

Note:

tasmād yatnena kartavyā dvija-pūjā sadā nṛpaiḥ /

tena bhūyo 'pi śakratvaṃ narendratvaṃ punaḥ punaḥ //

surādhyakṣaś cyutaḥ svargān nṛparūpeṇa tiṣṭhati /

kartavyaṃ tena tan nityaṃ yena tattvaṃ samāpnuyāt //

Note:

sura-adhyakṣaś cyutaḥ svargān nṛpa-rūpeṇa tiṣṭhati /

kartavyaṃ tena tan nityaṃ yena tattvaṃ samāpnuyāt //

ātmīye saṃsthitā dharme nṛpāḥ śakratvam āpnuyuḥ /

avīcivāsino ye tu vyapetācāriṇaḥ sadā //

Note:

ātmīye saṃsthitā dharme nṛpāḥ śakratvam āpnuyuḥ /

avīci-vāsino ye tu vyapeta-ācāriṇaḥ sadā //

gacchet samyagavijñāya vaśaṃ krodhasya yo nṛpaḥ /

vaset sa narakaṃNote: narake? ghore kalpārdhaṃ tu na saṃśayaḥ //

Note:

gacchet samyag-avijñāya vaśaṃ krodhasya yo nṛpaḥ /

vaset sa narakaṃNote: narake? ghore kalpa-ardhaṃ tu na saṃśayaḥ //

[2]

etair eva guṇair yuktam amātyaṃ kāryacintakam /

brāhmaṇaṃ tu prakurvīta nṛpabhaktaṃ kulodvaham //

Note:

etair eva guṇair yuktam amātyaṃ kārya-cintakam /

brāhmaṇaṃ tu prakurvīta nṛpa-bhaktaṃ kula-udvaham //

mantriṇo yatra sabhyāś ca vaidyāś ca priyavādinaḥ /

rājyād dharmāt sukhāt tatra kṣipraṃ hīyeta pārthivaḥ //

Note:

mantriṇo yatra sabhyāś ca vaidyāś ca priya-vādinaḥ /

rājyād dharmāt sukhāt tatra kṣipraṃ hīyeta pārthivaḥ //

na tasya vacane kopam eteṣāṃ tu pravartayet /

yasmād etaiḥ sadā vācyaṃ nyāyyaṃ supariniṣṭhitam //

Note:

na tasya vacane kopam eteṣāṃ tu pravartayet /

yasmād etaiḥ sadā vācyaṃ nyāyyaṃ supariniṣṭhitam //

yatra karmāṇi nṛpatiḥ svayaṃ paśyati dharmataḥ /

tatra sādhusamācārā nivaseyuḥ sukhaṃ prajāḥ //

Note:

yatra karmāṇi nṛpatiḥ svayaṃ paśyati dharmataḥ /

tatra sādhu-samācārā nivaseyuḥ sukhaṃ prajāḥ //

prajānāṃ rakṣaṇaṃ nityaṃ kaṇṭakānāṃ ca śodhanam /

dvijānāṃ pūjanaṃ caiva etad arthaṃ kṛto nṛpaḥ //

Note:

prajānāṃ rakṣaṇaṃ nityaṃ kaṇṭakānāṃ ca śodhanam /

dvijānāṃ pūjanaṃ ca eva etad arthaṃ kṛto nṛpaḥ //

bhūsvāmī tu smṛto rājā nānyadravyasya sarvadā /

tatphalasya hi ṣaḍbhāgaṃ prāpnuyān nānyathaiva tu //

Note:

bhū-svāmī tu smṛto rājā na anya-dravyasya sarvadā /

tat-phalasya hi ṣaḍ-bhāgaṃ prāpnuyān na anyatha aiva tu //

bhūtānāṃ tannivāsitvāt svāmitvaṃ tena kīrtitam /

tatkriyā baliṣaḍbhāgaṃ śubhāśubhanimittajam //

Note:

bhūtānāṃ tan-nivāsitvāt svāmitvaṃ tena kīrtitam /

tat-kriyā bali-ṣaḍ-bhāgaṃ śubha-aśubha-nimitta-jam //

evaṃ pravartate yas tu lobhaṃ tyaktvā narādhipaḥ /

tasya putrāḥ prajāyante rāṣṭraṃ kośaś ca vardhate //

Note:

evaṃ pravartate yas tu lobhaṃ tyaktvā nara-adhipaḥ /

tasya putrāḥ prajāyante rāṣṭraṃ kośaś ca vardhate //

anyāyena hi yo rāṣṭrāt karaṃ daṇḍaṃ ca pārthivaḥ /

sasyabhāgaṃ ca śulkaṃ cāpy ādadīta sa pāpabhāk //

Note:

anyāyena hi yo rāṣṭrāt karaṃ daṇḍaṃ ca pārthivaḥ /

sasya-bhāgaṃ ca śulkaṃ ca apy ādadīta sa pāpa-bhāk //

arthaśāstroktam utsṛjya dharmaśāstroktam āvrajet //

Note:

artha-śāstra-uktam utsṛjya dharma-śāstra-uktam āvrajet //

duṣṭasyāpi narendrasya tadrāṣṭraṃ na vināśayet /

na prajānumato yasmād anyāyeṣu pravartate //

Note:

duṣṭasya api narendrasya tad-rāṣṭraṃ na vināśayet /

na prajā-anumato yasmād anyāyeṣu pravartate //

akleśenārthine yas tu rājā samyaṅ nivedayet /

tat tārayaty anantaṃ syād dharmārthaṃ dānam īdṛśam //

Note:

akleśena arthine yas tu rājā samyaṅ nivedayet /

tat tārayaty anantaṃ syād dharma-arthaṃ dānam īdṛśam //

nyāyenākramya yallabdhaṃ ripuṃ nirjitya pārthivaiḥ /

tac chuddhaṃ tatpradeyaṃ tan nānyathopahṛtaṃ kvacit //

Note:

nyāyena akramya yal-labdhaṃ ripuṃ nirjitya pārthivaiḥ /

tac chuddhaṃ tat-pradeyaṃ tan na anyatha ūpahṛtaṃ kvacit //

[3]

rājā purohitaṃ kuryād uditaṃ brāhmaṇaṃ hitam /

kṛtādhyayanasaṃpannam alubdhaṃ satyavādinam //

Note:

rājā purohitaṃ kuryād uditaṃ brāhmaṇaṃ hitam /

kṛta-adhyayana-saṃpannam alubdhaṃ satya-vādinam //

Note: [vyavahāra-lakṣaṇādi]

prayatnasādhye vicchinne dharmākhye nyāyavistare /

sādhyamūlas tu yo vādo vyavahāraḥ sa ucyate //

Note:

prayatna-sādhye vicchinne dharma-ākhye nyāya-vistare /

sādhya-mūlas tu yo vādo vyavahāraḥ sa ucyate //

vi nānārthe 'va saṃdehe haraṇaṃ hāra ucyate /

nānāsaṃdehaharaṇād vyavahāra iti smṛtaḥ //

Note:

vi nānā-arthe 'va saṃdehe haraṇaṃ hāra ucyate /

nānā-saṃdeha-haraṇād vyavahāra iti smṛtaḥ //

na rājā tu viśitvena dhanalobhena vā punaḥ /

svayaṃ kāryāṇi kurvīta narāṇām avivādinām //

Note:

na rājā tu viśitvena dhana-lobhena vā punaḥ /

svayaṃ kāryāṇi kurvīta narāṇām avivādinām //

utpādayati yo hiṃsāṃ deyaṃ vā na prayacchati /

yācam ānaya dauḥśīlyād ākṛṣyo 'sau nṛpājñayā //

Note:

utpādayati yo hiṃsāṃ deyaṃ vā na prayacchati /

yācam ānaya dauḥśīlyād ākṛṣyo 'sau nṛpa-ājñayā //

dvipade sādhyabhedāt tu padāṣṭādaśatāṃ gate /

aṣṭādaśa kriyābhedād bhinnāny aṣṭasahasraśaḥ //

Note:

dvipade sādhya-bhedāt tu pada-aṣṭādaśatāṃ gate /

aṣṭādaśa kriyā-bhedād bhinnāny aṣṭasahasraśaḥ //

sādhyavādasya mūlaṃ syād vādinā yan niveditam /

deyāpradānaṃ hiṃsā cety utthānadvayam ucyate //

Note:

sādhya-vādasya mūlaṃ syād vādinā yan niveditam /

deya-apradānaṃ hiṃsā ca ity utthāna-dvayam ucyate //

pūrvapakṣaś cottaraṃ ca pratyākalitam eva ca /

kriyāpādaś ca tenāyaṃ catuṣpāt samudāhṛtaḥ //

Note:

pūrva-pakṣaś ca uttaraṃ ca pratyākalitam eva ca /

kriyā-pādaś ca tena ayaṃ catuṣpāt samudāhṛtaḥ //

dharmaśāstrārthaśāstre tu skandhadvayam udāhṛtam /

jayaś caivāvasāyaś ca dve phale samudāhṛte //

Note:

dharmaśāstra-arthaśāstre tu skandha-dvayam udāhṛtam /

jayaś ca eva avasāyaś ca dve phale samudāhṛte //

[4]

śāstreṇa ninditaṃ tv arthamukhyo rājñā pracoditaḥ /

āvedayati yaḥ pūrvaṃ stobhakaḥ sa udāhṛtaḥ //

Note:

śāstreṇa ninditaṃ tv arthamukhyo rājñā pracoditaḥ /

āvedayati yaḥ pūrvaṃ stobhakaḥ sa udāhṛtaḥ //

nṛpeṇaiva niyukto yaḥ padadoṣam avekṣitum /

nṛpasya sūcayej jñātvā sūcakaḥ sa udāhṛtaḥ //

Note:

nṛpeṇa eva niyukto yaḥ pada-doṣam avekṣitum /

nṛpasya sūcayej jñātvā sūcakaḥ sa udāhṛtaḥ //

Note: [dharma-vyavahāra-caritra-rājaśāsanādīṇāṃ balābala-vicāraḥ]

doṣakārī tu kartṛtvaṃ dhanasvāmī svakaṃ dhanam /

vivāde prāpnuyād yatra dharmeṇaiva sa nirṇayaḥ //

Note:

doṣa-kārī tu kartṛtvaṃ dhana-svāmī svakaṃ dhanam /

vivāde prāpnuyād yatra dharmeṇa eva sa nirṇayaḥ //

smṛtiśāstraṃ tu yat kiṃcit prathitaṃ dharmasādhakaiḥ /

kāryāṇāṃ nirṇayārthe tu vyavahāraḥ smṛto hi saḥ //

Note:

smṛti-śāstraṃ tu yat kiṃcit prathitaṃ dharma-sādhakaiḥ /

kāryāṇāṃ nirṇaya-arthe tu vyavahāraḥ smṛto hi saḥ //

yad yad ācaryate yena dharmyaṃ vādharmyam eva vā /

deśasyācaraṇān nityaṃ caritraṃ tatprakīrtitam //

Note:

yad yad ācaryate yena dharmyaṃ va ādharmyam eva vā /

deśasyā acaraṇān nityaṃ caritraṃ tat-prakīrtitam //

nyāyaśāstrāvirodhena deśadṛṣṭes tathaiva ca /

yaṃ dharmaṃ sthāpayed rājā nyāyyaṃ tadrājaśāsanam //

Note:

nyāya-śāstra-avirodhena deśa-dṛṣṭes tatha aiva ca /

yaṃ dharmaṃ sthāpayed rājā nyāyyaṃ tad-rājaśāsanam //

yuktiyuktaṃ tu kāryaṃ syād divyaṃ yatra vivarjitam /

dharmas tu vyavahāreṇa bādhyate tatra nānyathā //

Note:

yukti-yuktaṃ tu kāryaṃ syād divyaṃ yatra vivarjitam /

dharmas tu vyavahāreṇa bādhyate tatra na anyathā //

pratilomaprasūteṣu tathā durganivāsiṣu /

viruddhaṃ niyataṃ prāhus taṃ dharmaṃ na vicālayet //

Note:

pratiloma-prasūteṣu tathā durga-nivāsiṣu /

viruddhaṃ niyataṃ prāhus taṃ dharmaṃ na vicālayet //

nirṇayaṃ tu yadā kuryāt tena dharmeṇa pārthivaḥ /

vyavahāraś caritreṇa tadā tenaiva bādhyate //

Note:

nirṇayaṃ tu yadā kuryāt tena dharmeṇa pārthivaḥ /

vyavahāraś caritreṇa tadā tena eva bādhyate //

[9]

viruddhaṃ nyāyato yat tu caritraṃ kalpyate nṛpaiḥ /

evaṃ tatra nirasyeta caritraṃ tu nṛpājñayā //

Note:

viruddhaṃ nyāyato yat tu caritraṃ kalpyate nṛpaiḥ /

evaṃ tatra nirasyeta caritraṃ tu nṛpa-ājñayā //

anena vidhinā yuktaṃ bādhakaṃ yad yad uttaram /

anyathābādhanaṃ yatra tatra dharmo vihanyate //

Note:

anena vidhinā yuktaṃ bādhakaṃ yad yad uttaram /

anyathā-bādhanaṃ yatra tatra dharmo vihanyate //

asvargyā lokanāśāya parānīkabhayāvahā /

āyurbījaharī rājñāṃ sati vākye svayaṃ kṛtiḥ //

Note:

asvargyā loka-nāśāya para-anīka-bhaya-āvahā /

āyur-bīja-harī rājñāṃ sati vākye svayaṃ kṛtiḥ //

tasmāc chāstrānusāreṇa rājā kāryāṇi sādhayet /

vākyābhāve tu sarveṣāṃ deśadṛṣṭena sannayet //

Note:

tasmāc chāstra-anusāreṇa rājā kāryāṇi sādhayet /

vākya-abhāve tu sarveṣāṃ deśa-dṛṣṭena sannayet //

yasya deśasya yo dharmaḥ pravṛttaḥ sārvakālikaḥ /

śrutismṛtyavirodhena deśadṛṣṭaḥ sa ucyate //

Note:

yasya deśasya yo dharmaḥ pravṛttaḥ sārvakālikaḥ /

śruti-smṛty-avirodhena deśa-dṛṣṭaḥ sa ucyate //

deśapattanagoṣṭheṣu puragrāmeṣu vāsinām /

teṣāṃ svasamayair dharmaśāstrato 'nyeṣu taiḥ saha //

Note:

deśa-pattana-goṣṭheṣu pura-grāmeṣu vāsinām /

teṣāṃ sva-samayair dharmaśāstrato 'nyeṣu taiḥ saha //

deśasyānumatenaiva vyavasthā yā nirūpitā /

likhitā tu sadā dhāryā mudritā rājam udrayā //

Note:

deśasya anumatena eva vyavasthā yā nirūpitā /

likhitā tu sadā dhāryā mudritā rājam udrayā //

śāstravad yatnato rakṣyā tāṃ nirīkṣya vinirṇayet /

naigamasthais tu yat kāryaṃ likhitaṃ yad vyavasthitam //

Note:

śāstravad yatnato rakṣyā tāṃ nirīkṣya vinirṇayet /

naigama-sthais tu yat kāryaṃ likhitaṃ yad vyavasthitam //

tasmāt tat saṃpravarteta nānyathaiva pravartayet /

pramāṇadeśadṛṣṭaṃ tu yad evam iti niścitam //

Note:

tasmāt tat saṃpravarteta na anyatha aiva pravartayet /

pramāṇa-deśa-dṛṣṭaṃ tu yad evam iti niścitam //

[10]

aprvṛttaṃ kṛtaṃ yatra śrutismṛtyanumoditam /

nānyathā tat punaḥ kāryaṃ nyāyāpetaṃ vivarjayet //

Note:

aprvṛttaṃ kṛtaṃ yatra śruti-smṛty-anumoditam /

na anyathā tat punaḥ kāryaṃ nyāya-apetaṃ vivarjayet //

Note: [dharmādhikaraṇam]

dharmaśāstravicāreṇa mūlasāravivecanam /

yatrādhikriyate sthāne dharmādhikaraṇaṃ hi tat //

Note:

dharma-śāstra-vicāreṇa mūla-sāra-vivecanam /

yatra adhikriyate sthāne dharma-adhikaraṇaṃ hi tat //

prātar utthāya nṛpatiḥ śaucaṃ kṛtvā samāhitaḥ /

guruṃ jyotirvidaṃ vaidyān devān viprān purohitān //

Note:

prātar utthāya nṛpatiḥ śaucaṃ kṛtvā samāhitaḥ /

guruṃ jyotirvidaṃ vaidyān devān viprān purohitān //

yathārham etān saṃpūjya supuṣpābharaṇāmbaraiḥ /

abhivandya ca gurvādīn sumukhāṃ praviśet sabhām //

Note:

yatha ārham etān saṃpūjya supuṣpa-ābharaṇa-ambaraiḥ /

abhivandya ca gurva-ādīn sumukhāṃ praviśet sabhām //

vinītaveṣo nṛpatiḥ sabhāṃ gatvā samāhitaḥ /
āsīnaḥ prāṅmukhaḥ sthitvā paśyet kāryāṇi kāryiṇām /
saha traividyavṛddhaiś ca mantrajñaiś caiva mantribhiḥ //

Note:

vinīta-veṣo nṛpatiḥ sabhāṃ gatvā samāhitaḥ /
āsīnaḥ prāṅmukhaḥ sthitvā paśyet kāryāṇi kāryiṇām /
saha trai-vidya-vṛddhaiś ca mantra-jñaiś ca eva mantribhiḥ //

saprāḍvivākaḥ sāmātyaḥ sabrāhmaṇapurohitaḥ /

sasabhyaḥ prekṣako rājā svarge tiṣṭhati dharmataḥ //

Note:

saprāḍvivākaḥ sāmātyaḥ sabrāhmaṇa-purohitaḥ /

sasabhyaḥ prekṣako rājā svarge tiṣṭhati dharmataḥ //

saha sabhyaiḥ sthirair yuktaiḥ prājñair maulair dvijottamaiḥ /

dharmaśāstrārthakuśalair arthaśāstraviśāradaiḥ //

Note:

saha sabhyaiḥ sthirair yuktaiḥ prājñair maulair dvija-uttamaiḥ /

dharmaśāstra-artha-kuśalair arthaśāstra-viśāradaiḥ //

kulaśīlavayovṛttavittavadbhir amatsaraiḥ /

vaṇigbhiḥ syāt katipayaiḥ kulabhūtair adhiṣṭhitam //

Note:

kula-śīla-vayo-vṛttavittavadbhir amatsaraiḥ /

vaṇigbhiḥ syāt katipayaiḥ kula-bhūtair adhiṣṭhitam //

[11]

śrotāro vaṇijas tatra kartavyā nyāyadarśinaḥ //

Note:

śrotāro vaṇijas tatra kartavyā nyāya-darśinaḥ //

Note: [kārya-darśana-kālaḥ]

sabhāsthāneṣu pūrvāhṇe kāryāṇāṃ nirṇayaṃ nṛpaḥ /

kuryāc chāstrapraṇītena mārgeṇāmitrakarṣaṇaḥ //

Note:

sabhā-sthāneṣu pūrva-āhṇe kāryāṇāṃ nirṇayaṃ nṛpaḥ /

kuryāc chāstra-praṇītena mārgeṇa amitra-karṣaṇaḥ //

divasasyāṣṭamaṃ bhāgaṃ muktvā kālatrayaṃ tu yat /

sa kālo vyavahārāṇāṃ śāstradṛṣṭaḥ paraḥ smṛtaḥ //

Note:

divasasya aṣṭamaṃ bhāgaṃ muktvā kālatrayaṃ tu yat /

sa kālo vyavahārāṇāṃ śāstra-dṛṣṭaḥ paraḥ smṛtaḥ //

ādyād ahno 'ṣṭabhāgād yad ūrdhvaṃ bhāgatrayaṃ bhavet /

sa kālo vyavahārasya śāstre dṛṣṭo manīṣibhiḥ //

Note:

ādyād ahno 'ṣṭa-bhāgād yad ūrdhvaṃ bhāga-trayaṃ bhavet /

sa kālo vyavahārasya śāstre dṛṣṭo manīṣibhiḥ //

Note: [prāḍvivākaḥ]

yadā kuryān na nṛpatiḥ svayaṃ kāryavinirṇayam /

tadā tatra niyuñjīta brāhmaṇaṃ śāstrapāragam //

Note:

yadā kuryān na nṛpatiḥ svayaṃ kārya-vinirṇayam /

tadā tatra niyuñjīta brāhmaṇaṃ śāstra-pāragam //

dakṣaṃ kulīnamadhyastham anudvegakaraṃ sthiram /

paratra bhīruṃ dharmiṣṭham udyuktaṃ krodhavarjitam //

Note:

dakṣaṃ kulīna-madhya-stham anudvega-karaṃ sthiram /

paratra bhīruṃ dharmi-ṣṭham udyuktaṃ krodha-varjitam //

akrūro madhuraḥ snigdhaḥ kṣamāyāto vicakṣaṇaḥ /

utsāhavān alubdhaś ca vāde yojyo nṛpeṇa tu //

Note:

akrūro madhuraḥ snigdhaḥ kṣamāyāto vicakṣaṇaḥ /

utsāhavān alubdhaś ca vāde yojyo nṛpeṇa tu //

ekaśāstram adhīyāno na vidyāt kāryaniścayam /

tasmād bahvāgamaḥ kāryo vivādeṣūttamo nṛpaiḥ //

Note:

eka-śāstram adhīyāno na vidyāt kārya-niścayam /

tasmād bahv-āgamaḥ kāryo vivādeṣu uttamo nṛpaiḥ //

[12]

brāhmaṇo yatra na syāt tu kṣatriyaṃ tatra yojayet /

vaiśyaṃ vā dharmaśāstrajñaṃ śūdraṃ yatnena varjayet //

Note:

brāhmaṇo yatra na syāt tu kṣatriyaṃ tatra yojayet /

vaiśyaṃ vā dharmaśāstra-jñaṃ śūdraṃ yatnena varjayet //

ato 'nyair yat kṛtaṃ kāryam anyāyena kṛtaṃ tu tat /

niyuktair api vijñeyaṃ daivād yady api śāstrataḥ //

Note:

ato 'nyair yat kṛtaṃ kāryam anyāyena kṛtaṃ tu tat /

niyuktair api vijñeyaṃ daivād yady api śāstrataḥ //

vyavahārāśritaṃ praśnaṃ pṛcchati prāṅ iti sthitiḥ /

vivecayati yas tasmin prāḍvivākas tataḥ smṛtaḥ //

Note:

vyavahāra-āśritaṃ praśnaṃ pṛcchati prāṅ iti sthitiḥ /

vivecayati yas tasmin prāḍvivākas tataḥ smṛtaḥ //

anirṇīte tu yady arthe saṃbhāṣeta raho 'rthinā /

prāḍvivāko 'tha daṇḍyaḥ syāt sabhyāś caiva viśeṣataḥ //

Note:

anirṇīte tu yady arthe saṃbhāṣeta raho 'rthinā /

prāḍvivāko 'tha daṇḍyaḥ syāt sabhyāś ca eva viśeṣataḥ //

Note: [sabhyāḥ]

alubdhā dhanavantaś ca dharmajñāḥ satyavādinaḥ /

sarvaśāstrapravīṇāś ca sabhyāḥ kāryā dvijottamāḥ //

Note:

alubdhā dhanavantaś ca dharma-jñāḥ satyavādinaḥ /

sarva-śāstra-pravīṇāś ca sabhyāḥ kāryā dvijottamāḥ //

nyāyaśāstram atikramya sabhyair yatra viniścitam /

tatra dharmo hy adharmeṇa hato hanti na saṃśayaḥ //

Note:

nyāya-śāstram atikramya sabhyair yatra viniścitam /

tatra dharmo hy adharmeṇa hato hanti na saṃśayaḥ //

yatra dharmo hy adharmeṇa satyaṃ yatrānṛtena ca /

hanyate prekṣamāṇānāṃ hatās tatra sabhāsadaḥ //

Note:

yatra dharmo hy adharmeṇa satyaṃ yatra anṛtena ca /

hanyate prekṣamāṇānāṃ hatās tatra sabhāsadaḥ //

adharmataḥ pravṛttaṃ tu nopekṣeran sabhāsadaḥ /

upekṣamāṇāḥ sanṛpā narakaṃ yānty adhomukhāḥ //

Note:

adharmataḥ pravṛttaṃ tu na upekṣeran sabhāsadaḥ /

upekṣamāṇāḥ sanṛpā narakaṃ yānty adho-mukhāḥ //

[13]

anyāyenāpi taṃ yāntaṃ ye 'nuyānti sabhāsadaḥ /

te 'pi tadbhāginas tasmād bodhanīyaḥ sa tair nṛpaḥ //

Note:

anyāyena api taṃ yāntaṃ ye 'nuyānti sabhāsadaḥ /

te 'pi tad-bhāginas tasmād bodhanīyaḥ sa tair nṛpaḥ //

nyāyamārgād apetaṃ tu jñātvā cittaṃ mahīpateḥ /

vaktavyaṃ tatpriyaṃ tatra na sabhyaḥ kilviṣī bhavet //

Note:

nyāya-mārgād apetaṃ tu jñātvā cittaṃ mahīpateḥ /

vaktavyaṃ tat-priyaṃ tatra na sabhyaḥ kilviṣī bhavet //

sabhyenāvaśyavaktavyaṃ dharmārthasahitaṃ vacaḥ /

śṛṇoti yadi no rājā syāt tu sabhyas tato 'naghaḥ //

Note:

sabhyena avaśya-vaktavyaṃ dharma-artha-sahitaṃ vacaḥ /

śṛṇoti yadi no rājā syāt tu sabhyas tato 'naghaḥ //

adharmāya yadā rājā niyuñjīta vivādinām /

vijñāpya nṛpatiṃ sabhyas tadā kāryaṃ nivartayet //

Note:

adharmāya yadā rājā niyuñjīta vivādinām /

vijñāpya nṛpatiṃ sabhyas tadā kāryaṃ nivartayet //

snehād ajñānato vāpi lobhād vā mohato 'pi vā /

tatra sabhyo 'nyathāvādī daṇḍyo 'sabhyaḥ smṛto hi saḥ //

Note:

snehād ajñānato va āpi lobhād vā mohato 'pi vā /

tatra sabhyo 'nyathā-vādī daṇḍyo 'sabhyaḥ smṛto hi saḥ //

kāryasya nirṇayaṃ samyag jñātvā sabhyas tato vadet /

anyathā naiva vaktavyaṃ vaktā dviguṇadaṇḍabhāk //

Note:

kāryasya nirṇayaṃ samyag jñātvā sabhyas tato vadet /

anyathā na eva vaktavyaṃ vaktā dviguṇa-daṇḍa-bhāk //

sabhyadoṣāt tu yan naṣṭaṃ deyaṃ sabhyena tat tadā /

kāryaṃ tu kāryiṇām eva niścitaṃ na vicālayet //

Note:

sabhya-doṣāt tu yan naṣṭaṃ deyaṃ sabhyena tat tadā /

kāryaṃ tu kāryiṇām eva niścitaṃ na vicālayet //

Note: [kārya-nirṇetṝṇāṃ guru-lāghavam]

kulāni śreṇayaś caiva gaṇas tv adhikṛto nṛpaḥ /

pratiṣṭhā vyavahārāṇāṃ gurvebhyas tūttarottaram //

Note:

kulāni śreṇayaś ca eva gaṇas tv adhikṛto nṛpaḥ /

pratiṣṭhā vyavahārāṇāṃ gurvebhyas tu uttarottaram //

[14]

tapasvināṃ tu kāryāṇi traividyair eva kārayet /

māyāyogavidāṃ caiva na svayaṃ kopakāraṇāt //

Note:

tapasvināṃ tu kāryāṇi traividyair eva kārayet /

māyā-yoga-vidāṃ ca eva na svayaṃ kopa-kāraṇāt //

samyagvijñānasaṃpanno nopadeśaṃ prakalpayet /

utkṛṣṭajātiśīlānāṃ gurvācāryatapasvinām //

Note:

samyag-vijñāna-saṃpanno na upadeśaṃ prakalpayet /

utkṛṣṭa-jāti-śīlānāṃ gurv-ācārya-tapasvinām //

gotrasthitis tu yā teṣāṃ kramād āyāti dharmataḥ /

kuladharmaṃ tu taṃ prāhuḥ pālayet taṃ tathaiva tu //

Note:

gotra-sthitis tu yā teṣāṃ kramād āyāti dharmataḥ /

kula-dharmaṃ tu taṃ prāhuḥ pālayet taṃ tatha aiva tu //

Note: [praśna-prakāraḥ]

kāle kāryārthinaṃ pṛcchet praṇataṃ purataḥ sthitam /

kiṃ kāryaṃ kā ca te pīḍā mā bhaiṣīr brūhi mānava //

Note:

kāle kārya-arthinaṃ pṛcchet praṇataṃ purataḥ sthitam /

kiṃ kāryaṃ kā ca te pīḍā mā bhaiṣīr brūhi mānava //

kena kasmin kadā kasmāt pṛcched evaṃ sabhāgataḥ /

evaṃ pṛṣṭaḥ sa yad brūyāt tat sabhyair brāhmaṇaḥ sahaḥ //

Note:

kena kasmin kadā kasmāt pṛcched evaṃ sabhā-gataḥ /

evaṃ pṛṣṭaḥ sa yad brūyāt tat sabhyair brāhmaṇaḥ sahaḥ //

vimṛśya kāryaṃ nyāyyaṃ ced āhvānārtham ataḥ param /

mudrāṃ vā nikṣipet tasmin puruṣaṃ vā samādiśet //

Note:

vimṛśya kāryaṃ nyāyyaṃ ced āhvāna-artham ataḥ param /

mudrāṃ vā nikṣipet tasmin puruṣaṃ vā samādiśet //

Note: [pratinidhiḥ]

samarpito 'rthinā yo 'nyaḥ paro dharmādhikāriṇi /

prativādī sa vijñeyaḥ pratipannaś ca yaḥ svayam //

Note:

samarpito 'rthinā yo 'nyaḥ paro dharma-adhikāriṇi /

prativādī sa vijñeyaḥ pratipannaś ca yaḥ svayam //

[15]

adhikāro 'bhiyuktasya netarasyāsty asaṅgateḥ /

itaro 'py abhiyuktena pratirodhikṛto mataḥ //

Note:

adhikāro 'bhiyuktasya na itarasya asty asaṅgateḥ /

itaro 'py abhiyuktena pratirodhi-kṛto mataḥ //

arthinā saṃniyukto vā pratyarthiprahito 'pi vā /

yo yasyārthe vivadate tayor jayaparājayau //

Note:

arthinā saṃniyukto vā pratyarthi-prahito 'pi vā /

yo yasya arthe vivadate tayor jaya-parājayau //

dāsāḥ karmakarāḥ śiṣyā niyuktā bāndhavās tathā /

vādino na ca daṇḍyāḥ syuḥ yas tv ato 'nyaḥ sa daṇḍabhāk //

Note:

dāsāḥ karma-karāḥ śiṣyā niyuktā bāndhavās tathā /

vādino na ca daṇḍyāḥ syuḥ yas tv ato 'nyaḥ sa daṇḍa-bhāk //

brahmahatyāsurāpānasteyagurvaṅganāgame /

anyeṣu cātipāpeṣu prativādī na dīyate //

Note:

brahmahatyā-surāpānasteya-gurv-aṅganāgame /

anyeṣu ca atipāpeṣu prativādī na dīyate //

manuṣyamāraṇe steye paradārābhimarśane /

abhakṣyabhakṣaṇe caiva kanyāharaṇadūṣaṇe //

Note:

manuṣya-māraṇe steye para-dāra-abhimarśane /

abhakṣya-bhakṣaṇe ca eva kanyā-haraṇa-dūṣaṇe //

pāruṣye kūṭakaraṇe nṛpadrohe tathaiva ca /

prativādī na dātavyaḥ kartā tu vivadet svayam //

Note:

pāruṣye kūṭa-karaṇe nṛpa-drohe tatha aiva ca /

prativādī na dātavyaḥ kartā tu vivadet svayam //

Note: [āhvānaṃ]

dharmotsukān abhyudaye rogiṇo 'tha jaḍān api /

asvasthamattonmattārtastriyo nāhvānayen nṛpaḥ //

Note:

dharma-utsukān abhyudaye rogiṇo 'tha jaḍān api /

asvastha-matta-unmatta-artastriyo nā ahvānayen nṛpaḥ //

[16]

na hīnapakṣāṃ yuvatiṃ kule jātāṃ prasūtikām /

sarvavarṇottamāṃ kanyāṃ tā jñātiprabhukāḥ smṛtāḥ //

Note:

na hīna-pakṣāṃ yuvatiṃ kule jātāṃ prasūtikām /

sarva-varṇa-uttamāṃ kanyāṃ tā jñāti-prabhukāḥ smṛtāḥ //

tadadhīnakuṭumbinyaḥ svairiṇyo gaṇikāś ca yāḥ /

niṣkulā yāś ca patitās tāsām āhvānam iṣyate //

Note:

tad-adhīna-kuṭumbinyaḥ svairiṇyo gaṇikāś ca yāḥ /

niṣkulā yāś ca patitās tāsām āhvānam iṣyate //

saśastro 'nuttarīyo vā muktakeśaḥ sahāsanaḥ /

vāmahas tena vā vādaṃ vadan daṇḍam avāpnuyāt //

Note:

saśastro 'nuttarīyo vā mukta-keśaḥ sahāsanaḥ /

vāmahas tena vā vādaṃ vadan daṇḍam avāpnuyāt //

āhūtas tv avamanyeta yaḥ śakto rājaśāsanam /

tasya kuryān nṛpo daṇḍaṃ vidhidṛṣṭena karmaṇā //

Note:

āhūtas tv avamanyeta yaḥ śakto rāja-śāsanam /

tasya kuryān nṛpo daṇḍaṃ vidhi-dṛṣṭena karmaṇā //

hīne karmāṇi pañcāśanmadhyame dviśatāvaraḥ /

gurukāryeṣu daṇḍaḥ syān nityaṃ pañcaśatāvaraḥ //

Note:

hīne karmāṇi pañcāśanmadhyame dviśata-avaraḥ /

guru-kāryeṣu daṇḍaḥ syān nityaṃ pañcaśata-avaraḥ //

kalpito yasya yo daṇḍas tv aparādhasya yatnataḥ /

paṇānāṃ grahaṇaṃ tu syāt tanmūlyaṃ vātha rājani //

Note:

kalpito yasya yo daṇḍas tv aparādhasya yatnataḥ /

paṇānāṃ grahaṇaṃ tu syāt tan-mūlyaṃ va ātha rājani //

Note: [āsedhaḥ]

utpādayati yo hiṃsāṃ deyaṃ vā na prayacchati /

yācam ānāya dauḥśīlyād ākṛṣyo 'sau nṛpājñayā //

Note:

utpādayati yo hiṃsāṃ deyaṃ vā na prayacchati /

yācam ānāya dauḥśīlyād ākṛṣyo 'sau nṛpa-ājñayā //

āvedya tu nṛpe kāryam asaṃdigdhe pratiśrute /

tadāsedhaṃ prayuñjīta yāvad āhvānadarśanam //

Note:

āvedya tu nṛpe kāryam asaṃdigdhe pratiśrute /

tad-āsedhaṃ prayuñjīta yāvad āhvāna-darśanam //

[17]

āsedhayogya āsiddha utkrāman daṇḍam arhati //

Note:

āsedha-yogya āsiddha utkrāman daṇḍam arhati //

Note: [anāsedhyāḥ]

yas tv indriyanirodhena vyāhārocchvasanādibhiḥ /

āsedhayed anāsedhyaṃ sa daṇḍyo na tv atikramī //

Note:

yas tv indriya-nirodhena vyāhāra-ucchvasana-ādibhiḥ /

āsedhayed anāsedhyaṃ sa daṇḍyo na tv atikramī //

vṛkṣaparvatam ārūḍhā hastyaśvarathanausthitāḥ /

viṣamasthāś ca te sarve nāsedhyāḥ kāryasādhakaiḥ //

Note:

vṛkṣa-parvatam ārūḍhā hasty-aśva-ratha-nau-sthitāḥ /

viṣama-sthāś ca te sarve na asedhyāḥ kārya-sādhakaiḥ //

vyādhyārtā vyasanasthāś ca yajamānās tathaiva ca /

anuttīrṇāś ca nāsedhyā mattonmattajaḍās tathā //

Note:

vyādhyārtā vyasana-sthāś ca yajamānās tatha aiva ca /

anuttīrṇāś ca nā asedhyā matta-unmatta-jaḍās tathā //

na karṣako bījakāle senākāle tu sainikaḥ /

pratijñāya prayātaś ca kṛtakālaś ca nāntarā //

Note:

na karṣako bīja-kāle senā-kāle tu sainikaḥ /

pratijñāya prayātaś ca kṛta-kālaś ca na antarā //

udyuktaḥ karṣakaḥ sasye toyasyāgamane tathā /
ārambhāt saṃgrahaṃ yāvat tatkālaṃ na vivādayet /
āsedhayaṃs tv anāsedhyaṃ rajñā śāsya iti sthitiḥ //

Note:

udyuktaḥ karṣakaḥ sasye toyasyā agamane tathā /
ārambhāt saṃgrahaṃ yāvat tat-kālaṃ na vivādayet /
āsedhayaṃs tv anāsedhyaṃ rajñā śāsya iti sthitiḥ //

abhiyuktaś ca ruddhaś ca tiṣṭheyuś ca nṛpājñayā /

na tasyānyena kartavyam abhiyuktaṃ vidur budhāḥ //

Note:

abhiyuktaś ca ruddhaś ca tiṣṭheyuś ca nṛpa-ājñayā /

na tasya anyena kartavyam abhiyuktaṃ vidur budhāḥ //

ekāhadvyāhādyapekṣaṃ deśakālādyapekṣayā /

dūtāya sādhite kārye tena bhaktaṃ pradāpayet //

Note:

eka-āha-dvy-āha-ādy-apekṣaṃ deśa-kāla-ādy-apekṣayā /

dūtāya sādhite kārye tena bhaktaṃ pradāpayet //

[18]

deśakālavayaḥśaktyādyapekṣaṃ bhojanaṃ smṛtam /

ākārakasya sarvatra iti tattvavido viduḥ //

Note:

deśa-kāla-vayaḥ-śakty-ādyapekṣaṃ bhojanaṃ smṛtam /

ākārakasya sarvatra iti tattva-vido viduḥ //

Note: [pratibhūtvenāgrāhyāḥ]

na svāmī na ca vai śatruḥ svāminādhikṛtas tathā /

niruddho daṇḍitaś caiva saṃśayasthāś ca na kvacit //

Note:

na svāmī na ca vai śatruḥ svāmina ādhikṛtas tathā /

niruddho daṇḍitaś ca eva saṃśaya-sthāś ca na kvacit //

naiva rikthī na riktaś ca na caivātyantavāsinaḥ /

rājakāryaniyuktaś ca ye ca pravrajitā narāḥ //

Note:

na eva rikthī na riktaś ca na ca eva atyanta-vāsinaḥ /

rāja-kārya-niyuktaś ca ye ca pravrajitā narāḥ //

nāśakto dhanine dātuṃ daṇḍaṃ rājñe ca tatsamam /
jīvan vāpi pitā yasya tathaivecchāpravartakaḥ /
nāvijñāto grahītavyaḥ pratibhūtvakriyāṃ prati //

Note:

na aśakto dhanine dātuṃ daṇḍaṃ rājñe ca tat-samam /
jīvan va āpi pitā yasya tatha aiva icchā-pravartakaḥ /
na avijñāto grahītavyaḥ pratibhūtva-kriyāṃ prati //

atha cet pratibhūr nāsti vādayogyasya vādinaḥ /

sa rakṣito dinasyānte dadyād dūtāya vetanam //

Note:

atha cet pratibhūr na asti vāda-yogyasya vādinaḥ /

sa rakṣito dinasya ante dadyād dūtāya vetanam //

dvijātiḥ pratibhūhīno rakṣyaḥ syād bāhyacāribhiḥ /

śūdrādīn pratibhūhīnān bandhayen nigaḍena tu //

Note:

dvijātiḥ pratibhū-hīno rakṣyaḥ syād bāhya-cāribhiḥ /

śūdra-ādīn pratibhū-hīnān bandhayen nigaḍena tu //

atikrame 'payāte ca daṇḍayet taṃ paṇāṣṭakam /

nityakarmāparodhas tu kāryaḥ sarvavarṇinām //

Note:

atikrame 'payāte ca daṇḍayet taṃ paṇa-aṣṭakam /

nitya-karma-aparodhas tu kāryaḥ sarva-varṇinām //

grahītagrahaṇo nyāye na pravartyo mahībhṛtā /

tasya vā tatsamarpyaṃ syāt sthāpayed vā parasya tat //

Note:

grahīta-grahaṇo nyāye na pravartyo mahībhṛtā /

tasya vā tat-samarpyaṃ syāt sthāpayed vā parasya tat //

Note: [abhiyoktrādīnām uktikramaḥ]

tatrābhiyoktā prāg brūyād abhiyuktas tv anantaram /

tayor ante sadasyāstu prāḍvivākas tataḥ param //

Note:

tatra abhiyoktā prāg brūyād abhiyuktas tv anantaram /

tayor ante sadasya astu prāḍvivākas tataḥ param //

yasya syād adhikā pīḍā kāryaṃ vāpy adhikaṃ bhavet /

pūrvapakṣo bhavet tasya na yaḥ pūrvaṃ nivedayet //

Note:

yasya syād adhikā pīḍā kāryaṃ va āpy adhikaṃ bhavet /

pūrvapakṣo bhavet tasya na yaḥ pūrvaṃ nivedayet //

yasya vārthagatā pīḍā śārīrī vādhikā bhavet /

tasyārthivādo dātavyo na yaḥ pūrvaṃ nivedayet //

Note:

yasya va ārtha-gatā pīḍā śārīrī va ādhikā bhavet /

tasya arthi-vādo dātavyo na yaḥ pūrvaṃ nivedayet //

Note: [pratijñā-svarūpam]

niveśya kālaṃ varṣaṃ ca māsaṃ pakṣaṃ tirthi tathā /

velāṃ pradeśaṃ viṣayaṃ sthānaṃ jātyākṛtī vayaḥ //

Note:

niveśya kālaṃ varṣaṃ ca māsaṃ pakṣaṃ tirthi tathā /

velāṃ pradeśaṃ viṣayaṃ sthānaṃ jāty-ākṛtī vayaḥ //

sādhyapramāṇaṃ dravyaṃ ca saṃkhyāṃ nāma tathātmanaḥ /

rājñāṃ ca kramaśo nāma nivāsaṃ sādhyanāma ca //

Note:

sādhya-pramāṇaṃ dravyaṃ ca saṃkhyāṃ nāma tathā ātmanaḥ /

rājñāṃ ca kramaśo nāma nivāsaṃ sādhya-nāma ca //

kramāt pitṝṇāṃ nāmāni pīḍāṃ cāhartṛdāyakau /

kṣamāliṅgāni cānyāni pakṣaṃ saṃkīrtya kalpayet //

Note:

kramāt pitṝṇāṃ nāmāni pīḍāṃ cā ahartṛ-dāyakau /

kṣamā-liṅgāni ca anyāni pakṣaṃ saṃkīrtya kalpayet //

deśaś caiva tathā sthānaṃ saṃniveśas tathaiva ca /

jātiḥ saṃjñā nivāsaś ca pramāṇaṃ kṣetranāma ca //

Note:

deśaś ca eva tathā sthānaṃ saṃniveśas tatha aiva ca /

jātiḥ saṃjñā nivāsaś ca pramāṇaṃ kṣetra-nāma ca //

pitṛpaitāmahaṃ caiva pūrvarājānukīrtanam /

sthāvareṣu vivādeṣu daśaitāni niveśayet //

Note:

pitṛ-paitāmahaṃ ca eva pūrva-rāja-anukīrtanam /

sthāvareṣu vivādeṣu daśaitāni niveśayet //

rāgādīnāṃ yad ekena kopitaḥ karaṇe vadet /

tad om iti likhet sarvaṃ vādinaḥ phalakādiṣu //

Note:

rāga-ādīnāṃ yad ekena kopitaḥ karaṇe vadet /

tad om iti likhet sarvaṃ vādinaḥ phalaka-ādiṣu //

adhikān śodhayed arthān nyūnāṃś ca pratipūrayet /

bhūmau niveśayet tāvad yāvat pakṣaḥ pratiṣṭhitaḥ //

Note:

adhikān śodhayed arthān nyūnāṃś ca pratipūrayet /

bhūmau niveśayet tāvad yāvat pakṣaḥ pratiṣṭhitaḥ //

pūrvapakṣaṃ svabhāvoktaṃ prāḍvivāko 'bhilekhayet /

pāṇḍulekhena phalake tataḥ patre viśodhitam //

Note:

pūrva-pakṣaṃ svabhāva-uktaṃ prāḍvivāko 'bhilekhayet /

pāṇḍu-lekhena phalake tataḥ patre viśodhitam //

anyad uktaṃ likhed anyad yo 'rthipratyarthināṃ vacaḥ /

cauravac chāsayet taṃ tu dhārmikaḥ pṛthivīpatiḥ //

Note:

anyad uktaṃ likhed anyad yo 'rthi-pratyarthināṃ vacaḥ /

cauravac chāsayet taṃ tu dhārmikaḥ pṛthivī-patiḥ //

sollekhanaṃ vā labhate try ahaṃ saptāham eva vā /

matir utpadyate yāvad vivāde vaktum icchataḥ //

Note:

sa-ullekhanaṃ vā labhate try ahaṃ sapta aham eva vā /

matir utpadyate yāvad vivāde vaktum icchataḥ //

[21]

yasmāt kāryasamārambhāc cirāt tena viniścayaḥ /

tasmāt na labhate kālam abhiyuktas tu kālabhāk //

Note:

yasmāt kārya-samārambhāc cirāt tena viniścayaḥ /

tasmāt na labhate kālam abhiyuktas tu kāla-bhāk //

matir notsahate yatra vivāde kāryam icchatoḥ /

dātavyas tatra kālaḥ syād arthipratyarthinor api //

Note:

matir na utsahate yatra vivāde kāryam icchatoḥ /

dātavyas tatra kālaḥ syād arthi-pratyarthinor api //

Note: [pratijñā-doṣāḥ : pūrva-pakṣa-doṣāḥ]

yaś ca rāṣṭraviruddhaś ca yaś ca rājñā vivarjitaḥ /

anekapadasaṃkīrṇaḥ pūrvapakṣo na siddhyati //

Note:

yaś ca rāṣṭra-viruddhaś ca yaś ca rājñā vivarjitaḥ /

aneka-pada-saṃkīrṇaḥ pūrva-pakṣo na siddhyati //

bahupratijñaṃ yat kāryaṃ vyavahāreṣu niścitam /

kāmaṃ tad api gṛhṇīyād rājā tattvabubhutsayā //

Note:

bahu-pratijñaṃ yat kāryaṃ vyavahāreṣu niścitam /

kāmaṃ tad api gṛhṇīyād rājā tattva-bubhutsayā //

deśakālavihīnaś ca dravyasaṃkhyāvivarjitaḥ /

sādhyapramāṇahīnaś ca pakṣo 'nādeya iṣyate //

Note:

deśa-kāla-vihīnaś ca dravya-saṃkhyā-vivarjitaḥ /

sādhya-pramāṇa-hīnaś ca pakṣo 'nādeya iṣyate //

nyāyasthaṃ necchate kartum anyāyaṃ vā karoty ayam /

na lekhayati yat tv evaṃ tasya pakṣo na sidhyati //

Note:

nyāya-sthaṃ na icchate kartum anyāyaṃ vā karoty ayam /

na lekhayati yat tv evaṃ tasya pakṣo na sidhyati //

aprasiddhaṃ nirābādhaṃ nirarthaṃ niṣprayojanam /

asādhyaṃ vā viruddhaṃ vā pakṣābhāsaṃ vivarjayet //

Note:

aprasiddhaṃ nirābādhaṃ nirarthaṃ niṣprayojanam /

asādhyaṃ vā viruddhaṃ vā pakṣa-ābhāsaṃ vivarjayet //

[22]

pratijñādoṣanirmuktaṃ sādhyaṃ satkāraṇānvitam /

niścitaṃ lokasiddhaṃ ca pakṣaṃ pakṣavido viduḥ //

Note:

pratijñā-doṣa-nirmuktaṃ sādhyaṃ sat-kāraṇa-anvitam /

niścitaṃ loka-siddhaṃ ca pakṣaṃ pakṣa-vido viduḥ //

svalpākṣaraḥ prabhūtārtho niḥsaṃdigdho nirākulaḥ /

virodhikāraṇair mukto virodhipratiṣedhakaḥ //

Note:

svalpa-akṣaraḥ prabhūta-artho niḥsaṃdigdho nirākulaḥ /

virodhi-kāraṇair mukto virodhi-pratiṣedhakaḥ //

yadā tv evaṃ vidhaḥ pakṣaḥ kalpitaḥ pūrvavādinā /

dadyāt tatpakṣasaṃbaddhaṃ prativādī tadottaram //

Note:

yadā tv evaṃ vidhaḥ pakṣaḥ kalpitaḥ pūrva-vādinā /

dadyāt tat-pakṣa-saṃbaddhaṃ prativādī tada ūttaram //

śrāvyamāṇo 'rthinā yatra yo hy artho na vighātitaḥ /

dānakāle 'thavā tūṣṇīṃ sthitaḥ so 'rtho 'numoditaḥ //

Note:

śrāvyamāṇo 'rthinā yatra yo hy artho na vighātitaḥ /

dāna-kāle 'thavā tūṣṇīṃ sthitaḥ so 'rtho 'numoditaḥ //

Note: [uttaraṃ sadyo dātavyaṃ kālāntareṇa vā dātavyam]

śrutvā lekhyagataṃ tv arthaṃ pratyarthī kāraṇād yadi /

kālaṃ vivāde yāceta tasya deyo na saṃśayaḥ //

Note:

śrutvā lekhya-gataṃ tv arthaṃ pratyarthī kāraṇād yadi /

kālaṃ vivāde yāceta tasya deyo na saṃśayaḥ //

sadyo vaikāhapañcāhatryahaṃ vā gurulāghavāt /

labhetāsau tripakṣaṃ vā saptāhaṃ vā ṛṇādiṣu //

Note:

sadyo va aikāha-pañcāhatryahaṃ vā guru-lāghavāt /

labheta asau tripakṣaṃ vā saptāhaṃ vā ṛṇa-ādiṣu //

kālaṃ śaktiṃ viditvā tu kāryāṇāṃ ca balābalam /

alpaṃ vā bahu vā kālaṃ dadyāt pratyarthine prabhuḥ //

Note:

kālaṃ śaktiṃ viditvā tu kāryāṇāṃ ca bala-abalam /

alpaṃ vā bahu vā kālaṃ dadyāt pratyarthine prabhuḥ //

[23]

dinaṃ māsārdhamāsau vā ṛtuḥ saṃvatsaro 'pi vā /

kriyāsthityanurūpas tu deyaṃ kālaḥ pareṇa tu //

Note:

dinaṃ māsa-ardhamāsau vā ṛtuḥ saṃvatsaro 'pi vā /

kriyā-sthity-anurūpas tu deyaṃ kālaḥ pareṇa tu //

vyapaiti gauravaṃ yatra vināśas tyāga eva vā /

kālaṃ tatra na kurvīta kāryam ātyayikaṃ hi tat //

Note:

vyapaiti gauravaṃ yatra vināśas tyāga eva vā /

kālaṃ tatra na kurvīta kāryam ātyayikaṃ hi tat //

dhenāv anaḍuhi kṣetre strīṣu prajanane tathā /

nyāse yācitake datte tathaiva krayavikraye //

Note:

dhenāv anaḍuhi kṣetre strīṣu prajanane tathā /

nyāse yācitake datte tatha aiva kraya-vikraye //

kanyāyā dūṣaṇe steye kalahe sāhase nidhau /

upadhau kauṭasākṣye ca sadya eva vivādayet //

Note:

kanyāyā dūṣaṇe steye kalahe sāhase nidhau /

upadhau kauṭa-sākṣye ca sadya eva vivādayet //

sāhasasteyapāruṣyago'bhiśāpe tathātyaye /

bhūmau vivādayet kṣipram akāle 'pi bṛhaspatiḥ //

Note:

sāhasa-steya-pāruṣyago-'bhiśāpe tatha ātyaye /

bhūmau vivādayet kṣipram akāle 'pi bṛhaspatiḥ //

sadyaḥ kṛteṣu kāryeṣu sadya eva vivādayet /

kālātīteṣu vā kālaṃ dadyāt pratyarthine prabhuḥ //

Note:

sadyaḥ kṛteṣu kāryeṣu sadya eva vivādayet /

kāla-atīteṣu vā kālaṃ dadyāt pratyarthine prabhuḥ //

sadyaḥ kṛte sadya eva māsātīte dinaṃ bhavet /

ṣaḍābdike trirātraṃ syāt saptāhaṃ dvādaśābdike //

Note:

sadyaḥ kṛte sadya eva māsa-atīte dinaṃ bhavet /

ṣaḍ-ābdike tri-rātraṃ syāt sapta-ahaṃ dvādaśa-ābdike //

viṃśatyabde daśāhaṃ tu māsārdhaṃ vā labheta saḥ /

māsaṃ triṃśatsamātīte tripakṣaṃ parato bhavet //

Note:

viṃśaty-abde daśa-ahaṃ tu māsa-ardhaṃ vā labheta saḥ /

māsaṃ triṃśat-samātīte tri-pakṣaṃ parato bhavet //

kālaṃ saṃvatsarād arvāk svayam eva yathepsitam /

saṃvatsaraṃ jaḍonmattamanaske vyādhipīḍite //

Note:

kālaṃ saṃvatsarād arvāk svayam eva yathā īpsitam /

saṃvatsaraṃ jaḍa-unmattamanaske vyādhi-pīḍite //

[24]

digantaraprapanne vā ajñātārthe ca vastuni /

mūlaṃ vā sākṣiṇo vātha paradeśe sthitā yadā //

Note:

dig-antara-prapanne vā ajñāta-arthe ca vastuni /

mūlaṃ vā sākṣiṇo va ātha paradeśe sthitā yadā //

tatra kālo bhavet puṃsām ā svadeśasamāgamāt /

datte 'pi kāle deyaṃ syāt punaḥ kāryasya gauravāt //

Note:

tatra kālo bhavet puṃsām ā svadeśa-samāgamāt /

datte 'pi kāle deyaṃ syāt punaḥ kāryasya gauravāt //

pūrvapakṣaśrutārthas tu pratyarthī tadanantaram /

pūrvapakṣārthasaṃbandhaṃ pratipakṣaṃ nivedayet //

Note:

pūrva-pakṣa-śruta-arthas tu pratyarthī tad-anantaram /

pūrva-pakṣa-artha-saṃbandhaṃ pratipakṣaṃ nivedayet //

ācāradravyadāneṣṭakṛtyopasthānanirṇaye /

nopasthito yadā kaścic chalaṃ tatra na kārayet //

Note:

ācāra-dravya-dāna-iṣṭakṛtya-upasthāna-nirṇaye /

na upasthito yadā kaścic chalaṃ tatra na kārayet //

daivarājakṛto doṣas tasmin kāle yadā bhavet /

abādhatyāgamātreṇa na bhavet sa parājitaḥ //

Note:

daiva-rāja-kṛto doṣas tasmin kāle yadā bhavet /

abādha-tyāga-mātreṇa na bhavet sa parājitaḥ //

daivarājakṛtaṃ doṣaṃ sākṣibhiḥ pratipādayet /

jaihmyena vartamānasya daṇḍo dāpyas tu taddhanam //

Note:

daiva-rāja-kṛtaṃ doṣaṃ sākṣibhiḥ pratipādayet /

jaihmyena vartamānasya daṇḍo dāpyas tu tad-dhanam //

abhiyukto 'bhiyoktāram abhiyuñjīta karhicit /

anyatra daṇḍapāruṣyasteyasaṃgrahaṇātyayāt //

Note:

abhiyukto 'bhiyoktāram abhiyuñjīta karhicit /

anyatra daṇḍa-pāruṣyasteya-saṃgrahaṇa-atyayāt //

yāvan yasmin samācāraḥ pāraṃparyakramāgataḥ /

taṃ pratīkṣya yathānyāyam uttaraṃ dāpayen nṛpaḥ //

Note:

yāvan yasmin samācāraḥ pāraṃparya-krama-āgataḥ /

taṃ pratīkṣya yathā-nyāyam uttaraṃ dāpayen nṛpaḥ //

Note: [caturvidham uttaram]

satyaṃ mithyottaraṃ caiva pratyavaskandanaṃ tathā /

pūrvanyāyavidhiś caivam uttaraṃ syāc caturvidham //

Note:

satyaṃ mithyā-uttaraṃ ca eva pratyavaskandanaṃ tathā /

pūrva-nyāya-vidhiś ca evam uttaraṃ syāc catur-vidham //

śrutvā bhāṣārtham anyas tu yadā taṃ pratiṣedhati /

arthataḥ śabdato vāpi mithyā tajjñeyam uttaraṃ //

Note:

śrutvā bhāṣa-artham anyas tu yadā taṃ pratiṣedhati /

arthataḥ śabdato va āpi mithyā taj-jñeyam uttaraṃ //

[25]

abhiyukto 'bhiyogasya yadi kuryāt tu nihnavam /

mithyā tat tu vijānīyād uttaraṃ vyavahārataḥ //

Note:

abhiyukto 'bhiyogasya yadi kuryāt tu nihnavam /

mithyā tat tu vijānīyād uttaraṃ vyavahārataḥ //

sādhyasya satyavacanaṃ pratipattir udāhṛtā //

Note:

sādhyasya satya-vacanaṃ pratipattir udāhṛtā //

mithyaitan nābhijānāmi tadā tatra na saṃnidhiḥ /

ajātaś cāsmi tatkāla iti mithyā caturvidham //

Note:

mithya aitan na abhijānāmi tadā tatra na saṃnidhiḥ /

ajātaś ca asmi tat-kāla iti mithyā catur-vidham //

yo 'rthinārthaḥ samuddiṣṭaḥ pratyarthī yadi taṃ tathā /

prapadya kāraṇaṃ brūyād ādharyaṃ gurur abravīt //

Note:

yo 'rthina ārthaḥ samuddiṣṭaḥ pratyarthī yadi taṃ tathā /

prapadya kāraṇaṃ brūyād ādharyaṃ gurur abravīt //

ācāreṇāvasanno 'pi punar lekhayate yadi /

so 'bhidheyo jitaḥ pūrvaṃ prāṅnyāyas tu sa ucyate //

Note:

ācāreṇa avasanno 'pi punar lekhayate yadi /

so 'bhidheyo jitaḥ pūrvaṃ prāṅ-nyāyas tu sa ucyate //

vibhāvayāmi kulikaiḥ sākṣibhir likhitena vā /

jitaś caiva mayāyaṃ prāk prāṅnyāyastriprakārakaḥ //

Note:

vibhāvayāmi kulikaiḥ sākṣibhir likhitena vā /

jitaś ca eva maya āyaṃ prāk prāṅ-nyāya-stri-prakārakaḥ //

Note: [uttarābhāsā uttara-doṣā vā]

aprasiddhaṃ viruddhaṃ yad atyalpam atibhūri ca /

saṃdigdhāsaṃbhavāvyaktam anyārthaṃ cātidoṣavat //

Note:

aprasiddhaṃ viruddhaṃ yad atyalpam atibhūri ca /

saṃdigdha-asaṃbhava-avyaktam anya-arthaṃ ca ati-doṣavat //

avyāpakaṃ vyastapadaṃ nigūḍhārthaṃ tathākulam /

vyākhyāgamyam asāraṃ ca nottaraṃ śasyate budhaiḥ //

Note:

avyāpakaṃ vyasta-padaṃ nigūḍha-arthaṃ tathā-kulam /

vyākhyā-gamyam asāraṃ ca na uttaraṃ śasyate budhaiḥ //

yadvyastapadam avyāpi nigūḍhārthaṃ tathākulam /

vyākhyāgamyam asāraṃ ca nottaraṃ svārthasiddhaye //

Note:

yad-vyasta-padam avyāpi nigūḍha-arthaṃ tathā-kulam /

vyākhyā-gamyam asāraṃ ca na uttaraṃ sva-artha-siddhaye //

cihnākārasahasraṃ tu samayaṃ cāvijānatā /

bhāṣāntareṇa vā proktam aprasiddhaṃ tad uttaram //

Note:

cihna-ākāra-sahasraṃ tu samayaṃ ca avijānatā /

bhāṣā-antareṇa vā proktam aprasiddhaṃ tad uttaram //

pratidattaṃ mayā bālye pratidattaṃ mayā na hi /

yad evam āha vijñeyaṃ viruddhaṃ tad ihottaraṃ //

Note:

pratidattaṃ mayā bālye pratidattaṃ mayā na hi /

yad evam āha vijñeyaṃ viruddhaṃ tad iha uttaraṃ //

jitaḥ purā mayāyaṃ ca tv arthe 'sminn iti bhāṣitum /

purā mayāyam iti yat tad ūnaṃ cottaraṃ smṛtam //

Note:

jitaḥ purā maya āyaṃ ca tv arthe 'sminn iti bhāṣitum /

purā maya āyam iti yat tad ūnaṃ ca uttaraṃ smṛtam //

gṛhītam iti vācye tu kāryaṃ tena kṛtaṃ mayā /

purā gṛhītaṃ yad dravyam iti yac cātibhūri tat //

Note:

gṛhītam iti vācye tu kāryaṃ tena kṛtaṃ mayā /

purā gṛhītaṃ yad dravyam iti yac ca atibhūri tat //

deyaṃ mayeti vaktavye mayādeyam itīdṛśam /

saṃdigdham uttaraṃ jñeyaṃ vyavahāre budhais tadā //

Note:

deyaṃ maya īti vaktavye mayā ādeyam itī idṛśam /

saṃdigdham uttaraṃ jñeyaṃ vyavahāre budhais tadā //

balābalena caitena sāhasaṃ sthāpitaṃ purā /

anuktam etan manyante tad anyārtham itīritam //

Note:

bala-abalena ca etena sāhasaṃ sthāpitaṃ purā /

anuktam etan manyante tad anya-artham itī iritam //

asmai dattaṃ mayā sārdhaṃ sahasram iti bhāṣite /

pratidattaṃ tadardhaṃ yat tad ihāvyāpakaṃ smṛtam //

Note:

asmai dattaṃ mayā sārdhaṃ sahasram iti bhāṣite /

pratidattaṃ tad-ardhaṃ yat tad iha avyāpakaṃ smṛtam //

pūrvavādī kriyāṃ yāvat samyaṅ naiva niveśayet /

mayā gṛhītaṃ pūrvaṃ no tad vyastapadam ucyate //

Note:

pūrva-vādī kriyāṃ yāvat samyaṅ na eva niveśayet /

mayā gṛhītaṃ pūrvaṃ no tad vyasta-padam ucyate //

tatkiṃ tāmarasaṃ kaścid agṛhītaṃ pradāsyati /

nigūḍhārthaṃ tu tat proktam uttaraṃ vyavahārataḥ //

Note:

tatkiṃ tāmarasaṃ kaścid agṛhītaṃ pradāsyati /

nigūḍha-arthaṃ tu tat proktam uttaraṃ vyavahārataḥ //

kiṃ tenaiva sadā deyaṃ mayā deyaṃ bhaved iti /

etad akulam ity uktam uttaraṃ tadvido viduḥ //

Note:

kiṃ tena eva sadā deyaṃ mayā deyaṃ bhaved iti /

etad akulam ity uktam uttaraṃ tadvido viduḥ //

kākasya dantā no santi santītyādi yad uttaram /

asāram iti tattvena samyaṅ nottaram iṣyate //

Note:

kākasya dantā no santi santi ity-ādi yad uttaram /

asāram iti tattvena samyaṅ na uttaram iṣyate //

prastutād alpam avyaktaṃ nyūnādhikam asaṅgatam /

avyāpyasāraṃ saṃdigdhaṃ pratipakṣaṃ na laṅghayet //

Note:

prastutād alpam avyaktaṃ nyūna-adhikam asaṅgatam /

avyāpya-sāraṃ saṃdigdhaṃ pratipakṣaṃ na laṅghayet //

saṃdigdham anyatprakṛtād atyalpam atibhūri ca /

pakṣaikadeśavyāpyeva tat tu naivottaraṃ bhavet //

Note:

saṃdigdham anyat-prakṛtād aty-alpam ati-bhūri ca /

pakṣa-ekadeśa-vyāpya iva tat tu na eva uttaraṃ bhavet //

pakṣaikadeśe yat satyam ekadeśe ca kāraṇam /

mithyā caivaikadeśe ca saṅkarāt tad anuttaram //

Note:

pakṣa-ekadeśe yat satyam ekadeśe ca kāraṇam /

mithyā ca eva ekadeśe ca saṅkarāt tad anuttaram //

na caikasmin vivāde tu kriyā syād vādinor dvayoḥ /

na cārthasiddhir ubhayor na caikatra kriyādvayam //

Note:

na ca ekasmin vivāde tu kriyā syād vādinor dvayoḥ /

na ca artha-siddhir ubhayor na ca ekatra kriyā-dvayam //

Note: [vāda-hāni-karāṇi]

prapadya kāraṇaṃ pūrvam anyadgurutaraṃ yadi /

prativākyagataṃ brūyāt sādhyate tad dhi netarat //

Note:

prapadya kāraṇaṃ pūrvam anyad-gurutaraṃ yadi /

prativākya-gataṃ brūyāt sādhyate tad dhi na itarat //

yathārtham uttaraṃ dadyād ayacchantaṃ ca dāpayet /

sāmabhedādibhir mārgair yāvat so 'rthaḥ samutthitaḥ //

Note:

yathā-artham uttaraṃ dadyād ayacchantaṃ ca dāpayet /

sāma-bheda-ādibhir mārgair yāvat so 'rthaḥ samutthitaḥ //

mohād vā yadi vā śāṭhyād yan noktaṃ pūrvavādinā /

uttarāntargataṃ cāpi tadgrāhyam ubhayor api //

Note:

mohād vā yadi vā śāṭhyād yan na uktaṃ pūrva-vādinā /

uttara-antargataṃ ca api tad-grāhyam ubhayor api //

upāyaiś codyamānas tu na dadyād uttaraṃ tu yaḥ /

atikrānte saptarātre jito 'sau dātum arhati //

Note:

upāyaiś ca udyamānas tu na dadyād uttaraṃ tu yaḥ /

atikrānte sapta-rātre jito 'sau dātum arhati //

śrāvayitvā yathākāryaṃ tyajed anyad vaded asau /

anyapakṣāśrayas tena kṛto vādī sa hīyate //

Note:

śrāvayitvā yathā-kāryaṃ tyajed anyad vaded asau /

anya-pakṣa-āśrayas tena kṛto vādī sa hīyate //

na mayābhihitaṃ kāryam abhiyujya paraṃ vadet /

vibruvaṃś ca bhaved evaṃ hīnaṃ tam api nirdiśet //

Note:

na maya ābhihitaṃ kāryam abhiyujya paraṃ vadet /

vibruvaṃś ca bhaved evaṃ hīnaṃ tam api nirdiśet //

lekhayitvā tu yo vākyaṃṃ hīnaṃ vāpy adhikaṃ punaḥ /

vaded vādī sa hīyeta nābhiyogaṃ tu so 'rhati //

Note:

lekhayitvā tu yo vākyaṃṃ hīnaṃ va āpy adhikaṃ punaḥ /

vaded vādī sa hīyeta na abhiyogaṃ tu so 'rhati //

sabhyāś ca sākṣiṇaś caiva kriyā jñeyā manīṣibhiḥ /

tāṃ kriyāṃ dveṣṭi yo mohāt kriyādveṣī sa ucyate //

Note:

sabhyāś ca sākṣiṇaś ca eva kriyā jñeyā manīṣibhiḥ /

tāṃ kriyāṃ dveṣṭi yo mohāt kriyā-dveṣī sa ucyate //

āhvānād anupasthānāt sadya eva prahīyate //

Note:

āhvānād anupasthānāt sadya eva prahīyate //

brūhīt yukto 'pi na brūyāt sadyo bandhanam arhati /

dvitīye 'hani durbuddher vidyāt tasya parājayam //

Note:

brūhīt yukto 'pi na brūyāt sadyo bandhanam arhati /

dvitīye 'hani dur-buddher vidyāt tasya parājayam //

vyājenaiva tu yatrāsau dīrghakālam abhīpsati /

sāpadeśaṃ tu tad vidyād vādahānikaraṃ smṛtam //

Note:

vyājena eva tu yatra asau dīrgha-kālam abhīpsati /

sa-apadeśaṃ tu tad vidyād vāda-hāni-karaṃ smṛtam //

anyavādī paṇān pañca kriyādveṣī paṇān daśa /
nopasthātā daśa dvau ca ṣoḍaśaiva niruttaraḥ /
āhūtaprapalāyī ca paṇān grāhyas tu viṃśatim //

Note:

anya-vādī paṇān pañca kriyā-dveṣī paṇān daśa /
na upasthātā daśa dvau ca ṣoḍaśa eva niruttaraḥ /
āhūta-prapalāyī ca paṇān grāhyas tu viṃśatim //

trir āhūtam anāyāntam āhūtaprapalāyinam /

pañcarātram atikrāntaṃ vinayet taṃ mahīpatiḥ //

Note:

trir āhūtam anāyāntam āhūta-prapalāyinam /

pañca-rātram atikrāntaṃ vinayet taṃ mahīpatiḥ //

śrāvitavyavahārāṇām ekaṃ yatra prabhedayet /

vādinaṃ lobhayec caiva hīnaṃ tam iti nirdiśet //

Note:

śrāvita-vyavahārāṇām ekaṃ yatra prabhedayet /

vādinaṃ lobhayec ca eva hīnaṃ tam iti nirdiśet //

bhayaṃ karoti bhedaṃ vā bhīṣaṇaṃ vā nirodhanam /

etāni vādinor arthasya vyavahāre sa hīyate //

Note:

bhayaṃ karoti bhedaṃ vā bhīṣaṇaṃ vā nirodhanam /

etāni vādinor arthasya vyavahāre sa hīyate //

doṣānurūpaṃ saṃgrāhyaḥ punarvādo na vidyate /
ubhayor likhite vācye prārabdhe kāryaniścaye /
ayuktaṃ tatra yo brūyāt tasmād arthāt sa hīyate //

Note:

doṣa-anurūpaṃ saṃgrāhyaḥ punar-vādo na vidyate /
ubhayor likhite vācye prārabdhe kārya-niścaye /
ayuktaṃ tatra yo brūyāt tasmād arthāt sa hīyate //

sākṣiṇo yas tu nirdiśya kāmato na vivādayet /

sa vādī hīyate tasmāt triṃśadrātrāt pareṇa tu //

Note:

sākṣiṇo yas tu nirdiśya kāmato na vivādayet /

sa vādī hīyate tasmāt triṃśad-rātrāt pareṇa tu //

palāyanānuttaratvād anyapakṣāśrayeṇa ca /

hīnasya gṛhyate vādo na svavākyajitasya tu //

Note:

palāyana-anuttaratvād anya-pakṣa-āśrayeṇa ca /

hīnasya gṛhyate vādo na sva-vākya-jitasya tu //

yo hīnavākyena jitas tasyoddhāraṃ vidur budhāḥ /

svavākyahīno yas tu syāt tasyoddhāro na vidyate //

Note:

yo hīna-vākyena jitas tasya uddhāraṃ vidur budhāḥ /

sva-vākya-hīno yas tu syāt tasya uddhāro na vidyate //

āvedya pragṛhītārthāḥ praśamaṃ yānti ye mithaḥ /

sarve dviguṇadaṇḍyāḥ syuḥ vipralambhān nṛpasya te //

Note:

āvedya pragṛhīta-arthāḥ praśamaṃ yānti ye mithaḥ /

sarve dvi-guṇa-daṇḍyāḥ syuḥ vipralambhān nṛpasya te //

[30]

Note: [kriyā-pādaḥ]

kāraṇāt pūrvapakṣo 'pi hy uttaratvaṃ prapadyate /

ataḥ kriyā tadā proktā pūrvapakṣaprasādhinī //

Note:

kāraṇāt pūrva-pakṣo 'pi hy uttaratvaṃ prapadyate /

ataḥ kriyā tadā proktā pūrva-pakṣa-prasādhinī //

śodhite likhite samyag iti nirdoṣa uttare /

pratyarthino 'rthino vāpi kriyākaraṇam iṣyate //

Note:

śodhite likhite samyag iti nirdoṣa uttare /

pratyarthino 'rthino va āpi kriyā-karaṇam iṣyate //

vādinā yad abhipretaṃ svayaṃ sādhayitum sphuṭam /

tat sādhyaṃ sādhanaṃ yena tat sādhyaṃ sādhyate 'khilam //

Note:

vādinā yad abhipretaṃ svayaṃ sādhayitum sphuṭam /

tat sādhyaṃ sādhanaṃ yena tat sādhyaṃ sādhyate 'khilam //

Note: [pramāṇāni, teṣāṃ ca balābalādi-vicāraḥ]

likhitaṃ sākṣiṇo bhuktiḥ pramāṇaṃ trividhaṃ viduḥ /

leśoddeśas tu yuktiḥ syād divyānīha viṣādayaḥ //

Note:

likhitaṃ sākṣiṇo bhuktiḥ pramāṇaṃ trividhaṃ viduḥ /

leśa-uddeśas tu yuktiḥ syād divyāni iha viṣādayaḥ //

pūrvavāde 'pi likhite yathākṣaram aśeṣataḥ /

arthī tṛtīyapāde tu kriyayā pratipādayet //

Note:

pūrva-vāde 'pi likhite yathā-akṣaram aśeṣataḥ /

arthī tṛtīya-pāde tu kriyayā pratipādayet //

kāryaṃ hi sādhyam ity uktaṃ sādhanaṃ tu kriyocyate /
dvibhedā sā punarjñeyā daivikī mānuṣī tathā /
mānuṣī likhyasākṣyādir vadhādir daivikī matā //

Note:

kāryaṃ hi sādhyam ity uktaṃ sādhanaṃ tu kriya ūcyate /
dvi-bhedā sā punar-jñeyā daivikī mānuṣī tathā /
mānuṣī likhya-sākṣya-ādir vadha-ādir daivikī matā //

saṃbhave sākṣiṇāṃ prājño daivikīṃ varjayet kriyāṃ /

saṃbhave tu prayuñjāno daivikīṃ hīyate tataḥ //

Note:

saṃbhave sākṣiṇāṃ prājño daivikīṃ varjayet kriyāṃ /

saṃbhave tu prayuñjāno daivikīṃ hīyate tataḥ //

yady eko mānuṣīṃ brūyād anyo brūyāt tu daivikīm /

mānuṣīṃ tatra gṛhṇīyān na tu daivīṃ kriyāṃ nṛpaḥ //

Note:

yady eko mānuṣīṃ brūyād anyo brūyāt tu daivikīm /

mānuṣīṃ tatra gṛhṇīyān na tu daivīṃ kriyāṃ nṛpaḥ //

[31]

yady ekadeśavyāptāpi kriyā vidyeta mānuṣī /

sā grāhyā na tu pūrṇāpi daivikī vadatāṃ nṛṇām //

Note:

yady eka-deśa-vyāpta āpi kriyā vidyeta mānuṣī /

sā grāhyā na tu pūrṇa āpi daivikī vadatāṃ nṛṇām //

pañcaprakāraṃ daivaṃ syān mānuṣaṃ trividhaṃ smṛtam //

Note:

pañca-prakāraṃ daivaṃ syān mānuṣaṃ trividhaṃ smṛtam //

kriyāṃ balavatīṃ muktvā durbalāṃ yo 'valambate /

sa jaye 'vadhṛte sabhyaiḥ punas tāṃ nāpnuyāt kriyām //

Note:

kriyāṃ balavatīṃ muktvā durbalāṃ yo 'valambate /

sa jaye 'vadhṛte sabhyaiḥ punas tāṃ nā apnuyāt kriyām //

sārabhūtaṃ padaṃ muktvā asārāṇi bahūny api /
saṃsādhayet kriyā yā tu tāṃ jahyāt sāravarjitām /
pakṣadvayaṃ sādhayed yā tāṃ jahyād dūrataḥ kriyām //

Note:

sāra-bhūtaṃ padaṃ muktvā asārāṇi bahūny api /
saṃsādhayet kriyā yā tu tāṃ jahyāt sāra-varjitām /
pakṣa-dvayaṃ sādhayed yā tāṃ jahyād dūrataḥ kriyām //

kriyā na daivikī proktā vidyāmāneṣu sākṣiṣu /

lekhye ca sati vādeṣu na divyaṃ na ca sākṣiṇaḥ //

Note:

kriyā na daivikī proktā vidyāmāneṣu sākṣiṣu /

lekhye ca sati vādeṣu na divyaṃ na ca sākṣiṇaḥ //

kālena hīyate lekhyaṃ dūṣitaṃ nyāyatas tathā /
alekhyasākṣike daivīṃ vyavahāre vinirdiśet /
daivasādhye pauruṣeyīṃ na lekhyaṃ vā prayojayet //

Note:

kālena hīyate lekhyaṃ dūṣitaṃ nyāyatas tathā /
alekhya-sākṣike daivīṃ vyavahāre vinirdiśet /
daiva-sādhye pauruṣeyīṃ na lekhyaṃ vā prayojayet //

pūgaśreṇigaṇādīnāṃ yā sthitiḥ parikīrtitā /

tasyās tu sādhanaṃ lekhyaṃ na divyaṃ na ca sākṣiṇaḥ //

Note:

pūga-śreṇi-gaṇa-ādīnāṃ yā sthitiḥ parikīrtitā /

tasyās tu sādhanaṃ lekhyaṃ na divyaṃ na ca sākṣiṇaḥ //

dvāramārgakriyābhogajalavāhādike tathā /

bhuktir eva hi gurvī syān na lekhyaṃ na ca sākṣiṇaḥ //

Note:

dvāra-mārga-kriyā-bhogajala-vāha-ādike tathā /

bhuktir eva hi gurvī syān na lekhyaṃ na ca sākṣiṇaḥ //

dattādatte 'tha bhṛtyānāṃ svāminā nirṇaye sati /

vikrayādānasaṃbandhe krītvā dhanam ayacchati //

Note:

datta-adatte 'tha bhṛtyānāṃ svāminā nirṇaye sati /

vikraya-ādāna-saṃbandhe krītvā dhanam ayacchati //

[32]

dyūte samāhvaye caiva vivāde samupasthite /

sākṣiṇaḥ sādhanaṃ proktaṃ na divyaṃ na ca lekhyakam //

Note:

dyūte samāhvaye ca eva vivāde samupasthite /

sākṣiṇaḥ sādhanaṃ proktaṃ na divyaṃ na ca lekhyakam //

prakrānte sāhase vāde pāruṣye daṇḍavācike /

balodbhūteṣu kāryeṣu sākṣiṇo divyam eva vā //

Note:

prakrānte sāhase vāde pāruṣye daṇḍa-vācike /

bala-udbhūteṣu kāryeṣu sākṣiṇo divyam eva vā //

gūḍhasāhasikānāṃ tu prāptaṃ divyaiḥ parīkṣaṇam /

yukticihneṅgitākāravākcakṣuśceṣṭitair nṛṇām //

Note:

gūḍha-sāhasikānāṃ tu prāptaṃ divyaiḥ parīkṣaṇam /

yukti-cihna-iṅgita-ākāravāk-cakṣuś-ceṣṭitair nṛṇām //

uttameṣu ca sarveṣu sāhaseṣu vicārayet /

sadbhāvaṃ divyadṛṣṭena satsu sākṣiṣu vai bhṛguḥ //

Note:

uttameṣu ca sarveṣu sāhaseṣu vicārayet /

sadbhāvaṃ divya-dṛṣṭena satsu sākṣiṣu vai bhṛguḥ //

samatvaṃ sākṣiṇāṃ yatra divyais tatrāpi śodhayet /
prāṇāntikavivādeṣu vidyāmāneṣu sākṣiṣu /
divyam ālambate vādī na pṛcchet tatra sākṣiṇaḥ //

Note:

samatvaṃ sākṣiṇāṃ yatra divyais tatra api śodhayet /
prāṇa-antika-vivādeṣu vidyāmāneṣu sākṣiṣu /
divyam ālambate vādī na pṛcchet tatra sākṣiṇaḥ //

ṛṇe lekhyaṃ sākṣiṇo vā yuktileśādayo 'pi vā /

daivikī vā kriyā proktā prajānāṃ hitakāmyayā //

Note:

ṛṇe lekhyaṃ sākṣiṇo vā yukti-leśa-ādayo 'pi vā /

daivikī vā kriyā proktā prajānāṃ hita-kāmyayā //

codanā pratikālaṃ ca yuktileśas tathaiva ca /

tṛtīyaḥ śapathaḥ proktaḥ tair ṛṇaṃ sādhayet kramāt //

Note:

codanā pratikālaṃ ca yukti-leśas tatha aiva ca /

tṛtīyaḥ śapathaḥ proktaḥ tair ṛṇaṃ sādhayet kramāt //

abhīkṣṇaṃ codyamāno 'pi pratihanyān na tadvacaḥ /

triḥ catuḥ pañcakṛtvo vā parato 'rthaṃ samācaret //

Note:

abhīkṣṇaṃ codyamāno 'pi pratihanyān na tad-vacaḥ /

triḥ catuḥ pañca-kṛtvo vā parato 'rthaṃ samācaret //

codanāpratighāte tu yuktileśaiḥ samanviyāt /

deśakālārthasaṃbandhaparimāṇakriyādibhiḥ //

Note:

codanā-pratighāte tu yukti-leśaiḥ samanviyāt /

deśa-kāla-artha-saṃbandhaparimāṇa-kriyā-ādibhiḥ //

yuktiṣv apy asamarthāsu śapathair eva niṇayet /

arthakālabalāpekṣair agnyambusukṛtādibhiḥ //

Note:

yuktiṣv apy asamarthāsu śapathair eva niṇayet /

artha-kāla-bala-apekṣair agny-ambu-sukṛta-ādibhiḥ //

yatra syāt sopadhaṃ lekhyaṃ tadrājñaḥ śrāvitaṃ yadi /

divyena śodhayet tatra rājā dharmāsanasthitaḥ //

Note:

yatra syāt sopadhaṃ lekhyaṃ tad-rājñaḥ śrāvitaṃ yadi /

divyena śodhayet tatra rājā dharma-āsana-sthitaḥ //

vākpāruṣye ca bhūmau ca divyaṃ na parikalpayet //

Note:

vāk-pāruṣye ca bhūmau ca divyaṃ na parikalpayet //

sthāvareṣu vivādeṣu divyāni paridhārayet /

sākṣibhir likhitenārtheNote: arthaṃ bhuktyā caiva prasādhayet //

Note:

sthāvareṣu vivādeṣu divyāni paridhārayet /

sākṣibhir likhitena artheNote: arthaṃ bhuktyā ca eva prasādhayet //

pramāṇair hetunā vāpi divyenaiva tu niścayam /

sarveṣv eva vivādeṣu sadā kuryān narādhipaḥ //

Note:

pramāṇair hetunā va āpi divyena eva tu niścayam /

sarveṣv eva vivādeṣu sadā kuryān nara-adhipaḥ //

likhitaṃ sākṣiṇo bhuktiḥ pramāṇaṃ trividhaṃ smṛtam /

anumānaṃ vidur hetuṃ tarkaṃ caiva manīṣiṇaḥ //

Note:

likhitaṃ sākṣiṇo bhuktiḥ pramāṇaṃ trividhaṃ smṛtam /

anumānaṃ vidur hetuṃ tarkaṃ ca eva manīṣiṇaḥ //

pūrvābhāve pareṇaiva nānyathaiva kadācana /

pramāṇair vādinirdiṣṭair bhuktyā likhitasākṣibhiḥ //

Note:

pūrva-abhāve pareṇa eva na anyatha aiva kadācana /

pramāṇair vādi-nirdiṣṭair bhuktyā likhita-sākṣibhiḥ //

na kaścid abhiyoktāraṃ divyeṣu viniyojayet /

abhiyuktāya dātavyaṃ divyaṃ divyaviśāradaiḥ //

Note:

na kaścid abhiyoktāraṃ divyeṣu viniyojayet /

abhiyuktāya dātavyaṃ divyaṃ divya-viśāradaiḥ //

mithyoktau sa catuṣpāt syāt pratyavaskandane tathā /

prāṅnyāye sa ca vijñeyo dvipāt saṃpratipattiṣu //

Note:

mithyā-uktau sa catuṣ-pāt syāt pratyavaskandane tathā /

prāṅ-nyāye sa ca vijñeyo dvi-pāt saṃpratipattiṣu //

parājayaś ca dvividhaḥ paroktaḥ svokta eva ca /

paroktaḥ syād daśavidhaḥ svokta ekavidhaḥ smṛtaḥ //

Note:

parājayaś ca dvividhaḥ para-uktaḥ sva-ukta eva ca /

paroktaḥ syād daśavidhaḥ sva-ukta ekavidhaḥ smṛtaḥ //

vivādāntarasaṃkrāntiḥ pūrvottaraviruddhatā /

dūṣaṇaṃ svakriyotpatteḥ paravākyopapādanam //

Note:

vivāda-antara-saṃkrāntiḥ pūrva-uttara-viruddhatā /

dūṣaṇaṃ sva-kriya-utpatteḥ para-vākya-upapādanam //

anirdeśaś ca deśasya nirdeśo 'deśakālayoḥ /

sākṣiṇām upajāpaś ca vidveṣo vacanasya ca //

Note:

anirdeśaś ca deśasya nirdeśo 'deśa-kālayoḥ /

sākṣiṇām upajāpaś ca vidveṣo vacanasya ca //

Note: [lekhyam]

lekhyaṃ tu dvividhaṃ proktaṃ svahastānyakṛtaṃ tathā /

asākṣimatsākṣimac ca siddhir deśasthites tayoḥ //

Note:

lekhyaṃ tu dvividhaṃ proktaṃ sva-hasta-anya-kṛtaṃ tathā /

asākṣimat-sākṣimac ca siddhir deśa-sthites tayoḥ //

grāhakeṇa svahastena likhitaṃ sākṣivarajitam /

svahastalekhyaṃ vijñeyaṃ pramāṇaṃ tatsmṛtaṃ budhaiḥ //

Note:

grāhakeṇa svahastena likhitaṃ sākṣi-varajitam /

svahasta-lekhyaṃ vijñeyaṃ pramāṇaṃ tat-smṛtaṃ budhaiḥ //

utpattijātisaṃjñāṃ ca dhanasaṃkhyāṃ ca lekhayet /

smaraty evaṃ prayuktasya naśyed arthas tv alekhitaḥ //

Note:

utpatti-jāti-saṃjñāṃ ca dhana-saṃkhyāṃ ca lekhayet /

smaraty evaṃ prayuktasya naśyed arthas tv alekhitaḥ //

lekhyaṃ tu sākṣimatkāryam aviluptākṣarakramam /

deśācārasthitiyutaṃ samagraṃ sarvavastuṣu //

Note:

lekhyaṃ tu sākṣimat-kāryam avilupta-akṣara-kramam /

deśa-ācāra-sthiti-yutaṃ samagraṃ sarva-vastuṣu //

varṇavākyakriyāyuktam asaṃdigdhaṃ sphuṭākṣaram /

ahīnakramacihnaṃ ca lekhyaṃ tat siddhim āpnuyāt //

Note:

varṇa-vākya-kriyā-yuktam asaṃdigdhaṃ sphuṭa-akṣaram /

ahīna-krama-cihnaṃ ca lekhyaṃ tat siddhim āpnuyāt //

cātruvidyapuraśreṇīgaṇapaurādikasthitiḥ /

tatsidhyarthaṃ tu yal lekhyaṃ tad bhavet sthitipatrakam //

Note:

cātruvidya-pura-śreṇīgaṇa-paura-ādika-sthitiḥ /

tat-sidhy-arthaṃ tu yal lekhyaṃ tad bhavet sthiti-patrakam //

abhiśāpe samuttīrṇe prāyaścitte kṛte janaiḥ /

viśuddhipatrakaṃ jñeyaṃ tebhyaḥ sākṣisamanvitam //

Note:

abhiśāpe samuttīrṇe prāyaścitte kṛte janaiḥ /

viśuddhi-patrakaṃ jñeyaṃ tebhyaḥ sākṣi-samanvitam //

uttameṣu samasteṣu abhiśāpe samāgate /

vṛttānuvādalekhyaṃ yat taj jñeyaṃ sandhipatrakam //

Note:

uttameṣu samasteṣu abhiśāpe samāgate /

vṛtta-anuvāda-lekhyaṃ yat taj jñeyaṃ sandhi-patrakam //

sīmāvivāde nirṇīte sīmāpatraṃ vidhīyate //

Note:

sīmā-vivāde nirṇīte sīmā-patraṃ vidhīyate //

rājñaḥ svahastasaṃyuktaṃ samudrācihnitaṃ tathā /

rājakīyaṃ smṛtaṃ lekhyaṃ sarveṣv artheṣu sākṣimat //

Note:

rājñaḥ sva-hasta-saṃyuktaṃ samudrā-cihnitaṃ tathā /

rājakīyaṃ smṛtaṃ lekhyaṃ sarveṣv artheṣu sākṣimat //

arthipratyarthivākyāni pratijñā sākṣivāk tathā /

nirṇayaś ca yathā tasya yathā cāvadhṛtaṃ svayam //

Note:

arthi-pratyarthi-vākyāni pratijñā sākṣi-vāk tathā /

nirṇayaś ca yathā tasya yathā ca avadhṛtaṃ svayam //

etad yathākṣaraṃ lekhye yathāpūrvaṃ niveśayet /

abhiyoktṛabhiyuktānāṃ vacanaṃ prāṅ niveśayet //

Note:

etad yathā-akṣaraṃ lekhye yathā-pūrvaṃ niveśayet /

abhiyoktṛ-abhiyuktānāṃ vacanaṃ prāṅ niveśayet //

sabhyānāṃ prāḍvivākasya kulānāṃ vā tataḥ param /

niścayaṃ smṛtiśāstrasya mataṃ tatraiva lekhayet //

Note:

sabhyānāṃ prāḍvivākasya kulānāṃ vā tataḥ param /

niścayaṃ smṛti-śāstrasya mataṃ tatra eva lekhayet //

siddhenārthena saṃyojyo vādī satkārapūrvakam /

lekhyaṃ svahastasaṃyuktaṃ tasmai dadyāt tu pārthivaḥ //

Note:

siddhena arthena saṃyojyo vādī satkāra-pūrvakam /

lekhyaṃ sva-hasta-saṃyuktaṃ tasmai dadyāt tu pārthivaḥ //

sabhāsadaś ca ye tatra smṛtiśāstravidaḥ sthitāḥ /

yathālekhyavidhhau tadvat svahastaṃ tatra dāpayet //

Note:

sabhā-sadaś ca ye tatra smṛti-śāstra-vidaḥ sthitāḥ /

yathā-lekhya-vidhhau tadvat sva-hastaṃ tatra dāpayet //

anena vidhinā lekhyaṃ paścātkāraṃ vidur budhāḥ /
nirastā tu kriyā yatra pramāṇenaiva vādinā /
paścātkāro bhavet tatra na sarvāsu vidhīyate //

Note:

anena vidhinā lekhyaṃ paścāt-kāraṃ vidur budhāḥ /
nirastā tu kriyā yatra pramāṇena eva vādinā /
paścāt-kāro bhavet tatra na sarvāsu vidhīyate //

anyavādīādihīnebhya itareṣāṃ pradīyate /

[36]

vṛttānuvādasaṃsiddhaṃ tac ca syāj jayapatrakam //

Note:

anya-vādī-ādi-hīnebhya itareṣāṃ pradīyate /

[36]

vṛtta-anuvāda-saṃsiddhaṃ tac ca syāj jaya-patrakam //

Note: [lekhya-parīkṣā]

rājājñayā samāhūya yathānyāyaṃ vicārayet /

lekhyācāreṇa likhitaṃ sākṣyācāreṇa sākṣiṇaḥ //

Note:

rāja-ājñayā samāhūya yathā-nyāyaṃ vicārayet /

lekhya-ācāreṇa likhitaṃ sākṣya-ācāreṇa sākṣiṇaḥ //

varṇavākyakriyāyuktam asaṃdigdhaṃ sphuṭākṣaram /

ahīnakramacihnaṃ ca lekhyaṃ tatsiddhim āpnuyāt //

Note:

varṇa-vākya-kriyā-yuktam asaṃdigdhaṃ sphuṭa-akṣaram /

ahīna-krama-cihnaṃ ca lekhyaṃ tat-siddhim āpnuyāt //

deśācārayutaṃ varṣam āsapakṣādivṛddhimat /

ṛṇisākṣilekhakānām hastāṅgam lekhyam ucyate //

Note:

deśa-ācāra-yutaṃ varṣam āsapakṣa-ādi-vṛddhimat /

ṛṇi-sākṣi-lekhakānām hasta-aṅgam lekhyam ucyate //

sthānabhraṣṭās tv apaṅktisthāḥ saṃdigdhā lakṣaṇacyutāḥ /

yadā tu saṃsthitā varṇāḥ kūṭalekhyaṃ tadā bhavet //

Note:

sthāna-bhraṣṭās tv apaṅkti-sthāḥ saṃdigdhā lakṣaṇa-cyutāḥ /

yadā tu saṃsthitā varṇāḥ kūṭa-lekhyaṃ tadā bhavet //

deśācāraviruddhaṃ yat saṃdigdhaṃ kramavarjitam /

kṛtam asvāminā yac ca sādhyahīnaṃ ca duṣyati //

Note:

deśa-ācāra-viruddhaṃ yat saṃdigdhaṃ krama-varjitam /

kṛtam asvāminā yac ca sādhya-hīnaṃ ca duṣyati //

mattenopādhibhītena tathonmattena pīḍitaiḥ /

strībhir bālāsvatantraiś ca kṛtaṃ lekhyaṃ na sidhyati //

Note:

mattena upādhi-bhītena tatha ūnmattena pīḍitaiḥ /

strībhir bāla-asvatantraiś ca kṛtaṃ lekhyaṃ na sidhyati //

khyāpitaṃ ced dvitīye 'hni na kaścid vinivartayet /

tathā tat syāt pramāṇaṃ tu mattonmattakṛtād ṛte //

Note:

khyāpitaṃ ced dvitīye 'hni na kaścid vinivartayet /

tathā tat syāt pramāṇaṃ tu matta-unmatta-kṛtād ṛte //

sākṣidoṣād bhaved duṣṭaṃ patraṃ vai lekhakasya vā /

[37]

dhanikasyopadhādoṣāt tathā dhāraṇikasya vā //

Note:

sākṣi-doṣād bhaved duṣṭaṃ patraṃ vai lekhakasya vā /

[37]

dhanikasya upadhā-doṣāt tathā dhāraṇikasya vā //

duṣṭair duṣṭaṃ bhavel lekhyaṃ śuddhaṃ śuddhair vinirdiśet /

tat patram upadhāduṣṭaiḥ sākṣilekhakakārakaiḥ //

Note:

duṣṭair duṣṭaṃ bhavel lekhyaṃ śuddhaṃ śuddhair vinirdiśet /

tat patram upadhā-duṣṭaiḥ sākṣi-lekhaka-kārakaiḥ //

pramāṇasya hi ye doṣā vaktavyās te vivādinā /

gūḍhās tu prakaṭāḥ sabhyaiḥ kāle śāstrapradarśanāt //

Note:

pramāṇasya hi ye doṣā vaktavyās te vivādinā /

gūḍhās tu prakaṭāḥ sabhyaiḥ kāle śāstra-pradarśanāt //

sākṣilekhakakartāraḥ kūṭatāṃ yānti te yathā /

tathā doṣāḥ prayoktavyā duṣṭair lekhyaṃ praduṣyāta //

Note:

sākṣi-lekhaka-kartāraḥ kūṭatāṃ yānti te yathā /

tathā doṣāḥ prayoktavyā duṣṭair lekhyaṃ praduṣyāta //

na lekhakena likhitaṃ na dṛṣṭaṃ sākṣibhis tathā /

evaṃ pratyarthinokte tu kūṭalekhyaṃ prakīrtitam //

Note:

na lekhakena likhitaṃ na dṛṣṭaṃ sākṣibhis tathā /

evaṃ pratyarthina ūkte tu kūṭa-lekhyaṃ prakīrtitam //

nātathyena pramāṇaṃ tu doṣeṇaiva tu dūṣayet /

mithyābhiyoge daṇḍyaḥ syāt sādhyārthāc cāpi hīyate //

Note:

na atathyena pramāṇaṃ tu doṣeṇa eva tu dūṣayet /

mithyā-abhiyoge daṇḍyaḥ syāt sādhya-arthāc ca api hīyate //

evaṃ duṣṭaṃ nṛpasthāne yasmiṃs tad dhi vicāryate /

vimṛśya brāhmaṇaiḥ sārdhaṃ patradoṣān nirūpayet //

Note:

evaṃ duṣṭaṃ nṛpa-sthāne yasmiṃs tad dhi vicāryate /

vimṛśya brāhmaṇaiḥ sārdhaṃ patra-doṣān nirūpayet //

yena te kūṭatāṃ yānti sākṣilekhakakārakāḥ /

tena duṣṭaṃ bhavel lekhyaṃ śuddhaiḥ śuddhiṃ vinirdiśet //

Note:

yena te kūṭatāṃ yānti sākṣi-lekhaka-kārakāḥ /

tena duṣṭaṃ bhavel lekhyaṃ śuddhaiḥ śuddhiṃ vinirdiśet //

[38]

dhanikena svahastena likhitaṃ sākṣivarjitam /

bhavet kūṭaṃ na cet kartā kṛtaṃ hīti vibhāvayet //

Note:

dhanikena svahastena likhitaṃ sākṣi-varjitam /

bhavet kūṭaṃ na cet kartā kṛtaṃ hi iti vibhāvayet //

dattaṃ lekhye svahastaṃ tu ṛṇiko yadi nihnate /

patrasthaiḥ sākṣibhir vācyo lekhakasya matena vā //

Note:

dattaṃ lekhye svahastaṃ tu ṛṇiko yadi nihnate /

patra-sthaiḥ sākṣibhir vācyo lekhakasya matena vā //

kṛtākṛtavivādeṣu sākṣibhiḥ patranirṇayaḥ /

dūṣite patrake vādī tadārūḍhāṃs tu nirdiśet //

Note:

kṛta-akṛta-vivādeṣu sākṣibhiḥ patra-nirṇayaḥ /

dūṣite patrake vādī tad-ārūḍhāṃs tu nirdiśet //

trividhasyāpi lekhyasya bhrāntiḥ sañjāyate nṛṇām /

ṛṇisākṣilekhakānāṃ hastoktyā sādhayet tataḥ //

Note:

trividhasya api lekhyasya bhrāntiḥ sañjāyate nṛṇām /

ṛṇi-sākṣi-lekhakānāṃ hasta-uktyā sādhayet tataḥ //

atha pañcatvam āpanno lekhakaḥ saha sākṣibhiḥ /

tatsvahastādibhis teṣāṃ viśudhyet tu na saṃśayaḥ //

Note:

atha pañcatvam āpanno lekhakaḥ saha sākṣibhiḥ /

tat-svahasta-ādibhis teṣāṃ viśudhyet tu na saṃśayaḥ //

ṛṇisvahastasaṃdehe jīvato vā mṛtasya vā /

tatsvahastakṛtair anyaiḥ patrais tallekhyanirṇayaḥ //

Note:

ṛṇi-svahasta-saṃdehe jīvato vā mṛtasya vā /

tat-svahasta-kṛtair anyaiḥ patrais tal-lekhya-nirṇayaḥ //

samudre 'pi lekhye mṛtāḥ sarve 'pi te sthitāḥ (?) /

likhitaṃ tatpramāṇaṃ tu mṛteṣv api hi teṣu ca //

Note:

samudre 'pi lekhye mṛtāḥ sarve 'pi te sthitāḥ (?) /

likhitaṃ tat-pramāṇaṃ tu mṛteṣv api hi teṣu ca //

pratyakṣam anumānena na kadācit prabādhyate /

tasmāl lekhyasya duṣṭasya vacobhiḥ sākṣiṇāṃ bhavet //

Note:

pratyakṣam anumānena na kadācit prabādhyate /

tasmāl lekhyasya duṣṭasya vacobhiḥ sākṣiṇāṃ bhavet //

[39]

nirṇayaḥ svadhanārthaṃ hi patraṃ dūṣayati svayam /

likhitaṃ likhitenaiva sākṣimatsākṣibhir haret //

Note:

nirṇayaḥ svadhana-arthaṃ hi patraṃ dūṣayati svayam /

likhitaṃ likhitena eva sākṣimat-sākṣibhir haret //

kūṭoktau sākṣiṇāṃ vākyāl lekhakasya ca patrakam /

nayec chuddhiṃ na yaḥ kūṭaṃ sa dāpyo damam uttamam //

Note:

kūṭa-uktau sākṣiṇāṃ vākyāl lekhakasya ca patrakam /

nayec chuddhiṃ na yaḥ kūṭaṃ sa dāpyo damam uttamam //

āḍhyasya nikaṭasthasya yac chaktena na yācitam /

śuddharṇaśaṅkayā tat tu lekhyaṃ durbalatām iyāt //

Note:

āḍhyasya nikaṭa-sthasya yac chaktena na yācitam /

śuddharṇa-śaṅkayā tat tu lekhyaṃ durbalatām iyāt //

lekhyaṃ triṃśatsamātītam adṛṣṭāśrāvitaṃ ca yat /

na tat siddhim avāpnoti tiṣṭhatsv api hi sākṣiṣu //

Note:

lekhyaṃ triṃśat-samā-atītam adṛṣṭa-aśrāvitaṃ ca yat /

na tat siddhim avāpnoti tiṣṭhatsv api hi sākṣiṣu //

prayukte śāntalābhe tu likhitaṃ yo na darśayet /

naiva yāceta ṛṇikaṃ na tat siddhim avāpnuyāt //

Note:

prayukte śānta-lābhe tu likhitaṃ yo na darśayet /

na eva yāceta ṛṇikaṃ na tat siddhim avāpnuyāt //

paścāt kāranibaddhaṃ yat tad yatnena vicārayet /

yadi syād yuktiyuktaṃ tu pramāṇaṃ likhitaṃ tadā //

Note:

paścāt kāra-nibaddhaṃ yat tad yatnena vicārayet /

yadi syād yukti-yuktaṃ tu pramāṇaṃ likhitaṃ tadā //

anyathā dūrataḥ kāryaṃ punar eva vinirṇayet /
atathyaṃ tathyabhāvena sthāpitaṃ jñānavibhramāt /
nivartyaṃ tatpramāṇaṃ syād yatnenāpi kṛtaṃ nṛpaiḥ //

Note:

anyathā dūrataḥ kāryaṃ punar eva vinirṇayet /
atathyaṃ tathya-bhāvena sthāpitaṃ jñāna-vibhramāt /
nivartyaṃ tat-pramāṇaṃ syād yatnena api kṛtaṃ nṛpaiḥ //

mudrāśuddhaṃ kriyāśuddhaṃ bhuktiśuddhaṃ sacihnakam /

rājñaḥ svahastasaṃśuddhaṃ śuddhim āyāti śāsanam //

Note:

mudrā-śuddhaṃ kriyā-śuddhaṃ bhukti-śuddhaṃ sacihnakam /

rājñaḥ sva-hasta-saṃśuddhaṃ śuddhim āyāti śāsanam //

nirdoṣaṃ prathitaṃ yat tu lekhyaṃ tat siddhim āpnuyāt //

Note:

nirdoṣaṃ prathitaṃ yat tu lekhyaṃ tat siddhim āpnuyāt //

dṛṣṭe patre sphuṭān doṣān noktav ānṛṇiko yadi /

[40]

tato viṃśativarṣāṇi sthitaṃ patraṃ sthiraṃ bhavet //

Note:

dṛṣṭe patre sphuṭān doṣān na uktav ānṛṇiko yadi /

[40]

tato viṃśati-varṣāṇi sthitaṃ patraṃ sthiraṃ bhavet //

śaktasya saṃnidhāv arthe yena lekhyena bhujyate /

varṣāṇi viṃśatiṃ yāvat tat patraṃ doṣavarjitam //

Note:

śaktasya saṃnidhāv arthe yena lekhyena bhujyate /

varṣāṇi viṃśatiṃ yāvat tat patraṃ doṣa-varjitam //

atha viṃśativarṣāṇi ādhir bhuktaḥ suniścitam /

tena lekhyena tat siddhir lekhyadoṣavivarjitā //

Note:

atha viṃśati-varṣāṇi ādhir bhuktaḥ suniścitam /

tena lekhyena tat siddhir lekhya-doṣa-vivarjitā //

sīmāvivāde nirṇīte sīmāpatraṃ vidhīyate /

tasya doṣāḥ pravaktavyā yāvad varṣāṇi viṃśatiḥ //

Note:

sīmā-vivāde nirṇīte sīmā-patraṃ vidhīyate /

tasya doṣāḥ pravaktavyā yāvad varṣāṇi viṃśatiḥ //

ādhānasahitaṃ yatra ṛṇaṃ lekhye niveśitam /

mṛtasākṣi pramāṇaṃ tu svalpabhogeṣu tadviduḥ //

Note:

ādhāna-sahitaṃ yatra ṛṇaṃ lekhye niveśitam /

mṛta-sākṣi pramāṇaṃ tu svalpa-bhogeṣu tad-viduḥ //

prāptaṃ vānena cet kiñcid dānaṃ cāpy anirūpitam /

vināpi mudrayā lekhyaṃ pramāṇaṃ mṛtasākṣikam //

Note:

prāptaṃ va ānena cet kiñcid dānaṃ ca apy anirūpitam /

vina āpi mudrayā lekhyaṃ pramāṇaṃ mṛta-sākṣikam //

yadi labdhaṃ bhavet kiñcit prajñaptir vā kṛtā bhavet /

pramāṇam eva likhitaṃ mṛtā yady api sākṣiṇaḥ //

Note:

yadi labdhaṃ bhavet kiñcit prajñaptir vā kṛtā bhavet /

pramāṇam eva likhitaṃ mṛtā yady api sākṣiṇaḥ //

[41]

darśitaṃ pratikālaṃ yad grāhitaṃ smāritaṃ tathā /

lekhyaṃ sidhyati sarvatra mṛteṣv api ca sākṣiṣu //

Note:

darśitaṃ pratikālaṃ yad grāhitaṃ smāritaṃ tathā /

lekhyaṃ sidhyati sarvatra mṛteṣv api ca sākṣiṣu //

na divyaiḥ sākṣibhir vāpi hīyate likhitaṃ kvacit /

lekhyadharmaḥ sadā śreṣṭho hy ato nānyena hīyate //

Note:

na divyaiḥ sākṣibhir va āpi hīyate likhitaṃ kvacit /

lekhya-dharmaḥ sadā śreṣṭho hy ato na anyena hīyate //

tadyuktapratilekhyena tadviśiṣṭena vā sadā /

lekhyakriyā nirasyeta nirasyānyena na kvacit //

Note:

tad-yukta-pratilekhyena tad-viśiṣṭena vā sadā /

lekhya-kriyā nirasyeta nirasya anyena na kvacit //

darpaṇasthaṃ yathā bimbam asatsad iva dṛśyate /

tathā lekhyasya bimbāni kurvanti kuśalā janāḥ //

Note:

darpaṇa-sthaṃ yathā bimbam asat-sad iva dṛśyate /

tathā lekhyasya bimbāni kurvanti kuśalā janāḥ //

dravyaṃ gṛhītvā yal lekhyaṃ parasmai saṃpradīyate /

channam anyena cārūḍhaṃ saṃyataṃ cānyaveśmani //

Note:

dravyaṃ gṛhītvā yal lekhyaṃ parasmai saṃpradīyate /

channam anyena cā arūḍhaṃ saṃyataṃ ca anya-veśmani //

datte vṛtte 'tha vā dravye kvacillikhitapūrvake /

eṣa eva vidhir jñeyo lekhyaśuddhivinirṇaye //

Note:

datte vṛtte 'tha vā dravye kvacil-likhita-pūrvake /

eṣa eva vidhir jñeyo lekhya-śuddhi-vinirṇaye //

sthāvare vikrayādhāne lekhyaṃ kūṭaṃ karoti yaḥ /

sa samyagbhāvitaḥ kāryo jihvāpāṇyaṅghrivarjitaḥ //

Note:

sthāvare vikraya-ādhāne lekhyaṃ kūṭaṃ karoti yaḥ /

sa samyag-bhāvitaḥ kāryo jihvā-pāṇy-aṅghri-varjitaḥ //

malair yad bheditaṃ dagdhaṃ chidritaṃ vītam eva vā /

tad anyat kārayel lekhyaṃ svedenollikhitaṃ tathā //

Note:

malair yad bheditaṃ dagdhaṃ chidritaṃ vītam eva vā /

tad anyat kārayel lekhyaṃ svedena ullikhitaṃ tathā //

Note: [bhuktiḥ]

likhitaṃ sākṣiṇo bhuktiḥ pramāṇatrayam iṣyate /

pramāṇeṣu smṛtā bhukteḥ sal lekhasamatā nṛṇām //

Note:

likhitaṃ sākṣiṇo bhuktiḥ pramāṇa-trayam iṣyate /

pramāṇeṣu smṛtā bhukteḥ sal lekha-samatā nṛṇām //

rathyānirgamanadvārajalavāhādisaṃśaye /

bhuktir eva tu gurvī syāt pramāṇeṣv iti niścayaḥ //

Note:

rathyā-nirgamana-dvārajala-vāha-ādi-saṃśaye /

bhuktir eva tu gurvī syāt pramāṇeṣv iti niścayaḥ //

anumānād guruḥ sakṣī sākṣibhyo likhitaṃ guru /

avyāhatā tripuruṣī bhuktir ebhyo garīyasī //

Note:

anumānād guruḥ sakṣī sākṣibhyo likhitaṃ guru /

avyāhatā tri-puruṣī bhuktir ebhyo garīyasī //

nopabhoge balaṃ kāryam āhartrā tatsutena vā /

paśustrīpuruṣādīnām iti dharmo vyavasthitaḥ //

Note:

na upabhoge balaṃ kāryam āhartrā tat-sutena vā /

paśu-strī-puruṣādīnām iti dharmo vyavasthitaḥ //

bhuktis tu dvividhā proktā sāgamānāgamā tathā /

tripuruṣī yā svatantrā sā ced alpā tu sāgamā //

Note:

bhuktis tu dvividhā proktā sāgama-anāgamā tathā /

tri-puruṣī yā svatantrā sā ced alpā tu sāgamā //

mukhyā paitāmahī bhuktiḥ paitṛkī cāpi saṃmatā /

tribhir etair avicchinnā sthirā ṣaṣṭyābdikī matā //

Note:

mukhyā paitāmahī bhuktiḥ paitṛkī ca api saṃmatā /

tribhir etair avicchinnā sthirā ṣaṣṭy-ābdikī matā //

sāgamena tu bhuktena samyagbhuktaṃ yadā tu yat /

āhartā labhate tat tu nāpahāryaṃ tu tat kvacit //

Note:

sāgamena tu bhuktena samyag-bhuktaṃ yadā tu yat /

āhartā labhate tat tu na apahāryaṃ tu tat kvacit //

pranaṣṭāgamalekhyena bhogārūḍhena vādinā /

kālaḥ pramāṇaṃ dānaṃ ca kīrtanīyāni saṃsadi //

Note:

pranaṣṭa-āgama-lekhyena bhoga-ārūḍhena vādinā /

kālaḥ pramāṇaṃ dānaṃ ca kīrtanīyāni saṃsadi //

smārtakāle kriyā bhūmeḥ sāgamā bhuktir iṣyate /

asmārte 'nugamābhāvāt kramāt tripuruṣāgatā //

Note:

smārta-kāle kriyā bhūmeḥ sāgamā bhuktir iṣyate /

asmārte 'nugama-abhāvāt kramāt tri-puruṣa-āgatā //

[43]

ādau tu kāraṇaṃ madhye bhuktis tu sāgamā (?) /

kāraṇaṃ bhuktir evaikā saṃtatā yā tripauruṣī //

Note:

ādau tu kāraṇaṃ madhye bhuktis tu sāgamā (?) /

kāraṇaṃ bhuktir eva ekā saṃtatā yā tripauruṣī //

āhartā bhuktiyukto 'pi lekhyadoṣān viśodhayet /

tatsuto bhuktidoṣāṃs tu lekhyadoṣāṃs tu nāpnuyāt //

Note:

āhartā bhukti-yukto 'pi lekhya-doṣān viśodhayet /

tat-suto bhukti-doṣāṃs tu lekhya-doṣāṃs tu nā apnuyāt //

yenopāttaṃ hi yad dravyaṃ so 'bhiyuktas tad uddharet /

cirakālopabhoge 'pi bhuktis tasyaiva neṣyate //

Note:

yena upāttaṃ hi yad dravyaṃ so 'bhiyuktas tad uddharet /

cira-kāla-upabhoge 'pi bhuktis tasya eva na iṣyate //

cirantanam avijñātaṃ bhogaṃ lobhān na cālayet //

Note:

cirantanam avijñātaṃ bhogaṃ lobhān na cālayet //

pitrā bhuktaṃ tu yad dravyaṃ bhuktyācāreṇa dharmataḥ /

tasmin prete na vācyo 'sau bhuktyā prāptaṃ hi tasya tat //

Note:

pitrā bhuktaṃ tu yad dravyaṃ bhukty-ācāreṇa dharmataḥ /

tasmin prete na vācyo 'sau bhuktyā prāptaṃ hi tasya tat //

tribhir eva tu yā bhuktā puruṣair bhū yathāvidhi /

lekhyābhāve 'pi tāṃ tatra caturthaḥ samavāpnuyāt //

Note:

tribhir eva tu yā bhuktā puruṣair bhū yathā-vidhi /

lekhya-abhāve 'pi tāṃ tatra caturthaḥ samavāpnuyāt //

yathā kṣīraṃ janayati dadhi kālād rasānvitam /

dānahetus tathā kālād bhogas tripuruṣāgataḥ //

Note:

yathā kṣīraṃ janayati dadhi kālād rasa-anvitam /

dāna-hetus tathā kālād bhogas tri-puruṣa-āgataḥ //

bhuktir balavatī śāstre saṃtatā yā cirantanī /

vicchinnāpi sā jñeyā yā tu pūrvaprasādhitā //

Note:

bhuktir balavatī śāstre saṃtatā yā cirantanī /

vicchinna āpi sā jñeyā yā tu pūrva-prasādhitā //

na bhogaṃ kalpayet strīṣu devarājadhaneṣu ca /

bālaśrotriyavit te ca mātṛtaḥ pitṛtaḥ kramāt //

Note:

na bhogaṃ kalpayet strīṣu deva-rāja-dhaneṣu ca /

bāla-śrotriyavit te ca mātṛtaḥ pitṛtaḥ kramāt //

[44]

brahmacarī caret kaścid avrataṃ ṣaṭtriṃśadābdikam /

arthārthī cānyaviṣaye dīrghakālaṃ vasen naraḥ //

Note:

brahmacarī caret kaścid avrataṃ ṣaṭtriṃśad-ābdikam /

artha-arthī ca anya-viṣaye dīrgha-kālaṃ vasen naraḥ //

samāvṛtto 'vratī kuryāt svadhanānveṣaṇaṃ tataḥ /

pañcāśadābdiko bhogas tad dhanasyāpahārakaḥ //

Note:

samāvṛtto 'vratī kuryāt svadhana-anveṣaṇaṃ tataḥ /

pañcāśad-ābdiko bhogas tad dhanasya apahārakaḥ //

pravivedaṃ dvādaśābdaḥ kālo vidyārthināṃ smṛtaḥ /

śilpavidyārthināṃ caiva grahaṇāntaḥ prakīrtitaḥ //

Note:

pravivedaṃ dvādaśa-ābdaḥ kālo vidyā-arthināṃ smṛtaḥ /

śilpa-vidyā-arthināṃ ca eva grahaṇa-antaḥ prakīrtitaḥ //

suhṛdbhir bandhubhiś caiṣāṃ yat svaṃ bhuktam apaśyatām /

nṛpāparādhināṃ caiva na tat kālena hīyate //

Note:

suhṛdbhir bandhubhiś ca eṣāṃ yat svaṃ bhuktam apaśyatām /

nṛpa-apara-adhināṃ ca eva na tat kālena hīyate //

sanābhibhir bāndhavaiś ca yad bhuktaṃ svajanais tathā /

bhogāt tatra na siddhiḥ syād bhogam anyatra kalpayet //

Note:

sanābhibhir bāndhavaiś ca yad bhuktaṃ sva-janais tathā /

bhogāt tatra na siddhiḥ syād bhogam anyatra kalpayet //

Note: [yuktiḥ]

arthinābhyarthito yas tu vighātaṃ na prayojayet /

tricatuḥpañcakṛtvo vā paras tad ṛṇī bhavetNote: (?) //

Note:

arthina ābhyarthito yas tu vighātaṃ na prayojayet /

tricatuḥpañca-kṛtvo vā paras tad ṛṇī bhavetNote: (?) //

dānaṃ prajñāpanā bhedaḥ saṃpralobhakriyā ca yā /

cittāpanayanaṃ caiva hetavo hi vibhāvakāḥ //

Note:

dānaṃ prajñāpanā bhedaḥ saṃpralobha-kriyā ca yā /

citta-apanayanaṃ ca eva hetavo hi vibhāvakāḥ //

eṣām anyatamo yatra vādinā bhāvito bhavet /

mūlakriyā tu tatra syād bhāvite vādinihnave //

Note:

eṣām anyatamo yatra vādinā bhāvito bhavet /

mūla-kriyā tu tatra syād bhāvite vādi-nihnave //

Note: [sākṣiṇaḥ]

na kālaharaṇaṃ kāryaṃ rājñā sākṣiprabhāṣaṇe /

mahān doṣo bhavet kālād dharmavyāvṛttilakṣaṇaḥ //

Note:

na kāla-haraṇaṃ kāryaṃ rājñā sākṣi-prabhāṣaṇe /

mahān doṣo bhavet kālād dharma-vyāvṛtti-lakṣaṇaḥ //

[45]

upasthitān parīkṣeta sākṣiṇo nṛpatiḥ svayam /

sākṣibhir bhāṣitaṃ vākyaṃ sabhyaiḥ saha parīkṣayet //

Note:

upasthitān parīkṣeta sākṣiṇo nṛpatiḥ svayam /

sākṣibhir bhāṣitaṃ vākyaṃ sabhyaiḥ saha parīkṣayet //

samyakkriyāparijñāne deyaḥ kālas tu sākṣiṇām /

saṃdigdhaṃ yatra sākṣyaṃ syāt sadyaḥ spaṣṭaṃ vivādayet //

Note:

samyak-kriyā-parijñāne deyaḥ kālas tu sākṣiṇām /

saṃdigdhaṃ yatra sākṣyaṃ syāt sadyaḥ spaṣṭaṃ vivādayet //

sabhāntaḥ sākṣiṇaḥ sarvān arthipratyarthisaṃnidhau /

prāṅvivāko niyuñjīta vidhinānena sāntvayan //

Note:

sabhāntaḥ sākṣiṇaḥ sarvān arthi-pratyarthi-saṃnidhau /

prāṅ-vivāko niyuñjīta vidhina ānena sāntvayan //

yad dvayor anayor vettha kārye 'smiṃś ceṣṭitaṃ mithaḥ /

tad brūta sarvaṃ satyena yuṣmākaṃ hy atra sākṣitā //

Note:

yad dvayor anayor vettha kārye 'smiṃś ceṣṭitaṃ mithaḥ /

tad brūta sarvaṃ satyena yuṣmākaṃ hy atra sākṣitā //

devabrāhmanasānnidhye sākṣyaṃ pṛcched ṛtaṃ dvijān /

udaṅmukhān prāṅmukhān vā pūrvāhṇe vai śuciḥ śucīn //

Note:

deva-brāhmana-sānnidhye sākṣyaṃ pṛcched ṛtaṃ dvijān /

udaṅ-mukhān prāṅ-mukhān vā pūrva-āhṇe vai śuciḥ śucīn //

āhūya sākṣiṇaḥ pṛcchen niyamya śapathair bhṛśam /

samastān viditācārān vijñātārthān pṛthakpṛthak //

Note:

āhūya sākṣiṇaḥ pṛcchen niyamya śapathair bhṛśam /

samastān vidita-ācārān vijñāta-arthān pṛthak-pṛthak //

arthipratyarthisāṃnidhyād anubhūtaṃ tu yad bhavet /

tad grāhyaṃ sākṣiṇo vākyam anyathā na bṛhaspatiḥ //

Note:

arthi-pratyarthi-sāṃnidhyād anubhūtaṃ tu yad bhavet /

tad grāhyaṃ sākṣiṇo vākyam anyathā na bṛhaspatiḥ //

prakhyātakulaśīlāś ca lobhamohavivarjitāḥ /

āptāḥ śuddhā viśiṣṭā ye teṣāṃ sākṣyam asaṃśayam //

Note:

prakhyāta-kula-śīlāś ca lobha-moha-vivarjitāḥ /

āptāḥ śuddhā viśiṣṭā ye teṣāṃ sākṣyam asaṃśayam //

vibhāvyo vādinā yādṛk sadṛśair eva bhāvayet /

notkṛṣṭaś cāvakṛṣṭas tu sākṣibhir bhāvayet sadā //

Note:

vibhāvyo vādinā yādṛk sadṛśair eva bhāvayet /

na utkṛṣṭaś ca avakṛṣṭas tu sākṣibhir bhāvayet sadā //

liṅginaḥ śreṇipūgāś ca vaṇigvrātās tathāpare /

samūhasthāś ca ye cānye vargās tān abravīd bhṛguḥ //

Note:

liṅginaḥ śreṇi-pūgāś ca vaṇig-vrātās tatha āpare /

samūha-sthāś ca ye ca anye vargās tān abravīd bhṛguḥ //

dāsacāraṇamallānāṃ hastyaśvāyudhajīvinām /
pratyekaikaṃ samūhānāṃ nāyakā vargiṇas tathā /
teṣāṃ vādaḥ svavargeṣu vargiṇas teṣu sākṣiṇaḥ //

Note:

dāsa-cāraṇa-mallānāṃ hasty-aśva-āyudha-jīvinām /
pratyekaikaṃ samūhānāṃ nāyakā vargiṇas tathā /
teṣāṃ vādaḥ sva-vargeṣu vargiṇas teṣu sākṣiṇaḥ //

strīṇāṃ sākṣyaṃ striyaḥ kuryur dvijānāṃ sadṛśā dvijāḥ /

śūdrāś ca santaḥ śūdrāṇām antyānām antyayonayaḥ //

Note:

strīṇāṃ sākṣyaṃ striyaḥ kuryur dvijānāṃ sadṛśā dvijāḥ /

śūdrāś ca santaḥ śūdrāṇām antyānām antya-yonayaḥ //

aśakya āgamo yatra videśaprativāsinām /

traividyaprahitaṃ tatra lekhyasākṣyaṃ pravādayet //

Note:

aśakya āgamo yatra videśa-prativāsinām /

traividya-prahitaṃ tatra lekhya-sākṣyaṃ pravādayet //

abhyantaras tu nikṣepe sākṣyam eko 'pi vācyate /

arthinā prahitaḥ sākṣī bhavaty eko 'pi dūtakaḥ //

Note:

abhyantaras tu nikṣepe sākṣyam eko 'pi vācyate /

arthinā prahitaḥ sākṣī bhavaty eko 'pi dūtakaḥ //

saṃskṛtaṃ yena yat paṇyaṃ tat tenaiva vibhāvayet /

eka eva pramāṇaṃ sa vivāde tatra kīrtitaḥ //

Note:

saṃskṛtaṃ yena yat paṇyaṃ tat tena eva vibhāvayet /

eka eva pramāṇaṃ sa vivāde tatra kīrtitaḥ //

lekhakaḥ prāṅvivākaś ca sabhyāś caivānupūrvaśaḥ /

nṛpe paśyati yat kāryaṃ sākṣiṇaḥ samudāhṛtāḥ //

Note:

lekhakaḥ prāṅ-vivākaś ca sabhyāś ca eva anupūrvaśaḥ /

nṛpe paśyati yat kāryaṃ sākṣiṇaḥ samudāhṛtāḥ //

anye punar anirdiṣṭāḥ sākṣiṇaḥ samudāhṛtāḥ /

grāmaś ca prāṅvivākaś ca rājā ca vyavahāriṇām //

Note:

anye punar anirdiṣṭāḥ sākṣiṇaḥ samudāhṛtāḥ /

grāmaś ca prāṅ-vivākaś ca rājā ca vyavahāriṇām //

kāryeṣv abhyantaro yaś ca arthinā prahitaś ca yaḥ /

kulyāḥ kulavivādeṣu bhaveyus te 'pi sākṣiṇaḥ //

Note:

kāryeṣv abhyantaro yaś ca arthinā prahitaś ca yaḥ /

kulyāḥ kula-vivādeṣu bhaveyus te 'pi sākṣiṇaḥ //

rikthabhāgavivāde tu saṃdehe samupasthite /

kulyānāṃ vacanaṃ tatra pramāṇaṃ tadviparyaye //

Note:

riktha-bhāga-vivāde tu saṃdehe samupasthite /

kulyānāṃ vacanaṃ tatra pramāṇaṃ tad-viparyaye //

sākṣiṇāṃ likhitānāṃ tu nirdiṣṭānāṃ ca vādinā /

teṣām eko 'nyathāvādī bhedāt sarve na sākṣiṇaḥ //

Note:

sākṣiṇāṃ likhitānāṃ tu nirdiṣṭānāṃ ca vādinā /

teṣām eko 'nyathā-vādī bhedāt sarve na sākṣiṇaḥ //

anyena hi kṛtaḥ sākṣī naivānyastaṃ vivādayet /

tadabhāve niyukto vā bāndhavo vā vivādayet //

Note:

anyena hi kṛtaḥ sākṣī na eva anyastaṃ vivādayet /

tad-abhāve niyukto vā bāndhavo vā vivādayet //

tadvṛttijīvino ye ca tatsevāhitakāriṇaḥ /

tadbandhusuhṛdo bhṛtyā āptās te tu na sākṣiṇaḥ //

Note:

tad-vṛtti-jīvino ye ca tat-sevāhita-kāriṇaḥ /

tad-bandhu-suhṛdo bhṛtyā āptās te tu na sākṣiṇaḥ //

mātṛṣvasṛsutāś caiva sodaryāsutamātulāḥ /

ete sanābhayas tūktāḥ sākṣyaṃ teṣu na yojayet //

Note:

mātṛṣvasṛ-sutāś ca eva sodaryā-suta-mātulāḥ /

ete sanābhayas tu uktāḥ sākṣyaṃ teṣu na yojayet //

kulyāḥ saṃbandhinaś caiva vivāhyo bhaginīpatiḥ /

pitā bandhuḥ pitṛvyaś ca śvaśuro guravas tathā //

Note:

kulyāḥ saṃbandhinaś ca eva vivāhyo bhaginī-patiḥ /

pitā bandhuḥ pitṛvyaś ca śvaśuro guravas tathā //

nagaragrāmadeśeṣu niyuktā ye padeṣu ca /

vallabhāś ca na pṛccheyur bhaktās te rājapūruṣāḥ //

Note:

nagara-grāma-deśeṣu niyuktā ye padeṣu ca /

vallabhāś ca na pṛccheyur bhaktās te rāja-pūruṣāḥ //

ṛṇādiṣu parīkṣeta sākṣiṇaḥ sthirakarmasu /

sāhasātyayike caiva parīkṣā kutracit smṛtā //

Note:

ṛṇa-ādiṣu parīkṣeta sākṣiṇaḥ sthira-karmasu /

sāhasa-atyayike ca eva parīkṣā kutracit smṛtā //

vyāghāteṣu nṛpājñāyāḥ saṃgrahe sāhaseṣu ca /

steyapāruṣyayoś caiva na parīkṣeta sākṣiṇaḥ //

Note:

vyāghāteṣu nṛpa-ājñāyāḥ saṃgrahe sāhaseṣu ca /

steya-pāruṣyayoś ca eva na parīkṣeta sākṣiṇaḥ //

antarveśmani rātrau ca bahirgrāmāc ca yad bhavet /

eteṣv evābhiyogaś cen na parīkṣeta sākṣiṇaḥ //

Note:

antarveśmani rātrau ca bahirgrāmāc ca yad bhavet /

eteṣv eva abhiyogaś cen na parīkṣeta sākṣiṇaḥ //

na sākṣyaṃ sākṣibhir vācyam apṛṣṭair arthinā sadā /

na sākṣyaṃ teṣu vidyeta svayam ātmani yojayet //

Note:

na sākṣyaṃ sākṣibhir vācyam apṛṣṭair arthinā sadā /

na sākṣyaṃ teṣu vidyeta svayam ātmani yojayet //

lekhyārūḍhaś cottaraś ca sākṣī mārgadvayānvitaḥ //

Note:

lekhya-ārūḍhaś ca uttaraś ca sākṣī mārga-dvaya-anvitaḥ //

atha svahastenārūḍhas tiṣṭhaṃś caikaḥ sa eva tu /

na cet pratyabhijānīyāt tatsvahastaiḥ prasādhayet //

Note:

atha svahastenā arūḍhas tiṣṭhaṃś ca ekaḥ sa eva tu /

na cet pratyabhijānīyāt tat-svahastaiḥ prasādhayet //

arthinā svayam ānīto yo lekhye saṃniveśyate /

sa sākṣī likhito nāma smāritaḥ patrakād ṛte //

Note:

arthinā svayam ānīto yo lekhye saṃniveśyate /

sa sākṣī likhito nāma smāritaḥ patrakād ṛte //

yas tu kāryaprasiddhyarthaṃ dṛṣṭvā kāryaṃ punaḥ punaḥ /

smāryate hy arthinā sākṣī sa smārita ihocyate //

Note:

yas tu kārya-prasiddhy-arthaṃ dṛṣṭvā kāryaṃ punaḥ punaḥ /

smāryate hy arthinā sākṣī sa smārita iha ucyate //

prayojanārtham ānītaḥ prasaṅgād āgataś ca yaḥ /

dvau sākṣiṇau tv alikhitau pūrvapakṣasya sādhakau //

Note:

prayojana-artham ānītaḥ prasaṅgād āgataś ca yaḥ /

dvau sākṣiṇau tv alikhitau pūrva-pakṣasya sādhakau //

arthinā svārthasiddyarthaṃ pratyarthivacanaṃ sphuṭam /

yaḥ śrāvitaḥ sthito gūḍho gūḍhasākṣī sa ucyate //

Note:

arthinā sva-artha-siddy-arthaṃ pratyarthi-vacanaṃ sphuṭam /

yaḥ śrāvitaḥ sthito gūḍho gūḍha-sākṣī sa ucyate //

sākṣiṇām api yaḥ sākṣyam uparyupari bhāṣate /

śravaṇāc chrāvaṇād vāpi sa sākṣyuttarasaṃjñitaḥ //

Note:

sākṣiṇām api yaḥ sākṣyam uparyupari bhāṣate /

śravaṇāc chrāvaṇād va āpi sa sākṣy-uttara-saṃjñitaḥ //

[49]

ullapyaṃ yasya viśrambhāt kāryaṃ vā viniveditam /

gūḍhacārī sa vijñeyaḥ kāryam adhyagatas tathā //

Note:

ullapyaṃ yasya viśrambhāt kāryaṃ vā viniveditam /

gūḍha-cārī sa vijñeyaḥ kāryam adhyagatas tathā //

arthī yatra vipannaḥ syāt tatra sākṣī mṛtāntaraḥ /

pratyarthī ca mṛto yatra tatrāpy evaṃ prakalpyate //

Note:

arthī yatra vipannaḥ syāt tatra sākṣī mṛta-antaraḥ /

pratyarthī ca mṛto yatra tatra apy evaṃ prakalpyate //

Note: [sākṣi-doṣodbhāvanam]

lekhyadoṣās tu ye kecit sākṣiṇāṃ caiva ye smṛtāḥ /

vādakāle tu vaktavyāḥ paścād uktān na dūṣayet //

Note:

lekhya-doṣās tu ye kecit sākṣiṇāṃ ca eva ye smṛtāḥ /

vāda-kāle tu vaktavyāḥ paścād uktān na dūṣayet //

ukter arthe sākṣiṇo yas tu dūṣayet prāgdūṣitān /

na ca tatkāraṇaṃ brūyāt prāpnuyāt pūrvasāhasam //

Note:

ukter arthe sākṣiṇo yas tu dūṣayet prāg-dūṣitān /

na ca tat-kāraṇaṃ brūyāt prāpnuyāt pūrva-sāhasam //

nātathyena pramāṇaṃ tu doṣeṇaiva tu dūṣayet /

mithyābhiyoge daṇḍyaḥ syāt sādhyārthāc cāpi hīyate //

Note:

nātathyena pramāṇaṃ tu doṣeṇa eva tu dūṣayet /

mithyā-abhiyoge daṇḍyaḥ syāt sādhya-arthāc ca api hīyate //

pratyarthinārthinā vāpi sākṣidūṣaṇasādhane /

prastutārthopayogitvād vyavahārāntaraṃ na ca //

Note:

pratyarthina ārthinā va āpi sākṣi-dūṣaṇa-sādhane /

prastuta-artha-upayogitvād vyavahāra-antaraṃ na ca //

sākṣidoṣāḥ pravaktavyāḥ saṃsadi prativādinā /

patre vilikhya tān sarvān vācyaḥ pratyuttaraṃ tataḥ //

Note:

sākṣi-doṣāḥ pravaktavyāḥ saṃsadi prativādinā /

patre vilikhya tān sarvān vācyaḥ pratyuttaraṃ tataḥ //

pratipattau tu sākṣitvam arhanti na kadācana /

ato 'nyathā bhāvanīyāḥ kriyayā prativādinā //

Note:

pratipattau tu sākṣitvam arhanti na kadācana /

ato 'nyathā bhāvanīyāḥ kriyayā prativādinā //

abhāvayan dhanam dāpyaḥ pratyarthī sākṣiṇaḥ sphuṭam /

bhāvitāḥ sākṣiṇaḥ sarve sākṣidharmanirākṛtāḥ //

Note:

abhāvayan dhanam dāpyaḥ pratyarthī sākṣiṇaḥ sphuṭam /

bhāvitāḥ sākṣiṇaḥ sarve sākṣi-dharma-nirākṛtāḥ //

ākāro 'ṅgitaceṣṭābhis tasya bhāvaṃ vibhāvayet /

prativādī bhaved dhīnaḥ so 'numānena lakṣyate //

Note:

ākāro 'ṅgita-ceṣṭābhis tasya bhāvaṃ vibhāvayet /

prativādī bhaved dhīnaḥ so 'numānena lakṣyate //

kampaḥ svedo 'tha vaikalyam oṣṭhaśoṣābhimarśane /
bhūlekhanaṃ sthānahānis tiryagūrdhvanirīkṣaṇam /
svarabhedaś ca duṣṭasya cihnāny āhur manīṣiṇaḥ //

Note:

kampaḥ svedo 'tha vaikalyam oṣṭha-śoṣa-abhimarśane /
bhūlekhanaṃ sthāna-hānis tiryag-ūrdhva-nirīkṣaṇam /
svara-bhedaś ca duṣṭasya cihnāny āhur manīṣiṇaḥ //

sabhāntaḥsthais tu vaktavyaṃ sākṣyaṃ nānyatra sākṣibhiḥ /

sarvasākṣyeṣv ayaṃ dharmo hy anyatra sthāvareṣu tu //

Note:

sabhāntaḥsthais tu vaktavyaṃ sākṣyaṃ na anyatra sākṣibhiḥ /

sarva-sākṣyeṣv ayaṃ dharmo hy anyatra sthāvareṣu tu //

arthipratyarthisāṃnidhye sādhyārthasya ca saṃnidhau /

pratyakṣaṃ deśayet sakṣyaṃ parokṣaṃ na kathaṃcana //

Note:

arthi-pratyarthi-sāṃnidhye sādhya-arthasya ca saṃnidhau /

pratyakṣaṃ deśayet sakṣyaṃ parokṣaṃ na kathaṃcana //

arthasyopari vaktavyaṃ tayor api vinā kvacit /

catuṣpadeṣv ayaṃ dharmo dvipadasthāvareṣu ca //

Note:

arthasya upari vaktavyaṃ tayor api vinā kvacit /

catuṣ-padeṣv ayaṃ dharmo dvi-pada-sthāvareṣu ca //

taulyagaṇimameyānām abhāve 'pi vivādayet /

kriyākāreṣu sarveṣu sākṣitvaṃ na tato 'nyathā //

Note:

taulya-gaṇima-meyānām abhāve 'pi vivādayet /

kriyā-kāreṣu sarveṣu sākṣitvaṃ na tato 'nyathā //

vadhe cet prāṇināṃ sākṣyaṃ vādayec chivasaṃnidhau /

tadabhāve tu cihnasya nānyathaiva pravādayet //

Note:

vadhe cet prāṇināṃ sākṣyaṃ vādayec chiva-saṃnidhau /

tad-abhāve tu cihnasya na anyatha aiva pravādayet //

svabhāvoktaṃ vacas teṣāṃ grāhyaṃ yad doṣavarjitam /

ukte tu sākṣiṇo rājñā na praṣṭavyāḥ punaḥ punaḥ //

Note:

svabhāva-uktaṃ vacas teṣāṃ grāhyaṃ yad doṣa-varjitam /

ukte tu sākṣiṇo rājñā na praṣṭavyāḥ punaḥ punaḥ //

svabhāvenaiva yad brūyus tad grāhyaṃ vyāvahārikam /

ato yad anyad vibrūyur dharmārthaṃ tad apārthakam //

Note:

svabhāvena eva yad brūyus tad grāhyaṃ vyāvahārikam /

ato yad anyad vibrūyur dharma-arthaṃ tad apārthakam //

samavetais tu yad dṛṣṭaṃ vaktavyaṃ tat tathaiva tu /

vibhinnaikaikakāryaṃ yad vaktavyaṃ tat pṛthak pṛthak //

Note:

samavetais tu yad dṛṣṭaṃ vaktavyaṃ tat tatha aiva tu /

vibhinna-ekaika-kāryaṃ yad vaktavyaṃ tat pṛthak pṛthak //

bhinnakāle tu yat kāryaṃ vijñātaṃ tatra sākṣibhiḥ /

ekaikaṃ vādayet tatra bhinnakālaṃ tu tad bhṛguḥ //

Note:

bhinna-kāle tu yat kāryaṃ vijñātaṃ tatra sākṣibhiḥ /

ekaikaṃ vādayet tatra bhinna-kālaṃ tu tad bhṛguḥ //

ṛṇādiṣu vivādeṣu sthiraprāyeṣu niścitam /

ūne vāpy adhike vārthe prokte sādhyaṃ na sidhyati //

Note:

ṛṇa-ādiṣu vivādeṣu sthira-prāyeṣu niścitam /

ūne va āpy adhike va ārthe prokte sādhyaṃ na sidhyati //

sādhyārthāṃśe 'pi gadite sākṣibhiḥ sakalaṃ bhavet /

strīsaṅge sāhase caurye yat sādhyaṃ parikalpitam //

Note:

sādhya-artha-aṃśe 'pi gadite sākṣibhiḥ sakalaṃ bhavet /

strī-saṅge sāhase caurye yat sādhyaṃ parikalpitam //

ūnādhikaṃ tu yatra syāt tat sākṣyaṃ tatra varjayet /

sākṣī tatra na daṇḍyaḥ syād abruvan daṇḍam arhati //

Note:

ūna-adhikaṃ tu yatra syāt tat sākṣyaṃ tatra varjayet /

sākṣī tatra na daṇḍyaḥ syād abruvan daṇḍam arhati //

deśaṃ kālaṃ dhanaṃ saṃkhyāṃ rūpaṃ jātyākṛtī vayaḥ /

visaṃvaded yatra sākṣye tad anuktaṃ vidur budhāḥ //

Note:

deśaṃ kālaṃ dhanaṃ saṃkhyāṃ rūpaṃ jāty-ākṛtī vayaḥ /

visaṃvaded yatra sākṣye tad anuktaṃ vidur budhāḥ //

nirdiṣṭeṣv arthajāteṣu sākṣī cet sākṣya āgate /

na brūyād akṣarasamaṃ na tan nigaditaṃ bhavet //

Note:

nirdiṣṭeṣv artha-jāteṣu sākṣī cet sākṣya āgate /

na brūyād akṣara-samaṃ na tan nigaditaṃ bhavet //

ūnam abhyadhikaṃ vārthaṃ vibrūyur yatra sākṣiṇaḥ /

tad apy ayuktaṃ vijñeyam eṣa sākṣiviniścayaḥ //

Note:

ūnam abhyadhikaṃ va ārthaṃ vibrūyur yatra sākṣiṇaḥ /

tad apy ayuktaṃ vijñeyam eṣa sākṣi-viniścayaḥ //

Note: [sākṣiṇāṃ doṣā daṇḍāś ca]

apṛṣṭaḥ sarvavacane pṛṣṭasyākathane tathā /

sākṣiṇaḥ saṃniroddhavyā garhyā daṇḍyāś ca dharmataḥ //

Note:

apṛṣṭaḥ sarva-vacane pṛṣṭasya akathane tathā /

sākṣiṇaḥ saṃniroddhavyā garhyā daṇḍyāś ca dharmataḥ //

[52]

vākpāruṣye chale vāde dapyāḥ syur triśataṃ damam /

ṛṇādivādeṣu dhanaṃ te syur dāpyā ṛṇaṃ tathā //

Note:

vāk-pāruṣye chale vāde dapyāḥ syur tri-śataṃ damam /

ṛṇa-ādi-vādeṣu dhanaṃ te syur dāpyā ṛṇaṃ tathā //

yaḥ sākṣī naiva nirdiṣṭā nāhūto nāpi darśitaḥ /

brūyān mithyeti tathyaṃ vā daṇḍyaḥ so 'pi narādhamaḥ //

Note:

yaḥ sākṣī na eva nirdiṣṭā nā ahūto na api darśitaḥ /

brūyān mithya īti tathyaṃ vā daṇḍyaḥ so 'pi narādhamaḥ //

sākṣī sākṣyaṃ na ced brūyāt samadaṇḍaṃ vahed ṛṇam /

ato 'nyeṣu vivādeṣu triśataṃ daṇḍam arhati //

Note:

sākṣī sākṣyaṃ na ced brūyāt samadaṇḍaṃ vahed ṛṇam /

ato 'nyeṣu vivādeṣu tri-śataṃ daṇḍam arhati //

uktvānyathā bruvāṇāś ca daṇḍyāḥ syur vākchalānvitāḥ //

Note:

uktva ānyathā bruvāṇāś ca daṇḍyāḥ syur vāk-chala-anvitāḥ //

yena kāryasya lobhena nirdiṣṭāḥ kūṭasākṣiṇaḥ /

gṛhītvā tasya sarvasvaṃ kuryān nirviṣayaṃ tataḥ //

Note:

yena kāryasya lobhena nirdiṣṭāḥ kūṭa-sākṣiṇaḥ /

gṛhītvā tasya sarvasvaṃ kuryān nirviṣayaṃ tataḥ //

yatra vai bhāvitaṃ kāryaṃ sākṣibhir vādinā bhavet /
prativādī yadā tatra bhāvayet kāryam anyathā /
bahubhiś ca kulīnair vā pūrvāḥ syuḥ kūṭasākṣiṇaḥ //

Note:

yatra vai bhāvitaṃ kāryaṃ sākṣibhir vādinā bhavet /
prativādī yadā tatra bhāvayet kāryam anyathā /
bahubhiś ca kulīnair vā pūrvāḥ syuḥ kūṭa-sākṣiṇaḥ //

yadā śuddhā kriyā nyāyāt tadā tadvākyaśodhanam /

śuddhāc ca vākyād yaḥ śuddhaḥ sa śuddho 'rtha iti sthitiḥ //

Note:

yadā śuddhā kriyā nyāyāt tadā tad-vākya-śodhanam /

śuddhāc ca vākyād yaḥ śuddhaḥ sa śuddho 'rtha iti sthitiḥ //

saptāhāt tu pratīyeta yatra sākṣy anṛtaṃ vadet /
rogo 'gnir jñātimaraṇaṃ dvisaptāhāt trisapta vā /
ṣaṭcatvāriṃśake vāpi dravyajātyādibhedataḥ //

Note:

saptāhāt tu pratīyeta yatra sākṣy anṛtaṃ vadet /
rogo 'gnir jñāti-maraṇaṃ dvi-saptāhāt tri-sapta vā /
ṣaṭ-catvāriṃśake va āpi dravya-jāty-ādi-bhedataḥ //

Note: [divyāni teṣāṃ ca vivāda-pada-viṣayiṇī vyavasthā]

na kaścid abhiyoktāraṃ divyeṣu viniyojayet /

abhiyuktāya dātavyaṃ divyaṃ divyaviśāradaiḥ //

Note:

na kaścid abhiyoktāraṃ divyeṣu viniyojayet /

abhiyuktāya dātavyaṃ divyaṃ divya-viśāradaiḥ //

pārthivaiḥ śaṅkitānāṃ tu tulādīni niyojayet /

ātmaśuddhividhāne ca na śiras tatra kalpayet //

Note:

pārthivaiḥ śaṅkitānāṃ tu tula-ādīni niyojayet /

ātma-śuddhi-vidhāne ca na śiras tatra kalpayet //

lokāpavādaduṣṭānāṃ śaṅkitānāṃ ca dasyubhiḥ /

tulādīni niyojyāni na śiras tatra vai bhṛguḥ //

Note:

loka-apavāda-duṣṭānāṃ śaṅkitānāṃ ca dasyubhiḥ /

tula-ādīni niyojyāni na śiras tatra vai bhṛguḥ //

na śaṅkāsu śiraḥ kośe kalpayet tu kadācana /

aśirāṃsi ca divyāni rājabhṛtyeṣu dāpayet //

Note:

na śaṅkāsu śiraḥ kośe kalpayet tu kadācana /

aśirāṃsi ca divyāni rāja-bhṛtyeṣu dāpayet //

śaṅkāviśvāsasaṃdhāne vibhāge rikthināṃ sadā /

kriyāsamūhakartṛtve kośam eva pradāpayet //

Note:

śaṅkā-viśvāsa-saṃdhāne vibhāge rikthināṃ sadā /

kriyā-samūha-kartṛtve kośam eva pradāpayet //

dattasyāpahnavo yatra pramāṇaṃ tatra kalpayet /

steyasāhasayor divyaṃ svalpe 'py arthe pradāpayet //

Note:

dattasya apahnavo yatra pramāṇaṃ tatra kalpayet /

steya-sāhasayor divyaṃ svalpe 'py arthe pradāpayet //

sarvadravyapramāṇaṃ tu jñātvā hema prakalpayet /

hemapramāṇayuktaṃ tu tadā divyaṃ niyojayet //

Note:

sarva-dravya-pramāṇaṃ tu jñātvā hema prakalpayet /

hema-pramāṇa-yuktaṃ tu tadā divyaṃ niyojayet //

jñātvā saṃkhyāṃ suvarṇānāṃ śatanāśe viṣaṃ smṛtam /

aśītes tu vināśe vai dadyāc caiva hutāśanam //

Note:

jñātvā saṃkhyāṃ suvarṇānāṃ śata-nāśe viṣaṃ smṛtam /

aśītes tu vināśe vai dadyāc ca eva hutāśanam //

ṣaṣṭyā nāśe jalaṃ deyaṃ catvāriṃśati vai ghaṭam /

viṃśaddaśavināśe vai kośapānaṃ vidhīyate //

Note:

ṣaṣṭyā nāśe jalaṃ deyaṃ catvāriṃśati vai ghaṭam /

viṃśad-daśa-vināśe vai kośa-pānaṃ vidhīyate //

pañcādhikasya vā nāśe tadardhārdhasya tandulāḥ /

tadardhārdhasya nāśe tu spṛśet putrādimastakam //

Note:

pañca-adhikasya vā nāśe tad-ardha-ardhasya tandulāḥ /

tad-ardha-ardhasya nāśe tu spṛśet putra-ādi-mastakam //

tadardhārdhasya nāśe tu laukikāś ca kriyāḥ smṛtāḥ /

evaṃ vicārayan rājā dharmārthābhyāṃ na hīyate //

Note:

tad-ardhārdhasya nāśe tu laukikāś ca kriyāḥ smṛtāḥ /

evaṃ vicārayan rājā dharma-arthābhyāṃ na hīyate //

Note: [divyānām arthi-pratyarthi-jāti-śilpānusāriṇyo vyavasthāḥ]

rājanye 'gniṃ ghaṭaṃ vipre vaiśye toyaṃ niyojayet /

sarveṣu sarvadivyaṃ vā viṣaṃ varṃjya dviyottame //

Note:

rājanye 'gniṃ ghaṭaṃ vipre vaiśye toyaṃ niyojayet /

sarveṣu sarva-divyaṃ vā viṣaṃ varṃjya dviya-uttame //

gorakṣakān vāṇijakāṃs tathā kārukuśīlavān /

preṣyān vārdhuṣikāṃś caiva grāhayec śūdravad dvijān //

Note:

gorakṣakān vāṇijakāṃs tathā kāru-kuśīlavān /

preṣyān vārdhuṣikāṃś ca eva grāhayec śūdravad dvijān //

na lohaśilpinām agniṃ salilaṃ nāmbusevinām /
mantrayogavidāṃ caiva viṣaṃ dadyāc ca na kvacit /
taṇḍulair na niyuñjīta vratinaṃ mukharogiṇam //

Note:

na loha-śilpinām agniṃ salilaṃ na ambu-sevinām /
mantra-yoga-vidāṃ ca eva viṣaṃ dadyāc ca na kvacit /
taṇḍulair na niyuñjīta vratinaṃ mukha-rogiṇam //

kuṣṭhināṃ varjayed agniṃ salilaṃ śvāsakāsinām /

pittaśleṣmavatāṃ nityaṃ viṣaṃ tu parivarjayet //

Note:

kuṣṭhināṃ varjayed agniṃ salilaṃ śvāsa-kāsinām /

pitta-śleṣmavatāṃ nityaṃ viṣaṃ tu parivarjayet //

madyapastrīvyasanināṃ kitavānāṃ tathaiva ca /

kośaḥ prājñair na dātavyo ye ca nāstikavṛttayaḥ //

Note:

madya-pastrī-vyasanināṃ kitavānāṃ tatha aiva ca /

kośaḥ prājñair na dātavyo ye ca nāstika-vṛttayaḥ //

mātāpitṛdvijagurubālastrīrājaghātinām /

mahāpātakayuktānāṃ nāstikānāṃ viśeṣataḥ //

Note:

mātā-pitṛ-dvija-gurubāla-strī-rāja-ghātinām /

mahāpātaka-yuktānāṃ nāstikānāṃ viśeṣataḥ //

liṅgināṃ praśaṭhānāṃ tu mantrayogakriyāvidām /

varṇasaṃkarajātānāṃ pāpābhyāsapravartinām //

Note:

liṅgināṃ praśaṭhānāṃ tu mantra-yoga-kriyā-vidām /

varṇa-saṃkara-jātānāṃ pāpa-abhyāsa-pravartinām //

eteṣv evābhiyogeṣu nindyeṣv eva ca yatnataḥ /

divyaṃ prakalpyen naiva rājā dharmaparāyaṇaḥ //

Note:

eteṣv eva abhiyogeṣu nindyeṣv eva ca yatnataḥ /

divyaṃ prakalpyen na eva rājā dharma-parāyaṇaḥ //

etair eva niyuktānāṃ sādhūnāṃ divyam arhati /

necchanti sādhavo yatra tatra śodhyāḥ svakair naraiḥ //

Note:

etair eva niyuktānāṃ sādhūnāṃ divyam arhati /

na icchanti sādhavo yatra tatra śodhyāḥ svakair naraiḥ //

mahāpātakayukteṣu nāstikeṣu viśeṣataḥ /

na deyaṃ teṣu divyaṃ tu pāpābhyāsarateṣu ca //

Note:

mahāpātaka-yukteṣu nāstikeṣu viśeṣataḥ /

na deyaṃ teṣu divyaṃ tu pāpa-abhyāsa-rateṣu ca //

eṣu vādeṣu divyāni pratiṣiddhāni yatnataḥ /

kārayet sajjanais tāni nābhiśastaṃ tyajen manuḥ //

Note:

eṣu vādeṣu divyāni pratiṣiddhāni yatnataḥ /

kārayet sajjanais tāni na abhiśastaṃ tyajen manuḥ //

aspṛśyādhamadāsānāṃ mlecchānāṃ pāpakāriṇām /
prātilomyapasūtānāṃ niścayo na tu rājani /
tatprasiddhāni divyāni saṃśaye teṣu nirdiśet //

Note:

aspṛśya adhama-dāsānāṃ mlecchānāṃ pāpa-kāriṇām /
prātilomya-pasūtānāṃ niścayo na tu rājani /
tat-prasiddhāni divyāni saṃśaye teṣu nirdiśet //

Note: [divyadeśāḥ]

indrasthāne 'bhiśastānāṃ mahāpātakināṃ nṛṇām /

nṛpadrohe pravṛttānāṃ rājadvāre prayojayet //

Note:

indra-sthāne 'bhiśastānāṃ mahāpātakināṃ nṛṇām /

nṛpa-drohe pravṛttānāṃ rāja-dvāre prayojayet //

prātilomyaprasūtānāṃ divyaṃ deyaṃ catuṣpathe /

ato 'nyeṣu sabhāmadhye divyaṃ deyaṃ vidur budhāḥ //

Note:

prātilomya-prasūtānāṃ divyaṃ deyaṃ catuṣ-pathe /

ato 'nyeṣu sabhā-madhye divyaṃ deyaṃ vidur budhāḥ //

kāladeśavirodhe tu yathāyuktaṃ prakalpayet /

anyena hārayed divyaṃ vidhir eṣa viparyaye //

Note:

kāla-deśa-virodhe tu yathā-yuktaṃ prakalpayet /

anyena hārayed divyaṃ vidhir eṣa viparyaye //

adeśakāladattāni bahirvāsakṛtāni ca /

vyabhicāraṃ sadārtheṣu kurvantīha na saṃśayaḥ //

Note:

a-deśa-kāla-dattāni bahir-vāsa-kṛtāni ca /

vyabhicāraṃ sada ārtheṣu kurvanti iha na saṃśayaḥ //

sādhayet tat punaḥ sādhyaṃ vyāghāte sādhanasya hi /
dattāny api yathoktāni rājā divyāni varjayet /
mūrkhair lubdhaiś ca duṣṭaiś ca punar deyāni tāni vai //

Note:

sādhayet tat punaḥ sādhyaṃ vyāghāte sādhanasya hi /
dattāny api yathā-uktāni rājā divyāni varjayet /
mūrkhair lubdhaiś ca duṣṭaiś ca punar deyāni tāni vai //

tasmād yathoktavidhinā divyaṃ deyaṃ viśāradaiḥ /

ayathoktaprayuktaṃ tu na śaktaṃ tasya sādhane //

Note:

tasmād yathā-ukta-vidhinā divyaṃ deyaṃ viśāradaiḥ /

ayathā-ukta-prayuktaṃ tu na śaktaṃ tasya sādhane //

śikyac chede tulābhaṅge tathā vāpi guṇasya vā /

śuddhes tu saṃśaye caiva parīkṣeta punar naram //

Note:

śikyac chede tulā-bhaṅge tathā va āpi guṇasya vā /

śuddhes tu saṃśaye ca eva parīkṣeta punar naram //

Note: [agnidivyavidhiḥ]

praskhalaty abhiyuktaś cet sthānād anyatra dahyate /

na dagdhaṃ tu vidur devās tasya bhūyo 'pi dāpayet //

Note:

praskhalaty abhiyuktaś cet sthānād anyatra dahyate /

na dagdhaṃ tu vidur devās tasya bhūyo 'pi dāpayet //

Note: [udakadivyavidhiḥ]

śarāṃs tv anāyasair agraiḥ prakurvīta viśuddhaye /

veṇakāṇḍamayāṃś caiva kṣeptā ca sudṛḍhaṃ kṣipet //

Note:

śarāṃs tv anāyasair agraiḥ prakurvīta viśuddhaye /

veṇa-kāṇḍamayāṃś ca eva kṣeptā ca sudṛḍhaṃ kṣipet //

kṣipte tu majjanaṃ kāryaṃ gamanaṃ samakālikam /

gamane tv āgamaḥ kāryaḥ pumān anyo jale viśet //

Note:

kṣipte tu majjanaṃ kāryaṃ gamanaṃ sama-kālikam /

gamane tv āgamaḥ kāryaḥ pumān anyo jale viśet //

śiromānaṃ tu dṛśyeta na karṇau nāpi nāsikā /

apsu praveśane yasya śuddhaṃ tam api nirdiśet //

Note:

śiromānaṃ tu dṛśyeta na karṇau na api nāsikā /

apsu praveśane yasya śuddhaṃ tam api nirdiśet //

nimajjyotplavate yas tu dṛṣṭaś cet prāṇibhir naraḥ /

punas tatra nimajjet sa deśacihnavibhāvite //

Note:

nimajjya utplavate yas tu dṛṣṭaś cet prāṇibhir naraḥ /

punas tatra nimajjet sa deśa-cihna-vibhāvite //

Note: [viṣadivyavidhiḥ]

ajāśṛṅganibhaṃ śyāmaṃ supīnaṃ śṛṅgasaṃbhavam /

bhaṅge ca śṛṅgaverābhaṃ khyātaṃ tacśṛṅgiṇāṃ viṣam //

Note:

ajā-śṛṅga-nibhaṃ śyāmaṃ supīnaṃ śṛṅga-saṃbhavam /

bhaṅge ca śṛṅga-verābhaṃ khyātaṃ tac-śṛṅgiṇāṃ viṣam //

raktaṃ tadasitaṃ kuryāt kaṭinaṃ caiva tallakṣaṇāt /

anena vidhinā jñeyaṃ divyaṃ divyaviśāradaiḥ //

Note:

raktaṃ tad-asitaṃ kuryāt kaṭinaṃ ca eva tal-lakṣaṇāt /

anena vidhinā jñeyaṃ divyaṃ divya-viśāradaiḥ //

vatsanābhanibhaṃ pītaṃ varṇajñānena niścayaḥ /

śuktiśaṅkhākṛtir bhaṅge vidyāt tadvatsanābhakam //

Note:

vatsanābha-nibhaṃ pītaṃ varṇa-jñānena niścayaḥ /

śukti-śaṅkha-ākṛtir bhaṅge vidyāt tad-vatsanābhakam //

madhukṣīrasamāyuktaṃ svacchaṃ kurvīta tatkṣaṇāt /

bāhyam evaṃ samākhyātaṃ lakṣaṇaṃ dharmasādhakaiḥ //

Note:

madhu-kṣīra-samāyuktaṃ svacchaṃ kurvīta tat-kṣaṇāt /

bāhyam evaṃ samākhyātaṃ lakṣaṇaṃ dharma-sādhakaiḥ //

pūrvāhṇe śītale deśe viṣaṃ dadyāt tu dehinām /

ghṛtena yojitaṃ ślakṣṇaṃ piṣṭaṃ triṃśadguṇena tu //

Note:

pūrva-āhṇe śītale deśe viṣaṃ dadyāt tu dehinām /

ghṛtena yojitaṃ ślakṣṇaṃ piṣṭaṃ triṃśad-guṇena tu //

viṣasya palaṣaḍbhāgād bhāgo viṃśatim astu yaḥ /

tam aṣṭabhāgahīnaṃ śodhye deyaṃ ghṛtāplutam //

Note:

viṣasya palaṣaḍ-bhāgād bhāgo viṃśatim astu yaḥ /

tam aṣṭa-bhāga-hīnaṃ śodhye deyaṃ ghṛta-āplutam //

Note: [kośadivyavidhiḥ]

svalpe 'parādhe devānāṃ snāpayitvāyudhodakam /

pāyyo vikāre cāśuddho niyamyaḥ śucir anyathā //

Note:

svalpe 'parādhe devānāṃ snāpayitvā āyudhodakam /

pāyyo vikāre ca aśuddho niyamyaḥ śucir anyathā //

Note: [taṇḍulavidhiḥ]

devatāsnānapānīyadivye taṇḍulabhakṣaṇe /

śuddhaniṣṭhīvanāc śuddho niyamyo 'śucir anyathā //

Note:

devatā-snāna-pānīyadivye taṇḍula-bhakṣaṇe /

śuddha-niṣṭhī-vanāc śuddho niyamyo 'śucir anyathā //

avaṣṭambhābhiyuktasya viśuddhasyāpi kośataḥ /
sadaṇḍam abhiyogaṃ ca dāpayed abhiyojakam /
divyena śuddhaṃ puruṣaṃ sat kuryād dhārmiko nṛpaḥ //

Note:

avaṣṭambha-abhiyuktasya viśuddhasya api kośataḥ /
sadaṇḍam abhiyogaṃ ca dāpayed abhiyojakam /
divyena śuddhaṃ puruṣaṃ sat kuryād dhārmiko nṛpaḥ //

śoṇitaṃ dṛśyate yatra hanuvālaṃ ca sīdati /

gātraṃ ca kampate yasya tam aśuddhaṃ vinirdiśet //

Note:

śoṇitaṃ dṛśyate yatra hanuvālaṃ ca sīdati /

gātraṃ ca kampate yasya tam aśuddhaṃ vinirdiśet //

atha daivavisaṃvādāt trisaptāhāt tu dāpayet /

abhiyuktaṃ tu yatnena tam arthaṃ daṇḍam eva ca //

Note:

atha daiva-visaṃvādāt tri-sapta-āhāt tu dāpayet /

abhiyuktaṃ tu yatnena tam arthaṃ daṇḍam eva ca //

tasyaikasya na sarvasya janasya yadi tad bhavet /

rogo 'gnir jñātimaraṇam ṛṇaṃ dāpyo damaṃ ca saḥ //

Note:

tasya ekasya na sarvasya janasya yadi tad bhavet /

rogo 'gnir jñāti-maraṇam ṛṇaṃ dāpyo damaṃ ca saḥ //

kṣayātisāravisphoṭās tālvasthiparipīḍanam /
netraruggalarogaś ca tathonmādaḥ prajāyate /
śirorugbhujabhaṅgaś ca daivikā vyādhayo nṛṇām //

Note:

kṣaya-atisāra-visphoṭās tālv-asthi-paripīḍanam /
netra-rug-gala-rogaś ca tatha ūnmādaḥ prajāyate /
śiro-rug-bhuja-bhaṅgaś ca daivikā vyādhayo nṛṇām //

śatārdhaṃ dāpayec śuddham aśuddho daṇḍabhāg bhavet //

Note:

śata-ardhaṃ dāpayec śuddham aśuddho daṇḍa-bhāg bhavet //

viṣe toye hutāśe ca tulākośe ca taṇḍule /

taptamāṣakadivye ca kramād daṇḍaṃ prakalpayet //

Note:

viṣe toye hutāśe ca tulā-kośe ca taṇḍule /

tapta-māṣaka-divye ca kramād daṇḍaṃ prakalpayet //

sahasraṃ ṣaṭśataṃ caiva tathā pañca śatāni ca /

catustridvyekam evaṃ ca hīnaṃ hīneṣu kalpayet //

Note:

sahasraṃ ṣaṭ-śataṃ ca eva tathā pañca śatāni ca /

catus-tri-dvy-ekam evaṃ ca hīnaṃ hīneṣu kalpayet //

Note: [śapathavidhiḥ]

yatropadiśyate karma kartur aṅgaṃ na tūcyate /

dakṣiṇas tatra vijñeyaḥ karmaṇāṃ pāragaḥ karaḥ //

Note:

yatra upadiśyate karma kartur aṅgaṃ na tūcyate /

dakṣiṇas tatra vijñeyaḥ karmaṇāṃ pāragaḥ karaḥ //

ācaturdaśakād ahno yasya no rājadaivikam /

vyasanaṃ jāyate ghoraṃ sa jñeyaḥ śapathe śuciḥ //

Note:

ā-catur-daśakād ahno yasya no rāja-daivikam /

vyasanaṃ jāyate ghoraṃ sa jñeyaḥ śapathe śuciḥ //

Note: [unmattāsvatantrādi-kṛtānāṃ vicāraḥ]

unmattenaiva mattena tathā bhāvāntareṇa vā /

yad dattaṃ yat kṛtaṃ vātha pramāṇaṃ naiva tad bhavet //

Note:

unmattena eva mattena tathā bhāva-antareṇa vā /

yad dattaṃ yat kṛtaṃ va ātha pramāṇaṃ na eva tad bhavet //

asvatantrakṛtaṃ kāryaṃ tasya svāmī nivartayet /

na bhartrā vivadetānyo bhītonmattakṛtād ṛte //

Note:

asvatantra-kṛtaṃ kāryaṃ tasya svāmī nivartayet /

na bhartrā vivadeta anyo bhīta-unmatta-kṛtād ṛte //

pitāsvatantraḥ pitṛmān bhrātā bhātṛvya eva vā /

kaniṣṭho vāvibhaktasvo dāsaḥ karmakaras tathā //

Note:

pita āsvatantraḥ pitṛmān bhrātā bhātṛvya eva vā /

kaniṣṭho va āvibhaktasvo dāsaḥ karma-karas tathā //

na kṣetragṛhadāsānāṃ dānādhamanavikrayāḥ /

asvatantrakṛtāḥ siddhiṃ prāpnuyur nānuvarṇitāḥ //

Note:

na kṣetra-gṛha-dāsānāṃ dānā-dhamana-vikrayāḥ /

asvatantra-kṛtāḥ siddhiṃ prāpnuyur na anuvarṇitāḥ //

pramāṇaṃ sarva evaite paṇyānāṃ krayavikraye /

yadi saṃvyavahāraṃ te kurvanto 'py anumoditāḥ //

Note:

pramāṇaṃ sarva eva ete paṇyānāṃ kraya-vikraye /

yadi saṃvyavahāraṃ te kurvanto 'py anumoditāḥ //

kṣetrādīṇāṃ tathaiva syur bhrātā bhrātṛsutaḥ sutaḥ /

nisṛṣṭāḥ kṛtyakaraṇe guruṇā yadi gacchatā //

Note:

kṣetra-ādīṇāṃ tatha aiva syur bhrātā bhrātṛ-sutaḥ sutaḥ /

nisṛṣṭāḥ kṛtya-karaṇe guruṇā yadi gacchatā //

nisṛṣṭārthas tu yo yasmin tasminn arthe prabhus tu saḥ /

tadbhartā tatkṛtaṃ kāryaṃ nānyathā kartum arhati //

Note:

nisṛṣṭa-arthas tu yo yasmin tasminn arthe prabhus tu saḥ /

tad-bhartā tat-kṛtaṃ kāryaṃ na anyathā kartum arhati //

sutasya sutadārāṇāṃ vaśitvaṃ tv anuśāsane /

vikraye caiva dāne ca vaśitvaṃ na sute pituḥ //

Note:

sutasya suta-dārāṇāṃ vaśitvaṃ tv anuśāsane /

vikraye ca eva dāne ca vaśitvaṃ na sute pituḥ //

Note: [nirṇaya-kṛtyam]

śuddhis tu śāstratattvajñaiś cikitsā samudāhṛtā /

prāyaścittaṃ ca daṇḍaṃ ca tābhyāṃ sā dvividhā smṛtā //

Note:

śuddhis tu śāstra-tattva-jñaiś cikitsā samudāhṛtā /

prāyaścittaṃ ca daṇḍaṃ ca tābhyāṃ sā dvividhā smṛtā //

anekārthābhiyoge 'pi yāvat saṃsādhayed dhanī /

sākṣibhis tāvad evāsau labhate sādhitaṃ dhanam //

Note:

aneka-artha-abhiyoge 'pi yāvat saṃsādhayed dhanī /

sākṣibhis tāvad eva asau labhate sādhitaṃ dhanam //

sarvāpalāpaṃ yaḥ kṛtvā mitho 'lpam api saṃvadet /

sarvam eva tu dāpyaḥ syād abhiyukto bṛhaspatiḥ //

Note:

sarva-apalāpaṃ yaḥ kṛtvā mitho 'lpam api saṃvadet /

sarvam eva tu dāpyaḥ syād abhiyukto bṛhaspatiḥ //

evaṃ dharmāsanasthena samenaiva vivādinā /

kāryāṇāṃ nirṇayo dṛśyo brāhmaṇaiḥ saha nānyathā //

Note:

evaṃ dharma-āsana-sthena samena eva vivādinā /

kāryāṇāṃ nirṇayo dṛśyo brāhmaṇaiḥ saha na anyathā //

vyavahārān svayaṃ dṛṣṭvā śrutvā vā prāṅvivākataḥ /

jayapatraṃ tato dadyāt parijñānāya pārthivaḥ //

Note:

vyavahārān svayaṃ dṛṣṭvā śrutvā vā prāṅ-vivākataḥ /

jaya-patraṃ tato dadyāt parijñānāya pārthivaḥ //

Note: [daṇḍavidhiḥ]

rājā tu svāmine vipraṃ sāntvenaiva pradāpayet /

deśācāreṇa cānyāṃs tu duṣṭān saṃpīḍya dāpayet //

Note:

rājā tu svāmine vipraṃ sāntvena eva pradāpayet /

deśa-ācāreṇa ca anyāṃs tu duṣṭān saṃpīḍya dāpayet //

rikthinaṃ suhṛdaṃ vāpi cchalenaiva pradāpayet /

vaṇijaḥ karṣakāṃś cāpi śilpinaś cābravīd bhṛguḥ //

Note:

rikthinaṃ suhṛdaṃ va āpi cchalena eva pradāpayet /

vaṇijaḥ karṣakāṃś ca api śilpinaś ca abravīd bhṛguḥ //

dhanadānāsahaṃ buddhvā svādhīnaṃ karma kārayet /

aśaktau bandhanāgāraṃ praveśyo brāhmaṇād ṛte //

Note:

dhana-dāna-asahaṃ buddhvā svādhīnaṃ karma kārayet /

aśaktau bandhanāgāraṃ praveśyo brāhmaṇād ṛte //

karṣakān kṣatraviśśūdrān samīhānāṃs tu dāpayet //

Note:

karṣakān kṣatra-viś-śūdrān samīhānāṃs tu dāpayet //

ācāryasya pitur mātur bāndhavānāṃ tathaiva ca /

eteṣām aparādheṣu daṇḍo naiva vidhīyate //

Note:

ācāryasya pitur mātur bāndhavānāṃ tatha aiva ca /

eteṣām aparādheṣu daṇḍo na eva vidhīyate //

prāṇātyaye tu yatra syād akāryakaraṇaṃ kṛtam /

daṇḍas tatra tu naiva syād eṣa dharmo bhṛgusmṛtaḥ //

Note:

prāṇa-atyaye tu yatra syād akārya-karaṇaṃ kṛtam /

daṇḍas tatra tu na eva syād eṣa dharmo bhṛgu-smṛtaḥ //

na jātu brāhmaṇaṃ hanyāt sarvapāpeṣv avasthitam /

rāṣṭrāc cainaṃ bahiḥ kuryāt samagradhanam akṣatam //

Note:

na jātu brāhmaṇaṃ hanyāt sarva-pāpeṣv avasthitam /

rāṣṭrāc ca enaṃ bahiḥ kuryāt samagra-dhanam akṣatam //

caturṇām api varṇānāṃ prāyaścittam akurvatām /

śarīradhanasaṃyuktaṃ daṇḍaṃ dharmyaṃ prakalpayet //

Note:

caturṇām api varṇānāṃ prāyaścittam akurvatām /

śarīra-dhana-saṃyuktaṃ daṇḍaṃ dharmyaṃ prakalpayet //

yena doṣeṇa śūdrasya daṇḍo bhavati dharmataḥ /

tena cet kṣatraviprāṇāṃ dviguṇo dviguṇo bhavet //

Note:

yena doṣeṇa śūdrasya daṇḍo bhavati dharmataḥ /

tena cet kṣatra-viprāṇāṃ dvi-guṇo dvi-guṇo bhavet //

pravrajyāvasitaṃ śūdraṃ japahomaparāyaṇam /

vadhena śāsayet pāpaṃ daṇḍyo vā dviguṇaṃ damam //

Note:

pravrajya avasitaṃ śūdraṃ japa-homa-parāyaṇam /

vadhena śāsayet pāpaṃ daṇḍyo vā dviguṇaṃ damam //

sarveṣu cāparādheṣu puṃso yo 'rthadamaḥ smṛtaḥ /

tadardhaṃ yoṣito dadyur vadhe puṃso 'ṅga kartanam //

Note:

sarveṣu ca aparādheṣu puṃso yo 'rtha-damaḥ smṛtaḥ /

tad-ardhaṃ yoṣito dadyur vadhe puṃso 'ṅga kartanam //

nāsvatantrāḥ striyo grāhyāḥ pumāṃs tatrāparādhyati /

prabhuṇā śāsanīyās tā rājā tu puruṣaṃ nayet //

Note:

na asvatantrāḥ striyo grāhyāḥ pumāṃs tatra aparādhyati /

prabhuṇā śāsanīyās tā rājā tu puruṣaṃ nayet //

proṣitasvāmikā nārī prāpitā yady api grahe /

tāvat sā bandhane sthāpyā yāvat pratyāgataḥ prabhuḥ //

Note:

proṣita-svāmikā nārī prāpitā yady api grahe /

tāvat sā bandhane sthāpyā yāvat pratyāgataḥ prabhuḥ //

kalpito yasya yo daṇḍas tv aparādhasya yatnataḥ /

paṇānāṃ grahaṇaṃ tu syāt tanmūlyaṃ vātha rājani //

Note:

kalpito yasya yo daṇḍas tv aparādhasya yatnataḥ /

paṇānāṃ grahaṇaṃ tu syāt tan-mūlyaṃ va ātha rājani //

māṣapādo dvipādo vā daṇḍo yatra pravartitaḥ /

anirdiṣṭaṃ tu vijñeyaṃ māṣakaṃ tu prakalpayet //

Note:

māṣa-pādo dvi-pādo vā daṇḍo yatra pravartitaḥ /

anirdiṣṭaṃ tu vijñeyaṃ māṣakaṃ tu prakalpayet //

yatrokto māṣakair daṇḍo rājataṃ tatra nirdiśeta /

kṛṣṇalaiś coktam eva syād uktadaṇḍaviniścayaḥ //

Note:

yatra ukto māṣakair daṇḍo rājataṃ tatra nirdiśeta /

kṛṣṇalaiś ca uktam eva syād ukta-daṇḍa-viniścayaḥ //

māṣo viṃśatibhāgas tu jñeyaḥ kārṣāpaṇasya tu /

kākaṇī tu caturbhāgā māṣakasya paṇasya ca //

Note:

māṣo viṃśati-bhāgas tu jñeyaḥ kārṣāpaṇasya tu /

kākaṇī tu catur-bhāgā māṣakasya paṇasya ca //

pañcanadyāḥ pradeśe tu saṃjñeyaṃ vyavahārikī /
kārṣāpaṇoṇḍikā jñeyās tāś catasras tu dhānakaḥ /
te dvādaśa suvarṇāsNote: suvarṇas? tu dīnāraś citrakaḥ smṛtaḥ //

Note:

pañca-nadyāḥ pradeśe tu saṃjñeyaṃ vyavahārikī /
kārṣāpaṇa-uṇḍikā jñeyās tāś catasras tu dhānakaḥ /
te dvādaśa suvarṇāsNote: suvarṇas? tu dīnāraś citrakaḥ smṛtaḥ //

Note: [punarnyāyaḥ]

asat sad iti yaḥ pakṣaḥ sabhyair evāvadhāryate /

tīritaḥ so 'nuśiṣṭas tu sākṣivākyāt prakīrtitaḥ //

Note:

asat sad iti yaḥ pakṣaḥ sabhyair eva avadhāryate /

tīritaḥ so 'nuśiṣṭas tu sākṣi-vākyāt prakīrtitaḥ //

kulādibhir niścite 'pi santoṣaṃ na gatas tu yaḥ /

vicārya tat kṛtaṃ rājā kukṛtaṃ punar uddharet //

Note:

kula-ādibhir niścite 'pi santoṣaṃ na gatas tu yaḥ /

vicārya tat kṛtaṃ rājā kukṛtaṃ punar uddharet //

Note: [ṛṇādāne vṛddhivicāraḥ]

na strībhyo dāsabālebhyaḥ prayacchet kvacid uddhṛtam /

dātā na labhate tat tu tebhyo dadyāt tu yad vasu //

Note:

na strībhyo dāsa-bālebhyaḥ prayacchet kvacid uddhṛtam /

dātā na labhate tat tu tebhyo dadyāt tu yad vasu //

ṛṇikena tu yā vṛddhir adhikā saṃprakalpitā /
āpatkālakṛtā nityaṃ dātavyā kāritā tu sā /
anyathā kāritā vṛddhir na dātavyā kathaṃcana //

Note:

ṛṇikena tu yā vṛddhir adhikā saṃprakalpitā /
āpat-kāla-kṛtā nityaṃ dātavyā kāritā tu sā /
anyathā kāritā vṛddhir na dātavyā kathaṃcana //

ekāntenaiva vṛddhiṃ tu śodhayed yatra carṇikam /

pratikālaṃ dadāty eva śikhāvṛddhis tu sā smṛtā //

Note:

ekāntena eva vṛddhiṃ tu śodhayed yatra carṇikam /

pratikālaṃ dadāty eva śikhā-vṛddhis tu sā smṛtā //

gṛhāt toṣaḥ phalaṃ kṣetrād bhogalābhaḥ prakīrtitaḥ //

Note:

gṛhāt toṣaḥ phalaṃ kṣetrād bhoga-lābhaḥ prakīrtitaḥ //

ādhibhogas tv aśeṣo yo vṛddhis tu parikalpitaḥ /

prayogo yatra caivaṃ syād ādhibhogaḥ sa ucyate //

Note:

ādhibhogas tv aśeṣo yo vṛddhis tu parikalpitaḥ /

prayogo yatra ca evaṃ syād ādhibhogaḥ sa ucyate //

Note: [ākṛtavṛddhiḥ]

yo yācitakam ādāya tam adattvā diśaṃ vrajet /

ūrdhvaṃ saṃvatsarāt tasya taddhanaṃ vṛddhim āpnuyāt //

Note:

yo yācitakam ādāya tam adattvā diśaṃ vrajet /

ūrdhvaṃ saṃvatsarāt tasya tad-dhanaṃ vṛddhim āpnuyāt //

kṛtvoddhāram adattvā yo yācitas tu diśaṃ vrajet /

ūrdhvaṃ māsatrayāt tasya taddhanaṃ vṛddhim āpnuyāt //

Note:

kṛtva ūddhāram adattvā yo yācitas tu diśaṃ vrajet /

ūrdhvaṃ māsa-trayāt tasya tad-dhanaṃ vṛddhim āpnuyāt //

svadeśe 'pi sthito yas tu na dadyād yācitaḥ kvacit /

taṃ tato 'kāritāṃ vṛddhim anicchantaṃ ca dāpayet //

Note:

svadeśe 'pi sthito yas tu na dadyād yācitaḥ kvacit /

taṃ tato 'kāritāṃ vṛddhim anicchantaṃ ca dāpayet //

prītidattaṃ na vardheta yāvan na pratiyācitam /

yācyamānam adattaṃ ced vardhate pañcakaṃ śatam //

Note:

prīti-dattaṃ na vardheta yāvan na pratiyācitam /

yācyamānam adattaṃ ced vardhate pañcakaṃ śatam //

nikṣiptaṃ vṛddhiśeṣaṃ ca krayavikrayam eva ca /

yācyamānam adattaṃ ced vardhate pañcakaṃ śatam //

Note:

nikṣiptaṃ vṛddhi-śeṣaṃ ca kraya-vikrayam eva ca /

yācyamānam adattaṃ ced vardhate pañcakaṃ śatam //

paṇyaṃ gṛhītvā yo mūlyam adattvaiva diśaṃ vrajet /

ṛtutrayasyāpariṣṭāt taddhanaṃ vṛddhim āpnuyāt //

Note:

paṇyaṃ gṛhītvā yo mūlyam adattva aiva diśaṃ vrajet /

ṛtu-trayasya apariṣṭāt tad-dhanaṃ vṛddhim āpnuyāt //

carmasasyāsavadyūte paṇyamūlye ca sarvadā /

strīśulkeṣu na vṛddhiḥ syāt prātibhāvyāgateṣu ca //

Note:

carmasasyā asava-dyūte paṇya-mūlye ca sarvadā /

strī-śulkeṣu na vṛddhiḥ syāt prātibhāvya-āgateṣu ca //

Note: [vṛddheḥ parimāṇaṃ]

grāhyaṃ syād dviguṇaṃ dravyaṃ prayuktaṃ dhanināṃ sadā /

labhate cen na dviguṇaṃ punar vṛddhiṃ prakalpayet //

Note:

grāhyaṃ syād dvi-guṇaṃ dravyaṃ prayuktaṃ dhanināṃ sadā /

labhate cen na dvi-guṇaṃ punar vṛddhiṃ prakalpayet //

maṇimuktāpravālānāṃ suvarṇarajatasya ca /

tiṣṭhati dviguṇā vṛddhiḥ phālakaiṭāvikasya ca //

Note:

maṇi-muktā-pravālānāṃ suvarṇa-rajatasya ca /

tiṣṭhati dvi-guṇā vṛddhiḥ phāla-kaiṭa-āvikasya ca //

tailānāṃ caiva sarveṣāṃ madyānām atha sarpiṣām /

vṛddhir aṣṭaguṇā jñeyā guḍasya lavaṇasya ca //

Note:

tailānāṃ ca eva sarveṣāṃ madyānām atha sarpiṣām /

vṛddhir aṣṭa-guṇā jñeyā guḍasya lavaṇasya ca //

kupyaṃ pañcaguṇaṃ bhūmis tathaivāṣṭaguṇā matā /

sadya eveti vacanāt sadya eva pradīyate //

Note:

kupyaṃ pañca-guṇaṃ bhūmis tatha aiva aṣṭa-guṇā matā /

sadya eva iti vacanāt sadya eva pradīyate //

Note: [ṛṇoddharaṇaṃ]

Note: [anekarṇasamavāye vidhiḥ]

ekāhe likhitaṃ yat tu tat tu kuryād ṛṇaṃ samam /

grahaṇaṃ rakṣaṇaṃ lābham anyathā tu yathākramam //

Note:

ekāhe likhitaṃ yat tu tat tu kuryād ṛṇaṃ samam /

grahaṇaṃ rakṣaṇaṃ lābham anyathā tu yathā-kramam //

nānāṛṇasamavāye tu yad yat pūrvakṛtaṃ bhavet /

tat tad evāgrato deyaṃ rājñaḥ syāc śrotriyād anu //

Note:

nānā-ṛṇa-samavāye tu yad yat pūrva-kṛtaṃ bhavet /

tat tad eva agrato deyaṃ rājñaḥ syāc śrotriyād anu //

yasya dravyeṇa yat paṇyaṃ sādhitaṃ yo vibhāvayet /

tad dravyam ṛṇikenaiva dātavyaṃ tasya nānyathā //

Note:

yasya dravyeṇa yat paṇyaṃ sādhitaṃ yo vibhāvayet /

tad dravyam ṛṇikena eva dātavyaṃ tasya na anyathā //

Note: [ādhiḥ]

dravyaṃ gṛhītvā vṛddhyarthaṃ bhogayogyaṃ dadāti cet /
jaṅgamaṃ sthāvaraṃ vāpi bhogyādhiḥ sa tu kathyate /
mūlyaṃ tadādhikaṃ dattvā svakṣetrādikam āpnuyāt //

Note:

dravyaṃ gṛhītvā vṛddhy-arthaṃ bhoga-yogyaṃ dadāti cet /
jaṅgamaṃ sthāvaraṃ va āpi bhogya-adhiḥ sa tu kathyate /
mūlyaṃ tad-ādhikaṃ dattvā sva-kṣetra-ādikam āpnuyāt //

ādhim ekaṃ dvayor yas tu kuryāt kā pratipad bhavet /

tayoḥ pūrvakṛtaṃ grāhyaṃ tatkartā coradaṇḍabhāk //

Note:

ādhim ekaṃ dvayor yas tu kuryāt kā pratipad bhavet /

tayoḥ pūrva-kṛtaṃ grāhyaṃ tat-kartā cora-daṇḍa-bhāk //

ādhānaṃ vikrayo dānaṃ lekhyasākṣyakṛtaṃ yadā /

ekakriyāviruddhaṃ tu lekhyaṃ tatrāpahārakam //

Note:

ādhānaṃ vikrayo dānaṃ lekhya-sākṣya-kṛtaṃ yadā /

eka-kriyā-viruddhaṃ tu lekhyaṃ tatra apahārakam //

anirdiṣṭaṃ ca nirdiṣṭam ekatra ca vilekhitam /

viśeṣalikhitaṃ jyāya iti kātyāyano 'bravīt //

Note:

anirdiṣṭaṃ ca nirdiṣṭam ekatra ca vilekhitam /

viśeṣa-likhitaṃ jyāya iti kātyāyano 'bravīt //

yo 'vidyamānaṃ prathamam anirdiṣṭasvarūpakam /
ākāśabhūtam ādadhyād anirdiṣṭaṃ ca tad bhavet /
yad yat tadāsya vidyeta tad ādiṣṭaṃ vinirdiśet //

Note:

yo 'vidyamānaṃ prathamam anirdiṣṭa-svarūpakam /
ākāśa-bhūtam ādadhyād anirdiṣṭaṃ ca tad bhavet /
yad yat tada āsya vidyeta tad ādiṣṭaṃ vinirdiśet //

yas tu sarvasvam ādiśya prāk paścān nāmacihnitam /

ādadhyāt tat kathaṃ na syāc cihnitaṃ balavattaram //

Note:

yas tu sarva-svam ādiśya prāk paścān nāma-cihnitam /

ādadhyāt tat kathaṃ na syāc cihnitaṃ balavattaram //

maryādācihnitaṃ kṣetraṃ grāmaṃ vāpi yadā bhavet /

grāmādayaś ca likhyante tadā siddhim avāpnuyāt //

Note:

maryādā-cihnitaṃ kṣetraṃ grāmaṃ va āpi yadā bhavet /

grāma-ādayaś ca likhyante tadā siddhim avāpnuyāt //

ādhīkṛtaṃ tu yat kiṃcid vinaṣṭaṃ daivarājataḥ /

tatra ṛṇaṃ sodayaṃ dāpyo dhaninām adhamarṇakaḥ //

Note:

ādhīkṛtaṃ tu yat kiṃcid vinaṣṭaṃ daiva-rājataḥ /

tatra ṛṇaṃ sodayaṃ dāpyo dhaninām adhamarṇakaḥ //

na ced dhanikadoṣeṇa nipated vā mriyeta vā /

ādhim anyaṃ sa dāpyaḥ syād ṛṇān mucyeta narṇikaḥ //

Note:

na ced dhanika-doṣeṇa nipated vā mriyeta vā /

ādhim anyaṃ sa dāpyaḥ syād ṛṇān mucyeta narṇikaḥ //

akāmam ananujñātam adhiṃ yaḥ karma kārayet /

bhoktā karmaphalaṃ dāpyo vṛddhiṃ vā labhate na saḥ //

Note:

akāmam ananujñātam adhiṃ yaḥ karma kārayet /

bhoktā karma-phalaṃ dāpyo vṛddhiṃ vā labhate na saḥ //

yas tv ādhiṃ karma kurvāṇaṃ vācā daṇḍena karmabhiḥ /

pīḍayed bhatsayec caiva prāpnuyāt pūrvasāhasam //

Note:

yas tv ādhiṃ karma kurvāṇaṃ vācā daṇḍena karmabhiḥ /

pīḍayed bhatsayec ca eva prāpnuyāt pūrva-sāhasam //

balādakāmaṃ yatrādhim anisṛṣṭaṃ praveśayet /

prāpnuyāt sāhasaṃ pūrvam ādhātā cādhim āpnuyāt //

Note:

balāda-kāmaṃ yatra adhim anisṛṣṭaṃ praveśayet /

prāpnuyāt sāhasaṃ pūrvam ādhātā ca adhim āpnuyāt //

ādhiṃ duṣṭena lekhyena bhuṅkte yam ṛṇikād dhanī /

nṛpo damaṃ dāpayitvā ādhikekhyaṃ vināśayet //

Note:

ādhiṃ duṣṭena lekhyena bhuṅkte yam ṛṇikād dhanī /

nṛpo damaṃ dāpayitvā ādhikekhyaṃ vināśayet //

ādhātā yatra na syāt tu dhanī bandhaṃ nivedayet /
rājñas tataḥ sa vikhyāto vikreya iti dhāraṇā /
savṛddhikaṃ gṛhītvā tu śeṣaṃ rājan yathārpayet //

Note:

ādhātā yatra na syāt tu dhanī bandhaṃ nivedayet /
rājñas tataḥ sa vikhyāto vikreya iti dhāraṇā /
savṛddhikaṃ gṛhītvā tu śeṣaṃ rājan yatha ārpayet //

Note: [pratibhūvidhānam]

dānopasthānavādeṣu viśvāsaśapathāya ca /

lagnakaṃ kārayed evaṃ yathāyogaṃ viparyaye //

Note:

dāna-upasthāna-vādeṣu viśvāsa-śapathāya ca /

lagnakaṃ kārayed evaṃ yatha āyogaṃ viparyaye //

darśanapratibhūryas taṃ deśe kāle na darśayet /

nibandham āvahet tatra daivarājakṛtād ṛte //

Note:

darśana-pratibhūryas taṃ deśe kāle na darśayet /

nibandham āvahet tatra daiva-rāja-kṛtād ṛte //

naṣṭasyānveṣaṇārthaṃ tu deyaṃ pakṣatrayaṃ param /

yady asau darśayet tatra moktavyaḥ pratibhūr bhavet //

Note:

naṣṭasya anveṣaṇa-arthaṃ tu deyaṃ pakṣa-trayaṃ param /

yady asau darśayet tatra moktavyaḥ pratibhūr bhavet //

kāle vyatīte pratibhūr yadi taṃ naiva darśayet /

sa tam arthaṃ pradāpyaḥ syāt prete caivaṃ vidhīyate //

Note:

kāle vyatīte pratibhūr yadi taṃ na eva darśayet /

sa tam arthaṃ pradāpyaḥ syāt prete ca evaṃ vidhīyate //

gṛhītvā bandhakaṃ yatra darśane 'sya sthito bhavet /

vinā pitrā dhanaṃ tasmād dāpyaḥ syāt tad ṛṇaṃ sutaḥ //

Note:

gṛhītvā bandhakaṃ yatra darśane 'sya sthito bhavet /

vinā pitrā dhanaṃ tasmād dāpyaḥ syāt tad ṛṇaṃ sutaḥ //

yo yasya pratibhūs tiṣṭhed darśanāyeha mānavaḥ /

adarśayan sa taṃ tasmai prayacchet svadhanād ṛṇam //

Note:

yo yasya pratibhūs tiṣṭhed darśanāya iha mānavaḥ /

adarśayan sa taṃ tasmai prayacchet sva-dhanād ṛṇam //

ādyau tu vitathe dāpyau tatkālāveditaṃ dhanam /

uttarau tu visaṃvāde tau vinā tatsutau tathā //

Note:

ādyau tu vitathe dāpyau tat-kālā-veditaṃ dhanam /

uttarau tu visaṃvāde tau vinā tat-sutau tathā //

ekacchāyāśrite sarvaṃ dadyāt tu proṣite sutaḥ /

mṛte pitari pitṛaṃśaṃ pararṇaṃ na bṛhaspatiḥ //

Note:

ekacchāyāśrite sarvaṃ dadyāt tu proṣite sutaḥ /

mṛte pitari pitṛ-aṃśaṃ pararṇaṃ na bṛhaspatiḥ //

ekacchāyāpraviṣṭānāṃ dāpyo tas tatra dṛśyate /

proṣite tatsutaḥ sarvaṃ pitraṃśaṃ tu mṛte sutaḥ //

Note:

ekacchāyā-praviṣṭānāṃ dāpyo tas tatra dṛśyate /

proṣite tat-sutaḥ sarvaṃ pitr-aṃśaṃ tu mṛte sutaḥ //

prātibhāvyaṃ tu yo dadyāt pīḍitaḥ pratibhāvitaḥ /

tripakṣāt parataḥ so 'rthaṃ dviguṇaṃ labdhum arhati //

Note:

prātibhāvyaṃ tu yo dadyāt pīḍitaḥ pratibhāvitaḥ /

tri-pakṣāt parataḥ so 'rthaṃ dvi-guṇaṃ labdhum arhati //

yasyārthe yena yad dattaṃ vidhinābhyarthitena tu /

sākṣibhir bhāvitenaiva pratibhūs tat samāpnuyāt //

Note:

yasya arthe yena yad dattaṃ vidhina ābhyarthitena tu /

sākṣibhir bhāvitena eva pratibhūs tat samāpnuyāt //

satyaṃkāravisaṃvāde dviguṇaṃ pratidāpayet /

akurvatas tu tad dhāni satyaṃkāraprayojanam //

Note:

satyaṃ-kāra-visaṃvāde dviguṇaṃ pratidāpayet /

akurvatas tu tad dhāni satyaṃ-kāra-prayojanam //

Note: [pitrādibhiḥ kṛtam ṛṇaṃ kena pratideyam]

kuṭumbārtham aśaktena gṛhītaṃ vyādhitena vā /

upaplavanimitte ca vidyād āpatkṛte tu tat //

Note:

kuṭumba-artham aśaktena gṛhītaṃ vyādhitena vā /

upaplava-nimitte ca vidyād āpatkṛte tu tat //

kanyāvaivāhikaṃ caiva pretakārye ca yatkṛtam /

etat sarvaṃ pradātavyaṃ kuṭumbena kṛtaṃ prabhoḥ //

Note:

kanyā-vaivāhikaṃ ca eva preta-kārye ca yat-kṛtam /

etat sarvaṃ pradātavyaṃ kuṭumbena kṛtaṃ prabhoḥ //

ṛṇaṃ putrakṛtaṃ pitrā na deyam iti dharmataḥ /

deyaṃ pratiśrutaṃ yat syāt yac ca syād anumoditam //

Note:

ṛṇaṃ putra-kṛtaṃ pitrā na deyam iti dharmataḥ /

deyaṃ pratiśrutaṃ yat syāt yac ca syād anumoditam //

proṣitasyāmatenāpi kuṭumbārtham ṛṇaṃ kṛtam /

dāsastrīmātṛśiṣyair vā dadyāt putreṇa vā bhṛguḥ //

Note:

proṣitasya amatena api kuṭumba-artham ṛṇaṃ kṛtam /

dāsa-strī-mātṛ-śiṣyair vā dadyāt putreṇa vā bhṛguḥ //

bhartrā putreṇa vā sārdhaṃ kevalenātmanā kṛtam /

ṛṇam evaṃvidhaṃ deyaṃ nānyathā tatkṛtaṃ striyā //

Note:

bhartrā putreṇa vā sārdhaṃ kevalenā atmanā kṛtam /

ṛṇam evaṃvidhaṃ deyaṃ na anyathā tat-kṛtaṃ striyā //

martukāmena yā bhartrā proktā deyam ṛṇaṃ tvayā /

aprapannāpi sā dāpyā dhanaṃ yady āśritaṃ striyām //

Note:

martu-kāmena yā bhartrā proktā deyam ṛṇaṃ tvayā /

aprapanna āpi sā dāpyā dhanaṃ yady āśritaṃ striyām //

vidyamāneapi rogārte svadeśāt proṣite 'pi vā /

viṃśāt saṃvatsarād deyaṃ ṛṇaṃ pitṛkṛtaṃ sutaiḥ //

Note:

vidyamāne-api rogārte sva-deśāt proṣite 'pi vā /

viṃśāt saṃvatsarād deyaṃ ṛṇaṃ pitṛ-kṛtaṃ sutaiḥ //

vyādhitonmattavṛddhānāṃ tathā dīrghapravāsinām /

ṛṇam evaṃvidhaṃ putrāñ jīvatām api dāpayet //

Note:

vyādhita-unmatta-vṛddhānāṃ tathā dīrgha-pravāsinām /

ṛṇam evaṃvidhaṃ putrāñ jīvatām api dāpayet //

sāṃnidhye 'pi pituḥ putrair ṛṇaṃ deyaṃ vibhāvitam /

jātyandhapatitonmattakṣayaśvitrādirogiṇaḥ //

Note:

sāṃnidhye 'pi pituḥ putrair ṛṇaṃ deyaṃ vibhāvitam /

jāty-andha-patita-unmattakṣaya-śvitra-ādi-rogiṇaḥ //

pitṝṇāṃ sūnubhir jātair dānenaivādhamād ṛṇāt /

vimokṣas tu yatas tasmād icchanti pitaraḥ sutān //

Note:

pitṝṇāṃ sūnubhir jātair dānena eva adhamād ṛṇāt /

vimokṣas tu yatas tasmād icchanti pitaraḥ sutān //

nāprāptavyavahāreṇa pitary uparate kvacit /

kāle tu vidhinā deyaṃ vaseyur narake 'nyathā //

Note:

na aprāpta-vyavahāreṇa pitary uparate kvacit /

kāle tu vidhinā deyaṃ vaseyur narake 'nyathā //

aprāptavyavahāraś cet svatantro 'pīha narṇabhāk /

svātantryaṃ hi smṛtaṃ jyeṣṭhe jyaiṣṭheNote: jyaiṣṭhyaṃ? guṇavayaḥkṛtam //

Note:

aprāpta-vyavahāraś cet svatantro 'pi iha narṇabhāk /

svātantryaṃ hi smṛtaṃ jyeṣṭhe jyaiṣṭheNote: jyaiṣṭhyaṃ? guṇa-vayaḥkṛtam //

yad dṛṣṭaṃ dattaśeṣaṃ vā deyaṃ paitāmahaṃ tu tat /

sadoṣaṃ vyāhataṃ pitrā naiva deyam ṛṇaṃ kvacit //

Note:

yad dṛṣṭaṃ datta-śeṣaṃ vā deyaṃ paitāmahaṃ tu tat /

sadoṣaṃ vyāhataṃ pitrā na eva deyam ṛṇaṃ kvacit //

pitrā dṛṣṭam ṛṇaṃ yat tu kramāyātaṃ pitāmahāt /

nirdoṣaṃ noddhṛtaṃ putrair deyaṃ pautrais tu tadbhṛguḥ //

Note:

pitrā dṛṣṭam ṛṇaṃ yat tu krama-āyātaṃ pitāmahāt /

nirdoṣaṃ na uddhṛtaṃ putrair deyaṃ pautrais tu tad-bhṛguḥ //

paitāmahaṃ tu yat putrair na dattaṃ rogibhiḥ sthitaiḥ /

tasmād evaṃvidhaṃ pautrair deyaṃ paitāmahaṃ samam //

Note:

paitāmahaṃ tu yat putrair na dattaṃ rogibhiḥ sthitaiḥ /

tasmād evaṃvidhaṃ pautrair deyaṃ paitāmahaṃ samam //

ṛṇaṃ tu dāpayet putraṃ yadi syān nirupadravaḥ /

draviṇārhaś ca dhuryaś ca nānyathā dāpayet sutam //

Note:

ṛṇaṃ tu dāpayet putraṃ yadi syān nirupadravaḥ /

draviṇa-arhaś ca dhuryaś ca na anyathā dāpayet sutam //

yad deyaṃ pitṛbhir nityaṃ tadabhāve tu taddhanāt /

tad dhanaṃ putraputrair vā deyaṃ tatsvāmine tadā //

Note:

yad deyaṃ pitṛbhir nityaṃ tad-abhāve tu tad-dhanāt /

tad dhanaṃ putra-putrair vā deyaṃ tat-svāmine tadā //

pitrarṇe vidyamāne tu na ca putro dhanaṃ haret /

deyaṃ taddhanike dravyaṃ mṛte gṛhṇaṃs tu dāpyate //

Note:

pitrarṇe vidyamāne tu na ca putro dhanaṃ haret /

deyaṃ tad-dhanike dravyaṃ mṛte gṛhṇaṃs tu dāpyate //

putrābhāve tu dātavyam ṛṇaṃ pautreṇa yatnataḥ /

caturthena na dātavyaṃ tasmāt tad vinirvartate //

Note:

putra-abhāve tu dātavyam ṛṇaṃ pautreṇa yatnataḥ /

caturthena na dātavyaṃ tasmāt tad vinirvartate //

prātibhāvyāgataṃ pautrair dātavyaṃ na tu tatkvacit /

putreṇāpi samaṃ deyam ṛṇaṃ sarvatra paitṛkam //

Note:

prātibhāvya-āgataṃ pautrair dātavyaṃ na tu tatkvacit /

putreṇa api samaṃ deyam ṛṇaṃ sarvatra paitṛkam //

rikthahartrā ṛṇaṃ deyaṃ tadabhāve ca yoṣitaḥ /

putraiś ca tadabhāve 'nyai rikthabhāgbhir yathākramam //

Note:

rikthahartrā ṛṇaṃ deyaṃ tad-abhāve ca yoṣitaḥ /

putraiś ca tad-abhāve 'nyai riktha-bhāgbhir yathā-kramam //

yāvan na paitṛkaṃ dravyaṃ vidyamānaṃ labhet sutaḥ /

susamṛddo 'pi dāpyaḥ syāt tāvan naivādhamarṇikaḥ //

Note:

yāvan na paitṛkaṃ dravyaṃ vidyamānaṃ labhet sutaḥ /

susamṛddo 'pi dāpyaḥ syāt tāvan na eva adhamarṇikaḥ //

likhitaṃ muktakaṃ vāpi deyaṃ yat tu pratiśrutam /

parapūrvastriyai yat tu vidyāt kāmakṛtaṃ nṛṇām //

Note:

likhitaṃ muktakaṃ va āpi deyaṃ yat tu pratiśrutam /

para-pūrva-striyai yat tu vidyāt kāma-kṛtaṃ nṛṇām //

yatra hiṃsāṃ samutpādya krodhād dravyaṃ vināśya vā /

uktaṃ tuṣṭikaraṃ yat tu vidyād krodhakṛtaṃ tu tat //

Note:

yatra hiṃsāṃ samutpādya krodhād dravyaṃ vināśya vā /

uktaṃ tuṣṭikaraṃ yat tu vidyād krodha-kṛtaṃ tu tat //

svasthenārtena vā deyaṃ bhāvitaṃ dharmakāraṇāt /

adattvā tu mṛte dāpyas tatsuto nātra saṃśayaḥ //

Note:

svasthena artena vā deyaṃ bhāvitaṃ dharma-kāraṇāt /

adattvā tu mṛte dāpyas tat-suto na atra saṃśayaḥ //

nirdhanair anapatyais tu yat kṛtaṃ śauṇḍikādibhiḥ /

tatstrīṇām upabhoktā tu dadyāt tadṛṇam eva hi //

Note:

nirdhanair anapatyais tu yat kṛtaṃ śauṇḍikādibhiḥ /

tat-strīṇām upabhoktā tu dadyāt tad-ṛṇam eva hi //

śauṇḍikavyādhajanakagopanāvikayoṣitām /

adhiṣṭhātā ṛṇaṃ dāpyas tāsāṃ bhartṛkriyāsu tat //

Note:

śauṇḍika-vyādha-janakagopa-nāvika-yoṣitām /

adhiṣṭhātā ṛṇaṃ dāpyas tāsāṃ bhartṛ-kriyāsu tat //

na ca bhāryākṛtam ṛṇaṃ kathaṃcit patyur ābhavet /

āpatkṛtād ṛte puṃsāṃ kuṭumbārthe hi vistaraḥ //

Note:

na ca bhāryā-kṛtam ṛṇaṃ kathaṃcit patyur ābhavet /

āpatkṛtād ṛte puṃsāṃ kuṭumba-arthe hi vistaraḥ //

anyatra rajakavyādhagopaśauṇḍikayoṣitām /

teṣāṃ tu tatparā vṛttiḥ kuṭumbaṃ ca tadāśrayam //

Note:

anyatra rajaka-vyādhagopa-śauṇḍika-yoṣitām /

teṣāṃ tu tat-parā vṛttiḥ kuṭumbaṃ ca tad-āśrayam //

amatenaiva putrasya pradhanā yānyam āśrayet /

putreṇaivāpahāryaṃ taddhanaṃ duhitṛbhir vinā //

Note:

amatena eva putrasya pradhanā ya ānyam āśrayet /

putreṇa eva apahāryaṃ taddhanaṃ duhitṛbhir vinā //

ṛṇārtham āharet tantuṃ na sukhārthaṃ kadācana /

ayukte kāraṇe yasmāt pitarau tu na dāpayet //

Note:

ṛṇa-artham āharet tantuṃ na sukha-arthaṃ kadācana /

ayukte kāraṇe yasmāt pitarau tu na dāpayet //

yā svaputraṃ tu jahyāt strī samartham api putriṇī /

āhṛtya strīdhanaṃ tatra pitryarṇaṃ śodhayen manuḥ //

Note:

yā sva-putraṃ tu jahyāt strī samartham api putriṇī /

āhṛtya strī-dhanaṃ tatra pitryarṇaṃ śodhayen manuḥ //

bālaputrādhikārthā ca bhartāraṃ yānyam āśritā /

āśritas tadṛṇaṃ dadyād bālaputrāvidhiḥ smṛtaḥ //

Note:

bāla-putra-adhika-arthā ca bhartāraṃ ya ānyam āśritā /

āśritas tad-ṛṇaṃ dadyād bāla-putrā-vidhiḥ smṛtaḥ //

dīrghapravāsinirbandhujaḍonmattārtaliṅginām /

jīvatām api dātavyaṃ tatstrīdravyasamāśritaiḥ //

Note:

dīrgha-pravāsi-nirbandhujaḍa-unmatta-ārta-liṅginām /

jīvatām api dātavyaṃ tat-strī-dravya-samāśritaiḥ //

vyasanābhiplute putre bālo vā yatna dṛśyate /

dravyahṛd dāpyate tatra tasyābhāve purandhrihṛt //

Note:

vyasana-abhiplute putre bālo vā yatna dṛśyate /

dravya-hṛd dāpyate tatra tasya abhāve purandhrihṛt //

pūrvaṃ dadyād dhanagrāhaḥ putras tasmād anantaram /

yoṣidgrāhaḥ sutābhāve putro vātyantanirdhanaḥ //

Note:

pūrvaṃ dadyād dhana-grāhaḥ putras tasmād anantaram /

yoṣid-grāhaḥ sutā-bhāve putro va ātyanta-nirdhanaḥ //

deyaṃ bhāryākṛtam ṛṇaṃ bhartrā putreṇa mātṛkam /

bhartur arthe kṛtaṃ yat syād abhidhāya gate diśam //

Note:

deyaṃ bhāryā-kṛtam ṛṇaṃ bhartrā putreṇa mātṛkam /

bhartur arthe kṛtaṃ yat syād abhidhāya gate diśam //

deyaṃ putrakṛtaṃ tat syād yac ca syād anuvarṇitam /

kṛtāsaṃvāditaṃ yac ca śrutvā caivānucoditam //

Note:

deyaṃ putra-kṛtaṃ tat syād yac ca syād anuvarṇitam /

kṛta-asaṃvāditaṃ yac ca śrutvā ca eva anucoditam //

Note: [adharmaṇikasyāvarodhādinā dhanoddhāra-vicāra]

dhāryo 'varuddhas tv ṛṇikaḥ prakāśaṃ janasaṃsadi /

yāvan na dadyād deyaṃ ca deśācārasthitir yathā //

Note:

dhāryo 'varuddhas tv ṛṇikaḥ prakāśaṃ jana-saṃsadi /

yāvan na dadyād deyaṃ ca deśa-ācāra-sthitir yathā //

viṇmūtraśaṅkā yasya syād dhāryamāṇasya dehinaḥ /

pṛṣṭhato vānugantavyo nibaddhaṃ vā samutsṛjet //

Note:

viṇmūtra-śaṅkā yasya syād dhāryamāṇasya dehinaḥ /

pṛṣṭhato va ānugantavyo nibaddhaṃ vā samutsṛjet //

sa kṛtapratibhūś caiva moktavyaḥ syād dine dine /

āhārakāle rātrau ca nibandhe pratibhūḥ sthitaḥ //

Note:

sa kṛta-pratibhūś ca eva moktavyaḥ syād dine dine /

āhāra-kāle rātrau ca nibandhe pratibhūḥ sthitaḥ //

yo darśanapratibhuvaṃ nādhigacchen na cāśrayet /

sa cārake niroddhavyaḥ sthāpyo vāvedya rakṣiṇaḥ //

Note:

yo darśana-pratibhuvaṃ na adhigacchen na cā aśrayet /

sa cārake niroddhavyaḥ sthāpyo va āvedya rakṣiṇaḥ //

na cārake niroddhavya āryaḥ prātyayikaḥ śuciḥ /

so 'nibaddhaḥ pramoktavyo nibaddhaḥ śapathena vā //

Note:

na cārake niroddhavya āryaḥ prātyayikaḥ śuciḥ /

so 'nibaddhaḥ pramoktavyo nibaddhaḥ śapathena vā //

pīḍanenoparodhena sādhayed ṛṇikaṃ dhanī /

karmaṇā vyavahāreṇa sāntvenādau vibhāvitaḥ //

Note:

pīḍanena uparodhena sādhayed ṛṇikaṃ dhanī /

karmaṇā vyavahāreṇa sāntvenā adau vibhāvitaḥ //

ādadītārtham evaṃ tu vyājenācaritena ca /

karmaṇā kṣatraviśśūdrān samahīnāṃś ca dāpayet //

Note:

ādadīta-artham evaṃ tu vyājenā acaritena ca /

karmaṇā kṣatra-viś-śūdrān samahīnāṃś ca dāpayet //

rājānaṃ svāminaṃ vipraṃ sāntvenaiva pradāpayet /

rikthinaṃ suhṛdaṃ vāpi cchalenaiva prasādhayet //

Note:

rājānaṃ svāminaṃ vipraṃ sāntvena eva pradāpayet /

rikthinaṃ suhṛdaṃ va āpi cchalena eva prasādhayet //

vaṇijaḥ karṣakāś caiva śilpinaś cābravīd bhṛguḥ /

deśācāreṇa dāpyāḥ syur duṣṭān saṃpīḍya dāpayet //

Note:

vaṇijaḥ karṣakāś ca eva śilpinaś ca abravīd bhṛguḥ /

deśa-ācāreṇa dāpyāḥ syur duṣṭān saṃpīḍya dāpayet //

pīḍayet tu dhanī yatra ṛṇikaṃ nyāyavādinam /

tasmād arthāt sa hīyeta tatsamaṃ cāpnuyād damam //

Note:

pīḍayet tu dhanī yatra ṛṇikaṃ nyāya-vādinam /

tasmād arthāt sa hīyeta tat-samaṃ cā apnuyād damam //

yadi hy ādāv anādiṣṭam aśubhaṃ karma kārayet /

prāpnuyāt sāhasaṃ pūrvam ṛṇān mucyeta carṇikaḥ //

Note:

yadi hy ādāv anādiṣṭam aśubhaṃ karma kārayet /

prāpnuyāt sāhasaṃ pūrvam ṛṇān mucyeta carṇikaḥ //

uddhārādikam ādāya svāmine na dadāti yaḥ /

sa tasya dāso bhṛtyaḥ strī paśur vā jāyate gṛhe //

Note:

uddhāra-ādikam ādāya svāmine na dadāti yaḥ /

sa tasya dāso bhṛtyaḥ strī paśur vā jāyate gṛhe //

Note: [upanidhiḥ]

trayaproṣitanikṣiptabandhānvāhitayācitam /

vaiśyavṛttyarpitaṃ caiva so 'rthas tūpanidhiḥ smṛtaḥ //

Note:

traya-proṣita-nikṣiptabandhānvāhita-yācitam /

vaiśya-vṛtty-arpitaṃ ca eva so 'rthas tu upanidhiḥ smṛtaḥ //

nikṣiptaṃ yasya yat kiṃcit tatprayatnena pālayet /

daivarājakṛtād anyo vināśas tasya kīrtyate //

Note:

nikṣiptaṃ yasya yat kiṃcit tat-prayatnena pālayet /

daiva-rāja-kṛtād anyo vināśas tasya kīrtyate //

yasya doṣeṇa yat kiṃcid vināśyeta hriyeta vā /

tad dravyaṃ sodayaṃ dāpyo daivarājakṛtād vinā //

Note:

yasya doṣeṇa yat kiṃcid vināśyeta hriyeta vā /

tad dravyaṃ sodayaṃ dāpyo daiva-rāja-kṛtād vinā //

yācitānantaraṃ nāśe daivarājakṛte 'pi saḥ /

grahītā pratidāpyaḥ syān mūlyamātraṃ na saṃśayaḥ //

Note:

yācita-anantaraṃ nāśe daiva-rāja-kṛte 'pi saḥ /

grahītā pratidāpyaḥ syān mūlyamātraṃ na saṃśayaḥ //

nyāsādikaṃ paradravyaṃ prabhakṣitam upekṣitam /

ajñānanāśitaṃ caiva yena dāpyaḥ sa eva tat //

Note:

nyāsa-ādikaṃ para-dravyaṃ prabhakṣitam upekṣitam /

ajñāna-nāśitaṃ ca eva yena dāpyaḥ sa eva tat //

bhakṣitaṃ sodayaṃ dāpyaḥ samaṃ dāpya upekṣitam /

kiṃcin nyūnaṃ pradāpyaḥ syād dravyam ajñānanāśitam //

Note:

bhakṣitaṃ sodayaṃ dāpyaḥ samaṃ dāpya upekṣitam /

kiṃcin nyūnaṃ pradāpyaḥ syād dravyam ajñāna-nāśitam //

arājadaivikenāpi nikṣiptaṃ yatra nāśitam /

grahītuḥ saha bhāṇḍena dātur naṣṭaṃ tad ucyate //

Note:

arāja-daivikena api nikṣiptaṃ yatra nāśitam /

grahītuḥ saha bhāṇḍena dātur naṣṭaṃ tad ucyate //

jñātvā dravyaviyogaṃ tu dātā yatra vinikṣipet /

sarvopāyavināśe 'pi grahītā naiva dāpyate //

Note:

jñātvā dravya-viyogaṃ tu dātā yatra vinikṣipet /

sarva-upāya-vināśe 'pi grahītā na eva dāpyate //

grāhakasya hi yad doṣān naṣṭaṃ tu grāhakasya tat /

tasmin naṣṭe hṛte vāpi grahītā mūlyam āharet //

Note:

grāhakasya hi yad doṣān naṣṭaṃ tu grāhakasya tat /

tasmin naṣṭe hṛte va āpi grahītā mūlyam āharet //

grāhyas tūpanidhiḥ kāle kālahīnaṃ tu varjayet /

kālahīnaṃ dadaddaṇḍaṃ dviguṇaṃ ca pradāpyate //

Note:

grāhyas tu upanidhiḥ kāle kāla-hīnaṃ tu varjayet /

kāla-hīnaṃ dadad-daṇḍaṃ dviguṇaṃ ca pradāpyate //

sarveṣūpanidhiṣv ete vidhayaḥ parikīrtitāḥ //

Note:

sarveṣu upanidhiṣv ete vidhayaḥ parikīrtitāḥ //

yaiś ca saṃskriyate nyāso divasaiḥ pariniścitaiḥ /

tadūrdhvaṃ sthāpayec śilpī dāpyo daivahate 'pi tat //

Note:

yaiś ca saṃskriyate nyāso divasaiḥ pariniścitaiḥ /

tad-ūrdhvaṃ sthāpayec śilpī dāpyo daivahate 'pi tat //

nyāsadoṣād vināśaḥ syāc śilpinaṃ tan na dāpayet /

dāpayec śilpidoṣāt tat saṃskārārthaṃ yad arpitam //

Note:

nyāsa-doṣād vināśaḥ syāc śilpinaṃ tan na dāpayet /

dāpayec śilpi-doṣāt tat saṃskāra-arthaṃ yad arpitam //

svalpenāpi ca yat karma naṣṭaṃ ced bhṛtakasya tat /

paryāptaṃ ditsatas tasya vinaśyet tad agṛhṇataḥ //

Note:

svalpena api ca yat karma naṣṭaṃ ced bhṛtakasya tat /

paryāptaṃ ditsatas tasya vinaśyet tad agṛhṇataḥ //

yadi tat kāryam uddiśya kālaṃ pariniyamya vā /

yācito 'rdhakṛte tasminn aprāpte na tu dāpyate //

Note:

yadi tat kāryam uddiśya kālaṃ pariniyamya vā /

yācito 'rdhakṛte tasminn aprāpte na tu dāpyate //

prāptakāle kṛte kārye na dadyād yācito 'pi san /

tasmin naṣṭe vāpi grahītā mūlyam āharet //

Note:

prāpta-kāle kṛte kārye na dadyād yācito 'pi san /

tasmin naṣṭe va āpi grahītā mūlyam āharet //

yācyamāno na dadyād vā dāpyas tat sodayaṃ bhavet //

Note:

yācyamāno na dadyād vā dāpyas tat sodayaṃ bhavet //

atha kāryavipattis tu tasyaiva svāmino bhavet /

aprāpte vai sa kāle tu dāpyas tv ardhakṛte 'pi tat //

Note:

atha kārya-vipattis tu tasya eva svāmino bhavet /

aprāpte vai sa kāle tu dāpyas tv ardhakṛte 'pi tat //

yo yācitakam ādāya na dadyāt pratiyācitaḥ /

sa nigṛhya balād dāpyo daṇḍyaś ca na dadāti yaḥ //

Note:

yo yācitakam ādāya na dadyāt pratiyācitaḥ /

sa nigṛhya balād dāpyo daṇḍyaś ca na dadāti yaḥ //

anumārgeṇa kāryeṣu anyasmin vacanān mama /

dadyās tvam iti yo dattaḥ sa ihānvādhir ucyate //

Note:

anumārgeṇa kāryeṣu anyasmin vacanān mama /

dadyās tvam iti yo dattaḥ sa iha anvādhir ucyate //

Note: [asvāmivikrayaḥ]

asvāmivikrayaṃ dānam ādhiṃ ca vinivartayet //

Note:

asvāmi-vikrayaṃ dānam ādhiṃ ca vinivartayet //

abhiyoktā dhanaṃ kuryāt prathamaṃ jñātibhiḥ svakam /

paścād ātmaviśudhyarthaṃ krayaṃ ketā svabandhubhiḥ //

Note:

abhiyoktā dhanaṃ kuryāt prathamaṃ jñātibhiḥ svakam /

paścād ātma-viśudhy-arthaṃ krayaṃ ketā svabandhubhiḥ //

nāṣṭikas tu prakurvīta tad dhanaṃ jñātṛbhiḥ svakam /

adattatyaktavikrītaṃ kṛtvā svaṃ labhate dhanam //

Note:

nāṣṭikas tu prakurvīta tad dhanaṃ jñātṛbhiḥ svakam /

adatta-tyakta-vikrītaṃ kṛtvā svaṃ labhate dhanam //

prakāśaṃ vā krayaṃ kuryān mūlaṃ vāpi samarpayet /

mūlānayanakālas tu deyo yojanasaṃkhyayā //

Note:

prakāśaṃ vā krayaṃ kuryān mūlaṃ va āpi samarpayet /

mūla-ānayana-kālas tu deyo yojana-saṃkhyayā //

prakāśaṃ ca krayaṃ kuryāt sādhubhir jñātibhiḥ svakaiḥ /

na tatrānyā kriyā proktā daivikī na ca mānuṣī //

Note:

prakāśaṃ ca krayaṃ kuryāt sādhubhir jñātibhiḥ svakaiḥ /

na tatra anyā kriyā proktā daivikī na ca mānuṣī //

yadā mūlam upanyasya punar vādī krayaṃ vadet /

āharen mūlam evāsau na krayeṇa prayojanam //

Note:

yadā mūlam upanyasya punar vādī krayaṃ vadet /

āharen mūlam eva asau na krayeṇa prayojanam //

asamāhāryamūlas tu krayam eva viśodhayet /

viśodhite kraye rājñā na vaktavyaḥ sa kiṃcana //

Note:

asamāhārya-mūlas tu krayam eva viśodhayet /

viśodhite kraye rājñā na vaktavyaḥ sa kiṃcana //

anupasthāpayan mūlaṃ krayaṃ vāpy aviśodhayan /

yathābhiyogaṃ dhanine dhanaṃ dāpyo damaṃ ca saḥ //

Note:

anupasthāpayan mūlaṃ krayaṃ va āpy aviśodhayan /

yatha ābhiyogaṃ dhanine dhanaṃ dāpyo damaṃ ca saḥ //

yadi svaṃ naiva kurute jñātibhir nāṣṭiko dhanam /

prasaṅgavinivṛttyarthaṃ coravaddaṇḍam arhati //

Note:

yadi svaṃ na eva kurute jñātibhir nāṣṭiko dhanam /

prasaṅga-vinivṛtty-arthaṃ coravad-daṇḍam arhati //

vaniṅvīthīparigataṃ vijñātaṃ rājapuruṣaiḥ /

avijñātāśrayāt krītaṃ vikretā yatra vā mṛtaḥ //

Note:

vaniṅ-vīthī-parigataṃ vijñātaṃ rāja-puruṣaiḥ /

avijñāta-āśrayāt krītaṃ vikretā yatra vā mṛtaḥ //

svāmī datvārdhamūlyaṃ tu pragṛhṇīta svaka dhanam /

ardhaṃ dvayor apahṛtaṃ tatra syād vyavahārataḥ //

Note:

svāmī datva ārdha-mūlyaṃ tu pragṛhṇīta svaka dhanam /

ardhaṃ dvayor apahṛtaṃ tatra syād vyavahārataḥ //

avijñātakrayo doṣas tathā cāparipālanam /

etad dvayaṃ samākhyātaṃ dravyahānikaraṃ buddhaiḥ //

Note:

avijñāta-krayo doṣas tathā ca aparipālanam /

etad dvayaṃ samākhyātaṃ dravya-hāni-karaṃ buddhaiḥ //

Note: [sambhūyasamutthānam]

samavetās tu ye kecic śalpino vaṇijo 'pi vā /

avibhajya pṛthagbhūtaiḥ prāptaṃ tatra phalaṃ samam //

Note:

samavetās tu ye kecic śalpino vaṇijo 'pi vā /

avibhajya pṛthag-bhūtaiḥ prāptaṃ tatra phalaṃ samam //

bhāṇḍapiṇḍavyayoddhārabhārasārārthavīkṣaṇam /

kuryus te 'vyabhicāreṇa samayena vyavasthitāḥ //

Note:

bhāṇḍa-piṇḍa-vyaya-uddhārabhāra-sāra-artha-vīkṣaṇam /

kuryus te 'vyabhicāreṇa samayena vyavasthitāḥ //

prayogaṃ kurvate ye tu hemadhānyarasādinā /

samanyūnādhikair aṃśair lābhas teṣāṃ tathāvidhaḥ //

Note:

prayogaṃ kurvate ye tu hemadhānya-rasa-ādinā /

sama-nyūna-adhikair aṃśair lābhas teṣāṃ tathā-vidhaḥ //

bahūnāṃ saṃmato yas tu dadyād eko dhanaṃ naraḥ /

ṛṇaṃ ca kārayed vāpi sarvair eva kṛtaṃ bhavet //

Note:

bahūnāṃ saṃmato yas tu dadyād eko dhanaṃ naraḥ /

ṛṇaṃ ca kārayed va āpi sarvair eva kṛtaṃ bhavet //

jñātisaṃbandhisuhṛdām ṛṇaṃ deyaṃ sabandhakam /

anyeṣāṃ lagnakopetaṃ lekhyasākṣiyutaṃ tathā //

Note:

jñāti-saṃbandhi-suhṛdām ṛṇaṃ deyaṃ sabandhakam /

anyeṣāṃ lagna-kopetaṃ lekhya-sākṣiyutaṃ tathā //

svecchādeyaṃ hiraṇyaṃ tu rasā dhānyaṃ ca sāvidhi /

deśasthityā pradātavyaṃ grahītavyaṃ tathaiva ca //

Note:

svecchādeyaṃ hiraṇyaṃ tu rasā dhānyaṃ ca sāvidhi /

deśa-sthityā pradātavyaṃ grahītavyaṃ tatha aiva ca //

samavetais tu yad dattaṃ prārthanīyaṃ tathaiva tat /

na ca yāceta yaḥ kaścil lābhāt sa parihīyate //

Note:

samavetais tu yad dattaṃ prārthanīyaṃ tatha aiva tat /

na ca yāceta yaḥ kaścil lābhāt sa parihīyate //

corataḥ salilād agner dravyaṃ yas tu samāharet /

tasyāṃśo daśamo deyaḥ sarvavādeṣv ayaṃ vidhiḥ //

Note:

corataḥ salilād agner dravyaṃ yas tu samāharet /

tasya aṃśo daśamo deyaḥ sarvavādeṣv ayaṃ vidhiḥ //

śikṣakābhijñakuśalā ācāryaś ceti śilpinaḥ /

ekadvitricaturbhāgān hareyus te yathottaram //

Note:

śikṣaka-abhijña-kuśalā ācāryaś ca iti śilpinaḥ /

eka-dvi-tri-catur-bhāgān hareyus te yatha ūttaram //

pararāṣṭrād dhanaṃ yat syāc cauraiḥ svāmyājñayāhṛtam /

rājño daśāṃśam uddhṛtya vibhajeran yathāvidhi //

Note:

para-rāṣṭrād dhanaṃ yat syāc cauraiḥ svāmy-ājñayā āhṛtam /

rājño daśa-aṃśam uddhṛtya vibhajeran yathā-vidhi //

corāṇāṃ mukhyabhūtas tu caturo 'ṃśāṃs tato haret /

śūro 'ṃśāṃs trīn samartho dvau śoṣās tv ekaikam eva ca //

Note:

corāṇāṃ mukhya-bhūtas tu caturo 'ṃśāṃs tato haret /

śūro 'ṃśāṃs trīn samartho dvau śoṣās tv ekaikam eva ca //

teṣāṃ cet prasṛtānāṃ yo grahaṇaṃ samavāpnuyāt /

tanmokṣaṇārthaṃ yad dattaṃ vaheyus te yathāṃśataḥ //

Note:

teṣāṃ cet prasṛtānāṃ yo grahaṇaṃ samavāpnuyāt /

tan-mokṣaṇa-arthaṃ yad dattaṃ vaheyus te yathā-aṃśataḥ //

nartakānām eṣa eva dharmaḥ sadbhir udāhṛtaḥ /
tālajño labhate hy ardhaṃ gāyanās tu samāṃśinaḥ /
pramukhā dvyaṃśam arhanti so 'yaṃ saṃbhūya kurvatām //

Note:

nartakānām eṣa eva dharmaḥ sadbhir udāhṛtaḥ /
tālajño labhate hy ardhaṃ gāyanās tu samāṃśinaḥ /
pramukhā dvy-aṃśam arhanti so 'yaṃ saṃbhūya kurvatām //

vaṇijāṃ karṣakāṇāṃ ca corāṇāṃ śilpināṃ tathā /

aniyamyāṃśakartṝṇāṃ sarveṣām eṣa nirṇayaḥ //

Note:

vaṇijāṃ karṣakāṇāṃ ca corāṇāṃ śilpināṃ tathā /

aniyamya-aṃśa-kartṝṇāṃ sarveṣām eṣa nirṇayaḥ //

Note: [dattānapākarma dattāpradānikaṃ vā]

vikrayaṃ caiva dānaṃ ca na neyāḥ syur anicchavaḥ /

dārāḥ putrāś ca sarvasvam ātmanaiva tu yojayet //

Note:

vikrayaṃ ca eva dānaṃ ca na neyāḥ syur anicchavaḥ /

dārāḥ putrāś ca sarvasvam ātmana aiva tu yojayet //

āpatkāle tu kartavyaṃ dānaṃ vikraya eva vā /

anyathā na pravarteta iti śāstraviniścayaḥ //

Note:

āpat-kāle tu kartavyaṃ dānaṃ vikraya eva vā /

anyathā na pravarteta iti śāstra-viniścayaḥ //

sarvasvagṛhavarjaṃ tu kuṭumbabharaṇādhikam /

yad dravyaṃ tat svakaṃ deyam adeyaṃ syād ato 'nyathā //

Note:

sarvasva-gṛha-varjaṃ tu kuṭumba-bharaṇa-adhikam /

yad dravyaṃ tat svakaṃ deyam adeyaṃ syād ato 'nyathā //

ataś ca sutadārāṇāṃ vaśitvaṃ tv anuśāsane /

vikraye caiva dāne ca vaśitvaṃ na sute pituḥ //

Note:

ataś ca suta-dārāṇāṃ vaśitvaṃ tv anuśāsane /

vikraye ca eva dāne ca vaśitvaṃ na sute pituḥ //

svecchayā yaḥ pratiśrutya brāhmaṇāya pratigraham /

na dadyād ṛṇava dāpyaḥ prāpnuyāt pūrvasāhasam //

Note:

svecchayā yaḥ pratiśrutya brāhmaṇāya pratigraham /

na dadyād ṛṇava dāpyaḥ prāpnuyāt pūrva-sāhasam //

pratiśrutasyādānena dattasyācchādanena ca /

kalpakoṭiśataṃ martyas tiryagyonau ca jāyate //

Note:

pratiśrutasyā adānena dattasyā acchādanena ca /

kalpa-koṭi-śataṃ martyas tiryag-yonau ca jāyate //

avijñātopalabdhyarthaṃ dānaṃ yatra nirūpitam /

upalabdhikriyālabdhaṃ sā bhṛtiḥ parikīrtitā //

Note:

avijñāta-upalabdhy-arthaṃ dānaṃ yatra nirūpitam /

upalabdhi-kriyā-labdhaṃ sā bhṛtiḥ parikīrtitā //

bhayatrāṇāya rakṣārthaṃ tathā kāryaprasādhanāt /

anena vidhinā labdhaṃ vidyāt pratyupakārataḥ //

Note:

bhaya-trāṇāya rakṣa-arthaṃ tathā kārya-prasādhanāt /

anena vidhinā labdhaṃ vidyāt pratyupakārataḥ //

prāṇasaṃśayam āpannaṃ yo mām uttārayed itaḥ /

sarvasvaṃ tasya dāsyāmīty ukte 'pi na tathā bhavet //

Note:

prāṇa-saṃśayam āpannaṃ yo mām uttārayed itaḥ /

sarvasvaṃ tasya dāsyāmi ity ukte 'pi na tathā bhavet //

kāmakrodhāsvatantrārtaklībonmattapramohitaiḥ /

vyatyāsaparihāsāc ca yad dattaṃ tat punar haret //

Note:

kāma-krodha-asvatantra-artaklība-unmatta-pramohitaiḥ /

vyatyāsa-parihāsāc ca yad dattaṃ tat punar haret //

yā tu kāryasya siddhyartham utkocā syāt pratiśrutā /

tasminn api pasiddhe 'rthe na deyā syāt kathaṃcana //

Note:

yā tu kāryasya siddhy-artham utkocā syāt pratiśrutā /

tasminn api pasiddhe 'rthe na deyā syāt kathaṃcana //

atha prāg eva dattā syāt pratidāpyas tathā balāt /

daṇḍaṃ caikādaśaguṇam āhur gārgīyamānavāḥ //

Note:

atha prāg eva dattā syāt pratidāpyas tathā balāt /

daṇḍaṃ ca ekādaśa-guṇam āhur gārgīya-mānavāḥ //

stenasāhasikodvṛttapārajāyikaśaṃsanāt /

darśanād vṛttanaṣṭasya tathāsatyapravartanāt //

Note:

stena-sāhasika-udvṛttapārajāyika-śaṃsanāt /

darśanād vṛtta-naṣṭasya tathā-satya-pravartanāt //

prāptam etais tu yat kiṃcit tad utkocākhyam ucyate /

na dātā tatra daṇḍyaḥ syān madhyasthaś caiva doṣabhāk //

Note:

prāptam etais tu yat kiṃcit tad utkoca-ākhyam ucyate /

na dātā tatra daṇḍyaḥ syān madhya-sthaś ca eva doṣabhāk //

niyukto yas tu kāryeṣu sa ced utkocam āpnuyāt /

sa dāpyas taddhanaṃ kṛtsnaṃ damaś caikādaśādhikam //

Note:

niyukto yas tu kāryeṣu sa ced utkocam āpnuyāt /

sa dāpyas tad-dhanaṃ kṛtsnaṃ damaś ca ekādaśa-adhikam //

aniyuktas tu kāryārtham utkocaṃ yam avāpnuyāt /

kṛtapratyupakārārthas tasya doṣo na vidyate //

Note:

aniyuktas tu kārya-artham utkocaṃ yam avāpnuyāt /

kṛta-pratyupakāra-arthas tasya doṣo na vidyate //

svasthenārtena vā dattaṃ śrāvritaṃ dharmakāraṇāt /

adattvā tu mṛte dāpyas tatsuto nātra saṃśayaḥ //

Note:

svasthena artena vā dattaṃ śrāvritaṃ dharma-kāraṇāt /

adattvā tu mṛte dāpyas tat-suto na atra saṃśayaḥ //

yogādhamanavikrītaṃ yogadānapatigraham /

yasya vāpy upadhiṃ paśyet tat sarvaṃ vinivartayet //

Note:

yoga-ādhamana-vikrītaṃ yoga-dāna-patigraham /

yasya va āpy upadhiṃ paśyet tat sarvaṃ vinivartayet //

bhṛtāvaniścitāyāṃ tu daśabhāgam avāpnuyāt /

lābhagovīryasasyānāṃ vaṇiggopakṛṣīvalāḥ //

Note:

bhṛta-avaniścitāyāṃ tu daśa-bhāgam avāpnuyāt /

lābha-govīrya-sasyānāṃ vaṇig-gopa-kṛṣī-valāḥ //

Note: [vetanasyānapākarma]

karmārambhaṃ tu yaḥ kṛtvā siddhaṃ naiva tu kārayet /

balāt kārayitavyo 'sau akurvan daṇḍam arhati //

Note:

karma-ārambhaṃ tu yaḥ kṛtvā siddhaṃ na eva tu kārayet /

balāt kārayitavyo 'sau akurvan daṇḍam arhati //

vighnayan vāhako dāpyaḥ prasthāne dviguṇāṃ bhṛtim //

Note:

vighnayan vāhako dāpyaḥ prasthāne dviguṇāṃ bhṛtim //

na tu dāpyo hṛtaṃ corair dagdhamūḍhaṃ jalena vā //

Note:

na tu dāpyo hṛtaṃ corair dagdha-mūḍhaṃ jalena vā //

tyajet pathi sahāyaṃ yaḥ śrāntaṃ rogārtam eva vā /

prāpnuyāt sāhasaṃ pūrvaṃ grāme tryaham apālayan //

Note:

tyajet pathi sahāyaṃ yaḥ śrāntaṃ roga-artam eva vā /

prāpnuyāt sāhasaṃ pūrvaṃ grāme tryaham apālayan //

yadā tu pathi tadbhāṇḍam āsidhyeta hriyeta vā /

yāvān adhvā gatas tena prāpnuyāt tāvatīṃ bhṛtim //

Note:

yadā tu pathi tad-bhāṇḍam āsidhyeta hriyeta vā /

yāvān adhvā gatas tena prāpnuyāt tāvatīṃ bhṛtim //

hastyaśvagokharoṣṭrādīn gṛhītvā bhāṭakena yaḥ /

nārpayet kṛtakṛtyārthaḥ sa tu dāpyaḥ sabhāṭakam //

Note:

hasty-aśva-go-khara-uṣṭra-ādīn gṛhītvā bhāṭakena yaḥ /

na arpayet kṛta-kṛtya-arthaḥ sa tu dāpyaḥ sabhāṭakam //

gṛhavāryāpaṇādīṇi gṛhītvā bhāṭakena yaḥ /

svāmine nārpayed yāvat tāvad dāpyaḥ sabhāṭakam //

Note:

gṛha-vārya-āpaṇa-ādīṇi gṛhītvā bhāṭakena yaḥ /

svāmine na arpayed yāvat tāvad dāpyaḥ sabhāṭakam //

Note: [svāmipālavivādaḥ]

kṣetrārāmavivīteṣu gṛheṣu paśuvāṭiṣu /

grahaṇaṃ tatpraviṣṭānāṃ tāḍanaṃ vā bṛhaspatiḥ //

Note:

kṣetra-ārāma-vivīteṣu gṛheṣu paśuvāṭiṣu /

grahaṇaṃ tat-praviṣṭānāṃ tāḍanaṃ vā bṛhaspatiḥ //

adhamottamamadhyānāṃ paśūnāṃ caiva tāḍane /

svāmī tu vivaded yatra daṇḍaṃ tatra prakalpayet //

Note:

adhama-uttama-madhyānāṃ paśūnāṃ ca eva tāḍane /

svāmī tu vivaded yatra daṇḍaṃ tatra prakalpayet //

ajāteṣv eva sasyeṣu kuryād āvaraṇaṃ mahat /

duḥkheneha nivāryante labdhasvādurasā mṛgāḥ //

Note:

ajāteṣv eva sasyeṣu kuryād āvaraṇaṃ mahat /

duḥkhena iha nivāryante labdha-svādu-rasā mṛgāḥ //

dāpayet paṇapādaṃ gāṃ dvau pādau mahiṣīṃ tathā /

tathājāvikavatsānāṃ pādo daṇḍaḥ prakīrtitaḥ //

Note:

dāpayet paṇapādaṃ gāṃ dvau pādau mahiṣīṃ tathā /

tatha ājā-avika-vatsānāṃ pādo daṇḍaḥ prakīrtitaḥ //

Note: [samayasyānapākarma saṃvidvyatikramo vā]

samūhināṃ tu yo dharmas tena dharmeṇa te sadā /

prakuryuḥ sarvakarmāṇi svadharmeṣu vyavasthitāḥ //

Note:

samūhināṃ tu yo dharmas tena dharmeṇa te sadā /

prakuryuḥ sarva-karmāṇi svadharmeṣu vyavasthitāḥ //

avirodhena dharmasya nirgataṃ rājaśāsanam /

tasyaivācaraṇaṃ pūrvaṃ kartavyaṃ tu nṛpājñayā //

Note:

avirodhena dharmasya nirgataṃ rāja-śāsanam /

tasya evā acaraṇaṃ pūrvaṃ kartavyaṃ tu nṛpa-ājñayā //

rājapravartitān dharmān yo naro nānupālayet /

garhyaḥ sa pāpo daṇḍyaś ca lopayan rājaśāsanam //

Note:

rāja-pravartitān dharmān yo naro na anupālayet /

garhyaḥ sa pāpo daṇḍyaś ca lopayan rāja-śāsanam //

yuktiyuktaṃ ca yo hanyād vaktur yo 'navakāśadaḥ /

ayuktaṃ caiva yo brūte sa dāpyaḥ pūrvasāhasam //

Note:

yukti-yuktaṃ ca yo hanyād vaktur yo 'navakāśadaḥ /

ayuktaṃ ca eva yo brūte sa dāpyaḥ pūrva-sāhasam //

sāhasī bhedakārī ca gaṇadravyavināśakaḥ /

ucchedyāḥ sarva evaite vikhyāpyaivaṃ nṛpe bhṛguḥ //

Note:

sāhasī bheda-kārī ca gaṇa-dravya-vināśakaḥ /

ucchedyāḥ sarva eva ete vikhyāpya evaṃ nṛpe bhṛguḥ //

ekapātre ca vā paṅktyāṃ saṃbhoktā yasya yo bhavet /

akurvaṃs tat tathā daṇḍyas tasya doṣam adarśayan //

Note:

eka-pātre ca vā paṅktyāṃ saṃbhoktā yasya yo bhavet /

akurvaṃs tat tathā daṇḍyas tasya doṣam adarśayan //

gaṇam uddiśya yat kiṃcit kṛtvarṇaṃ bhakṣitaṃ bhavet /

ātmārthaṃ viniyuktaṃ vā deyaṃ tair eva tad bhavet //

Note:

gaṇam uddiśya yat kiṃcit kṛtvarṇaṃ bhakṣitaṃ bhavet /

ātma-arthaṃ viniyuktaṃ vā deyaṃ tair eva tad bhavet //

gaṇānāṃ śreṇivargāṇāṃ gatāḥ syur ye tu madhyatām /

prāktanasya dhanarṇasya samāṃśāḥ sarva eva te //

Note:

gaṇānāṃ śreṇi-vargāṇāṃ gatāḥ syur ye tu madhyatām /

prāktanasya dhanarṇasya samāṃśāḥ sarva eva te //

tathaiva bhojyavaibhājyadānadharmakriyāsu ca /

samūhastho 'ṃśabhāgī syāt pragatas tv aṃśabhāṅ na tu //

Note:

tatha aiva bhojya-vaibhājyadāna-dharma-kriyāsu ca /

samūha-stho 'ṃśa-bhāgī syāt pragatas tv aṃśa-bhāṅ na tu //

yat taiḥ prāptaṃ rakṣitaṃ vā gaṇārthe vā ṛṇaṃ kṛtam /

rājaprasādalabdhaṃ ca sarveṣām eva tatsamam //

Note:

yat taiḥ prāptaṃ rakṣitaṃ vā gaṇa-arthe vā ṛṇaṃ kṛtam /

rāja-prasāda-labdhaṃ ca sarveṣām eva tat-samam //

Note: [naigamādisaṃjñālakṣaṇam]

nānāpaurasamūhas tu naigamaḥ parikīrtitaḥ /

nānāyudhadharā vrātāḥ samavetāḥ prakīrtitāḥ //

Note:

nānāpaura-samūhas tu naigamaḥ parikīrtitaḥ /

nānāyudhadharā vrātāḥ samavetāḥ prakīrtitāḥ //

samūho vaṇijādīnāṃ pūgaḥ saṃparikīrtitaḥ /

pravrajyāvasitā ye tu pāṣaṇḍāḥ parikīrtitāḥ //

Note:

samūho vaṇijādīnāṃ pūgaḥ saṃparikīrtitaḥ /

pravrajyā-avasitā ye tu pāṣaṇḍāḥ parikīrtitāḥ //

brāhmaṇānāṃ samūhas tu gaṇaḥ saṃparikīrtitaḥ /

śilpopajīvino ye tu śilpinaḥ parikīrtitāḥ //

Note:

brāhmaṇānāṃ samūhas tu gaṇaḥ saṃparikīrtitaḥ /

śilpa-upajīvino ye tu śilpinaḥ parikīrtitāḥ //

ārhatasaugatānāṃ tu samūhaḥ saṅgha ucyate /

cāṇḍālaśvapacādīnāṃ samūho gulma ucyate //

Note:

ārhata-saugatānāṃ tu samūhaḥ saṅgha ucyate /

cāṇḍāla-śvapacādīnāṃ samūho gulma ucyate //

gaṇapāṣaṇḍapūgāś ca vrātāś ca śreṇayas tathā /

samūhasthāś ca ye cānye vargākhyās te bṛhaspatiḥ //

Note:

gaṇa-pāṣaṇḍa-pūgāś ca vrātāś ca śreṇayas tathā /

samūha-sthāś ca ye ca anye varga-ākhyās te bṛhaspatiḥ //

Note: [krayakikrayānuśayaḥ krīsvānuśayo vikrīye saṃpradānaṃ vā]

krītvā prāptaṃ na gṛhṇīyād yo na dadyād adūṣitam /

sa mūlyād daśamaṃ bhāgaṃ dattvā svadravyam āpnuyāt //

Note:

krītvā prāptaṃ na gṛhṇīyād yo na dadyād adūṣitam /

sa mūlyād daśamaṃ bhāgaṃ dattvā sva-dravyam āpnuyāt //

aprāpte 'rthakriyākāle kṛte naiva pradāpayet /

evaṃ dharmo daśāhāt tu parato 'nuśayo na tu //

Note:

aprāpte 'rtha-kriyā-kāle kṛte na eva pradāpayet /

evaṃ dharmo daśāhāt tu parato 'nuśayo na tu //

bhūmer daśāhe vikretur āyas tatkretur eva ca /

dvādaśāhaḥ sapiṇḍānām api cālpam ataḥ param //

Note:

bhūmer daśāhe vikretur āyas tat-kretur eva ca /

dvādaśāhaḥ sapiṇḍānām api ca alpam ataḥ param //

krītvānuśayavān paṇyaṃ tyajed dohyādi yo naraḥ /

aduṣṭam eva kāle tu sa mūlyād daśamaṃ vahet //

Note:

krītva ānuśayavān paṇyaṃ tyajed dohyādi yo naraḥ /

aduṣṭam eva kāle tu sa mūlyād daśamaṃ vahet //

krītvā gacchann anuśayaṃ krayī hastam upāgate /

ṣaḍbhāgaṃ tatra mūlyasya dattvā krītaṃ tyajed budhaḥ //

Note:

krītvā gacchann anuśayaṃ krayī hastam upāgate /

ṣaḍbhāgaṃ tatra mūlyasya dattvā krītaṃ tyajed budhaḥ //

avijñātaṃ tu yat krītaṃ duṣṭaṃ paścād vibhāvitam /

krītaṃ tat svāmine deyaṃ kāle ced anyathā na tu //

Note:

avijñātaṃ tu yat krītaṃ duṣṭaṃ paścād vibhāvitam /

krītaṃ tat svāmine deyaṃ kāle ced anyathā na tu //

nirdoṣaṃ darśayitvā tu yaḥ sadoṣaṃ prayacchati /

mūlyaṃ tad dviguṇaṃ dāpyo vinayaṃ tāvad eva ca //

Note:

nirdoṣaṃ darśayitvā tu yaḥ sadoṣaṃ prayacchati /

mūlyaṃ tad dviguṇaṃ dāpyo vinayaṃ tāvad eva ca //

upahanyeta vā paṇyaṃ dahyetāpahriyeta vā /

vikretur eva so 'nartho vikrīyāsaṃprayacchataḥ //

Note:

upahanyeta vā paṇyaṃ dahyeta apahriyeta vā /

vikretur eva so 'nartho vikrīya-asaṃprayacchataḥ //

dīyamānaṃ na gṛhṇāti krīta paṇyaṃ ca yaḥ krayī /

vikrītaṃ ca tad anyatra vikretā nāparādhruyāt //

Note:

dīyamānaṃ na gṛhṇāti krīta paṇyaṃ ca yaḥ krayī /

vikrītaṃ ca tad anyatra vikretā na aparādhruyāt //

mattonmattena vikrītaṃ hīnamūlyaṃ bhayena vā /

asvatantreṇa mugdhena tyājyaṃ tasya punar bhavet //

Note:

matta-unmattena vikrītaṃ hīna-mūlyaṃ bhayena vā /

asvatantreṇa mugdhena tyājyaṃ tasya punar bhavet //

tryahaṃ dohyaṃ parīkṣeta patrcāhad vāhyam eva tu (?) /

muktāvajrapravālānāṃ saptāhaṃ syāt pravīkṣaṇam //

Note:

tryahaṃ dohyaṃ parīkṣeta patrcāhad vāhyam eva tu (?) /

mukta-avajra-pravālānāṃ saptāhaṃ syāt pravīkṣaṇam //

dvipadām ardhamāsaṃ tu puṃsāṃ tad dviguṇaṃ striyāḥ /

daśāhaṃ sarvabījānām ekāhaṃ lohavāsasām //

Note:

dvipadām ardhamāsaṃ tu puṃsāṃ tad dviguṇaṃ striyāḥ /

daśāhaṃ sarva-bījānām ekāhaṃ loha-vāsasām //

ato 'rvākpaṇyadoṣas tu yadi saṃjāyate kvacit /

vikretuḥ pratideyaṃ tat kretā mūlyam avāpnuyāt //

Note:

ato 'rvāk-paṇya-doṣas tu yadi saṃjāyate kvacit /

vikretuḥ pratideyaṃ tat kretā mūlyam avāpnuyāt //

paribhuktaṃ tu yad vāsaḥ kliṣṭarūpaṃ malīmasam /

sadoṣam api tat krītaṃ viketur na bhavet punaḥ //

Note:

paribhuktaṃ tu yad vāsaḥ kliṣṭa-rūpaṃ malīmasam /

sadoṣam api tat krītaṃ viketur na bhavet punaḥ //

sādhāraṇaṃ tu yat krītaṃ naiko dadyān narādhamaḥ /

nādadyān na ca gṛhṇīyād vikrīyāc ca na caiva hi //

Note:

sādhāraṇaṃ tu yat krītaṃ na eko dadyān narādhamaḥ /

nā adadyān na ca gṛhṇīyād vikrīyāc ca na ca eva hi //

krītvā mūlyena yat paṇyaṃ duṣkrītaṃ manyate krayī /

vikretuḥ pratideyaṃ tat tasminn evāhnyavīkṣitam //

Note:

krītvā mūlyena yat paṇyaṃ duṣkrītaṃ manyate krayī /

vikretuḥ pratideyaṃ tat tasminn evā ahnya-vīkṣitam //

dvitīye 'hni dadat kretā mūlyāt tryaṃśāṃśam āharet /

dviguṇaṃ tṛtīye 'hni parataḥ kretur eva tat //

Note:

dvitīye 'hni dadat kretā mūlyāt tryaṃśāṃśam āharet /

dviguṇaṃ tṛtīye 'hni parataḥ kretur eva tat //

dravyasvaṃ pañcadhā kṛtvā tribhāgo mūlyam ucyate /

lābhaś caturtho bhāgaḥ syāt pañcamaḥ satyam ucyate //

Note:

dravyasvaṃ pañcadhā kṛtvā tribhāgo mūlyam ucyate /

lābhaś caturtho bhāgaḥ syāt pañcamaḥ satyam ucyate //

sandhiś ca parivṛttiś ca viṣamā vā tribhogataḥ /

ājñayāpi krayaś cāpi daśābdaṃ vinivartayet //

Note:

sandhiś ca parivṛttiś ca viṣamā vā tribhogataḥ /

ājñaya āpi krayaś ca api daśābdaṃ vinivartayet //

jñātyādīn ananujñāpya samīpasthānaninditān /

krayavikrayadharmo 'pi bhūmer nāstīti nirṇayaḥ //

Note:

jñāty-ādīn ananujñāpya samīpa-sthāna-ninditān /

kraya-vikraya-dharmo 'pi bhūmer na asti iti nirṇayaḥ //

svagrāme daśarātraṃ syād anyagrāme tripakṣakam /

rāṣṭrāntareṣu ṣaṇmāsaṃ bhāṣābhede tu vatsaram //

Note:

svagrāme daśarātraṃ syād anya-grāme tripakṣakam /

rāṣṭra-antareṣu ṣaṇmāsaṃ bhāṣā-bhede tu vatsaram //

palāyite tu karade karapratibhuvā saha /

karārthaṃ karadakṣetraṃ vikrīṇīyuḥ sabhāsadaḥ //

Note:

palāyite tu karade kara-pratibhuvā saha /

kara-arthaṃ karadakṣetraṃ vikrīṇīyuḥ sabhāsadaḥ //

samavetais tu sāmantair abhijñaiḥ pāpabhīrubhiḥ /

kṣetrārāmagṛhādīnāṃ dvipadāṃ ca catuṣpadām //

Note:

samavetais tu sāmantair abhijñaiḥ pāpabhīrubhiḥ /

kṣetra-ārāma-gṛha-ādīnāṃ dvipadāṃ ca catuṣpadām //

kalpitaṃ mūlyam ity āhur bhāgaṃ kṛtvā tad aṣṭadhā /

ekabhāgātiriktaṃ vā hīnaṃ vānucitaṃ smṛtam //

Note:

kalpitaṃ mūlyam ity āhur bhāgaṃ kṛtvā tad aṣṭadhā /

ekabhāga-atiriktaṃ vā hīnaṃ va ānucitaṃ smṛtam //

samāḥ śatam atīte 'pi sarvaṃ tad vinivartate /

krayavikrayaṇe krayyaṃ yan mūlyaṃ dharmato 'rhati //

Note:

samāḥ śatam atīte 'pi sarvaṃ tad vinivartate /

kraya-vikrayaṇe krayyaṃ yan mūlyaṃ dharmato 'rhati //

tat turye pañcame ṣaṣṭe saptame 'ṃśe 'ṣṭame 'pi vā /

hīnoNote: hīne yadi vinirvṛtte krayavikrāyaṇe sati //

Note:

tat turye pañcame ṣaṣṭe saptame 'ṃśe 'ṣṭame 'pi vā /

hīnoNote: hīne yadi vinirvṛtte kraya-vikrāyaṇe sati //

hīnamūlyaṃ tu tat sarvaṃ kṛtam apy akṛtaṃ bhavet /

uktād alpatare hīne krayeNote: krayo? naiva praduṣyati //

Note:

hīna-mūlyaṃ tu tat sarvaṃ kṛtam apy akṛtaṃ bhavet /

uktād alpatare hīne krayeNote: krayo? na eva praduṣyati //

tenāpy aṃśena hīyeta mūlyataḥ krayavikraye /

katam apy akṛtaṃ prāhur anye dharmavido janāḥ //

Note:

tena apy aṃśena hīyeta mūlyataḥ kraya-vikraye /

katam apy akṛtaṃ prāhur anye dharmavido janāḥ //

ardhādhike krayaḥ sidhyed uktalābho daśādhikaḥNote: dvikaḥ /

avakrayas tribhāgenaNote: tribhogena sadya eva rucikrayaḥ //

Note:

ardhādhike krayaḥ sidhyed ukta-lābho daśādhikaḥNote: dvikaḥ /

avakrayas tribhāgenaNote: tribhogena sadya eva rucikrayaḥ //

mūlyāt svalpapradāne 'pi krayasiddhiḥ kṛtā bhavet /

cakravṛddyāṃ pradātavyaṃ deyaṃ tat samayād ṛte //

Note:

mūlyāt svalpa-pradāne 'pi kraya-siddhiḥ kṛtā bhavet /

cakravṛddyāṃ pradātavyaṃ deyaṃ tat samayād ṛte //

Note: [abhyupetyāśuśrūṣā]

yas tu na grāhayec śilpaṃ karmāṇy anyāni kārayet /

prāpnuyāt sāhasaṃ pūrvaṃ tasmāc śiṣyo nivartate //

Note:

yas tu na grāhayec śilpaṃ karmāṇy anyāni kārayet /

prāpnuyāt sāhasaṃ pūrvaṃ tasmāc śiṣyo nivartate //

śikṣito 'pi śritaṃ kāmam antevāsī samācaret /

tatra karma ca yat kuryād ācāryasyaiva tat phalam //

Note:

śikṣito 'pi śritaṃ kāmam antevāsī samācaret /

tatra karma ca yat kuryād ācāryasya eva tat phalam //

svatantrasyātmano dānād dāsatvaṃ dāravad bhṛguḥ /

triṣu varṇeṣu vijñeyaṃ dāsyaṃ viprasya na kvacit //

Note:

svatantrasyā atmano dānād dāsatvaṃ dāravad bhṛguḥ /

triṣu varṇeṣu vijñeyaṃ dāsyaṃ viprasya na kvacit //

varṇānām anulāmyena dāsyaṃ na pratilomataḥ /

rājanyavaiśyaśūdrāṇāṃ tyajatāṃ hi svatantratām //

Note:

varṇānām anulāmyena dāsyaṃ na pratilomataḥ /

rājanya-vaiśya-śūdrāṇāṃ tyajatāṃ hi svatantratām //

samavarṇo 'pi vipraṃ tu dāsatvaṃ naiva kārayet /

brāhmaṇasya hi dāsatvān nṛpatejo vihanyate //

Note:

samavarṇo 'pi vipraṃ tu dāsatvaṃ na eva kārayet /

brāhmaṇasya hi dāsatvān nṛpa-tejo vihanyate //

kṣatraviśśūdradharmas tu samavarṇe kadācana /

kārayed dāsakarmāṇi brāhmaṇaṃ na bṛhaspatiḥ //

Note:

kṣatra-viś-śūdra-dharmas tu samavarṇe kadācana /

kārayed dāsa-karmāṇi brāhmaṇaṃ na bṛhaspatiḥ //

śīlādhyayanasaṃpanne tadūnaṃ karma kāmataḥ /

tatrāpi nāśubhaṃ kiṃcit prakurvīta dvijottamaḥ //

Note:

śīla-adhyayana-saṃpanne tadūnaṃ karma kāmataḥ /

tatra api nāśubhaṃ kiṃcit prakurvīta dvijottamaḥ //

viṇmūtronmārjanaṃ caiva nagnatvaparimardanam /

prāyo dāsīsutāḥ kuryur gavādigrahaṇaṃ ca yat //

Note:

viṇ-mūtra-unmārjanaṃ ca eva nagnatva-parimardanam /

prāyo dāsī-sutāḥ kuryur gava-ādi-grahaṇaṃ ca yat //

pravrajyāvasitā yatra trayo varṇā dvijādayaḥ /

nirvāsaṃ kārayed vipraṃ dāsatvaṃ kṣatraviḍ nṛpaḥ //

Note:

pravrajyā-vasitā yatra trayo varṇā dvija-ādayaḥ /

nirvāsaṃ kārayed vipraṃ dāsatvaṃ kṣatraviḍ nṛpaḥ //

śūdraṃ tu kārayed dāsaṃ krītam akrītam eva vā /

dāsyāyaiva hi sṛṣṭaḥ sa svayam eva svayam bhuvā //

Note:

śūdraṃ tu kārayed dāsaṃ krītam akrītam eva vā /

dāsyāya eva hi sṛṣṭaḥ sa svayam eva svayam bhuvā //

svadāsīṃ yas tu saṃgacchet prasūtā ca bhavet tataḥ /

avekṣya bījaṃ kāryā syān na dāsī sānvayā tu sā //

Note:

svadāsīṃ yas tu saṃgacchet prasūtā ca bhavet tataḥ /

avekṣya bījaṃ kāryā syān na dāsī sānvayā tu sā //

dāsasya tu dhanaṃ yat syāt svāmī tasya prabhuḥ smṛtaḥ /

prakāśaṃ vikrayād yat tu na svāmī dhanam arhati //

Note:

dāsasya tu dhanaṃ yat syāt svāmī tasya prabhuḥ smṛtaḥ /

prakāśaṃ vikrayād yat tu na svāmī dhanam arhati //

dāsenoḍhā svadāsī yā sāpi dāsītvam āpnuyāt /

yasmād bhartā prabhus tasyāḥ svāmyadhīnaḥ prabhur yataḥ //

Note:

dāsenā uḍhā svadāsī yā sa āpi dāsītvam āpnuyāt /

yasmād bhartā prabhus tasyāḥ svāmy-adhīnaḥ prabhur yataḥ //

ādadyād brāhmaṇīṃ yas tu cikrīṇīta tathaiva ca /

rājñā tad akṛtaṃ kāryaṃ daṇḍyā syuḥ sarva eva te //

Note:

ādadyād brāhmaṇīṃ yas tu cikrīṇīta tatha aiva ca /

rājñā tad akṛtaṃ kāryaṃ daṇḍyā syuḥ sarva eva te //

kāmāt tu saṃśritāṃ yas tu dāsīṃ kuryāt kulastriyam /

saṃkrāmayeta vānyatra daṇḍyas tac cākṛtaṃ bhavet //

Note:

kāmāt tu saṃśritāṃ yas tu dāsīṃ kuryāt kula-striyam /

saṃkrāmayeta va ānyatra daṇḍyas tac ca akṛtaṃ bhavet //

bāladhātrīm adāsīṃ ca dāsīm iva bhunakti yaḥ /

paricārakapatnīṃ vā prāpnuyāt pūrvasāhasam //

Note:

bāla-dhātrīm adāsīṃ ca dāsīm iva bhunakti yaḥ /

paricāraka-patnīṃ vā prāpnuyāt pūrva-sāhasam //

vikrośamānāṃ yo bhaktāṃ dāsīṃ vikretum icchati /

anāpadisthaḥ śaktaḥ san prāpnuyād dviśataṃ damam //

Note:

vikrośamānāṃ yo bhaktāṃ dāsīṃ vikretum icchati /

anāpadisthaḥ śaktaḥ san prāpnuyād dviśataṃ damam //

tavāham iti cātmānaṃ yo 'svatantraḥ prayacchati /

na sa taṃ prāpnuyāt kāmaṃ pūrvasvāmī labheta tam //

Note:

tava aham iti cā atmānaṃ yo 'svatantraḥ prayacchati /

na sa taṃ prāpnuyāt kāmaṃ pūrva-svāmī labheta tam //

pravrajyāvasito dāso moktavyaś ca na kenacit /

anākālabhṛto dāsyān mucyate goyugaṃ dadat //

Note:

pravrajyā-vasito dāso moktavyaś ca na kenacit /

anākāla-bhṛto dāsyān mucyate goyugaṃ dadat //

Note: [sīmāvivādaḥ]

ādhikyaṃ nyūnatā cāṃśe astināstitvam eva ca /

abhogabhuktiḥ sīmā ca ṣaṭ bhūvād asya hetavaḥ //

Note:

ādhikyaṃ nyūnatā ca aṃśe asti-nāstitvam eva ca /

abhoga-bhuktiḥ sīmā ca ṣaṭ bhūvād asya hetavaḥ //

tasmin bhogaḥ prayoktavyaḥ sarvasākṣiṣu tiṣṭhati /

lekhyārūḍhaś cetaraś ca sākṣī mārgadvayānvitaḥ //

Note:

tasmin bhogaḥ prayoktavyaḥ sarva-sākṣiṣu tiṣṭhati /

lekhya-ārūḍhaś ca itaraś ca sākṣī mārga-dvaya-anvitaḥ //

kṣetravāstutaḍāgeṣu kūpopavanasetuṣu /

dvayor vivāde sāmantaḥ pratyayaḥ sarvavastuṣu //

Note:

kṣetra-vāstu-taḍāgeṣu kūpa-upavana-setuṣu /

dvayor vivāde sāmantaḥ pratyayaḥ sarva-vastuṣu //

sāmantabhāve 'sāmantaiḥ kuryāt kṣetrādinirṇayam /

grāmasīmāsu ca tathā tadvan nagaradeśayoḥ //

Note:

sāmanta-bhāve 'sāmantaiḥ kuryāt kṣetra-ādi-nirṇayam /

grāma-sīmāsu ca tathā tadvan nagara-deśayoḥ //

grāmo grāmasya sāmantaḥ kṣetraṃ kṣetrasya kīrtitam /

gṛhaṃ gṛhasya nirdiṣṭa samantāt parirabhya hi //

Note:

grāmo grāmasya sāmantaḥ kṣetraṃ kṣetrasya kīrtitam /

gṛhaṃ gṛhasya nirdiṣṭa samantāt parirabhya hi //

teṣām abhāve sāmantamaulavṛddhoddhṛtādayaḥ /

sthāvare ṣaṭprakāre 'pi nātra kāryā vicāraṇā //

Note:

teṣām abhāve sāmantamaula-vṛddha-uddhṛta-ādayaḥ /

sthāvare ṣaṭ-prakāre 'pi na atra kāryā vicāraṇā //

saṃsaktās tv atha sāmantās tat saṃsaktās tathottarāḥ /

saṃsaktasaktasaṃsaktāḥ padmākārāḥ prakīrtitāḥ //

Note:

saṃsaktās tv atha sāmantās tat saṃsaktās tatha ūttarāḥ /

saṃsakta-sakta-saṃsaktāḥ padma-ākārāḥ prakīrtitāḥ //

svārthasiddhau praduṣṭeṣu sāmanteṣv arthagauravāt /

tatsaṃsaktais tu kartavya uddhāro nātra saṃśayaḥ //

Note:

sva-artha-siddhau praduṣṭeṣu sāmanteṣv artha-gauravāt /

tat-saṃsaktais tu kartavya uddhāro na atra saṃśayaḥ //

saṃsaktasaktadoṣe tu tatsaṃsaktāḥ prakīrtitāḥ /

kartavyā na praduṣṭās tu rājñā dharmaṃ vijānatā //

Note:

saṃsakta-sakta-doṣe tu tat-saṃsaktāḥ prakīrtitāḥ /

kartavyā na praduṣṭās tu rājñā dharmaṃ vijānatā //

nājñānena hi mucyante sāmantā nirṇayaṃ prati /
ajñānoktau daṇḍayitvā punaḥ sīmāṃ vicārayet /
kīrtite yadi bhedaḥ syād daṇḍyās tūttamasāhasam //

Note:

na ajñānena hi mucyante sāmantā nirṇayaṃ prati /
ajñāna-uktau daṇḍayitvā punaḥ sīmāṃ vicārayet /
kīrtite yadi bhedaḥ syād daṇḍyās tu uttama-sāhasam //

tyaktvā duṣṭāṃs tu sāmantān anyān maulādibhiḥ saha /

saṃmiśraya kārayet sīmām evaṃ dharmavido viduḥ //

Note:

tyaktvā duṣṭāṃs tu sāmantān anyān maulādibhiḥ saha /

saṃmiśraya kārayet sīmām evaṃ dharmavido viduḥ //

ye tatra pūrvaṃ sāmantāḥ paścād deśāntaraṃ gatāḥ /

tanmūlatvāt tu te maulā ṛṣibhiḥ saṃprakīrtitāḥ //

Note:

ye tatra pūrvaṃ sāmantāḥ paścād deśa-antaraṃ gatāḥ /

tan-mūlatvāt tu te maulā ṛṣibhiḥ saṃprakīrtitāḥ //

niṣpādyamānaṃ yair dṛṣṭaṃ tat kāryaṃ nṛguṇānvitaiḥ /

vṛddhā vā yadi vāvṛddhās te vṛddhāḥ parikīrtitāḥ //

Note:

niṣpādyamānaṃ yair dṛṣṭaṃ tat kāryaṃ nṛguṇa-anvitaiḥ /

vṛddhā vā yadi va āvṛddhās te vṛddhāḥ parikīrtitāḥ //

upaśravaṇasaṃbhogakāryākhyānopacihnitāḥ /

uddharanti tato yasmād uddhṛtās te tataḥ smṛtaḥ //

Note:

upaśravaṇa-saṃbhogakārya-ākhyāna-upacihnitāḥ /

uddharanti tato yasmād uddhṛtās te tataḥ smṛtaḥ //

sāmantāḥ sādhanaṃ pūrvam aniṣṭoktau guṇānvitāḥ /

dviguṇās tūttarā jñeyā tato 'nye triguṇā matāḥ //

Note:

sāmantāḥ sādhanaṃ pūrvam aniṣṭa-uktau guṇa-anvitāḥ /

dviguṇās tu uttarā jñeyā tato 'nye triguṇā matāḥ //

eko yadvan nayet sīmām ubhayor īpsitaḥ kvacit /

mastake kṣitim āropya raktavāsāḥ samāhitāḥ //

Note:

eko yadvan nayet sīmām ubhayor īpsitaḥ kvacit /

mastake kṣitim āropya rakta-vāsāḥ samāhitāḥ //

bhayavarjitabhūpena sarvābhāve svayaṃkṛtā //

Note:

bhaya-varjita-bhūpena sarva-abhāve svayaṃkṛtā //

kṣetrakūpataḍāgānāṃ kedārārāmayor api /

gṛhaprāsādāvasathanṛpadevagṛheṣu ca //

Note:

kṣetra-kūpa-taḍāgānāṃ kedāra-arāmayor api /

gṛha-prāsāda-avasathanṛpa-devagṛheṣu ca //

bahūnāṃ tu gṛhītānāṃ na sarve nirṇayaṃ yadi /

kuryur bhayād vā lobhād vā dāpyās tūttamasāhasam //

Note:

bahūnāṃ tu gṛhītānāṃ na sarve nirṇayaṃ yadi /

kuryur bhayād vā lobhād vā dāpyās tu uttama-sāhasam //

sīmācaṅkramaṇe kośe pādasparśe tathaiva ca /

tripakṣapakṣasaptāhaṃ daivarājikam iṣyate //

Note:

sīmācaṅ-kramaṇe kośe pāda-sparśe tatha aiva ca /

tri-pakṣa-pakṣa-saptāhaṃ daiva-rājikam iṣyate //

mekhalābhramaniṣkāsagavākṣān noparodhayet /

praṇālīṃ gṛhavāstuṃ ca pīḍayan daṇḍabhāg bhavet //

Note:

mekhalā-bhrama-niṣkāsagavākṣān na uparodhayet /

praṇālīṃ gṛhavāstuṃ ca pīḍayan daṇḍa-bhāg bhavet //

niveśasamayād ūrdhvaṃ naite yojyāḥ kadācana /

dṛṣṭipātaṃ praṇālīṃ ca na kuryāt paraveśmamu //

Note:

niveśa-samayād ūrdhvaṃ na ete yojyāḥ kadācana /

dṛṣṭi-pātaṃ praṇālīṃ ca na kuryāt paraveśmamu //

viṇmūtrodakavapraṃ ca vahniśvabhraniveśanam /

aratnidvayam utsṛjya parakuḍyān niveśayet //

Note:

viṇ-mūtra-udaka-vapraṃ ca vahni-śvabhra-niveśanam /

aratni-dvayam utsṛjya para-kuḍyān niveśayet //

sarve janāḥ sadā yena prayānti sa catuṣpathaḥ /

aniruddho yathākālaṃ rājamārgaḥ sa ucyate //

Note:

sarve janāḥ sadā yena prayānti sa catuṣ-pathaḥ /

aniruddho yathā-kālaṃ rāja-mārgaḥ sa ucyate //

na tatra ropayet kiṃcin nopahanyāt tu kenacit /

guruācāryanṛpādīnāṃ mārgādānāt tu daṇḍabhāk //

Note:

na tatra ropayet kiṃcin na upahanyāt tu kenacit /

guru-ācārya-nṛpa-ādīnāṃ mārga-ādānāt tu daṇḍa-bhāk //

yas tatra saṃkaraśvabhrān vṛkṣāropaṇam eva ca /

kāmāt purīṣaṃ kuryāc ca tasya daṇḍas tu māṣakaḥ //

Note:

yas tatra saṃkara-śvabhrān vṛkṣa-āropaṇam eva ca /

kāmāt purīṣaṃ kuryāc ca tasya daṇḍas tu māṣakaḥ //

taṭākodyānatīrthāni yo 'medhyena vināśayet /

amedhyaṃ śodhayitvā tu daṇḍayet pūrvasāhasam //

Note:

taṭāka-udyāna-tīrthāni yo 'medhyena vināśayet /

amedhyaṃ śodhayitvā tu daṇḍayet pūrva-sāhasam //

dūṣayet siddhatīrthāni sthāpitāni mahātmabhiḥ /

puṇyāni pāvanīyāni prāpnuyāt pūrvasāhasam //

Note:

dūṣayet siddha-tīrthāni sthāpitāni mahātmabhiḥ /

puṇyāni pāvanīyāni prāpnuyāt pūrva-sāhasam //

sīmāmadhye tu jātānāṃ vṛkṣāṇāṃ kṣetrayor dvayoḥ /

phalaṃ puṣpaṃ ca sāmānyaṃ kṣetrasvāmiṣu nirdiśet //

Note:

sīmā-madhye tu jātānāṃ vṛkṣāṇāṃ kṣetrayor dvayoḥ /

phalaṃ puṣpaṃ ca sāmānyaṃ kṣetra-svāmiṣu nirdiśet //

anyakṣetre tu jātānāṃ śākhā yatrānyasaṃśritāḥ /

svāminaṃ taṃ vijānīyād yasya kṣetreṣu saṃśritāḥ //

Note:

anya-kṣetre tu jātānāṃ śākhā yatra anya-saṃśritāḥ /

svāminaṃ taṃ vijānīyād yasya kṣetreṣu saṃśritāḥ //

asvāmyanumatenaiva saṃskāraṃ kurute tu yaḥ /

gṛhodyānataṭākānāṃ saṃskartā labhate na tu //

Note:

asvāmy-anumatena eva saṃskāraṃ kurute tu yaḥ /

gṛha-udyāna-taṭākānāṃ saṃskartā labhate na tu //

vyayaṃ svāmini cāyāte na nivedya nṛpe yadi /

athāvedya prayuktas tu tadgataṃ labhate vyayam //

Note:

vyayaṃ svāmini cāyāte na nivedya nṛpe yadi /

atha avedya prayuktas tu tad-gataṃ labhate vyayam //

aśaktito na dadyāc cet khilārtho yat kṛto vyayaḥ /
tadaṣṭabhāgahīnaṃ tu karṣakaḥ phalam āpnuyāt /
varṣāṇy aṣṭau sa bhoktā syāt parataḥ svāmine tu tat //

Note:

aśaktito na dadyāc cet khila-artho yat kṛto vyayaḥ /
tad-aṣṭa-bhāga-hīnaṃ tu karṣakaḥ phalam āpnuyāt /
varṣāṇy aṣṭau sa bhoktā syāt parataḥ svāmine tu tat //

aśaktapretanaṣṭeṣu kṣetrikeṣv anivāritaḥ /

kṣetraṃ ced vikṛṣet kaścid aśnuvīta sa tatphalam //

Note:

aśakta-preta-naṣṭeṣu kṣetrikeṣv anivāritaḥ /

kṣetraṃ ced vikṛṣet kaścid aśnuvīta sa tat-phalam //

vikṛṣyamāṇe kṣetre ca kṣetrikaḥ punar āvrajet /

śīlopacāraṃNote: khilopacāraṃ? tat sarvaṃ dattvā kṣetramavāpnuyāt //

Note:

vikṛṣyamāṇe kṣetre ca kṣetrikaḥ punar āvrajet /

śīla-upacāraṃNote: khila-upacāraṃ? tat sarvaṃ dattvā kṣetramavāpnuyāt //

tadaṣṭabhāgāpacayād yāvat sapta gatāḥ samāḥ /

samāpte 'ṣṭame varṣe bhuktakṣetraṃ labheta saḥ //

Note:

tad-aṣṭa-bhāga-apacayād yāvat sapta gatāḥ samāḥ /

samāpte 'ṣṭame varṣe bhukta-kṣetraṃ labheta saḥ //

Note: [vākpāruṣyam]

huṅkāraḥ kāsanaṃ caiva loke yac ca vigarhitam /

anukuryād anubrūyād vākpāruṣyaṃ tad ucyate //

Note:

huṅ-kāraḥ kāsanaṃ ca eva loke yac ca vigarhitam /

anukuryād anubrūyād vāk-pāruṣyaṃ tad ucyate //

niṣṭhurāślīlatīvratvāt tad api trividhaṃ smṛtam /
ākṣepo niṣṭhuraṃ jñeyam aślīlaṃ nyaṅgasaṃjñitam /
patanīyair upākrośais tīvram āhur manīṣiṇaḥ //

Note:

niṣṭhura-aślīla-tīvratvāt tad api trividhaṃ smṛtam /
ākṣepo niṣṭhuraṃ jñeyam aślīlaṃ nyaṅga-saṃjñitam /
patanīyair upākrośais tīvram āhur manīṣiṇaḥ //

yat tv asatsaṃjñitair aṅgaiḥ paramākṣipati kvacit /

abhūtair vātha bhūtair vā niṣṭhurā vāksmṛtā budhaiḥ //

Note:

yat tv asat-saṃjñitair aṅgaiḥ paramākṣipati kvacit /

abhūtair va ātha bhūtair vā niṣṭhurā vāk-smṛtā budhaiḥ //

nyagbhāvakaraṇaṃ vācā krodhāt tu kurute yadā /

vṛttadeśakulādīnām aślīlā sā budhaiḥ smṛtā //

Note:

nyag-bhāva-karaṇaṃ vācā krodhāt tu kurute yadā /

vṛtta-deśa-kula-ādīnām aślīlā sā budhaiḥ smṛtā //

mahāpātakayoktrī ca rāgadveṣakarī ca yā /

jātibhraṃśakārī vātha tīvrā sā prathitā tu vāk //

Note:

mahāpātaka-yoktrī ca rāga-dveṣa-karī ca yā /

jāti-bhraṃśa-kārī va ātha tīvrā sā prathitā tu vāk //

yo 'guṇān kīrtayet krodhān niguṇo vā guṇajñatām /

anyasaṃjñānuyogī vā vāgduṣṭaṃ taṃ naraṃ viduḥ //

Note:

yo 'guṇān kīrtayet krodhān niguṇo vā guṇa-jñatām /

anya-saṃjñā-anuyogī vā vāg-duṣṭaṃ taṃ naraṃ viduḥ //

aduṣṭasyaiva yo doṣān kīrtayed doṣakāraṇāt /

anyāpadeśavādī ca vāgduṣṭaṃ taṃ naraṃ viduḥ //

Note:

aduṣṭasya eva yo doṣān kīrtayed doṣa-kāraṇāt /

anya-apadeśa-vādī ca vāg-duṣṭaṃ taṃ naraṃ viduḥ //

mohāt pramādāt saṅgharṣāt prītyā coktaṃ mayeti yat /

nāham evaṃ punar vakṣye daṇḍārdhaṃ tasya kalpayet //

Note:

mohāt pramādāt saṅgharṣāt prītyā ca uktaṃ maya īti yat /

na aham evaṃ punar vakṣye daṇḍa-ardhaṃ tasya kalpayet //

yatra syāt parihārārthaṃ patitas tenaNote: patitatvena kīrtanam /

vacanāt tatra na syāt tu doṣo yatra vibhāvayet //

Note:

yatra syāt parihāra-arthaṃ patitas tenaNote: patitatvena kīrtanam /

vacanāt tatra na syāt tu doṣo yatra vibhāvayet //

anyathā tulyadoṣaḥ syān mithyoktau tūttamaḥ smṛtaḥ /

mahatā praṇidhānena vāgduṣṭaṃ sādhayen naram //

Note:

anyathā tulya-doṣaḥ syān mithya ūktau tu uttamaḥ smṛtaḥ /

mahatā praṇidhānena vāg-duṣṭaṃ sādhayen naram //

atathyaṃ śrāvitaṃ rājā prayatnena vicārayet /

anṛtākhyānaśīlānāṃ jihvācchedo viśodhanam //

Note:

atathyaṃ śrāvitaṃ rājā prayatnena vicārayet /

anṛta-ākhyāna-śīlānāṃ jihvā-cchedo viśodhanam //

Note: [daṇḍapāruṣyam]

hetuādibhir na paśyec ced daṇḍapāruṣyakāraṇam /

tatra sākṣikṛtaṃ caiva divyaṃ vā viniyojayet //

Note:

hetu-ādibhir na paśyec ced daṇḍa-pāruṣya-kāraṇam /

tatra sākṣikṛtaṃ ca eva divyaṃ vā viniyojayet //

ābhīṣaṇena daṇḍena prahared yas tu mānavaḥ /

pūrvaṃ cāpīḍito vātha sa daṇḍyaḥ parikīrtitaḥ //

Note:

ābhīṣaṇena daṇḍena prahared yas tu mānavaḥ /

pūrvaṃ ca apīḍito va ātha sa daṇḍyaḥ parikīrtitaḥ //

karṇauṣṭhaghrāṇapādākṣijihvāśiśnakarasya ca /

chedane cottamo daṇḍo bhedane madhyamo bhṛguḥ //

Note:

karṇa-oṣṭha-ghrāṇa-pāda-akṣijihvā-śiśna-karasya ca /

chedane ca uttamo daṇḍo bhedane madhyamo bhṛguḥ //

manuṣyāṇāṃ paśūnāṃ ca duḥkhāya prahate sati /

yathā yathā bhaved duḥkhaṃ daṇḍaṃ kuryāt tathā tathā //

Note:

manuṣyāṇāṃ paśūnāṃ ca duḥkhāya prahate sati /

yathā yathā bhaved duḥkhaṃ daṇḍaṃ kuryāt tathā tathā //

aspṛśyadhūrtadāsānāṃ mlecchānāṃ pāpakāriṇām /

pratilomaprasūtānāṃ tāḍanaṃ nārthato damaḥ //

Note:

aspṛśya-dhūrta-dāsānāṃ mlecchānāṃ pāpa-kāriṇām /

pratiloma-prasūtānāṃ tāḍanaṃ na arthato damaḥ //

chardimūtrapurīṣādyair āpādyaḥ sa caturguṇaḥ /

ṣaḍguṇaḥ kāyamadhye syān mūrdhni tv aṣṭaguṇaḥ smṛtaḥ //

Note:

chardi-mūtra-purīṣa-ādyair āpādyaḥ sa caturguṇaḥ /

ṣaḍguṇaḥ kāya-madhye syān mūrdhni tv aṣṭaguṇaḥ smṛtaḥ //

udgūraṇe tu hastasya kāryo dvādaśako damaḥ /

sa eva dviguṇaḥ proktaḥ pātaneṣu svajātiṣu //

Note:

udgūraṇe tu hastasya kāryo dvādaśako damaḥ /

sa eva dviguṇaḥ proktaḥ pātaneṣu svajātiṣu //

vākpāruṣye yathaivoktāḥ prātilomyānulomataḥ /

tathaiva daṇḍapāruṣye pātyā daṇḍā yathākramam //

Note:

vāk-pāruṣye yatha aiva uktāḥ prātilomya-anulomataḥ /

tatha aiva daṇḍa-pāruṣye pātyā daṇḍā yathā-kramam //

dehendriyavināśe tu yathā daṇḍaṃ prakalpayet /
tathā tuṣṭikaraṃ deyaṃ samutthānaṃ ca paṇḍitaiḥ /
samutthānavyayaṃ cāsau dadyād āvraṇaropaṇāt //

Note:

deha-indriya-vināśe tu yathā daṇḍaṃ prakalpayet /
tathā tuṣṭi-karaṃ deyaṃ samutthānaṃ ca paṇḍitaiḥ /
samutthāna-vyayaṃ ca asau dadyād āvraṇaropaṇāt //

vāgdaṇḍas tāḍanaṃ caiva yeṣūktam aparādhiṣu /

hṛtaṃ bhagnaṃ pradāpyās te śodhyaṃ niḥsvais tu karmaṇā //

Note:

vāg-daṇḍas tāḍanaṃ ca eva yeṣu uktam aparādhiṣu /

hṛtaṃ bhagnaṃ pradāpyās te śodhyaṃ niḥsvais tu karmaṇā //

śrāntāṃs tṛṣārtān kṣudhitān akāle vāhayen naraḥ /

kharagomahiṣoṣṭrādīn prāpnuyāt pūrvasāhasam //

Note:

śrāntāṃs tṛṣārtān kṣudhitān akāle vāhayen naraḥ /

khara-go-mahiṣa-uṣṭra-ādīn prāpnuyāt pūrva-sāhasam //

dvipaṇo dvādaśapaṇo vadhe tu mṛgapakṣiṇām /

sarpamārjāranakulaśvasūkaravadhe nṛṇām //

Note:

dvipaṇo dvādaśapaṇo vadhe tu mṛga-pakṣiṇām /

sarpa-mārjāra-nakulaśva-sūkara-vadhe nṛṇām //

gokumārīdevapaśumukṣāṇaṃ vṛṣabhaṃ tathā /

vāhayan sāhasaṃ pūrvaṃ prāpnuyād uttamaṃ vadhaḥ //

Note:

go-kumārī-deva-paśumukṣāṇaṃ vṛṣabhaṃ tathā /

vāhayan sāhasaṃ pūrvaṃ prāpnuyād uttamaṃ vadhaḥ //

pramāpaṇe prāṇabhṛtāṃ dadyāt tatpratirūpakam /

tasyānurūpaṃ mūlyaṃ vā dadyād ity abravīn manuḥ //

Note:

pramāpaṇe prāṇa-bhṛtāṃ dadyāt tat-pratirūpakam /

tasya anurūpaṃ mūlyaṃ vā dadyād ity abravīn manuḥ //

vanaspatīnāṃ sarveṣām upabhogo yathā yathā /

tathā tathā damaḥ kāryo hiṃsāyām iti dhāraṇā //

Note:

vanaspatīnāṃ sarveṣām upabhogo yathā yathā /

tathā tathā damaḥ kāryo hiṃsāyām iti dhāraṇā //

śiṣyaṃ krodhena hanyāc ced ācāryo latayā vinā /

yenātyarthaṃ bhavet pīḍā vādaḥ syāc śiṣyataḥ pituḥ //

Note:

śiṣyaṃ krodhena hanyāc ced ācāryo latayā vinā /

yena atyarthaṃ bhavet pīḍā vādaḥ syāc śiṣyataḥ pituḥ //

Note: [sāhasam]

sahasā yat kṛtaṃ karma tat sāhasam udāhṛtam //

Note:

sahasā yat kṛtaṃ karma tat sāhasam udāhṛtam //

sānvayas tv apahāro yaḥ prasahya haraṇaṃ ca yat /

sāhasaṃ ca bhaved evaṃ steyam uktaṃ vinihnavaḥ //

Note:

sānvayas tv apahāro yaḥ prasahya haraṇaṃ ca yat /

sāhasaṃ ca bhaved evaṃ steyam uktaṃ vinihnavaḥ //

vinā cihnais tu yat kāryaṃ sāhasākhyaṃ pravartate /

śapathaiḥ sa viśodhyaḥ syāt sarvavādeṣv ayaṃ vidhiḥ //

Note:

vinā cihnais tu yat kāryaṃ sāhasā ākhyaṃ pravartate /

śapathaiḥ sa viśodhyaḥ syāt sarvavādeṣv ayaṃ vidhiḥ //

ekaṃ ced vahavo hanyuḥ saṃrabdhāḥ puruṣaṃ narāḥ /

marmaghāto tu yas teṣāṃ sa ghātaka iti smṛtaḥ //

Note:

ekaṃ ced vahavo hanyuḥ saṃrabdhāḥ puruṣaṃ narāḥ /

marma-ghāto tu yas teṣāṃ sa ghātaka iti smṛtaḥ //

vyāpādanena tatkārī vadhaṃ citram avāpnuyāt /

vināśahetum āyāntaṃ hanyād evāvicārayan //

Note:

vyāpādanena tat-kārī vadhaṃ citram avāpnuyāt /

vināśa-hetum āyāntaṃ hanyād eva avicārayan //

udyatānāṃ tu pāpānāṃ hantur doṣo na vidyate /

nivṛttās tu yad ārambhād grahaṇaṃ na vadhaḥ smṛtaḥ //

Note:

udyatānāṃ tu pāpānāṃ hantur doṣo na vidyate /

nivṛttās tu yad ārambhād grahaṇaṃ na vadhaḥ smṛtaḥ //

ātatāyini cotkṛṣṭe tapaḥsvādhyāyajanmataḥ /

vadhas tatra tu naiva syāt pāpe hīne vadho bhṛguḥ //

Note:

ātatāyini ca utkṛṣṭe tapaḥsvādhyāya-janmataḥ /

vadhas tatra tu na eva syāt pāpe hīne vadho bhṛguḥ //

udyatāsiviṣāgniś ca cāpodyatakaras tathā /

ātharvaṇena hantā ca piśunaś caiva rājani //

Note:

udyata-asi-viṣa-agniś ca cāpa-udyata-karas tathā /

ātharvaṇena hantā ca piśunaś ca eva rājani //

bhāryātikramakārī ca randhrānveṣaṇatatparaḥ /

evam ādyān vijānīyāt sarvān evātatāyinaḥ //

Note:

bhārya-atikrama-kārī ca randhra-anveṣaṇa-tat-paraḥ /

evam ādyān vijānīyāt sarvān evā atatāyinaḥ //

yaśovṛttaharān pāpān āhur dharmārthahārakān /
anākṣāritapūrvo yas tv aparādhe pravartate /
prāṇadravyāpahāre ca taṃ vidyād ātatāyinam //

Note:

yaśo-vṛtta-harān pāpān āhur dharma-artha-hārakān /
anākṣārita-pūrvo yas tv aparādhe pravartate /
prāṇa-dravya-apahāre ca taṃ vidyād ātatāyinam //

nakhināṃ śṛṇgiṇāṃ caiva daṃṣṭriṇāṃ cātatāyinām /

hastyaśvānāṃ tathānyeṣāṃ vadhe hantā na doṣabhāk //

Note:

nakhināṃ śṛṇgiṇāṃ ca eva daṃṣṭriṇāṃ cā atatāyinām /

hasty-aśvānāṃ tatha ānyeṣāṃ vadhe hantā na doṣa-bhāk //

garbhasya pātane steno brāhmaṇyāṃ śastrapātena /

aduṣṭāṃ yoṣitaṃ hatvā hantvyo brāhmaṇo 'pi hi //

Note:

garbhasya pātane steno brāhmaṇyāṃ śastra-pātena /

aduṣṭāṃ yoṣitaṃ hatvā hantvyo brāhmaṇo 'pi hi //

kṣataṃ bhaṅgopamardau ca kuryād dravyeṣu yo naraḥ /

prāpnuyāt sāhasaṃ pūrvaṃ dravyabhāksvāmyudāhṛtaḥ //

Note:

kṣataṃ bhaṅga-upamardau ca kuryād dravyeṣu yo naraḥ /

prāpnuyāt sāhasaṃ pūrvaṃ dravya-bhāk-svāmy-udāhṛtaḥ //

hared bhindyād dahed vāpi devānāṃ pratimāṃ yadi /

taggṛhaṃ caiva yo bhindyāt prāpnuyāt pūrvasāhasam //

Note:

hared bhindyād dahed va āpi devānāṃ pratimāṃ yadi /

tag-gṛhaṃ ca eva yo bhindyāt prāpnuyāt pūrva-sāhasam //

prākāraṃ bhedayed yas tu pātayec chātayet tathā /

badhnīyād ambhaso mārgaṃ prāpnuyāt pūrvasāhasam //

Note:

prākāraṃ bhedayed yas tu pātayec chātayet tathā /

badhnīyād ambhaso mārgaṃ prāpnuyāt pūrva-sāhasam //

Note: [steyam]

pracchannaṃ vā prakāśaṃ vā niśāyām atha vā divā /

yat paradravyaharaṇaṃ steyaṃ tat parikīrtitam //

Note:

pracchannaṃ vā prakāśaṃ vā niśāyām atha vā divā /

yat para-dravya-haraṇaṃ steyaṃ tat parikīrtitam //

anyahastāt paribhraṣṭam akāmād uddhṛtaṃ bhuvi /

caureṇa vā parikṣiptaṃ loptraṃ yatnāt parīkṣayet //

Note:

anya-hastāt paribhraṣṭam akāmād uddhṛtaṃ bhuvi /

caureṇa vā parikṣiptaṃ loptraṃ yatnāt parīkṣayet //

tulāmānapratimānapratirūpakalakṣitaiḥ /

carann alakṣitair vāpi prāpnuyāt pūrvasāhasam //

Note:

tulāmāna-pratimānapratirūpaka-lakṣitaiḥ /

carann alakṣitair va āpi prāpnuyāt pūrva-sāhasam //

gṛhe tu muṣitaṃ rājā cauragrāhāṃs tu dāpayet /

ārakṣakāṃś ca dikpālān yadi cauro na labhyate //

Note:

gṛhe tu muṣitaṃ rājā caura-grāhāṃs tu dāpayet /

ārakṣakāṃś ca dik-pālān yadi cauro na labhyate //

grāmāntare hṛtaṃ dravyaṃ grāmādhyakṣaṃ pradāpayet /

vivīte svāminā deyaṃ cauroddhartā vivītake //

Note:

grāma-antare hṛtaṃ dravyaṃ grāma-adhyakṣaṃ pradāpayet /

vivīte svāminā deyaṃ caura-uddhartā vivītake //

svadeśe yasya yat kiṃcid dhṛtaṃ deyaṃ nṛpeṇa tu /

gṛhṇīyāt tat svayaṃ naṣṭaṃ prāptam anviṣya pārthivaḥ //

Note:

svadeśe yasya yat kiṃcid dhṛtaṃ deyaṃ nṛpeṇa tu /

gṛhṇīyāt tat svayaṃ naṣṭaṃ prāptam anviṣya pārthivaḥ //

caurair hṛtaṃ prayatnena svarūpaṃ pratipādayet /

tadabhāve tu mūlyaṃ syād anyathā kilviṣī nṛpaḥ //

Note:

caurair hṛtaṃ prayatnena svarūpaṃ pratipādayet /

tad-abhāve tu mūlyaṃ syād anyathā kilviṣī nṛpaḥ //

labdhe 'pi caure yadi tu moṣas tasmān na labhyate /

dadyāt tam atha vā cauraṃ dāpayet tu yatheṣṭataḥ //

Note:

labdhe 'pi caure yadi tu moṣas tasmān na labhyate /

dadyāt tam atha vā cauraṃ dāpayet tu yatha īṣṭataḥ //

tasmiṃś ced dāpyamānānāṃ bhaved doṣe tu saṃśayaḥ /

muṣitaḥ śapathaṃ dāpyo bandhubhir vā viśodhayet //

Note:

tasmiṃś ced dāpyamānānāṃ bhaved doṣe tu saṃśayaḥ /

muṣitaḥ śapathaṃ dāpyo bandhubhir vā viśodhayet //

yasmād apahṛtāl labdhaṃ dravyāt svalpaṃ tu svāminā /

tac śeṣam āpnuyāt tasmāt pratyaye svāminā kṛte //

Note:

yasmād apahṛtāl labdhaṃ dravyāt svalpaṃ tu svāminā /

tac śeṣam āpnuyāt tasmāt pratyaye svāminā kṛte //

svadeśaghātino ye syus tathā mārganirodhakāḥ /

teṣāṃ sarvasvam ādāya rājā śūle niveśayet //

Note:

svadeśa-ghātino ye syus tathā mārga-nirodhakāḥ /

teṣāṃ sarvasvam ādāya rājā śūle niveśayet //

acorād dāpitaṃ dravyaṃ caurānveṣaṇatatparaiḥ /

upalabdhe labheraṃs te dviguṇaṃ tatra dāpayet //

Note:

acorād dāpitaṃ dravyaṃ caura-anveṣaṇa-tat-paraiḥ /

upalabdhe labheraṃs te dviguṇaṃ tatra dāpayet //

yena yena paradrohaṃ karoty aṅgena taskaraḥ /

chindyād aṅgaṃ nṛpas tasya na karoti yathā punaḥ //

Note:

yena yena paradrohaṃ karoty aṅgena taskaraḥ /

chindyād aṅgaṃ nṛpas tasya na karoti yathā punaḥ //

trapuṣe vāruke dve tu pañcāmraṃ pañcadāḍimam /

kharjūrabadarādīnāṃ muṣṭiṃ gṛhṇan na duṣyati //

Note:

trapuṣe vāruke dve tu pañcāmraṃ pañcadāḍimam /

kharjūra-badara-ādīnāṃ muṣṭiṃ gṛhṇan na duṣyati //

mānavāḥ sadya evāhuḥ sahoḍhānāṃ pravāsanam /

gautamānām aniṣṭaṃ yat prāṇyucchedad vigarhitam //

Note:

mānavāḥ sadya evā ahuḥ sahoḍhānāṃ pravāsanam /

gautamānām aniṣṭaṃ yat prāṇy-ucchedad vigarhitam //

sahoḍham asahoḍhaṃ vā tattvāgamitasāhasam /

pragṛhyāc chinnam āvedya sarvasvair viprayojayet //

Note:

sahoḍham asahoḍhaṃ vā tattva-āgamita-sāhasam /

pragṛhyāc chinnam āvedya sarvasvair viprayojayet //

ayaḥsandānaguptās tu mandabhaktā balānvitāḥ /

kuryuḥ karmāṇi nṛpater āmṛtyor iti kauśikaḥ //

Note:

ayaḥsandāna-guptās tu manda-bhaktā bala-anvitāḥ /

kuryuḥ karmāṇi nṛpater āmṛtyor iti kauśikaḥ //

paradeśād dhṛtaṃ dravyaṃ vaideśyena yadā bhavet /

gṛhītvā tasya taddravyam adaṇḍaṃ taṃ visarjayet //

Note:

para-deśād dhṛtaṃ dravyaṃ vaideśyena yadā bhavet /

gṛhītvā tasya tad-dravyam adaṇḍaṃ taṃ visarjayet //

corāṇāṃ bhaktadā ye syus tathāgnyudakadāyakāḥ /
kretāraś caiva bhāṇḍānāṃ pratigrāhiṇa eva ca /
samadaṇḍāḥ smṛtā hy ete ye ca pracchādayanti tān //

Note:

corāṇāṃ bhaktadā ye syus tathā-agny-udaka-dāyakāḥ /
kretāraś ca eva bhāṇḍānāṃ pratigrāhiṇa eva ca /
sama-daṇḍāḥ smṛtā hy ete ye ca pracchādayanti tān //

avidvān yājako vā syāt pravaktā cānavasthitaḥ /

tau ubhau coradaṇḍena vinīya sthāpayet pathi //

Note:

avidvān yājako vā syāt pravaktā ca anavasthitaḥ /

tau ubhau cora-daṇḍena vinīya sthāpayet pathi //

Note: [strīsaṃgrahaṇam]

dūtopacārayuktaś ced avelāsthānasaṃsthitiḥ /
kṇṭhakeśāṇ calagrāhaḥ karṇanāsākarādiṣu /
ekasthānāsanāhārāḥ saṃgraho navadhā smṛtaḥ //

Note:

dūta-upacāra-yuktaś ced avelā-asthāna-saṃsthitiḥ /
kṇṭha-keśāṇ cala-grāhaḥ karṇa-nāsā-kara-ādiṣu /
eka-sthāna-āsana-āhārāḥ saṃgraho navadhā smṛtaḥ //

strīṣu vṛttopabhogaḥ syāt prasahya puruṣo yadā /

vadhe tatra pravarteta kāryātikramaṇaṃ hi tat //

Note:

strīṣu vṛtta-upabhogaḥ syāt prasahya puruṣo yadā /

vadhe tatra pravarteta kārya-atikramaṇaṃ hi tat //

kāmārtā svairiṇī yā tu svayam eva prakāmayet /

rājādeśena moktavyā vikhyāpya janasaṃnidhau //

Note:

kāma-ārtā svairiṇī yā tu svayam eva prakāmayet /

rāja-ādeśena moktavyā vikhyāpya jana-saṃnidhau //

ārambhakṛtsahāyaś ca tathā mārgānudeśakaḥ /

āśrayaḥ śastradātā ca bhaktadātā vikarmiṇām //

Note:

ārambha-kṛt-sahāyaś ca tathā mārga-anudeśakaḥ /

āśrayaḥ śastra-dātā ca bhakta-dātā vikarmiṇām //

yuddhopadeśakaś caiva tadvināśapradarśakaḥ /

upekṣākāryayuktaś ca doṣavaktranumokakaḥ //

Note:

yuddha-upadeśakaś ca eva tad-vināśa-pradarśakaḥ /

upekṣā-kārya-yuktaś ca doṣa-vaktr-anumokakaḥ //

aniṣeddhākṣamo yaḥ syāt sarve tatkāryakāriṇaḥ /

yathāśaktyanurūpaṃ tu daṇḍam eṣāṃ prakalpayet //

Note:

aniṣeddhā-kṣamo yaḥ syāt sarve tat-kārya-kāriṇaḥ /

yathā-śakty-anurūpaṃ tu daṇḍam eṣāṃ prakalpayet //

Note: [strīpuṃdharmaḥ]

patyā cāpy aviyoginyā śuśrūṣyo 'gnir vinītayā /

saubhāgyavad avvaidhavyakāmyayā bhartṛbhaktayā //

Note:

patyā ca apy aviyoginyā śuśrūṣyo 'gnir vinītayā /

saubhāgyavad avvaidhavyakāmyayā bhartṛ-bhaktayā //

matiśuśrūṣayaiva strī sarvān kāmān samaśnute /

divaḥ punar ihāyātā sukhānāṃ śevadhir bhavet //

Note:

mati-śuśrūṣaya aiva strī sarvān kāmān samaśnute /

divaḥ punar ihā ayātā sukhānāṃ śevadhir bhavet //

mṛte bhartari yā sādhvī brahmacarye vyavasthitā /

sārundhatīsamācārā brahmaloke mahīyate //

Note:

mṛte bhartari yā sādhvī brahmacarye vyavasthitā /

sārundhatī-samācārā brahmaloke mahīyate //

Note: [dāyavibhāgaḥ]

sakalaṃ dravyajātaṃ yad bhāgair gṛhṇanti tat samaiḥ /

pitaro bhrātaraś caiva vibhāgo dharmya ucyate //

Note:

sakalaṃ dravya-jātaṃ yad bhāgair gṛhṇanti tat samaiḥ /

pitaro bhrātaraś ca eva vibhāgo dharmya ucyate //

paitāmahaṃ samānaṃ syāt pituḥ putrasya cobhayoḥ /

svayaṃ copārjite pitrā na putraḥ svāmyam arhati //

Note:

paitāmahaṃ samānaṃ syāt pituḥ putrasya ca ubhayoḥ /

svayaṃ ca upārjite pitrā na putraḥ svāmyam arhati //

paitāmahaṃ ca pitryaṃ ca yac cānyat svayam arjitam /

dāyādānāṃ vibhāge tu sarvam etad vibhajyate //

Note:

paitāmahaṃ ca pitryaṃ ca yac ca anyat svayam arjitam /

dāyādānāṃ vibhāge tu sarvam etad vibhajyate //

dṛśyamānaṃ vibhajyeta gṛhaṃ kṣetraṃ catuṣpadam /

gūḍhadravyābhiśaṅkāyāṃ pratyayas tatra kīrtitaḥ //

Note:

dṛśyamānaṃ vibhajyeta gṛhaṃ kṣetraṃ catuṣpadam /

gūḍha-dravya-abhiśaṅkāyāṃ pratyayas tatra kīrtitaḥ //

gṛhopaskaravāhyāś ca dohyābharaṇakarmiṇaḥ /

dṛśyamānā vibhajyante kośaṃ gūḍhe 'bravīd bhṛguḥ //

Note:

gṛha-upaskara-vāhyāś ca dohya-ābharaṇa-karmiṇaḥ /

dṛśyamānā vibhajyante kośaṃ gūḍhe 'bravīd bhṛguḥ //

jīvadvibhāge tu pitā naikaṃ putraṃ viśeṣayet /

nirbhājayen na caivaikam akasmāt kāraṇaṃ vinā //

Note:

jīva-dvibhāge tu pitā na ekaṃ putraṃ viśeṣayet /

nirbhājayen na ca eva ekam akasmāt kāraṇaṃ vinā //

saṃprāptavyavahārāṇāṃ vibhāgaś ca vidhīyate /

puṃsāṃ ca ṣoḍaśe varṣe jāyate vyavahāritā //

Note:

saṃprāpta-vyavahārāṇāṃ vibhāgaś ca vidhīyate /

puṃsāṃ ca ṣoḍaśe varṣe jāyate vyavahāritā //

aprāptavyavahārāṇāṃ ca dhanaṃ vyayavivarjitam /

nyaseyur bandhumitreṣu proṣitānāṃ tathaiva ca //

Note:

aprāpta-vyavahārāṇāṃ ca dhanaṃ vyaya-vivarjitam /

nyaseyur bandhu-mitreṣu proṣitānāṃ tatha aiva ca //

proṣitasya tu yo bhāgo rakṣeyuḥ sarva eva tam /
bālaputre mṛte rikthaṃ rakṣyaṃ tat tantubandhubhiḥNote: rakṣitavyaṃtu bandhubhiḥ? /
paugaṇḍāḥ paratas taṃ tu vibhajeran yathāṃśataḥ //

Note:

proṣitasya tu yo bhāgo rakṣeyuḥ sarva eva tam /
bāla-putre mṛte rikthaṃ rakṣyaṃ tat tantubandhubhiḥNote: rakṣitavyaṃtu bandhubhiḥ? /
paugaṇḍāḥ paratas taṃ tu vibhajeran yathā-aṃśataḥ //

bhrātrā pitṛvyamātṛbhyāṃ kuṭumbārtham ṛṇaṃ kṛtam /

vibhāgakāle deyaṃ tadrikthibhiḥ sarvam eva tu //

Note:

bhrātrā pitṛvya-mātṛbhyāṃ kuṭumba-artham ṛṇaṃ kṛtam /

vibhāga-kāle deyaṃ tadrikthibhiḥ sarvam eva tu //

tad ṛṇaṃ dhanine deyaṃ nānyathaiva pradāpayet /

bhāvitaṃ cet pramāṇena virodhāt parato yadā //

Note:

tad ṛṇaṃ dhanine deyaṃ na anyatha aiva pradāpayet /

bhāvitaṃ cet pramāṇena virodhāt parato yadā //

dharmārthaṃ prītidattaṃ ca yad ṛṇaṃ syān niyojitam /

tad dṛśyamānaṃ vibhajen na dānaṃ paitṛkād dhanāt //

Note:

dharma-arthaṃ prīti-dattaṃ ca yad ṛṇaṃ syān niyojitam /

tad dṛśyamānaṃ vibhajen na dānaṃ paitṛkād dhanāt //

pitryaṃ pitryarṇasaṃśuddham ātmīyaṃ cātmanā kṛtam /

ṛṇam evaṃvidhaṃ śodhyaṃ vibhāge bandhubhiḥ saha //

Note:

pitryaṃ pitryarṇa-saṃśuddham ātmīyaṃ cā atmanā kṛtam /

ṛṇam evaṃvidhaṃ śodhyaṃ vibhāge bandhubhiḥ saha //

ṛṇaṃ prītipradānaṃ ca dattvā śeṣaṃ vibhājayet //

Note:

ṛṇaṃ prīti-pradānaṃ ca dattvā śeṣaṃ vibhājayet //

dvyaṃśaharo 'rdhaharo vā putravittārjanāt pitā /

mātāpi pitari prete putratulyāṃśabhāginī //

Note:

dvyaṃśa-haro 'rdhaharo vā putra-vitta-arjanāt pitā /

māta āpi pitari prete putra-tulya-aṃśa-bhāginī //

yathā yathā vibhāgāptaṃ dhanaṃ yāgārthatām iyāt /

tathā tathā vidhātavyaṃ vidvadbhir bhāgagauravam //

Note:

yathā yathā vibhāga-āptaṃ dhanaṃ yāga-arthatām iyāt /

tathā tathā vidhātavyaṃ vidvadbhir bhāga-gauravam //

loke rikthavibhāge 'pi na kaścit prabhutām iyāt /

bhoga eva tu kartavyo na dānaṃ na ca vikrayaḥ //

Note:

loke riktha-vibhāge 'pi na kaścit prabhutām iyāt /

bhoga eva tu kartavyo na dānaṃ na ca vikrayaḥ //

vibhaktā avibhaktā vā dāyādāḥ sthāvare samāḥ /

eko hy anīśaḥ sarvatra dānādhamanavikraye //

Note:

vibhaktā avibhaktā vā dāyādāḥ sthāvare samāḥ /

eko hy anīśaḥ sarvatra dāna-ādhamana-vikraye //

avibhakte 'nuje prete tat sutaṃ rikthabhāginam /

kurvīta jīvanaṃ yena labdhaṃ naiva pitāmahāt //

Note:

avibhakte 'nuje prete tat sutaṃ riktha-bhāginam /

kurvīta jīvanaṃ yena labdhaṃ na eva pitāmahāt //

labhetāṃśaṃ sa pitryaṃ tu pitṛvyāt tasya vā sutāt /
sa evāṃśas tu sarveṣā bhrātṝṇāṃ nyāyato bhavet /
labheta tat suto vāpi nivṛttiḥ parato bhavet //

Note:

labheta aṃśaṃ sa pitryaṃ tu pitṛvyāt tasya vā sutāt /
sa eva aṃśas tu sarveṣā bhrātṝṇāṃ nyāyato bhavet /
labheta tat suto va āpi nivṛttiḥ parato bhavet //

utpanne caurase putre caturthāṃśaharāḥ sutāḥ /

savarṇā asavarṇās tu grāsācchādanabhājanāḥ //

Note:

utpanne caurase putre caturtha-aṃśa-harāḥ sutāḥ /

savarṇā asavarṇās tu grāsa-ācchādana-bhājanāḥ //

kanyakānāṃ tv adattānāṃ caturto bhāga iṣyate /

putrāṇāṃ tu trayo bhāgāḥ sāmyaṃ tv alpadhane smṛtam //

Note:

kanyakānāṃ tv adattānāṃ caturto bhāga iṣyate /

putrāṇāṃ tu trayo bhāgāḥ sāmyaṃ tv alpa-dhane smṛtam //

kṣetrikasya matenāpi phalam utpādayet tu yaḥ /

tasyeha bhāginau tau tu na phalaṃ hi vinaikataḥ //

Note:

kṣetrikasya matena api phalam utpādayet tu yaḥ /

tasya iha bhāginau tau tu na phalaṃ hi vina aikataḥ //

klībaṃ vihāya patitaṃ yā punar labhate patim /

tasyāṃ paunarbhavo jāto vyaktam utpādakasya saḥ //

Note:

klībaṃ vihāya patitaṃ yā punar labhate patim /

tasyāṃ paunarbhavo jāto vyaktam utpādakasya saḥ //

na mūtraṃ phenilaṃ yasya viṣṭhā cāpsu nimajjati /

meḍhraś conmādaśukrābhyāṃ hīnaḥ klībaḥ sa ucyate //

Note:

na mūtraṃ phenilaṃ yasya viṣṭhā ca apsu nimajjati /

meḍhraś ca unmāda-śukrābhyāṃ hīnaḥ klībaḥ sa ucyate //

akramoḍhāsutaś caiva sagotrādyas tu jāyate /

pravrajyāvasitaś caiva na rikthaṃ teṣu cārhati //

Note:

akrama-ūḍhā-sutaś ca eva sagotra-ādyas tu jāyate /

pravrajya-avasitaś ca eva na rikthaṃ teṣu ca arhati //

akramoḍhāsutas tv ṛkthī savarṇaś ca yadā pituḥ /

asavarṇaprasūtaś ca kramoḍhāyāṃ ca yo bhavet //

Note:

akrama-ūḍhā-sutas tv ṛkthī savarṇaś ca yadā pituḥ /

asavarṇa-prasūtaś ca krama-ūḍhāyāṃ ca yo bhavet //

pratilomaprasūtā yā tasyāḥ putro na rikthabhāk /

grāsācchādanam atyantaṃ deyaṃ tadbandhubhir matam //

Note:

pratiloma-prasūtā yā tasyāḥ putro na rikthabhāk /

grāsa-ācchādanam atyantaṃ deyaṃ tad-bandhubhir matam //

bandhūnām apy abhāve tu pitṛdravyaṃ tad āpnuyāt /

apitryaṃ draviṇaṃ prāptaṃ dāpanīyā na bāndhavāḥ //

Note:

bandhūnām apy abhāve tu pitṛ-dravyaṃ tad āpnuyāt /

apitryaṃ draviṇaṃ prāptaṃ dāpanīyā na bāndhavāḥ //

Note: [avibhājyāni]

svaśaktyapahṛtaṃ naṣṭaṃ svayam āptaṃ ca yad bhavet /

etat sarvaṃ pitā putrair vibhāge naiva dāpyate //

Note:

svaśakty-apahṛtaṃ naṣṭaṃ svayam āptaṃ ca yad bhavet /

etat sarvaṃ pitā putrair vibhāge na eva dāpyate //

parabhaktopayogena vidyā prāptān yatas tu yā /

tayā prāptaṃ dhanaṃ yat tu vidyāprāptaṃ tad ucyate //

Note:

para-bhakta-upayogena vidyā prāptān yatas tu yā /

tayā prāptaṃ dhanaṃ yat tu vidyā-prāptaṃ tad ucyate //

upanyaste tu yal labdhaṃ vidyayā paṇapūrvakam /

vidyādhanaṃ tu tad vidyād vibhāge na vibhajyate //

Note:

upanyaste tu yal labdhaṃ vidyayā paṇa-pūrvakam /

vidyā-dhanaṃ tu tad vidyād vibhāge na vibhajyate //

śiṣyād ārtvijyataḥ praśnāt saṃdigdhapraśnanirṇayāt /
svajñānaśaṃsanād vādāl labdhaṃ prādhyayanāc ca yat /
vidyādhanaṃ tu tat prāhur vibhāge na vibhajyate //

Note:

śiṣyād ārtvijyataḥ praśnāt saṃdigdha-praśna-nirṇayāt /
svajñāna-śaṃsanād vādāl labdhaṃ prādhyayanāc ca yat /
vidyā-dhanaṃ tu tat prāhur vibhāge na vibhajyate //

śilpiṣv api hi dharmo 'yaṃ mūlyāc yac cādhikaṃ bhavet //

Note:

śilpiṣv api hi dharmo 'yaṃ mūlyāc yac ca adhikaṃ bhavet //

paraṃ nirasya yal labdhaṃ vidyāto dyūtapūrvakam /

vidyādhanaṃ tu tad vidyān na vibhājyaṃ bṛhaspatiḥ //

Note:

paraṃ nirasya yal labdhaṃ vidyāto dyūta-pūrvakam /

vidyā-dhanaṃ tu tad vidyān na vibhājyaṃ bṛhaspatiḥ //

vidyāpratijñayā labdhaṃ śiṣyād āptaṃ ca yad bhavet /

ṛtviṅnyāyena yal labdham etad vidyādhanaṃ bhṛguḥ //

Note:

vidyā-pratijñayā labdhaṃ śiṣyād āptaṃ ca yad bhavet /

ṛtviṅ-nyāyena yal labdham etad vidyā-dhanaṃ bhṛguḥ //

vidyābalakṛtaṃ caiva yājyataḥ śiṣyatas tathā /

etad vidyādhanaṃ prāhuḥ sāmānyaṃ yad ato 'nyathā //

Note:

vidyā-bala-kṛtaṃ ca eva yājyataḥ śiṣyatas tathā /

etad vidyā-dhanaṃ prāhuḥ sāmānyaṃ yad ato 'nyathā //

kule vinītavidyānāṃ bhrātṝṇāṃ pitṛto 'pi vā /

śauryaprāptaṃ tu yad vittaṃ vibhājyaṃ tad bṛhaspatiḥ //

Note:

kule vinīta-vidyānāṃ bhrātṝṇāṃ pitṛto 'pi vā /

śaurya-prāptaṃ tu yad vittaṃ vibhājyaṃ tad bṛhaspatiḥ //

nāvidyānāṃ tu vaidyena deyaṃ vidyādhanāt kvacit /

samavidyādhikānāṃ tu deyaṃ vaidyena tad dhanam //

Note:

na avidyānāṃ tu vaidyena deyaṃ vidyā-dhanāt kvacit /

samavidyā-adhikānāṃ tu deyaṃ vaidyena tad dhanam //

āruhya saṃśayaṃ yatra prasabhaṃ karma kurvate /
tasmin karmaṇi tuṣṭena prasādaḥ svāminā kṛtaḥ /
tatra labdhaṃ tu yat kiñcit dhanaṃ śauryeṇa tad bhavet //

Note:

āruhya saṃśayaṃ yatra prasabhaṃ karma kurvate /
tasmin karmaṇi tuṣṭena prasādaḥ svāminā kṛtaḥ /
tatra labdhaṃ tu yat kiñcit dhanaṃ śauryeṇa tad bhavet //

śauryaprāptaṃ vidyayā ca strīdhanaṃ caiva yat smṛtam /

etat sarvaṃ vibhāge tu vibhājyaṃ naiva rikthibhiḥ //

Note:

śaurya-prāptaṃ vidyayā ca strī-dhanaṃ ca eva yat smṛtam /

etat sarvaṃ vibhāge tu vibhājyaṃ na eva rikthibhiḥ //

dhvajāhṛtaṃ bhaved yat tu vibhājyaṃ naiva tat smṛtam /
saṃgrāmād āhṛtaṃ yat tu vidrāvya dviṣatāṃ valam /
svāmyarthe jīvitaṃ tyaktvā tad dhvajāhṛtam ucyate //

Note:

dhvaja-āhṛtaṃ bhaved yat tu vibhājyaṃ na eva tat smṛtam /
saṃgrāmād āhṛtaṃ yat tu vidrāvya dviṣatāṃ valam /
svāmy-arthe jīvitaṃ tyaktvā tad dhvaja-āhṛtam ucyate //

yal labdhaṃ dānakāle tu svajātyā kanyayā saha /

kanyāgataṃ tu tad vittaṃ śuddhaṃ vṛddhikaraṃ smṛtam //

Note:

yal labdhaṃ dāna-kāle tu sva-jātyā kanyayā saha /

kanyā-gataṃ tu tad vittaṃ śuddhaṃ vṛddhi-karaṃ smṛtam //

vaivāhikaṃ tu tad vidyād bhāryayā yat sahāgatam /

dhanam evaṃvidhaṃ sarvaṃ vijñeyaṃ dharmasādhakam //

Note:

vaivāhikaṃ tu tad vidyād bhāryayā yat sahāgatam /

dhanam evaṃvidhaṃ sarvaṃ vijñeyaṃ dharma-sādhakam //

vivāhakāle yat kiṃcid varāyoddiśya dīyate /

kanyāyās tad dhanaṃ sarvam avibhājyaṃ ca bandhubhiḥ //

Note:

vivāha-kāle yat kiṃcid varāya uddiśya dīyate /

kanyāyās tad dhanaṃ sarvam avibhājyaṃ ca bandhubhiḥ //

dhanaṃ patraniviṣṭaṃ tu dharmārthaṃ ca nirūpitam /

udakaṃ caiva dāsaś ca nibandho yaḥ kramāgataḥ //

Note:

dhanaṃ patra-niviṣṭaṃ tu dharma-arthaṃ ca nirūpitam /

udakaṃ ca eva dāsaś ca nibandho yaḥ krama-āgataḥ //

dhṛtaṃ vastram alaṃkāro nānurūpaṃ tu yad bhavet /

yathā kālopayogyāni tathā yojyāni bandhubhiḥ //

Note:

dhṛtaṃ vastram alaṃkāro na anurūpaṃ tu yad bhavet /

yathā kāla-upayogyāni tathā yojyāni bandhubhiḥ //

gopracāraś ca rakṣā ca vastraṃ yac cāṅgayojitam /

prayojyaṃ na vibhajyeta dharmārthaṃ ca bṛhaspatiḥ //

Note:

go-pracāraś ca rakṣā ca vastraṃ yac ca aṅga-yojitam /

prayojyaṃ na vibhajyeta dharma-arthaṃ ca bṛhaspatiḥ //

deśasya jāteḥ saṅghasya dharmo grāmasya yo bhṛguḥ /

uditaḥ syāt sa tenaiva dāyabhāgaṃ prakalpayet //

Note:

deśasya jāteḥ saṅghasya dharmo grāmasya yo bhṛguḥ /

uditaḥ syāt sa tena eva dāya-bhāgaṃ prakalpayet //

Note: [pracchāditarikthasya punarvibhāgaḥ]

pracchāditaṃ yadi dhanaṃ punar āsādya tat samam /

bhajeran bhrātṛbhiḥ sārdham abhāve hi pituḥ sutāḥ //

Note:

pracchāditaṃ yadi dhanaṃ punar āsādya tat samam /

bhajeran bhrātṛbhiḥ sārdham abhāve hi pituḥ sutāḥ //

anyonyāpahṛtaṃ dravyaṃ durvibhaktaṃ ca yad bhavet /

paścāt prāptaṃ vibhajyeta samabhāgena tad bhṛguḥ //

Note:

anyonya-apahṛtaṃ dravyaṃ durvibhaktaṃ ca yad bhavet /

paścāt prāptaṃ vibhajyeta samabhāgena tad bhṛguḥ //

vibhaktenaiva yat prāptaṃ dhanaṃ tasyaiva tad bhavet /

hṛtaṃ naṣṭaṃ ca yal labdhaṃ prāg uktaṃ ca punar bhajet //

Note:

vibhaktena eva yat prāptaṃ dhanaṃ tasya eva tad bhavet /

hṛtaṃ naṣṭaṃ ca yal labdhaṃ prāg uktaṃ ca punar bhajet //

bandhunāpahṛtaṃ dravyaṃ balān naiva pradāpayet /

bandhūnām avibhaktānāṃ bhogaṃ naiva pradāpayet //

Note:

bandhuna āpahṛtaṃ dravyaṃ balān na eva pradāpayet /

bandhūnām avibhaktānāṃ bhogaṃ na eva pradāpayet //

kṣetraṃ sādhāraṇaṃ tyaktvā yo 'nyadeśaṃ samāśritaḥ /

tad vaṃśyasyāgatasyāṃśaḥ pradātavyo na saṃśayaḥ //

Note:

kṣetraṃ sādhāraṇaṃ tyaktvā yo 'nya-deśaṃ samāśritaḥ /

tad vaṃśyasyā agatasya aṃśaḥ pradātavyo na saṃśayaḥ //

tṛtīyaḥ pañcamo vāpi saptamaś cāpi yo bhavet /

janmanām aparijñāne labhetāṃśaṃ kramāgatam //

Note:

tṛtīyaḥ pañcamo va āpi saptamaś ca api yo bhavet /

janmanām aparijñāne labheta aṃśaṃ krama-āgatam //

yaṃ paraṃparayā maulāḥ sāmantāḥ svāminaṃ viduḥ /

tad anvayasyāgatasya dātavyā gotajair mahī //

Note:

yaṃ paraṃparayā maulāḥ sāmantāḥ svāminaṃ viduḥ /

tad anvayasyā agatasya dātavyā gotajair mahī //

vibhaktāḥ pitṛvittāc ced akatraNote: ? prativāsinaḥ /

vibhajeyuḥ punar dvyaṃśaṃ sa labhetodayo yataḥ //

Note:

vibhaktāḥ pitṛ-vittāc ced akatraNote: ? prativāsinaḥ /

vibhajeyuḥ punar dvyaṃśaṃ sa labheta udayo yataḥ //

Note: [vibhaktacihnādi]

vaseyur daśa varṣāṇi pṛthagdharmāḥ pṛthakkriyāḥ /

bhrātaras te 'pi vijñeyā vibhaktāḥ paitṛkād dhanāt //

Note:

vaseyur daśa varṣāṇi pṛthag-dharmāḥ pṛthak-kriyāḥ /

bhrātaras te 'pi vijñeyā vibhaktāḥ paitṛkād dhanāt //

Note: [strīdhanalakṣaṇaṃ strīdhanaprakārāś ca]

adhyagnyadhyāvāhanikaṃ dattaṃ ca prītitaḥ striyaiḥ /

bhrātṛmātṛpitṛprāptaṃ ṣaḍvidhaṃ strīdhanaṃ smṛtam //

Note:

adhyagny-adhyāvāhanikaṃ dattaṃ ca prītitaḥ striyaiḥ /

bhrātṛ-mātṛ-pitṛ-prāptaṃ ṣaḍvidhaṃ strī-dhanaṃ smṛtam //

vivāhakāle yat strībhyo dīyate hy agnisaṃnidhau /

tad adhyagnikṛtaṃ sadbhiḥ strīdhanaṃ parikīrtitam //

Note:

vivāha-kāle yat strībhyo dīyate hy agni-saṃnidhau /

tad adhyagni-kṛtaṃ sadbhiḥ strī-dhanaṃ parikīrtitam //

yat punar labhate nārī nīyamānā pitur gṛhāt /

adhyāvahanikaṃ caiva strīdhanaṃ tad udāhṛtam //

Note:

yat punar labhate nārī nīyamānā pitur gṛhāt /

adhyāvahanikaṃ ca eva strī-dhanaṃ tad udāhṛtam //

prītyā dattaṃ tu yat kiṃcit śvaśrvā vā śvaśureṇa vā /

pādavandanikaṃ caiva prītidattaṃ tad ucyate //

Note:

prītyā dattaṃ tu yat kiṃcit śvaśrvā vā śvaśureṇa vā /

pāda-vandanikaṃ ca eva prīti-dattaṃ tad ucyate //

gṛhopaskaravāhyānāṃ dohyābharaṇakarmiṇām /

mūlyaṃ labdhaṃ tu yat kiṃcic śulkaṃ tat parikīrtitam //

Note:

gṛha-upaskara-vāhyānāṃ dohya-ābharaṇa-karmiṇām /

mūlyaṃ labdhaṃ tu yat kiṃcic śulkaṃ tat parikīrtitam //

vivāhāt parato yat tu labdhaṃ bhartṛkulāt striyā /

anvādheyaṃ tad uktaṃ tu labhdaṃ bandhukulāt tathā //

Note:

vivāhāt parato yat tu labdhaṃ bhartṛ-kulāt striyā /

anvādheyaṃ tad uktaṃ tu labhdaṃ bandhu-kulāt tathā //

ūrdhvaṃ labdhaṃ tu yat kiṃcit saṃskārāt prītitaḥ striyā /

bhartuḥ pitroḥ sakāśād vā anvādheyaṃ tu tad bhṛguḥ //

Note:

ūrdhvaṃ labdhaṃ tu yat kiṃcit saṃskārāt prītitaḥ striyā /

bhartuḥ pitroḥ sakāśād vā anvādheyaṃ tu tad bhṛguḥ //

ūḍhayā kanyayā vāpi bhartuḥ pitṛgṛhe 'pi vā /

bhrātuḥ sakāśāt pitror vā labdhaṃ saudāyikaṃ smṛtam //

Note:

ūḍhayā kanyayā va āpi bhartuḥ pitṛ-gṛhe 'pi vā /

bhrātuḥ sakāśāt pitror vā labdhaṃ saudāyikaṃ smṛtam //

Note: [strīdhane svāmyādivicāraḥ]

pitṛmātṛpatibhrātṛjñātibhiḥ strīdhanaṃ striyai /

yathāśaktyā dvisāhasrād dātavyaṃ sthāvarād ṛte //

Note:

pitṛ-mātṛ-pati-bhrātṛjñātibhiḥ strī-dhanaṃ striyai /

yatha āśaktyā dvi-sāhasrād dātavyaṃ sthāvarād ṛte //

yat tu sopādhikaṃ dattaṃ yac ca yogavaśena vā /

pitrā bhrātrātha vā patyā na tat strīdhanam iṣyate //

Note:

yat tu sopa-adhikaṃ dattaṃ yac ca yoga-vaśena vā /

pitrā bhrātra ātha vā patyā na tat strī-dhanam iṣyate //

prāptaṃ śilpais tu yad vittaṃ prītyā caiva yad anyataḥ /

bhartuḥ svāmyaṃ tadā tatra śeṣaṃ tu strīdhanaṃ smṛtam //

Note:

prāptaṃ śilpais tu yad vittaṃ prītyā ca eva yad anyataḥ /

bhartuḥ svāmyaṃ tadā tatra śeṣaṃ tu strī-dhanaṃ smṛtam //

saudāyikaṃ dhanaṃ prāpya strīṇāṃ svātantryam iṣyate /

yasmāt tadānṛśasyārthaṃ tair dattam upajīvanam //

Note:

saudāyikaṃ dhanaṃ prāpya strīṇāṃ svātantryam iṣyate /

yasmāt tada ānṛśasya arthaṃ tair dattam upajīvanam //

saudāyike sadā strīṇāṃ svātantryaṃ parikīrtitam /

vikraye caiva dāne ca yatheṣṭaṃ sthāvareṣv api //

Note:

saudāyike sadā strīṇāṃ svātantryaṃ parikīrtitam /

vikraye ca eva dāne ca yatha īṣṭaṃ sthāvareṣv api //

bhartṛdāyaṃ mṛte patyau vinyaset strī yatheṣṭataḥ /

vidyamāne tu saṃrakṣet kṣapayet tat kule 'nyathā //

Note:

bhartṛ-dāyaṃ mṛte patyau vinyaset strī yatha īṣṭataḥ /

vidyamāne tu saṃrakṣet kṣapayet tat kule 'nyathā //

atha cet sa dvibhāryaḥ syān na ca tāṃ bhajate punaḥ /

prītyā nisṛṣṭam api cet pratidāpyaḥ sa tadbalāt //

Note:

atha cet sa dvi-bhāryaḥ syān na ca tāṃ bhajate punaḥ /

prītyā nisṛṣṭam api cet pratidāpyaḥ sa tad-balāt //

grāsācchādanavāsānām ācchedo yatra yoṣitaḥ /

tatra svam ādadīta strī vibhāgaṃ rikthināṃ tathā //

Note:

grāsa-ācchādana-vāsānām ācchedo yatra yoṣitaḥ /

tatra svam ādadīta strī vibhāgaṃ rikthināṃ tathā //

likhitasyeti dharmo 'yaṃ prāpte bhartṛkule vaset /

vyādhitā pretakāle tu gacched bandhujanaṃ tataḥ //

Note:

likhitasya iti dharmo 'yaṃ prāpte bhartṛ-kule vaset /

vyādhitā preta-kāle tu gacched bandhu-janaṃ tataḥ //

na bhartā naiva ca suto na pitā bhrātaro na ca /

ādāne vā visarge vā strīdhane prabhaviṣṇavaḥ //

Note:

na bhartā na eva ca suto na pitā bhrātaro na ca /

ādāne vā visarge vā strī-dhane prabhaviṣṇavaḥ //

yadi hy ekataro 'py eṣāṃ strīdhanaṃ bhakṣayed balāt /

savṛddhikaṃ pradāpyaḥ syād daṇḍaṃ caiva samāpnuyāt //

Note:

yadi hy ekataro 'py eṣāṃ strī-dhanaṃ bhakṣayed balāt /

savṛddhikaṃ pradāpyaḥ syād daṇḍaṃ ca eva samāpnuyāt //

tad eva yady anujñāpya bhakṣayet prītipūrvakam /

mūlyam eva pradāpyaḥ syād yady asau dhanavān bhavet //

Note:

tad eva yady anujñāpya bhakṣayet prīti-pūrvakam /

mūlyam eva pradāpyaḥ syād yady asau dhanavān bhavet //

vyādhitaṃ vyasanasthaṃ ca dhanikair vopapīḍitam /

jñātvā nisṛṣṭaṃ yat prītyā dadyād ātmecchayā tu saḥ //

Note:

vyādhitaṃ vyasanasthaṃ ca dhanikair va ūpapīḍitam /

jñātvā nisṛṣṭaṃ yat prītyā dadyād ātma-icchayā tu saḥ //

jīvantyāḥ patiputrās tu devarāḥ pitṛbāndhavāḥ /

anīśāḥ strīdhanasyoktā daṇḍyās tv apaharanti ye //

Note:

jīvantyāḥ pati-putrās tu devarāḥ pitṛ-bāndhavāḥ /

anīśāḥ strī-dhanasya uktā daṇḍyās tv apaharanti ye //

bhartrā pratiśrutaṃ deyam ṛṇavat strīdhanaṃ sutaiḥ /

tiṣṭhed bhartṛkule yā tu na sā pitṛkule vaset //

Note:

bhartrā pratiśrutaṃ deyam ṛṇavat strī-dhanaṃ sutaiḥ /

tiṣṭhed bhartṛ-kule yā tu na sā pitṛ-kule vaset //

Note: [mṛtāyāḥ striyā dhanādhikāriṇaḥ]

bhaginyo bāndhavaiḥ sārdhaṃ vibhajeran sabhartṛkāḥ /

strīdhanasyeti dharmo 'yaṃ vibhāgas tu prakalpitaḥ //

Note:

bhaginyo bāndhavaiḥ sārdhaṃ vibhajeran sabhartṛkāḥ /

strī-dhanasya iti dharmo 'yaṃ vibhāgas tu prakalpitaḥ //

duhitṝṇām abhāve tu rikthaṃ putreṣu tad bhavet /

bandhudattaṃ tu bandhūnām abhāve bhrtṛgāmi tat //

Note:

duhitṝṇām abhāve tu rikthaṃ putreṣu tad bhavet /

bandhu-dattaṃ tu bandhūnām abhāve bhrtṛ-gāmi tat //

pitṛbhyāṃ caiva yad dattaṃ duhituḥ sthāvaraṃ dhanam /

aprajāyām atātāyāṃ bhrātṛgāmi tu sarvadā //

Note:

pitṛbhyāṃ ca eva yad dattaṃ duhituḥ sthāvaraṃ dhanam /

aprajāyām atātāyāṃ bhrātṛ-gāmi tu sarvadā //

āsurādiṣu yal labdhaṃ strīdhanaṃ paitṛkaṃ striyā /

abhāve tad apatyānāṃ mātāpitros tad iṣyate //

Note:

āsura-ādiṣu yal labdhaṃ strī-dhanaṃ paitṛkaṃ striyā /

abhāve tad apatyānāṃ mātā-pitros tad iṣyate //

Note: [aputradhane patnyādayo dhanādhikāriṇaḥ]

aputrā śayanaṃ bhartuḥ pālayantī gurau sthitā /

bhuñjītāmaraṇāt kṣāntā dāyādā ūrdhvam āpnuyuḥ //

Note:

aputrā śayanaṃ bhartuḥ pālayantī gurau sthitā /

bhuñjītā amaraṇāt kṣāntā dāyādā ūrdhvam āpnuyuḥ //

svaryāte svāmini strī tu grāsācchādanabhāginī /

avibhakte dhanāṃśe tu prāpnoty āmaraṇāntikam //

Note:

svaryāte svāmini strī tu grāsa-ācchādana-bhāginī /

avibhakte dhana-aṃśe tu prāpnoty āmaraṇā-antikam //

bhoktum arhati klṛptāṃśaṃ guruśuśrūṣaṇe ratā /

na kuryād yadi śuśrūṣāṃ cailapiṇḍe niyojyet //

Note:

bhoktum arhati klṛpta-aṃśaṃ guru-śuśrūṣaṇe ratā /

na kuryād yadi śuśrūṣāṃ caila-piṇḍe niyojyet //

mṛte bhartari bhartṛaṃśaṃ labheta kulapālikā /

yāvaj jīvaṃ na hi svāmyaṃ dānādhamanavikraye //

Note:

mṛte bhartari bhartṛ-aṃśaṃ labheta kula-pālikā /

yāvaj jīvaṃ na hi svāmyaṃ dāna-ādhamana-vikraye //

vratopavāsaniratā brahmacarye vyavasthitā /

damadānaratā nityam aputrāpi divaṃ vrajet //

Note:

vrata-upavāsa-niratā brahmacarye vyavasthitā /

dama-dāna-ratā nityam aputra āpi divaṃ vrajet //

patnī bhartur dhanaharī yā syād avyabhicāriṇī /

tadabhāve tu duhitā yady anūḍhā bhavet tadā //

Note:

patnī bhartur dhana-harī yā syād avyabhicāriṇī /

tad-abhāve tu duhitā yady anūḍhā bhavet tadā //

aputrasyātha kulajā patnī duhitaro 'pi vā /

tadabhāve pitā mātā bhrātā putrāś ca kīrtitāḥ //

Note:

aputrasya atha kulajā patnī duhitaro 'pi vā /

tad-abhāve pitā mātā bhrātā putrāś ca kīrtitāḥ //

vibhakte saṃsthite dravyaṃ putrābhāve pitā haret /
bhrātā vā jananī vātha mātā vā tat pituḥ kramāt /
apacārakriyyayuktā nirlajjā vārthanāśikā //

Note:

vibhakte saṃsthite dravyaṃ putra-abhāve pitā haret /
bhrātā vā jananī va ātha mātā vā tat pituḥ kramāt /
apacāra-kriyya-yuktā nirlajjā va ārtha-nāśikā //

vyabhicāraratā yā ca strī dhanaṃ sā na cārhati //

Note:

vyabhicāraratā yā ca strī dhanaṃ sā na ca arhati //

nārī khalv ananujñātā pitrā bhartrā sutena vā /

viphalaṃ tad bhavet tasyā yat karoty aurdhvadehikam //

Note:

nārī khalv ananujñātā pitrā bhartrā sutena vā /

viphalaṃ tad bhavet tasyā yat karoty aurdhvadehikam //

adāyikaṃ rājagāmi yoṣidbhṛtyordhvadehikam /

apāsya śrotriyadravyaṃ śrotriyebhyas tad arpayet //

Note:

adāyikaṃ rāja-gāmi yoṣid-bhṛtya-ūrdhvadehikam /

apāsya śrotriya-dravyaṃ śrotriyebhyas tad arpayet //

saṃsṛṣṭānāṃ tu saṃsṛṣṭāḥ pṛthaksthānāṃ pṛthaksthitāḥ /

abhāve 'rthaharā jñeyā nirbījānyonyabhāginaḥ //

Note:

saṃsṛṣṭānāṃ tu saṃsṛṣṭāḥ pṛthak-sthānāṃ pṛthak-sthitāḥ /

abhāve 'rtha-harā jñeyā nirbīja ānyonya-bhāginaḥ //

Note: [dyūtasamāhvayau]

dyūtaṃ naiva tu seveta krodhalobhavivardhakam /

asādhujananaṃ krūraṃ narāṇāṃ dravyanāśanam //

Note:

dyūtaṃ na eva tu seveta krodha-lobha-vivardhakam /

asādhu-jananaṃ krūraṃ narāṇāṃ dravya-nāśanam //

dhruvaṃ dyūtāt kalir yasmād viṣaṃ sarpamukhād iva /

tasmād rājā nivarteta viṣaye vyasanaṃ hi tat //

Note:

dhruvaṃ dyūtāt kalir yasmād viṣaṃ sarpa-mukhād iva /

tasmād rājā nivarteta viṣaye vyasanaṃ hi tat //

varteta cet prakāśaṃ tu dvārāvasthitatoraṇam /

asaṃmohārtham āryāṇāṃ kārayet tat karapadam //

Note:

varteta cet prakāśaṃ tu dvāra-avasthita-toraṇam /

asaṃmoha-artham āryāṇāṃ kārayet tat kara-padam //

sabhikaḥ kārayed dyūtaṃ deyaṃ dadyāt svayaṃ nṛpe /

daśakaṃ tu śate vṛddhiṃ gṛhṇīyāc ca parājayāt //

Note:

sabhikaḥ kārayed dyūtaṃ deyaṃ dadyāt svayaṃ nṛpe /

daśakaṃ tu śate vṛddhiṃ gṛhṇīyāc ca parājayāt //

jetur dadyāt svakaṃ dravyaṃ jitād grāhyaṃ tripakṣakam /

sadyo vā sabhikenaiva kitāvāt tu na saṃśayaḥ //

Note:

jetur dadyāt svakaṃ dravyaṃ jitād grāhyaṃ tri-pakṣakam /

sadyo vā sabhikena eva kitāvāt tu na saṃśayaḥ //

ekarūpā dvirūpā vā dyūte yasyākṣadevinaḥ /

dṛśyate ca jayas tasya yasmin rakṣā vyavasthitā //

Note:

eka-rūpā dvi-rūpā vā dyūte yasya akṣadevinaḥ /

dṛśyate ca jayas tasya yasmin rakṣā vyavasthitā //

atha vā kitavo rājñe dattvā bhāgaṃ yathoditam /

prakāśaṃ devanaṃ kuryād evaṃ doṣo na vidyate //

Note:

atha vā kitavo rājñe dattvā bhāgaṃ yatha ūditam /

prakāśaṃ devanaṃ kuryād evaṃ doṣo na vidyate //

prasahya dāpayed deyaṃ tasmin sthāne na cānyathā /

jitaṃ vai sabhikas tatra sabhikapratyayā kriyā //

Note:

prasahya dāpayed deyaṃ tasmin sthāne na ca anyathā /

jitaṃ vai sabhikas tatra sabhika-pratyayā kriyā //

anabhijño jito mocyo 'mocyo 'bhijño jito rahaḥ /

sarvasve vijite 'bhijñe na sarvasvaṃ pradāpayet //

Note:

anabhijño jito mocyo 'mocyo 'bhijño jito rahaḥ /

sarvasve vijite 'bhijñe na sarvasvaṃ pradāpayet //

vigrahe 'tha jaye lābhe karaṇe kūṭadevinām /

pramāṇaṃ sabhikas tatra śuciś ca sabhiko yadi //

Note:

vigrahe 'tha jaye lābhe karaṇe kūṭa-devinām /

pramāṇaṃ sabhikas tatra śuciś ca sabhiko yadi //

mlecchaśvapākadhūrtānāṃ kitavānāṃ tapasminām /

tatkṛtācāram etṝṇāṃ niścayo na tu rājani //

Note:

mleccha-śvapāka-dhūrtānāṃ kitavānāṃ tapasminām /

tat-kṛta-ācāram etṝṇāṃ niścayo na tu rājani //

Note: [prakīrṇakam]

pūrvoktād uktaśeṣaṃ syād adhikāracyutaṃ ca yat /

āhṛtya paratantrārhtanibaddham asamañjasam //

Note:

pūrva-uktād ukta-śeṣaṃ syād adhikāra-cyutaṃ ca yat /

āhṛtya paratantra-arhtanibaddham asamañjasam //

dṛṣṭāntatvena śāstrānte punar uktakriyāsthitam /

anena vidhinā yac ca vākyaṃ tat syāt prakīrṇakam //

Note:

dṛṣṭāntatvena śāstra-ante punar ukta-kriyā-sthitam /

anena vidhinā yac ca vākyaṃ tat syāt prakīrṇakam //

rājadharmān svadharmāṃś ca saṃdigdhānāṃ ca bhāṣaṇam /

pūrvoktād uktaśeṣaṃ ca sarvaṃ tat syāt prakīrṇakam //

Note:

rāja-dharmān svadharmāṃś ca saṃdigdhānāṃ ca bhāṣaṇam /

pūrva-uktād ukta-śeṣaṃ ca sarvaṃ tat syāt prakīrṇakam //

sadbhāgakaraśulkaṃ ca garte deyaṃ tathaiva ca /

saṃgrāmacaurabhedīNote: -bhedaś? ca paradārābhimardanam //

Note:

sad-bhāga-kara-śulkaṃ ca garte deyaṃ tatha aiva ca /

saṃgrāma-caura-bhedīNote: -bhedaś? ca para-dāra-abhimardanam //

gobrāhmaṇajighāṃsā ca śasyavyāghātakṛt tathā /

etān daśāparādhāṃs tu nṛpatiḥ svayam anviṣet //

Note:

go-brāhmaṇa-jighāṃsā ca śasya-vyāghāta-kṛt tathā /

etān daśa-aparādhāṃs tu nṛpatiḥ svayam anviṣet //

niṣkṛtīnām akaraṇam ājñāsedhavyatikramaḥ /

varṇāśramavilopaś ca prarṇasaṅkaralopanam //

Note:

niṣkṛtīnām akaraṇam ājñā-āsedha-vyatikramaḥ /

varṇa-āśrama-vilopaś ca prarṇa-saṅkara-lopanam //

nidhir niṣphalavittaṃ ca daridrasya dhanāgamaḥ /

etāṃś cāraiḥ suviditān svayaṃ rājā nivārayet //

Note:

nidhir niṣphala-vittaṃ ca daridrasya dhana-āgamaḥ /

etāṃś cāraiḥ suviditān svayaṃ rājā nivārayet //

anāmnā tāni kāryāṇi kriyāvādāṃś ca vādinām /

prakṛtīnāṃ prakopaś ca saṅketaś ca parasparam //

Note:

anāmnā tāni kāryāṇi kriyā-vādāṃś ca vādinām /

prakṛtīnāṃ prakopaś ca saṅketaś ca parasparam //

aśāstravihitaṃ yac ca prajāyāṃ saṃpravartate /

upāyaiḥ sāmabhedād yair etāni śamaye nṛpaḥ //

Note:

aśāstra-vihitaṃ yac ca prajāyāṃ saṃpravartate /

upāyaiḥ sāma-bhedād yair etāni śamaye nṛpaḥ //

mitrādiṣu prayuñjīta vāgdaṇḍaṃ dhik tapasvini /

yathoktaṃ tasya tat kuryād anuktaṃ sādhu kalpitam //

Note:

mitra-ādiṣu prayuñjīta vāg-daṇḍaṃ dhik tapasvini /

yatha ūktaṃ tasya tat kuryād anuktaṃ sādhu kalpitam //

pramāṇena tu kūṭena mudrayā vāpi kūṭayā /

kāryaṃ tu sādhayed yo vai sa dāpyo damam uttamam //

Note:

pramāṇena tu kūṭena mudrayā va āpi kūṭayā /

kāryaṃ tu sādhayed yo vai sa dāpyo damam uttamam //

rājakrīḍāsu ye saktā rājavṛttyupajīvinaḥ /

apriyasya ca yo vaktā vadhaṃ teṣāṃ pravartayet //

Note:

rāja-krīḍāsu ye saktā rāja-vṛtty-upajīvinaḥ /

apriyasya ca yo vaktā vadhaṃ teṣāṃ pravartayet //

pratirūpasya kartāraḥ prekṣakāḥ prakarāś ca ye /

rājārthamoṣakāś caiva prāpnuyur vividhaṃ vadham //

Note:

pratirūpasya kartāraḥ prekṣakāḥ prakarāś ca ye /

rāja-artha-moṣakāś ca eva prāpnuyur vividhaṃ vadham //

pravrajyāvasitaṃ śūdraṃ japahomaparaṃ tathā /

vadhena śāsayet pāpaṃ daṇḍyo vā dviguṇaṃ damam //

Note:

pravrajya-avasitaṃ śūdraṃ japa-homa-paraṃ tathā /

vadhena śāsayet pāpaṃ daṇḍyo vā dviguṇaṃ damam //

sacihnam api pāpaṃ tu pṛcchet pāpasya kāraṇam /

tadā daṇḍaṃ prakalpeta doṣam āropya yatnataḥ //

Note:

sacihnam api pāpaṃ tu pṛcchet pāpasya kāraṇam /

tadā daṇḍaṃ prakalpeta doṣam āropya yatnataḥ //

sadvṛttānām tu sarveṣām aparādho yadā bhavet /

avaśenaiva daivāt tu tatra daṇḍaṃ na kalpayet //

Note:

sad-vṛttānām tu sarveṣām aparādho yadā bhavet /

avaśena eva daivāt tu tatra daṇḍaṃ na kalpayet //

samyagdaṇḍapraṇetāro nṛpāḥ pūjyāḥ surair api /
ārambhe pradhamaṃ dadyāt pravṛttau madhyamaḥ smṛtaḥ /
yasya yo vihito daṇḍaḥ paryāptasya sa vai bhavet //

Note:

samyag-daṇḍa-praṇetāro nṛpāḥ pūjyāḥ surair api /
ārambhe pradhamaṃ dadyāt pravṛttau madhyamaḥ smṛtaḥ /
yasya yo vihito daṇḍaḥ paryāptasya sa vai bhavet //

rājāno mantriṇaś caiva viśeṣād evam āpnuyuḥ /

aśāsanāt tu pāpānāṃ natānāṃ daṇḍadhāraṇāt //

Note:

rājāno mantriṇaś ca eva viśeṣād evam āpnuyuḥ /

aśāsanāt tu pāpānāṃ natānāṃ daṇḍa-dhāraṇāt //

paratantrāś ca ye kecid dāsatvaṃ ye ca saṃsthitāḥ /

anāthās te tu nirdiṣṭās teṣāṃ daṇḍas tu tāḍanam //

Note:

paratantrāś ca ye kecid dāsatvaṃ ye ca saṃsthitāḥ /

anāthās te tu nirdiṣṭās teṣāṃ daṇḍas tu tāḍanam //

tāḍanaṃ vandhanaṃ caiva tathaiva ca viḍambanam /

eṣa daṇḍo hi dāsasya nārthadaṇḍo vidhīyate //

Note:

tāḍanaṃ vandhanaṃ ca eva tatha aiva ca viḍambanam /

eṣa daṇḍo hi dāsasya na artha-daṇḍo vidhīyate //

suvarṇaśatam ekaṃ tu vadhārho daṇḍam arhati /

aṅgacchede tad ardhaṃ tu vivāse pañcaviṃśatim //

Note:

suvarṇa-śatam ekaṃ tu vadhārho daṇḍam arhati /

aṅgacchede tad ardhaṃ tu vivāse pañcaviṃśatim //

kulīnāryaviśiṣṭteṣu nikṛṣṭeṣv anusārataḥ /

sarvasvaṃ vā nigṛhyaitān purāt śīghraṃ pravāsayet //

Note:

kulīna-ārya-viśiṣṭteṣu nikṛṣṭeṣv anusārataḥ /

sarvasvaṃ vā nigṛhya etān purāt śīghraṃ pravāsayet //

nirdhanā bandhane sthāpyā vadhaṃ naiva pravartayet /

sarveṣāṃ pāpayuktānāṃ viśeṣārthaś ca śāstrataḥ //

Note:

nirdhanā bandhane sthāpyā vadhaṃ na eva pravartayet /

sarveṣāṃ pāpa-yuktānāṃ viśeṣa-arthaś ca śāstrataḥ //

vadhāṅgacchedārhavipro niḥsaṅge bandhane viśet /

tad akarmaviyuto 'sau vṛttas tasya damo hi saḥ //

Note:

vadha-aṅgaccheda-arha-vipro niḥsaṅge bandhane viśet /

tad akarma-viyuto 'sau vṛttas tasya damo hi saḥ //

kūṭasākṣy api nirvāsyo vikhyāpyo 'satpratigrahī /

aṅgacchedī viyojyaḥ syāt svadharme bandhanena tu //

Note:

kūṭa-sākṣy api nirvāsyo vikhyāpyo 'sat-pratigrahī /

aṅgacchedī viyojyaḥ syāt svadharme bandhanena tu //

etaiḥ samāparādhānāṃ tatrāpy evaṃ prakalpayet /

bālavṛddhāturastrīṇāṃ na daṇḍas tāḍanaṃ damaḥ //

Note:

etaiḥ samāparādhānāṃ tatra apy evaṃ prakalpayet /

bāla-vṛddha-ātura-strīṇāṃ na daṇḍas tāḍanaṃ damaḥ //

strīdhanaṃ dāpayed daṇḍaṃ dhārmikaḥ pṛthivīpatiḥ /

nirdhanā prāptadoṣā strī tāḍanaṃ daṇḍam arhati //

Note:

strī-dhanaṃ dāpayed daṇḍaṃ dhārmikaḥ pṛthivī-patiḥ /

nirdhanā prāpta-doṣā strī tāḍanaṃ daṇḍam arhati //

anyāyopārjitaṃ nyastaṃ koṣe koṣaṃ niveśayet /

kāryārthe kāryanāśaḥ syād buddhimān nopapātayet //

Note:

a-nyāya-upārjitaṃ nyastaṃ koṣe koṣaṃ niveśayet /

kārya-arthe kārya-nāśaḥ syād buddhimān na upapātayet //

dattvā dhanaṃ tad viprebhyaḥ sarvaṃ daṇḍasamutthitam /

putre rājyaṃ samāsajya kurvīta prāyaṇaṃ vane //

Note:

dattvā dhanaṃ tad viprebhyaḥ sarvaṃ daṇḍa-samutthitam /

putre rājyaṃ samāsajya kurvīta prāyaṇaṃ vane //

evaṃ caret sadā yukto rājā dharmeṣu pārthivaḥ /

hiteṣu caiva lokasya sarvān bhṛtyān niyojayet //

Note:

evaṃ caret sadā yukto rājā dharmeṣu pārthivaḥ /

hiteṣu ca eva lokasya sarvān bhṛtyān niyojayet //